MASTER
NEGA TIVE
NO. 91-80350
MICROFILMED 1991
COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES/NEW YORK
ii
as part of the
Foundations of Western Civilization Preservation Project"
Funded by the
NATIONAL ENDOWMENT FOR THE HU
S
Reproductions may not be made without pemiission from
Columbia University Library
COPYRIGHT STATEMENT
The copyright law of the United States ~ Title 17, United
States Code ~ concerns the making of photocopies or other
reproductions of copyrighted material...
Columbia University Library reserves the right to refuse to
accept a copy order if, in its judgement, fulfillment of the order
would involve violation of the copyright law.
AUTHOR:
MUSTARD, WILFRED
PIRT
TITLE:
ETYMOLOGIES IN THE
SERVIAN ...
PLACE*
COLORADO SPRINGS
DA TE :
1892
COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES
PRESERVATION DEPARTMENT
BIBLIOGRAPHIC MICROFORM TARGET
Master Negative #
Original Material as Filmed - Existing Bibliographic Record
Restrictions on Use:
87VE
Se62
Mustard, Wilfred Pirt, l86li-
The et:/mologies in the Servian commentary to
Vergil, by Wilfred P. Mustard ... Colorado
Springs, The Gazatte printing co., 1892.
37 p. 23 cm.
Thesis (Ph.D.), Johns Hopkins university.
"Reprinted from Colorado college studies,
vol. III."
TECHNICAL MICROFORM DATA
FILM SlZE:^2.:^jri!^^. „ REDUCTION RATIO:
IMAGE PLACEMENT: lA (© IB IIB
DATE FILMED:j^2„3_i_^_ INITIALS_^^ 6.^__
HLMEDBY: RESEARCH PUBLICATIONS. INC WOODBRIDGE. CT
)/
c
Association for inforaiation and Image Management
1 1 00 Wayne Avenue, Suite 1 1 00
Silver Spring. Maryland 20910
301/587-8202
Centimeter
1 2 3
mi
iiiiliiiiliiiiliiiiliiiilnii
4
uiik
5 6
iliiiiliiiiliiii
7 8 9
iiiliiiiliiiiliiM |m
10 11
iiiiliiiilimli
12 13 14
imliiuliiiiliiiilim
15 mm
wm
Ml
Inches
T
I T T
TTT
ITT
1.0
Urn III 2.8
|5-0 ""^
Li il'
I&
1.4
2.5
2.2
2.0
1.8
1.6
I.I
1.25
I I I I I I I
5
MflNUFnCTURED TO flllM STPNDflRDS
BY APPLIED IMRGEp INC.
u-*
^••i-:^
*^ *
*•■ •v'':
— limjllll. Ill |)|||||lly '
I*
^tr
Vt^
in titc ©Ittj of itcw ^JovT;
l^ibmvtj
GIVEN BY
JoKti^ Hofikmi Alt\\At«\^
»•*
The Etymologies in the
Servian Commentary to Vergil
BY
WILFRED P. MUSTARD
• • •
Professor of Latin in Colorado College
A DISSERTATION
PRESENTED TO THE BOARD OF UNIVERSITY STUDIES OF THE JOHNS HOPKINS
UNIVERSITY FOR THE DEGREE OF DOCTOR OF PHILOSOPHY.
{HEFRINTED Fh'oM COLORADO COLLEGE STUDIES, VOL. Ill]
COLORADO SPRINGS
The Gazette Pbintino Company
1882
Pleraquc sunt vocabula^ qtiibus vulgo titimur^ ncque ta?nen
liquido scimtis^ quid ea propria at que vere signijicent ^ sed in-
compertani ct vulgar iain traditio?iem rci non cxploratae sccuti^
videfNur juagis diccrc, quod volumus, quam dicimus.
[Aul. Gell., N. A. XVI 5, l.J
nam antiquitas ipsa creavit errorem.
[Serv. ad Aen. VII 678]
et multa verba aliud mine ostendunt. aliud ante signiji-
cabant. IVarr.L. L. V«.J
THE ETYMOLOGIES IN THE SERVIAN COiMMENTARY
TO VERGIL.
By \SZ'ILRRED F». MUSTARD.
I. — Servius the Etymologist.
The Roman philologists, from Aelius Stilo down,were much
given to etymologizing. Some interesting specimens of early
effort in this line are cited by Quintilian, Inst. or. I 6, 32-38,
where some of the results of the principles recognized and
employed by his predecessors are characterized in the words
^inde pravis incjeniis ad foedissima usque ludibria lahuntur.'
The vast number of etymological notes in the commentary to
Vergil shows what a charm this fascinating study had for the
grammarians of a later day.* In one or two points Servius
shows a distinct improvement upon the methods of his prede-
cessors, but he has not escaped all the faults of his age.
His character as an etymologist may be inferred from the
following summary.
I. He makes free use of the principle that objects may be
named from their contraries, zar av:i-/79. Inclita, A. 6, 781,
Graecum est; nam z/yr()v gloriosum dicunt. ara, A. 2, 515, a
precibus,quasGraeci apii,^ dicunt. rura, A. 1,430, Graecea)r>"^i««
dicuntur. Aphaeresis ergo sermonem fecit Latinum. telum,
A. 2, 468; 8, 249; 9, 507; 9, 744, ar.^ mu zr^XoO.v. ulna, B. 3, 105,
dTzd Toiv (oAeuwy. ululae, B. 8, 55, arr) roh 6hdoUi^^, uri, G. 2, 374,
drrd roiv Spiiou, Frequently we have two or more derivations
offered for the same word, and in several cases one of these
optional etymologies is from the Greek. For examples see
the explanations of Acidalia, A. 1, 720; ancile, A. 8, 664; annus,
A. 1, 269; clarigatio, A. 10, 14; Quirinus, A. 1, 292; scopulus,
A. 1,45; Yesta, A. 1, 292.
Nettleship, Lectures aud Essays, p. 212, notices a remark-
able difference between Varro and Verrius Flaccus in the
matter of etymology. Varro, if we may judge by the De
Lingua Latina, preferred to explain Latin words by assummg
for them a Latin origin: Verrius, to judge from the epitome
of Paulus, certainly seems to have a predilection for deriving
Latin words from Greek. Possibly Servius' fondness for
Graecizing etymologies is one of the results of his indebted-
ness, direct or indirect, to Verrius' great work.
III. The Roman philologists usually confined their in-
quiries very strictly to their own and the Greek language,
paying little attention to other languages or even to the
* All quotations from Servius in this paper are from the edition of Thllo and Hagen,
1878-1887.
Etymologies.
3
Italian dialects. It may be noted that Servius mentions
not only several Greek words which are not Attic but about
thirty words which are neither Latin nor Greek. These he
assigns to various languages and dialects as follows: Punic:
Bah A. 1, 729; caesa, A. 1,286; Carthago, A. 1, 366; Dido, A.
4, 36 ; 4, 335, and 4, 674 ; magar, A. 1, 421 . Sabine : cupencum,
A. 12, 538; curis, A. 1, 292; dira. A. 3, 235; liernae. A. 7,684;
hirpi, A. 11, 785; Loebasius, G. 1, 17; nar, A. 7, 517. Gallic.
Alpes, A. 4, 442; caesar, A. 11, 743; gaesa, A. 7, 664; gaesos, A.
8, 660; virga, A. 8, 660; volema. G. 2, 88. Etruscan: arimos,
A. 9, 712; Camillus, A. 11, 558; capys, A. 10, 145; Mantus,
A. 10, 198. Egyptian: Isis, A. 8. 6%: ^KiV. A. 4, 577.
Macedonian: phalanx, A. 11, 92; sarissa, A. 7, 664. Doric:
'Qfnww, A. 1, 535; Paean, A. 7, 769. Laconum lingua: tityrus.
Proem, ad Buc. Cretan : sminthicem, A. 3, 108. Phrygian :
sminthos, A. 3, 108. Aeolic: <7W'^^, A. 3, 445; 6, 12. Libyan:
Amnion, A. 4, 196. Assyrian: El, A. 1. 642. Persian: gaza,
A. 1, 119; 1, 359. Oscan: Lucetius, A. 9, 567. Umbrian:
dira, A. 3, 235. Ty^ian: sar. G. 2, 506. Illyrian: Varro. A.
11, 743. Lingua Theotisca: cateia, A. 7, 741.
IV. Servius distinctly forbids the derivation of Greek
words from Latin. On Aen. 11, 31 (Parrhasio), and G. 2, 4
( Lenaeus ) he says ' nam Graecum nomen etymologiam Latinam
non recipit,' in each case rejecting the explanation of Donatus.
And yet we find him deriving castor, G. 1, 58, 'a castrando';
pausia, G. 2, 86, ^a paviendo'; tus, G. 1, 57, ^a tundendo'.
V. He lays down the important rule that a word should
agree in quantity with the word from which it is derived.
This principle is emphasized several times: Aen. 1, 498,
(Diana); A. 1, 535 (Orion); A. 1, 185 (totus); A. 1, 726
(lucerna); A. 2, 557 (litus); A. 8, 51 (Pallanteum). On Aen.
1 726, e. g., he says: "a lychno autem lucerna dicta est, unde
et bre'vis est 'lu' . . . , si enim a luce diceretur, non staret
versus." On Aen. 2, 557 he rejects the derivation of Vitus'
( from ' litare ', or from ' lituus ' ) offered by Donatus— the same
Donatus to whom he says 'latebat', A. 3, 636, suggested 'late
patebat', and 'exilio', A. 2, 798, seemed a metrical equivalent
for *ex Ilio'. M. Thomas remarks, Essai sur Servius,p. 224,
Colorado College Studies.
tliat Servius himself forgets this rule in explaining ' curulis',
A. 11, 3:U ('a curru', sc). It is not hard to fiiid much more
striking violations of it. There are several passages in which
words of different quantity are connected without comment:
G. 2, 97, aminneum (quasi sine minio); A. 6, 4, anchora
{ayxofm); A. 8, 190, Cacus (xaxo^^); A. 6, 299, Charon (quasi
dx^jLtf>io'^): G. 2, 93, defrutum (defraudatur .... fraudem)*;
A. 3, 35, Gradivus (gradior)*; A. 6, 180, cedria (quasi xawjih-^'i
dpoo^ oypo'^); B. 4, 35, heroas (terra e/^a dicta); A. 1, 292,
securis (quasi semicuris); A. 1, 688; 4, 2, venenum (quod per
venas eat); and the implied etymologies of Acheron, A. 6,
107, (quasi sine gau(Mo),and irritum, A. 7,421 (a retibus).
VI. M. Thomas, Essai sur Servius, pp. 208-210, discusses
Servius' attitude towards the fables which proved so attract-
ive to the grammarians of Quintilian's day (see Inst. or. I 8,
19). Our commentator remarks more than once (on Aen. 6,
74, and (), 617,) that Vergil, and the poets generally, are apt
to vary the forms of these stories. Frequently he mentions
a fable only to reject it: ad Aen. 3, 73, ' Veritas longe alia est';
ad Aen. 6, 134, 'ratio autem haec est'; ad Aen. 2, 7, 'sed hoc
fabulae est' ; ad Aen. 6, 14, etc. Such stories are always quoted
as fabulous, and are usually prefaced by some such words
as 'fabula autem talis est', yet they prove a convenient re-
source, especially in Daniel's Scholia, for the explanation of
several words. Accounts of people changed into animals,
birds or plants, of implements named after their inventors,
etc., are given under the following words: «£r«9, A. 1, 394-f;
amaracus, A 1, 693; anethus, B. 2, 47; /*/^>'}, A. 1, 505;
;^£'/>v£9, A. 4, 250; circinus, A. 6, 14; '^i^^j, A. 3, 91; hyacinthus,
•Vergil, G. 4, 269, has defrutum (u sh(yrt^\ Plautus, Pseudol. II 4, 61, defrutum(u long)—
' Murrinam passum defrutum mellam mel (luoiuismcxli,' (Ussing'a reading). Minton War-
ren, ^mtr. Joum.of Phil., Vol. IV, p. 73, has found four instances of Gradivus (a ghort) out
of fifty-three where the word occurs in Latin poetry. These are Ov. M. 6, 427; Val. Fl. 6,
651; Sil. 15, 15; 15, 337. In each case Gradivus is at the end of a hexameter.
tin quoting from the Servian commentary I have everywhere distinguished between
the 'vulgate ' and the additional notes found in the fuller version. Thus an italicized refer-
ence such as ad Aen. 4, ioa means that the note which follows is found only in Daniel's
Scholia; when part of a note is printed in italics as 'Amazon, quasi a>eo /i«C"'^ »<»«
mamma\ the italicized words are added in the fuller version, the rest is in the vulgate.
Such references as Africa, Aen. 6, 312; 5, 128, quasi aT£p (ffJlxr^ ?,' are meant to imply that
the same or a similar etymology Is given in each division.
Etymologies.
A. 11, 69; B. 3, 106; lynx, A. 1, 323; myrtus, A. 5, 23; 5, 72;
narcissus, B. 2, 47; G. 4, 160; oTv»v, G. i, 8; palaestra, A. 8, 138;
papaver, B. 2, 47; philyra, G. 3, 93;
j
-6f. 1, 8; thorax, A. 9, 503. With the exception of palaestra
(A. 6, 642; G. 2, 531) no other explanation of any of these
words is offered in any part of the commentary.
VII. The phonetic possibilities recognized in Servius'
etymological notes may be groujjed as follows:
(a) 'nomina corrupta' or 'aetate corrupta': Arpi, A. 11,
246 (Argyrippa); Casperuli, A. 8, 638 (Caspiri); Crustume-
rium, A. 7, 631 (Clytemestra).
(h) *in diminutione plerumque multa mutantur': ofella,
A.6, 420(offa).
(c) Vowel-changes 'in deri vatione' : caelata, A. 1,640 (celum
... in deri vatione mutatur). There is a similar note on
G. 2, 291 (aesculus ab esu). In two cases, however, the diph-
thongs apparently presented no difficulty and the derivations
of Maenala, G. 1, 17 («-<) rtyv fjLrjAivv)^ and cedria, A. 6, 180
(quasi xatofiivr^^ d/tuo'^ 'jyfxrA are given without comment.
((/) There are seven words distinctly put down for *per
antistoechon' formations: curculio, G. 1, 186 (quasi gurgulio ) ;
laquearium, A. 1, 726 (lacunarium); magalia, A. 1, 421 (ma-
gar); meditor, B. 1, 2 (//£/£rw, *r enim et 'd' interdum sibi
invicem cedunt.) ; Poeni, A. 1, 301 (quasi plioeni); sella, A. 7,
169; B. 1, 2 (quasi sedda); solium, A. 7, 169 (quasi sodium a
sedendo).
(e) et amurca per *c' scribitur et per *g' pronuntiatur, ut
*C.' Gains, 'Cm' Gnaeus. G. 1, 194.
(/) Implied similarity of certain sounds. Tumultus, A.
2, 486; 8, 1, quasi timor multus. Mercurius, A. 8, 138, alii
Mercurium quasi Medicurriiim a Latinis dictum volunt.
cadaver, A. 8, 264, cadaver est corpus nondum sepultum, dictum
cadaver quod careat honore sepulturae. asylum, Aen. 2, 761,
dictum 'asylum' quasi 'asyrum.'
(g) Synaeresis. saltem,A.4, 327 (salutem. .. persynaere-
sin); conpostus, A. 3, 152 (pro conpositus).
y
1/
/
ft
y
6 Colorado College Studies.
(h) Aphaeresis. A. 1, 480, rura Graece 6tiO"o/>« dicuntur.
aphaeresis ergo sermonem fecit Latinum. With this compare
the following etymologies which are given without comment:
Boaulia, A. 6, 107; 7, 662 (caulam bubus fecit); carceres,
A. 1, 54; 5, 145; G. 8, 104 (quasi arcer abarcendo); caulae, A.
9, 59 (Graecum nomen 'c' detracto) ; Caulon, A. 3, 553 ( Aulon
mons est etc. ) ; coTium^A. 3,92 {alii . . . quasi ortina . . .
quod inde vox oriatur); Segesta, A. 1, 550 (Egesta); A. 5,
718 (Acestes).
(i) Rhotacism. A 4,219, aras (asas), Valerios ( Valesios),
Furios (Fusios), etc.
(k) Representation of certain Greek sounds in Latin,
i.
ll
>^
(
%
a
C
Etymologies. 7
this point as we find in Isidore, or. X 247 : segnis, id est sine
igne, ingenio carens. Se autem sine significat, ut sedulus
sine dolo: securus, quasi sine cura, etc. In two other pas-
sages Isidore omits this explanation: orig. X 244, sedulus fami-
liare verbum Terentii: hoc est sine dolo; orig. X 262, sepultus,
sine pulsu, id est sine motu. Accordingly, when Servius
explains 'securus', A. 2, 374, as 'sinecura\ sedulus, J.. 2, 374,
as 'sine dolo\ segnis, A. 1, 423; 2, 374, as 'sine igne', and
'sepultus', A. 3, 41; 6, 424, 'quasi sine pulsu', it seems safer
to suppose that he really means *se dolo', 'se igne', etc., than
to infer that he allows the 'n' of 'sine' to disappear.
VIII. The additional notes of Daniel's Servius are some-
times supplementary to those of the vulgate, sometimes repe-
titions of them, sometimes inconsistent with them. Examples
of inconsistency in the matter of etymology may be seen
under the following words*: ara, A. 2, 515; 4, 219; bruma, A.
2, 472; G. 1, 211; feretrum, A. 11, 64; insertas, A. 3, 152;
jubar, A. 4, 130; latrones, A. 12, 7; palaestra, A. 6, 642; 8, 138;
G. 2, 351; Praeneste, A. 7, 682; vitula, A. 1, 533; B. 3, 30.
One of the chief arguments relied on by Thomas (p. 49)-
and Thilo (Praef. XIII) as showing that these 'additional'
notes did not form part of the original commentary of Servius
is the following: the additional notes quote a variety of opin-
ions upon disputed points without deciding upon any one in
particular, while the vulgate usually does so only to adopt
one in preference to the others. As far as etymological notes
are concerned this statement seems to require some modifica-
tion. Omitting the explanations of proper names, we have
in the vulgate several cases where one etymology out of two
or more offered or quoted is distinctly preferred*: cortina, A.
6, 347; 3, 92; delubrum, A. 2, 225; 4, 56; fur, G. 3, 407;
harena, A. 1, 178; indigetes, A. 12, 79; G. 1, 498; latrones, A.
12, 7; lucerna, A. 1, 726; manes, A. 3,63; tus, G. 1,57; vesti-
bulum, A. 2, 469; 6, 273 and perhaps circenses, A. 8, 636; G.
3, 18. In an equal number of cases, however, no such pre-
ference is manifested: amoenus, A. 6, 638; ancile, A. 8, 664;
annus, A. 1, 269;* castra, A. 3, 519; clarigatio, A. 10, 14; cuna-
• These etymologies are quoted in the second part of this paper
^/
8
Colorado College Studies.
/
bula, B.4, 23; foedus, A. 1, 62; palaestra, G. 2, 531;. scopulus,
A. 1, 45; senatores, A. 5, 758; sparus, A. 11, 682; urbs, A. 1, 12.
As far as the etymologies in the additional notes are con-
cerned, Thomas' statement seems to be strictly correct.
In this connection may be pointed out a few inconsist-
encies which are found in the vulgate itself. For the words
cadaver, A. 6, 481; 8, 2f>4; cortina, A. 3, 92; 6,347; delubrum,
A. 2, 225; 4, 56; fur, A. 9, 348; G. 3, 407, and Segesta, A. 1,
550; 5, 718 different etymologies are preferred in different
parts of the commentary. For Carthago, A. 1, 343; 1, 366;
4, 670; cedria, A. 6, 180; 7, 178, and formosus, A. 1, 359; 8,
453, we have, if -not different etymologies, at least a more
general and a more exact explanation of each word in differ-
ent places. For several words two etymologies are offered or
quoted in one place, only one in another: amoenus, A. 5,734;
6, 638; clarigatio, A. 9, 52; 10, 14; delubrum, A. 2, 225; 4,
56; fur, A. 9, 348; G. 3,407; scopulus, A. 1, 45; 1, 180; solium,
A. 1, 506; 7, 169. For scopulus the two derivations are offered
earlier in the commentary than the one which is apparently
, preferred; for each of the other five words the two optional
etymologies are not mentioned until after one of them has
been given.
IX. Sometimes etymologies are only implied: Acheron,
A. 6, 107 (quasi sine gaudio); dolones, A. 7, 664 (a fallendo
dicti); hydra, A. 6, 287 (ab aqua dicta); etc. Even when
they are more definitely stated it is sometimes difficult to
determine the exact meaning. For example, on the passage
'saepe volutabris pulsos silvestribus ai^ros latratu turbabis
agens', G. 3, 411, we have the comment 'volutabra loca sunt,
in quibus se apri volvunt.' Is 'apri' part of the etymology,
and not due merely to the 'apros' of Vergil's line? Such
an explanation would not be too bad for Isidore, who has,
or. XVI 1, 5, 'volutabra appellata quod ibi apri volutentur',
and the notes on the following words suggest that such an
explanation was good enough for Servius: antarium, A. 11, 156
(quasi ante aras); circenses, A. 8, 636; G. 3, 18 (vel a cir-
cuitu, vel . . . ab ensibus circa quos currebant); fatiscunt,
A. 1, 123 ('fatiDi' abundanter, hiscere aperiri); fortuitus,
\:
/
•'«
I
)
i
-)
(
* Etymologies. 9
6, 179 (ab eundo et a fortuna); furcillae, G. 2, 389 (quibus v
frumenta cillentur). A similar case is the explanation of
4egumen'. On G. 1,74, we read 'dicitur quod manu legatur^
nee sectionem requirat'; on G. 1, 199, "'manu legeret'; hinc
quidam volunt dictum legumen". The fact that *legumina'
is reijresented in an old glossary by yz^im-d seems to confirm
the susi)icion that, if Servius himself did not derive the word
from legere -|- manus, he at least refers to such a derivation
in his note on G. 1, 199*. A third instance is the note on
4ugentes campi', A. 6, 441: ''lugentes, quasi 4ucis egentes' •'.
This is probably meant for an etymology, not merely the
explanation of a metaphor. Voss in his Etymologicon men-
tions a derivation, 'ingeniosius quam verius', of 4ugere' from
'/'V'J? i- • '^^"'j'« tenebrae\-
X. The difficult question of the sources of Servius' ety-
mological notes must be reserved for a separate paper. At
present, however, two general statements may be made.
About thirty derivations are attributed to Varro, but he un-
doubtedly was the ultimate authority for a good many more, i
Verrius Flaccus is only once mentioned by name, but there
is much in these notes which must have come directly or
indirectly from the great work De Verborum Significatu.
This might have been inferred from the papers in which
Nettleship has pointed out some of the parallels between .
Servius and Festus or Paulus. See his Ancient Commenia- \
iors to Vergil, prefixed to the fourth edition of Conington's
commentary, and the papers on Verrius Flaccus, Nonius
Marcellus and Thilo's Servius in his Lectures and Essays,
Oxford, 1885.
Many of the etymologies quoted in our commentary are
introduced by such general phrases as 'quidam . . .', 'alii . . .',
'fabula est . . .', etc., or by others which are almost as indefi-
nite: 'ut lectum est in historia Poenorum' (Carthago, A. 1,
343); 'lectum tamen est in philologis' (Caieta, A. 7, 1);
'prudentiores tamen dicunt' (Silvanus, A. 8, 601). On Aen.
• It may be noted that the latest etymology offered for this word is also due to the
feeling that 'legere' in itself is not sufficient to explain 'legumina'. Stowasser, Dunkle
iVoerter, p. 29, proposes leyere -|- *umina. " Umcn von ttere, wie flumen von fluere, numen
von nuere, acumen von acuere gebildet, bedeutet ersichtlich Huelle, Huelse."
/
V
^
V
■\
10
Colorado College Studies.
Etymologies.
11
7, 678, we have the following general statement: 'de civitati-
bus totius orbis miilti quidem ex parte scripserunt, ad plenum
tamen Ptolomaeus graece, latine Plinius. de Italicis etiam
urbibus Hyginus plenissime scripsit, et Cato in originibus'.
Omitting the cases in which Vergil's own explanations of
words are discussed, we have etymologies distinctly referred
to the following authors: —
Aeschylus, pergama, A. 1, 95.
Alexarchiis, Campania, A. 5, 334.
Marcus Antonius, Umbros, A. 12, 753.
Arisionicus, Campania, A. 3, 334.
Asper, solium, A. 7, 169.
Afeius, Roma, ^4. 2, 273.
Carminius, amoenus, A. 5, 374.
Cass his, fana, G. 1, 10.
Cassius Hemina, Crustumerium, A. 7, 631; magalia, A. 1, 421.
Cato, Graviscae, A. 10, 184; intempestae, A. 10, 184; lulus, A.
1, 267; magalia, .4. 1, 421; Praeneste, A. 7, 682; Sabini,
A. 8, 638.
Cicero, foedus, A. 8, 641; sedkio, A. 1, 149; Tenedos, A. 2, 21.
Cimius, delubrum, A. 2, 225; fana, G. 1, 10.
Clinias, Roma, ^4. i, 273.
Clodius Tuscus, mussare, A. 12, 667.
Conon, Sarrastras, A. 7, 738.
Donaius, latebat, A. 3, 636; Lenaeus, G. 2, 4; litus, A. 2, 657;
Parrhasio, A. 11, 31.
Ennius, Roma, A. 1, 273.
Eratosthenes, Myrmidones, A. 2, 7; Roma, ^4. 1, 273.
Gellius^ Sabini, A. 8, 638.
Heraclides, Roma, A. 1, 273.
Hijginus, Ardea, A. 7, 412; Caere, A. 8, 597; Casperuli,^.
8, 638; Hesperia, A. 1, 530; Sabini, A. 8, 638.
Livius, Campania, A. 3, 334; Carthago, A. 1, 343; 1, 366.
Lutatius, Baiae, A. 9, 707,
3Iasiirius Sabiniis, delubrum, A. 2, 225.
Naevius, Roma, A. 1, 273.
Nigidius, herba, G. 1, 120.
Ovidius, Ardea, A. 7, 412; names of months, G. 1, 43.
V
/
X
)
1
r
Philochorns, Pelasgi, A. 8, 600,
Philostephanus, Trinacia, A. 1, 196.
Piso, Pilumnus, A. 10, 76.
Plinius, intempestae, A. 10, 184; junior, A. 6, 304; lyciscae, B.
3, 18; sucinum, A. 8,402.
Postumius, Baiae, A. 9, 707.
Sallu stills, magalia, A. 1, 421; senatores, A. 5, 758.
Saufeius, Aborigines, Cascei, Latium, A. 1, 6.
Seneca, Abatos, Philos, A. 6, 154.
Statius Tullianus, Camilla, ^.ii, 543.
Thulxydides, Italia, A^ 8, 328.
Varro, amoenus, A. 5, 374; ara, 4, 219; arena, A. 1, 172;
Aventinus, A. 7, 657; Campania, A. 3, 334; candelabrum,
A. 2, 225; carceres, A. 5, 145; cernuli, A. 10, 894; curcu-
lio, G. 1, 186; delubrum, A. 2, 225; faunos, G. 1, 11;
focus, A. 11, 21; frenos, A. 8, 230; germanus, A. 5, 412
liarena, A. 1, 172; junior, A. 5, 409; 6, 304; Latium, A. 8
322; latrones, A. 12, 7; Libya, A. 1, 22; Oenotria, A. 1, 532
Palatinus, A. 8, 51; pklla, A. 1, 648; proceres, A. 1, 740
pronuba, A. 4. 166; senior, A. 5, 409; sparus, A. 11, 682;
testudo, A. 1, 505; valvae, A. 1, 449; Varro, A. 11, 473;
vates, A. 3, 443; vestibulum, A. 6, 273.
Verrius Flaccus, juniperi, B. 7, 53.
Vitruvius, aditus, ostium, A. 6, 43.
XL Sometimes we find Servius attributing to earlier
writers opinions which they apparently did not hold. Unless
it be supposed that Varro in his voluminous writings may
have preferred different etymologies for the same word in
different places, we must infer that he has been misrepre-
sented at least two or three times.
amoenus. — Servius says, ad Aen. 6, 638, that Varro explained
I amoena * quasi amunia.'
Isidore, or. XIV 9, 33, makes Varro derive amoena
from amare.
Latium. — Serv. ad Aen. 8, 322, Varro autem Latium dici
putat, quod latet Italia inter praecipitia Al-
pium et Apennini.
Varro, L. L. V 32, says Apulia and Latium are
named * ab hominibus.'
12
Colorado College Studies.
Etymologies.
13
vates.Sery. ad Aen. 3, 448, vates a vi mentis appellatos,
\ arro auctor est.
Varro, L. L. VII 36, antiqui poetas Vates appella-
baiit a versibus vieiulis.
ostium.— ^eTY. ad Aen. 6, 43, nam Vitruvins qui de archi-
tectonica scripsit, ostium dicit per quod ab
alicjuo arcemur in^ressu ab obstando dictum.
To use Thilo's words, falso Servius ostium, etc' Vitruvio
tribuit.
II.-FALSE AND POPULAR ETYMOLOGIES.
The great value of Servius' etymological notes is apparent
to every reader of his commentary. There are, of course,
many derivations offered which are no longer accepted, but
many of the words which he attempts to explain still defy
certain analysis, and in some of the cases where he offers two
optional etymologies for the same word each of these has its
supporters at the present day. In the following pages an
attempt is made to collect all his etymologies which may be
confidently rejected. It is hardly necessary to disclaim any
pretence to completeness of treatment where completeness of
treatment is practically impossible. At the same time this
paper professes to contain all Servius' etymologies (excluding
proper names) which, according to the highest and most re-
cent authorities, are no longer tenable. One word of expla-
nation should be added. In cases where Servius offers two
optional etymologies of the same word both are regularly
quoted, often without comment. Large as the following list
is, it might have been much larger, had it included all the
unnecessary derivations of Latin words from Greek, cases, /. e.,
where the Latin word is at most cognate with the Greek, not
derived from it. In many cases Servius' statements as to the
exact relation between two cognate Latin words do not agree
with modern views. These too are regularly omitted, though
one or two extreme examples have been retained: fores, Aen.
1, 449 (quae foras aperiuntur); fundus, G. 2, 468 (rerum
omnium fundamentum).
As often as one of Servius' more remarkable etymologies
has been found in an earlier writer the passage is added below,
\
/
I
I
)
I
r
but in no case is it definitely stated that he borrowed his note
from this source. It is somewhat surprising to find how few
of these appear in the extant works of his predecessors and
how many of them recur in Isidore, for whom no etymology
was too grotesque. It is hard to imagine that Servius is
himself responsible for all these ingenious explanations.
Whether Isidore drew directly upon Servius, as Thilo thinks,
or upon Servius' sources, as Nettleship maintains, he doubt-
less iireserves many derivations that were offered by Servius'
predecessors.
Such works as Palmer's Folk EUjmologij, Andresen's
Dcidsche Volksefijmologie, and Keller's Lateinische Volks-
etymologir deal chiefly with Folk Etymology in the narrower
sense of the term: where the form of a word is affected by
false derivation or mistaken analogy, or where the significa-
tion is warped and perverted from a false relationship being
assumed. Even in this narrow sense of the term our com-
mentary furnishes several examples of Folk Etymology.
Thus Servius, on Aen. 1, 172, i3refers the derivation 'arena ab
ariditate' to 'harena ab haerendo', where Varro left an option
and an optional spelling. The Sabine ' f asena ' shows that the
initial *h' is' etymologically correct*. On G. 1, 57, he says
that the old derivation of 'tus' {^I'd roo Oeioo) led to the spell-
ing 'thus'. Cases of xjerverted meaning due to mistaken
analogy are more numerous: see especially the notes on gur-
gulio, indigetes, lat rones, orichalcum, and i^ostumus, quoted
in the following pages. For the words indigetes and latrones
Servius himself distinctly mentions popular etymologies;
with these may be compared the comment on Aen 6, 392:
sane Alciden volunt quidam d'o ri;^ dXxr;^ dictum, id est a vir-
tute: quod non procedit, quia a prima aetate hoc nomen
habuit abAlcaeo.patreAmphitryonis. et scimus agnomina ab
accidentibus dari.
Adorea, Ae7i. 10, 077, 'Turnus adoro^ id est juxta veteres,
qui adorare adloqui dicehcmt: nam ideo et adorea laus
hellica, quod omncs cum cum gratulatione adloquehantur,
qui in bellis fortitcr fecit.
•Corssen, Vol.Ip. 102.
14 Colorado College Studies.
'^'^Aesculus, G. 2, 291, ab esu dicta.
Amellus, G. 4, 278, Mella tiuvius Galliae est, juxta quern liaec
herba plurima nascitur; unde et amella dicitur.
Servius' explanation seems to have been sn^^ested by
Vergil's line, 'et curva legunt prope fluniina Mellae'. See
Wharton, Effjma Latina,p. 4, ''amellus starwort: Gaulish for
*ampellos 'loved by bees', fr. *ampis bee ( M spelt am, and p
disappearing in Celtic: see Stokes, B. B. \\ 194), cf. OHG. impi
and c/jtrrV gnat?"
"^ Aminneum, G. 2, 97, aminneum vinum dictum est quasi sine
minio, id est rubore; nam album est. et alifcr: Amineos
AristoMcs in polifiis hoc scribit Thessalos ftu'ssr, qui
suae^ rc(jionis viivs in Halicun frdnstnlfrunf, atque illis
inde nomen injyosiium.
Amoenus, Aen. 6, 638, amoena autem quae solum amorem
praestant, vel ut supra (ad Aen. 5, 374, sc.) diximus, (piasi
aniunia, hoc est sine fructu, ut Varro et Carminius docent.
Paulus, p. 2, says 'amoena dicta sunt loca, quae ad se
amanda adliciant\ Isidore makes Verrius Flaccus derive
' amoenus' from *munus', Varro from 'aniare'; orig. XIV 9, 33:
'amoena loca dicta Varro ait eo quod solum amorom praestent
et ad amanda adliciant: Verrius Flaccus, quod sine munere
sint, nee quicquam in his officii, quasi amunia, id est sine
fructu etc'.
Ancile, Aen. 8, 664, ancile autem dicitur aut quasi undique
circumcisum, aut quasi ao., id est undique labrum
habens.
Annus, Aen. 1, 269, annus autem dictus quasi anus, id est
anulus, quod in se redeat, . . . vel firzd zou dvavsobffOai, id
est ab innovatione.
Antarium, Aen. 11, 156, sane hoc bellum 'antarium' vocari
solitum, quod sit ante urbem, quasi ante aras.
Apricus, Aen. 6, 312, quasi arsp (f/tixr^?, id est sine frigore ut
diximus supra (ad Aen. o, 128, sc.)
cf. Paul. p. 2, apricum locum a sole apertum a Graeco
vocabulo 'y-^j appellatum, quasi fi«? dicunt.
Etymologies.
15
\
/
v
(
)
1
r
Aen, 4,219, vcteres aras 'asas' dicebant; postea inmu-
tata litiera' s' in 'r' 'aras' dixerunt, sicut Valesios Valerias,
FusiosFurios: quod Varro rerum divinarum in libroquinio
plenius narrat *
Ardea, Aen. 7, 412, sciendum tamen ardeam avem z«r' «vrj'-
4, ardea dicta quasi ardua.
Asylum, Aen. 2,761, dictum 'asylum' quasi 'asyrum\ alii
'asijlnm' idco dictum, quod nullus inde tolleretur, id est
quod *Tu?.dfTOai, hoc est abripl, nullus inde poterat.
Aen. 8, 342, templum misericordiae, . . . unde nullus
posset abduci.
Atrium, Aen. 1, 726, ibi et culina erat: unde et atrium dictum
est; atrum enim erat ex fumo. alii dicunt Atriam Eiru-
viae civitatem fuisse, quae domos amplis vestibulis habe-
hat: quae cum Romani imitarentur atria appellaverunt.
AUGURIUM, Aen. 5,523, dictum quasi 'avigerium', id est quod
aves gerunt.
The same derivation is given ad Aen. 1, 393; 1, 397; 1, 398,
2, 702; S, 89; 6, 198.
cf. Paul. p. 2, augur ab avibus gerendoque dictus, quia
per eum avium gestus edicitur; sive ab avium garritu,
unde et augurium.
Bellum, Aen. 1,22, /.azd (hziiffxitn-^, a nulla re bella.
cf . Charis. p. 276, 15 K. antiphrasis . . . ut bellum dicitur,
quod minime sit bellum.
Donat. ars gram. p. 402, 4 K. ut bellum, hoc est minime
bellum.
Bidentes, Aen. 4, 57, 'bidentes' autem dictae sunt quasi
biennes, quia neque minores, neque maiores licebat hostias
dare, sunt etiam in ovibus duo eminentiores dentes inter
octo, qui non nisi circa bimatum apparent.
Aen. 6, 39, 'bidentes' autem ut diximus supra oves sunt
circa bimatum, habentes duos dentes eminentiores.
Servius here combines two different derivations. The
derivation from 'annus' is mentioned by Aulus Gellius, who
16
Colorado College Studies.
Etymologies.
17
devotes a whole chapter to the word 'bidentes', and approved
by Nonius Marcellus.
cf. Gell. XYI 6, 13, scriptum invenimus in commentariis
•quibusdam ad jus pontiiicum pertinentibus, 4ndennes' primo
dictas, *d' littera inmissa, quasi 'biennes', turn longo usu
loquendi corruptam voceni esse et ex 'bidennibus' 'bident'es'
factum, quoniam id videbatur esse dictu facilius leniusque.
Non. Marc. Lib. 1, p. 53 M. bidentes qui existimant ob
earn cansam oves a Yergilio dictas quod duos dentes habeant,
pessime a vitio intellegunt et melius intellegi
potest, si bidcnnis quasi biennis dixeris auctoritate.
Bruma, Aen. 2, 472, dicta . . . quasi t^r^/J^ ^//^«/'j id est brevis
dies.
G. 1, 211, hruma dicta a hreinoribus diehus.
BuRiS, G. 1, 170, quasi i3od>^ oufta, quod sit in similitudinem
caudae bovis. alii . . . : hiiris cuitn id curveinr, ante
igni domatur,id est amhuritur Varro ait\ totum
hurim indici a?> iivhe.
Cadaver, Aen. 0, 481, caduci ... a cadendo; unde et cada-
vera dicta.
Aen. 8, 264, cadaver est corpus nondum sepultum, dictum
cadaver quod careat honore sepulturae.
Aen, 11, 143, sane haec corpora sive proici juhehantur
a cadendo, sive quod sej^ultura carehant * cadavera'*
dicta.
Caesaries, Aen. 1, 590; 8, 659, a caedendo dicta.
Calamistrum, Aen. 12, 100, acus maior, quae calefacta et
adhibita intorqueat capillos.
cf. Varr. L.L. V 129, calamistrum, quod his calfactis in
cinere capillus ornatur.
/ Calculus, G. 2, 180, dictus, quod sine molestia sui brevitate
calcetur.
Carcer, Aen. 1, 54, dictus quasi arcer ab arcendo. G. 3, 104,
ab arcendo dictus.
Aen. 5,145, ^carceres' quasi *arceres' secundum Varronem.
cf. Varr. L.L. V 151, carcer a coercendo. V 153, carceres
dicti, quod coercentur equi.
\
I
\
{
I
V
*)
r
Varro at least attempted to account for the initial *c'. To
Servius no such explanation would seem necessary.
See Caulae.
Casses, Cassus, Aen. 2, 85, cassum est quasi quassum et nihil
continens; nam et vas quassum, quod humor em in se non
continet et est vacuum, unde et retia casses, quod multum
in se vacui haheant. Aen. 11, 104, ^cassis' vacuis: unde
et retia casses dicimus, et vestimenta araneorum casses
dicuntur.
cf. Non. p. 45, 9 M. cassum veteres inane posuerunt. Et
arbitrandum est eius verbi proprietatem magis ab
aranearum cassibus dictam, quod sint leves et nullius
ponderis, non, ut quibusdam videtur, quasi quassum.
Castor, G. 1, 58, castores autem a castrando dicti sunt.
O. Keller, Lateinische Volksetymologie und Verwandtes,
p. 285, derives castrare from castor, citing an ancient belief
(Cic. Ovid. Plin. Juven. Apulej. ) concerning the beaver. *Also
castrare aliquem heisst einen nach Biberart behandeln, seine
o(r/j'.^> y.aUfrOai.
cf. Donat. ad Ter. Andr. V 2, 14, catus: callidus, doctus,
ardens, T.a()d zo xaUtv. unde Cato dictus. ingeniorum
enim igneus vigor esse videtur.
Caulae, Aen. 9, 59, 'caulas' munimenta et saepta ovium.
est enim Graecum nomen *c' detracto: nam Graeci aokd<;
vocant animalium receptacula.
Servius evidently means to connect *caulas' and «y/«9
etymologically, not merely to j^oint out an interesting co-
incidence in form. That the initial *c' in the Latin word pre-
sented no serious difficulty to him may be inferred from his
explanation of Caulon, Aen. 3, 553, ^A.ulon mons est Cala-
briae, etc.', and the comments on Cortina, Aen. 3, 92, and
Carcer, Aen. 1, 54; 5, 145.
18
Colorado College Studies.
Cedrl\, Aen. 6, 180, cedria dicta est quasi xaiojLhr,^ opuos^ nyf^ov,
id est arboris iimor ardentis.
Aen. 7, 178, *e cedro\ unde et cedria.
Cernulus, Cernuus, Aen. 10, 8^ cernuus equus dicitur, qui
cadit m faciem, quasi in earn partem cadens qua cernimus:
unde et pueri quos in ludis videmus ea parte, (jua cernunt,
stantes, cernuli vocantur, ut etiam Varro in ludis tliea-
tralibus docet.
cf. Non. p. 21, 2 M., cernuus dicitur proprie inclinatus,
quasi quod terrani cernat.
Chelydrus, G. 3, 415, 'chelydri' dicti quasi chersydri, qui et
in aquis et in terris morantur: nam yjixroj dicimus terram,
aquam vero '^'^'w/;.
Circenses, Aen. 8, 686, circenses dicti vel a circuitu, vel quod
ubi nunc metae sunt, olim gladii ponebantur, quos cir-
' cumibant. dicti autem circenses ab ensibus, circa (luos
currebant.
G. 3, 18, circenses dicti sunt, quia exliibebantur in cir-
cuitu ensibus positis; licet alii a circumeundo dicant
circenses vocari.
Circumvolat, Aen. 3, 233, aut circum praedam volat uncis
pedibus: aut intra volam amplectitur praedam: unde et
involare etc. See Volando.
Clarigatio, a. 9, 52, a claritate vocis.
A. 10, 14, aut a clara voce qua utebatur pater patratus, aut
a zA};/>a>, hoc est sorte.
Classis, a. 1, 39, dicta est ^/-^ rwv x«/wv, id est a lignis. So
A. 6, 1.
Cliens, a. 6, 609, si enim clientes quasi colentes sunt etc.
Cortina, A. 3, 92, dicitur autem cortina, vel quod Apollinis
tripos corio Pythonis tectus est, vel quod certa illinc
responsa funduntur, quasi certina, vel quod est verius,
quia cor illic vatis tenetur. alii coriinam quasi ortinam
tradunty quod inde vox oriaiur.
\
I
\
I
)
i
Etymologies.
19
A. 6, 347, cortina dicta est aut quod cor teneat, aut quod
tripus saeptus erat corio serpentis, ut diximus supra:
aut certe secundum Graecam etymologiam on rij> xoprj^
Tstvsi rjroi Tt>drrff£t, id est quod extendit puellam, ut
'maiorque videri'.
CuNABULA, Buc. 4, 23, lectuli in quibus infantes jacere con-
sueverunt: vel loca, in quibus nascuntur, quasi cynabula;
nam xt)£i> est Graece niti.
CuRA, A. 1, 208; 4, 1, cura dicta ab eo quod cor urat.
cf. Varr. L.L. VI 46, cura quod cor urat.
Paul. p. 35, cura dicta est, quasi coreda, vel quia cor urat.
CURCULIO, G. 1, 186, Varro ait hoc nomen per antistoechon
dictum, quasi gurgulio, qiioniam paene nihil est nisi guttur.
Defrutum, G. 2, 93, dictum, quod defraudatur et quasi
fraudem patitur.
Delubrum, a. 2, 225, delubrum dicitur quod uno tecto plura
complectitur numina, quia uno tecto diluitur, . . . alii, id
Cincius, dicunt, delubrum esse" locum ante templum, ubi
aqua currit, a diluendo {a de/we?icZo, Nettleship, Contrib.
p. 429.)
On A. 4, 56, a similar explanation is given with this addi-
tion: aut certe simulacrum ligneum delubrum dicimus,
a libro, hoc est raso ligno factum, quod Graece ?<>avov
dicitur.
Daniel's Servius on A. 2, 225, attributes this explanation
*a delibratione corticis' to Masurius Sabinus, and quotes an-
other from Varro, ' lucrum divinarum libro f XIX' : aut in
quo loco dei dicatum sit simulacrum, ut (sicut) in quo figunt
candelam, candelabrum appellant, sic in quo deum ponunt,
delubrum dicant
Nettleship, Lectures and Essays, p. 239, has compared two
parallel passages in Macrobius and Paulus, and suggests a
possible inference as to the source of Servius' information.
*' Macrobius (3, 4, 3) has one note, Paulus, p. 73, has another,
on this word. But the substance of both notes is combined
by Servius on Aen. 2, 225. Paulus says ^delubrum dicebant
^
20
Colorado College Studies.
Etymologies.
21
fustem delibratiim, hoc est decorticatum, quern venerabantur
pro deo'. Servius not only gives this explanation, but also
those quoted in Macrobius from Varro's Kerum Divinarum;
and much the same comment recurs, with an addition, in
Servius on Aen. 4, 56. The impression left is that both Ma-
crobius and Servius were copying from an article in Verrius
Flaccus, of which only a short extract has survived in the
epitome of Paulus."
Deus, a. 12, 139, nam quod graece '5/»9, latine timor vocatur,
inde deus dictus est, quod oninis religio sit timoris.
cf. Paul. p. 50, deus dictus, (luod ei nihil desit, . . . sive
a Graeco f'^io^ quod significat metum, eo quod homini-
bus metus sit.
Dm A, A. 4, 453, dira enim deorum ira est.
A. 3, 235, Sabini et Umbri, quae nos mala, dira appellant.
cf. Paul. p. 49, dims, dei ira natus.
Non. Marc. p. 30. 14 M. dirum . . quasi deorum ira in-
missum .
Ebur, a. 1, 592, ebur a barro dictum, id est elephanto.
ExTUDERAT, A. 8, 605, studiose fecerat.
Fatiscunt, a. 1, 123, fatiscunt abundanter aperiuntur; *fatim'
enim abundanter dicimus. unde et adfatim, hiscere autem
aperiri.
Fera, a. 1, 215, feras dicimus aut quod omni corpore feruntur,
aut quod naturali utuntur libertate et pro desiderio suo
feruntur. So A. 2, 51.
V Flagella, G. 2, 299, dicuntur summae arborum partes, ab eo
quod ventorum creljros sustinent flatus.
cf. Varr. R.K.I, 31, 3, neque ex se potest eiicere vitem,
quam vocant minorem flagellum, maiorem etiam unde
uvae nascuntur, palmam. prior, litera una mutata, de-
- clinata a venti flatu, similiter flabellum ac flagellum.
Flagrantia, a. 1, 436, quotiens incendium significatur, quod
flatu alitur, x)er T dicimus, quotiens odor, qui fracta
specie major est, per 'r' dicimus.
^
/
i
I
^
{
Flamines, a. 8, 664; 10, 270, a filo quo utebantur, flamines
dicti sunt quasi filamines.
cf. Varr. L.L. V 84, quod . . . caput cinctum habebant
filo, flamines dicti.
Paul. p. 62, Flamen Dialis dictus, quod filo assidue vele-
tur; indeque api^ellatur flamen, quasi filamen.
Yarro's explanation of this word is now generally rejected,
though De Vit says it is confirmed by an inscription
*ap. Gruter. 227, 6'.
FoEDUS, A. 1, 62, dictum vel a fetialibus, id est sacerdotibus
per quos fiunt foedera, vel a porca foede, hoc est lapidibus
occisa, ut ipse 'et caesa jungebant foedera porca'.
The same explanation is given on Aen. 8, 641 and Aen. 12,
109. On Aen. 8, 641 Daniel's Servius adds: Cicero
foedera a fide puiat dicta. On Aen. 4, 242 we have
^fetiales afoedere\
cf. Paul. p. 59, foedus appellatum ab eo, quod in pacis-
cendo foede hostia necaretur. Virgilius: 'et caesa
jungebant foedera porca'. Vel quia in foedere inter-
ponatur fides.
Formica, A. 4, 402, sane 'formica' dicta est ab eo, quod ore
micas ferat.
FoRMOSUS, A. 1, 359, formosus a forma, ut a specie speciosus
etc.
A. 8, 453, nam forvum est calidum: unde et formosos dici-
mus quibus calor sanguinis ex rubore pulchritudinem
creat.
cf. Paul. p. 59, Forma significat modo faciem cuiusque rei,
modo calidam, ut, quum exta, quae dantur, deforma
appellantur. Et Cato ait de quodam aedificio aestate
frigido, hieme formido.
Fores, A. 1, 449, fores proprie dicuntur quae foras aperiun-
tur, sicut apud veteres fuit.
FoRTUiTUS, A. 6, 179, sane 'fortuitus' ab eundo est et a for-
tuna compositum.
Fragrantia, vide Flagrantia.
22
Colorado College Studies.
Etymologies.
23
Fr ATRIA, A. 7, 286, Argos dipsion . . . , apud quo^ erat
magna societas inter eos qui uno puteo utebantur: unde
et fratrias dixerunt ar.o rou o.
\i FuRCiLLAE, G. 2, 389, nam 'cillere' est movere, unde et fur-
cillae dictae sunt, quibus frumenta cillentur.
Harena, a. 1, 172, quaeritur, habeat necne nomen hoc adspi-
rationem. Et Yarro sic definit si ab ariditate dicitur non
habet, si ab haerendo, ut in fabricis videmus, liabet.
melior tamen est superior etymologia.
Heroas, B. 4, 35, quidam a terra dictos volunt, quod terra
epa dicta sit, unde initio nati creduntur homines, qui nomen
a matre traxerunt.
A
/
h
t
/
)
1
r
Inclita, a. 6, 781,inclita Graecum est: nam xluro^ gloriosum
dicunt.
cf. Paul. p. 39, clutum Graeci x/^oro^ dicunt. Unde accepta
praepositione fit inclitus.
Indigenae, a. 8, 314; 8, 328, id est inde geniti, adToy(hryz,\
Indigetes, a. 12, 794, indigetes dii duplici ratione dicuntur:
vel secundum Lucretium, quod nullius rei egeant, qui ait
(II, 650 sc.) 'nihil indiga curae' ... vel certe indigetes
sunt dii ex hominibus facti, et dicti indigetes quasi in diis
agentes. The fuller version adds: vel quod nos deorum
indigeamus . . . , alii patrios deos indigetes did debere
tradunt, alii ah invocatione indigetes didos volunt, quod
*indigeto' estprecor et invoco.
G. 1, 498, indigetes proprie sunt dii ex hominibus facti,
quasi in diis agentes, abusive omnes generaliter, quasi
nullius rei egentes.
An incorrect form Indigens appears in a Pompeian in-
scription, C. I. L. Vol. 1, p. 283, ujDon which the editor
remarks: ' Indigens pro indiges hoc solo loco reperitur,
ni fallor ex fabrili errato'.
Inferiae, a. 10, 519; 11, 81, inferiae sunt sacra mortuorum,
quod inferis solvuntur.
Insertas, a. 3, 152, aut clatratas; aut non seratas, ut sit quasi
insertas id est non clausas, et dictum quomodo . . . 'con-
postus' pro 'conpositus' . . . vel ' insertas fenestras'" quas
lumine suo tuna inseruerat, ab inserendo, quod se per
rimas insereret.
Instaurata, a. 2, 15, 'instar' autem est ad similitudinem :
unde non restaurata sed instaurata dicuntur aedificia ad
antiquam similitudinem facta.
cf . Paul. p. 79, instaurari ab instar dictum, cum aliquid ad
pristinam similitudinem reficitur.
Macrob. Sat. I 11, 5, . . . isque instauratitius dictus est,
... a redintegratione, ut Yarroni placet, qui instaurare
ait esse instar novare.
24
Colorado College Studies.
Etymologies.
25
'Instaurare' may be cognate with ^iiistar', but is hardly
derived from it.
Involare, a. 3, 233; G. 2, 88, involare dicimus intra volam
tenere. See Volando.
Irritum, a. 7, 421, in cassum id est in irritiim: incassum
autem tractum est a oassibus, id est a retibus.
Jubar, a. 4, 130, proprie 'jubar' lucifer dic-itur, quod jubas
lucis eifundit: est autem lucifer interdum lovis: nam et
antiqui 'juhar' quasi 'jiivar^ dicrhant
Juniper, B. 7, 53, Verrius Flaccus juniperum juvenem pirum
ait.
AAO/^ G. 1, 63, nam et Graece populi /^j dicuntur a lapidi-
bus.
The resemblance between /«'>9 people and Aaa? stone is
implied in Hom. II. XXIV 611, ?Moh'i ok /Mhiw^ Tzoixjfre
h'f)o>tu)v, and Pindar explains the word from the legend
of Deucalion, 0.9, (jiy^ x7'.(T(Td^0a.> UOi\>ov yovov Aa(n d'
Latex, A. 1, 68(), proprie aqua est ab eo quod intra terrae
venas lateat.
This derivation is accepted by Stowasser, Dunkle Woerter,
p. 5, *Richtig schon Isidor XIII 20, latex proprie liquor fontis,
quod in terra lateat '. It is surely better to regard latex as
the Latin representative of /ar«|, with which it is sound for
sound identical.
Latrones, a. 12, 7, est Graecum; nam Xar p^o^v^ dicunt obse-
qui et servire mercede, unde latrones vocantur conducti
milites. Varro tamen dicit, hoc nomen posse habere
etiam Latinam etymologiam, ut latrones dicti sint quasi
laterones, quod circa latera regum sunt, quos nunc satel-
lites vocant. l( drones, ah laiendo.
The same three derivations are mentioned by Varro, L.L.
VII 52.
cf. Paul. p. 85, Latrones antiqui eos dicebant, qui con-
ducti militabant, a^d zjf^ Urfnia^. At nunc viaruni
obsessores dicuntur, quod a latere adoriuntur, vel quod
latenter insidiantur.
A
\
I'/t
{\
Legumen, G. 1, 74, dicitur quod manu legatur nee sectionem
requirat.
G. 1, 199, ^manu legeret'; hinc quidam volunt dictum
legumen.
LiTUS, A. 2, 557, quod autem Donatus dicit, Vitus' locum
esse ante aras, a litando dictum: vel quod lituo illud spa-
fium designatur, ratione caret: nam a litando 'li' brevis
est, et stare non potest versus.
A. 5, 163, 'litus' est omne quod aqua adluitur.
cf. Sueton. reliqu. p. 244, 5 Reiffers., litus, quidquid aqua
adluitur.
Lucus, A. 1, 22, lucus a non lucendo.
A. 1, 441, 'lucus' autem dicitur quod non luceat, non quod
sint ibi lumina causa religionis, ut quidam volunt.
cf. Quintil. 1, 6, 34 etiamne a contrariis aliqua sinemus
trahi, ut 'lucus', quia umbra opacus parum luceat, et
"Indus', quia sit longissime a lusu, etc.
Charis. p. 276, 15 K., antiphrasis . . . ut bellum . . . et
lucus, quod minime luceat.
Diomed. p. 462, 15 K., antiphrasis . . . ut bellum . . . et
lucus, quod minime luceat.
LuGENTES (campi), A. 6, 441, quasi 'lucis egentes'.
Lustrum, A. 1, 607, aut ' lustrabant ' inumbrabant, unde lustra
et ferarum cubilia et lupanaria per contrarium dicimus,
quia parimi inlustrantur.
Mactare, a. 4, 57, 'mactant' verbum sacrorum, xar edr ifw9, lovis filiiis, id est Hercules, medium
dixit testem.
cf. Paul. p. 131, Medius fidius conpositum videtur et sig-
nificare lovis filius, id est Hercules, quod lovem Graece
Jj'a et nos lovem, ac fidium pro filio, quod saepe antea
pro L littera D utebantur. Quidam existimant jusju-
randum esse per divifidem: quidam perdiurni temporis,
id est diei fidem.
Mustela, a. 2, 468; 9, 744, 4elum' dictum a longitudine:
unde et mustela dicitur, quasi mus longus.
Oppetere, a. 1, 96, ore terram petere, id est mori.
Orichalcum, a. 12, 87, quod et splendorem auri et aeris duri-
tiam possideret.
cf. Paul. p. 7, aurichalcum vel orichalcum quidam putant
conpositum ex aere et auro, sive quod colorem habeat
X
<\
1
1/
V
Etymologies. 27
aureum. Orichalcum sane dicitur, quia in montuosis
locis invenitur. Mons etenim Graece opoj9, id est a luctatione,
vel a'o TOO ra/A££>, hoc cst a motu urnae, nam ducti sorte
luctantur.
On Aen. 8, 138, the fuller version tells the story of the
Arcadian princess Palaestra, who disclosed to Mercury
the nature of her brothers' athletic contests, for which
reason all wrestling was known by her name.
V Passum, G. 2, 93, dicitur a patiendo; nam decoquitur mustum
et inde fit passum.
cf. Non. p. 551, 22,Varro de vita populi Komani lib. I:
passam nominabant, si in vindemia uvam diutius
coctam legerent eamque passi essent in sole aduri.
^/Pausia, G. 2, 86, a paviendo dicta, id est tundendo; aliter
enim ex se oleum non facit.
Pecus, a. 1, 435, a pascendo.
Pernix, G. 3, 230, a pernitendo tractum est.
It seems much better, with Vanicek and Wharton, to de-
rive pernix from perna, ' strong in the ham ' . For term.
28
Colorado College Studies.
Etymologies.
29
cf. fel-ix. In the old etymology it is hard to see what
becomes of the 't' of nitor.
PoLLiNCTORES, A. 9, 485^ qui mortuis os polline ohlinehcmf.
PoRRiciAM, A. 5, 238, id est porro iaciam.
cf. Paul. p. 273, poriciam porro iaciam.
PosTUMUS, A. B, 763, postumus est post humationem parentis
creatns.
cf. Varr. L. L. 9, 60, postumus . . post patris mortem natus.
Fest. Qu. XII 8, p. 306, postumus cognominatur post
patris mortem natus.
Caesellius Vindex ap. Gell. II 16, 5, 'postuma proles* non
eum.sii^nificat, qui patre mortuo, sed qui postremo loco
natus est sicuti Silvius, qui Aenea iam sene tardo
seroque partu est editus.
v/Preciae;, G. 2, 95, quasi praecoquae, quod ante alias coquantur.
Procul, a. 3, 13, 'procur est quasi porro ab oculis.
A. 6, 10, procul enim et quod prae oculis est, et quod
porro ab oculis.
Pruna, a. 11, 788, a perurendo dicta est.
cf. Paul. p. 283, pruina dicta, quod fruges ac virgulta
perurat.
Recinus, a. 1, 282, recinus autem dicitur ab eo, quod post
tergum reicitur, quod vulgo maforte dicunt.
cf.Yarr, L. L. V 132, ab reiciendo ricinium dictum.
RiRA, A. 1, 430, Graece uftoofta dicuntur. aphaeresis ergo
sermonem fecit Latinum.
Sancire, a. 12, 200, 'Sancire' autem proprie est sanctum
aliquid, id est consecratum facere fuso sanguine hostiae:
et dictum sanctum, quasi sanguine consecratum.
ScopuLUS, A. 1, 180, id est specula.
A. 1, 4o, aut a speculando dictus, aut a tegimento navium
iiTZo TOO ffxsTzdZst'^.
ScuTRA, G. 1, 110, . . . scatebris biillHionibus, unde vulgo
vasa, ubi calida soletfier'i scuirae appellant ur,
Securis, a. 1, 292, quasi semicuris.
\
V
1
Segnis, a. 1, 423; 2, 374, id est sine igni. [Cf. the explanation
of Catus quoted above.]
This etymology is doubtful at best, and, unless Servius
means only * se igni ', it is phonetically impossible. Sto-
wasser, Dunkle Woerter, pt. 10, quotes Isid. or. X 19
{segnis aus se igne) in support of his explanation of
*prospere'.
Senatores, a. h, 758, senatores autem alii a senecta aetate,
alii a sinendo dictos accipiunt.
A. 1, 426, legitur apud quosdam, Brutum eos qui se in
eiciendis regibus iuvissent legisse in consilium, eumque
ordinem senatum appellatum, quod una sensissent,
.... alii senatum a senectutehominum^fquibiallecti
erant, dictum volunt, qui apud Graecos y^poo«7ia appel-
latur.
Sepultus, a. 3, 41, 'sepulto' mo^o mortuo vet jacenti signifi-
cat . . ; nam sepultus est quasi sine pulsu. non enim
hunc sepultum possumus dicere, cum sepultura non sit in
hoc rite facta, sed fortuita sit obrutus terra,
cf . Donat. ad Ter. Andr. 1, 1, 101, Sepulcrum /-ar d^ziippa-
(Tvj, ut diximus, quod sine re pulcra sit: an quod ibi sine
pulsu sint, id est, mortui? sepulcrum enim a
sepeliendo dictum.
SiNiSTRUM, A. 2, 693, a sinendo dictum.
cf. Fest. Qu. XV 13, p. 502, Sinistrae aves sinistrumque
est fsinistimum auspicium, id quod sinat fieri.
Solium, A. 1, 506, dictum quasi solidum.
A. 7, 169. secundum aliquos a soliditate dictum, secundum
Asprum per antistoechon, quasi sodium a sedendo.
Sparus, a. 11, 682, Varro ait sparum telum missile, a piscibus
ducta similitudine, qui spari vocantur. alii 'sparus' a
spargendo dici putant.
cf. Paul. p. 489, spara parvissimi generis iacula a spar-
gendo dicta.
Stella, A. 5, 42, poetice dixit: nam si stella a stando dictae
sunt, non fugantur; semper enim fixae sunt praeter pla-
netas.
30
CoLOKADO College Studies.
Etymologies.
31
SuDUM, A. 8, 529, est quasi sub udum, serenum post pluvias,
ut ver sudum. alii ^sudum' seniiudum volunt did, cum
per nubes ad nos perveniat solis ictus non integer.
Telum, a. 2, 468, telum enim dicitur secundum Graecam
etymologiam «-'' t«5 tt^XoOev, quidquid longe iaci potest.
So on Aen. 8, 249; 9, 507; 9, 744
cf . Fest. Qu. XVI 8, p. 556, Tela proprie dici videntur ea,
quae missilia sunt, ex Graeco videlicet translato eorum
nomine, quoniam illi rrj/jtOcv missa dicunt quae nos
enniusf.
Territorium, a. 5, 755, dictum quasi . terriborium tritum
bubus et aratro.
cf. Varr. L. L. V 21, Terra dicta ab eo, ut Aelius scribit,
quod teritur Territorium quod maxime teri-
tur.
Torus, Aen. 5, 388, 'torus' a tortis dictus est herbis. So on
Aen. 2, 2; 1, 708.
cf. Non. 11, 11, Tororum et toralium designator est Varro
de vita pop. Rom. lib. I: quod fronde lecticae strue-
bantur, ex eo herba torta torum appellatum.
[cf., however, Varr. L.L. V 167 Torus a torvo, quod is in
promptu.]
TuMULTUS, A. 2, 486; 8, 1, dictus quasi timor multus.
cf. Cic. Phil. VIII 1, 3, quid est enim aliud tumultus nisi
perturbatio tanta, ut maior timor oriatur? unde etiam
nomen ductum est tumultus.
-Tus, G. 1, 57, sane 'tus' modo sine aspiratione dicimus; nam
antiqui * thus' dicebantwTTo TOf) ^££'o6»: quoddispiicuit; tura
enim a tundendo dicta esse voluerunt, a glebis tunsis, cum
quibus dicitur fluens de arboribus coalescere.
cf. Charis. p. 75, 13 K., tus a tundendo sine adspiratione
dicitur, quamvis lulius Modestus a^ro r«t> Onsiv tractum
dicat.
Urbs, a. 1, 12, urbs dicta ab orbe, quod antiquae civitates in
orbem fiebant; vel ab urvo, parte aratri, quo muri desig-
nabantur.
/
^
\.
';>
r
cf. Varr. L.L. V 143, quare et oppida, quae prius erant
circumducta aratro, ab orbe et urvo urbes.
vUri, G. 2, 374, dicti 'uri' d-d zj id est a montibus.
Vates, a. 3, 443, vates a vi mentis appellatos, Varro auctor
est.
cf. Varr. L.L. VII 36, antiqui poetas Vates appellabant a
versibus viendis.
Venenum, a. 1, 688, venenum dictum quod per venas eat.
A. 4, 2, quia per venas amor currit . . . sicut venenum.
Verbenae, a. 12, 120, quidam sane ver is proximi herhas
verbenas dicunt
Buc. 8, 65, a viriditate verbenae appellantur.
Vestibulum, a. 2, 469, vel quod ianuam vestiat, ... vel
quoniam Vestae consecratum est.
A. 6, 273, vestibulum ut Varro dicit, etymologiae non
habet proprietatem, sed fit pro captu ingenii: nam
vestibulum, ut supra diximus, dictum ab eo, quod
ianuam vestiat. alii dicunt a Vesta dictum per inmi-
nutionem: nam Vestae limen est consecratum. alii
dicunt ab eo, quod nullus illic stet; in limine enim
solus est transitus: quomodo vesanus dicitur non sanus,
sic vestibulum quasi non stabulum.
Sulpicius Apollinaris, quoted with approval by Gellius
XVI 5, derives vestibulum from ve -|- stabulum, but
gives a different force to the prefix. Nonius, p. 53,
prefers this explanation to that from Vesta.
Victim A, Aen. 1, 334, victimae . . . sacrificia quae post vic-
toriam fiunt.
cf. Fest. Qu. XVI 25, p. 562, victimam Aelius Stilo ait
esse vitulum ob eius vigorem. alii aut quae vincta ad-
ducatur ad altare aut quae ob hostis victos immoletur.
ViPERA, G. 3, 416, quae vi parit.
ViRGA, A. 4, 242, dicta quod vi regat.
Virgo, Buc. 3, 30; 6, 47, a viridiore aetate.
82
Colorado College Studies.
Etymologies.
33
ViiiosA, G. 1, 58, dicta ab eo, quod est virus; alii fortia ac-
cipiunt a viribus.
ViTULA, Buc. 3, 30, a viridiore aetate dicta.
A. ly 533, Graeci hoves iraXoh^, nos vifidos dicirrDiS.
VoLANDO, A. 6, 198, alii Wolando' anibulando dicunt: vola
enim dicitur media pars pedis sive maims.
cf. Non. Marc. p. 32, 31 M., involare est inruere, insilire,
aut a volatu aut a vola, id est media manu, dictum.
PROPER NAMES.
No part of a lan<>:ua^e allows freer play to popular etymol-
ogizing than its proper names, for no part of a language is
more difficult to explain. Bervius himself appreciated in
some measure the difficulty of this part of his task. On Aen.
7, 678, he says that it is not surprising that many conflicting
explanations are offered for ancient Italian names, 'nam an-
tiquitas ipsa creavit errorem'. On Aen. 1, 273, Daniel's 8er-
vius quotes a great many explanations of the name 'Roma'.
These are prefaced by the remark: sed deorigine et condiiorc
iirhis diversa a diversis traduntur. Accordingly, many such
words as Argiletum (Aen. 8, 345); Aventinus (Aen. 7, 657);
Palatinus (Aen. 8, 51) are provided with several etymologies
each.
i'vNo attempt is here made to pronounce upon all Servius'
explanations of proper names, but the following brief list will
show most of the phases of popular etymologizing which are
to be expected in an ancient commentary upon words of this
class. "False etymologies are of themselves the fruitful
causes of myths" (Sayce, Science of Language, Vol. II, }\
259). ''The eponymous heroes from whom tribes and nations
have been supposed to derive their names owe their existence
to the same popular etymologizing etc." \_Ibid.p. 247.^ In
our commentary myths are recounted ad nanseam, and the
hero eponymous appears on almost every page. Sometimes
these ancient tales are rejected as fabulous, and rational ex-
planations inserted to replace them. Thus Servius explains
V
i
\
I
1
//rj;
away the stories of the origin of the Myrmidones (Aen. 2, 7),
the strange birth of Orion (Aen. 1, 535), and of Minotaurus
(Aen. 6, 14), the she-wolf that suckled Romulus and Remus
(Aen.l, 273), etc.^
In any language foreign words are especially liable to cor-
ruption, cf. Paul. p. 13, 'Alumento pro Laumedonte a vete-
ribus Romanis necdum adsuetis Graecae linguae dictum est.
sic Melo pro Nilo, Catamitus pro Ganymede, Alphius pro
Alplieo dicebatur'. See also Paul. p. 6 (v. Alcedo); p. 31
(v. Catamitum); p. 89 (v. Melo). If a language could repre-
sent ravofxrjdrj^ by Catamitus, ^£fj.i^^rj by Stimula, it is not sur-
prising to find its ancient commentators offering numerous
popular etymologies for its proper names^and especially for
names of foreign origin — as they manfully tried to assign
meanings to these unintelligible words by deriving them from
words of similar sound. Many of these explanations are
obviously suggested by well known peculiarities of climate,
product, or character.
Finally may be mentioned one or two examples of a ' per-
verse ingenuity', which discovers a certain appropriateness
in the names of some of the actors in the Aeneid. Not con-
tent with the statement on Aen. 12, 391, "lapix, aptum nomen
medico; nam tdtrOai Graeci dicunt curare," Servius has two
curious comments on Achates' name, on Aen. 1, 174 and
1, 312. For these see the first word in the following list.
Achates, Aen. 1, 312, diximus quaeri, cur Achates Aeneae sit
comes. Varia quidem dicuntur, melius tamen hoc fingi-
tur, ut tractum nomen sit a Graeca etymologia. «/'>? enim
dicitur sollicitudo, quae regum semper est comes.
Aen. 1, 174, adlusit ad nomen. nam achates lapidis spe-
cies est : bene ergo ipsum dicit ignem excussisse. unde
etiam Achatem eius comitem dixit.
Acheron, Aen. 6, 107, quasi sine gaudio.
Acid ALIA, Aen. 1, 720, Acidalia Yenus dicitur vel quia inicit
curas, quas Graeci axuJa« Cw/ra^, vel quod unam mammam exustam habe-
ant, quasi a'^^u /la^ou.
Aen. 11, 651, nam hoc est Amazon, quasi «v£t> /xaC^D, sine
mamma.
Arcturus, Aen. 1, 744; G. 1, 67, quasi apxzou oopd.
Charon, Aen. 6, 299, xarri w.ziippaavj, quasi «/^/c>a>v.
The resemblance between the words yaipay^^ and Xdputv was
snflacient for a Greek pun ( Ar. Ran. 184, '/,aXp a> A'dpwv)^
but Servius' rule for agreement of quantity should
have prevented him from connecting them etymologi-
cally.
CuMAE, Aen. 3, 441; 6, 2, vel dzd rcDv xofjArw^, vel a gravidae
mulieris augurio, quae Graece fyxuo^ dicitur.
Cybele, Aen. 3, 111, 'Cybeli' id est montis Phrygiae, a quo
et Cvbele dicta est. alii .a Cybelo sacerdote,
.... alii drtd Tou xulSifTzav rr^v x£f «/ryv, id est a capitis rota-
tione.
Etruria, Aen. 10, 164, ah Etrusco principe.
Aen. 11, 598, Etruria dicta est, quod eius fines tendebantur
usque ad ripam Tiberis, quasi irepoopta-, nam irspov est
alterum, o/>"9 finis vocatur.
Hecate, Aen. 4, 511, qnidam Hecaten dictam esse tradunt,
quod eadem et Diana sit et Proserpina, dr.o rwv ixaripoiv:
vel quod Apollinis soror sif, qui est ixazrjtSoAo'^.
Hyades, Aen. 1, 744, hyades stellae sunt in fronte tauri, quae
quotiens nascuntur pluvias creant: unde et Graece odde^
dictae sunt dTzd zuu ueiv, Latine suculae a suco . . . alii
{
X
)/
dicunt hyadas dictas vel ab ^ littera vel dr.o zou ud?, id est
sue, in cuius formatae sunt faciem. The same three ex-
planations are given on G. 1, 138. Daniel's Servius adds
on Aen. 1, 744, quidam hyadas ah Hyante fratre etc.
cf. Cic. N. D. II 43, § 111; Tullius Tiro ap. Gell. XIII 9, 4;
Plin. N. H. XVIII 26, § 247.
Iris, Aen. 5, 606; 9, 2; Iris dicta quasi £>£9.
Ianus, Aen. 7, 610, quidam lanum Eanum dicunt ah eundo.
cf . Cic. N. D. II 27, 67, lanum . . . , quod ab eundo
nomen est ductum.
lovEM, Aen. 1, 47, lovem autem a iuvando dixerunt. See
lUPPITER.
luNO, Aen. 1, 4, cum a iuvando dicta sit luno etc.
cf. Varr. L.L. V 67, dicta quod una cum love iuvat, luno.
Cic. N. D. II 26, 66, Sed lunonem a iuvando credo nomi-
natam.
luPPlTER, Aen. 4, 638, 'luppiter' iuvans pater.
cf. Cic. N. D. II 25, 64, sed ipse luppiter id est ' iuvans
pater', quem conversis casibus appellamus a iuvando
lovem.
Gell. V 12, 4, lovem Latini veteres a iuvando appellavere,
eundemque alio vocabulo iuncto 'patrem' dixerunt.
Nam quod est elisis aut inmutatis quibusdam litteris
*Iupiter', id plenum atque integrum est 'lovispater'.
Kponos, Aen. 3, 104, quasi A>«v«9.
cf. Cic. N. D. II 25, 64, A>.;vo9 enim dicitur, qui est idem
'/po>o^^ id est spatium temporis.
Lenaeus, Aen. 4, 207; G. 2, 4, dxd zoo kyjuod. In each passage
Servius rejects Donatus' explanation, mentioning him by
name in the second: nam quod Donatus dicit ab eo, quod
mentem deleniat, non procedit; nee enim potest Graecum
nomen Latinam etymologiam recipere.
Liber, Aen. 4, 638, a libertate.
G. 1, 166, ab eo, quod liberet, dictus.
36
Colorado College Studies.
G. 1, 7, qiinmvis Sahini Cererem Pandam cqypelleni,
Libei'um Loebasium, dictum autcw, quia graece ^otj^ij
dicitur res divina,
Libya, Aen. 1, 22, dicta autem Libya vel quod inde libs flat,
hoc est africus, vel, ut Varro ait, quasi AlUlllA^ id est
egens pluviae.
LuPERCAL, Aen. 8, 843, sub monte Palatino est quaedam
spelunca, in qua de capro luebatur, id est sacrificabatur:
unde et lupercal non nulli dictum putant. alii quod illic
lupa Remum et Romulum nutrierit: alii, quod et Ver-
gilius, . . . ergo ideo et Evander deo gentis suae sacravit
locum et nominavit lupercal, quod praesidio ipsius nu-
minis lupi a pecudibus arcerentur.
M AEN ALA, G. 1, 17, mons Arcadiae, dictus «-() ra»> /iijAo>v, id
est ab ovibus, cjuibus plenus est.
Mercurius, Aen. 4, 638, quod mercibus praeest.
Aen. 8, 138, (dii Merciirimn quasi Medicurrium a Laiinis
dictum voliint, quod inter caelum et inferos semj^er
intercurrat. hie etiam mercimonii deus est.
cf. Arnob. Ill 32, Mercurius etiam quasi quidam Medi-
currius drctus est.
For a curious explanation of tins word see Wilmanns,
De Tere7it.V(irr. Lihris, p. 175: 'Mium et commir-
cium per I antiquis relinquamus, apud quos aeque et
Mircurius per I dicebatur, quod mirandarum esset
rerum inventor, ut Varro dicit'.
NiLUS, Aen. 9, 30; G. 4, 291, dictus quasi >ia> M6v, hoc est
novum limum trahens.
Pan, Buc. 2, 31, deus rusticus, in naturae similitudinem for-
matus, unde et Pan dictus est, id est omne etc.
cf. Hom. Hymn. XYIII 47, //«va Si fu> xaXietrxo^^ art e.
PoENiNAE, Aen. 10, 13, loca quae rupit (Hannibal sc.) Poeni-
nae Alpes vocantur. quamvis legatur a Poenina dea etc.
Praeneste, Aen. 7, 678, locus dictus «~o ribv rphiovj id est ab
ilicibus.
Aen, 7, 682, Cato dicit quia is locus montibus praestet.
(I>
Etymologies.
3'
VI
1
I!'
I
Prometheus, Buc. 6, 42, a;ro r^? 7:po;irj0e{a?.
Sabaei, G. 1, 57, find TOO ffiiSetrOatj quod apud eos tus nascitur,
quo deos placamus.
Suculae, Aen. 1, 744, Graece odde^ dictae sunt dTtd rod uetv^
Latine suculae a suco.
Daniel's Servius on Aen. 1, 744, and G. 1, 138, gives the
other explanation, ' a suibus '.
cf. Gellius, XIII 9, 15, quod ab illis 't)dd£^\ a nobis primo
*syades', deinde suculae appellantur.
Tusci, Aen. 2, 781; 8, 479; 10, 164, a frequentia sacrificii
dicti, hoc est «~o rou Ouetv.
cf . Paul. p. 537, Tusci a Tusco rege, filio Herculis, sunt
dicti, vel a sacrificando studiose, ex Graeco velut
Ooffxuoi.
Tartarus, Aen. 6, 577, d-o rrj^ rapaxi;?, aut, quod est melius,
dTzd TOO rapraptUtv id est a tremore frigoris.
Vesta, Aen. 1, 292, a-o r^9 i^m
ty T
^•*
»L. .}A^'
ti^t
-4 *• ^ ja
I^^S
Ofc ••• r-^'-.-
. i^^ Jr ^ ■" . .
f)'
1
.'«*"^ij'-;
i-:V<3«v'
--.- «>•
VA
L<'»5
^
•av^^
^-
'- /I
*!*r
'-»»'
/•
"ii
^^^^
^< ':^^l
'"^^i
*>
V'»''
y<7
S' ^i
%.*. <^
%tl
r»- •:
-^^rJl.
<>•
li A
**?.
^^v
i*''^^
.*<•-
't ■
^r**
C*
/.
I
R^
:*^*
*, *'
UA'Al
I