RERUM BRITANNICARUM MEDll MVl SCRIPTORES, OR CHRONICLES AND MEMORIALS OE GREAT BRITAIN AND IRELAND DURING THE MIDDLE AGES. THE CHRONICLES AND MEUOBIALS OF GREAT BRITAIN AND IRELAND DURING THE MIDDLE AGES. P( BLJ^^fiKU Br llOi AT lUOllLLt OF HiiK MAJE»TY> TKEASDlCr, LISDER CUE DlEJi-OTluN OH THE MAbriiK OF TUK hOLl:^, On the 26tli of January 1857, the Master of the Rolls submitted to the Treasury a proposal for the publication of materials for the History of this Country from the Invasion of the Romans to the reign of Henry VIII. The Master of the Rolls suggested that these materials should be selected for publication under competent editors without reference to periodical or chronological arrangement, without mutilation or abridgment, prefer- ence being given, in the first instance, to such materials as were most scarce and valuable. He proposed that each chronicle or historical docu- ment to be edited should be treated in the same way as if the editor were engaged on an Editio Princeps ; and for this purpose the most correct text should be formed from an accurate collation of the best MSS. To render the work more generally useful, the Master of the Rolls suggested that the editor should give an account of the MSS. employed by him, of their age and their peculiarities ; that he should add to the work a brief account of the life and times of the author, and any remarks necessary to explain the chronology ; but no other note or comment was to be allowed, except what might be necessary to establish the correctness of the text. a 2 4 The works to be published in octavo, separately, as they were finished ; the whole responsibility of the task resting upon the editors, who were to be chosen by the Master of the Rolls with the sanction of the Treasury. The Lords of Her Majesty's Treasury, after a careful consideration of the subject, expressed their opinion in a Treasury Minute, dated ^February 9, 1857, that the plan recommended by the Master of the Rolls " was well calculated for the accomplishment of this important national object, in an effectual and satisfactory manner, within a reasonable time, and provided proper attention be paid to economy, in making the detailed arrangements, without unnecessary expense." They expressed their approbation of the proposal that each Chronicle and historical document should be edited in such a manner as to represent with all possible correct- ness the text of each writer, derived from a collation of the best MSS., and that no notes should be added, except such as were illustrative of the various readings. They suggested, however, that the preface to each work should contain, in addition to the particulars proposed by the Master of the Rolls, a biographical account of the author, so far as authentic materials existed for that purpose^ and an estimate of his historical credibility and value. Rolls House, December 1857. MEMORIALS OF SAINT DUNSTAN ARCHBISHOP OF CANTERBURY. EDITED FEOM VARIOUS MANUSCRIPTS Br WILLIAM STIJBBS, M.A., REGIUS PROFESSOR OF MODERN HISTORY AND FELLOW OF ORIEL COLLEGE, OXFORD ; SOMETIME LIBRARIAN TO THE ARCHBISHOP OF CANTERBURY. PUBLISHED BY THE AUTHORITY OF THE LORDS COMMISSIONERS OF HER MAJESTY'S TREASURY, UNDER THE DIRECTION OF THE MASTER OF THE ROLLS. LONDON: LONGMAN & Co., and TRtJBNER & Co., PATERNOSTER ROW ; ALSO BY PARKER & Co., OXFORD ; MACMILLAN & Co., CAMBRIDGE ; A. & C. BLACK, EDINBURGH ; and A. THOM, DL^LIN. 1874. Printed by Eyre and Spottiswoode, Her Majesty's Printers. For Her Majesty's Stationery Office. CONTENTS. Page Introduction- ■• - - - - vii I. Vita Sancti Dijnstant, Auctore B. - - 3 IT. Eptstola Adelardi ad Elfegum Archiepisco- ruM DE Vita Sancti Dunstani - - 53 III. Vita Sancti Dunstani Auctore Osberno - 69 Libei^ Miraculoriim, Auctore Osberno - - 129 , IV. Vita Sancti Dunstani Auctore Eadmero - 162 Liber Miraculoriim, Auctore Eadmero - - 223 V. Vita Sancti Dunstani, Auctore Willelmo Malmesberiensi : — Liber 1. - - 251 Liber IL - - 288 VI. Vita Sancti Dunstani a J. Capgravio Con- SCRIPTA ----- 325 VII. Reliqui^ Dunstanian-^ : — 1. Epistola ad Wlfhelmum Arebiepiscopiim - 354 2. Promissio Regis - - ^ - 355 3. CaxiinsQni Yoc^tnr Ki/rie Be jr Sp/endens - 357 4. Epistola Arnulfi ad Duiistaiium - - 359 5. Epistola ad Arnulfum Comitem - - 361 6. Epistola ad Eadgarum Regem - - 363 7. Epistola Johaiinis Papae XIll. ad Eadgarum 364 8. Epistola ad Eadgarum Regem - - 366 9. Epistola Lantfrithi ad Wintonienses - 369 10. Epistola ad Dunstanum Archiepiscopum - 370' 11. Epistola ad Dunstanum Arciiiepiscopum - 372 12. Epistola ad Dunstanum Archiepiscopum - 373 13. Epistola ad Dunstanum j??krcl:iiepiscopum - 374 14. Epistola ad Dunstanum - - - 375 15. Versus - - - - - 377 16. Epistola Abbonis ad Dunstanum - - 378 17. Epistola Widonis ad Dunstanum - - 380 18. Epistola Commendatori a . - . 381 19. Epistola Falradi ad ^thelgarum - - 383 iv CONTENTS. Page 20. Epistola Odberti ad JEthelgarum - - 384 21. Epistola B. ad .^thelgarum - - 385 22. Epistola Odberti ad Sigericum - - 388 23. Epistola cujusdam ad N. - - - 390 24. Adventus Sigerici ad Romam - - 391 25. Epistola Johannis papse ad -^Ifriciim ducem 396 26. Epistola Johannis XY^^ - - - 397 27. Epistola ad Sigericum . - - 399 28. Epistola Elfwerdi Abbatis ad Sigericum - 400 29. Epistola cujusdam - - - - 404 30. Epistola cujusdam ad Wulstanuin - - 404 31. Epistola Archiepiscopi cujusdam ad Wulfsi- num ----- 406 32. Epistola encyclica Wulfsini - - 408 33. Epistola Wulfrici ad Abbonera - - 409 34. Tria poemata Abbonis ad Dunstanum - 410 35. Epistola Eadmeri ad Glastonienses - - 412 36. Epistola Nicolai de matre Eadwardi - 422 37. Versus Eadmeri de Sancto Dunstano - 424 38. Scrutinium circa feretrum Dunstani - 426 39. Epistola Willelmi Warham ad abbatem Glastoniensem - 430 40. Exemplar litterarum abbatis Gla^toniae - 432 41. Exemplar litterarum archiepiscopi ad ab- batem 436 VIII. Fragmenta Eitualia de Dunstano : — 1 . Oratio ad Dunstanum - - . 440 2. Ad Dunstanum - - - - 440 3. Hymnus de Sancto Dunstano episcopo - 441 4. Missa de Sancto Dunstano - - - 442 5. Missa Sancti Dunstani* - _ 444 6. Horse Sancfci Dunstani - - . 445 7. Oratio Anselmi ad Dunstanum - - 450 8. Sermo de maxima laude Sancti Dunstani - 454 IX. Collation of the S. Gall MS. 337 - - 458 INTRODUCTION. INTRODUCTION. Among the original sources of medieval history no Historical insisrnificant place belonefs to the Acta SanctormQ. The of the Lives value of the results which flow from the study of these Saints, monuments of devotion is not to be estimated by their direct bearing on narrative history any more than by the bulk of the volumes that contain them. The Lives of the Saints were not written for the purpose of adding to our knowledge of events, but for the purpose of arousing pious affection, admiration for holy men, and devotion to the principles and practices which they re- presented. In some instances the object was lower ; it may have been the mere desire of enlisting votaries in some particular Order, or of drawing pilgrims to some particular shrine. Tn these cases the student of history finds his chief debt to these books in the fact that they reflect certain phases of thought and character, illustrate certain lines of education and illumination, or aflbrd minute details of local colouring, which throw light in- cidentally on the condition of society in which they were produced and prized. But a very large ijroportion of the men whose lives They are generally have been thus written owed the distinction to their the Lives of services done to mankind. Even the saint whose repu- ' tation is due apparently to the reported performance of posthumous miracles, must be presumed to have been really such a person as would be likely to perform such acts. The ecclesiastical beatification is in a vast majority of cases the result rather than the cause of popular devotion. Many of the early biographies are thus con- • • « Vlll INTRODUCTION. nected directly with history, because they profess to be the private memorials of the lives of those who are the more prominent actors on the historical stage. These books,v although it may not be uniformly true that they are the necessary supplements to the chronicles, are always interesting and sometimes most valuable. Lives of Chiefly is this the case when^ as it has so often saints writ- happened with the English saints, the task of recording pupils or the acts and thoughts of the great men has fallen into ries. the hands of disciples whom they themselves have trained, or of contemporaries who have survived them. The life of Wilfrid by his disciple Eddius, the poetical history of the archbishops of York by Alcuin, the lives of Ethelwold and Oswald,^ the anonymous life of Ed- ward the Confessor, and Eadmer s life of Anselm, are the memorials of the best men of the time written by the best scholars of the time. The best men may have been narrow-minded and superstitious, and the best writers may have been ignorant and pedantic, but the bigotry and pedantry of an age in which pedants and bigots , ruled, is a necessary matter of study to the scholar, who would view facts as they are, and trace the gradual shining of the light out of the darkness. But although such charges may be sometimes true, the popular worship has not generally been wasted on the memory of selfish ascetics, nor have the works of mere pedants been, as a rule, preserved and multiplied by an admiring, undis- criminating posterity. Importance Onco more, the incidental touches of fact which con- of incidental , .-i t ±-i i ji i • i • • i notices. stautly show themselves, the undesigned coincidences that help us to recognize and realize the times, places, and ' personages of history, the notices of social life, of international intercourse, the very fashion of style and 1 Of these the life of Oswald, contained in the Cotton MS. Nero E. 1 , has never been printed. We may hope for an edition of it in Canon Rain e's York volumes of this series. It is an Invaluable and almost un- known evidence for the reigns of Edgar and Ethelred. INTRODUCTION. ix turn of thought, which are indispensable to the bio- Tone of grapher, even when he tries to abstract his mind most entirely from secular matters, and without which he would fail to find readers or copyists, — these are points of no small importance, where all material is so scanty. These considerations must be allowed due weight in obscurity of reference to the present volume. For the history of century, ^ England in the latter half of the tenth century we have, by these except the very meagre notices of the Anglo Saxon Chronicles, no contemporary materials, unless we admit the lives of the Saints of the Benedictine revival. Florence of Worcester, wT^iting within fifty years of the Conquest, could find nothing to add to the details of the Chronicle for this period, except the notices of Dunstan drawn directly from the biographies of the saint. The light which they shed is not great, but it is precious in proportion to its scantiness. Of the importance of Dunstan as a historical personage importance there can be no doubt. He was the close friend and chief minister of Edgar, the king around whose name the last glories of the Anglo Saxon kingdoms circle. His wise influence, possibly his active share in the adminis- tration, kept off the evil day for ten or twelve years after Edgar's death. He was canonized in popular re- gard almost from the day he died. He was the favourite saint of the mother church of England for more than a century and a half, during which there were nurubered among his successors, the scholar Elfric, the martyr Elfege, Lanfranc the statesman, and Anselm the doctor and confessor ; his glory was at last eclipsed, but it was by no less a heio than Thomas Becket. The memory of his greatness was permanent, or the belief in his miracles would have been impossible. Of the lives contained in the present volume one was written within sixteen, another within twenty-three years of his death ; both of these are dedicated to his successors, who knew him well, as being his fellow scholars or his own disciples. In both he appears as a statesman as well as a saint. Neither X INTRODUCTION. E^aijy lives of them is of any sfreat literary merit; neither writer of Dunstan. i i i i • i p has troubled himseli much with dates or with the ad- justment of personal and local relations; Yet they open up several points of historical and literary interest, without which our knowledge of the age, incomplete as it is, would be more imperfect still. Importance And some such interest beloncfs also to the later of the later ^ . , . • n • ,i • i . ,-, biographies Diograpnies ; especially m their bearing on the sources of information open to the historians who follow the age of the Conquest. The works of Eadmer and William of Malmesbury, on secular history, are so important that everything that illustrates the history of the writers is important too ; and the infprmation supplied by Osbern, who represents the Canterbury traditions as they were at the eve of the Conquest and during the period of transition that followed it, who himself witnessed the second Benedictine revival under Lanfranc, and whose book is really the basis of the work of the two later writers on this subject, has a special value, whether it be regarded in connexion with or independently of the work of his predecessors. Plan of this In the following pages I shall attempt to say some- tion. thing on each of the heads to which I have referred. Our stock of knowledge has many bearings, and can scarcely be treated in each of these without much repetition. In order, however, to make the statement as brief as pos- sible, I will arrange my remarks in the following order : taking first the view of our authorities, touching on their narrative only so far as it affects their personal history ; secondly, the literary history of the cycle ; and thirdly, the chronology of the life of Dunstan ; noting at each stage the light shed by these materials on the character of his career and the history of his times. . The first Duustan died in 988, and his first biographer dedi- cates his work to Elfric,^ who ruled the church of Canterbury from 996 to 1006 ; as early as the year 1004 ^ See p. 3 ; "cujus exstitisti successor in terri?," &c. p. 5. INTRODUCTION. xi it had been copied and a revised edition sent into Early pub- France ;^ it had already reached the position of an it : about approved work ; and the date of its composition uiay be * ' approximately stated as the year 1000. The writer was qualified for the task he undertook by personal ac- (luaintance with his subject, and in two ])laces asserts that he was an eye-witness of what he relates.'^ He describes himself, with some marked expressions of humility, as a priest, a Saxon, and by the initial letter of his name.^ It seems fair to conclude from the first of Question as these indications that he was not a monk. This in- author: ference is borne out by the general tone of the work, which is not marked by any strong bias towards monastic not a monk ; institutions, and in which scarcely anything ^ is said of the monastic reformation in which Dunstan imques- fcionably took part. It may be further inferred that, although he wrote the life of one archbishop of Canter- nor settled bury and addressed it to another, he was not, either as bury; monk or priest, attacihed to the cathedral community. His connexion with Elfric was one of charity alone,^ and, although he was able to ai)peal to personal knowledge for his details of the daily life of Dunstan, he gives as nor a con- authority for special statements the information derived panic n of from a circle of disciples, who may indeed have been the inmost circle of com[)anions,^' but who could not have engrossed all the particular knowledge of a life, much of which must have been lived in public, and the less public parts of which must have been transacted before the eyes of the cathedral clerks. Had the writer been a monk or priest of Christ Church, he must have been an eye-witness of much that he seems to describe on the See below, p. xxvii, ■2 a ygi videndo vel audiendo, licet intellectu torponti, ab ipso didice- *• ram," p. 5 ; " ea saltim quse vel egomet vidi vel audivi," p. 49. " Omnium extimus sacerdotum " B. vilisque Saxonum indigena," p. 3. The oDly important passage is at p. 25 ; and it will be discussed further on. ^ sola septus connexioue cari tatis," p. 5. '» Pp. 5, 49, 52. INTRODUCTION. Possibly connected with S. Au« gustine*s. He was a Saxon. Was he an English Saxon P evidence of others. The fact that two of the three MSS. in which his work is preserved are connected with S. Augustine's, may point to that monastery as the temporary home of the writer, but a settled monk of S. Augustine s would scarcely have spoken o£ his house as " sedicula." A second note of personal identity may be sought in his account of himself as '*vilis Saxonum indigena/' The question arises immediately, whether we are to understand by this an insular or a continental Saxon. The internal evidence of the book is not decisive. In one place the writer Speaks of the harp as a musical instrument "quam lingua patema hearpan vocamus";^ in another he mentions the city of Bath as " quem incolse " locum sub patema lingua Bathum soliti sunt appel- " lare ; in another he represents the mysterious person whom he connects closely with the murder of king Ed- mund, as declaring voce Saxonica se ex orientis regni " partibus esse." ^ It is possible that in these passages he speaks as an Englishman of the tenth century might be expected to speak, that he describes his own language as " paterna lingua," and by the word Saxonica " im- plies the common dialect of the South of England. The nation, however, is spoken of as " gens Anglorum," ^ the king as the " rex Anglorum," ^ England as " Anglica " terra," the West Saxones ^ are the people of Dunstan s native province, the Orientales Saxones ^ the pastoral charge of the bishop of London. It is quite as likely that the terms " lingua paterna" and "lingua Saxonica" are used more generically for the common tongue of the continental and insular Saxon, and merely opposed to 1 P. 21. 2 p. 46 ; cf. Chr. Sax. A.D. 972. 3 P. 46. * The gens Anglorum is men- tioned, p. 5 } " universus popUlus " Albionum," p. 6 ; Anglica na- " tio," p. 25 ; " Anglorum princi- " pes,*' p. 32 ; ** summus Anglorum " pontifex, p. 40. ^ The " rex Anglorum is men- tioned, p. 6 ; " Anglica terra,'* p. 50. » See p. 6. 7 See p. 37; INTRODUCTION. i • t Xlll the Latin in which the work is composed. The vilis Saxonum indigena" may have been prima facie as probably an Englishman as a German ; on the other hand, it may be asked why, in addressing his own archbishop, a native Englishman should describe himself as a Saxon, in a form which is scarcely ever used by an English writer without some qualifying limitation, as in Angul- Saxones, West Saxones, qr Orientales Saxones.^ Unfortunately the general language of the book does The gues- not serve to clear up this point, for it is marked by an decided by inflated and involved style which is common to the the book.^^ writers of the age wherever found; it contains few words which can with any certainty be said to have been ^ I have come across a curious ease of the use of the word Saxones whilst collating for this work. It is in the Cotton MS. Nero A. 2 (Hardy, Catalogue of Materials, I. 559) ; in a fragment apparently w ritten by a Briton or a Scot. I give it entire, with the very inte- resting prayer that follows it ; the first piece may be read as verse ; " Carta dirige gressus per mare per navium tellurisque spatium ad reges palatium ; regem primum salute, reginem et clitanum, cla- rus quoque commitis, militis, armieros, quorum regem cum ^thelstanum ista per fecta Saxo- nia vivit rex JEthelstanum per " fecta gloriosa. Ille Sictric de- " functum armatum in prselia Saxo- " num per totum Bryttanium, Constantinus rex Scottorum et " velum Bryttanium salvando regis " Saxonum fideles servitia." " Dixit rex JEthelstanus, per Petri praiconia " Sint sani sint longSBvi Salvatoris gratia." " Domine Deus Omnipotens, rex rcgum et dominus dominantium, " in cujus manu omnis victoria ii ii ii ii ii ii ii ii ii a ii ii *• consistit, et omne bellum conteri- " tur, concede mihi ut Tua manus *' cor meum corroboret, ut in vir- tute Tua in manibus viribusque meis bene pugnare viriliterque agere valeam, ut inimici mei in conspectu meo cadent et cor- ruant, sicut corruit Golias ante faciem pueri Tui David, et sicut populus Pharaonis coram Moysi in mare rubro, et sicut Philistini coram populo Israhel ceciderunt, et Amalech coram Moysi, et Chananei coram Jesu corruerunt, sic cadant inimici mei sub pedi- " bus meis. Et per viam unam " conveniant adversum me et per septem fugiant a me ; et conteret Deus arma eorum et confringet framea eorum, et eliquisce in conspectu meo sicut cera a facie ignis, ut sciant omnes populi " terrse quia invx)catum est nomen " Domini nostri Jesu super me, " et magnificetur nomen Tuum Domine in adversariis meis, Do- " mine Deus Israel.*' The first part is printed iir the Reliquiae Autiquse, vol. ii. p. 179. b ii ii ii ii it INTRODUCTION. strange to English scholars of the time, and few references to customs which are more or less English than they are continental. Some light, however, may be afforded by two or three words, for which it would be hard to find , parallels in the English Latin of the tenth century. Describing the expulsion of Dunstan from the court of Edmund, the biographer tells us that he was bidden to Use of the seek himself another lord, " sibi senioratum ubi vellet word senio- . . ' . ratus. " sine se suisque conquirere." ^ The reference is no doubt to the Anglo Saxon custom, made obligatory by the law of Athelstan, that a man who had neither lands of his own nor kinsmen willing to be his sureties must find a lord who would represent him or answer for him in the courts of justice. The right of " hlafordsokne," or choosing a lord, was open to the landless freeman, whether he lived, as Dunstan had done, as gesith or companion to i^he king in the royal mansion, or simply required a patron. Dunstan, banished by the king and renounced by his kinsmen at court, was in imminent danger of being treated as an outlaw. He must seek a new patron. The word senioratus, common enough in the capitularies and in the countries governed by Frank law,^ never occurs in English books, laws, or charters ; and an English writer having occasion to mention the custom, would scarcely have looked for a foreign word to express his meaning. The use of Another casual expression may be adduced which decanus. points in the same direction. The writer, dilating on the success of Dunstan's pupils, mentions that many of them were promoted to the rank of archbishop, bishop, abbot, " decanus," and " praepositus." ^ He also specifies among the nursing fathers of the infant church " reges, " pontifices, duces, decanos, prsepositos, cseterosque ec- 1 P. 23. 2 See Du Cange's Glossary, under the word Senioratusi The only passage quoted there, con- nected with England, is the one mentioned above. 3 P. 26. INTRODUCTION. XV " clesiae suae rectores/' ^ The ofBce of dean as an eccle- Rarity of siastieal dignity was not introduced into England until at least half a century later than the date of our author. The word occurs, in this sense, in none of the contempo- rary lives of the saints of the period, and is never given as a title by any of the numerous witnesses of the charters ; nor does it appear in the laws.^ It is found, as a desig- nation for the monastic officer who ruled a company of ten monks, in the rule of S. Benedict^ and may therefore have been known in this sense in the English monaste- ries, although it is not found in the Regularis GoTicordia, sometimes ascribed to Dunstan,'^ and it would be difficult to cite many instances of its use. In the work before us, however, it is twice applied to the governor of a church. 1 P. 4. 2 This statement is made of course subject to correction by competent authority. The strongest evidence against it is the following : (1.) S. Oswald is said to have been dean of the canons of Winchester before he became a monk, on the authority of a monk of Ramsey, whose work is preserved in the Historia Rameseiensis (ed. Gale, p. 391). (2.) Ethelnoth, archbishop of Canterbury in 1022, is said to have been dean before his promotion (Gervase, c. 1650), and Godric and Henry, who were contemporary with Osbern, and the latter of whom was afterwards prior, both bore the title of dean. In the cases, however, of Oswald and Ethelnoth, our information comes in a twelfth century dress, and cannot be re- garded as contemporary. If true, I should be inclined to understand by the term a disciplinary officer rather than the head of the chapter. Godric and Henry lived close upon the Conquest, when we hear of the title being given far more com- monly, as, e.g., to the deans of Waltham (Tractatus de S. Cruce, p. 15), Thetford (Epp. Herberti Losing, p. 73), Durham (Sim. Dun. A.D. 1080). At Canterbury Ger- vase expressly states that the title was introduced after the martyr- dom of Elfege in 1012, Neither dean nor canons appear at Winches- ter in the contemporary lives of S. Ethelwold. In the contempo- rary life of Oswald, MS. Nero, E. 1, decanus is used two or three times, always for a monastic officer. 3 Printed in the first volume of the Monasticon and in Reyner's Apostolatus Benedictinorum. See below, p. cix. Wulstan, dean of Glastonbury, whose death is noted by Florence under the year 981, must have been a monastic dean : so Germanus is called dean of Ramsey in the ancient life of Os- wald, but Oswald is not there said to have been dean at Winchester. The several officers at Fleury are named pater monasterii, decanus, prsepositus, armarius, cellerarius, cantor, magister scholse (Nero E. 1 , f. 7). b 2 xvi INTRODUCTION. Twice ap- plied to the ruler of a church of canons. apparently a church of canons; an application which was common enough on the continent, especially in North France, Lorraine, and Germany, but of which there is no instance in England until on the very eve of the Conquest. In the Anglo Saxon Chronicle, as early as A.D. 1037, we find recorded the death of Eafic "the " noble dean " at Evesham ; but the title is interpreted by later historians of the abbey as belonging to the judicial president of their peculiar courts ;^ the dean is not a substitute for the abbot. A little later deans and canons are introduced, with or without the Lotharingian rule, into cathedral and collegiate churches. The secular clergy in these churches had, ixi England until then, been called clerks, not ordinarily canons ; and their principal officers were not deans, but either " prsepositi," priors or provosts, or, in some cases probably, abbots. The Oriens Another curious expression is the " oriens regnum " already referred to. This occurs twice. When Dunstan fell into disgrace with Edmund he sought the acquaint- ance of certain venerable men, "regni videlicet orientis nuncii,"^ who were then lodging with the king. He re- presented himself as already sentenced to exile and devoid of counsel ; the king had forsaken him ; he begged that they would not leave him forlorn, but would take him with them to their own country. They compassionately replied that if he would accompany them he should enjoy all that their kingdom afforded, " quseque regni sui " commoda." In another passage we are told that the mysterious person who appeared at court before Ed- mund's death professed that he came from the " Oriens " regnum " " ex orientis regni partibus and that he had a matrimonial proposition to lay before the king.^ In this passage it is possible that " Orientis regni parti- " bus " may mean the eastern parts of the kingdom, and Regnum. ^ Chron. Evesham, ed. Macray, p. 83 ; where he is called prior and dean of Christianity for the vale of Evesham. Elfward bishop of Lou- don was still abbot. 2 P. 23. ^ P. 46. INTRODUCTION. xyii one MS. of the life^ gives "nuntialis" instead of '^nup- Expiana- tialis " as the description of the proposition to be made o^««^ to the king; but this does not affect the meaning of the former passage. What then was the " Oriens regnum " ? The BoUandist fathers understood it to mean Essex, the kingdom of the East Saxons;^ but there had been no such kingdom for two centuries before the date of Ed- mund ; Essex was a mere province whose envoys could have no power to represent themselves as independent of the king of the English. The same is true of East Anglia, which is called by a writer of the time Orientale regnum,^ It would seem almost necessary to refer it to the German kingdom, now rising into great power under Otto I., the king's brother-in-law, the kingdom of the eastern Franks, the older Austrasia, not yet united with the imperial dignity. In the mouth of an Englishman it would perhaps have been more naturally Germany or Eastern France, but the form is conceivable enough in the mouth of a countryman of Witikind of Corvey. Another possible explanation is that the kingdom of the Ostmen, the Irish Danes, is meant ; but to the English these old enemies would have been Danes or Norsemen, and the fact that the emissary spoke in the Saxon tongue seems fatal to this notion. A subject of Otto I. might well speak the ''lingua Saxonica," and the vilis Saxonum indigena " might naturally regard his native land as the " Oriens regnum." ^ It is important to observe that William of Malmesbury paraphrases the words " regni orientis nuncii " by " extera- rum gentium legati." ^ 1 P. 471. 2 Acta Sanctorum, Maii, iv. 352, orientale regnum intelligo Es- sexiam, Orientalem Saxoniam." The biographer of Oswald certainly uses Orientale regnum for East Anglia, "^thelwoldus " vero satis digniter principatum " Orientalis regni adquisivit," — Nero E. 1. fo. 8. I do not find in the continental writers any exuct parallel to this use of the " Oriens regnum," but Henry I., in his treaty with Charles the Simple, is called by the latter " rex Orientalis." Pertz, Leges, i. G04. See Freeman, Norman Conq., i. 604, where other illustrations will be found. Below p. 269. xviii INTKODUCTION. Slight indi- cations that the writer of the first life was a foreigner. His initial letter. It may be added that, if it be understood that the writer was a foreigner, we have an adequate explanation of the fact that he mis-spells the name of the archbishop to whom he writes, calling him Albric ^ instead of JElfric, the former name being common enough abroad but strange to English ears, whilst the contrary is true of the latter; and that he is so forgetful of the ancient glories of English monasticism as to call Dunstan the first abbot of the English nation,^ a statement equally strange whether it be understood generally or in refer- ence only to Glastonbury, which possessed at the time a list of fifteen abbots, beginning in the reign of Ina. The initial letter of the author's name is B. The BoUandist fathers, by whom this first life was first printed, contented themselves *with describing him as " B. presbyter coaevus." Du Cange, who had used the work in the composition of his Glossary, and who per- haps had seen the S. Gall MS., in the margin of which the name ''beda" is written,-*^ quotes it as "Beda in " Vita S. Dunstani."* Mabillon,^ who knew the book in MS., although he did not regard it as worth publication, conjectured that he had found the author in the person of Bridferth or Byrhtferth, the scholar of Ramsey, a pupil of Abbo of Fleury, and a commentator on the mathematical writings of Bede ; and this guess, for it is little more, has been since generally accepted as con- venient if not convincing. * A similar use of Alhrich for Elfric is found in the list of Athel- stan's courtiers, who were admitted by letter to fraternity with the monks of S. Gall. Goldast, Rerum Alamannicarum Scriptores, ii. 156.; p. Ixxvi. below. ^ P. 25, " primus abbas Anglicae " nationis enituit.*' 3 P. 458. ^ S. V. Senioratus. 5 Acta Sanctorum, O. S. B. sacc. V. p. 640 : ** Hie ille stilus boni ora- " toris, quem esse Bridferthum ** coenobii Ramesiensis monachum conjicio, tum ex B. littera nominis " initiali, quam praefert Vedastinus " codex, tum ex aetate Bridferthi, " quem Abbonis discipulum Pitseus " tradit, atque sub annum 980 " vixisse:" This was written in 1685. The conjecture is mentioned by the BoUandists in the Vllth volume for May, p. 809, but without approval^ in 1688. Henry Wharton in 1691 (Ang. Sac. ii. p. ix.) men- tions it without accepting it, but quotes the Life under the name of Bridferth {ibid. p. 102); INTRODUCTION. xix The name of Beda may be at once set aside ; the mar- Does it ginal note of the S. Gall MS. is, no doubt, an instance of Beda p^*^*^ the tendency to ascribe to the father of English history any anonymous work connected with England. There certainly were other persons of the name, and the writer may have been one of them ; but no known Beda be- longed to the age of Dunstan. Mabillons conjecture has somewhat more to recom-Doesit mend it. Byrhtferth was perhaps the most eminent Byrhtferth ? English scholar of the time, next after Elfric or the Elfrics. He was a pupil of Abbo, and not only was Abbo connected with Dunstan, in whose house he had lived, and to whom he dedicated his life of S. Edmund of East Anglia,^ which he had composed from materials furnishecj by the archbishop, but he was, as we shall presently see, very closely connected with the later history of this identical book. To the probabilities which in- fluenced Mabillon may be added the fact that the penman- ship of the most ancient MS. of this book, that preserved at Arras, presents a remarkable likeness to the penman- ship of the work of Byrhtferth on the Computus, which is now among the Ashmolean MSS.^ in the Bodleian, and which contains on a fly leaf, in a contemporary hand, a little antiphon with musical notes addressed to Dunstan himself : " Alleluia, veni, alme Dunstane, ad Christi so- " lium sanctum humilibus et tuis deposce famulis reg- " num coeleste." Byrhtferth has left several monuments of erudition behind him : the commentaries on Bede ^ afford evidence of wide reading and a familiar acquain- tance with Latin authors. The book on the Computus, however, presents more personal details, and although a careful examination of it furnishes some curious facts, it does not suggest any argument in favour of Mabillon's hypothesis. ^ See p. 378, below. 2 No. 328. 3 Printed with Bede in the old editions of his collected works. XX INTRODUCTION. Desmption The title of the work is thus given : " Incipit Compo- olitheCom " Latinoruui ac Grsecorum Hebrseorumque et iEgip- putus. " tiorum necnon et Anglorum." It is explained word for word in Latin and translated into English on the lower half of the page, the same plan being observed, paragraph by paragraph. The name of the author is given more than once indirectly. In a grammatical example at p. 96 we read, " swylce ic thus ewethe, Byrht- fer^us ipse scripsit bene, beneque docet ille suis discipulis.'* At p. 152 we have a prayer, " Oratio " patris ByrhtferSi " : " Spiritus alme veni, sine te non diceris unquam, Munera da linguse Qui das in munere linguas." These words, which occur also in the history ascribed to Simeon of Durham,^ and which may be much earlier, are translated by Byrhtferth into what are perhaps the earliest English hexameters : " Cum nu Halig Gast butan the ne bise thu gewurthod, " Gyf thine gyfe th^re tungan the thu gyfst gyfe on " gereorde." At p. 168 is another grammatical example : " swylc ic " thus ewethe, Byrhtferth msesse preost stent on tham " twelftan stede sefter tham biscope Eadnothe bththe " he sitt." Eadnoth, who became bishop of Dorchester in 1006, had been the first abbot of Bamsey, and was nephew of another Eadnoth, prior of Westbury and monk of Worcester.^ At p. 220 is a mention of S. Oswald, the founder of Ramsey ; enumerating the sevenfold gifts of the Spirit, he writes, " Spiritus timoris Domini in " Oswaldo dignissimo archiepiscopo refulsit in nostris " temporibus." At page 234 we have a reference to Bede : O si quis devotus hujus numeri vel ceterorum " desiderat agnitionem luce splendidius agnoscere, ape- 1 Mon. Hist. Brit. p. 658. 2 Hist. Ramsey; ap. Qale, pp. 3 91, 399, 429. INTRODUCTION. ^' riat librum reverentissimi Bedae, quern de temporibus Byrhtferth prsetitulavit, et mox in prima sententia invenit de computus. " hac re satis dignissime disputatum/' I will quote lastly his notice of Abbo, p. 240 : Ratio hujus numeri, quam dignae memoriae Abbo super hunc invexit, libet libari. Iste vero quantsG dignitatis refulsit in vita ostendunt post mortem miracula. Erat enim in doc- trinal! scientia peritus, et in ]jhilosophia perfectus. . . . His explicitis ex rationibus doctoris nostri et martyris Christi, accedamus ad alia." The connexion of Abbo with Ramsey is a well-established fact. His biographer Almoin tells us that he lived and taught there for two years.^ The same evidence is given by the historian of the abbey, and there is extant a work of Abbo on gram- matical questions dedicated to his English pupils, and especially to the inmates of S. Benedict's monastery at Ramsey : " O Ramesiga cohors amplis quae claudere stagnis, " Purior obryzo niteris esse Deo." ^ It is clear, then, that Byrhtferth and Abbo were closely connected, and that both of them were friends of Dun- stan. Further light will probably be thrown on this point by one of the letters contained in this volume.^ There is therefore no antecedent improbability in sup- Balance of posing that Byrhtferth might have written Dunstan's as to^Byrht^^^ life. But on the other hand it is most improbable that the same author who wrote the commentary on Bedels mathematical works, and the work on the Computus and grammar, which has just been described, both of which contain evidence that he could write good Latin, should have written the life before us in the turgid and stilted style which caused Mabillon to describe it as mere ferth. ' Aimoin, V. S. Abbonis, ap. Mabillon, AA. SS. O. S. B. ssec. VI. pp. 36, 37 ; Hist. Rams. ap. Gale, p. 400 ; and see below, p, 378. 2 Mabillon, Annales O. S. B. torn. IV. App.; Migne, Patrol. 139, p.534. 3 Below, p. 376. xxii INTRODUCTION. Difficulties " stribiligo." It is still more improbable that he should in ascribing i ji • • 1 1 i , . . , . the life to nave done this without once mentioning his own monas- tery, Ramsey, and his patron Oswald, who had been Dunstan's successor in the see of Worcester, and who shared and outdid all Dunstan's monastic reforms. It is almost impossible that when the abbot of S. Augustine's transmitted, as we shall see him doing,^ this very book to Abbo to be turned into verse, he should have omitted to tell him that it was the work of Bjnrhtferth, his most promising scholar. Notwithstanding then the general acceptance which has been accorded to this conjecture, and although I have nothing so definite to put in its place, I shall ven- ture to suggest another theory which points to a different school of writers, and may possibly furnish, if not the name, yet some tangible data as to the personality of this author. PossMeciue The Cottonian MSS. Tiberius A. 15 and Vespasian an ancient A . 14 coutaiu, appended to two collections of the letters of letter. ' x x Alcuin, a number of letters of the time of Dunstan, some of them addressed to Edgar, and some to the archbishop himself Several of these seem, from their style and tone, to be the composition of the same writer, and the language, forms of words, and construction of sentences, furnish a very close resemblance to those of the first Life of Dunstan. In one of the letters which are preserved in both the MSS., which is addressed to archbishop Ethelgar, Dun- stan's immediate successor, the writer ,although concealing his full name, gives a clue to his own personal history.^ He describes himself as " B. omnium faex Christicolarum," Mm ' a singular coincidence, if it be only a coincidence, with the " omnium extimus sacerdotum B. vilisque Saxonum indigena," of the Prologue to the biography. The burden of the letter appears to be a lamentation for the literary refreshment and educational privileges which 1 Below, p. 409. I 2 p. 385, below. INTRODUCTION. xxiii the writer had enjoyed in his youth under the patronage The letter of of the bishop of Liege, since whose death he has been in gar. exile from the court of Wisdom. He further professes his obedience to Ethelgar, who seems to have commissioned him to go to Winchester to make a copy or to examine a MS. of Aldhelm's work on the praises of Virginity. Ethelgar had been abbot of the New Minster at Win- chester before his promotion to the episcopate. The writer of the letter was then neither a monk of Win- chester nor a personal dependant of Ethelgar, but un- questionably a foreign scholar who for some reason or other was living in exile in England. Another of the letters, which bears intrinsic evidence a letter to of the same authorship, is addressed to Dunstan himself, himself. The writer describes himself as " exilii catenulis admodum " retitus ^ as having placed himself under the protec- tion, mumliburdium, of the archbishop, and as having been treated by him as a friend and companion. He also addresses Dimstan as his " senior " or lord, and finally breaks into hexameters in which he entreats the arch- bishop to obtain for him a restoration to his own country. A third letter, which contains some of the forms charac- ^^^^^^ teristic of this writer, is addressed to a person whose same tone, name is only indicated by the initial N. The writer, who calls himself bellus sed causa, si dici liceat, infortunii misellus,'' ^ has left his patron and crossed the sea : on landing he has borrowed a horse, for the hire or purchase of which he has incurred a debt, and in default of pay- ment he is in danger of being sold. Of these three letters the first is the only one which Possible directly connects itself with the authorship of the Life of these three Dunstan, and the others can be brought, only by their similarity of style and juxtaposition in the MS., into conjectural bearing upon the subject. But where other 1 Below, p. 374. I 2 Below, p. 390. xxiv INTRODUCTION. Possible identity of the writer with Dun- stan's bio- grapher. Similarity of style. and vocabu- lary. data are wanting, these considerations may, at least ten- tatively, be allowed weight. We have then reason to suppose that the writer of the letters, whose language is so closely akin to that of the Prologue, whp addresses Dunstan as a patron, and who indicates his name by the same initial letter, was a foreigner, a pupil of the school of Liege, and present in England about the time of Dunstan's death, or at least within a year after it, Ethelgar's pontificate lasting only fifteen months. The first point, the similarity of style and vocabulary, may be tested by a comparison of the several documents, all of which are contained in the present volume. The extravagant professions of humility, the involved form of sentence, the constant use of diminutives in the most inappropriate places, are illustrative if not convincing evidence. In the vocabulary the coincidences are more striking. The biographer styles Dunstan " decens sedi- " tuus f ^ the letter- writer mentions the bishop of Liege as " beat89 memorise sedituum ^ the form " senior ^* in another of the letters answers to the senioratus " of the biography ; ^ the use of the word " dagma " ^ helps to identify two of the letters as written by the same hand ; both writers describe their work as " titulatio ^ both request the person addressed to correct grammatical errors ; both use the simile of the bee gathering honey for the student accumulating knowledge ; both use a curious adjectiva.1 form in " eus from nouns ending in " or," as " favoreo " and " lectoreo both run into Greek ; the one calls the hand in the ablative " chyra," the other calls the heart " cardian " in the nominative.'^ These are small matters in themselves, for which parallels might be found doubtless in other writings of the age, but 1 p. 3. 2 p. 386. 3 p. 390. ^ P. 23. 5 Pp. 386, 390. 6 Pp. 5, 388. 7 Pp. 27, 387. INTRODUCTIOK. XXV which, taken together and coupled with the coincidence of the initial " B." seem to imply identity. We ask next who was the bishop of Liesre who had Question ^ ^ to the bishop been the patron and instructor of the letter- writer. He of Liege, must have been the bishop who had died last before the year 989, to which the letter belongs. This was Ebraehar, or Euraclus, who had ruled from 959 to 971, and whose successor Notker lived until the year 1007. Ebraehar had been, previous to his elevation, provost of the collegiate church of Bonn ; he was a pupil of arch- bishop Bruno of Cologne, the brother of the emperor Otto I., and a disciple also of Ratherius, the famous bishop of Verona, who had governed the see of Liege several years before the promotion of Ebraehar.^ Ebra- He was char was sprung from a noble family in Saxony,^ and a Saxon. ' was specially devoted to the memory of S. Martin, by whose bones he was said to have been miraculously cured of " lupus," and in whose honour he founded a church at Liege. He was also a great promoter of education. Is it possible that our " vilis Saxonum indigena " was a kinsman or pupil of the Saxon bishop of Liege ? Such a supposition has something at least to recommend it. It accounts for the mention of the Oriens regnum," the " Saxonica lingua," the " Senioratus ;" it is in perfect harmony with the few other indications of personal history, which we have traced in the Prologue and the Biography. It accounts too for the special mention of S. Martin,^ the patron saint of the patron bishop, and for the likeness noticed between him and Dunstan. On behalf of Bridferth, or Byrhtferth, not even such slight argument can be advanced* There is not a trace ^ Ann. Laubienses, Martene and Durand, Thesaurus III. 1415, 1416: there is a good sketch of the career of Ratherius and Ebraehar in the Art de Verifier les Dates, among the bishops of Liege. See his life by Reiner, a monk of S. Laurence at Liege, in Pez, Thesaurus, IV. pt. 3, pp. 153-166 ; and Wattenbach's Geschichtsquel- len, vol. I. pp. 278, 279. =^ P. 50, below. xxvi INTRODUCTION. This theory more pro- bable than the refer- ence to BjThtferth. Name de- noted by B. Three MSS. of the work. of similarity of style, not an indication of common history. The connexion of Byrhtferth is, as I have re- marked, with Fleury, that of Dunstan and his biographer with Flanders and northern France, Arras, Ghent, Rouen, and Paris. Abbo of Fleury found a welcome in his house, but his friends and correspondents were Wido of Blan- dinium, Odbert of S. Bertin, and the great count abbot Amulf, who had befriended him in his exile. The tra- ditionary connexion of Canterbury with the Flemish churches is traceable long after this, and the church of S. Vedast in the city of London, which was in the patronage of the prior and convent up to the fourteenth century, was no doubt a result or a sign of this connexion. The most ancient MS. of the earliest life of Dunstan is found in the library of S. Vedast at Arras. What name is indicated by the initial B. can only be conjectured ; it may have been the common Saxon Bruno ; or some name to which the Latin " Bellus " might be supposed to answer, one of the many names that begin with Bert,^ or it may have been Benedict or even Beda. The special mention of S. Augustine of Canterbury, which occurs twice in the book,^ may, as has been already noticed, betoken some special relation to that monas- tery. We may now pursue the history of the book itself, as it may be gathered from the three editions of it which we possess in the three MSS. of the Arras, S. Gall, and Cottonian libraries. ^ William of Malraesbury, in the first chapter of the book De Anti- quitate Eccl. Glastoniensis, speaks as if he thought that "B." stood for " Britonum ; " " quorum unus " Britonum historiographus." This is curious ; we may conjecture that William detected evidence of foreign workmanship in the book, or that he had seen a copy in which the name was written at full " Brit- " win," or lastly that the word Bri- tonum was the unauthorized inser- tion of a transcriber. The last is the most probable, yet it is difficult to say what meaning could be attached to the word in the particu- lar place. 2 t'p. 6, 48, INTBODUCTIOI^. xxvii The first of these bears on its face evidence of its The relative originality ; the Arras MS, is not perhaps the autograph three! of the author, but it clearly represents an original from which the other two editions diverge. The S. Gall ^ copy preserves the Prologue and the poetical portions of the original writer, but corrects his grammatical mis- takes, and in many cases paraphrases whole sentences. The Cotton MS. retains the original text more faithfully, but gives up the Prologue and the hexameters. Neither of the two latter MSS. could have been derived from the other without losing sight of the common original. The first text is dedicated, as has been said, to arch- The Arras bishop Elfric. The writer, apologizing in his Prologue for the faults of his style, begs the archbishop to exercise the office of a critic. He mentions, too, his attempts to The poetical embellish his work with occasional poetical efforts, to mentioned which he gives the appropriate title " satirica fatuitas." ^ logue! It can scarcely be said, on a perusal of the book, that this epithet is a mere result of the author's modesty. The style is throughout rough, bombastic, involved, and obscure. The poetical episodes are attempted in the worst taste and wretchedly executed. The task imposed on the critic was no light one. The second text has a history of its own. The Life of The s. Gaii Dunstan found a patron if not also a critic in the monas- recticTcopy tery of S. Augustine. The work was re-written in great ^ft^e first, part, the most glaring errors corrected, one or two questionable statements expunged, and in one case an additional piece of clumsy versification inserted. ^ But the taste of the age was not satisfied with this. It was desirable that the whole should be turned into verse, and g^nt to for this purpose the book in its reformed shape was wsSic^.^^ transmitted by Wulfric, abbot of S. Augustine's to Abbo of Fleury, who just then was engaged in reforming the 1 The collation of the S. Gall MS. will be found at pp. 458-472 of this volume. xxviii INTRODUCTION. Letter to Abbo in the S. Gall MS. This MS. belonged to the monas- tery in which Abbo was mur- dered. The Cotton MS. monasteries of Aquitaine. The S. Gall MS. preserves the letter in which the abbot requests Abbo to undertake the versification.^ The date of the negotiation may be ascertained within a very few years. Wulfric became abbot in the year 989, and died in 1006.'^ The book, being dedicated to Elfric, was not written before 995. Abbo of Fleury died Nov. 18, 1004.^ But the interest of the question does not stop here. The S. Gall MS. contains, on its superfluous leaves, letters and charters which prove that at a very early period it was the pro- perty of the monastery of Squirs, afterwards called la Reole, in Gascony.^ It was at this place that Abbo suffered martyrdom. He was engaged in the work of monastic reform, and staying at Squirs, when one day as he was at work on his books or accounts, a tumult broke out in the courtyard of the monastery. Abbo, holding in his hand his tablets and style, went out to quiet the mob ; one of the rioters struck him on the side with a lance ; he was mortally wounded, died, and was buried at Squirs.^ We can scarcely doubt that it was in this, way the MS. life of Dunstan came into the monastic library. Abbo was only visiting at Squirs, his home was at Fleury. He may have brought the MS. to employ him in his leisure ; it may have been the very work on which he was employed, when, pen and note-book in hand, he received his death wound.^ At all events we^ hear no more of the poetical version, and the MS. never found its way back to Canterbury. The third text likewise has its history. The monks of S. Augustine, despairing, it would seem, of the poetical version, adopted another mode of treatment, and revised 1 p. 409, below. - W. Thorne, ap. Twysden, c. 2246 ; Elmham, ed. Hardwickjp. 23. 3 Almoin, V. S. Abbonis, ap. Mabillon, ssec. VI. p. 50 ; and see the letter of the monks of Fleury, ibid, p. 32. * See p. 472, below. ^ R. Glaber, ap. Mabillon, 1. c. p. 32. ^ Aimoin, however, speaks of the work on which he was employed as " computatiunculas," ibid. i^. 49. INTBODUCTTON. xxix the book on another principle. Under this process the P is a re- i- I tr formed and prologue, in reference to which the writer says that ^^5^^*^*^ scarcely one endowed with common prudence and a cul- tivated mind has so ^' deformis facundia " as himself in the composition of prologues, is judiciously abandoned. The satirica fatuitas " of the original hexameters is superseded by a form of prose, which, whilst it pretends to be no more than prose, preserves, in the general voca- ^^^|,^^" ®^ bulary and in the rhymed cadences into which ii falls, los^e and , . . ^ . . versified some traces of the original from which it is adapted.^ passages. On every page the redundancies of the earlier texts are retrenched, and the obscurity and pedantry obviated without destroying the essential .character of the work. The reviser has done most in the earlier pages, which indeed contained the most glaring offences against good taste and grammar. These changes, which will be found duly noted in the present edition, may be classified as, first, the reduction of the hexameters to rhyming prose, such as was usual in the sequences of the missal ; secondly, the substitution of simple pronouns for the full titles of the saint reiterated in the original ; and thirdly, the substitution of ordinary Latin words for unmeaning diminutives. This revised edition, which was made before the mid- This text die of the eleventh century, remained at S. Augustine's, to wiiiiam William of Malmesbury saw it there, and by a quotation bury, which he makes from it,^ in his book on the antiquity of Glastonbury, enables us to identify it as the text which he used, although he saw a copy containing the prologue in the library of Glastonbury,^ and another at S. Ed ' See especially pp. 9 and 20. - He quotes thus : " Quorum " unus Britonmn Historiographus, prout apud Sanctum Edmundum, " itemque apud Sanctum Augusti- num Anglorum apostolum vidi- mus, ita exorsus est ; ' In con- , " ' finio,' " &c. ; p. 7, nulla ho- ! " minum arte ut ferunt, constructam "... virtutum mysteriis . . . I " sanctajque Dei genitrici," &e., I the readings of the Cotton MS, I being always given. W. Malmesb. ; Ant. Glaston., ap. Gale, p. 293. XXX INTEODUCTION. Later his- mund^s. There it still was at the dissolution, and there in CoUonMl. August, 15^5, Johu Josselin, the friend of Parker, found it among other old books.^ Shortly afterwards it came into the Cotton Library. The history of the other MS. we have no means of tracing. It may have been brought to Arras very early during the close connexion with England, which is attested by the letters given in this volume ; or it may have been given to bishop Peter of Arras when he visited Canterbury in 1188 on a vain attempt to reconcile the archbishop with the monks of Christchurch ; ^ or it may have gone through Normandy by way of Jumieges, for the lives of two of the Jumieges saints form part of the same volume."^ The matter is of less importance, for there is no reason to suppose that it is the original draught of the work. It is the most ancient form of it, but the uncorrected clerical errors which it contains show that it is a transcript, made however earlier than the S. Gall MS. The second The sccoud Life of Dunstan has no such interesting^ Life, by Adefard of history . Its author was Adelard or Adalard, a monk of nium. Blandinium. It is addressed to Archbishop Elfege,^ who ruled at Canterbury from 1006 to 1012, and was written before 1011 at the latest. It is drawn up in the form of lessons to be read in the services of the monastery, and contains much that was intended for the spiritual 1 This he mentions in the Pro- logue to his Life of Dunstan, below, p. 252. 2 The folio wing note is in the Cotton MS. : " Hunc librum, cujus " auctor, ut apparebit lectori, cla- *' ruit tempore ipsius Dunstani, de " quo agitur, reperi inter veteres " libros MSS. monasterii Augus- ** tinensis Cantuarise,- A.D. 1565, " mense August! ; Joan. Josseli- " nus." Archbishop TJssher has ** added, " lb hunc ipsum librum a Gul. Malmesburiensi repertum " esse ex libro ejusdem de antiqui- " tate Glastoniensis monasterii ap- " paret. Ja. Usserius." See Hardy, Catalogue of Materials, vol. i. p. 594. 3 Epp. Cantuar., pp. 226-229. Below, p. xxxviii. 5 P. 53. It mentions A.D. 1006 as the date of Elfege*s appointment to Canterbury ; but it contains no hint of the troubles which ended in his martyrdom in 1012. INTRODUCTION. xxxi edification as well as for the information of the devout. Not an abridgment It professes to be an abridgment or breviate/ a sum- ^.^^^ first mary rather than a history of the archbishop's life ; but it is not to be understood as solely or even mainly drawn from the earlier work. It contains evidence that Adelard had that book before him. Probably it had been placed in his hands by Elfege to be turned into verse, as it had been sent by Wulfric to Abbo. " Patrem tuum sanctum " Dunstanum/' says Adelard, " voluisti* et litteris com- mendari et musis." ^ Instead of doing this he embodies a quantity of current traditions in a new work, and pre- sents it to the archbishop as a set of lessons and respon- sories. The points of variation from the earlier life The source . . of the may be noticed by and by. Of Adelard himself nothing J>reviary . . . . lessons. is known ; but his work was rapidly multiplied, and was the source from which the breviary lessons for S. Dunstan's day were chiefly taken.^ There are no great discrepancies in the MSS. of Adelard which would lead to the idea that it was ever re-written ; but in all the copies which I have seen, the responsories have either been omitted altogether, or written so as to form an integral part of the lessons. The third Life of Dunstan was written by Osbern, the Jhe third . , Life by Os- precentor of Christchurch, Canterbury, during the pon- bem. tificate of Lanfranc, or during the interval between his death and the appointment of Anselm.^ Osbern had been brought up in the monastery ; he had been a boy in the days of Godric the dean,^ had seen the clergy, calling themselves monks, but living like earls before the coming of Lanfranc : he had been a helper in the arch- bishop's reforms, and by his industry in the musical and literary labours of the convent had earned promotion. His book on the miracles of Dunstan preserves some 1 " Ex eadem vita quasi brevem " sermonis versiculum," p. 53. 2 P. 53. 3 See below, pp. 445-450. 4 Below, p. 151. 5 P. 13S. c 2 xxxii INTRODUCTION. small particulars of his personal history. He had himself been a subordinate agent in one of the miraculous cures effected at the tomb.^ It was to him that Lanfranc gave the charge to proclaim the story of the pirate Barabas.^ He himself, when walking in Thanet with a knight, had heard from him an undoubted case in which Dunstan had interfered to prevent injustice attempted in the law courts by the^ abbot of S. Augustine's.^ He had himself had a dream, which he relates vividly and picturesquely, about Dunstan in a state of bliss.^ Osbern wrote the life also of S. Elfege with an account of his miracles and the translation of his bones ; the other books ascribed to him belong to other authors. The manuscripts of Osbern's book are very numerous.^ They fall into two classes which possibly represent two editions issued by the author.^ It is, however, more pro- bable that the second edition, being marked by certain omissions and variations which seem to result from the adverse criticism of his successor Eadmer, may merely have been a transcript of the original edition after it had been corrected by some later hand. The most im- portant alteration is that touching on the seven years penance of Edgar, and the parentage of Edward.-^ The fact that some details given in the first edition were removed in the second has led some writers to question whether Osbem's work was the one criticised by Eadmer, and to suppose that some intermediate biography had been lost. This question^ is settled by a comparison of the MSS. the result of which will be found in the notes to the present edition. Eadmer, the author of the fourth Life, was, like Osbern, precentor of Christchurch. He is best known as the friend and biographer of Anselm, and author of thie 1 P. 138. 2 p. 155. ^ P. 156. 4 Pp. 158, 159. ^ See below, p. 112. ^ See below, p. xlii. INTKOBUCTION. xxxiii invaluable Historia Novorum. His eminence as a scholar Career of and divine led to his nomination and election to the see of S. Andrew's in or a little before the year 1120. The quarrel between York and Canterbury prevented his consecration : the king of Scots, Alexander I., insisted on his receiving that rite from the archbishop of York ; Eadmer was a faithful supporter of the supremacy of Canterbury. Unable to convince the king, and unwilling to yield, he renoimced the right conferred by election and returned to Canterbury. In 1122, the see being still vacant, he renewed his claim, and seems to have been so far successful that no bishop was appointed so long as he lived. He died on the 13th of January, and pro- bably in the year 1124.^ His life of Dunstan and his letter to the monks of Glastonbury furnish some few Personal personal data. He had been brought up in the mo- Eadmer in nastery, and was old enough to remember the luxurious Dunstan. lives of the clergy and the imperative necessity for Lan- franc's reforms. He was a little boy when the arch- bishop removed the coffins of Dunstan and Elfege, preparatory to the rebuilding of the church. Fifty years afterwards he testified to the reality of that translation in order to confute the fabulous assertions of the monks of Glastonbury.^ The Life of Dunstan was probably an early work. His pains Eadmer was encouraged to undertake it by the discovery correct the of Osbern's mistakes, and, it must be added, his fabrica- osbern!^ tions. He sought information from Ethelred, his pre- decessor in the office of precentor, who had been pro- moted by S. Wulfstan in the monastery of Worcester ; ^ and from the learned monk Nicolas of Worcester, who seems to have been the treasurer of English traditions there.^ He mentions in the work no event later than 1 Wliarton, Anglia Sacra, ii. p. Xii., from the Canterbury Obituary. 2 See pp. 412-422. 3 Pp. 163, 164. ^ Pp. 422-424; XXXIV INTRODUCTION. Possible date pf Eadmer's work. Eadmer's Life less popular than Os- bem's. Called by Surius the work of Dsbert. the pontificate of Anselm, and he refers to Anselm without any of the conventional expressions which might lead to the belief that he was dead when Eadmer wrote. It would seem probable then that the book was written at least as early as the year 1109. The letter to the monks of Glastonbury on their claim to possess the relics of Dunstan, must have been composed some years later: at least fifty years after the translation of the relics, more than a hundred years after the pretended removal to Glastonbury.^ As the earliest, date for the former of these events is the year 1070, the letter must have been written soon after 1120. It will be found, together with some verses of Eadmer on Dunstan and a letter of Nicolas on the question who was the mother of S. Edward, in the seventh section of the present volume.^ Eadmer's work never obtained so wide a circulation as Osbem's h^d done. It was written when the cultus of Dunstan was on the wane. The sufferings of Anselm, in his struggle against the royal claims, introduced a i^ew idea of confessorship. Dunstan had been the king s prime minister, Anselm was a leader of opposition, and before men had had time to learn the superiority of Eadmer's work to that of Osbern, Canterbury had got a new saint. The book, further, seems to have been circu- lated anonymously, for although in the earliest MS., that at Corpus Christi College, Cambridge, it appears among the minor works of Eadmer, it must have been -copied and sent abroad without any such ascription. Hence, when the earliest collector of the Acta Sanctorum, Surius, found a copy of it, knowing by report the name of Osbern, or, as he called him, Osbert, as the biographer of Dunstan, he inferred that this was his work, and published it under the name of Osbert. The second book, the Miracles, must also at an early date have been circulated apart from the Vita, for if the single MS. of 1 Pp. 414, 420. I 2 pp, 412-425* INTRODUCTION. XXXV the Life by William of Malmesbury ^ is to be trusted, the former was adopted in its integrity as a supplement to William of Malmesbury s work, whilst there is no certain proof that he had ever seen Eadmor's Life. The fifth Life of Dunstan was written for the monks The fifth of Glastonbury by the historian William of Malmesburv, Wiii'iam of Malihes- and was intended to supersede ttie work of Osbern, bury, which, according to the author, displayed culpable ig- norance of the antiquities of Glastonbury. As he describes him under the title of " Novus Scriptor," ^ it seems almost certain that he had not seen Eadmer's work, at least when the first book of his own Life was written, and even in the prologue to the second book, which was written later, and which seems to show some knowledge of Eadmer's work on the Miracles, he still criticizes Osbern as the " Cantuariensis cantor." ^ Yet William must have written several years after chronoio- Eadmer, for in describing the benefits of Dunstan's cultLs^^' administration he refers to his own " Gesta Regum An- work! glorum " as having been written some years before,^ and the date of that work cannot be earlier than 1120. On the other hand, it is certainly strange that the subject of Dunstan's translation to Glastonbury is unmentioned, although Eadmer had lived long enough to refute it. If we were able to trust our MSS., which in this case we are not,^ we might argue thus ; — William, when he wrote the first book of Dunstan's Life, was preparing a work on the antiquities of Glastonbury, for which he used the same authorities. After writing this first book he completed the book on the Antiquities of Glaston- 1 P. 322. 2 p. 251. 3 P. 288. 4 P. 305. ^ See Sir T. D. Hardy, Catalogue, ii. 157, " No genuine MS. (of " the De Antiquitate) has yet oc- *• curred. It has been printed from a MS. avowedly interpolated." xxxvi INTRODUCTION. The ques- tion of the relation of Eadmer's book to William's is not to be settled by existing MSS. Question as to the rela- tion of his two works on Glaston- bury. bury, and incorporated in it the story of the Glaston- bury translation, asserted to have taken place in 1012,^ after which he wrote the second book of the Life. If we suppose that Eadmer's letter to the monks of Glas- tonbury was called forth by th^ story of the Translation, which had appeared in William's intermediate work, we may ascribe the silence of the latter author on the subject in his second book, to the fact that he was con- vinced by Eadmer's argument. Unluckily, however, no copy of the book de Antiquitate Glastoniensis Ecclesi^e is to be found, which is proof against the charge of inter- polation, and the manuscript of William's second book is so late in date that we cannot decide whether it is not more likely for the story to have been omitted, and the reference to Eadmer's collection of the Miracles to have been inserted by a late transcriber. Our data are too imperfect to warrant any distinct conclusion. The difficulty of determining the connexion of the Life of Dunstan with the "De Antiquitate" does not concern the relation merely between William and Eadmer. In the preface to the second book of the Life the author states that he has completed the work Do Antiquitate." ^ In the dedication of the work " De Antiquitate " he states that he has some time ago completed the two books on the life of Dunstan.^ The dedication is addressed to Henry of Blois, bishop of Winchester, who only reached that dignity in the year ^ This is given nearly word for word by Capgrave below, pp. 352, 353. See W. Malmesb. ap. Gale, pp. 301, sq. - P. 288, " Antiquitatem istius " sanctissimi coenobii Glastoniensis in quo ccelcstem profitemur mili- " tiam, alio opere, quantum tlivinus favor affuit, absolvimus ; quern si cui voluptati erit legere, poterit alias apud nos invenire." it " Undo sicut sestimo non con- tenmendsB stilum dedi operae, qui beati Dunstani prius Glastonien- sis Abbatis, demum arcMepiscopi Cantuariensis, vitam labore meo £eternae mandavi memorise, duos- que libros de hoc volentibus GlastonisD fratribus ». . . . dudum integra rerum veritate absolvi.'* W. Malmesb. ap. Gale, p. 29L INTROBUCTION. xxxvii 1129. The only way of accounting for the discrepancy is to suppose that the dedication was an afterthought, cuities. and if that were so, the introduction of the chapter on the Translation of Dunstan may have been an after- thought also, for it is scarcely fair to the historian to suppose that having suppressed the story in the Life owing to Eadmer's remonstrance, he reintroduced it in the later edition of the " De Antiquitate." Lastly, it is quite possible that the insertion of the story of the Translation is not to be ascribed to William of Malmes- bury at all. Certainly he knew nothing of it when he wrote the two great works on which his fame as a historian depends. Besides Osbern, William had before him the Life by used by ^ the priest B., which he had seen at St. Augustine's Ma?mes-^^ and at S. Edmund's, the work of Adelard, and certain writings in English, the memory of which has now perished. He had found also at Glastonbury a MS. of the first Life with the dedication to archbishop Elfric.^ His own work never obtained popularity, probably for the reason already given in relation to Eadmer. It is known only by one manuscrij)t, and that of a very questionable description.^ The sixth Life printed in this volume is extracted Capgrave's from Capgrave's compilation, published early in the stan. fifteenth century. Its author, it is scarcely necessary to say, was the famous provincial of the Augustinian friars, whose death is placed in the year 1464, and whose theological ancj historical works are sufficiently well known. Before proceeding to trace the literary and historical connexion of the several Lives, the writers of which have been thus accounted for, it may be as well to enumerate ^ De Ant. Eccl. Glast. ^d. Gale, I ^ Below, p. Hi. p. 293 ; and below, p. 252. | xxxviii INTRODUCTION. A. The Arras MS. ^e^MSS^^ and describe the several MSS. and printed texts that volume^ have been used in the preparation of this edition. They may be arranged in five classes in the order of the works they contain. 1. Of the first Life, by the priest B., there are three MSS. A. The Arras MS., representing as has been said the original text, has been made the basis of the present edition. It is numbered 1,029 in the Catalogue made by the present librarian,^ M. Caron, published at Arras in 1860, and No. 812 in the General Catalogue of the MSS. of the Departments of France.^ The volume, written late in the tenth or early in the eleventh century, contains besides the life of Dunstan, the anonymous life of S. Cuthbert, described by Sir T. D. Hardy in the Catalogue of Materials for British History, vol. I., p. 293 ; the life of S. Guthlac, by the monk Felix, noticed in th^ same work, vol. I., p. 405 ; and the lives of SS. Philibert and Aychadrus, abbots of Jumieges, which are printed in the Acta Sanctorum of Mabillon and the BoUandists,^ this MS. in each case having been used in the formation of the text. It is a small quarto MS. written throughout in the same hand, rubricated in red, in single column, eighteen lines to the page. The life of Dunstan begins on folio 66 and fills the latter half of the volume. It is unfortunately imperfect ; the final folio had perished when it was seen by the BoUandist Henschen, on his return from Rome in 1662,^ and since that time a quire of sixteen leaves has been lost between folios 74 arid 75 of the present pagina- tion. It was long the property of the monastery within whose walls the library of which it forms a part is still deposited, the great abbey of S. Vedast. The inscription ^ Catalogue General des MSS. des Biblioth^ques Publiques des Departements, vol. iv. p. 322. 2 Mabillon, AA. SS* sebc. ii. pp. 818-825, 953-971; AA. SS. Boll. Sept. vol. V. pp. 85-100 ; Au- gust, vol. iv. pp. 75-81. 3 Act. SS. Boll. May, vol. iv. p. 344i INTRODUCTION. xxxix: Bibliothecse monasterii S. Vedasti " testifies to this, but the MS. contains nothing that shows how it came into the hands of the monks, or how it fell into its present condition. AA. The S. Gall MS. forms part of the town library aa. The of S. Gallen, which bears the name of the reformer Va- dianus, on whose collections it is based. It is numbered 337 in the present catalogue, and described by M. Gustav Scherer in his " Verzeichniss der Manuscripte und In- " cunabeln der Yadianischen Bibliothek in S.. Gallen," printed at S. Gallen in 1864, pp, 94 and 95 ; by Bethmann in Pertz's Archiv., ix. p. 588, and by Hattemer in his Denkmahle der Mittelalter, Vol. II., part 2, pp. 593, 594. It is a small folio MS. of ninety-six pages, written early in the eleventh century, rubricated in red and blue, twenty-two lines to the page, and in single column. On the first page is the letter of Abbot Wulfric, already referred to ; at the end, in a thirteenth century hand, are the documents which prove its connexion with the monastery of Squirs.^ A note " ex bibliotheca Schobingeri " shows that it was not a part of the collections of Vadianus, but came into the library in the seventeenth century with the books of Bartholomew Schobinger. I am not able to say how it came into Schobinger's hands, or how it had fared since it ceased to belong to the monastery of Squirs or la Reole ; but it had probably been carried ofi" during the wars of Religion. B. The Cottonian MS. Cleopatra A. 13. is a collection The Cotton of Anglo-Saxon tracts and fragments, which are described at leng-th by Wanley in the third volume of Hickes's Thesaurus, p. 201, and some early pieces in Latin. The life of Dunstan fills thirty-two folios numbered 59 to 90, written in single column, not rubricated, twenty-four lines to the page. The chief peculiarity of the MS. is the way in which the letters ch are reversed in such See above, p. xxviii.. INTRODtTCTIOK. The first Life pub- lished by the Bol- laHdists. Plan of the present edition. words as chorus, which is written hcorus. This practice runs through the whole work, and may perhaps, when MSS., of this date are more extensively known, give a clue to the person of the writer. The history of the MS., which belonged to the library of S. Augustine's Canterbury until it fell into Sir Robert Cotton's hands, has been already given. ^ This Life was first published by the Bollandists. Ma- billon had seen it, but did not think it worthy to be printed. He gives, however, as a specimen, in his notes on Osbern, part of the prologue, and from time to time compares Osbern s details with the Arras MS., giving extracts from the latter, the accuracy of which makes us regret that he did not print it entire. It abounded, he says, with difficulties, " scatet salebris,'' and was such a "stribiligo" altogether as to be unworthy of light. ^ Fortunately Henschen thought differently, and imperfect as it was, published it among the BoUandist Acta Sanc- torum for May, vol. IV., {)p. 344 to 858. ' Mabillon's notes and Henschen's edition appeared in the same year, 1685 ; both are reprinted by the Abbe Migne in the 139th and 149th volumes of the Patrologia. In the present edition the following course has been adopted. The superior originality of the Arras text being indisputable, it was necessary to take it for the basis. For the unfortimate lacuna,^ extending from page 10 line 14, to page 24 line 9> of this volume, it was necessary to take the BoUandist edition, correcting the obvious misprints and classical forms of the Latin by the Cot- tonian MS., but not altering the arrangement of words. Fortunately this was easy to do, as, with the exception of the versified parts, the two versions were nearly identical. As to the concluding page,^ which was wanting in the * Above, p. xxix. 2 AA. SS. O. S. B. saec. v. pp. 639-642, 646, 648, sq. 3 The lacuna begins at the word robora, p. 10, line 14; and endsi with the word prsecipitii, p. 24, line 9. 4 Pp. 51, 62. INTRODUCTION. xli Arras MS. a different plan was taken. That page con- tains an account of the miraculous lifting up of Dunstan's bed shortly before his death, which is not given in the S.,Gall MS., and was apparently unknown to Adelard. It seemed more likely to have been added in the later copy, than to have been intentionally omitted in the earlier. The last page is accordingly completed from the S. Gall MS. The collation of the Cottonian MS. is . given in the notes ; that of the S. Gall MS., for which I am indebted to Dr. Dierauer, the present librarian of Vadianus's library, is given at pp. 458-472. 2. For the edition of Adelard's Life three manuscripts have been used. C. The first is the Cottonian MS., Nero C. 7., a noble c^The folio MS*, of the twelfth century, which contains several of Adeiard." other biographies. It is written in double columns, rubricated in red, thirty-nine lines to the page, and illuminated with figures of angels and a very fine initiax capital D. The life of Dunstan fills five folios numbered 72 vo. to 77, and the division into twelve lectiones is well marked. This MS. furnishes our text. G. The second MS. of Adelard is the property of the §i.JyJg Honourable Society of Gray's Inn/ and is numbered 3 in the new catalogue. It is a beautiful folio MS., almost as fine as the Cottonian, and perhaps half a century earlier, and contains a number of lives of the saints of much the same character. It consists of 161 folios written in double columns, rubricated in red, 40 lines to the page. The life of Dimstan fills three folios num- bered 75 to 78b. It omits the prologue, and one long passage of considerable importance containing the vision of Elfgar.^ Its various readings, which are not of any great significance, are given in the notes. ^ A Catalogue of the Ancient MSS. belonging to the Honourable Society of Gray's Inn, p. 3. 2 Pp. 64, 65. xlii INTRODUCTION. Lambeth ^ third copy of this Life is found in the Lambeth MS. 159. M.S., 159, a paper folio of the sixteenth century, which contains several other biographies of the Canterbury saints, and which lias been very useful to me in pre-' paring this work. This copy is a transcript of that in the Cottonian Nero C. 7. Adeiard's The work of Adclard is found, no doubt, in many life known ^ > > J lan^st^^^" continental libraries, although I have not been so for- wharton tuuate as to light upon a copy. It was known to the ^the^pro-"*^^ BoUandists, and through them, apparently, to Mabillon^ logue. ^i^Q j^Q^g j^Q^ mention it in his commentary on Osbern, and was probably unaware of its existence in 1685. Henschen had seen it in the monastery of Bee in Normandy,^ remarking that it did not contain the responsoria which, according to the prologue, originally formed part of it. He gave extracts from it in the notes to Osbern, but did not print it, regarding it chiefly as an abridgment of the earlier Life, and preferring the authority of Osbern for the additions common to the later authors. Henry Wharton, in 1691, printed the prologue by itself in the Anglia Sacra, vol. II., p. 148, from the Lambeth MS. I am not aware that this book has ever been printed, and the present is probably the first edition. Numerous 8. The mauuscripts of Osbern's work are very numerous, osbem's but with the exception of the corrected passages refer- ring to Edgar's penance, the birth of Edward, and the offence given to Dunstan after death by the cathedral clergy, they present a very uniform text, and furnish few or rather no various readings of importance. They differ, however, very much in respect of completeness. Some omit the prologue, some contain the Life without the miracles, some break off without the final paragraphs of the Life, some omit considerable portions of the mira- cles. These variations scarcely indicate several editions. 1 AA. SS. Boll; May, vol. iv. p. 344. INTRODUCTION. xliii but rather result from the purpose of the particular copyist, and accordingly offer no principle of division except according to quantity. The following MSS. have been used, and collated for this edition. D. This is the Bodleian MS., Digby, 110, a very gig^f no. beautiful thirteenth century manuscript in quarto, con- taining only the lives of Elfege and Dunstan, the latter of which begins at folio 35, and extends to folio 88. It is written in double columns, rubricated in red and blue, twenty-two lines to the page. It does not con- tain the prologue or the miracles, omits the contested passages on Edgar's penance,^ and ends with the word veniret, p. 128, leaving out the promise of the book on the miracles. E. The Cottonian MS., Tiberius, D. 3, is a large e- MS.Cot. folio MS., much burnt at the edges. It is a thirteenth ^' century MS., written in double columns, rubricated in red and green, forty-three lines to the page. The volume comprises a large collection of Lives, that of Dunstan occupying folios 118 to 134. The Life is com- plete, having both the prologue, the contested passages, and the proper conclusion. The Miracles follow, but only a fragment remains, ending with the words " qui " homines at p. 133 of the present volume. F. The Arundel MS., 16, in the librarv of the British f.m.s. Arundel 16. Museum, a fine octavo MS. of the twelfth centurv, 115 folios, single column, thirty-three lines to the page. It contains the whole work in very good form, but the contested passages have been erased and subsequent^ supplied by Josselin, who also has added the miracle of Egelward (pp. 144 to 151) which had been either omitted or torn out of the volume. This MS. also con- ^ The contested passages so con- stantly referred to in the following pages are (1) the sentence touching the dedication of Wprcester Cathe- dral, p. 106 ; (2) that concerning the foundation of Shaftesbury, p. 112; (3) that on the birth of S. Edward, also p. 112; and (4) that on the spurcitice malorum, p. 142. xliv INTRODUCTION. tains on an inserted slip the letters on the miracle at Saprington, which was worked up by Eadmer in his text. H. The Harleian MS. 56, closely resembles the last- mentioned MS. It contains the prologue and the con- tested passages, the first fourteen chapters of the miracles, and part of the sixteenth chapter. The scribe seems to have grown tired of his task, and stops just before the account of the burning of the cathedral. I. The Harleian MS. 315, a folio MS. of the twelfth century, written in double columns, contains only a fragment of the Life, beginning with the words " fidem veram," p. 78 and ending with "legere," p. 129, in the middle of the prologue to the Miracles. In the con- tested passages the word quoddam is substituted as in MS. for the name of Shaftesbury, and the account of the birth of Edward is erased. ^ K. The Cottonian MS. Tiberius D. 4. This is a very fine folio MS. of the twelfth century, which has suffered by fire, but contains nearly the whole, work,^ fairly legible. It contains a collection of Lives, that of Dunstan filling folios 282 to 304v<^. It is written in double columns, forty-two lines to the page, and has red initial letters. The text is tolerably complete, and contains the contested passage about Edward, but omits the story of the founda- tion of Shaftesbury and alters the relative position of the 22nd and 23rd chapters of the miracles. L. The Lambeth MS. 159, which has been mentioned as containing the work of Adelard,^ comprises that of Osbern as well. This is not a good copy. It has the prologue, omits the contested passages of the Life, and 1 Pp. 144, 145. - The most important omission is of that the whole of c. 6 of the Life, which shows perhaps that the MS. has belonged to Glastonbury, the traditional antiquity of which is disparaged in that chapter. This MS. also omits the word primus, which would make Dunstan the first abbot of Glastonbury, p. 92. ^ Above, p. xlii. INTRODUCTION. xlv the twenty-fourth and twenty-fifth chapters of the The Lam- . . . beth MS miracles. It is an interesting volume, originally, it would 159. seem from the inscriptions it contains, the property of James Harley a monk of Christ Church, Canterbury, who probably was the writer ; then of William Hadley, who died on the 28th of January 154G. Hadley was the first prebendary of the eighth stall at Canterbury : he gave the volume to John Sarysbury, after whom Richard *Hatton, Bachelor of Arts of Oxford, possessed it, and soon after his time it must have come to Lambeth. It has been annotated by Sancroft, and, containkig as it does a large portion of the Canterbury Hagiography, is altogether a very interesting book. M. The Paris MS. Latin 2475,^ once in Colbert's m. The Paris Library (Colb. 1418, R. 3791) is of the thirteenth century, and contains lives of Cuthbert, Elfege, Odo, Edmund, and Bede. It is a large folio volume written in double columns, 32 lines to the page. The life of Dunstan begins at folio 106. It omits the contested passages of the life, and the miracle of Egelward, c. 19 of the second book ; but has at the conclusion of each book a number of elegiac verses in honour of Dunstan, which are found in no other MS. ^ This is a fine and perfect text, but bears a few marks of revision which cannot be ascribed to the author. N. The Paris MS. Latin 5284 ^ (Colbert 2632, R. ^44) n The Paris ^ '44/ MS 5284. was written early in the 13th century. It is in folio, double columns, 84 lines to the page, and besides the life of Dunstan, contains the biographies of several early saints, all except S. Brendan belonging to the continental churches. Osbem's work begins on folio 161 and ends on folio 181 ; it has the prologue and the contested 1 See the Catalogue of the MSS. of the Iloyal Library, vol. iii. pp. 286, 287. 2 See pp. 128, 161, below. 3 See the Catalogue of the MSS of the Royal Library, vol. iv. pp. 68, 69. d xlvi INTRODUCTION. passages, but not the miracles, ending with a doxology after the word veniret, at p. 128. o. The Paris O. The Paris MS. Latin 5348,^ (Colbert 1049, R. ^ff^-), belonging to the twelfth or early thirteenth century ; a folio in double columns, 36 lines to the page. It con- tains lives of Brendan, Cuthbert, Anselm, and Dunstan, the last filling folios 58 to 88. It is very perfect as far as it goes, having the prologue, the contested^passages, and the miracles, but has unfortunately lost the last leaf, ending with the words "adjuvante et Dunstano," p. 159. p. The Paris P. The Parfs MS. Latin 5989 ^ (Colbert 375, R. 839 5)^ once the property of J. Pithou, contains a considerable fragment of Osbern's Life of Dunstan, and a life of S. Romanus of Rouen. It is of the 14th, century, folio, double columns, 36 lines to the page. Osbern's work begins at folio 31, without the prologue, and ends with the words " non denique uUo humani," p. 100. R. The Bod- R. The Bodlciau MS. 285, of the twelfth century, is 285. * a large volume of 183 folios containing a considerable collection of the lives of the saints. It is written in double columns, rubricated in red and green, thirty-six lines to the page. The life of Dunstan fills folios 83 v^. to 99 ; it has no prologue and does not contain the miracles, but has the contested passages, and ends with the word veniret, p. 128. CO. The MS. CC. The MS, 328 ^ in the Library of Corpus Corpus MS. 328. ' Christi College, Cambridge, once the property of Win- chester Cathedral, "Liber Ecclesi^ Sancti Swythuni Wyntonise," contains a very fine and pqrfect copy of Osbern. It is an octavo of 78 leaves, of the twelfth century, in single column, rubricated in red, and with finely ornamental initial letters. It has both the life and the miracles, with the contested passages, untouched. 1 See the Catalogue of the MSS. of the Royal Library, toI. iv. pp. 103, 104. 2 Ibid. vol. iv. p. 188. 3 See Nasmith's Catalogue of the Corpus MSS., p. 347. INTRODUCTION. xlvii After the life it has " Missa Sancti Dunstani," ^ fo. 75 ; which is probably also the work of Osbern, and which is printed in this volume at p. 442. MS. DD. The MS. 42,^ also in the Library of Corpus dd. The Christi College, Cambridge, contains Osbem's Life, to- 42!^^^ gether with those of S. Martin and S. Edmund, and some other pieces. It is written in a twelfth century hand in single column, 40 lines to the page. It has the prologue, agrees with MS. M. in substituting " ali- " quod " for the name of Shaftesbury in the account of Edgar's penance, leaves out the birth of Edward, and ends with the words '^videantur quae dicamus," p. 128, omitting the miracles and the prefatory paragraph at the end of the life. The volume once belonged to John Ringwolde, a monk of Dover. Besides these MSS., all of which have been used for ^/q|^^J^^' this edition, there is one in the Vatican, MS. Christina 646, fol. 1-50;^ an octavo of the twelfth century. The Cottonian MS. Vitellius D. 15, also contained Osbern s life, but has been nearly destroyed by fire, and has now no fragment of it that can be detected.^* The Library of Montpellier possesses a complete copy in the second volume of its magnificent collection of lives numbered first in the catalogue,^ and once the property of the monastery of Clairvaux ; and in the binding of MSS. 85, 37, 40, and 62, of the library of Boulogne-sur-Mer, are four fragments of another ancient copy which once belonged to the great abbey of S. Bertin.^ Osbern's Life has been three times edited, the miracles twice. 1 Below, p. 442. 2 Nasmith's Catalogue, p. 26. 3 Hardy's Catalogue of Materials, i. 598. 4 Ibid. p. 597. ^ Catalogue General des MSS. des Bibliotheqties publiques des De- partements, vol. i. p. 283. Hardy, Catalogue of Materials, i. 599. The Laon MS. 163, mentioned by Sir T. D. Hardy, is a copy of Eadmer, not of Osbern. ^ Catalogue General, &c., vol. iv. pp. 595, 596, 613. d 2 xlviii INTRODUCTION. Osbern, edited by Mabillon ; by the Bol- landisto ; by Henry Wharton : and Migne. Mabillon, in the Acta Sanctorum, ssec. IV.,^ published in 1685, gave both the life and miracles from a MS. which had belonged to de Thou and afterwards to Col- bert, and which may safely be identified with MS. M. described above. The BoUandist fathers, also in 1685, published both life and miracles, in thfeir fourlih volume for the month of May, pp. 359-384 ; from two MSS. " Antwerpiensi " et Bonifontensi." Their text is almost word for word the same as Mabillon's, but does not contain the con- cluding verses. Besides the Antwerp MS., which the editors saved from destruction by purchasing it, and the Bonfont MS., they mention a third which they had seen at Bodickheim in Westphalia. Henry Wharton, my most illustrious predecessor in the charge of the archiepiscopal library at Lambeth, published in 1691 the life and the prologue to the miracles in the second volume of the Anglia Sacra, pp. 88-121. He had used only the Lambeth MS. 159: thus by a curious fatality the contested passages, although they occurred in so many of the MSS., and in all the good ones, have not until now been printed, and com- mentators have supposed that the criticisms of Eadmer and William of Malmesbury refer to a lost biography.^ The Abb^ Migne in the 149th volume of the Patrologia has reprinted among the works of Osbern, the Life and Miracles of Dunstan from Mabillon and the BoUandists. Eadmer's Life in MS. 4. Eadmer s Life of Dunstan is very rare in MS., con- trasting strongly in that respect with the work of Osbern. On the other hand we possess, in the MS. which has been used for the text of this edition, what is either the 1 pp. 659-688 of the edition of 1685 ; pp. 639-684 of the Venice edition, ^vhich I have used in pre- paring this volume. " Hardy, Catalogue, i. 602 j Whar- ton, Ang. Sac. ii. 211. INTRODUCTION. xlix autograph of Eadmer himself, or a copy taken directly and immediately from the original. P. This js the MS. 371 in the library of Corpus Christi ^i^^^l^^^'- College, Cambridge, which also possesses a MS., pro- Sadmer.*^ bably original, of the invaluable Historia Novorum by the same author. It is a fair quarto MS. of the twelfth century, and bears a contemporary title, " Opus- cula Edmeri Cantoris." It is written for the most part in single column, 33 lines to the page. It contains, as the title states, all the minor works of Eadmer, in- cluding besides the Life of Dunstan, the lives of Wilfrid, Bregwin, Odo, Oswald, and Anselm, and three other pieces printed in the present volume, the verses on Dunstan,^ the letter to the monks of . Glastonbury,^ and the letter of Nicolas of Worcester on the mother of S. Edward.^ Besides these the MS. has several devo- tional compositions of Eadmer, some of which are printed by Gerberon and Migne in the Appendix to their edition of the works of Anselm, and some of which are yet unpublished. The Life of Dunstan fills folios 103 to 154 of the MS. other ^ss. ofEaamer. Another MS. of Eadmer s Life is found in the MS. 163 bis, of the public library of Laon ; ^ a volume which con- tains also the lives of S. Cuthbert, S. Oswald, and S. Aidan. It is a folio MS. of the twelfth century, and was formerly the property of the monastery of Vauclair. It contains both the life and the miracles. These are the only two MSS. which are known to contain the entire work. Two others have, however, been used in the preparation of this edition, which may be noticed here. The Cottonian MS. Nero E. 1, is a well-known trea- Thf g>ttoii MS. Nero sury of early hagiology. It contains, bound up, almost e. i. wantonly, with a mass of much earlier matter, a life of 1 p. 424. 2 p. 412. 3 p. 422. ^Catalogue General, &c., vol. ii p. 122. 1 INTRODUCTION. TJ^eLifein Dunstan, which has been understood to be Eadmer s, but compilation reality a composite work, mo.de up of long extracts from this author, and from the corresponding work of William of Malme^bury. The life of Dunstan occupies folios 401 v° to 409 v"*, written in double columns, 46 lines to the page, rubricated in red, and with red and blue initial letters. The penmanship is of the thirteenth century. A collation of the whole shows that it is worthless as illustrating the text of Eadmer.^ The Lansdowne MS. 436, in the library of the British Museum, is a collection of lives adapted to the use of the nuns of Romsey : Iste liber est de » librario ecclesiae Sanctse Marise et Sanctse Ethelfledse Virginis de Romesey." It is written throughout in a good four- teenth century hand, in double columns, rubricated in red and blue. The life of Dunstan fills folios 59 to The Lans- downe MS. 436. << ^ The following collation is suffi- cient to indicate its contents : — The text of Eadmer is kept pretty closely from the beginning (p. 165) to '*sortitus est," p. 175. From p. 1 7 5 to 1 80 is omitted. It begins again Sublato " p. 180, and continues to "operam dedit,*' p. 184. Pp. 184- 187 omitted. It resumes witli " Post " haec" to " consignavit," p. 187: then, omitting the intervening por- tions, " Ipse quadam die," p. 188, to " consecrari," p. 189. Then comes the first extract from Wil- liam of Malmesbury, " Sepulto " igitur," p. 282, to " petulantiam," p. 283. Returning to Eadmer, ** Erat in illis diebus," p. 190, to p. 197 ; ** memorato 197, to "ascendit," " exsequens," « Odone," p. p. 198. After this we have a sen- tence abridged from William of Malmesbury, ^ p. 293, ** nec minus " cum Cantuariensi primatu susce- " pit beati Andrese in urbe Rofensi ** sedem, quse nunquam potest di- velli ab ejus caritate sicut neo ** membrum a capite." Then, from William of Malmesbury, "Pro " more," p. 294, to ** impetravit," p. 296, with the date of Pope John's letter, p. 298 : ■— « Beatum " bo- " nus Odo," p. 299 ; "Eo tempore " — " rivum," p. 305^ — ** Interea rex," p, 306 — " concedentibus,'* p. 308 ; " Quadam deinde," p. 315 — "desi- " derio," p. 317; "multa sunt — " transierat," p. 317. The story of E^^gar's Sunday hunt is given from Eadmer, ** Alio quodam " — " canit," p. 207; "dies igitur," p. 217, to " dilapsi sunt," p. 218 ; " Dunstanus "itaque," p. 219, to "haberes," p. 219 ; "mox autem," p. 219, to ** exspectabat," p. 221. Then, " mente sobria," p. 320, to " timen- « tibus se," p. 320 ; from William. " Tunc subito " to " prsemium," Eadmer, p. 221. " Transiit autem " — "immensse," W. Malmesb. p. 321. " Sepultus"-.-"ascendebatur," Ead- mer, p. 221: — " Cui est honor et "gloria in saecula saeculorum. " Amen.'* INTRODUCTION. li 68. It is an abridgment of Eadmer's work, and contains This is an nothing from any other source. A collation of both these MSS. will be found in the notes. ^ A late copy of the book on the miracles is annexed to William of Malmesbury's life of Dunstan in MS. Eawlinson, Misc. 263, an account of which will be found further on. The Life by Eadmer was printed by Surius, in his ^^'^^'^ collection of the Acta Sanctorum, first in 1578, and re- ^ The Lansdowne Life is divided into twenty-three chapters : — 1. Beatus — amissum,p. 165. De- hinc — reversi sunt, p. 166. 2. Proficiebat utique beatus Dun- stanus in scientia et moribus, cujus summum studium, p. 168 — devitaret. Sciens, p. 169 — concedi, p. 170: followed by an abridgment of c. 6. 3. Post aliquantos, p. 173 — sor- titus est, p. 175. 4. Sublato, p. 180 — persolvere fecit, p. 181. 5. Inde ad hospitium, p. 181 — sumpsisse, p. 182. 6. Contigit, p. 183 — testati sunt, p. 184. 7. Post ha;c rege E. occiso, p. 184 very much abridged, to admonuit, p. 187. 8. Post hunc, p. 187 — esse vera, p. 189, very much abridged. 9. Inter beati, p. 189 — coram Deo advertit, p. 195, abridged. 10. The vision of Edwy's soul, p. 196, abridged, to Cantuariensis effectus, p. 197. The copyist has then grown weary: " Quis igitur in " cunctis quae religioni competunt '* Dunstanus fuerit, videlicet, cujus virtutis ad omnes omnium per- sonarum injustitias deprimendas, ad bona quseque opera fovenda et munienda extiterit, qui novit his- torias et legerit vitas sanctorum temporis sui cognoscit. Ideo non (S opus esse arbitror ut me brevitati *' studentem in illis scribendis fati- get grandis labor. Nonnulla tamen de miraculis quae archiepl- scopus gessit, breviter subnecten- tur." 11. Abridgment of c. 27 of Ead- mer. 12. Per idem — quiescent, p. 205, ut pluribus omissis in sequentibus patebit exemplis. 13. AHo quodam — canit, p. 207. 14. Quadam nocte, p. 208 — mo- dulatse sunt, p. 209. 15. Ordo clericalis, p. 211 — eli- minatis, p. 212. 16. Quod citato gressu, p. 212 — nemo fuit, p. 213. 17. Illis autem, p. 213 — suarum, p. 214. 18. Inter hsec, p. 214 — asseruit, p. 215. 19. Post hsec dies, p. 217— dilapsi sunt, p. 218. 21. (sic) Dunstanus itaque, p. 219 — ascendebatur, p. 221. 22. The account of the transla- tion by Lanfranc and cure of the deaf woman, from the Book of Miracles, p. 232, to the word effecti^ p. 233. I 23. Accedit post hsec, an abridg- ment of the story of Egelward, p. 234, as far as the word " examina- tio," p. 238, and there the Vita endsi Hi IKTEOBTJCTION. Edition of printed in 1576-1581, in 1581 at Venice, and in 1618 at Elmers Q^j^gj^^ Venice edition it fills folios 99 v° to 106 The editor added a compendium of the miracles, retaining for the most part the language of the original, but very much abridged. He ascribed the whole, as has been already mentioned, to an imaginary Osbert. Portions Mabillon, in his appendices to the life by Osbern, re- by MabiUon ; printed from Surius such portions of the life by Eadmer as furnished new information, and published from a MS. • at Compiegne, which had no author's name, a consider- able part of the book on the miracles. These will be found at pp. 684-695 of the Venice edition, pp. 689-712 of the original edition of 1685. The BoUandists in 1685 also gave lai^ge illustrative extracts from Surius (AA. SS. Mail, vol. iv. pp. 359 sq.). They had a copy of it in a fine MS. Legendary oT the Saints of May and June. In the year 1688 they printed, from a MS. of their own and from MabiUon, the extracts from the looifacles ; AA. SS. Maii, vii. pp. 812-816. Henry Wharton in 1691 printed, in the second volume of the Anglia Sacra, pp. 211-221, large extracts from the Corpus MS., including the prologue, which was then first published. Wharton was able from his knowledge of this MS. to assign the authorship to Eadmer. These portions were reprinted by Migne with other works of Eadmer, as an appendix to Anselm, in vol. 159 of the Patrologia. by the Bol- lan^dlsts ; and by Hen ry Warton. Q. The MS. 5. The fifth Life, that by William of Malmesbury, is of Maime&i found Only in oue MS* Q. This is the Eawlinson MS., Misc. 263, in the Bodleian Library. It was given to, Thomas Hearne by James Westj, M.A., of BalUol College,^ and was bought by Dr. Kawlirison after Hearne's death. It cbntains no notes of 1 ** To Mr. Thomas Hearne, of Edmimd Hall in Oxford, Jan. 1, 1726. Feliqes multos tibi Jnppi- ter augeat annos, sic optat sic precatur vester J; W.— -Suum u li " cuique: Tho. Hearhe, Feb. 7, " 1726 ; ex dono amici ornatissimi " Jacobi West. A. M. e Coll. Ball." INTRODUCTION. liii its earlier history. The MS. is written in single column ^he^^f^s^.^^, ' throughout, 23 lines to the page, with initial letters of Misc. 263. red and blue. It contains 83 folios, of which the first 33, forming the first book of the life^ are in a bad hand of the latter part of the fourteenth or fifteenth century ; folios 34-65, forming the second book, are in a small cursive hand of the period of the Reformation, and have 18 or 19 lines to the page: the remainder, which is Eadmer's book of the miracles, is in the same hand and fills the rest of the volume. It is a very curious book, and the character of the modern writing can scarcely be described so as to be intelligible to a person who has not seen it. I am quite unable to conjecture which of our sixteenth century scholars has transcribed it, or where he found his text. It is not however, certainly, the writing of Hearne, as has been svipposed.^ This life is now printed foi' the first time. It may be as well to say here what little need be said of the other MSS. used for the latter portions of this volume. "The text of Capgrave's Life of Dunstan is from a fine clpgrave's MS. of his collection, now MS. Tanner 15, in the Bodleian. It has been carefully collated with the edition printed by Wynkyn de Worde, and with another MS. in the Bod- leian, Bodley 240, of the fifteenth century, the writer of which has so well counterfeited an earlier hand, that at first sight I was inclined to refer it to the twelfth. The collation gives no various readings of any value, the printed text being on the whole the best of the three. The letters of Dunstan's contemporaries which form ^rP^I vii. the most valuable portion of Part VII. of this volume, are all found in the unlucky Cotton MS. Tiberius A. 15 ; ^ and seven of them in the MS. Vespasian A. 14. The Tiberius MS. is a collection of Alcuin s letters. 1 Hardy, Catal. Materials, i. 605. 2 The present volume contains all the letters comprised in this MS., additional to those of Alcuin, except one of S.Augustine, and two, printed by Canisius, of Halitgar to Ebbo and Ebbo to Halitgar. liv INTRODUCTION. The Cotton to which those here printed are appended, arranejed and MS. Tiberius . , . ^ ^% , . ° A. 15. copied, as it seems to me, early in the eleventh century. In this opinion I am confirmed by Sir Thomas Hardy's authority,^ but the recent editors of Alcuin's letters, MM. Diimmler and Wattenbach, mark it " saec. XII." It has furnished twenty new letters to the collection formed by Dr. Jaffd, and published in, 1873.^ It was also used very largely by myself in the third volume of the " Coun- " cils aiid Ecclesiastical Documents," published in 1871.^ It has nearly perished by fire and water ; many whole pages can only be read by catching the light on the hollows in which the ink has once been. I cannot ven- ture to affirm that I have recovered the exact text in many places ; but I hope that whoever, coming after me, proves more successful, will ascribe my failure to a lack of power, rather than to a want of pains. Mr. Bond and Mr, Thompson have helped me in the task, and I am sincerely grateful to them. The Cotton Tho MS. Vcspasian A. 14 is a very miscellaneous A. 14. volume, great part of it consisting of theological scraps, put together under the patronage of Wulfstan, archbishop of York, early in the eleventh century.^ Some part of it. 1 Hardy, Cat. Mat. 1. 504. 2 Monumenta Alcuiniana, p. 134. ^ Councils, &c., iii. pp. 495, 498- 500, 520, 615, &c. The following lines, -which fix the date of a great part of the volume, are worth preserving : — Qui legis hunc titulum, Domino da vota Tonanti Archipbntifice pro Wlfstano venerando. Floret in hoc opere pia mentis prsesulis archi Wlfstani cui det Dominus pia regna polorum, Et sibi commissos tueatur ab hoste maligno. Pontificis bonitas manet hoc memoranda ierarchi Wlfstani supero qui sit conscriptus in albo. Est laus Wlfstano mea pulchritudo beriigno Pontifici cui sit Dominus sine fine serenus; Comere me comiter jussit ita prsesulis archi Wulfstani pietas, data sit cui arce corona. Praesule Wlfstano hoc opus est censente paratum, PoUice quod docto impressit subtilis aliptes. INTRODUCTION. Iv however, is much earlier, and some later. This also was 5^^^^^^^^*^^ used for Dr. Jaffa's Monumenta Alcuiniana.^ That emi- nent scholar also transcribed six of the later letters con- tained in it ; and for his copies I have to thank very sin- cerely the kind liberality of his editors, who transmitted them to me through Dr. Pauli, and at his suggestion.^ The MS. had been already used by me in preparing the ''Councils" and some of the letters, as well of those contained in thp Tiberius MS., I had copied as long ago as 1859, in preparation for an edition of Alcuin to be edited for the Surtees Society, a design which the pub- lication of Dr. JafF(3\s collection has now quite superseded. The MS, C.C.C. 161, of Corpus Christi College, Cam- The sermon bridge, which furnished the *' Sermo de Maxima laude stan.' Sancti Dunstani," pp. 454-457, is a fine Legenda Sanctorum " written in double columns, late in the twelfth century. It contains lives of most of the early English saints, and of four saintly abbots of Cluny, Odo, Maiolus, Odilo, and Hugh.^ The Cottonian MS. Tiberius B. 5, is a precious treasury The itine- rpjT'y of of Anglo-Saxon relics, far too extensive to be described sigeric. here. It was used by the editors of the Monumenta Historica Britannica for the , Fasti appended to the Chronicle of Florence of Worcester ; ^ and has furnished to the present work the Itinerary of archbishop Sigeric, and the list of the popes, and of the abbots of Glaston- bury, which will be found at pp. 891 and Ixxxii. The MS. Nero A. 2, furnishes a little prayer to S. 1 Mon.'Alc. p. 134. ^ These copies reached me by post the very morning on which I was starting for Cambridge, to bor- row the Gale MS., which I believed to contain copies from the Tiberius MS. As I had had no communica- tion with the German scholars on the subject, the coincidence was curious, and if it had occurred in Dunstan's own times might have passed for something more. Un- fortunately the Gale MS. at Trinity which contains transcripts of the Alcuin letters does not contain the Dunstan ones. 3 Nasmith's Catalogue, p. 229. ^ Mon. Hist. Brit. p. 616. Wan- ley, ap. Hickes, Thesaurus, iii. 215. Ivi INTEODtrCTIOK. Dunstan, printed at p. 440. This is a very curious volume put together by Sir Robert Cotton from fragments of the earliest MSS. in his possession, and well deserves careful analysis. Sketch of II. A complete investisfation of the literary history of the history x o v of the cycle, the cycle is not called for here; and to attempt it would be merely to recount in detail the several parallelisms and divergencies of the first five authors, which are noted in the margin of this edition. On the other hand, it is scarcely sufficient to say merely that each of the five writers, whilst he added somewhat of his own or of independent tradition, was indebted for the main string and most of the marked details of his narrative to the works of his predecessors. I will therefore briefly state the chief conclusions to which I have come after a careful study of the books before us, on the growth of what, without any intention of disparagement, I shall venture to call, in the ancient sense of the word, the Dunstan legend. The origin of the cycle must not be looked for at Glastonbury, but partly at Winchester and chiefly at Canterbury. The priest B., Adelard, Osbem, and Ead- mer, wrote at Canterbury or for the Canterbury clergy. William of Malmesbury, alone of the five, wrote for the monks of Glastonbury. All that part then of the original story which concerns Glai^tonbury must be supposed to rest upon contemporary belief, and probably on the statements of Dunstan himself, who, as we learn from Abbo,^ was accustomed to recount to his scholars stories of the kind, bearing upon the history of the nation. The priest B. had, as he tells us in his Prologue, learned Its origin not at Glas- tonbury. ^ Pp. 378> 379: "tua sanctitas ex ** antiquitatis jnemoria coUectam " historialiter me praesente retulis- " set . . . sicut tuus mos est, fra- " tribus quos * pabulo divini verbi " Latina et patria lingua pascere " non desinis.*' INTRODUOTION, Ivii much of what he relates from Dunstan's own mouth,^ The work of much from, the scholars whom he had educated from P^est. their childhood. We can then, without any great stretch of imagination, see the white-haired old bishop sitting with the children of his household, his counsellors and guests, by the fire in winter, and telling the little ones the story of his childhood as he told the elders the his- tory of S. Edmund, king and martyr, which had been told /by him when a boy by the king's armour-bearer. To this f^e story direct source, it may well be, we owe our knowledge of Junstan the names of his parents Herstan and Cynethrythis, his ^i^^^eif. brother Wulfric, and his kinsmen Elfege and Kinesige ; the legend of the unfailing barrel of mead,^ which marked the occasion of King Athelstan's visit to his niece at Glastonbury ; the mention of the Irish teachers ; the narrow escape from falling stones at Winchester and at Glastonbury ; the story of King Edmund's chase in Cheddar, and all that is of local and personal interest in the early part of the story. In particular we must assign to Dunstan himself most of the marvellous tales Especially of the first biographer : the child's dream at his first veiioSs por- visit to Glastonbury, his walking in his sleep to church and climbing the mason's ladder ; his dream oi' his friend Wulfred ; his vision of the mystic dove at Ethel- fleda's death; the mysterious music of his harp as it hung against the wall ; and the noble words which formed themselves in his mind as he heard it. The several temptations by the devil are also probably of Dunstan's telling; one took place on his own showing ' vel videndo, vel aiidiendo licet intellectu torpenti ab ipso didice- ram, vel etiam ex ejus alumnis qiios a tenella juventutis aetata ad vires usque perfectos, doctrinarum pabulis decenter instruetos ipse- met educando deduxit," p. 5. - This story, we may observe, is a digression, not told in connexion with any part of Dunstan's history, and may have been made up before he was born. It is told also of a visit of Athelstan to Abingdon, in the life of S. Ethelwold by Wulf- stan, Mabillon, AA. SS. s^c. V. pp. 600, 601 ; and in the life by Elfric, in Chron. Abend, ed. Steven- son, ii. 258. Iviii INTRODUCTION. Dunstan's temptations probably were iii dreams. They reflect his own mind. The silence of the first writer on public matters. in a dream; he had fallen asleep before S. George's altar/ and the enemy looked over his shoulder in the shape of a bear ; he awoke with the words of the psalm on his lips, Let God arise and let his enemies be scattered." Another, when the devil took the form of a bear, a dog, and a fox, was perhaps told by Dunstan as a dream also, but has taken in the narrative of the biographer the form of a waking vision.^ The same is probably true of the dream that Dunstan had in Flan- ders touching his enemies at Glastonbury,* his vision of his mother's marriage,^ and of the choir of virgins at S. Augustine's,^ and possibly the warnings that came to him, at different times, of the death of his friends.^ All these stories bear the impress of the same mind, a mind slightly morbid and very sensitive, but pure and devout, void of grossness and grotesqueness. They seem, to be stories for the children, told by one who had a strong belief in dreams, and to be magnified and made important in the repetition chiefly on account of the greatness of the narrator. On public events of his own time we may well understand the archbishop to have been far more reticent; hence the silence of the bio- grapher on the history of Edgar, and his mistakes or misrepresentations, for such we shall see them probably to have been, of the history of Edwy. Midway be- tween these two classes of stories, one of which Dunstan must have told, whilst the other he could scarcely have told as we have them, come two or three half private half public reminiscences, such as the warning of the death of Edred,^ and the appearance of the swarthy stranger before the murder of Edmund.^ In these cases we shall probably not venture to guess whether the tale ^ P. 27 : " nee, ut ita dicam, peni- " tus vigilanti neque penitus dor- " mienti." ** quadam nocte," p. 26. Pp. 34, 35. * Pp. 41, 42. 5 Pp. 48. 49. « Pp. 45^ 46, 47. 7 P. 31. 8 P. 45. INTRODUCTION. lix is due to the somewhat excitable imagination of the The most . ° wonderful saint, or to the exaefe^eration oi common rumours at the story not rrn 1 n 1 r» n 1 • t fourid in the time. The most wonderful story oi all, the miraculous i>est ms. lifting up of Dunstan in his bed just before his death, is not to be assigned to the authority either of the archbishop himself, or of the first biographer.^ As it does not occur in the S. Gall MS., as there is no hint of it in the earlier part of the book, and as Adelard was clearly ignorant of it, I think that we may safely regard it as a later insertion. If, however, it be re- ferred to the author of the rest of the book, as he does not relate it as an eye-witness, its truth or falsehood does not affect his personal veracity. The chief state- ment, to which the priest B. deposes on his own know- ledge,^ is the account of Dunstan's manner of life, his constant devotion, his literary labours, the great success of his work in the enlightenment of England, and that gift of tears, which is so curiously unintelligible at the present day, but on which we have the unquestionable testimony of Abbo of Fleury in his letter to Dunstan himself.^ Such being: the sources, and such the recorder of the Special history, we shall not be far wrong m attributing to this life of Dunstan a value as illustrative rather of character than of external history. It has what may be called a " subjective " value ; its marvels are not miracles but visions and impressions. Its bearing on objective history is mediate. Such in his inner life, in rest and meditation, in his talk with the children, in his recollections of his own childhood, was the man who for thirty years was the mainstay of the safety and glory of the English. From this point of view, the work of the Sa:5^n priest is one of the most valuable monuments of our too scanty history. I cannot agree ' Pp. 51, 52. 2 Pp. 49, 50. 3 p. 379. INTRODUCTION Character of Adelard's Life. Not an Abridg- ment. with the critics who look on it as a mere farrago of " monkish fables."^ The work of Adelard is in strong contrast. The idea that this book is a mere abridgment of the former has led to a general misunderstanding of the relations of the two. It is from Adelard, in point of fact, that the most startling of the " objective " marvels of Dunstan's career are derived. Not that he invented them, per- haps, but that the legend had, in the seven or eight years that intervened between the two, had time to grow, and had grown luxuriantly. Dunstan had already be- come a legendary hero. Adelard then is the authority for the supernatural event that heralded the birth of the saint ; he first tells how, at the feast of the Purification themarveis. at Glastonbury, when the tapfer,*^ of all the congregation were suddenly and miraculously extinguished, the taper of the expectant mother was relighted, and from it all the rest f in the first life, the delirious boy on his mid- night walk had held a stick, as if he were keeping off* mad dogs,^ but with Adelard the possible dogs be- come ghostly messengers of the evil one. It is Adelard who tells first of the divine warning given at the birth of Edgar,^ of the falling beam arrested by the sign of the cross.^ The temptation by the bear which, accord- The source * It is important to notice the mention made of this Life by the biographer of Oswald, who was also contemporary with Elfric: "Post hsec eximius pater Dunstanus et decus omnis patriae, ex hac luce " subtractus, ad seternse lucis gaudia " ovanter est perductus. Qualiter ** caerulos sestuantis undse fervores " exsuperaverit, et quomodo pue- *' ritiam suae pubertatis misericors " totius mundi Salvator servaverit " atque juventutis prseconium sub- " limaverit, vel florentibus compsit actibus, sive quomodo senectam (i sua? sanctEB senectutis finierit, liber ejusdem vita3 descriptus " luce clarius demonstrat." Nero, E. 1. fo. 16. The writer then gives the temptation by the bear, the choir of virgins, and the Kyrie elei- son. To the same source we are indebted for the poems of Abbo given in -this volume. 2 P. 54. ^ " a canibus rabidis quasi se de- " fenderet, ibat," p. 8 ; coinpare Adelard, p. 55. 4 P. 56. 5 P. 59. INTRODUCTION. Ixi insr to the first writer, attacked Dunstan in a dream, Exaggerated tone of now becomes an incarnation of the devil.^ Adelard, ^^^j^]^^^ too, first gives the vision of cherubim seen by Elfgar the week before Dunstan's death.^ A similar idea of amplifying and glorifying more ordinary events may be traced in this writer, as if it were necessary to sur- round the simplest details of the saint's life with a halo of sanctity. Dunstan's dream of the three apostles,^ simple enough in itself, is applied, although not with the fulness of interpretation developed by the later writers, to his future elevation to Canterbury. The part taken by S, Andrew in the original dream, which probably accounted for Dunstan's devotion to the gentlest of the apostles, is transferred to S. Peter; and S. Andrew is represented as ministering bodily consolation to Dunstan in exile. The account of his appointment to a bishopric is related so as to show that Odo had a special divine intimation that he was to succeed him ;^ and Dunstan in like manner has a divine intimation that he must consecrate Elfege to Winchester.^ Some of the minor variations in Adelard's story are Minor vai*ja- noteworthy ; Elfege the Bald, bishop of Winchester, is ^^^^^-i^^^'^ mentioned as having made Dunstan monk and priest,^ ' but Athelm, the archbishop of Canterbury, is made, in- stead of Elfege, the kinsman and early patron.^ Dunstan has his first offer of a bishopric on the death of Ethelgar of Creditoh, in the first life f Adelard supposes the va- cancy to be made by the death of Elfege, and the see to be Winchester.^ Adelard's work, however, has its value over and above its value, its illustrations of the growth of legend. Scarcely twenty years had elapsed since Dunstan's death, and ^ Compare the priest B., p. 27, "vvith Adelard, p. 59. - P. 64. 3 P. 57. 4 P. 60. ^ P. 61. 6 P. 56. 7 P. 55. 8 P. 29. 9 P. 56. e Ixii IKTRODUCTIOK Adelard's account of Punstan's death. His story of I)unbtaii'» rejection of a papal letter. His identifi- cation of Arnulf. some real reminiscences of his acts must have remained. I have no doubt that the record of his last words is derived from authentic tradition. The story is beau- tifully and most simply told. " On the morning of the Sabbath, when, the matin hymns were now finished, he bids the holy congregation of the brethren come to him. To whom again commending his spirit, he received from the heavenly table the viaticum of the sacraments of Christ which had been celebrated in his presence ; and giving thanks to God for it he began to sing, ' The merciful and gracious Lord hath so done * his marvellous works that they ought to be had in ' remembrance. He hath given meat unto them that ' fear him — ' And with these words in his mouth, rendering his spirit into his Maker s hands, he rested in peace. Oh too happy whom the Lord found thus watching."^ Again, the story of the nobleman who had obtained a papal letter for an unlawful marriage,^ seems to bear the stamp of truth : it was at least very unlikely to have been gratuitously invented, and yet it is in full accord with the state of the Roman church at the time and with Dunstan's zealous vindication of the ,law of marriage. Finally, we owe to Adelard the definite iden- tification of Arnulf, the count of Flanders, as Dunstan'-s ♦ ... - patron in his banishment; and of the monastery of Blandinium, the writer's own home, as his temporary asylum.^ Both of these facts are only' hinted at in the most general terms by the first biographer. Period of Osbern's writing. At least seventy years elapsed between the date of Adelard and that of Osbern, and they were for the most part such years of trouble and humiliation as to add still more glory to the memory of the last rulers under whom England had been at peace and powerful. The 1 p. 6G. 2 p. 67. 3 Pp. 59, 60. INTRODUCTION. Ixiii misrule of Ethelred, the oppressions of the early years Growth of "Dun stall's of Canute, and the tyranny of his sons, the political fame, turmoil of the great provincial struggles under Edward, and after that the apparently hopeless humiliation of England under the Conqueror, all helped to invest Dunstan and Edgar with a character which they had scarcely possessed in their lives. The English feeling of the time, which is sensibly apparent in Osbern, Eadmer, and William of Malmesbury, was one of somewhat que- rulous helplessness. The new rulers of the state, Wil- National liam the Conqueror and his son Henry, although they ciency. were willing to fortify their throne against their dan- gerous barons, by courting the support of the native people, had not, nor indeed could be expected to have, much sympathy with the national regrets. Even Lanfranc and Anselm were not at first sight able to Regard ef recognize the merits of the English saints, whose rough and^Anseim names were unfamiliar to their ears, whose principles of English church government were so widely different from their own, and whose doctrinal teaching even was behind the developed dogma of their age. The burning of the monastery of Christ Church, in the winter of 1067, pro- bably involved the entire destruction of the ancient library, and it became necessary to replace the lost books either with new works or with new copies of the old. The monastic reform promoted by Lanfranc worked its way at Canterbury with great success, owing in some measure to the zeal and consistency of the archbishop himself \ and the new books produced under his direc- tion reflected the circumstances of the time. Osbern, Osbern a a monk of English birth, a musician and a scholar, took Canterbury, 1 1 ,T !• T TT* a* !• and friend up zealously the new monastic line. Jlis anections are of Lanfranc. divided between his devotion to Dunstan and his love for Lanfranc; and the picture accordingly which he draws of Dunstan is toned to the colouring of the changed times. Dunstan is the prophet of the evil days, the intercessor for better times to come, the great e 2 Ixiv INTRODUCTION. Osbern's moiiastic reformer. In this there is, I imagine, no eon- Dunstaii. scious misrepresentation. Osbern views the old facts through a new medium ; he combines the forms of le- gend which he found in the two former writers, and adds a record of the posthumous miracles and later grown traditions of the saint. He com- By Osbcm the narrative of the Saxon priest and the earlier nar- panegyric of Adclard are welded together with eonsider- ratives. ^^^^ ^^.^ YroiopL the latter he borrows the miraculous illumination at the feast of the Purification ; from the former the vision of the buildings at Glastonbury, which, however, he ascribes to the parents instead of the son.^ The account of Dunstan's education is a blending of the two legends. The sleepwalk is described, with the addi- tion of the direct ministration of angels.^ Dunstan's first patron is archbishop Athelm, as he had learned from Adelard ; his second is Elfege, as he had learned from the priest B. From the latter he takes the story of the harp, the expulsion from Athelstan's palace, the reception of the tonsure, the miracle of the mead, the deathbed scene of the great lady, the vision of Wulfred, the king's hunt in Cheddar, the nomination to Glastonbury, the visit to Bath, where he had a divine warning of the death of his scholar, the vision before the death of Edmund, Edred's attempt to promote him, the divine warning of Edred's death, the misrule of Edwy, the scene on the coronation day, tho flight to Flanders, the revolution in Mercia, Dunstan's return and promotion, his manner of life as a bishop, his vision of his mother's marriage and of the choir of virgins, and the last days of his life, including the miraculous elevation of the couch, which he must have taken from the MS. at S. Augus- tine's.^ From Adelard he takes the divine warning at 1 P. 73. •2 P. 76, " angelicis manibus:*' in the first life the boy simply waits in sleep or delirium : in the second he is beset by the devil's dogs : in the third he is borne by angels. 3 See pp. 51, .52. INTRODUCTION, Ixv the birth of Edgar, the interpretation of the vision of His im- the three apostles, the story of the^ beam, the election of of the early Edward the Martyr, the promotion of Elfege, tha vision of Elfgar, the burial of Dunstan, and his prophecy of coming troubles. In all this there is nothing absolutely new, but everything is told in the grand style, and ap- propriate speeches are constantly put in the mouths of the actors, for which there is no authority in the earlier lives. ^ Osbern's additions, whether derived from tradition, or the product of an imae^ination intent on the contempla- previous tion of what ought to have happened, are mainly these : the description of the cell at Glastonbury, which he had himself seen ^ and measured ; the famous story of Dun- stan seizing the devil by the nose,^ the vision of Edwy's soul carried oif by devils, the hamstringing of Ethelgifu, the bringing water out of the rock, the whole story of Edgar s sin and penance, and the monastic revival that followed, with the struggle between the monks and clerks at Winchester and Calne, the prophecy at Ethel- red's coronation, the warning of the death of the two bishops, and the story of the siege of Rochester, where Dunstan bribed Ethelred with a gift of a hundred pounds. Of these particulars, the only one which can Some par- with certainty be ascribed to another source is the story added from of the synod at Calne, which is found in the Chronicles.^ cies. The devastation of the diocese of Rochester in 986,^ and the coronation of Edgar at Bath,^ are also told in the Chronicles, but without any of the circumstances described 1 r. 83. - p. 84. This story is so famous that one can hardly doubt that it had some foundation. The version in which the devil took the form of a woman is comparatively modern- It seems not unlikely that Dunstan may have taken some one by the nose, and that the identification was an afterthought. Eadmer in this story improves on Osbern, making the devil himself cry out, " VsB ! quid ille calvus diabolus " fecit ! " Cf. pp. 85, 174. 3 Chron. S. ed. Thorpe, p. 231. The Council of Winchester also is mentioned, but without the miracle, in the Regular is Concordia. Chr. S. p. 238. 5 Chr. S. pp. 224, 225. Ixvi INTRODUCTION. Osbern's variations from the earlier writers. Tradito^of by Oebern. The prophecy at Ethelred's coronation, coronation, which Osbcm gives as traditional, " ut fertur," ^ is found also in nearly the same words in Florence of Worcester, who does not elsewhere quote Osbern ; it is, therefore, probably a fragment of independent tradition. Lastly, we may note some minor particulars in which Osbern departs from his authorities, in a way which shows that he either was a careless copyist, or had other information. The great lady of Glastonbury whom the priest B. calls Ethelfleda, Osbern names Elfgifu.^, The lady Ethelwynn is merely " matrona qusedam." ^ The name of Wulfred,^ Dunstan's early friend, is suppressed, although, the story which belongs to him is given in full. The words of the anthem played on the harp are varied, " gaudebunt " ^ being substituted in all but one late MS. for " regnabunt ; " and the hymn which Dunstan learned in his dream of the marriage feast is, except the opening words, altogether different.^ The whole of Osbern s second book, that on the mira- cles, is new. We learn from the little prayer printed at p. 440, that early in the eleventh century Dunstan had gained the reputation of a worker in miracles ; most, how- ever, of those recorded by Osbern seem to be of much later date. For the mass of these he professes to have written authority. " They are seletited," he says, " from the " books of miracles which are not now extant." ^ Some of the later wonders he had seen himself ; some few he had heard from others. The interest of this part of the work is, however, quite apart from the history of Dunstan, and Osbern's aecouiit of Dunstan's miracles is new. ' Pp. 114, 115. Flor. Wig. A.D. 1016. 2 P. 85. ^ P. 80. Cf. pp. 20, 21. 4 P. 89. Cf. pp. 15, 16. 5 P. 80. 6 P. 118. 3^ P. 128. Osbern gives at p. 160 a slight sketch of some of the won- ders contained in the lost books ; from which it appears that Eadmer used them. Eadmer certainly has several stories which Osbern de- clines to tell as beyond ordinary belief. INTRODUCTION. Ixvii the illustrations which it supplies to later history cannot be considered here. Osbern's work had not been written many years Avhen Eadmer, it came under review by Eadmer, who represents the Anseim. school of Anselm much as Osbern did that of Lanfranc. Both are thoroughly English : Osbern, like his master, is a maintainer of discipline ; Eadmer, like Anselm, is zeal- ous of doctrine.^ It may be added that Eadmer's Latin style is much more chastened and succinct than that of his predecessor. Eadmer undertook to write this book, because that of He wrote Osbern contained some grievous faults : he had mistaken correct the the dedication of the cathedral church of Worcester, and Osbern. had misrepresented the character of the mother of S. Edward, making her out to be a nun, whereas she Avas only accidentally veiled. Both of these points Eadmer was enabled to correct by the information of his friends at W orcester. Besides these inquiries, he had studied the original books, the Saxon priest and Adelard. The two mistakes specified may seem to give slight occasion for the rewriting of the whole book, and we can scarcely Possibly he doubt that Eadmer's principal aim was to rival the fame rival of of his predecessor. Two or three strokes of the pen would, as we have seen in oar view of the MSS., have reduced Osbern's text to a conformity with Eadmer's views ; but this would not have contented him. He was, we should infer, a very young man, and he certainly wrote very much simpler Latin. Yet the work of Ead- Yet he mer follows, almost with servility, the lines of Osbern, closely, even in the points in which he diverged from the earlier writers, and their few variations may be summed up in very few words. He retrenches and abridges the speeches which are the most audacious efforts of Osbern's ^ The most important passages in proof of this will be found in Ead- mer*s Life of Odo, on the subject of the Eucharist. , Ixviii INTEODUCTION. Eadmer's treatment of Osbern's narrative. His addi- tions, and variations. His addi- tional miracles. invention ; he gives the story of the death of the monk Elfsige,^ which Osbern had omitted ; he makes Dunstan break his stick on the back of the devil, who, having appeared in a dream in the first life, had visited the saint bodily in the second,^ and tells how he placed a tooth of S. Andrew in the new staff ; he inserts Dunstan's dream at Blandinium from the first life,^ and enlarges on Adelard's story oT the nobleman who had obtained a papal dispensation, a story which Osbern may have omitted as being on tender ground for his patron, who had obtained a similar dispensation for William and Matilda.^ He gives another story which Osbern knew, but would not tell, Dunstan's refusal to say mass until the coiners- had been mutilated,^ a tim^ely tale enough whilst Henry I. was reforming the coinage ; and another which Osbern slurred over, how the saint hung his chasuble on a sunbeam.^ He returns to the first version of the hymn learned in the dreamt He gives the story of Edgar's Sunday hunting,^ and the orientation of May- field church by a push of the saint's shoulder.^ In his account of the institution of monks at Winchester he has borrowed some details from the biographers of S. Ethel- wold. He gives a new account of Dunstan's last words ; and five new miracles, one of which, the pilgrimage of the monk Egelwin, was knoAvn to Osbern ; one, that of Saprington, which had been recorded after Osbern wrote and one, or a series, of cures effected by water in which the saint's staff* had been dipped. It is safe to add that if Eadmer had never written anything more valuable, his name would in all probability have been forgotten. 1 P. 189. 2 Compare the several stages of the story, at pp. 27, 59, 189, 190. 3 P. 193, ^ Osbern hints at the story, p. 106: Eadmer works it out in de- tail, pp. 200, 201. 5 Pp. 202, 203. Cf. Osbern, p. 106. 6 Cf. pp. 160, 204. 7 P. 206. 8 P. 207. » P. 204. ^0 Cf. pp. 160, 245. ^1 Pp. 144, 247. INTRODUCTION. Ixix William of Malmesbury comes before us, in relation to William Dunstan's history, in a threefold capacity ; as the his- bury, as torian, the champion of Glastonbury, and the critic on advocate' Osbern. In the first point of view, writing long after he had published his " Gesta Regum," he now and then corrects or modifies statements which he has made in that work. These passages, so far as they have any real importance, may be pointed out by-and-by. The advo- cacy of the historic claims of Glastonbury is a branch of the criticism on Osbern. The life by Eadmer there is no reason to suppose that William ever saw ; he nowhere quotes it or refers to it ; and as we ktiow from both his great works that he entertained a high respect for the writer, both as a man and as a historian, we can scarcely doubt that, had he known the book, he would have mentioned it, either for praise or for blame. Yet several of the faults which Eadmer had pointed out and cor- rected, were also pointed out and corrected by William. With the exception, however, of Eadmer, William had His mti- cism. of all the previous writers before his eyes, and keeps closer osbem. to the first life than either Osbern or Eadmer. His criticism on Osbern touches four chief points. His ac- count of Dunstan's mother is clothed in language which verges on heresy : ^ his pompous account of Dunstan's mathematical knowledge is attacked as bombastic and pedantic ; ^ everywhere the antiquity and primitive monachism of Glastonbury are either denied or lost sight of ;^ and the history of King Edgar is written without regard to historic evidence or decent loyalty.^ Again and again these points are touched on ; Osbern's artificial speeches are rejected scornfully;^ his laudations of Dun- stan are viewed as merely intended to embellish the style or increase the bulk of the work : " we well under- stand that of our praise, especially of artificial false praise, Dunstan stands not in need.'' The authority 1 Pp. 251, 322-324. 2 P. 251. Pp. 251, 258, 270, 271, 301. 4 P. 2.52. 5 Pp. 287, 288. Ixx INTRODUCTION. His ortho- doxy. His addi- tions from other sources, and attempts to harmonize. His refer- ence to the Regularis Concordia ; the letter of the Pope ; the relics at Malmes- bury. of S. Augustine is brought to bear on the "-sacrum " puerperium " of Kynedritha in a way which, consider- ing the unintentional nature of the error, is a little out of proportion.^ Setting aside the points of controversy, William of Malmesbury's book is not an unfavourable specimen of his powers. He brings additional matter from the lives of other saints, especially those of Odo, Oswald, Ethelwold, and Edith,^ and weaves in the details with considerable skill. He attempts to harmonize the stories of the Saxon priest, Adelard, and Osbern, thinking it probable that their differences are only apparent : they may differ as to arrangement whilst they agree as to fact, and what one has omitted the other may well have supplied with- out any suspicion of having invented it.^ Besides the constant assertions of the importance of Glastonbury, there is little that the writer states on his own respon- sibility. He tells the story of Edgar's early intention to revive monasticism, from the English commentary on the rule of S. Benedict, the Regularis Concordia, which is still extant.^ The letter of pope John XII. to Dunstan he gives from a copy which he also used in the composi- tion of the " Gesta Pontificum," ^ and which he may have derived from that Pontifical of Sherborne, his own diojcese, which is now in the National Library of Paris, although he does not reproduce it with much exactness. Dunstan's gifts to Malmesbury, the bells, the organs, the shrine of S. Aldhelm, he describes from the closest per- sonal knowledge, but nearly in the same language which he had used in his other books ; ^ his accounts of Elfric of Crediton,'^ Ethelwold of Winchester,^ Oswald of Wor- 1 p. 322. 2 See at p. 294 an extract from Eadmer's Life of Odo ; pp. 262, 299, from Wulfstan's Life of Ethelwold ; p. 310, from Gotseliii*s Life of S. Edith. The story of Elfsige insult- ing the tomb of Odo at p. 294 is taken from the life of Oswald. 3 P. 289. P. 290. 5 Pp. 296-298. 6 Pp. 301, 302. 7 P. 302. 8 P. 303. INTRODUCTION. Ixxi cester,^ and Wulfsiefe of Westminster,^ are the result of His addi- his own reading, and repeat m some degree his own inaccurate statements. His account of the death of Edward the Martyr is a paraphrase of what he had said in the " Gesta Regum." The story of Alwold and the foxes is the only direct addition to the legend. The most remarkable passage in the book is the amplification of the exposition of Osbern on Dunstan s prophecy to Ethelred,^ a passage which shows that William was by no means devoid of that English feeling which is so strong in Osbern and Eadmer, and which he himself, when writing for the Norman courtiers, is generally so careful to keep in check. Capgrave's sketch, abridged as it is partly from Os- Capgrave'a bern and partly from John of Tynemouth, has no great interest either historical or literary. The collation seems to show that he had used Osbern, but that he knew the life by Eadmer only through the " Historia Aurea." Some few indications may be traced that seem to show a knowledofe of Eadmer's book on the miracles. We ask, finally, what is the relation of these bio- Relation of T T J Chroni- g-raphies to the Chronicles, the more weighty and direct ciers to the tj biofirrannei^. evidences of our national history. Florence of Wor- pio^ence of cester, the first of these, had both the Saxon priest and ^0*"^®^*^^' Adelard ; and, from them only, adds to the very scanty details of the Anglo-Saxon Chronicle what he saj^s of Dunstan;^ The coincidence between his account of ? Pp. 303, 304. 2 P. 304. There is a MS. Life of this bishop in the Lansdowne MS. 43G, the Komsey Legenda ; but it seems to be utterly devoid of credit, and at variance with ascer- tained chronology. The utmost that can be inferred from it is that Wulfsige -was traditionally regarded as the monastic reformer at Sher- borne. 3 Pp. 321, 322. The following references mark direct extracts made by Florence : A.D. 924, Dunstan's birth, from B.; A.D. 942, his appointment at Glas- tonbury, 943, the birth of Edgar, from Adelard ; A.D. 946, the suc- cession of Edred, from B. ; A.D. 951, the death of Elfege, from Ade- lard ; A.D. 953, the succession at Crediton, from B. ; A.D. 955, the Ixxii INTRODUCTION. Florence of Worcester. Henry of Hunting- don. Ordericns Vitalis. Ralph de Diceto. The S. Al- ban's his- torians. Higden. John of Tynemouth. Dunstan's prophecy and that given by Osbern, may be, as we have seen, accounted for on another theory be- side that of direct quotation. Henry of Huntingdon, using the Anglo-Saxon Chronicle as his chief authority, mentions Dunstan only three times, in connexion with the synod of Calne, his prophecy about Ethelred, and his death. Ordericus Vitalis seems to have had no di- rect acquaintance with the Lives, noticing the saint only in connexion with the monastic revival. William of Malmesbury has been already accounted for. The information of Ralph de Diceto is chiefly if not entirely from William of Malmesbury. Gervase of Canterbury abridges Osbern,^ making additions from the " Gesta Regum" and " Gesta Pontrficum." The S.Albans his- torians knew the work of the Saxon priest. John of Wallingford gives considerable extracts from it, as well as from Adelard f Matthew Paris and Roger of Wen- dover {used not only the Saxon priest but Adelard, Osbern, and the " Gesta Pontificum and the same is true of the work known under the name of Matthew of Westminster. Ranulf Higden used chiefly Osbern and William of Malmesbury, but quotes Adelard, pos- sibly through the medium of Florence of Worcester.^ John of Tynemouth used both Osbern and Eadmer, quoting the former verbatim, the latter with variations that seem to imply some manipulation of his own.^ Capgrave, as we have seen, used. Osbern and John of death of Edred, and 956, the exile of Dunstan, from Adelard; A.D. 957, the division of the kingdom, and 958, the character of Byrht- helm, from B. • A.D. 959, Dun- stan' s promotion, from B. 1 Ed. Twysden, cc. 1645-1648. 2 Ed. Gale, p. 541, the death of Edmund ; p. 542, illness and death of Edred, from B. ; p. 543, account of Blandinium, from Adelard. ^ See extracts from B. in Matthew Paris, under the years 929, 940, 955, 957, 959 ; from Adelard, A.D. 946 ; from Osbern, A.D. 946, 979 ; from William of Malmesbury, A.D. 958. ^ R. Higden, ed. Gale, pp. 264- 270. ^ See below in the collations of Capgrave's Life, pp. 336 sq. INTKODTJCTION. ' Ixxiii Tynemouth. The writer of the book of Hyde followed The^book of Hisfden ; Rudborne used the same materials with ex- later ' writers • pansions or forgeries of his own. Polydore Vergil held by the historians rather than the biographers ; Harps- field followed Osbern, Eadmer s Miracles, and John of Tynemouth.^ Archbishop Parker used all the autho- rities already enumerated, and Ussher did the same. From the date of the publication of the Saxon priest by the BoUandists, all writers of church history have had the most ancient life before them. The works of Adelard and William of Malmesbury are now first printed, and that of Badmer for the first time in integrity. III. The determination of the chronology, and the (Questions of identification of the places and persons that come into and identi- Dunstan's history, is a very limited but not a very easy task. The authorities are vague on each point, and their evidence, even where it is exact, is not very weighty. Yet some of the most curious problems of our early history, especially the history of the reign of Edwy, are inseparably connected with this inquiry. The dates and names are so few, however, that it is scarcely worth while to subdivide them ; and they may be best discussed in the natural order of the events of the saint's life. Dunstan is said to have " sprung to light " in the reign Date of of Athelstan. We may question whether the word birth. oritur " ^ refers to his birth or to his coming before the eye of history, in what year of Athelstan's reign the event took place, and in what year Athelstan began to reign. All our authorities agree in referring the word to Dunstan's birth. The Anglo-Saxon Chronicles^ which Osbern follows, fix the first year of Athelstan as the date, and for that first year we have to choose between 924 and 925, the former date being given in four MSS. of the Chronicle^ and by Florence of Worcester, the 1 Harpsfield, Hist. Eccl. pp. 193- 197. Ixxiv INTRODUCTION. Date of - latter by two MSS. of the Chronicle. Unfortunately the birth. exact date of the death of Edward the Elder is unknown, but, as Athelstan in his charters speaks of 929 ^ as his sixth year, his first must at all events have begun in 924. Alford places Dunstan's birth in "the spring of 925, arguing that if his mother were pregnant in February, as must be supposed to have been the case if Adelard's miracle of the candles has any semblance of truth, and if Athelstan's accession took place about the middle of the year 924, the child must have been born in 925.^ And this computation is borne out by an entry in an ancient Anglo-Saxon Paschal Table, preserved in the Cotton MS., Caligula A. 15, under the year 925, " on " thison geare wees see Dunstan geboren.'' The matter is not in itself of great importance, but it is compli- cated with questions touching the date of archbishop Athelm, and the age at which Dunstan took holy orders. His parents. Dunstan s parents were, as the Saxon priest tMls us, Heorstan and Kynedritha f his near kinsmen were among the palatini " ^ or members of the court ai^d household ' Alford had seen a charter in ■which 925 is called the first year of Athelstan, Annales, III. 242: — A.D. 929 is the sixth year in Kem- ble, C. D., Nos. 347, 348. A.D. 931, Nov. 12, is in the seventh year, ibid. 353 ; A.D. 934, May 28, is in the tenth year, ibid. 364; A.D. 931, Mar. 23, is in the seventh year, ibid. 1102 ; and July 31 also, ibid. 1103 ; A.D. 932, Aug. 28, is in the eighth year, ibid. 1007. If these dates are calculated on one principle, his reign must have begun after Nov. 12, 924 ; but I should not venture to take this for granted. The reign of Athelstan lasted, according to the MS. Tiberius A. 3, fourteen years and seven weeks and three days, which, calculated back from Oct. 27, 940, the day of his death, would fix his coronation about the first week in September, 926. The Chronicle gives him a reign of fourteen years and ten weeks, which may have been calculated from his father's death, and would fix that event about August 10 : — if for four- teen we read sixteen, Edward's death would be determined on or about Aug. 20, 924 ; if not, Athel- stan must have been crowned two years after his reign began, which is improbable. Perhaps the day may yet turn up in some monastic kalendar. It is, however, very curious that all the ancient regnal lists give him a reign of only four- teen yearss. 2 Annales, iii. 242. 3 P. 6. * P. 11. INlRODUCTION. Ixxv of Athelstan ; Elfege the Bald, bishop of Winchester, ^K^on^.^^^ and bishop Kinesi^e of Lichfield/ were also near rela- the royal ■•- house. tions. Dunstan had a brother named Wulfric.^ The great lady Ethelfleda was also connected with him by the ties of relationship,^ and she was of royal descent, being Athelstan's niece.^ These circumstances certainly give some foundation for the statement of Dunstan's no- bility, made by the later biographers, who, however, have a strong tendency to define what the earlier writer has left indefinite. Adelard goes further, making archbishop His other Athelm his uncle.^ Osbern and Eadmer make his parents noble, and turn the lady Ethelfleda into Elfgifu or ^thelgifu.^' They ialso ignore the existence of Wulfric, making Dunstan an only son.^ The probability is in favour of Dunstan's noble birth. Kynedritha. Of Heorstan nothing more is known, but Kynedritha is very probably the same as Keondrud, a lady whose name is found among those members of Athelstan's court who were made partakers of the prayers of the monks of S. Gall, when in the year 929 they were visited by bishop Kynewald of Worcester.® Wulfric, who 1 Pp. 13, 32. I p. 18, "salutata nepti." 2 P. 18. ! 5 P. 55, patruo scilicet suo." 2 " causa religionis, simiil etiam religionis," p. 17. «Pp. 85, 175. ^ Pp. 89, 178. ^ The form is printed by Goldastus in the Scriptores Rerum Alemanni- carum, vol. ii. part II. p. 153, and also in the Appendix to the Report on the Fcedera. It is so closely connected with Dunstan's ^period that it is worth while to give it entire : — Anno ab Incarnatione Domini 928, indictione ii. (lege 929) Keonwald venerabilis episcopus profectus ab Anglis, omnibus monasteriis per " totam Germaniam, cum oblatione de argento non modica, et in id ipsum rege Anglorum eadem sibi tradita, visitatis, in idibus Octobris venit ad monasterium Sancti Galli ; quique gratissime a fratribus susceptus et ejusdem patroni nostri festivitatem cum illis celebrando, quatuor ibidem " dies demoratus est. Secundo autem, postquam monasterium ingressus *' est, hoc est in ipso depositionis S. Galli die, basilicam intravit et pecu- " niam secum copiosam attulit, de qua partem altario imposuit, partem " etiam utilitati fratrum donavit. Posthaec eo in conventum nostrum in- " ducto, omnis congregatio concessit ei annonam unius fratris, et tandem ii a a ii Ixxvi IKTROr>UCTlON. Wuifric. is described as managing the secular affairs of Glaston- bury under the title of praepositus or reeve,^ may also with some probability be identified with Wuifric, the " comes or "gesith " of the kings Edmund and Edred, to whom many grants of land were made which ulti- mately became the property of Glastonbury. The estates thus bestowed were situated at Idemestone, Nellington, Grutelington, Langleath, and other places not far from Glastonbury, and the gifts may possibly have been made with the intention of their being appropriated to the monastery; they begin as early as 940,. when Dunstan could scarcely have become abbot, and Wuifric the re- cipient must have been an elder brother, if he were brother at all. Another glimpse of him may be caught in a curious MS. of the Irish collection of canons, now among the Hatton MSS. in the Bodleian, entitled " Liber " Sancti Dunstani," which belongs to the .date, possibly to the school or hand of Dunstan. The scribe has drawn " orationem quam pro quolibet de nostris, sive vivente, sive vita decedente, " facere solemus pro ijlo facturam perpetualiter promisit. Hsec sunt " autem nomina quae conscribi jussit vel rogavit: rex Anglorum Adal- " stean, Kenowald episcopus, Wighartli, Kenwor, Conrat, Keonolaf, Wun- " dych, Keondrud." A longer list appears in the general catalogue of the Fratres Conscripti (Goldast. p. 156): — " Hie regis Anglise et comitum suorum nomina denotata sunt ; Adalsten, Rex. Wolfhelmus, archiepisc. Elwinus, episc. Eotkarus, episc. Winsige, episc. Sigihelm, episcopus. Oda, episcopus. Fridosten, epis. Kenod, abba. Albrich, abba. Cudret. Erdulf. Fridolef. Wulfun. Ortgar. Osfred. Elfsie. Adalwerd. Elwin. Adalwin. Berectwin. Wulfilt. Wighart. Conrat. Keuwin. Wundrud. Kenowald, episc. Kenolaf. Keondrud." cum ceteris. The bishops are Wulf helm of Canterbury ; Elfwin of Lichfield ; Edgar of Hereford; Winsige of Dorchester; Sigelm of Sherborne; OdoofRams- bury ; Erithstan of Winchester ; and Kynewold of Worcester. Of the abbots, Kenod belongs to Evesham or Abingdon, and Cudret to Glaston- bury. Elfric, abbot (Albrich) ; Osferth, ealdorman ; Wulfhun, bishop ; Wihtgar, minister ; and others may be identified with the witnesses of Athelstan's charters. 1 P. 18. 2 See the charters in Kemble, Nos. 381, 382, 398; MS. JBodl. Wood, I. folios 233, 234, 238. INTRODUCTION. Ixxvii in one place the head of a boy, in rubric, with the name " Wulfric Cild." The lady Ethelfleda bears a name too common among Btheifieda. the Anglo-Saxons to furnish any basis for identification, and the fact that she is called Athelstan's niece scarcely helps the inquiry. A certain lady, -^Ifleda, has, like Wulfric, grants of land from Athelstan and Edmund/ which came to the same monastery. This lady is not to be identified with Ethelfleda of Mercia, At-helstan's aunt, who died in 922 at the latest, nor with Ethelfleda of Damerham, the second wife of king Edmund ; nor with Eadfleda, Athelstan's sister. Ethelfleda of Romsey, abbess, virgin, and patron saint, cannot, if her recorded history be true, have been the widowed friend of Dun- stan. The main part, however, of the history of the abbess of Romsey is apocryphal, and the dates assigned to her are inconsistent with one another. It is therefore possible that she was the person whom we are seeking. She is said to^ have been the daughter of an ealdorman Ethelwold and his wife Brihtwina.^ If this ealdorman be identical with Elfweard, Athelstan's brother, who died in 924, his daughter would be the king's niece ; but this is barely probable. The fact that Osbern and Eadmer caiied also give her the name of Ethelgifu or Elfgifu, would show ^ ^ that in their time no such identity was recognized, nor can the latter name with any probability be regarded as the true one, although the practice assigned to her, of ministering of her goods to the kings and the seed royal, does curiously coincide with the ofiice which has been with great probability ascribed to that more famous Ethelgifu,^ who exercised so baneful an influence on 1 MS. Wood, I. folios 223, 240 ; Kemble, Cod. Dipl. No. 389, where she is called " religiosa foemina." 2 Her life is in Capgrave, abridged from the MS. Lansd. 436. See Hardy, Catalogue, &c. i. 568. 2 Robertson, Historical Essays^ pp. 200, sq. f Ixxviii INTRODtlCTION. Relations between Athelm and Dunstan. Question as to Wulfhelm. Dunstan born at or near Glas- tonbury. the career of king Edwy. We know Ethelfleda only on the testimony of the Saxon priest, who, however, dis- tinctly asserts her relationship with both Dunstan and Athelstan, Our earliest authority does not determine the degree of relationship between Elfege, Kinesige, and Dunstan, but Adelard makes Athelm, archbishop of Canterbury, the brother of Heorstan. In this by itself there is nothing improbable ; Athelm had been bishop of Wells, and was very likely to have been connected with the royal family, as one at least of his successors was ; his name occurs also in the list of bishops given by William of Malmesbury, as having been monks of Glastonbury.^ Adelard, however, is so manifestly niistaken in making him the patron as well as uncle of Dunstan, that no weight can be attached to his evidence. Athelm died either when Dunstan was a baby, or before he was born.^ Wulfhelm who succeeded him had likewise been bishop of Wells, and among the Dunstan letters there is found a copy of verses addressed to him, which may point to some connexion between tlihe two, but he is nowhere said to have been connected with Glastonbury, or to have been a patron of Dunstan. Glastonbury, or its immediate neighbourhood, was the place of the saint's birth and early teaching ; he was a pupil of the Irish pilgrims, who had taken up their abode at the resting place of the younger Patrick.^ Whilst ' Ant. Glast. ap. Gale, p. 324. 2 There are no genuine charters to which the name of Athelm is attached. The name of Wulfhelm his successor appears in 923 and onwards. The statement of Flo- rence (A.D. 924) that Athelm crowned Athelstan is derived from Adelard, p. 55. If the evidence of charters as to Wulfhelm in 923 be rejected, still it is certain that Athelm was dead long before Dun- stan could have gone to court. See Chr. S. A.D. 924, 925, from which it would seem that Athelm and Edward the Elder died the same year. 3 P. 10. The Arras MS. says the younger Patrick, the other two MSS. the elder Patrick. This is a INTRODUCTION. Ixxix quite a boy he lived also in the palace of Athelstan, at Dunstan's no great distance from Glastonbury, it would seem, as he ^^^^^ had already received the tonsure, and was serving in the church of S. Mary in which he had been baptized. After his expulsion from Athelstan's court, he stayed a long- time at Winchester with Elfege, who prevailed on him to become a monk. After this we again find him at Glas tonbury in attendance on the lady Ethelfleda, who had built herself a house there, and who left her estates to be disposed of by him. He next appears in attendance on king Edmund at Cheddar, and, after a short disgrace, is made by him abbot of Glastonbury, in which office he continues until he is made bishop. For this part of Dunstan's life we have very few dates. Date of Athelstan died in the year 940, when Dunstan would be appointment about sixteen, no doubt a clever somewhat precocious bury.^*^ boy, whose dreams and prayers might very likely expose him to the rough treatment of his playfellows. His appointment to Glastonbury is placed by the Canterbury copy of the Chronicle in the year 943, and by Florence of Woreester, whose authority, if independent of that copy, is preferable, under the date 942, but only as one of the remarkable acts of king Edmund. The direct evidence being so slight, we may rest on the authority of the charters, in which Dunstan as abbot apj)ears among the witnesses only in 946, the year of Edmund's death. The only charter of earlier date in which he is trace of the growth of the legend that connects Patrick with Glastonbury^ and may be the germ of the tradi- tion. Whether the later MSS. altered ^Mmor into senior in the idea of enhancing the greatness of Glas- tonbury, or whether the writers knew of the existence of Sacn- Fatric, Patricius senior, who is said to have been bishop second in suc- cession after the great Patrick, and who might safely be called either senior or junior, I cannot take on myself to decide. By William of Malmesbury's time Glastonbury claimed not only the great Patrick but his successor Benignus. f 2 Ixxx INTRODUCTION. Date of ^ mentioned is one of the year 940, which is apparently ap^intment admitted by Kemble as genuine, and which is a grant bury. made to him as abbot, of land at Christian Malford.^ But although this document has no overt evidence of fabrication, it is found only in a copy, like the other Glastonbury charters, and either the name of Dunstan or the title of abbot may have been an insertion of the copyist. Dunstan, as one of the sons of the nobles, might have had a grant of folkland at sixteen, the age at which the young warrior received his arms ; but it is very improbable that if he had then become abbot, and that in a church so near the royal court, his name should not appear in the charters for six years longer.^ I think, however, that the date cannot be thrown later than 946, and I see in the chronology no diflSculties that need hinder the belief in the story of Edmund's hunt in Cheddar as substantially true. A more important point, perhaps, and certainly a more interesting one, is the condition of Glastonbury at this time ; and although it cannot be touched on here except in the most cursory manner, it cannot be dismissed with a word. The Saxon priest represents it as an ancient sanctuary, a retired spot possessing a church to which a more than human origin was ascribed,^ a holy place to which Athelstan resorted for the purpose of prayer,* Sk place of pilgrimage ^ colonized by Irishmen, who had gathered at the tomb of Patrick. As the place of Dun- stan's birth, education, and promotion, Glastonbury had Condition of Glaston- bury. 1 Kemble, Cod. Dipl. No. 384. 2 Dunstan attests only one char- ter of Edmund: No. 406, marked by Kemble as suspicious, a grant to Ethelnoth, in the Glastonbury Cartulary: "ego Dunstan abbas " nolens sed regalibus obediens " verbis banc cartulam scribere " jussi." Mi\ Robertson regards as his first historical appearance, his attestation to a charter of Edred in 946, K.C.D. 411. 3 P. 7. Tp. 17, 18. 5 Pp. 9, 10. TNTKODUCTTON. Ixxxi a later history, much of which is coloured by its con- Antiquity nexion with the Canterbury saint ; it became a rich Gfastonbury abbey, and laid claim to an early history and remote times/ ~ antiquity ; not content with claiming the senior as well as the junior Patrick, it adopted Joseph of Arimathea as its first founder, and produced evidence of its existelice and sanctity under kings and in times long anterior to the West Saxon rule ; not only Edmund the Magnificent ruler of Britain, and Edgar the Peaceful, and Edmund Ironside, but king Arthur himself slept there. Such claims doubtless provoked criticism, and criticism forced on the monks the need of a forged history to assert, and of foro-ed monuments to support them. And the fabrica- rabricated ^ \ evidence. tion of such evidences must have gone on at Glastonbury on a scale proportioned to these claims. Westminster claimed the apostle Peter as its founder, but that by a miracle. S. Alban's rejoiced in the protomartyr of Bri- tain, but contented itself with Offa as the restorer rather than the founder of its greatness. But Glastonbury would have a history ^^ithout a miracle, and a continuous existence which needed no restoration. William of Malmesbury, it would almost seem, undertook to erect the story out of materials which he distrusted, but this did not content his employers, and they interpolated his work to a degree which makes it impossible to rely with confidence upon any part of it. The later developments, however, of Glastonbury his- True evi- ^ ^ dence on the tory need not make us shut our eyes to such earlj^ r^omt. evidence as is afforded by the Saxon priest.- Further, we have in a MS. of the same date, or even a few years earlier, a list of the abbots of Glastonbury, which runs up tothe 'ao:e of Ina.^ Ethelwerd mentions the coenobium ^ It is very useful, in order to get an idea of the Glastonbury workman- ship, to compare the list of abbots given in the Tiberius MS. with that given by William of Malmesbury, and the few dates ascertainable from Ixxxii INTKODUCTION. Early of Glastonbury as the burial place of the ealdorman Giaston- Eanulf ;^ its early history is indeed unnoticed by Bede, or by the authors of the chronicle, but its existence as a monasterium is proved by an incontrovertible authority, the letters of S. Boniface, and the life of the same great West Saxon saint written by his countryman and dis- ciple S. Willibald.^ And this mention by S. Boniface carries us back to the day^ of Ina, who according to William of Malmesbury, writing apart from Glastonbury influences, was the founder, and to the early abbots of early historians and charters, with the elaborate array of years which he produces, possibly in some degree, from the same materials. Tiberius B. 5. W. Malmesb. Ant. Giaston, 1. Hsemgils. After five British 2. Wealhstod . Bp. Hereford in 731 abbots, Patrick, (Bede). Benignus, Wor- 3. Coengils. gret, Lademimd, 4. Beorhtwald . Contemporary with and Bregored : — S. Boniface, epist. 1. Beorthwald . 670-680; abp. Can- 5. Cealdhun. terbury. 6. Muca At the Council of 2. Hemgisel 680-705. Clovesho in 805. 3. Beorwald 705-712. 7. Wiccea. 4. Aldbeorth 712-719. 8. Eosa. 5. Atfrith . 719-729. 9. Stitheard. 6. Kemgisel 729-743. 10. Herefyrth. 7. Guba 743-744. 11, Hunbeorht. 8. Ticca 741-752. 12. Andhun. 9. Cuma 752-754. 13. Guthlac. 10. Walthun 754r-786. 14. Cuthred Confr. S. Gall, above. 11. Tumberth . 786-795. p. Ixxv. 12. Beadulf . 795-802. 15. Ecgwulf. 13. Muca 802-824. 16. Dunstan A.D, 940 or 946-958. 14. Gutlac . 824^850. 17. Elfric. 15. Ealmund 850-866. 18. Sigegar . Bp. of Wells in 975. 16. Herefyrth 866-880. 19. ^Ifweard 975 onwards. 17. Stiwerd . 880-905. 18. Ealdhun 905-927. 19. Elfric . 927. 20. Dunstan 940. 21. Elfward . 962. 22. Sigar 972. The order and dates of Malmesbury's list seem to be quite at random ; yet there is enough likeness between the two lists to show that he had older materials to work upon. 1 Mon. Hist. Brit. p. 513. 2 There is a letter of Brihtwald, archbishop of Canterbury, to For- there, bishop of Sherborne, referring to abbot Beorwald (Mon. Mogun- tina, ed. Jaffe, p. 48) ; this Beor- wald is called by Willibald abbot of Glastonbury " coenobium . . quod antiquorum ijuncupatur vocabulo " Glestingaburg " (ibid. 439) ; and there is a letter from the priest Wiehtberht to "patribuset fratribus in monasterio Glestingaburg con- stitutis "(ibid. 246); written during the life of Boniface. INTRODUCTION. Ixxxiii the ancient list just mentioned. And the certainty of Possible this much of the early history gives probability to many ?f threartr of the charters, the place of which in the Glastonbury Cartulary would afford by itself very little presumption of their credibility. On such evidence we may assume that there was an Condition ancient ecclesiastical settlement at Glastonbury, dating monastery, from the seventh century at the latest, which had shared the changes and experienced the fate that had befallen most of the establishments of the centuries of the con- version ; the churches and other buildings standing, the libraries perhaps in a few cases continuing entire,^ but the monastic life extinct, the name preserved only as giving a title to the ownership of the lands, and the abbots and monks, if there were any that called them- selves so, being really secular priests and clerks.^ The The Irish Irish pilgrims who instructed Dunstan may or may not have been members or officers of this establishment, but pilgrims. ^ Asser's account of the state of the monastic institute in Alfred's time was true of the next half cen- tury : " per multa retroacta annorum curricula monasticsB vitae deside- rium ab ilia tota gente, necnon ct a multis aliis gentibus funditus desierat, quamvis perplurima adhuc nionasteria in ilia regione constructa permaneant, nullo ta- men regulam illius vitse ordina- biliter tenente, nescio quare, aut pro alienigenarum infestationibus . . . aut etiam pro nimia illius gentis in omni genere divitiarum " abundantia," &c. M. H. B. 493. According to Alfred himself the books remained, but there was no one who could use them. Pref. to S. Gregory's Pastoral Care. 2 Elfric the biographer of Ethel- wold, the earliest describer of this state of things, draws a sad picture of the old Minster at Winchester, (C (< (i and although it may be exaggerated it is the testimony of an eye-witness : " malemorigerati clerici, elatione " et insolentia ac luxuria praiventi, " adeo ut nonnulli eorum dedig* " narentur missas suo ordine cele- brare, repudiantes uxores, quas illicite duxerant ; et alias accipi- " entes, guise et ebrietati jugiter " dediti.'' Hist. Abend, ii, 260. The biographer of Oswald, after telling us that Oswald bought him- self "monasterium quod est in Wintonia positum . . . donando digno pretio," proceeds, " in diebus illis non monastici viri nec ipsius sanctae institutionis regulse erant in regione Anglorum, sed erant " religiosi et dignissimi clerici, qui " tamen thesauros suos quos avidis " adquirebant cordibus non ad " ecclesige honorem'sed suis dare " solebant uxoribus," folio 4. ct (C Ixxxiv INTRODUCTION. Low state of the right of patronage was clearly in the hands of the at the time. King, and the state oi monastic rule, discipline, and pre- tension was so attenuated, that the contemporaries of Dunstan regarded him as a founder rather than a re- former. Monachism there was in England, although it was not after the rule of S. Benedict, and a monk Dun- stan had already become ; but that Dunstan s monachism had little or nothing in common with the state of things existing at Glastonbury at the time, appears from the words which the biographer puts in the mouth of Edmund : " Be thou of thi^ seat the lord and potent occupant, and " whatsoever from thine own means shall be lacking for " the increase of divine service, or for the completeness " of the sacred rule, that I will supply devoutly by my rpyal bounty." ^ It is clear that the abbacy must have been vacant and the lands of the monastery in the king s hands, much as was the case at Abingdon at the Condition of Same time. The words of the biographer of S. Ethelwold Abingdon, j^jgj^^ applied to the one as to well as the other ; it was a place in which a little monastery' had been kept up from ancient days, but it was then desolate and neglected, consisting of mean buildings and possessing only a few (in the case of Abingdon, forty) hides ; the rest of the land of the place the king possessed by his royal right." ^ That is, there was still a monastic establishment, but it had become ruinous and im- poverished. It was in name an abbey, but really served by clerks, or altogether neglected. The renewal of dis- cipline was really a foundation rather than a revival. The name of the abbot who had vacated the seat taken by Dunstan, as given by William of Malmesbury, (C (C (C ^ p. 25. Osbern's expansion of the speech is also worth noting, p. 92. ■ For it is impossible to sus- pect either the Saxon priest or Osbern of a desire to undervalue the antiquity of Glastonbury as compared with Canterbury. Com- pare Robertson, Hist. Essays, p. 190. 2 Elfric's Life of Ethelwold, Hist. Abend, ii. 257. INTRODUCTION, is Elfric, the successor of Aldhun, under whom he says Uunstan's T-i 1T1 1 1T1 • T1 predecessor. Dunstan had been educated. In the ancient nst, how- ever, Dunstan's immediate predecessor is named Ecg- wulf ;^ and the next in order, counting backwards, is Cuthred, whom I am inclined to identify with that ^' Cudret" who appears among the courtiers of Athel- stan in the compact with the monks of St. Gall.^ It miejht be difficult to define the monastic character Dunstan's early that Dunstan had assumed ; but it differed as much monacMsm. from the system which it superseded as it did from the more perfect form into which it ultimately grew. No doubt the name and dress of the monk was re- sumed. Wulfred, Dunstan's early friend, is called a deacon,^ but the companions of his retirement w^hilst he is abbot are called monks.* He himself in the fa- mous drawing, whicli with very much probability is ascribed to his own hand, appears in the dress of a monk.^ Yet the establishment at Glastonbury under him is much more of a school than a convent: the words " scholasticus " and discipulus " come more naturally than ''monachus." In this again there is nothing peculiar to Glastonbury ; exactly the same pro- cesses are traceable at Abingdon. I conclude that there had taken place, probably under the influence of Elfege the Bald, a strong tendency towards pure Benedic- tinism : that tendency was represented by Dunstan and Ethelwold in their early efforts, but it was not crowned with success, or brought into perfect accord with the Benedictine discipline, until Dunstan had seen the old rule in working at Blandinium, and Oswald and Ethel- wold had brought instructors from Fleury. The dif- ference between the laxer rule of Dunstan and the stricter discipline of the other two, may be partly attri- buted to the difference of their foreign relations, partly ^ Soe above, p. Ixxxii,, note. - See above, p. Ixxv, note. 4 P. 23. MB. Bodl. See below, p. ex. Ixxxvi INTRODUCTION. Dunstan's also to the fact that Dunstan beinsf a statesman, and, cliscipliiiG mMerthan after the accession of Edgar, in a position of supreme oswaid^and importance, was obliged, whatever his own wishes may have been, to avoid a policy of persecution. In the biographies of Ethelwold and Oswald, Dunstan plays a part quite secondary to theirs in the expulsion of the clerks from the monasteiies ; and in his own churches, Canterbury, London, and Worcester, he attempted no such measure : it is possible that he acted as a check rather than a spur on the zeal of Edgar. At the same time it cannot be supposed that the, clerks were ex- pelled without his permission ; and although the stories of his active participation, detailed by Osbern and Ead- mer, were borrowed and adapted from the career of Ethelwold, there is evidence enough in the first life to show that he sympathized with the movement, and that his own life and personal influence were guided by an ascetic spirit. Dunstan at Edmund rcigucd but a short time after Dunstan's Edred. appointment as abbot, dying on the 26th of May 946:^ Edred, who succeeded him, reigned until November 23, 955.^ ThB former king was eighteen when he began to reign, twenty-four when he died. Edred must have been within a year of the same age as Dunstan. These dates help to reconcile us to the fact that Dunstan became abbot at twenty-two. They serve to account for his close intimacy with Edred ; they had been play- fellows probably at the court of Athelstan. Edred was a sickly young man ; the Saxon priest has drawn a picture of his ill health too graphic to be an invention of his own.'^ His mother Eadgifu was his chief ad- viser, and next to her Dunstan, who acted as treasurer of the royal estates, and perhaps in an official position somewhat like that of the later chancellors. His time was divided between his abbey at Glastonbury, where 1 Chr. Sax. A D. 946. 2 Ibid. A.D. 955. P. 31 INTRODUCTION. Ixxxvii he was teachine: and buildine^, and his attendance on Court at o Winchester. the king, who seems to have kept court, not in the western shires like Athelstan and Edmund, but chiefly at Winchester. His reign was on the whole a success- ful one ; for, whether by his own energy, by Dunstan's policy, or by the divisions of his enemies, he acquired finally the allegiance of Northumbria. It was, no doubt, during a visit paid with Edred to the north, that Dun- stan saw the remains of S. Cuthbert.^ It is to these years, no doubt, that Dunstan's period q^J^^^"** of active teaching): is to be referred. It was Edred who relation to c5 ^ monachism. by his mother's advice placed Ethelwold as abbot at Abingdon ; and this is the time of Oswald's mission to Fleury.^ The part taken by archbishop Odo in the government of the country has been obscured by the glory of the younger men, and by the fact that his life was not written until a century and a half after his death. It is, however, certain that he did nothing to thwart the policy of Dunstan, and enough of his eccle- siastical legislation remains to show that, in a determi- nation to enforce the observance of both monastic vows and the laws of marriage, he came in no degree behind his more famous successor.^ In 953, the death of Ethelgar, bishop of Crediton, Proposal gave Edred and Eadgifu an opportunity of promoting Dunstan a Dunstan to the episcopate. It may or may not be true that, as Adelard relates,^ a like offer was made to him on the death of Elfege the Bald in 951. He was not yet of canonical age for consecration, and he refused the bishopric, alleging as the reason, if we are to credit the later writers, his unwillingness to leave the court as long as Edred lived. There can, I think, be no doubt about this part of the story, or about the dream which followed his refusal. Elfwold was appointed at » See p. 379. 2Elfric's Life of Ethelwold, Chroii. Abend, ii. 257 ; Hist. Ram- sey, Gale, p. 391. * See his Constitutions, pub- lished in the reign of Edmund, in Wilkins, Concilia, i. 212, sq. 4 P. 56. Ixxxviii INTRODUCTION. Date of Edred's death. his recommendation to Crediton, and as bishop of Cre- diton Elfwold attests the charters of Edred from 953 onwards.^ Edred's death must have been sudden ; he was at Frome;^ Dunstan who was at Glastonbury was sum- moned to attend him, but the king died before he arrived, and the crown fell to Edwy, the elder of the two sons of Edmund by his first wife Elfgifu.^ Edred's reign is said in the table of the kings to have lasted nine years and six weeks f a computation which agrees but imperfectly with the dates given by Florence of Wor- cester for his coronation and death, the former event being placed on the 16iJi of August 946, and the latter on the feast of S. Clement, November 28, 955.^ The rougher computation of the Chronicle, nine years and a half, dating from the death of Edmund,^ is nearer the mark. As Edwy reigned three years, thirty-five weeks, and coronation, five days,^ and died on the 1st of October 959, his coronation feast must have taken place on the first or second Sunday after the Epiphany, 956. He could scarcely at this time have been more than fifteen years old. Dunstan was still at court, and on him and his kinsman Kinesige ^ was thrown the disagreeable task of Date of Edwy's 1 F. 30. 2 Chron. Sax. A.D. 955. 5 Chron. Sax. ^.D. 955 ; Mon. Hist. Brit. p. 662. 4 MS. Tiberius, A. 3 ; Chr. S. ed. Thorpe, 1. 238. 5 So also Ethelwerd, M. H. B. p. 520. 6 Ethelwerd sajs the same, p. 220. 7 " Four years less seven weeks," MS. Tiberius, B. 5; Rel. Ant. ii. 171 ; " quadriennio " Ethelwerd, p. 520 ; " three years, thirty-six weeks, less two days," MS. Tiberius, A. 3 ; Thorpe, Chr. S.- p. 233. ® Kinesige appears first in a char- ter of Athelstan to Abingdon, Kemble, CD. 1129, as bishop of Berkshire. Berkshire was properly in the diocese of Ramsbury, of which Odo was bishop at the time. In the lists of bishops (M. H. B. 624) he is bishop of Lichfield ; he may have been administering Berkshire for Odo at the date of the earlier charter. He attests charters from 931 to 934, antl from 949-963 ; but possibly enough there were two persons of the name. INTRODUCTION. Ixxxix bringing back the careless and obstinate boy, from the fojoJ^uon^ chamber of Ethelgifu and her daughter, to the solemn ^^^^st. banquet. On this event much has been written, and an amount of criticism spent, altogether out of propor- tion to the materials for its history.^ The narration of the Saxon priest is the primary authority ; written forty years after the event, and not by an eye-witness, it bears marks of having been coloured by popular tra- dition. The distinction which I have drawn above, as to the narrative of our author, where it concerns Dun- stan's private history, and where it touches on public events, may be applied here. The monstrous lust of such a mere child as Edwy was could not have been a main feature of a story told by Dunstan himself, who knew the truth, and who, although he had been perse- cuted by Ethelgifu, had no temptation to pervert facts. The offence given to Dunstan may easily be accounted for by the relationship of Edwy and Ethelgifu, and the bulk of our historians have so construed it. Dunstan's flight to Flanders must have followed early Dunstan in exile. in the year 956 ; the charters of Edwy, which are at- tested by him,^ may some of them be referred possibly to the day of the coronation. Edgar continued much Edgar still longer at his brother's side, at least until the summer of 957.^ The rebellion of the Northumbrians and Mer- cians cannot be throw^n later than the spring of 958. ^ On this subject may be read with advantage Mr. Allen's Essay, appended to his work on the Pre- rogative, p. 220, and Hallam's note in the History of the Middle Ages. The former is very speculative. Hallam's conclusion is in defiance of his argument. - These are, a grant to Wilton, dated 955, Kemble, 436 ; one to Abingdon, dated 956, Kemble, 441; one dated 956 at Cirencester, in favour of Worcester, Kemble, 451 ; one to JElric, in the Abingdon Cartulary, dated 956, Kemble, 1 1 86, 1187. Edgar attests charters of his brother as late as May 9, 957, Kemble, 465. A charter to bishop Oscytel, which is attested by him, dated 958 (Kemble, 472), is shown by the indiction to belong to 956i INTRODUCTION. Edgar be- comes king of Mercia. Dunstan made a bishop. Council of Brandan- ford. In that year Edgar begins to issue charters as king.^ The revolt is placed by Florence of Worcester in 957, and as bishop Kynewald of Worcester, whose death made room for Dunstan as bishop, disappears in that year from the charters, the recall of Dunstan probably fol- lowed immediately on the revolt. Edgar is reckoned to have reigned two years at the time of his brother's death. Dunstan's return was followed by his promotion to the episcopate. Glastonbury was in the hands of Edwy, and for the time it appeared that he had no chance of recovering it. It was accordingly determined in a council of the witan attached to Edgar, that Dunstan should be made a bishop. This council was held at a place called in the various MSS. of the first life Bra- danford or Brandanford.^ If the latter reading be right, and it is the reading which Mabillon recognized in the Arras MS., and is clearly that of the Cottonian, the place was probably Brentford, the earlier form Of which, Bregentnaford, was probably lost. If the other reading be the true one, Bradford in Wiltshire would seem to be the place meant; but if so, then Edwy's kingdom must have been much more circumscribed than we have a/Uy other reasons for supposing it to have been. The Wiltshire Bradford must, I think, have been in Edwy's hands,, and the balance of probability is in favour of Brentford. , ^ These of course are not nume- rous: one from the Peterborough Cartulary, dated 958, in, which Edgar calls himself "rex Anglo- rum," is signed by Oskytel of Dor- chesterj Dunstan of Worcester, Kinsige of Lichfield, Athulf of Hereford, and Leofwine of Lindsey, Kemble, 471 ; another, dated 959, from the same Cartulary, has the signature of Dunstan as bishop of London, and Oskytel as archbishop of York (Kemble, 480), Edgar calling himself king of the Mer- cians. 2 Pp. 36,^ 470. The account of this council given by Wilkins, Con- cilia, i. 224, is an extract from archbishop Parker's Antiquitates^ INTRODUCTION. XCl The story further reads as if the resolution of the The ques- *i 1111 11 ^® witan merely was that Dunstan should be promoted. Dunstan's ^ consecra- No see is mentioned, perhaps no see was vacant. We tion. are not told that Dunstan was consecrated upon this recommendation, and Adelard probably records the truth when he describes him as consecrated by Odo to the see of Worcester. Yet it is quite possible that he was consecrated as an unattached bishop, as the Saxon priest describes, to attend personally on Edgar and give him the benefit of his counsel. Such an appointment would not have been entirely out of keeping with the system of diocesan episcopacy that had prevailed in Wessex, where from the time of Ethelwulf there had been occa- sionally shire-bishops with no fixed see. On this hy- Thetradi- pothesis might be explained, the tradition preserved by Adelard that Odo consecrated Dunstan, " titulo ecclesi^e cui episcopus datus est conticito the idea that he did so by divine instruction, that he might succeed him at Canterbury, being an after-thought. Whether or no this was the case, the death of Kyne- He is ^ wald, bishop of Worcester, gave the new bishop a see. Worcester, Kynewald's name appears for the last time in a charter of 957 ; and, in the few charters of 958 which were issued by Edgar during his brother's lifetime, Dunstan appears as bishop. If the festival kept on the 21st of October at Canterbury, as the ordination of S. Dunstan,^ commemorates his episcopal consecration, it must, I think, be referred to the year 957. In 959 he received and of London. the see of London,^ and held it together with Wor- cester until the settlement that followed Edwy's death. This arrangement may not improbably have been made 1 P. 60 ; cf. pp. 103, 104, 195, 292, for the amplification of the idea. 2 From the Obituary or Marty r- ology of Canterbury, Wharton, Ang. Sac. i. 54: " xii. Cal. Novem- " bris, Cantuarige, ordinatio B. Dunstani archiepiscopi, cujus vita quam fuerit pontificatii digna " etiam divina revelatione inno- « tuit." 3 P. 37. XCll INTRODUCTIOI^. either because Odo was dead, or because C^jiterbury, where a new bishop would have had to seek consecra- tion, was in the hands of Edwy. Edwy's marriage must have taken place in 956, or early in 957 ; the charter of Abingdon, attested by Elf- gifu the king's wife, and Ethelgifu the king's -W^ife's mother, bearing also the attestation of bishop Kynewald.^ It is not attested by Odo, who had no doubt been offended with the marriage. Edwy's charters in which Odo's name appears in 957 may have been granted most probably before that event : those of 958, after the forced reconciliation, following the separation of Edwy and Elfgifu, which is placed by the Ajiglo-Saxon Chronicle of Worcester ^ in that year. The next point to be considered is one of the most complex in our early annals, but it is also one on which our Saxon priest is a primary authority: the ^ Hist. Abend, i. 218 ; Kemble, CD. No. 1201. The charter is not quite simple. Edwy bestows Ken- nington on the priest Brihthelm, with the date 956, and the attesta- tion of Odo, Edgar, Elfsige, Oswulf, Wulfsige, Kynewold, and Daniel; that is clearly before the revolt of the north, and probably before the marriage. After this Brihthelm, now a bishop, exchanges the Ken- nington estate for one at Crydan- bridge with abbot Ethelwold of Abingdon ; this exchange being without date, and attested by " -Elfgifu thaes (/ininges wif, and " Ethelgifu thaes cyninges wifes modur," Elfsige, Oswulf, and Coenwald, bishops. This exchange is undated, but it must have taken place some time after the grant. Brihthelm had in the meanwhile become a bishop, Odo and Edgar were away from the court, and Elf' gifu and her mother supreme for the time. All then that it proves is the fact of the marriage, and that it took place during the life of Kynewald, Dunstan's predecessor. 2 Tiberius, B. 4, " Her on thissum " geare Oda arcebiscop totwaemde " Eadwi cyning and ^Ifgyfe, for- " thaem the hi waeron to gesybbe," It is to be remembered that this is all the evidence we have on the subject except the tradition preva- lent a hundred and 'fifty years after. The Saxon priest says nothing about the completion of the marriage, and the biographer of Oswald gives a different story, making Edwy an adulterer: " subuxore propria alte- " rum adamavit quam et rapuit . . . " Antistes autem (Odo) . . . equum " ascendit et ad villam qua miilier " mansitabat pervenit, eamque " rapuit et de regno perduxit.'* (Nero, E. 1. fo. 1). INTRODUCTION. xciii circumstances that followed the death of Odo, and the Question as appointment of Dunstan as his successor. Our author, of odo's who gives no dates, tells us that on Odo's death, Elfsin or Elfsige, bishop of Winchester, succeeded him ; that Elfsige on his way to Rome crossed the Alps in deep snow, and caught the cold which killed him. His companions returned. Byrhthelm, the bishop of Dorset, was chosen in his place, and havinef shown himself in- Succession ' ^ of Elfsige competent to enforce discipline was sent back to his anOByrht- see by the king, who then with the advice of his witan appointed Dunstan.^ We are not told who was king when Elfsige and Byrhthelm were appointed ; the king who nominated Dunstan was of course Edgar. There is thus nothing in the original story that is fatal to who pro- the belief that Elfsige and Byrhthelm were the nomi- nees of Edwy, and the humiliation of the latter prcJate a result of the changes that followed Edwy's death. The Anglo-Saxon Chronicle, except in its latest and most questionable edition, does not mention either the death of Odo or the names of Elfsige and ByThthelm ; and Adelard also is silent on the whole transaction. When, however, we come to the time of Osbern and Later state- ^ ' ments at ^ Florence, we find an immediate difficulty. Osbern at- variance, tributes the appointment of Elfsige and Byrhthelm to Edgar : ^ Florence of Worcester, perhaps wavering in his own mind, places the election of Elfsige before, and that of Byrhthelm after, the accession of Edgar to the whole kingdom.^ William of Malmesbury follows Osbern in ascribing the • appointment of Elfsige to Edgar,^ and although in the Life of Dunstan he adopts the same statements about Byrhthelm, does not mention him > Pp. 37, 38. The life of Oswald (Nero, E. 1), which is the original authority for the insult offered by Elfsige to Dunstan (pp. 294, 338) below, is also silent as to the king who appointed Elfsige. 2 P. 107 ; the name of Edgar is not given, but the king who first pressed the election on Dunstan could not have been Edwy. 3 Elor. Wig. A.D. 958, 959. 4 P. 294. xciv INTRODUCTION. The later amone: the archbishops in the Gesta Pontificum. Ead- writers refer ^ ^ the pro- mer, who ini2:ht have been expected to be accurate, motion of ' ^ ^ idgar^*^ follows Osbcrn.^ Such an array of writers, who pos- sessed, in the records of their churches, authorities which have not come down to us, might be supposed to afford a conclusive comment on the original state- ment, strong enough certainly to refute an argument founded on the first reading of that statement. Real Such, however, is the scantiness of all information evidence, added by these writers to the original stock preserved in the Chronicle, that we can scarcely give them credit for possessing or for using materials that have not come down to us. We have resource, therefore, to the infor- mation which we may find in charters and kalendars, and in a more precise examination of the chronology. What time Edwy died on the 1st or 2nd of October 959.^ Odo between the died on the 2nd of June : ^ but in what year ? His name Odo and that IS found attached to an Abingdon charter dated May 17, 959, which has no decisive mark of forgery.* If he died in June 959, there is still time before the 1st of October for Elfsige to go as far as the Alps, thirty- three days journey, for his companions to return home, and Byrhthelm to be elected. And the existence of a charter of Edwy, dated 959, and attested by Byrhthelm as " Dorobernensis ecclesise episcopus," may be regarded as conclusively proving that he was appointed by that king.^ On the other hand, such a succession of events 1 p. 198. ^Four MSS. of the Chronicle give the year 959 ; two 958 ; one Oct. 1, 958. Florence gives 959 ; the Kalendar printed by Hampson, gives the day Oct. 2 ; the charters afford ample proof that Edwy was aHve in 959. 3 Obituary of Canterbury, Angl. Sacr. i. 54. ^Kemble, Cod. Dipl. No. 1224, an Abingdon charter, at- tested not only by Odo but by Eadgiva the king's grandmother, Hist. Abend, i. 169-172. It is worth observing that of the two copies of this charter one (Clau- dius, c. 9) omits the name of Odo. ^ This charter, which is not in Kemble, is in the book of Hyde (ed. Edwards), p. 177. INTRODUCTION. XCV is SO rapid as to be almost unprecedented Elfsige odo died would hardly have found the Alps so blocked with in 953. snow in June that he should be really frozen to death ; and Florence of Worcester distinctly places Odo's death in the year in which he separated Edwy and Elfgifu, that is in 958. It is important, too, to observe that one copy of the Abingdon charter omits the name of Odo. On the whole we may safely conclude that sufficient ground is found for setting aside the statements of Os- bern as to the nomination of his two successors, and for interpreting the Saxon priest accordingly. A minor question is this : Byrhthelm is called by our what was ^ . *^ , ^ Byrhthelm s first author the bishop of Dorset,^ that is, of Sherborne ; see ? but the lists of the bishops of Sherborne contain no such name, that see having been occupied successively by Wulfsige, who, as we know from charters, disappears in 958, and Elf wold, who signs first in 961. It is true that between these years there is room for Byrhthelm, but the lists, which are nearly contemporary, do not admit him. On the other hand, we find prelates of this name at this period, in the sees of Wells, Winchester, and London. It is not by any means impossible that the bishop who was elected to Canterbury was the bishop of Wells, who is called electus in 956,^ and who may either have held Sherborne after Wulfsige's death in 958, as well as Wells, iust as Dunstan held London, Weiisor ' . . . Sherborne, or have been called bishop of Dorset in mistake for or both. Somerset. We find his name, however, so often in the Abingdon charters, that it seems more natural to adopt the former supposition. The fact that we find two ' p. 38. 2Kemble, C. D. n. 349: from a Bath Cartulary. Byrhthelm of Wells succeeded a bishop named Wulfhelm in 956 : Wulfsige of Sherborne disappears from the charters iu 958; and his successor Elfwold first appears in 961. I am strengthened in this conjecture by finding that Mr. Robertson, Hist. Essays, p. 194 note, also supposes Byrhthelm to have succeeded Wulfsige in 958. g 2 xcvi INTRODUCTION. name. Dunstan becomes More than bishops of the name constantly attesting tosrether ^ hin- oneofthe ^ . • V, «=>«=> ders us from identifying this Byrhthelm with the occu- pants of the sees of Loiidon and Winchester ; but it is obvious that if Canterbury were practically vacant as we have supposed from June 958 to October 959, any bishops appointed in the meantime must have either sought consecration elsewhere or have held sees in plurality. I think that on the whole it is most likely that Byrht- helm, who is called the king's kinsman,^ was a com- petitor with Dunstan in more ways than one ; he was probably Edwy's prime minister, as Dunstan was Ed- gar's, and Edgar's triumph was the decisive cause for his final defeat. Dunstan then became Archbishop of Canterbury in archbishop. 959 ; the entries in the Chronicle which place this event in 961 ^ being late insertions, and at variance with the evidence of charters. The commemoration of his ordi- nation on Oct. 21,^ before mentioned, may possibly refer to his installation at Canterbury ; and if this be the case, no time could have been lost after Edwy's death in removing Byrhthelm, a fact which is moreover proved by two charters of 959 ^ which Dunstan witnesses. After the settlement of the kingdom he went to Kome for the pall. This he received from Pope John XII. probably in 960, in which year very few charters con- tain his name. In 961 he consecrated Elfstan and Oswald his successors in the sees of London and Wor- cester, probably also the new bishop of Sherborne. In 963 he consecrated Ethelwold, his old fellow pupil or disciple, to the see of Winchester,^ and from that date Goes to Rome. e.g. Kemble, C. D. Nos. 1225. 2 Kemble, C. D. 469. ^ See Thorpe's edition, pp. 218, 219 ; where it will be seen that the passage is an interpolation in one MS., is altogether omitted in four, and at home only in the Canterbury MS. Dom. A. 8, which is the least valuable as an authority. ^ Ang. Sac. i. 54 ; above, p. xci., note.2 5 Kemble, C. D. Nos. 1221, 1225. c Chr. S. A.D. 963. INTRODUCTIOiSr. xcvii begins the struggle of the monks and clerks which fur- struggle nishes most of the historians of the reign with their monks ami^ chief subject of discussion. We must, however, dismiss this famous question with a very few remarks in addition to those already made. All evidence seems to show that, whilst the monastic Rise of movement had taken its rise at Winchester, it had monachism. been received with the most fervour in Mercia. Dunstan received his impressions in its favour from Elfege the Bald. Ethelwold was a native of Winchester, and Oswald had been trained and held preferment in the same city. The revival of Glastonbury and Abingdon, under the patronage of Edred, was the limit of success in Wessex for a long time, and the four years of Edwy's rule were unfavourable to its extension. The statements of Osbern and Eadmer, that Edwy confiscated all mo- nastic property,^ are not borne out by the authority of the earlier writers, but Glastonbury had certainly been seized, and the condition of Winchester under Ethelwold seems to show that such monachism as had existed under Elfege was extinguished under his successor. We may safely infer that the monastic party shared in the disgrace of Dunstan, and was made to bear the effects of the quarrel between Edwy and Odo. Accordingly connexion when the revolt of the Mercians and Northumbrians mo*n^tic placed Edgar in the position of a rival, and a too Sfercia!^**^ powerful rival, to his brother, it was natural that he should find support in the monastic party; it is also quite possible that that revolt was prompted by the leaders of the religious reform, who were provoked by Edwy's foolish and unlawful marriage. The story that Edgar in his early youth had been moved by the sight of the ruined monasteries to make a vow of restitution ^ 1 Pp. 101, 191. " Regularis Concordia : preface. See p. 290, below. " Clericos pero- *' SOS habuit, nostri habitus viros " sicut diximus honoravit," says the monk of Ramsey. (V. Oswaldi* Nero E. 1. f. 8). xcviii INTEOBUCTION. Edgar s may very well be true ; he owed his crown to men monastic . zeal. who were sincere in their desire to bring about the same end. Unquestionably there were many other points at issue. Wessex and Mercia were held together by a very slight thread, as both earlier and later history show ; but there can, I think, be no doubt either that religious questions entered, into the struggle, or that the results bound Edgar, even more firmly than they bound Dunstan, to the monastic interest. The very scanty notices of the £)hronicle during Edgar's reign illustrate this, and what little truth can be sifted from the ex- aggerations of the later monastic writers seems to confirm the conclusion. Oswald, under the protection of the _ East Anglian ealdorman Ethelwin, was working at in Mercia^ Eamscy. Ethelwold was nursing a scheme of extension which was to revive the churches which had perished in the Danelaw. Archbishop Oskytel of York, the near kinsman of Oswald and Odo, and of the half mythic Thurkyte|, abbot of Bedford, whom Crowland after- wards claimed as founder, must have been one leader of the " populus brumalis," when they renounced Edwy. Edgar's success placed these men in possession of all the power they could desire. With Dunstan at Canterbury, Ethelwold at Winchester, and Oswald at Worcester, their course was clear. Ethelwold was the moving spirit, Oswald tempered zeal with discretion, Dunstan's hand may be credited with such little moderation and practical wisdom as can be traced. The movement, with all its drawbacks, was justifiable, perhaps absolutely irajg^rtance nccessary. The cleansing of Winchester from the revivaJ. " spurcitise clcricorum " may not have been indispen- sable to the welfare of Ramsey, Ely, Peterborough, and Thorney ; but we cannot doubt that a monastic mission system was necessary for the Tecovery of middle Eng- land from the desolation and darkness which had been brougtt upon it by the Danes, or that the monastic revival was in those regions both successful ~«,nd useful. INTRODUCTION. XCIX In his first year, 964, Ethel wold, with Edsfar's assis- Process of nil 1 ^» recovering tance, expelled the seculars from the two sreat monas- monastic . estates. teries of Winchester, from Chertsey, and from Milton,^ and after doing so, carried out his scheme in middle England. He recovered Ely, Peterborough, and Thorney from the hands into which they had fallen, and esta- blished a body of monks in each, under abbots of his own training. Oswald acted with less energy ; instead of driving the clerks out of his cathedral at Worcester, he removed his episcopal chair to. the neighbouring monastery ; but he carried on his educational and mis- sionary work at Ramsey with not less zeal than was shown by Ethelwold. It is accordingly on this part of England that the storm falls when the old causes of quarrel revive after the death of Edgar. The only other question of interest in the career of story of the Dunstan during the reign of Edgar is that which con- ^ii*on and cerns the king s coronation at Bath, and, in connexion .years' with it, the story of the nun of Wilton and the septennial penance. According to Osbern,^ Edgar violated a nun at Wilton, who became mother of Edward, his successor, and Dunstan imposed as a penance, besides other ob- servances, the disuse of the crown for seven years and the foundation of a nunnery at Shaftesbury. Eadmer denies that the young woman in question was a nun, or that she was the mother of Edward, but admits the fact of the crime and the penance, with the exception of the foundation of Shaftesbury, which was known to have been a work of King Alfred.^ Gotselin, the bio- grapher of S. Edith, and a contemporary of Osbern, gives to the lady of Wilton the name of Wulftrudis, and asserts that Edgar would have married her had she not retired to take the veil at Wilton.^ Nicolas of Wor- 1 dir. S. A.D. 964. Pp. Ill, 112. 3 Pp. 163, 209, 2l0. ^ Mabillon, AA. SS. O. S. B. seec, V. p. 623. C IKTRODUCTION. Different ccster, Eadmer's friend, denied the connexion between Edgar's°sin. the disuse of the crown and the sin of Edgar, and gave the name of S. Edward's mother as Egelfleda, daughter of Ordmser, ealdorman of the East Angles.^ William of Malmesbury, in the Gesta Regum, whilst he related three legendary stories of Edgar s vices, attempted to harmonize the several accounts which he had read, and gave the full account of the murder of Ethelwold and marriage of Edgar and Elfthritha, adding that the nunnery of Were well was founded as an expiation for the crime.^ Certainty So far as direct evidence ffoes, the story of the nun was an of Wiltou rcsts ou the testimony of Osbern, which is scandal in itsclf suspicious, and is told with circumstances that about Edgar, ^^^pj^ ^ partial refutation. As on this the truth of the septennial penance depends, it may fairly be argued that the whole story stands or falls together. The life of S. Edith, however, which represents a quite inde- pendent tradition, clearly shows that there was an ancient scandal about a veiled lady at Wilton; William of Malmesbury's legend of the murder of Ethelwold proves a tradition as to the foundation of an expiatory monas- tery. The words of the Anglo-Saxon poet, imbedded in the Chronicle, are a telling proof of Edgar's vices.^ The coronation taking place in 973, just seven years after the marriage of Edgar and Elfthritha, affords a pre- sumption as to some connexion between the story of the seven years penance and that ill-omened marriage. But ' Below, p. 423. The biographer of Oswald (Nero E. 1) says the Elfthritha was the daughter of Ordmer, ealdorman of the " Oeci- " dentales Angli ; " but he also makes her mother of both Edward and Ethelred ; so that he must have confounded two of Edgar's wives. The Chronicle says that Elfthritha "Was daughter of Ordgar. 2 Gesta Regum, lib. I. (ed. Hardy, p. 254). 3 A.D. 958. Canute thought Ed- gar " vitiis deditus, maximeque li- " bidinis servus in subjectos propior tyranno fuisset." W. Malm. G. P. (ed. Hamilton), p. 190: from Gotselin's Life of S. Edith j Mabil- lon, ssec. v, p. 626. INTHOBUCTION. ci the very circumstances which seem to us to afford a im^jtssibie practical clue to the explanation may have themselves certain inference. suggested the legend. It may be quite as wise to reject the whole of the legendary matter, and deny, with Nicolas of Worcester, the connexion of the coronation with the penance. If this be done, we cannot do better than accept the theory which has been recently worked out with great research and ingenuity by one of our most eminent historical scholars,^ that Edgar's coronation at Bath was a solemn typical enunciation of the con- summation of English unity, an inauguration of the king of all the nations of England, celebrated by the two archbishops, possibly with special instructions or recog- nition from Rome, possibly in imitation of the imperial consecration of Edgar's kinsmen, the first and second Otto, pos^bly as a declaration of the imperial character of the English crown itself. The Anglo-Saxon Chronicle sui^plies only three facts Scantiness ^ ^ ^ of details during the seven years that intervene between the f^o™ 965 to marriage and the coronation ; the war in Westmoreland, the ravaging of Thanet by the king, of which no ex- planation is given, and the appointment of Oswald to the see of York. Florence of Worcester throws into these vacant years the several stages of monastic pro- gress ; the year 967 is marked by the foundation of Romsey ; in 968 Edgar placed monks at Exeter ; in 969 the clerks were banished from the monasteries of Mercia ; in 970 ^ the relics of S. Swithun at Winchester were ^ The Life of Oswald, which gives a full detail of this coronation, has not a word about the penance, and represents as " de more solito." However, as it gives at length the Promissio Regis, as taken on the occasion, it is clear that it was not a mere crown-wearing festival. 2 Robertson, Hist. Essays, pp. 203-215, a most learned and in- structive essay. * This translation must be dis- tinguished from the more famous dedication of the church celebrated by Wulfstan in the poem published by Mabillon, sasc. v. pp. 614 sq., at which Dunstan was present, and the bishops Elfstan, Ethelgar, Elf- cii INTRODUCTION. No authen Death of translated: and in 972 the new minster was dedicated. Edgar. ' ^ The great coronation at Bath took place at Whitsuntide 97 and the homage of the eight kings shortly after at Chester. Two years after, on the 8th of July 975, Edgar died, and was buried by Dunstan by his father's side at Glastonbury. Dunstan survives his friend for thirteen years, during tic history of i«iJii« i' i , i •I'l r- Dunstan's wuich the biographcrs do not supply a single item oi a er years, ij^^j^p^j^j^j^^ information. The Saxon priest tells us little of the reign of Edgar, and does not even mention his successors. Adelard records that the saint crowned and anointed both Edward and Ethelred,^ and that he pos- sessed sufficient influence with the latter to induce him to appoint Elfege to Winchester. The Chronicle does little more than record the reversal of Edgar's monastic policy under his youthful successor by the** agency of Elfhere, ealdorman of Mercia. Florence adds that the influence of Elfhere was counteracted by the three East Anglian and East Saxon nobles, Ethelwin, Elfwold, and Brihtnoth, and gives an account of the election of Edward which bears a somewhat suspicious likeness to the language of Osbern. It is to the Chronicle that we owe our knowledge of the council of Kirtlington in 977, and that of Calne in 978, the history of which was interwoven by Osbern into his account of the monastic quarrel.^ The murder of the young king is there re- corded without the mention of the names of the guilty. It is in Osbern that we first find it laid to the charge of Elfthritha. But the Chronicler, who records under the year 980 the translation of Edward's body from Wareham to Shaftesbury, by Elfhere and Dunstan, the former the How sup plied by later au- thorities. Stan, Escwig, Elfege, -^thelsige, and Athulf : — " Quorum summus erat vultu ma- *' turns et actu '* Canitie uiveus Dunstan et an- " gelicus." The names of the bishops fix the date I think to the year 980, in which Ethelgar was consecrated; Elfstan of Kamshury died in 981. 1 P. 61. 2 Pp. 113, 114, INTEODUCTION. • • • cm leader of the secular, the latter the patron of the monastic Eifthritha party, shuts out the probability that Edward was sacri- SStrWed ficed to political rather than personal aims. The in- of Edwarlf ference drawn from the silence of the contemporary chronicles is unfavourable to Eifthritha ; the statement that Edward's kinsmen would not avenge him ^ does not warrant us in supposing that he was the victim of a conspiracy. Duns tan crowned his successor at Kingston, and then attempted to impress upon him the binding character of his royal obligations in a document, the " Promissio Regis," with its commentary, which is still preserved.^ We may ask, but we cannot answer, who guided the state during the childhood of Ethelred. The political history of Dunstan ends with his accession. It is, however, to this period of his life that the letter idea of of Abbo belongs,^ and the picture of his daily occupations life in his drawn by the Saxon priest. His chief employment was on the divine service, prayer and psalmody, and holy vigils ; now and then he resumed the employments of his youth, exercising his old skill in handicraft in the making of musical instruments like the organs which were kept at Malmesbury, or the bells that were known at Canterbury as his own work ; the early hours of the morning he gave to the very needful task of correcting the faulty manuscripts of the library. Even after he had retired from political life, leaving Ethelred to mis- manage his kingdom as he chose, the great domains of his church afforded him abundance of public work ; it was his delight to make peace between man and man,, to receive and assist the widows and fatherless, pilgrims and strangers of all sorts ; as an ecclesiastical judge he never stayed his hand against unlawful marriages, or in the maintenance of ecclesiastical order. He was an ad- mirable steward of the church's wealth, a founder and endower of new churches, and indefatigable in the work 1 Chroii. Sax. A.D. 975. 2 Pp. 355-357, below. 3 Pp. 378-380, below. civ IKTROBUCTION. Pictureof of instruction, gathering young and old, men a«id women, old age. clerk, monk, and lay, to listen to his teaching. " And " thus all this English land was filled ^^ith his holy " doctrine, shining before God and men like the sun " and moon. When he was minded to pay to Christ " the Lord the due hours of service, and the celebrations " of the mass, with such entireness of devotion he " laboured in singing that he seemed to be speaking " face to face with the Lord, even if just before he had " been vexed with the quarrels of the people ; like " S. Martin, he constantly kept eye and hand intent " on heaven, never letting his spirit rest from prayer."^ Probable ^^^^ skctch is that of a good and faithful sketch?^ servant; there is nothing grotesque about the man as he appears in the pages of the eye-witness ; nothing of the tyrannical ascetic. It is the crowning of a laborious life, of a man who has had great power and has used it for his country, and who, now that other rulers have arisen who do not know or love him, falls back on the studies of his youth, and spends his last years in the promotion of pious and learned works. The end, if we set aside, as I think we may safely do, the strange story of the miracle,^ is quiet and peaceful. He was only sixty-four when he died, but his public life had begun early and lasted long, and his fame lived both at home and abroad, in the praises of the strangers whom he had befriended, the churches that he had planted, the scholars whom he had taught, but chiefly in the longing remembrance of the peace and glory which Edgar under his teaching had maintained ; the peace and glory which were written iii the hearts of the English, although they left vacant pages in the chronicles, and which were the last glimpses of national prosperity. Yet Dunstan's memory was worshipped not only from a feeling of regret ; as I have remarked more than once, his beatification in 1 Pp. 49^ 50, below. ] 2 pp, 52^ below. TNTRODUCTION. CV popular regard scarcely waited for his death ; and it is His early no small proof of the estimation in which his memory tion. was held that when, in 1017, Canute set the laws civil and ecclesiastical upon the ancient and national footing, together with the feast on the anniversary of S. Edward, a perpetual protest against the line of Ethelred, he ordered the solemn and universal observance of S. Dun- stan's mass day.^ The true mark of Dunstan's mind must be looked Dmistan's , . snare m for in Edgar's legislation, and in the few canons passed j^gj^j'tlon at the ecclesiastical assemblies of the reigm These will all be found among the ancient laws and institutes of the Anglo-Saxons, published by Wilkins, Thorpe, and Schmid.^ That Dunstan had a chief part in the enact- ment of these is a necessary inference from the fact that throughout the reign he was the king's closest friend and adviser, the chief of his witan, the ecclesi- ^ astical head of the nation. The laws that bear Edgar's name must bear the impress of Dunstan's mind. We cannot follow the writers who argue that because Edgar's canons do not forbid the marriage of the clergy, they must be referred to the period of his reign when Dunstan was not yet archbishop, and argue, therefore, that they were the work of a king of fifteen years old who was under the guidance of a party far more monastically inclined than Dunstan himself.^ Of the secular laws of Edgar, the institution of the ^ Leges Canuti (Schmid, p. 265), I. 17. - Thorpe (folio ed.) pp. 109-118. Schmid, pp. 182-199. ^ Johnson's Canons, ed. Baron, i. 408, "Though these laws and the " first set of canons following next " after them are ascribed to king Edgar, jet they have nothing of the spirit of Dunstan in them: I mean they inflict no punish- " ments or hard censures on the " married clergy, as they certainly " would if Dunstan had been at the " making of them." Also, p. 412, " these canons, which I place be - " fore Dunstan's accession to the see of Canterbury, as containing " no censure against the married clergy." cvi INTRODUCTION. Dunstan*s share in Edgar's legislation. Ecclesiasti- cal laws of the period. Hundred seems to be a reconstruction and development of the old German Hundred system, for special purposes of police, from which no inference can be drawn as to the policy of its author; The secular ordinances and the ''supplementum" are in this respect more important; and the preamble to the first of these asserts a noble principle : " I will that every man be worthy of folk- right, as well poor as rich, and that righteous dooms be judged to him." The enactments that follow are few but definite, and touch on the remedial jurisdiction of the king, the regular holding of the popular courts, the general system of borh or security for appearance in the gemots, and the uniformity of coins and measures. In the Supplementum the hand of Dunstan is distinctly traceable ; it is an enactment in the time of pestilence, that the wrath of God may be turned from the people. I and the archbishop command," says the king, " that ye anger not God " by robbing him or his church. The practices of religion are enjoined, the rights of the king and his thegns, the legal freedom of the Danes, and their possession of their own laws, are secured ; the points included in the earlier laws are repeated, and the observance of the peace enforced by threats and promises. Although these few ordinances bear but a slight proportion to the laws of Ethelred and Canute, they are distinctly constructive : the administration of justice, the equal rights of poor and rich, Dane and Eng- lish, and the careful maintenance of the " frith " by the hundred system, are progressive measures of reform. If Dunstan's work is here, we have some justification of the praises of his biographers. The ecclesiastical laws of the period are of the same constructive and progressive stamp. Those few enact- ments which are included among 'Edgar's laws touch chiefly on payments to the churches, church scot, tithe, and Rome penny, and on the observance of festivals and fasts. The canons which touch on spiritual matters INTRODUCTION. cvii a have a wider interest ; ^ but like most canonical legis- Canons of lation they incorporate very much of earlier law. they E&^rf " ^ fall into two classes ; the first are called the sixty-seven canons of Edgar, many of which are taken from the Karolingian capitularies, and which touch on synods, the exercise of spiritual discipline, the abolition of the relics of heathenism, the observance of Sundays, festivals, and fasts, the decent and solemn celebration of the sacra- ments, and the guidance of the lives of the clergy. One or two are characteristic, we may think, of Dunstan: That no priest receive a scholar without the leave of Dunstan's the other by whom he was formerly retained "that t^em. every priest do teach manual arts with diligence ; " that no learned priest reproach him that is less learned, but mend him if he know how ; " " that no noble born priest despise one of less noble birth ; if it be rightly considered, all men are of one origin." The penitential canons which are found in connexion Penitential with these are a compilation of the period from the earlier penitential books of the church, and contain nothing original. Nor do they contain anything that connects them with the reign of Edgar or the pontifi- cate of Dunstan. It is in these only that any mention is found of clerical marriages : " If a mass priest or a monk or deacon had a lawful wife before he was ordained, and dismisses her and takes orders, and then receives her again by lying with her, let every one of " them fast as for murder and vehemently lament it ; " — a very necessary safeguard in an age in which it was so common to play fast and loose with sacred obliga- tions. But this canon, on which apparently depends the charge of persecuting the married clergy made so com- monly against Dunstan, is an extract from penitentials of much earlier date, and cannot with any certainty be assigned to him as its re-enactor.^ canons. 2 It is taken from the fourth book of the Fseudo-Egbertine Peniten- cviii INTRODUCTION. r Tradition William of Malmesbury has preserved a tradition ^vifiiam o?^ which serves to present Dunstan in a light that can touching the hardly offend popular reformers of this day. He intro- cus"o^ duced the custom of inserting pegs in the drinking cups, that no man might run into excess without knowing it.^ Human nature, which is so apt to mistake a limit for a law, a maximum for a minimum, soon put the pegs to the opposite use, and required legislation that forbade the custom ''of drinking to pegs," or, as we should say, " allowing no heeltaps." The early and more trustworthy writers connect the memory of Dunstan with no cruel or barbarous asceticism. The evidence of the laws does, I think, confirm the tes- Dunstanan timouy of the Lives. Dunstan is a constructor not a des- ?afcher*than troyer, a consolidator not a pedantic theorist, a reformer anasce le. j^^j^^j^ innovator, a politician not a bigot, a statesman not a zealot. His merits as a scholar, an artist, a musician, a cunning craftsman, are a part of the contemporary pic- ture which ought not to be disregarded. His zeal for education is a far more authentic trait than his zeal for celibacy. His vindication of the law of marriage can never be regarded as a blot by those who know any- His zeal for thing of the state of society, especially in the royal houses of his day ; or consider the strange way in which religion and courtly adulation could be combined when the uncorrupted body of a king like Edgar was believed to work miracles. Yet this has scarcely been fairly recognized. Dunstan's zeal for the purity of marriage is acknowledged as a matter of merit when it was exercised against the corrupt papacy ; yet because by the com- mand of the witan of the kingdom he draws a wanton boy of fifteen from the dangerous society of a girl whom marriaffe. tial, which again is from the Pseudo- Theodore, which takes it from the Poenitentiale Romanum, published by Halitgar of Cambraj : here it is taken from the Penitential of Co- lumbanus, and the earlier writers. See Wasserschleben,Bussordnungen der Abendlandische Kirche, p. 365. Thorpe, pp. 408, 378, 283. 1 Ed. Hardy, p. 237. INTRODUCTION. cix it was unlawful for him to marry, we are told that " a strange mis - " young king was persecuted and dethroned by the tfon^^^^"**' " insolence of monkery exciting a superstitious people against him." ^ There must be a sacredness, it would seem, about the very sins of kings. It is strange that of a life so important and diver- No literary sified as that of Dunstan not a single literary monu- SmStan.^ ment survives ; not a single letter that can with any possibility be attributed to him, although several ad- dressed to him are extant, and will be found in this volume. Diligent in his ecclesiastical work, diligent in his political work, diligent as a student and as a teacher, he has left, beyond a few lines of writing, the endorsement of a charter, and the prayer put into the mouth of a kneel- ing figure in an illumination, no wiitings whatever.^ It is true that during the middle ages, when the The tract on study of alchemy was rife, a tract bearing the name of Dunstan was circulated among the initiated ; but it was no doubt assigned to him as to a celebrated saint and philosopher, whose name might gain for it a circu- lation that it could not demand upon its merits. This work, the " Tractatus maximi Domini Dunstani archi- " episcopi Cantuariensis vere philosophi de lapide phi- losophorum," was printed at Cassel in 1649, in the " Clavis portsB aurere " of George Ripley.^ It is also found in a fifteenth century MS. in the Library of Corpus Christi College, Oxford.* Another book which has been attributed to Dunstan The Regu- is the Reg-ularis Concordia," a body of rules for monks, cordia, which has been at least twice printed ; first by Reyner in the " Apostolatus Benedictinorum," and again in the 1 Hallam, Middle Ages, ii. 267. - The statement that one of the MSS. of the Chronicle is supposed to be in Dunstan's handwriting (Allen, Prerogative, 223) is based on the merest conjecture. 2 Clavis aurese portse, p. 240. See Wright's Biographia Literaria, I. 462. 4 No. 128, Coxe's Catalogue of MSS., C.C.C. p. 47. It is a fifteenth centurj^ MS., once the property of Brian Twyne. cx INTRODUCTION. The Con- cordia is not Dunstan*s. Commen- tary on the Benedictine Rule, not Dunstan's. Books that have be- longed to Dunstan. preliminary matter of the " New Monasticon." It is an interesting and valuable work, written very "shortly after the monastic revival, and so early received as authori- tative that it was translated into Anglo-Saxon before the Norman conquest. It cannot, however, be ascribed to Dunstan, who is mentioned in it as egregius hujus " patriae archiepiscopus, prsesago afflatus spiritu," al- though it is easy to see that it might, by a very natural mistake, be regarded as his work. It has a considerable historical value, giving an account of the way in which Edgar was induced to promote the monastic revival, the missions from Fleury and Ghent, and the council, of Winchester, of which so much is said in the lives of Dunstan by Osbem and Eadmer. It may conjecturally be referred to the abbot Elfric. There is in the Royal Library, in the British Mu- seum,^ a large commentary on the Benedictine rule, written in the twelfth or thirteenth century, and illus- trated with a very fine full page picture of a bishop. This has been attributed with some confidence to Dun- stan, but the MS. contains nothing to justify such a statement ; neither the Latin style nor the general ar- rangement of the book is at first sight consistent with the assumption; and if there be among the minuter points of the work anything that suggests it, I h?tve been unable in a careful examination to discover it. Of the other books with which the name of Dunstan, not as author but as traditionary owner, is connected, the most important is the well-known Bodleian MS. marked Auctarium F. iv. 32.^ This volume consists of a bundle of very ancient remains, the chief of which are, a large part of the Liber Euticis Orammatici de 1 MS. Reg. 10 A. 13. See Wright, Biogr. Lit. i. 461. 2 Described in Macray's Annals of the Bodleian, p. 20 ; Hickes, Thesaurus, i. p. 144, where the first page is engraved ; and iii. p. 63 ; ViU lemarque's Notices des prinbipaux MSS. des Anciens Bretons, Paris, 1856. INTRODUCTION. cxi discernendis Conjugationibus, a quantity of extracts from the Scriptures in Greek and Latin, Tables for with a T-kii -I drawing 0 calculating the Full Moon, a Paschal table reaching nunstan. from A.D. 817 to 832, the first book of Ovid's Art of Love, a homily in Anglo-Saxon on the Invention of the Cross, and several minor fragments or notes on measures and numbers. Several of these pieces contain British glosses and furnish some of the earliest written specimens of Welsh. On the first leaf of the volume is a large drawing of our Saviour, holding in his right hand a long rod or sceptre, and in his left a book, with a monk kneeling at his feet. On the sceptre is inscribed the text, Et virga recta est virga regni " Tui on the book, " Venite filii, audite me, timorem Domini docebo vos from the mouth of the monk proceeds a scroll, and over his head is the couplet — " Dunstanum memet clemens rogo, Christe, tuere Tenarias me non sinas sorbsisse procellas." A later inscription at the top of the page tells us that this is Dunstan's work : " Pictura et scriptura hujus " paginae subtus visa est de propria manu sancti Dunstani.'' This drawing was engraved in Hickes s Thesaurus, vol. i. p. 144, and in other later works. The manuscript itself is described in a very early catalogue of the Library of Glastonbury, now in the Library of Trinity College, Cambridge, and is also mentioned by Leland as seen by him there, with the note that the book had been Dunstan's.^ It is one of the most curious volumes in existence, and would go further to prove the antiquity of Glastonbury and its connexion with early British as well as Anglo-Saxon history than all the forged charters even if they were genuine. Another Glastonbury book in the Bodleian is among the Hatton MSS. No. 30 ; a copy of S. Augustine on Leland, Collectanea, iii. 154. h 2 cxii INTKODUCTION. TheHatton the ApocalypsG, at the end of which in large capitals * is the inscription, Dunstan abbas hunc libellum scri- " bere jussit/' a note evidently made before Dunstan had reached the rank of either archbishop or saint.^ The Liber The Hatton coUection contains another book (No. 42) Dunstani. inscribed on the back " Liber Sancti Dunstani," which has been already mentioned as the volume in which the head of Wulfric cild is drawn.^ This is a col- lection of canons ; the first portion written about the time of Dunstan, the latter about a century earlier. The more ancient part consists of the Apostolic canons, and decrees 'of councils which form part of the early collec- tions of decretals. The rest of the volume comprises a copy of the great Irish collection of canons in sixty- seven chapters, which is found in the much damaged Cotton MS. Otho E. 13, in the St. Gall MS. 243, and in the Paris MSS. 3,182 and 12,021, which was pre- pared for the press by the late Mr. Arthur Haddan as a part of the second volume of the councils, and has just been printed in Germany from a collation of various MSS. by Dr. Wasserschleben af Giessen. The Hatton MS. furnishes a somewhat enlarged edition, such as Dunstan might be supposed likely to make. Besides this it contains the canons of Adamnan, a selection of pas- sages from the Koman and Frank law books, and a quantity of regulations about degrees of kindred. The fact that it contains the Irish canons adds a presump- tion that it was written at Glastonbury, an inference we should be inclined at first sight to draw from the company in which it is found. If it was really Dun- stan's book, we may see in it reflected the nature of his studies; the Irish canons he might get from his teachers at Glastonbury ; the Frank and Koman law during his exile at Ghent ; the regulations touching ^ Also mentioned by Macray, Annals, p. 20. - Above, p. Ixxvii. INTRODUCTION. cxiii marriages and the degrees of kindred would illustrate those peculiar points which come out most strongly in the traditions of his discipline. The National Library at Paris possesses what is called Jiie Sneroorns the Pontifical of Dunstan, a magnificent folio of the tenth Pontifical, century, which once belonged to the church of Sherborne in Dorsetshire, and may not improbably have been given by Dunstan or one of his early successors. Its number in the catalogue of Latin MSS. is 943. It contains besides the Pontifical, on vacant leaves, a number of interesting pieces touching English church history. Amongst these is a list of the bishops of Sherborne, ending with Ethelric who became bishop in the year 1001 the letter of Pope John XII. to Dunstan;^ the letter of an archbishop, whose name is not given, to bishop Wulfsige, printed in this volume,^ and a list of the books quos custodit Dodo perhaps the Sherborne Library. This list, which may possibly have been printed, mentions amongst other books, Liber Legis Salicse," Liber Bernelini in Abaco," and Liber " Helprici artis calculatorise." Other articles in the volume are an Anglo-Saxon sermon " de dedicatione ecclesise f the order for the benediction of an abbot, " tempus inter hominis mortem et ultimam resur- " rectionem and " this is thsera geraednessa sum the " bisceopas gersed habbath." Besides these there are some Sherborne charters which have been printed by Kemble. Of Dunstan's penmanship, besides the picture in the Bodleian MS., there are possibly two or three specimens ^ I give the list from this MS. : — I. Aldhelm. 2. Forthere. 3. Here- waid. 4. j^thelmod. 5. Benefrith. 6. Wigberht. T.Ealhstan. 8. Ealh- mund. 9. jEthelheah. 10. Wulfsige. II. Asser. 12. ^thelwerd. 13. Waerstan. 13. vEthelbald. 14. Si- gelm. 15. Alfred. 16. Wulfsige. 17. Alfwold. 18. -^thelsige. 19- Wulfsige. 20. JEthelric. It agrees exactly with MS. Tiberius B. 5. See Registrum Sacr. Angl. p. 165i 2 Pp. 296-298, below. 3 Pp. 406^408, below. cxiv INTRODUCTION. existing in charters. The cathedral church of Christ at ' Canterbury possesses one, a grant by king Edred dated in the year 949, in which he gives the monastery of Keculver to the mother church. A duplicate of this exists among the Cotton charters, and has been photo- graphed by order of the trustees of the British Museum. Dunstan professes himself to be the writer : " Ego Dun- " stan indignus abbas rege Eadredo imperante hanc " domino meo hereditariam kartulam dictitando con- " posui et propriis digitorum articuUs perscripsi." ^ Another is said by Mr. Wright to have been in the possession of the church of Winchester.^ Of Dunstan's musical ability it is possible that we have a trace in the trope or cantus " Kyrie rex splen- " dens," which according to the Salisbury use is appointed to be sung on his festival, after the ojfficimn. The text of this composition will be found in the present volume, p. 3*57, taken from the Gradual,^ collated with the printed editions of the Missal. All, however, that can be §aid of it is that it may be Dunstan's. The history of it is this. Eadmer relates a story of Dunstan falling asleep one Sunday at mass, whilst waiting for Edgar who had gone out hunting. In his sleep he heard a solemn ser- vice in heaven, and when he awoke dictated to his servants a " Kyrie Eleyson " which he had learned there, which, according to the biographer, was in his days sung in many places among the solemn ceremonies of the mass.* It would seem a natural conclusion that the " Kyrie rex splendens " which was sung only on the feasts of Dunstan and S* Michael should be identified with this ; and although William of Malmesbury does ^ Kemble, C. 1). No. ccccxxv. 2 Wright, Biog. Lit. i. 459. ' In the Bodleian, among the . " Gough Missals." 4 P. 207. The Kyrie Eleyson $tory, however, oecurs much earlier in the Life of Oswald, Nero E. 1> fo. 16: " Hoc non conticescendum ** puto quod et Kyrie Eleyson exi- " mium e superis auditum agmini- bus, quod nostrates satis dulciter " personare consuescunt.'* INTRODUCTION. CXV not notice it except in a very cursory way, it must have Deveiop- been believed soon after his day. Higden is, however, history, the first writer who distinctly states that the kyrie which Dunstan learned contained the " modulos harmo- " niae " which were contained in the trope so famous among the English, " Kyrie rex splendens." The state- ment is copied by Capgrave, and appears also in Bromton, and possibly in other writers of the fifteenth century.^ If, however, we venture to assume thus much, it may reasonably be questioned whether the words or the music only should be attributed to Dunstan. Higden's lan- guage seems to refer to the music, that of Eadmer to the words. It has indeed been thought that as the peculiar tropes or variations on the kyrie are not found until the thirteenth century in the common missals, the music only of this one could even by tradition be Dunstan s. But this is a mistake, for we possess a tropary dating nearly if not quite from Dunstan's days, which contains a large number of kyries, both words and music. In this we do not find Kyrie rex sptendens, but several forms of expression more or less coinciding with it.^ If we suppose that Dunstan wrote the trope, it would not of course appear at once in the service books, but there is nothing in it inconsistent with this antiquity. It may have been many times remodelled like the other kyries and rearranged afterwards. In the later pages of this book much will be found Question of about the claim of the monks of Glastonbury, first lation of asserted in the twelfth century and stoutly maintained bones, down to the age of the Keformation, that they possessed the bones of Dunstan.^ They had been removed, accord- ing to the story, in the reign of Edmund Ironside, and proved their genuineness by working miracles. Into the ^ Higden, ap. Gale, p. 270; Cap- grave, below, p. 346 j Bromton, ap. Twysden, c. 879. 2 MS. Bodl. 775. 2 See pp. 352, 353. cxvi INTRODUCTION. Parallel traditions. beiieve^the ^ details of this story we need not enter : there is no nSan's ^^^^^^ whatever for believing that such a translation translation, ever took place, or that Glastonbury ever possessed a single bone of Dunstan. The tale, like so many other marvels of hagiology, has its parallels elsewhere : no doubt relics were stolen on a large scale as well as given and purchased. King Edmund was believed to have removed from the north to Glastonbury the bones of Aidan, Ceolfrith, and Hilda ; ^ and these saints had spe- cial commemorations at Glastonbury so early that the invention of the story cannot fairly be ascribed to Wil- liam of Malmesbury.^ Edred and Odo again were be- lieved to have carried off the body of S. Wilfrid from Ripon to Canterbury. These were cases in which the bodies of the saints were removed to save them from the profane hands of the Norsemen. A still closer pa- rallel may be found in the history of Ely. Ecgfrid the abbot of S. Alban's, according to the Ely historians, flying at the command of Stigand from the Normans, carried with him to Ely the shrine containing the bones of the protomartyr, and in order to obtain admission into the brotherhood, deposited them or allowed them to be deposited with the bones of S. Etheldreda.^ The S. Alban's historians denied the truth of this. The flight of the abbot, Fretheric they call him, is admited, and his death and burial at Ely ; " whence/' says Matthew Paris, " they of Ely, lying against their own heads, assert that he brought thither with him the bones of S. Alban, not fearing to allege against the holy man the crime of sacrilege.'^ The reverence paid to S. Al- ban was therefore diminished, as was the case also with other saints of the kingdom, and miracles in their (C it 1 W. Malmesb. Gesta PontiflF. p. 198. ^ See especially the Kalendar in MS. Cotton, Nero A. 2 ; and that in the Missal of Leofric in the Bodleian Library. ^ Liber Eliensis (ed. Stewart), p. 227. INTRODUCTION. cxvii churches became less frequents Before 1129 another story at • • j> i? 1 1 S.Albans. competitor, quoddam collegium m Dacia, lalsely as- serted the possession of the relics, and in that year the coffin at S. Alban's was opened and the bones counted. Still the men of Ely contended that miracles constantly proved them in the right. At last, under papal pres- sure, early in the reign of Henry II. they confessed that they had been deceived by a pious fraud.^ Not so the monks of Glastonbury, who carried on the battle until the eve of the Reformation. There is no probability that Dunstan's remains ever left Canterbury; they rested in the shrine which so many ages of pious affec- tion had provided and adorned until the Reformation, when, if they escaped the blind profanity of Henry VIII., it was because the glories of S. Dunstan had been eclipsed by a more famous ecclesiastical hero.^ Of the cultus of Dunstan the illustrations given in the eighth section of this volume will probably prove sufficient to content the reader.^ I shall not attempt to draw a minute character of Dunstan, for the materials before us afford too small data to make it possible to do so with any definiteness. But I tliink we may, from the language of the first biographer, the letters of Abbo and the other ^mters included in this volume, get a glimpse of the man, truer if fainter than the fancy portraits drawn by later writers, who have seen no mean between indiscriminate adula- Misrepre- tion on the one hand and the most hateful detraction on the other. Dunstan has been represented by a very learned recent writer as a man whose whole life was a crusade, cruel, unrelenting, yet but partially successful, ' Gcsta Abbatum (ed. Eiley), i. 51. 2 Ibid. p. 176. 3 In the twelfth and thirteenth centuries the great bells which he had made for Abingdon were pre- served ; and at Glastonbury, crosses, chasubles, censers, and other vest- ments of his making. Wright, Biogr. Lit. i. 435, 459. ^ Pp. 440 sq. cxviii INTROBUCTION. Misrejj^re- seutation of Dunstan. (t it <( << against the married clergy, which in truth compre- hended the whole secular clergy of the Anglo-Saxon kingdom." " Dunstan was, as it were, in a narrower sphL, a prophetic type and harbinger of Hildebrand. Like Hildebrand, or rather like Damiani doing the work of Hildebrand, in the spirit not of a rival sove- reign but of an iron-hearted monk, he trampled the royal power under his feet. The scene at the coro- nation of king Edwy, excepting the horrible cruelties to which it was the prelude, and which belong to a more barbarous race, might seem to prepare mankind for the humiliation of the emperor Henry at Canosa." ^ For this invective there is not in the writings of con- temporaries, or in any authentic remains of Dunstan s legislation, the shadow of a foundation. What Dunstan did at Edwy's coronation he did by the order of the assembled witan of the kingdom. The cruelties which are said to have followed are asserted on the authority of Osbern and Eadmer, the earlier of whom wrote nearly a century and a half after the death of Edwy, and de- pend on no other testimony. If they ever took place at all, they took place during Dunstan's exile, during the war that preceded the election of Edgar. Such at least is' the statement of Osbern, who is the sole wit- ness; Eadmer's additions in his life of Odo resting on no evidence at all.^ The charge of persecuting the mar- ried clergy is as baseless. We have no means of ju4ging what proportion of the secular clergy was married : the secular clerks who held monastic property were married, and the same evidence which proves their marriages proves also how lightly the marriage tie sat upon them. 1 Milman, Latin Christianity, vol. iv. p. 25 (ed. 1867). 2 I will content myself with a general reference to Mr. Bohert- son's invaluable essay on Dunstan's policy, Hist. Essays, pp. 189 sq.: and to Dr. Hook's Life of Dunstan. I think little can be added to the exhaustive summary of the former writer. Both works stand, as might be expected, in strong contrast with Milman, Hallam, and Lingard« INTRODUCTION. cxix But aejainst these it was not Dunstan chiefly, but Os- No evidence ^ - /»p as to Dun- wald and Ethelwold who took the measures oi reiorm stan'sharsh- . T 1 • 1 ness towards which are represented as persecution, and which were no the married clergy. doubt severe and undiscriminating. In this Dunstan, as I have already remarked, takes only a secondary part : he does not remove the clerks from his own cathedral churches ; his sympathy with the monastic movement is only to be gathered by inference from the fact that he did not oppose it. As to the married clergy in general there is absolutely no evidence whatever ; and here is the most astounding amount of assumption. It is scarcely to be believed that our canonists in discussing the date of the little ecclesiastical legislation that belongs to Edgar's reign, have determined that it does not belong to Dun- stan's pontificate because it contains no enactments against the married clergy.^ Yet Dunstan became- arch- bishop as soon as Edwy was dead, and beyond a doubt inspired whatever ecclesiastical law was made in that reign. In fact the only laws which can with any pro- snenceof bability be ascribed to Dunstan are altogether silent on fe|iffat?on^ the point. We know that when he was a young man in minor orders he intended to marry, and it was the taking of monastic vows that showed his renunciation of the design.^ It is the enforcement of monastic disci* pline, not the compulsory celibacy of the clergy, that is the object of the clerical reforms ; and in this Dunstan only partly sympathized. As for the charge of trampling on the royal authority, it may be dismissed in a word. Men's views of what constitutes vice may differ, but any rule that condemns Dunstan condemns John the Bap- tist also ; and if any error on the side of severity is pardonable, it is when the rebuke is addressed to the vices of princes : why is Dunstan to be blamed for that which is the glory of Ambrose and Anselm ? But in truth the career of Dunstan was no anticipa- tion of that of Hildebrand : it was the very counterpart ^ See above, p. cv. | ^^3^ IKTBODUCTXON. No likeness between Dunstan and Hilde- brand. Connexion of England with Flan- ders. of that of Gerbert, the student, the practical workman, the wise instructor of a royal pupil, the statesman, the reformer, and the patriot. Osbern and Eadmer drew the character of their saint in the spirit with which they were themselves inspired, imputing to him cyaalities which in their imagination were virtues, as in the eyes of more modern writers they have seemed to be vices, but which the world may be almost said to have learned from the life of Gregory VII. They drew the picture of the saint in lines and colours that seemed to them indispensable to sanctity, and read the history of Dun- stan through the history of Henry the Fourth. Another point has been already referred to, which receives some important illustration from the early lives and letters here printed : the connexion of England with Flanders, especially in the point of monastic reform. It must not be forgotten, that while monasticism had become under Alfred practically extinct in England, on the continent it had merely languished. The monasticism of Flanders was active and energetic compared with that of England, just as the monasticism of Fleury was defi- nite and severe as compared with that of Flanders. Count Baldwin had married the daughter of Alfred ; she took a part in the monastic revival in her adopted coun- try, such as Alfred had attempted at home, and which was carried out by two men of very different character in the two countries, Edred and Arnulf, both grandsons of Alfred. In the year 918 the monks of Blandinium had received from Etheldritha, or Elstrudis as they called her, a grant of lands in Kent which were in their hands when the Domesda.y Survey was made.^ Whilst Edred ' Meyer, Annales Rerum Belgica- rum, p. 20. " A.D. 929. Obiit " Elstrudis magni principis mater " 7ino kalendas Junias, jacetque se- pulta prope maritum Blandinii in sedicula parentis virginis. Haec " Blandiniensibus coenobitis amplas " donavit poseessiones in Anglia " in finibus Cantii unde tabulas ha- *' bent anno 918." A cbarter con- firming the grant of Etheldritha> made by Edward the Confessor, is printed in Kemble, C. D. Ko. dcclxxi. INTROBUCTION. CXXi was reviving Glastonbury and Abingdon, Arnulf was re- monachism, building and refilling S. Bertin, S. Veda'st, and Blan- dinium. Eighteen great monasteries were restored by him. All this was well known to the West Saxon princes. Elstrudis was buried at Blandinium. Edwin, the brother of Athelstan, who perished at sea by his brother's cruelty, it was said, found his resting place at S. Bertin.^ The so-called monks who were expelled in the process of reform and would not accept the revived Benedictine rule, found refuge with Athelstan in England.^ It is thus easy to account for the hospitable treatment which Dunstan found in the territories of Arnulf, and for the letters addressed to Edgar, to Dunstan and his suc- cessors, by the Flemish and North French monasteries, asking or returning thanks for help. This serves to open a comparatively untrodden field of continental J- ^ ^ ^ relations of ecclesiastical history, for the illustration of which it is the West . Saxon Kings. probable that more remains are extant than is generally suspected. It is extremely desirable that the history of the foreign relations of England, political, ecclesiastical, and literary, in the tenth and eleventh centuries, should be more carefully explored. There is no reason to suppose that the invasion of the Danes, when they destroyed so much else, really interrupted the intercourse of England with Germany. The marriages of the daughters of Alfred and Edward do not stand alone. The political negotiations of Odo placed Lewis d'Outremer on the throne of the West Franks ; the wanderings of Kynewald brought Athelstan and his court into close ecclesiastical afiinity with the monasteries of Germany. It is true that there is some uniformity in the result : English gold is as in- genuously asked for, and as freely bestowed, as it con- tinues to be for ages after. English manuscripts are bor- rowed, of which there is no notice of return. Few and far 1 Meyer, p. 20. I 2 p, 21. cxxii INTKODUCTION. Intercourse between are the notices of Englishmen in continental of England " with the authors, but nevertheless there are traces of a continuous continent. and lively intercourse, which might be multiplied by- close examination, and might yield an unexpected har- vest to patient labour. Greek words The number of Greek words that occur in the early in the Latin , . , , of the time, lives and letters will necessarily attract the notice of scholars. This is no peculiarity of English writers ; it is a common feature of the period ; and it is one the exa- mination of which has never been thoroughly carried out. The superficial use of glossaries without any know- ledge of grammar, will account for some part of the vocabulary which so curiously diversifies the Latin of the Saxon priest. The use of Greek hymns or Greek versicles in the services of the church may account for a phrase here and there. The occasional visit of a Greek pilgrim or exile awoke from time to time the desire of knowing a few Greek words, or the forms of the Greek letters. But the exact amount of knowledge of Greek literature is not easy to calculate; the few references that occur seem to be stock quotations, drawn probably, if not certainly, through the medium of the Latin fathers. Phenomena like John Scotus Erigena were rare indeed ; yet the age of Dunstan almost reaches the age of John Scotus, and what was possible for one scholar was not > quite impossible for others. The struggles of the Saxon emperors in Southern Italy probably did something to bring spoken Greek to the ears of western ecclesiastics. I feel that in this preface I have pointed out rather than illustrated many questions of interest. Perhaps it is hardly consistent with the character of a preface to attempt more. A careful re-editing of the original lives of the English saints will, I have no doubt, supply materials of yet unappreciated value. I beg leave to present my very sincere thanks to those scholars and societies whose MSS. have been used in this work, for the kindness with which they have allowed INTRODUCTION. cxxiii me access to them. In particular I have to thank the Archbishop of Canterbury for the loan of the Lambeth MS. 159 ; and M. Leopold Delisle for the readiness with which he promoted my use of the Paris Library. I have also to thank for various good offices M. Caron of Arras, M. Dierauer of S. Gallen, the Rev. S. S. Lewis of C. C. C. Cambridge, and the Rev. Canon Raine of York, VITA ET MIRACULA S. DUNSTANI. 32741. A SANCTI DUNSTANI VITA AUCTORE B. Incipit prologus de vita VEL CONVERSATIONE ALMI CONFESSORIS DUNSTANI. ^ Perprudenti domino archonti Albrico,^ omnium ex- The writer dedicates to timus sacerdotum B. vilisque Saxonum indigena, alta his work polorum gaudia. Eifric!^^^^ 1. Te quidem, pastor prsecelse, ob enormitatem di- vulgatse peritias, perque magnificam, placidam, priyi- legii dignitatem, ad insuperabilem mihi tutionem^ cseteros quosque, quamvis sint doctrina perspicui, ex- cipiendam secernam ; qui, quodam luculento compe- tentis facundise calamo, decentis seditui, almi scilicet Dunstani, merita monimenta protelare conarer, ni in- coepta gloriosJD vitae ipsius prooemia^ omnemque hujus opusculi diffinitionem degeneri vitiorum stilo, ut cernis, attaminando foedarem. Quapropter primus prae caeteris hujuscemodi dedecus patula protestatione tuae sereni- tati profiteor, meque adeo more aligerorum, qui se priusquam professionis vocem emittant, alarum plausi- bus flagellare videntur, propriis verborum verberibus, tuis provolutus genibus, exonerans affligo ; eotenus, inquam, ut quicquid hac in editione contra orthographiaG ^ The text is from the Arras MS. 1029 (A.). The collations are from the Cotton MS. Cleopatra B. 13 (B.), which omits the Prologue. 2 Elfric, archbishop of Canter- bury, 995-1006. 3 tutionem'] tutiorem, A. ^ procemia] prsemia, A. A 2 4 VITA SANCTI DUNSTANI. He begs the archbishop to correct his gram- matical errors, and deprecates harsh criticism. He will do what he can in praise of his subject ; in mingled prose and verse. normam compositoris vitio usurpatum repereris, impe- riali potentia abradere, ac ploranti pinnicula profluentis incausti in melius ab errore ^ reformatum emendare prae- cipias. Quinetiam utriusque ordinis in utroque sexu sagaces, banc quoque tenuem nostri libelli segetem lit- terarum pedibus transmeantes, toto cordis intuitu tuoque potitus suffragio, itidem facere permoneo; astu tamen ne rari germinis seminaria ponderosis pedibus incaute calcantes deprimant, neu interea, dum in annona de- pressa peritura olera penitus exstirpare nituntur, justa potius plantaria cum malis pariter, secanti intercepta sarculo, eradicando praecidant ; sed execrabilia hujus superficiei lolia, quodam levi conamine passim per loco- rum spatia neglegenter respersa fundotenus ^ explodant. Si haec mihi affectanti precaria quiscunque e nebulosorum corculis concedenda persentio, satis gratiosa beneficia rependenda depromo ; sin autem invidis semulorum ab- dicamentis refutata tempnuntur, ignoratur utique quid satius incoeptem quam ut propria falcicula, licet sit scabrosa, mutilatione tenuatim obducta, propriam mes- sem sudati laboris pro posse virium piare procedam; si tamen quodam demonstranti digitulo corrigentis in- dicetur qua parte locorum inserta vitiabilis campi vitu- peria provocatus incidam. Ergo quoniam causa inscitiae ^ id fieri quod volo nequibit, sed id tandem quod queo velle compellor. Hoc siquidem ut optatam praelocuti theologi mentionem quam lepido facilitatis eulogio, vel si possem singula summorum rimatum capitella omnemque proceram hujusce texturse seriem, crisidineo schemate ac biformi renitentis electri colore gemmatim disserere ges- tiebam, nunc saltem satirica fatuitate gressuque lap- santi quasi minus sapiens vacillando incedam. Melius tamen tantae vitae venustatem idoneis compositoribus, ni beati antistitis inminentem iram pertimescam, con- scribendam reservo; quia non summe profitente quo- 1 errors'] errare, A. ^fundotenus'] fundentesnus, A. 3 inscitice] insithise, A. AUCTOBE B. 5 quam in hujus cosmi situ prsestantior, ast personis He apoio- • 1 T * 1 IT -vT gizesforhis omnibus ciivo carens dogmate despectior. JNam e pru- prologue; ..^ . TT T T, . . and will dentibus nemmem iiberali eruditum mgenio propemo- make correc- tions * eX" dum pernoscis, qui tarn deformi facundia in scribendis cept in the prolofi^is ut effo, videatur albuti. Has tamen sequentes derived di- ° ..p. ^. rectly from pagmulas, parvo capacitatis lomite utcunque compositas, ^"^^^^^^^^ fidissima fidelium attestatione purgabo, si qua propria temeritate effigiata insignia in his me conseruisse diffi- das ; nisi forte quae vel videndo vel audiendo, licet in- tellectu torpenti, ab ipso didiceram, vel etiam ex ejus alumnis, quos a tenella juventutis setate ad viros usque perfectos, doctrinarum pabulis decenter instructos, ipse- met educando deduxit. Acceptes, obsecro, sola septus eonnexione caritatis, horum apicellorum tenuem con- geriem, vix ebinina titulatione styloque fuscanti con- cretam, contra omnes invisorios semulos invicta propug- natione tuendam, non favoreo deditam rumusculo, sed tuae specialiter sublimitati collatam. In hac quippe litterali planitie, mentem magis spontaneam ambientis, quam agrestem^ componentis ignaviam explorare de- posco ; teque sine tuae offensionis molestia, moneo tanti patris virtutibus informari, exemplis ejus instrui, mori- bus mimiri^ disciplinis justificari, ut cujus extitisti successor in terris, ejus merearis perennis esse consessor in ctelis, largiente Domino nostro Jesu Christo, Qui cum cogeterno Patre Sanctoque Spiritu vivit et regnat Deus per omnia saecula sseculorum. Amen. Incipit vita sancti Donstanni archiepiscopi.2 2. Cum multorum temporum a vero cultu Christianee The English religionis vacua ^ transissent curricula, quibus vetusto heathen, errori ritu gentilitatis gens Anglorum magis quam Christo Creatori cunctorum mancipari decernebat, mise- ricors Dominus, ne factura Sua laqueis inretita diaboli- ^ agresteni] egrestem, A. - sancti . ,, . archiepiscopi] sacra? commemorationis beati scilicet Dim- stani archiprajsalis, B. vacua'] om. B. 6 VITA SANCTI DUNSTANI. They were converted by Augus- tine and others. under the influence of good kings and other rulers. Of these Athelstan was one. in whose time Dun- stan was horn. cis in setemum dampnata periret, salutis SGternae reme- dium ejusdem csecitati prospexit, ac venerandum patrem Augustinum, a beato papa electum Gregorio, ad hujus partes patriae miseratus destinavit ; qui sagaci mentis ingenio hseredem sociaret inde conversam plebem fide- lium beato contubernio Angelorum. Mox igitur ut vir Dei inter inscise nationis vepres sulcum saluberrimse doctrinae vomeremque Dei visitationis infixit, et triti- ceum Sanctae Trinitatis semen inseruit, sic vipereum pereuntis lolii germen ab hac exstirpavit, ut ulterius dumosi ruris rudera in ea puUulare prohiberet, et dig- nos Deo poenitentise fructus documento pariter et ex- emplo debere offerri demonstraret. Itaque qui ante eum spreverat credidit universus Albionum populus Domino, et adjunctus est per verse fidei agnitionem Deo suo. Hie autem sine Cujus soUicitudine parvi non succumbunt passeres, curam optimae provectionis ob suae statum conditionis ipsi deinceps adhibuit. Elegit nam- que Venturis ad Se ^ exinde ^ nutritios liberis, reges, pontifices, duces, decanos, praepositos, caeterosque Eccle- siae Suae rectores, qui post emensa singulorum spatia gregem Deo renatum sub pacis custodia regerent cum justitia. 3. Inter hos praecipuos regiae praelationis viros, quem Christianissimi et orthodoxi multi regnando praecesse- rant, quorum nunc nomina difficultas non sinit rimare per singula, gloriosus rex ^ iEthelstanus annis succedenti- bus est rex Anglorum adnumeratus. Hujus igitur im- perii temporibus oritur puer strenuus in Westsaxonum finibus, cujus pater Heorstanus, mater vero Cynethrydis ^ vocitatur. -Quem pii parentes sacri baptismatis undis renatum Dunstanum vocaverunt. Crevit itaque puer et effectus est tam Deo quam hominibus carus. Erat autem quaedam regalis in confinio ejusdem praefati viri ^ Venturis ad Se] om. B. 2 exinde] ex, B. ^ rex] om. B. Cynethrydis] Cynethryth, B. AUCTORE B. 7 insula, antique vicmorum vocabulo Glsestonia nuncupata, Description 1 ,. T . .T . . ... ofGlaston- latis locorum dimensa sinibus, piscosis aquis stagneis- bury, que circumducta fluminibus, et plurimis humanse indi- gentise apta usibus, atque saeris, quod maximum est, Dei dicata muneribus. In ea siquidem ipsius loca primi catholic99 legis neophitse antiquam Deo dictante reppe- rerunt secelesiam, nulla hominum arte ^ construetam, immo humanse saluti coelitus paratam ; quam postmo- dum Ipse coelorum fabricator multis miraculorum sjestis The churches multisque misteriorum virtutibus,^ banc ^ Sibi sanctse- built there . . , p , to S. Mary que genitrici Suae* Mariae consecratam fore demonstravit. and s. Peter. Huie etiam aliud addiderunt opere ^ lapideo ^ oratorium, quod Christo ejusque Saneto Petro apostolo dedicave- runt. Porro dehinc universorum circumquaque fidelium frequentia colebat, et jam dictae pretiosum insulae humi- liter locum frequentabat. Contigit ergo hujuscemodi causis praedictum virum Heorstanum comitante secum Heorstan ^ beato puero Dunstano transire Glestoniam, et cum inibi s. Dunstan, . , , ... . and his son causa orationis pernoctarent, ecce suavissimi aoporis visit there, felicem obtexit pausatio puerum,^ viditque mentis ex- cessu quendam senem niveo candore vestitum^ per amoena se sacri templi atria ^ ducentem, ac monastica Dunstan's . . . -i-nin vision of new aedincia, quae post per ejus pastoratum aedincanda lue- buildings, rant, demonstrantem eo ordine quo nunc statuta refe- runtur fuisse.^^ 4. Postea vero reli2:iosi pueri Dunstani parentes sa- Dunstan's T . progress in cris eum litterarum otiis contulerunt studentem, cui con- learning, festim Dominus tantam in his largitatis Suae conferre dignatus est gratiam, ut coaetaneos quosque praecelleret, et suorum tempora studiorum facili cursu transiliret. 1 ar/e] ut ferunt, ins. B. in marg. 2 misteriorum virtutibus'] virtutum misteriis, B. ^ hanc^ om. B. 4 SufB] Dei, B. ^ oper.e'] altered to operes, A. ^ lapideo] altered to lapideosy A. pausatio puerum] tr. B. * niveo . . vestitum'] tr. B. ^ atria] pavimenta, B. '^^ fuisse] fore, B. 1^ Dunstani] om. B. VITA SANOTI DUNSTANI. Sed quod contulerat sibi signum summa Majestas In studiis ipsis parvo pro posse patebo. Contigit hunc laborare diu nam febribus artis/ In tantum ut frenesis morbum pateretur amarum, Inmemor atque sui per deliramenta nugarum, Plurima verbomm vacua jactastset ab ore. Cladibus his fessus, committitur et mulieri Cuidam, quae tenero tunc suppeditaret alumpno, Et curam gereret sub ea ne peste periret. At memorata lues puerum superaucta premebat, Ut velut exanimis jacuisset ad ultima stratus. Omnibus et membris fieret quasi jam moriturus. Cumque diu sic mole mali gravaretur operti, Ecce repente movens abiit, propereque resurgit, Fustem ac surculeum rapuit tunc forte repertum; Quocum percutiens ambabus partibus auras, A canibus rabidis quasi se defenderet, ibat. Sic quoque nocte ferunt ut ad usque peribula templi Solivagus properaret, et inde veniret ad altos Ascensus graduum, quo scandere summa solebant Artifices operum, qui cum discrimine grandi Ipsius, heu ! timidi texere cacumina templi. lUic ut validus summam conscendit in arcem, Et nimis incaute super hac stetit atque meavit. Sed Domini pietas rapuit de fastigiorum Casibus insontem ; ponens quoque inde deorsum Incolumem membris salvum, sanumque locatum Intus in hoc eodem templum, de culmine vexum. Quo duo custodes pariter de more cubabant, Ut simul inter eos pausaret tertius ille. Ipse tamen nescivit qua ratione veniret Excogitare modum, vivensve sub sethere quisquam. Ostia nam templi nuUi patuere meanti, Arcuit ast eadem ferrum sub cortice durum. Optime nunc lector, celeri sermone fatere Quid tibi veridico videatur in hoc pusione : Si talem dubites superum conscendere templum. AUCTOKE B. 9 Qui hie clausis foribus pro salvatione ruinse Conditur in templo, ut redimat de labe maligna Postea perplures et mittat ad aethera turmas, Dogmata distribuens necnon exempla relinquens : Exsurgat patiens humilis ruat atque superbus. Nam ^ quanto erat crescendo sublimior, tanto acuita- Mystical meaning of this miracle. <( 1 Sed quod . . JVam] Instead of these verses, MS. B, reads the follow- ing, in which the rhythm of a se- quence may be easily detected : " Eo autem hoc modo de virtute in virtutem proficiente, in vexatione febrium quodam casu corruit re- pente. Quibus dum die nocteque in tantum torqueretur ut amarum " frenesis morbum pati videretur, immemor sui per deliramenta nu- garum, ore suo jactavit inania " verborum. Postremo vero cladi- " bus his per teneros artus diutis- sime fatigatus, cuidam mulieri " jussu parentum est commendatus, " ut omni sagacitatis sollertia prse- videret, sub ea ne peste periret. " Iterum autem memorata lue eo modo adgravabatur, ut ad ultima velut exanimis prostratus jacuisse " monstraretur, et, resoluta mem- " brorum compage, quasi jam mo- " reretur. Deinde vero, ac si num- quam quisquam mali perpessus, propere exsurgens, et fustem *' quem forte repperit arripiens, per " montes et valles vagando discur- " rebat, et quasi a rabidis canibus " se defenderet ibat. Subsequenti " ergo nocte, ut ferunt, ad usque " templi peribula errando propera- vit ac ad altos ascensus graduum solivagus pervenit, quo operarii scandere solebant, qui tunc cum " ingenti periculo cacumina templi tegebant. Nihil denique quid ageret in se reversus, summam tecti arcem conscendit intrepidus, (i 4< ({ Si a a (( a a a a a « a (( (( i( Si Si St a ss ss ss ss Si Si ss Si ss Si ss ss is ss ss ss is ss ii et nimis incaute super illam stetit, ac magno sub discrimine hac il- lacque cursitavit. Haud enim Miseratoris omnium cceleste ei deerat solatium, a Cujus laude numquam ejus cessaverat orga- num; sed ita sanum observavit ilium et incolumem ut nec pedis oflFendiculum faceret ad lapidem. Eodem in templo superna dispo- nente dementia deponitur, et in- ter geminos custodes, ubi solito more cubabant, collocatur, ut dulci paulisper recrearet membra sopore ; qu8B diu fatigata fuerant labore. Exsurgens autem post moment! spatium ammirari ad- modum una cum custodibus coj- perat, quo pacto quove ingenio introierat ; cernens etiam quod quodque templi ostium clausum munitumque exstiterat. " Acta quidem hsec postremum divino nutu agnovit, et omnipo- tentem Dominum, Qui sic eum a tanta tribulatione liberarat, col- laudare et glorificare non distulit, sciens se tanto feliciorem interius, quanto durius punifetur exterius. Porro tanquam aurum in fornace probat Dominus electos, ut quasi holocausta hostiai accipiat illos. Beatus autem qui suffert tempta- tionem, quoniam, cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae. Non quidem mirandum est si Do- minus ardore dumtaxat febrium beatum Dunstanum temj)tare per- miserit, cum justissimum Job qui 10 VITA SANCTI DUNSTANI. Dunstan tis ingeuio locupletior ; quantoque ^ roticulis annorum wisdom. maturior, tanto Dei dilectione ferventior ; quanto vero ^ in divinis laudibus assuetior, tanto perseveranti animo ^ instantior. He takes the . 5. Videntes itaque parentes prsenominati tantam sui Glastonbury excellentiam filii, dignam sibi clericatus inposuere ton- and serves • • n /-^ -i , • • -i • • in the^ suram omcii mque lamoso Glestoniensis secciesiso socia- s. Mary. verunt coenobio ; quatenus ibidem die noctuque Deo Deique genitriei deserviret Marias tempore eontinuo. Jamque disciplinis innexus Deificis florentes suae puber- tatis annos evicta juventute calcavit ; et Justus in domo Dei sui, sicut cedrus Libani, vigoribus virtutum floruit ; inque divinis plantatus atriis incrementi sui robora singulis diebus protendebat ad sidera. Interea tam magna suse constantise fama regis in palatio pa- tuit, ut longe lateque magnifieis rerum laudabilium divulgaretur indiciis. Non autem hujus mimdi vanos captabat favores, sed copiis virtutum prseventus illam seterni Regis gloriam ab intus gestabat, quam sibi pol- Hisvarious lens sapientia docto digito donorum spiritalium, varietate etiam studiorum, necne gemmante nitore aureorum ornatuum, dictavit. Nam multa sacrorum et divino- rum ^ voluminum prata, velut apis ingeniosa sic ^ rapido cursu capacis ingenii pervolavit, ut mentem potius quam corpus divinis reficeret lectionibus, et receptacu- lum casti pectusculi, Sancti Spiritus fl^tu perfusum, Irish pii- fi^ustu. ucctarco devote suppleret sensum.^ Porro Hiber- Giaston- ncusium percgrmi locum, quem dixi/ (jrlestonise, sicut et cseterse fidelium turbse, magno colebant affectu, et maxime ob Beati Patricii junioris ^ honorem, qui faustus " nec labiis suis i)eccavit, tot tor- " mentorum generibus fatigari con- " senserit. Beatus itaque ado- lescens . . if ^ quantoque] quanto vero, B. 2 quanto vero'] quanto autem, B. ^ perseveranti animo'] perseveran- tia nimia, B. ^ et divinoruni] om. B. ^ sic] om. B. ^ sensum] serenum, B. 7 quem dixi] prsedictum, B. ^junioris] senioris, B. AUCTORE B. 11 ibidem in Domino quievisse narratur. Horum etiam Dunstan libros rectse fidei tramitem phylosophantes, diligenter books, excoluit, aliorumque prudentum, quos ab intimo cordis aspectu patrum sanctorum assertione solidatos esse persensit, solubili semper scrutamine indagavit. Ita vero vitse su8e studium cohercebat, ut quotiesciimque He draws T . ri • 1 T1 1 I T\ "J edification divmae bcripturse libros scrutaretur Deus cum eo pariter from Holy T . , . . . 1 M 1 i Scripture. loqueretur; quoties autem cuns ssecularibus solutus, orationum otiis mulcebatur, ipse cum Domino pariter fari videretur.^ 6. Igitur dum hsec exercitia bonorum operum secum agerentur, nonnuUi propriorum sodalium et palatino- ^j^J^^^^Qf rum, tum quam maxime vero consanOTineorum suorum, the court ^ . ... . with envy. qui salutiferis actibus ejus ^ invidebant, sanctse vmese vitem ^ palmitemque ad coelestia regna ^ tendentem, beatum videlicet Dunstanum in Christo poUentem,^ Unguis acutis serpentium morsibusque dirorum den- tium, ^ ut hirci setigeri, rodere vel prsecidere conati sunt. Conflabant enim sub livido antro nsevosi pectoris They accuse him of occult inopinatam in eum scabiem mendacii, dicentes ilium ex knowledge, libris salutaribus et viris peritis, non saluti animarum profutura sed avitse gentilitatis vanissima didicisse carmina, et historiarum frivolas colere incantationum nsenias.'^ Huic autem morbo mendacii beatus tyro semper Christum opposuit, Qui omnia antequam fiant novit f in Cujus persona benignus propheta David et He trusts fidelissimus Ejus testis,^ oraculo prseventus Spiritus Sancti, in falsos auctores Dominicse passionis ita in- Ps. xxvii. 14. quiens, ait, " Insurrexerunt in me testes iniqui, et Ps. xxiviii. " mentita est iniquitas sibi." Et iterum, " Qui qusere- " bant mihi mala locuti sunt vanitates, et dolos tota 1 videretur] videbatur, B. ; pari- ter, om. B. 2 actibus ejus'] tr. B. 3 vitem'] ad Christum, ins. B. * palmitemque . . regna] om. B. ^ beatum . . pollentem] om. B. ^ dirorum dentium] om. B. ' historiarum . . ncenias] histria- rum colere incantationes, B. ^ Qui . . novitj^om, B. ^ et . . testis] om. B. in falsos auctores] de falsis tes- tibus, B. 12 VITA SANCTI DUNSTANI. Dunstan .bears his troubles piously. He is ex- pelled from the court : pulled about by his enemies and half smothered in a muddy pond. He escapes and is recog- nized by the dogs of a good neigh- bour. " die meditabantur."^ Et Ipse Dominus in evangelio ait: "Beati eritis cum vos oderint homines," etc.^ Etf-^^^^e auditoribus Suis, " Si de mundo fuissetis mundus quod " suum erat diligeret; quia vero de mundo non estis, " sed Ego elegi vos de mundo, propterea odit vos mun- ^ohn " dus." Itemque, " Beati estis eum maledixerint vos " homines et persecuti vos fuerint, et dixerint omne " malum adversum vos mentientes propter Me. Gaudete in illo die et exsultate quoniam merces vestra copiosa s^- Matt, est in coelis."^ Hac ergo servus Dei Dunstanus, fir- missima sponsione confortatus, velut homo surdus et quasi ^ vocem objurgationis non curans efFectus est; cum vix unquam canibus contra se latrantibus aperue- rit OS suum per amarse increpationis eloquium. Ipsi vero in machinamento malitise perseverantes, criminati sunt ilium falsa quadam objectione coram rege/ im- petraveruntque ut ab eorum consortio pelleretur ; quem si sanae mentis essent unice dilexissent. Deinde atro- cissima impietatis prsevalescente rabie, rapientes in- sontem quadrifidis membris^ velut ovem patientem, manibusque ac pedibus restrictum, projecerunt in lutu- lenta palustrium loca, et ut eum in furoris sui dementia contemptibiliorem efficerent, pedibus superimprimebant quousque secundum voluntatis eorum ^ malitiam in foetenti volutabro dehonestarent. Illis autem receden- tibus vix ipse e palude fluminis quasi depicatus sur- rexit; et ad quendam amicorum, uno inde distantem miliario, ut ibi se ablueret, venire disposuit. Occurrerunt vero illi canes ejusdem acerrimi, et quoniam luto detur- patum,^ magis monstrum quam hominem putaverunt/^ ^ et . . meditabantur~\ om. B. ^ etc."] et cum separaverint vos et exprobaverint et ejecerint nomen vestrum tanquam malum propter Eilium hominis, gaudete in ilia die et exsultate quoniam merces vestra copiosa est in coelis, B. ^ Et auditoribus . . coeUs'\ om. B. ^ quasi^ om. B. ^ coram rege] apud regem, B. ^ quadrijidis membris] om. B. ^ superimprimebant'] eum concul- cabant, B. ^ eorum~] illorum, B. 9 quoniam . . deturpatum] quia luto deturpatus erat, B. putaverunt] ac idcirco, ins. B. AUCTORE B. 18 <( crudeli latratu hunc^ invaserunt, tamen nt blandientis He reflects . . T 9 onthedif- vocem audierunt mox esse illius ex eo tantummodo ^ ference between tne retieentes amoverunt.^ Tunc ille secum ex promndo men and the . . . dogs. cordis suspirio ingemiscens ait, " 0 sseva propinquorum " meorum vesania, in caninam ssevitiam de dilectionis " humanitate mutata ! Nam inrationabilis canum natura " humanitatis mihi dilectionem cauda blandienti exbi- buit ; propinquitas vero humanitatis ^ oblita, canum mihi infestantium severitatem inseruit ; sic improbus " ordo amborum in utrisque mutavit justam viam."^ 7. Intellexit igitur ille avitus humani generis inimicus The devil , , /. • • I • • • 1 tries to cir- memoratum juvenem ^ per smistros nuncios mvidorum cumvent T T . , . 1 1 J M • him with sodalium quos miserat pravis voluntatibus suis parum temptation • T . T • • 1* j*i • T • " to marry. cessisse, quibus m eum ^ msidiantibus armis dimicare inchoavit ; sed ^ quanta sibi temptamentorum ^ luctamina ingesserit, sequens libelli hujus pagina partim intimabit. Primum enim mulierum illi injecit amorem, quo per familiares mulierum amplexus mundanis oblectamen- tis frueretur. Interea propinquus ipsius iElfheagus/^ iifege cognomine calvus, prsesul quoque fidelis, petitionibus ^^^^g^^*^^ multis et spiritualibus monitis eum rosfavit ut fieret become a ... . . . monk. monachus. Quod ille instinctu praefati fraudatoris renuncians, maluit sponsare juvenculam cujus quotidie blanditiis foveretur, quam more monachorum bidentinis indui panniculis. Ut autem vir Dei verba abnuentis audivit, mox ex imo pectoris suspirio petivit regna superna regentem quatinus illi inferret correctionum suarum judicia;^^ ut cujus monita tempneret acriter agnosceret; quod, Deo misericorditer favente, in parvi ^ hunc\ eum, B. 2 esse . . tantum modo] om. B, ^ agnoverunf] humanum animal intellexerunt, B. 4 humanitatis'] humanitatem, B. ^ sic . . viani] om. B. ^ memoratum juvenem] eum, B, 7 eum] ipsum, B. s sed] unde, B. ^ temptamentorum ] postmodum tormentorum, B. mulierum] earam, B. 11 Elfheah, or Elphege, the Bald, bishop of Winchester, 934-951. 12 verba abnuentis] tr. B. ^^judicia] indicia, B. 14 VITA SANCTI DUNSTANI. Illness ^^^^^^^^ spatio factum comprobatur fuisse. Eo namque becomesa ^^^^ turgentium vesicarum dolor intolerabilis omne monk. corpus ipsius obtexit, ut elephantinum morbum se pati putaret, et spem vitae proprise penitus non haberet. Tunc festinanter, magno angore correptus^ misit, et ad se pontificem jam ante a se^ spretum, humili prece vocavit et obedire se velle ejus salutaribus monitis nuntiavit; at ille visitando veniens consolatum et emendatum Deo monachum consecravit. 8. Pius igitur et misericors Dominus servum Suum Dunstanum ab amore mulierum taliter miseratus retraxit, Qui, ut historise tradunt, Johannem apostolum et evange- , listam specialiter Sibi dileetum a thalamis nuptiarum re- vocavit.^ Cum hac ergo Dei correctione* et beati antistitis ^Ifheagi documento salutari, sanioris effectus esset intel- ligentise, nonnunquam post ejusdem pontificis^ almitati gratia saluberrim^e doctrinse causaque parentelse sedula He goes adhserebat continuatione. Interea relie^iosi Wintonien- with bishop .... . . Eifege tothe sium cives invitarunt eundem Dei pontificem ad quandam dedication , . . of a church novae ecclesise dedicationem quam in sua civitate Win- near the . ft • T n • wlnci^ste^r ' ^^^^^ qua ^ regimen prassulatus ^ ipse tenebat, pro summi Numinis^ reverentia condiderant in parte meridiana popularis platese quae nunc ecclesia^ occidental! portae omnibus ecclesiis vicinior perhibetur esse. In cujus consecratione affuit inter alios plures cum pontifice^!^ etiam Dunstanus cum praecipuis unus. Qua dedicata^^ coegerunt more humanitatis virum venerandum cum suis ad parata caritatis convivia, laetum diem ^festinanter . . correptus"] tr. B. ; demum, ins. B. 2 ante a se] antea, B. 3 Qui . . revocavit] ut secundum Johannem quondam a nuptiarum thalamis revocatum privilegio amoris prsecipui eum sibi prsedestinaret, B. ^ hac . . correctione'] tr. B. ^ post . . pontificis'] postea ejus, B. 6 Wintonia qua'] id est Vfintonia quo, B. 7 ipse] om. B. ^ Numinis] Nominis, B. ^ ecclesia] om. B. cum pontificel om. B. ^1 cum] e, B. *2 Qua dedicata] dedicata autem ecclesia, B. 13 virum . . suis] pontificem, B. 1'* caritatis] ire, ins. B. 15 latum] IjEtumque, B. AUCTORE B. 15 pro tanti viri veneratione proque ^ consecrationis du- ^^^^^^ centes celebritate.^ Pontifex autem post gratiarum the fe^t^vai actiones cum suis imminente ^ jam nocte ^ surrexit, et the church data benedictione convivantibus^ tam viris quam foeminis, gory, Deum benedicendo ad propria remeavit ; et venerunt incedentes per viam ad secclesiam beato papse Gregorio consecratam. Ibique subsistens episcopus dixit beato Dunstano, " Compleamus hie apud oratorium sancti " patris nostri Gregorii nostram completorii horam." Et aecesserimt post voces orationum jungentes capita sua in imum, quo confessiones suas solita consuetudine vicissim proderent. Qua peracta, dum daretur ab where they episcopo delictorum remissio, lapis permamus ab alto racuious esc3ipe. - aere irruit et, parcente Domino, inter utraque capita ^ vehementi lapsu in terram corruit; tantumque tangens capillos^utriusque capitis^ nullum eorum Isesit ; quern, ni fallor, ille malignus cujusque justi operis inimicus, ex improbitatis su8e jaculis furiendo ^ dejecit, quasi geminam iram in utrisque foret ulturus. 9. Contigit autem hisdem temporibus quendam Glesto- Wuifred a niensis secclesiee diaconem nomine Wulfredum,^ mortem Giastonhury subiisse temporalem ; qui beato Dunstano tempore dum aFffdeath viveret,^^ praelatus pariter exstitit et familiaris amator. Hie ergo non admodum^^ longo tempore post discessum apparuit ei pandens multa de coelestibus incognita, insuper etiam omnem seriem vitse suae, suseque futuree setatis et eventuum bonorum malorumve fata diffiniens. ^ tanti . . proque'] om. B. ^ ducentes celehritate] celebritate ducere, B. ^ Pontifex . . imminente'] immi- nente igitur, B. ^ nocte] gratiarum agens actiones, ins. B. ^ convivantihus] conviviis. B, ^ capita] eorum, ins. B. " ntriusque capitis] om. B. ^furiendo] furiendo, Boll. *^ Wulfredum] Wuluredum, B. tempore . . viveret] om. B. admodum] om. B. ^2 incognita , . seriem] et omnis, B. For pandens the BoUandists read gaudens. suceque . ,/ata] conversationem sive prosperam sive sinistram, B. 16 VITA SANCTI DUNSTANI. Dunstan Auditis vero ^ beatus vir tantis mysteriorum luminibus, asks a sign , ^ ' of thlJeve-^ talibusque inevitabilibus vitse suae casibus, ait in excessu lation. The sign and its fulfilment. « « « mentis positus :^ " Si quae certo relatu affirmas vera sunt et credenda, unde cognoscam ? Quibus signis patulse demonstrationis ^ ilia mihi patebunt ? " At ille duxit eum in atrium templi quo corpora defunetorum humata quiescunt, digitoque^ demonstravit in australi eeclesise parte locum inconvulsum et dixit, " Quia haec quse tibi " retuli vera sunt evidenter scito, quia hoc in loco ante triduum presbyter quidam sepeliQtur, et nondum infir- matur ; corpusculum vero ejus ab occidentali parte templi praesentis tumulandum deferetur/' Ad banc visionis vocem beatus expergefactus Dunstanus, postque horam primam diei memor mir^ revelationis, cum qui- busdam in prsenotatum sibi spiritaliter cimiterii locum venit, necnon ^ accipiens lapidem unum jactabilem, in eum ^ projecit, hocque addidit, " Si vera suiit quae in somnis vidi, quidam presbyter hie ante triduum " debet humari." Porro recedentibus illis venit cujusdam iEthelflsedse, nobilissimse ac religiosissimse matronse, magister et sacerdos cum alio sociorum contubernio, et obtinuit sibi inter aliqua eloquiorum famina eundem locum in sepulturam, dicens, " Cum mortuus fuero, hie " precor sepelite me." Erat siquidem ipse multorum testimonio adhuc in corpore sanus, sed cum inde post paucum abiissent, gravi morbo finitimse vitse sarcinatus est. Deinde in nocte futura extremum spiritum Christo Domino commendavit, et ante triduum in ipso suae electionis loco, qui beato Dunstano prius assignatus fuerat, sepultus est. Tunc Domini servus sensit per saecula faustus Talibus ex signis fuerant quia cuncta futura Quae sibi jam dictus Wulfred sermone ferebat; ^ Auditis vero'] Ad quae, B. 2 tantis . . positus'] quamvis ob- stupefactus respondit dicens, B. ^ ilia] om. B. digitoque] illi, ins. B. necnon] necne, B. ^ in eum] pro signo inibi, B. 7 hocque] dicendo, ins. B. AUCTORE B. 17 Visibus atque istis humilis sapiensque beatus, hit?X*els^ Felix et validus, cautus castusque refulsit, theTto?y of Ante Deum vel ante homines per tempora vita3.^ ^themeda. 10. Nunc^ coeptum sermonem paulatim differendo intermitto,^ donee quaedam brevia verba quae omittenda non autumo parvo proferam eloquio. Erat namque^ qusedam praedives matrona, regali ex progenie orta, sed strictis nodis divinse religionis innexa, eujus nomen brevi mentionis attactu nuper contigimus, Heec post amissum virum vitam ducere vidualem pro virium qualitate de- siderans, casulas sibi commanendi in affinitate sacri templi ad plagam occidentalem ^ constituit, ut pro regni coelestis desiderio ibidem Domino Jesu Christo die noctuque non desisteret famulari. Huic vero semper beatus adhserebat Dnnstanns, qui banc ^ prse cseteris modis house at T . . . 1 Glaston- mirabilibus adamavit ; ejusque causa religionis simul ^^^^'j^^^j?'*® etiam propinquitatis esrestatem sedulo sublevavit. Non tamed the ,^ ^ A . & . royal family. est autem nostrae possibilitatis enarrare per singula verborum eloquia, qualem vel quantam se in divinis prsepararet obsequiis. Dominus tamen omnium inspector secretorum, tam in ultimis metse Suse temporibus, quam etiam dum in hoc mundo deguit/ cujus esset meriti declaravit. Hsec igitur omne semen regium, de quo ipsa nobilitatis originem duxit, intimo'^ caritatis ardore dilexit, ideoque gratia dulcedinis de suis ssepe rebus regibus ministravit.^ Ex hac ergo pia consuetudine ^an^l^S*^^' glorioso regi ^thelstano prandium quod potuit obvia ™sit her, prseparavit, quia hunc causa precaminum Glestoniam servant^ to ^ Tunc . . vitce'] Tunc servus Domini ordinem revelationis proba- bilem experiraento didicerat, quern ei praefatus vir prophetico sermone praedixerat. Ex hoc igitur populo manifestabatur quantse sanctitatis vir apud Omnipotentem habebatur, B. Here again the form of a se- quence is observable. " 7ninc'] itaque, ins. B. ^ intermitto] intermittam, B. ^ namque] itaque, B. ^ ad . . occidentalem] om. B. ^ qui hanc'] quia hunc, B. ' deguit] degeret, B. ^ intimo~\ nimio, B. ® Haec narratio habetur in libro de miraculis beatse Mariaj. B. in marg. 10 obvia'] obviam, B. 11 quia] quoniam, B, B 18 VITA SANCTI DUNSTANI. see whether venisse praescivit. Scientes vero ministrationis regise provision prsevisores quod dedisset rex nepti suae divertendi ad enough to . . ^. i j • t • i i entertain se proHiissam, venerunt die prsecedenti ad videndum si his retinue i they find ' omnia paratuum ministeria habilia fuissent vel apta. of mead. Et conspectis omnibus dixerunt ad illam, " Universse " ministrationis sufficientiam habes, si tibi medonis " liquor non defuerit." At ilia : " Non patiatur domina " mea sancta Mater Domini mei Jesu Christi Maria, " ut ille mihi vel quid in regia dignitate deficiat." Et haec dicens antiquam Dei genitrieis Marise ecelesiam quantocius intravit, seseque ibi rogatura prostravit, diu deposcens superni Regis opulentissimum sibi adesse sup- plementum ad augendam regis ministrationem. Quid ergo ? Venit rex stipatus multo ^ comitatu ad tempus prsefinitum, et post precum Missarumque celebrationes to the^^^'^^ Isetus invitatum introivit ad prandium. Et tunc quidem viSin and primo propinatu exhausere illud vas medonis ad unius suppited.^^ palmulse ^ mensuram ; et sic postea, Deo augente et beata promerente matrona, nil minuens substitit, pincernis, ut assolet in regalibus conviviis, cornibus, sciphis, aliisque indiscretse quantitatis vasibus totum diem ^ propinanti- bus. Quod dum mirabile factum rex ipse relatu minis- trantium audisset, ait mente inmutatus ad suos, " Pecca- " vimus, nimis banc famulam Dei superfluitate multi- " tudinis nostrse adgravantes." Et surgens salutata nepti subit^ viam suam. Dunstan n. Coepit autcm hsec famula Dei,^ transact© beati waits on her ^ , Ig^eriast ccrtaminis cursu, proximante jam fine, ex numano jure graviter infirmari: cui beatus Dunstanus causam provi- dendi solers exhibuit, et quasi propriam matrem unice custodivit. Contigit ergo his impedientibus curis, ip- sum horis vespei-tinalibus abesse, et cum psallentibus more solito non fuisse catervis : ipso tamen finiti diei crepusculo, cum se sequentibus ^ scolasticis, ibat ad jam obseratam ecelesiam ut tardatum compleret officium. ^ stipatus multo'] tr. B. 2 palmulce] palmse, B. ^ totum diem~\ toto die, B. ^ subW] ivit, B. ^famula Dei\ tr. B. ^ se segueritibus'] tr. B. AUOTORE B. 19 Et dum foris ante ostium ecclesisD psallendi pratia He sees a , , . T, . ... T T beautiful staret, vidit emmus ex orientis coeli climatibus pro- white dove desceud rumpentem niveam eolumbam, mira ^ pulchritudine et from . . .1 heaven. nova specie remtentem. Erant vero extremitates alarum suarum igni scintillanti consimiles, ex quibus volatum fulmineum ictuantibus pennis sparsim fundebant per aera ; quae ad beatae matronae atria celeri meatu convo- lavit. Beatus autem Dunstanus, infirmae amicae non inmemor, continuo perpletis^ psalmodiis regressus est, et veniens audivit illam intra suorum septa velami- num seriis sermonibus, quasi cum quodam familiari amico, per vices verborum sermocinantem. Accessit He finds , , T . .11 1 -I I • ^ iEthelfleda ergo humane ad consedentes ancillulas, observatrices ^ engaged in T . , . , , . i . talk with a dommae suae, et mirans cum quo loqueretur mterrogat. person in- At illae se nescire dixerunt, sed "Antequam tu," in- quiunt, " venires, immensi splendoris jubar totum hoc " cubiculum rutilando replevit; et postea cessante lu- " mine, ipsa, ut ipse nunc audis, loqui erga loquentem " non cessavit." Tunc quidem paulatim et ipse spec- tando resedit, donee ilia quodammodo a loquela qui- esceret. Et dum ea etiam ab eloquio quievisset,^ mox ad illam rejectis velaminum anfractibus intravit, et cum quo loqueretur ipsam familiariter interrogavit. At ilia dixit ad eum, Tu quoque ilium, antequam hue ve- " niret,^ venientem vidisti, et nunc cum quo sim locuta the person . with whom mterrofifas ? Ipse enim mecum loquebatur, qui tibi she con- ^ ' versed was " psallenti dum stabas ante ostium ecclesiae apparuit ; the being ^ , ' whose " qui et mihi modo omnem exitus mei rationem per descent he ^ ... had seen. " ordinem nunciavit. Vobis tamen amicis meis non " est admodum necesse contristari de me, quoniam mihi " morienti^ Dei mei misericordia obibit et paradisi " gaudia misericorditer intrare concedet. Tibi autem " quasi singTilaris amicae ministro,'^ id operis impono, ut 1 mira] siquidem, ins. B. perpletis] completis, B. ^ observatrices'] videlicet, ins. B. ^ Et . . quievisset] Postquam au- tem quievit, B. ^ veniret] venires, Boll. ^ mihi morienti] me morientem,B. 7 quasi . . ministro'] tr. B. B 2 20 VITA SANCTI DUNSTANI. iBthelfleda dictates her last wishes. She dies. " tu quoque^ mane mature mihi facias balneas accele- " rare, et funerea vestimenta quae mecum sum habitura " prseparare, postque corporis lavationem missas cele- " brare, et mox tempore participationis Sacri Sanguinis " Corporisque ^ Domini nostri Jesu Christi communio- " nem accipere, ut sic eodem momento viam universse " nationis, Domino ducente, incedam." Quod ille in- stantissime parens in omnibus beatse matronse praeceptis ne ultimam praejussionis suae custodiam, taedio quoque tarditatis submissam, torpenti curse committeret, adim- plevit.^ Sed et ilia quod sibi de se in nopte hoc in die futurum [erat ostensum] ordine quo prsedixerat certissime complevit, ita inquam ut post* missae mys- terium, post ^ saluberrimum Eucharistiae gustum, ipsa ^ pariter cum finita missa vitam felicem in Domino Jesu Christo finiret.'^ Tunc praeyisor ovans animam cum sorte propinqua Commisit Domino, tumulans sub honore cadaver, Et sua dat Sanctis sicut antea ipsa volebat Oorpore dum vixit. Sed et assecla liber abibat, Optans hoc Domini requiescat ut in suavitate.^ Dunstan finds time for music and paint- ing. 12, Hie etiam^ inter sacra litterarum studia, ut in om- nibus esset idoneus, artem scribendi necnon citharizandi pariterque pingendi peritiam diligenter excoluit, atque ut ita dicam, omnium rerum utensilium vigil inspector effulsit. Quapropter nobilis quaedam matrona ^Ethel- wynn nuncupata quodam momentulo vocavit^^ eum ^ tu quoque] om. B. 2 Corporisque] ac Corporis, B. ^ adimplevit] bene adimplere dis- posuit, B. ^ Sed . . post] Mane autem jam facto sicut ipsa prsedixerat in ves- pere, post, B. ° post] postque, B. ^ ipsa] om. B. Jiniret] finivit, B. 8 Tunc . . suavitate] Tunc praj- visor ovans animam cum propinqua sorte commisit Domino, cinerem cineri commendans, omni dignita- tum obsequio insuper etiam hoc af- fectans dominse, ut requiescat in pace. Deinceps vero egentes quos- que in unum conglomeravit, et sub- stantiam dominse suae, ut ipsa vove- rat, non solum eis erogavit, verum etiam ubi ubi ad exaltanda Dei officia, prout potuit, distribuit. B. ^ etiam] itaque, B. ^0 vocavit] evocavit, B. AUCTORE B. 21 familiari precatu ad se, quatenus ille ^ ad divinum cul- duS?'^ turn quandam stolam sibi ^ diversis formularum scema- ^^ke a de- tibus ipse ^ prsepingeret, quam postea posset auro gem- f^^^^^ * misque variando pompare. Quod cum veniendo fecisset, sumpsit secum ex more cytharam suam quam lingua paterna hearpam^ vocamus, quo se temporibus alternis mentesque ad se^ tendentium joeundaretur in ilia. Tunc quippe quadam die post prandium, dum ad iterata opera tam ipse quam prsedicta matrona cum suis opera- tricibus reverterentur, ex eventu mirabili contigit ut hsec eadem beati tjrronis cithara, pendens in cubilis ^ J^^g ^is^ pariete, audientibils cunctis, sponte sua sine tactu cu- anTnthem jusquam jubilationis modulum alta voce personaret. itself. Hujus enim antiphonae melodiam concinendo personuit, et ad finem usque, serie cantando perduxit, " Gaudent " in coelis animae sanctorum qui Christi vestigia sunt " secuti ; et quia pro Ejus amore sanguinem suum fuderunt, ideo cum Christo regnabunt in seternum." Quod cum audissent, perterriti ^ tam ipse quam memo- rata matrona,^ omnesque operatrices ipsius obliviscentes omnino operum in manibus,^ attoniti sese invicem as- piciebant, satis mirantes quid illud mirabile gestum novi praefiguraret exempli. 13. Deinde autem defuncto rege -^thelstano et statu Dunstan regni mutato, regis succedentis, Eadmundi scilicet, sub- counsellor limitas beatum Dunstanum, qui vitae probabilis et Edmund, linguae extiterat eruditse, conspectibus ejus adesse prse- cepit, ut etiam ipse^ inter regios proceres et palatinos principes annumeraretur^^ electus. His ille imperils te- 1 ille'] illi, B. 2 sibi] om. B. ipse] om. B. * hearpam] harpam, Boll. ^ se] om, B. 6 cubilis] om. B. perterriti] om. B. ^ memorata matrona] ipsa, B. ^ operum in manibus] opera ma- nuum, B. Athelstan died at Gloucester, Oct. 27, 940. Chr. S. qui] quoniam, B. ^2 annumeraretur] enumeraretur,B. 22 VITA SANCTI DUNSTANI. Dut.y of obedient service to princes. mere non resistens, sed ^ memor potius Domini prsecepti, quae regis erant regi, quae autem Dei Deo reddere festi- tinavit. Similiter autem ^ beati Jacobi apostoli admo- nitus jussione^ omni humanse creaturse,^ maximeque potenti se subdere non cessavit/ " sive regi quasi prse- " cellenti, sive ducibus tanquam ab eo missis ad vindic- " tam malorum laudem vero bonorum," etc. ; non minus i s. Pet. ii. 13 vero, ni fallor, beati Pauli apostoli infra comminiscens qui ait, "Omnis anima potestatibus sublimioribus sub- dita est ; non est enim potestas nisi a Deo ; quae aut6m sunt a Deo ordinata sunt ; itaque qui resistit potestati Dei ordinationi resistit ; ' qui autem resis- tunt ipsi sibi damnationem acquirunt." Et iterum, Rom. xiii. i. Reddite ergo, fratres, omnibus debita, cui tributum, tributum ; cui vectigal, vectigal ; cui timorem, timo- rem ; cui honorem, honorem et item huic eidem apo- Rom. xiii. 7. stolo in ipsa sua electione Dominus dicebat, " Durum " est tibi contra potestatis Mese stimulum calcitrare." ^- ^• Heec enim et hiis similia sacrarum Scripturarum prse- cepta beatus Dunstanus in sinu cordis sui diligenter Dunstan's abscondit ne peccaret Domino ; sed in mandatorum resolutions -ry. i • f • • i i r» about beha- Jijus eloquia lauciDusque ipsius super mel et lavum viour at 11* 1 * t ' ' 1*1 • '1 court. dulciora, lucernam veri lummis pedibus suis qui bus vias Domini ambularet, disposuit. Et postquam^ se mandatis Dei sui cordatius^ edoctum vel illumina- tum^ agnoverat, juravit secum et firmiter statuit in cordium suorum ^ secretis, custodire fine tenus judicia justitiae Suae, ut idem Dominus de hac eadem sen- tentia alibi dicebat,^^ " Qui perseveraverit usque in |^ ^^tt. x. finem, hie salvus erit ; " et iterum, " Esto fidelis usque 1 sed] subito, B. ^potius . , autem] om. B. ^ apostoli . . jussione] ammoni- tionis subject! estote," B. creaturce] propter Deum, ins. B. ^ maximeque . . cessavit] om. B. ^ Non minus . , postquam] regiae potestati se subdidit, quia, B. 7 cordatius] cordetenus, B. ^ vel illuminatum] om. B. ^ cordium suorum] cordis sui, B. custodire] se, ins. B. ut . . dicebat] reminiscens banc etiam sententiam alibi Dominum auditoribus suis dixisse, B. AUCTORE B, 23 Rev. ii. 10. ad mortem, et dabo tibi coronam vitae/' Sic namque His virtuous 1 T • 1 T •! • T life there. quamvis Jabonose, una cum subiimibus m regali pa- latio diu degebat, binas habenas sacro moderamine tenons, legis videlicet et theoric^e necnon et practicse vit^e.^ Videntes vero nonnuUi comniorantium inilitum banc conversionis^ suae constantiam, coeperunt eum unica caritatis dulcedine vel germanitatis amore diligere. Perplures autem e contrario, nebulosis mentibus ob- ducti, coepere eundem Dei virum amarissimo odio va~ His^enemies nitatis detestari, et prosperitatibus ipsius morte tenus brin^him invidere. Hi nimirum exsecratores in augmentum ma- grace, litise suae quoscunque alios poterant ad persequendum etiam famulum Dei deposcebant. Tamdiu enim circa ilium torserunt funiculum iniquitatis eorum, seipsos po- tius in eo nexuri quam ilium, ut ipsum regem infec- tum vitiis ipsorum attaminarent,^ et credulum fallaciis eorum efficerent;^ qui continuO; ut prius fuerat ab ini- quis instructus, magno furore permotus, jussit eum ablata dignitate etiam omni honore privari, et sibi senioratum ubi vellet sine se suisque conquirere. Erant WMist the autem apud Ceodrum ^ ubi haec facta fuerant viri vene- Cheddar he is driveu rabiles, regni videlicet orientis nuncii, cum rege tunc ^ from it. hospitantes, quos ille quasi jam exilio deputatus, aliud sibi ignorans consilium, aggressus est id orans ne se relictum a rege ipsi^ desererent, sed secum ad patriam quam vis ad incolatum perducerent. At illi moestitia^ ipsius compatientes spoponderunt ei quaeque regni sui commoda si secum comitaturus adiret. 14. Ibat itaque rex mox ^ altera die quo se una cum The king T,. T, TT . ^ I'l goes to hunt suis more solito jocundaretur venabulo ; et dum ad silvas and follows , . . , T , a stag alone. venaturi perveniunt diversos caiies nemorosorum tra- mitum certatim arripiunt. Et ecce ex multimodo cor- 1 vit(B'] om. B. 2 conversionis] conversationis, B. attamiriarent] fallerent, B. * trfficeretit^ afficerent, B. Ceodrum] CeodriuU;, Boll. Ceoddrum, B. tunc'] om. B. ipsi] ibi, B. ^ mox] om. B. 24 VITA SANCTI DUNSTANI. niculantium strepitu canumque latratu, multi cervorum The stag levem fufifam inierunt; ex quibus rex solus cum canum and dogs ® . . fall down a caterva unum sibi venaturus^ excepit: et hunc diu precipice. ^ ^ ^ . . per diversa devia equina agilitate canumque insecta- tione fatigavit. Est autem ibi in proximis locis Ceod- dri, quoddam inter alia plura prsecisi mentis prsecipi- tium, mira quidem et immensa profunditate devexum ; ad quod idem cervus, nescio quo pacto nisi ex Dei esset occulto^ arbitrio, fugiendo devenit; et praeceps sese in ima ejusdem prsercipitii una cum canibus sequenti- bus demersit,^ et particulatim attriti in mortem pa- riter corruerunt. Similiter autem et rex sequens cervum et canes, cum magno volantis equi impetu venit, et statim viso prsecipitio cursum accelerantis The king's equi quantum quibat viribus retinere conatus est. Sed horsecarries . it . . , . , ^ . . , him at full Quoniam colli contumacis et rigidse cervicis erat non speed after ,., • ^ -it n • •, iij* them: he Dotuit. Uuid multa ? Omm spe vitse suae ablata m prepares for ^ . . . t • i t , death by manus Dei sui animam commendavit, dicens tamen confession of the intra se, "Gratias Tibi asfo, ' Altissime, quod me non wrong done , . . , . , . . toDunstan. " momini aliquem his diebus Isesisse, nisi solum Dun- He escapes, u g^anum, et hoc prompta voluntate et vita servata " reconcilians sibi emendabo." Ad quod dictum, beati viri meritis, restitit equus, quod jam horret dicere, in ultimo praecipitii cespite, ubi pedes priores equi ipsius pene fuerant in ima^ voraginis ruituri. Tunc ille corde pariter et ore maximas Deo pro vitae suae restitutione gratias referebat et laudes, secum plane intelligens, et saepius in cordium suorum secretis ^ recompensans, se esse pro tanti viri vindicta finitimae morti ferme deputatum ; et veniens domum jussit sibi propere beatum Dunstanum magna cum festinatione advocare. Qui cum vocatus venisset,^ ait ad eum rex, " Festina quantocius praeparare tibi caballum, ut possis " mecum parvo comitatu quo iturus sum ire/' Et 1 venaiurus"] venaturum, B. 2 esset occulto~\ tr. B. ^ demersit] dimersit, B. ^ pene . , z'wGf] tr. B, ^ cordium suorum secretis'] corde suo, B. ^ venissef] advenisset, B. AUCTORE B. 25 continuo, ascensis equis, viam quae ducit Glestoniam He makes recto tramite tenuerunt ; et cum ^ illuc ducatu pervene- abbot of rant secclesias Dei ut oportuit oraturi intraverunt. Et bury, statim precibus impletis tersisque ocellis e lacrymarum rivulis, rex iterato vocaverat ad se famulum Dei Dun- stanum et, adprehensa ejus dextera, causa plaeationis seu etiam dignitatis osculatus est illam, ducensque ad sacerdotalem cathedram et imponens ^ ilium in eam, et dixit, "Elsto sedis istius princeps potensque insessor, et prsesentis secclesiae fidelissimus abbas ; et quicquid tibi ad divini cultus augmentum vel ad sacrse regulse sup- plementum de propria adminiculatione defuerit, ego illud regia largitate devote supplebo." 15. Igitur post hsec servus Dei Dunstanus lam dictam Hisbeha- *-* . . . , ^ , viour as dignitatem jussu regis regendi gratia suscepit ; et hoc abbot, prsedicto modo saluberrimam sancti Benedicti sequens institutionem, primus abbas Anglicse nationis enituit: sicque spontaneum ex afFectu cordis famulatum^ Deo reddere devovebat. Tunc ergo ^ perprudens opilio, pri- mum scepta claustrorum monasticis sedificiis caeterisque inmunitionibus, ut jam olim a quodam sene sibi de- notatum per revelationem fuerat, ex omni parte firmiter His buiid- munivit ; ubi ovos Dominicas longe lateque gregatim coUectas, ne a lupo invisibili dilaniarentur, includeret. Deinde idem Dei dogmatizator adgregatum coenobium sibique commissum divini verbi coepit fomento nutrire, et fonte superno, sacrse scilicet Scripturse mellifluo do- cumento potare, docens per angoreas hujus vitse se- mitas ad setemas delicias epularum coelestium esse transiendum. Patet namque omnibus pene^ circum- •quaque fidelibus, quod post paucorum annorum inter- capedines,^ discipuli quos ipse teneros in versej fidei vitem, Christum videlicet Dominum sudando inse- 1 cwm] ut, B. ; ducatu, om. B. et imponens] imposuit, B. ^ Sicque . . famulatuni] tr. B. ; cordis sui, B. ^ ergo] om. B. ^ pene] om. B. ^ inter cap edines] curricula, B. 26 VITA SANCTI DUNSTANI Promotion rucrat, ubertim crescebant, et fructum boni operis ofDunstan's . i j i» ^ i i j i i pupils. morigena venustate lerebant; quodque post naec plu- rimi ecclesiarum pastores documentis illius et exemplis instructi, ad diversas jam civitates vel ad alia sanc- torum loca petebantur, electi ut essent inibi sacri regiminis et normse justitise imbutores, prsepositi vide- licet/ decani, abbates, episcopi, etiam ^ archiepiscopi, cseteris^ ordinibus prsestantissimi. Quicunque autem de discipulatu ipsius, isdem temporibus corporeis nexi- bus fine tenus enodati, necem subierant inevitabilem, alta polorum gaudia procul dubio petierunt. The devil 16. Cumque vetemus invisor mente perspicaci compe- iS^helrorm rirct quod beatus pater, equidem Dunstanus ^ tantas sibi turmas diripiendo e manibus extorsisset, fraudibus qui- buscunque valuit adversari sibi, sicut jam superius loqui coepimus, diebus ac noctibus non cessavit. Nam quadam nocte, dum adleta^ Dei infra scepta claustro- rum psalmodiis vigiliisque constans immoraretur, appa- ruit ei Dei et hominum inimicus, hispidus et horrens in ursina specie, volens eum quodammodo torva ima- ginatione perterrere,^ et ab opere satis sibi contrario dolositatis industria aliquatenus dissociare. Sed cum agonista Dei monstrum hoc inimicale spiritali magis quam corporali ^ intuitu perspexisset, eo securior ^ incep- tis Dei laudibus velut vir invictus perduravit. Postea autem parvo intermisso momento adfuit illi iterum non and in the in priori lusionis effigie, sed in canina satis sibi con- form of 0) dog. digna specie, ut sunt fraudes ipsius in omnibus im- probse ; quatinus hunc simulata canum ssevitia impedi- endo deluderet et ab orationis studio, si quo potuisset ingenio, sequestraret. Nequidquam tamen tenax ille temptator in famulum Dei nefandis versutise suae frau- ^ videlicet] om. B. 2 etiani] om. B. 3 cceteris'] demum, ins. B. * beatus . . Dunstanus'] om. B. ^ adleta] adhleta, B. ^ perterrere] perterere, A. 7 corporali] carnali, B. ^ securior] securius, B. ATTCTORE B. 27 dibus insanivit ; quern undique armis fidei fulcitum Bunstan . ^ . ^ , repels liim. fuisse comprobavit ; ideoque ex eodem praedicto sanetse crucis spicule, quod secum semper chyra-*^ dextra con- vehebat, repercussus adnihilatus est. Sed et ipse nihil- ominus in laudem ^ Christi sui spretis adversarii temp- tamentis manebat intrepidus. Addidit quoque idem perfidus draco more vipereo tertio reserpere, probans si forte adhuc virum Dei remissions animi ad vincendum invenisset : et tunc quidem ex improba cordis compo- a third time ... J • J - i 1 1 J 1 • he comes as sitione sese mutavit m turpem vulpeculam, ut vel sic a fox and is famulum Dei ^ cauda quatienti varioque discursu. ab in- tentione Dei sui everteret. Quem cum beatus pater Dunstanus ^ toties transmutatum vidisset, subridens dixit illi, "Vade jam, inimice, quia nunc tibimet satis " similis effectus apparuisti/' factoque crucis signaculo inimicus disparuit. 17. His et hujuscemodi armis ^ larvalibus sjBpe se- once wWist ductor antiquus beatum patrem Dunstanum, licet inani before the conflictu, fatigavit : velut etiam tempore quodam dum m S. George orationis ^ opere ante altare martyris Christi Georgii Vlgl- looks over TTTT.x L • I his shoulder lando desudaret. Ignoratur itaque quo casu, utrum ex in the shape prsefati fraudatoris injectione, an ex vigiliarum continua- ^ ^ ' tione, sed ibi subito inter psallentia verba levis soporis dormitio inrepserat ipsum ; visumque est illi, nec, ut ita dicam, penitus vigilanti neque penitus dormienti, quod hyspidus ursus, ingens et horribilis, magno cum impetu veniret, poneretque pedes horrendos ad dilaniandum prseparatos, super utrumque humerum illius sedentis, avido quoque hyatu superstans, quasi ^ ad devorandum eum. Cumque vir Dei ex inlato terrore funditus evi- gilaret, arripuit quantocius quem secum semper manu advehebat baculum, nisus ex humano furore nefandum ^ chyra] om. B. 2 laudem] laude, B. ^famulum Dei] eum, B. ^ beaius . . Dunstanus] om. B. ^ arnds] figmis, B. ^ orQtionis] oedem operationis^ B. 7 quasi] om. B. 28 VITA SANCTI DUNSTANI. Dunstan monstrum percutere ; ictu tamen supervacuo percussit vaWijdtha templi parietem, maximum plausum per omne templum drives him audientibus reddens. Ipse autem in se resrediens, va- away with a psalm. lidioris pugnse congressus miit, nunc videlicet psalmum sacri certaminis decantando, " Exsurgat Deus/' usque Ps. uviii. i. " sic pereant peccatores a facie Dei," ^ ut supra ; nam co in loco superatus a somno psallendi studium dere- liquit, et confestim, ut aiunt, in hoc resumpto psalmo- dio, ille nebulosus illusor agnitus est velut umbra niger- rima in praedicto scemate confusus abscedere. Wuifricthe 18. Erat namque huic eidem ^ viro Dei ex humana pa- brother of ^. ^ Dunstan rentum propagatione quidam germanus frater, nomine Wulfricus,^ quem sibi forinsecus in villarum suarum ne- gotiis potentem prsepositum, ne vel ipse vel quispiam ex monastica professione foris vagaretur, inepta rei ssecularis discursione, constituit. Hie nempe post emensum tem- poris sui spatium, letali conditione prseventuSi tempora- lem necem obiendo subibat. Hac de causa contigit omnes prsescripti templi monachos ad funus ipsius exisse ; nuUumque excepto abbate solo parvoque scolastico, qui postea pontifex effectus hsec nobis intimavit, domi re- mansisse, ut cum sacris exequiis exanime corpus ad monasterium quo tumulaturum erat perducerent. In- terea abbas cum eodem scolastico ambulabat ad viden- dum, ut autumo, si jam fratres cum defuncti corpus- ttircwnat ^^^^ propinquasscut. Et dum semper ex more psallentes Dunstan by inccdercnt, venit ex inproviso ultra antiquam secclesiam super- . . ' . natural quoddam missile saxums, vehementi volatu conans^ beati agency. ^ ^ , > patris caput coUidere ; sed Deo defendente nequibat ; verumtamen pilleum quo caput velabat, procul quasi perticam unam a capite decussum, projecit. Qui con- 1 usque . . Dei] et dissipcDtur inimici Ejus et fugiant qui oderunt Eum a facie Ejus, sicut deficit fumus deficiant j sicut fluit cera a facie ignis sic pereant peccatores ^ facie Dei, B. ^ eideni] idem, A. ; om. B. 3 Wulfricus'] Wuluricus, B. ^ conans'j conatu, A. AUCTOEE B. 29 versus dixit secum ineedenti scolastico, " Accelera ergo He escapes " et cape quantocius hoc rotabile saxiim, ut deferas the^stoneto' " eum conspiciendum ad me/' Quod cum ille nimis memory of 1 . , . . T , 11-, the event. ponderosum ex jussu patris vix elevando reveneret, ait venerandus pater Dunstanus, " 0 adversans inimice ! " jamdiu ex industria maligna hujus mihi lapidis ictum " insidians prseparabas." Non enim erat, testimonium multorum, hujusmodi lapis admodum magnus vel mo- dicus in hiis Sumersetensium finibus, nisi forte in qui- buslibet lapideis operibus ; et idcirco palam patuit de cujus improba manu emissus prosilivit.^ Verumtamen post base jussit ipsum saxum, licet in sui detrimentum missum fuisset, custodise invectum quasi pro testimonio reservare. 19. Perempto igitur rege Eadmundo^ ab iniquo clep- Edredbe- . . T ^ •iTi^ comes king, tore, mox proximus nseres, Jiiadrsedus videlicet, regnum and takes ^-^ Du.IlStj£tTl fox* naturale fratrem succedendo suscepit. Hie itaque in his chief sublimitate roboratus beatum patrem Dunstanum tanto caritatis ardore dilexit, ut nullum poene ex primatu sibi^ prsetulisset. At contra vir Dei, ut diligenti se vicem amoris ab intimo cordis affectu rependeret, om- nium sibi carissimum solita appellatione regem^ accla- mavit. Ex hac quippe caritatis fiducia, commisit illi rex optima qu£eque suorum suppellectilium, quamplures scilicet rurales. cartulas,^ etia^m veteres prsecedentium regum thesauros, necnon et diversas proprise adeptionis suae gazas, sub munimine monasterii sui fideliter cus- todiendum. Et dum post meantia tempora felix vir, Edred pro- senex scilicet iEthelgar, Chrydionensis secclesise prsesul,^ Se him carnali lege coactus, vitam in Christo finiret, persuasit Crediton. jam dictus rex virum Dei Dunstanum crebris horta- mentis, quatenus orbatum patre pontificatum sub cura ^ I^on , . prosilivit\ om. B. 2 Edmund was killed in 946. Chr. S. 3 videlicet] om. B. ^ pcene . . sibi'} tr. B. ^ regem] om. B. ^ cartulas"] ac, ins. B. 7 Ethelgar, bishop of Crediton, 934-953. 80 VITA SANCTI DUNSTANI. 3 Dunstan pastorali ipse ^ suscepisset. At ille statim ^ facilis sibi verbi excusationem rejecit, inquiens se non esse hujus pastoralis curse prospectum nec adhuc tali tantaque dignitate idoneum, quo posset tarn latum Christi ovile probabili cautela sine sui exitio custodire. Hsec et his similia contradicentium sermonum nonnumquam regi opposuit, donee omnem ejus suasionem penitus abnu- endo compeseeret. Verumtamen seeretam voluntatis illius intentionem nequaquam adhuc mutare prsevaluit ; quoniam quern prse cseteris altius amabat, hunc altioris excellentise fieri cupiebat. Quapropter posuit verba voluntatis suae in ore proprise genitricis^ dicens illi, hismotlJer " ^olo, O mi dilectissima mater, ut tu^ sub prandii with^Dun^^ " tempore nostrum specialem amicum Dunstanum " tecum habeas invitatum : et dum inter laeta convivia " blandis vicissim utimini loquelis, studeas eum foemi- " nali facundia adhortari, quo fiat juxta nostram sugges- " tionem nuper viduatse ® ecclesise pontifex." Quod cum ilia nisibus universis fecisset, non potuit eum a pristinb renunciationis eloquio remutare. Consilio tamen ipsius a^fnted ^^^^^1^^^/ vencrandus, ob poUentem venustatem sortitus est ad pontificatum eundem. Dunstan 20. Noctc itaoue subsequenti visum est illi per noctur- has a vision i • q t . of s. Peter, nam revelationem,'* quod, cum prompto comitatu Romam o. X aul, and n • » S.Andrew, properarc deberet, adparuerunt^ ipsi in viis eisdem Petrus et Paulus cum Andrea, pandentes ei diversa et inopinata eventuum suorum secreta, finitoque familiari apostolorum '^^ coUoquio, Andreas virga quam manu ge- rebat percussit ilium ictu non modico dicens, " Hoc " habeto prsemii quod apostolatus nostri consortium ^ ipse] om. B. 2 statim'] om. B. 3 sibi] ei, B. 4 Eadgifu, widow of Edward the Elder. 5 tu] om. B. viduat(B] viduitate, A. 7 Elfwold, bishop of Crediton, 953-972. ^per . . revelationem] om. B. ^ properare . . adparuerunt] ten- deret, et apparerent, B. ^0 apostolorum] om. B. AUCTORE B. 31 " heri recussando tempsisti." Statimque expergefactus post ictum ^ requisivit cubantem coram se monachum, quis ipsum aero virgulae ictu temere percussisset. At hms chas- ille, " NuUus/' inquit, " te quiescentem aliquo pereus- s. Andrew. sionis tactu me sciente contigerat/' Is ergo praeme- ditatus ait, " Modo, fili mi, scio, modo a quo sim per- " cussus agnosco." Eratque, proh dolor, rex Eadraedus dileetus Dun- ^^^^j stani per omne tempus imperii sui nimium languens, ita ut refectionis tempore sorpto succo ciborum. ^ reli- quam partem parumper dentibus obtritam^ ab ore rejeeisset, et sic ssepe convivantibus secum militibus foetentem nausiam exspuendo fecisset. Qui licet sic segrotantem vitam utcunque diu vivendo in abutenti corpore pertraheret, languor tamen augmentabilis ssepius milleno pondere invadendo hunc usque ad occubitum misere perduxit. Time ille ex longo languore anceps proprise vitse, misit circumquaque ad congregandas fa- cultates suas, quas dum posset spontaneo liberoque dictatu ipse suis vivendo disponeret ; per hoc enim p^^l^^n^foj. vir Dei Dunstanus, velut alii regalium gazarum ^ cus- t^^a- todes ibat ; ut quas causa custodiendi secum habuerat regi reportaret. Et dum post aliquos dies viam per quam venerat cum sarcinatis facultatum opibus rever- teretur, facta est vox coelitus emissa dicens illi, "Ecce " nunc rex Eadrsedus obiit in pace." ^ Ad banc ergo Dunstan mi- vocem caballus in quo vir Dei equitabat subito per- warned of . ... . the king's cussus interiit, quia non valebat sublimitatis angelicse death, sufferre prsesentiam. Et cum venisset, repperit regem sub eodem tempore quo angelus ei in ipso itinere nun- ciavit, morte suprema finitum ; cujus emissum spiritum astantes catervse fidelium pariterque exanimes artus more mortalium sepeliendos conditori Domino sub pacis requie commendaverunt. * post ictum] om. B. 2 sorpto . . ciborum] sorbita tan- tum sorbitiuncula, B. ; sorto soco, A. 3 obtritarn] attritam, B. regalium gazarum] tr. B. ^Edred died in 955; Nov. 23. Chr. S. 32 VITA >SANCTI DUNSTANI. Edwy suc- ceeds. He falls under the influence of two bad women. On the day of corona- tion he leaves the royal feast to join them. Dunstan and Kine- sige go to bring him back. 21. Post hunc surrexit Eadwig, filius videlicet^ Ead- mundi regis, sotate quidem juvenis parvaque regnandi prudentia ^ pollens, licet in utraque plebe regum numeros nominaque suppleret electus. Huic qusedam, licet na- tione prsecelsa, inepta tamen mulier, ciim adulta filia per nefandum familiaritatis lenocinium sectando inhserebat ; eotenus videlicet quo sese vel etiam natam suam sub conjugali titulo illius innectendo sociaret ; quas ille ut aiunt alternatim, quod jam pudet dicere, turpi palpatu et absque pudore utriusque libidinose trectavit. Et cum tempore statuto ab universis Anglorum priucipibus communi electione ungueretur et consecraretur in regem, die eodem post regale sacrse institutionis unguentum, repente prosilivit lascivus, linquens Iseta convivia vel decibiles optimatum suorum consessiones, ad prsedictum luparum palpamentum.^ Et cum vidisset summus pon- tificum Oda regis petulantiam, maxime in consecrationis suae die, omni per gyrum consedenti senatui displicere, ait coepiscopis suis et cseteris principibus, " Eant, oro,^ " quilibet ex vobis ad reducendum regem quo sit suo- " rum satellitum, ut condecet, in hoc regali convivio ^ " jocundus consessor." At illi molestiam regis vel mulierum querimoniam incurrisse metuentes, singuli se subtrahentes recussare coeperunt. Ad extremum vero elegerunt ex omnibus duos quos animo constantissi- mos noverant, Dunstanum scilicet abbatem, et Cyne- sium ^ episcopum ejusdem Dunstani ^ consangiiineum, ut omnium jussu obtemperantes regem volentem vel nolentem reducerent ad relictam sedem. Et ingressi juxta principum suorum jussa, invenerunt regiam coro- nam, quae miro metallo auri vel argenti gemmarumque * videlicet] om. B. ^prudentia] gratia, B. ^ luparum palpamenlum] scelus lenocinii, B. ; lupanarum pulpamen- tum, A. ^ or 6] qusBSO, B. ^ suorum . . convivio] tr. B, ^ Cynesium] Kinsige, bishop of Lichfield, 949-963. " ejusdem Dunstani] ejus, B. AUCTORE B. 33 vario nitore conserta splendebat, procul a capite ad They find ^ ^ ^ the crown terrain usque nesflee^enter avulsam, ipsumque more ma- on the ^ r ^ ground. ligno inter utrasque, velut in vili suillorum volutabro, creberrime volutantem ; et dixerunt/ " Nostri nos pro- " ceres ad te rogitando miserunt, ut eas quantocius ad " condignum sessionis tuee triclinium, et ne spernas " optimatum tuorum laetis interesse conviviis." At Dunstan . . . T . i- brings him JJunstanus primum mcrepitans muiierum meptias, manu b^k to the sua dum nollet exsurgere, et ^ extraxit eum de moechali genearum occubitu, inpositoque diademate duxit^ se- cum, licet vi a mulieribus raptum, ad regale consortium. 22. Tunc eadem ^th9ele:yvu,^ sic erat nomen imomi- Threats of .... ? 1 X Ethelgifu. niosae mulieris, manes orbes oculorum contra veneran- dum abbatem ferventi furore retorsit, inquiens hujusmodi hominem ultra modum esse magnanimum qui regis in secretum temerarius intraret. Audivimus enim in veter- nis regum libellis Jezabelem errore gentilitatis et vi- pereo veneno perfusam die noctuque ^ in prophetas Dei amara detestatione saevisse, et in mortem ' usque per- sequi non destitisse : ita et hsec inpudens virago, ex hac die praedicta, eodem Jezabelis flatu venenifero per- fusa, licet nomine Christiano uteretur indigna, virum Dei Dunstanum consiliis inimicabilibus persequi non quievit, quousque pestiferam execrationis suae volun- tatem cum adaucta ree^is inimicitia adimpleret. Tunc Dunstan's .... property is ilia ex prsedicti regis consensu omnem illius ordinis seized, honorem omnemque subpellectilis sui substantiam suis legibus subjugavit ; quinetiam, urgente regis imperio ipsum ad incolatum calamitatis celeriter ipsa ^ prsescrip- sit. Non enim erat hujus furentis foeminse vesania adeo adtendenda, sed discipulorum, quos ipse teneros nectareo dogmate inbuendos nutribat, clancula machi- natio magis stupenda ; nam et ipsi conspirationis iniqu^e ^ dixerunt'] ei, ins. B. - et"] om. B. ^ duxit~\ eum, ins. B. 4 j^thcelgyvu'] Ethelgifu, B. ^ noctu] nocte, B. ^ ipsa] ire, B. C 84 VITA SANCTI DUNSTANI His own pu- sub occulta fraude assentatores fuere, qui si possent pils conspire ^ ^ . ^insthim; iniqua ejus dispendia detestari debuissent. Et dum {^a^eshis ejectores ejusdem cunctas res ecclesiasticas ad conscri- bendum prospicerent, ecce in parte occidentali ^ templi aspera vox ridentis diaboli, quasi vox plaudentis an- ciUulse audita est. Ad quern vir Dei, dum quis esset mente perspexit, " Noli/' inquit, " inimice, tantum gau- " dere ; quia quantum nunc in recessu meo gaudebis, tantum iterum in adventu, dampnante te Deo, tris- " taberis/' ms friends 23. Quicunque enim amicorum post hsec hunc eundem punished, yirum Dei,^ injusto arbitrio criminantis foeminse ejec- tum, causa caritatis vel compatientise hospitio susce- perunt, frementem regis iram graviter incurrerunt, et propterea insanos fluctus turbidi sequoris periculoso He sails navi2:io trauarc,^ et incerta Galliarum exilia adire co- toGaul; ^ i.r» 1 • 'A I ' 'T • actus est. Et dum velincata veloci quasi ^ tria miliaria maris ingressus fuisset, venerunt nuncii ab iniqua po- pulatrice,^ ut ferunt, qui^ oculos illius si in his maris littoribus inventus fuisset,^ eruendo dempsissent. Ipse autem sequoreas vias ponti cserulei rapido cursu tran- siliens venit ad ignotam jam regionem dictu Gallise,^ cujus poene loquelam ritumque ignorabat. Sed comi- tante secum misericordia Dei sui, invenit coram quodam entertaTned ^^^^^ iUius principe gratiam, qui eum paterno caritatis therein afFectu sub exilii sui tempore custodivit. Hie itaque, his exile. . . ^ ... « quamvis benigne sub ejusdem principis cura loveretur cotidie, assidua tamen mente manebat in patria, de qua remotus fuerat sine pietatis censura. Qui etiam ssepe habundantem lacrymarum imbrem ex oculorum ^ parte occidentalQ tr. B. 2 hunc . . Dei] eum, B. ^ tranare'] transire, B. velijicata . . quasi] veils in al- tum extensis, quasi, B. 5 populatrice] muliere ; B., pepu- la trice, A. ^ ut ferunt, qui] tr. B. 7 inventus fuisset] inveniretur, B. ^ regionem . . Gallice] jam regio- nem dictam Galliam, B. AUCTORE B. « 35 fluentis ingemiscendo deduxit^ quoties constitutus in He has a • • ^ vision as* exsilio ^ meminit quantam religionis celsitudinem in surmg him monasterio dereliquit. Et dum diu in moesti cordis enemies wiu meditatione circa rem hujusmodi cogitaret,^ ecce qua- prevail, dam nocte vidit visione notissima dormiendo quod jam mente peravida ambiebat vigilando ; hoc dumtaxat quod more solito fuisset in monasterio una cum astante fratrum caterva, dum laudes vespertinales psallendo persolverent canerentque post novissimum canticum, " Magnificat quoque ^ anima mea Dominum," banc anti- pbonam, " Quare detraxistis sermonibus veritatis, ad in- " crepandum verba componitis et subvertere nitimini Job vi. 25. amicum vestrum^ verumptamen . . . . " hoc in loco visi sunt omnes pariter relicto cantu penitus reticere, neque ulterius earn uUo modo posse verbo vel voce perfinire, quamvis casso labore multoties iteratam nonnisi ad eundem locum cantando perducerent ; et nunquam duo ^ finitima verba modulantes admitterent. At ille per eandem visionem increpans eos, Cur/' inquit, " ad " perfiniendam antiphonam non vultis dicere ' quae cogi- " ' tastis explete ?' Mox ille divinum responsum ex alia parte perpendit sub hac voce, " Ideo, inquam, quia num- quam quod mente moliuntur implebunt ; ut te quo- que^ ab hujus monasterii potestate auferendo evel- lant." Et evigilans post visum gratias egit consolanti se Altissimo. Patuit quippe ex hac certissima revela- tione, quod, sicut superius sermonibus quibuslibet com- memoravimus, nonnuUi eorum clanculi persecutores illius exstitere. 24. Factum est autem ut rex prsefatus in pra3tere- Edwy's untibus annis penitus a brumali populo relinqueretur mS^^^" contemptus, quoniam in commisso regimine insipienter egisset, sagaces vel sapientes odio vanitatis disperdens, et ignaros quosque sibi consimiles studio dilectionis adscis- ^ constitutus in ex!dlio'\ om. B. - cogitaref] cogitarat, A. ^ quoque] om. B. ^ duo'] om. B. ^ quoque] om. B. c 2 36 VITA SANCTI DUNSTANI Edf^ar is chosen king by the peo- ple north of the Thames. He recalls Dunstan. Death of Edwy. Edgar re- stores the estates of his grand- mother. cens. Hunc ita omnium conspiratione relictum/ elegere sibi, Deo dictante, Eadgarum ^ ejusdem Eadwigi ger- manum. in regem, qui virga imperiali injustos juste percuteret, benignos autem sub eadem sequitatis virgula pacifice custodiret. Sicque universo populo testante publica res regum ex diffinitione sagaeium sejuneta^ est, ut famosum flumen Tamesse regnum disterminaret amborum. Tunc Eadgarus a prsedicto populo sic sor- titus ad regnum, misit nutu Dei ad revocandum vene- randum abbatem ab exoso in quo degebat exilio : non inmemor quantse reverentise fuerit^ antecessoribus ip- sius, quibus secum ,cum salutifero consilio infatigabilem fidelis obsequelse famulatum persolvit : quern ^ ab inco- latu reductum ^ omni honore dignitatis ut tantum oportuit patrem custodivit. Interea germanus ejusdem Eadgari, quia justa Dei sui judicia deviando dereliquit, novissimum flatum misera morte exspiravit ; et regnum illius ipse, velut sequus hseres ab utroque populo electus, suscepit, di- visaque regnorum jura in unum sibi sceptrum sub- dendo copulavit. Hie iterato beatum Dunstanum in ademptum ^ pristinse dignitatis honorem restituit,^ simi- liter et atavam suam et nonnuUos alios quos frater ipsius, in eadem antea sublimitate constitutus, iniquo judicio prsedari prsecepit. Council 25. Postea factus est mamus sapientium conventus in m which Q . Dunstan is Iqco Qui vocatur Brandauford,® et eo in loco omnium ex chosen to be ^ a bishop, elcctionc ordinatus est Dunstanus ad episcopum, eotenus maxime quo regali prsesentise propter provida pruden- tiarum suarum consilia jugiter adfuisset. Et dum ritu regali moribus Deificis rex fuisset a beato Dunstano^^ 1 Hunc . . relictum] Hoc . . re- licto, B. 2 On the date of Edwy's death, see the remarks in the Preface. ^ sejuncta] segregata, B. ^fuerit] extiterit, B. ^ quern'] dum autem, B. 6 reductum'] reductus fuisset, B. ^ ademptum] adeptum, B. ^ restituit] constituit, B. ^ Brandanford] Bradanford, Boll. a beato Dunstano] ab eo, B. AUCTORE B. 87 vel ceeteris sapientibus decenter instructus, coepit passim Edgar's ^ . . , , 1 , reforms. mprobos opprimere, justos quoque et modestos puro pectore diligere, reges et tyrannos circumquaque sibi subicere, destructas Dei secclesias renovare vel ditare, et ad laudem Summi Numinis ^ famulantes catervas adgregare, omnemque regionem illius sub pads mu- nimine regaliter custodire. Deinde pastor Wygori- Dunstan is !• 11 IT made bishop censis eeelesi89, utpote Cynewaldus more mortalium of worces- cursuque vitse temporalis edueto suecubuit, et suscepit beatus pontifex Dunstanus constitutus a rege hanc^ eandem ecclesiam sub solertia pastorali servandam ; in qua statim verae fidei vitem palmitemque justitiae sa- gaci cultu plantavit, et triticeum SanctsB Trinitatis semen in credentium cordibus, evulsis errorum tribulis, seminavit: per quod post prsesentis saeeuli metam bo- norum operum ^ ad vitam jugiter manentem pervenirent indempnes. Yidens itaque rex praenominatus quod com- He is also !• I •! -I IT bishop of missam aecclesiam pervigil pastor rite regendo custodi- London, ret, commisit ei Lundoniensem aecclesiam, pio postea pastore viduatam, quo plurimo civitatis illius populo, nec non et reliquae Orientalium Saxonum multitudini, pontem ^ etiam ad alta polorum cacumina scandendi praepararet. Has ille geminas aecclesias per multa an- norum transeuntium tempora sub regimine pontificalis excellentiae curiose regebat ; et utrique gregi viara quae ducit ad vera Jesu Christi ovilia exemplo pariter et documento monstravit. 26. Postquam autem mors peravida venerandum odo dies r\ t J. Ti. • *± ±' I.* 1 !• andElfsin Odam, metropolitanae civitatis arcnipraesulem aecclesiae- succeeds, que Christi rectorem, ex Adamica conditione consump- tum,^ insatiabili voratu finierat, connumeratus est iElfsi- nus Wintoniensium pastor ad eandem summi sacerdotii 1 Numinis'] Nominis, B. 2 kanc'] om. B. 3 bonorum operum] om. B. ^ pontem] pontum, A. B. ^ ex . . consumptum] om» B. 38 VITA SANCTI DUNSTANI Eifsindies sedem. Qui cum ex . summorum pontificum consuetu- toKomef^ dine, post pallium principalis infulse Romuleam urbem contenderet properare, obfuit illi in Alpinis montibus maxima nivis difficultas; quae tanto eum gelu rigoris obstrinxerat, ut in his moriendo deficeret, et regressi tumulato pontifice^ ejusdem ^ comitantes tyrunculi, re- nunciavere lacrymanti relatu tantum sibi infortunium in prsedictis montibus contigisse. Post cujus consum- Byrhtheim mationem elefifere Bvrhtelmum, Dorsaetensium prsevi- chosento o »/ j- Canterbuiy. sorem ad summum sanctsB Dorobernensis secclesise sacer- dotem ; et erat vir iste mitis et modestus et humilis, et benignus, in tantum ut tumidos quosque vel rebelles sub correctionis verbere non, ut debuisset, cohiberet. Est namque jus rectorum ut bene bonos custodiant, et ad meliora quantum queunt viribus universis infor- ment ; reprobos autem et rebelles sub asperitatis cor- rectione redarguant, done6 eos a viis vanitatum aver- Side by Compcriens ergo rex quod prsedictus pontifex ^ Edgar. j^ggQ jy^j.^ prsBscripta in commissa sibi plebe mansues- cendo minime adimpleret, jussit eum vias per quas veniebat redire et relictam dignitatem rursus recipere Dunstan possidcndam. Dehinc constituit ex divino respectu chosen to ^ . t\ Canterbury, et sapicntum consilio Dunstanum, quem noverat esse constantem, ad summum praedictse secclesise sacerdotem. 27. Mox ille suscepto sacerdotio prolixa itinera quae summis sunt sacerdotibus solita, Romanam prospero calle tetendit ad urbem ; eratque Dominus socius itineris illius, et pura fide se retinentem^ non reliquit, sicut He goes to Ipse per prophetam cuicunque ^ fideli repromisit, dicens, the pau. " Intellectum tibi dabo et instruam te in via hac qua Ps. xxxii. 9. " gradieris; firmabo super te oculos Meos;" et iterum, Ego ante te jbo, et gloriosos terrse humiliabo." isa. xiv. 2. 1 pontifice'] eo, B. 2 ejusdem] ipsius, B. ^ prcedictus pontifex] om. B. ^ se retinentem] tr. B. ^ cuicunque] cuique, B. AUCTORE B. 39 Cumque longum iter properando fecisset, et omnia His libera- • iT 1 . IT 1,. li*y on the victualia, qu8e vel eqmno gestamme vel alia conductione way pro- • • * • vokes Iiis ferebant, propriis vel alienis hominibus penitus fuissent steward, expensa, ait proeuratori suo, "Quid nobis administra- " tionis habes ^ ad noetis hujus sustentationem con- " ferendum?" At ille stomachando respondebat dicens, " Prorsus nihil, quia tu tibimet nil reservare curabas, dum quicquid victus habere videbamur propriis vel externis dapsili jussu distribueras." Et dixit illi episcopus, ''Noli quseso nimium inde turbari; quoniam " Christus Dominus^ noster erga omnes in Se cre- " dentes est satis largus et dives." At ille rursum, Modo," inquit, "videbis quid tibi comessuro Christus tuus sub hujus noctis spatio sit daturus." Et sur- rexit pontifex, quia tempus vespertinum instabat, ut in locis remotis congrua vespertinae laudis offieia adimple- ret. Adhuc enim jam dietus procurator stulto murmure postclamabat dicens, Perge oppido adorare tantum " Christum tuum, nil aliud nostrse necessitatis adten- dens." Erant namque in hac ^ eadem villa, qua tunc His wants x^• * ^ 'xii T supplied vir Dei cum suis nospitabatur, cujusdam venerandi by a kind abbatis nuncii triduo beati adventum pontificis prse- stolantes ; et venerunt priusquam ille coepta vespertinse laudis ofScia cantando perageret, cum opimis gratiarum muneribus omnibusque regionis illius deliciis, carita- tive ex ore abbatis fratrumque suorum fideli phalange salutantes episcopum. Quas ille benedictionum cari- tates gratanter accipiens, resalutavit gratiosum abbatem cum devoto secum morantium fratrum^ contubernio. Postea vero ex isdem ^ muneribus fratrum quoque prsedictorum caritate coUatis,^ diu deliciose properando vivebant : ac stulta dehinc murmuratio procacis mini- stri, firma ex fide pontificis sic superata, quievit. ^ administrationis habes ] habes ministrationis, B. - Dominus'] Deus, B. ^ hac~\ om. B. ^ morantium fratrum'] commoran- tium, B. ^ isdem] hisdem, B. ^fratrum , . coUatis] om. B. 40 VITA SANCTI DUNSTANI He receives 28. Tandem ad optatam Romanse sedis aecclesiam, Do- mino ducente, pervenit, ubi pallium principale sub prsesu- latus privilegio, una cum benedictione apostolica gloriose suscepit : rursumque locellis sanctorum lustratis et solatis Christi pauperibus, per pacis itinera ad patriam usque remeavit.- Et cum venisset summus Anglorum pontifex, spiritali charismate affectus/ coepit^ primum, ut^ sub- limior caeteris sacerdotum ordinibus,^ sublimioribus Christi servitutibus se subjugare ; ne cum aliis verse His govern- fi(Jei fomenta ministraret, vel iter rectum ad coelestia ment as ^ ^ archbishop, yerbo salutifcro monstraret, ipse, ut ait apostolus, re- i Cor. ix. 27 probus efficeretur, propriasque prsedicationi contrarius. Deinde autem destructa*'' renovare, neglecta quseque justificare, loca sancta ditare, justos amare, errantes ad ^ viam revocare, Dei secclesias fabricare, nomenque veri pastoris in omnibus adimplere. His visions 29. Efifo Quidcm si die noctuque ^ millenos sonos fer- and reve- o u lations. ^ca liugua contra naturam emitterem, nequirem utique ^ omnia beneficiosa virtutum suarum opera, quae vel ma- nifeste vel etiam secrete peregit, prompsisse.^ XJnum autem ex ipso me posse referre profiteor, quod quam- . vis hie carneo septus velamine deguisset in imis, mente tamen sive vigilaret, sive somno detentus quiesceret, semper manebat in superis, ut Paulus ait apostolus, " Nostra autem conversatio in coelis est." Hoc nimi- phii. iii. 20. rum ssepissime patuit, dum divina sacrorum modu- laminum cantica quae ab hominibus quidem nunquaiA accepit, sed ex beatis supernae regionis civibus per sopitalem revelationem capaci didicerat intellectu, ut haec sequens sententia manifestat. Quadam nocte hujus visionis exemplar post pia precum studia post- 1 JSt . . affectus] om. B. 2 co^it] autem, ins. B. uf] CO quod, B. ^ ordinihus] esset, ins. B. ^ destructa] festinavit,! ns. B. a sees vivio eundem vel quempiam alium immicum inter ire- him again, quentantes ministros oberrantem. Deinde ni fallor post triduum, ipso quoque die quo rex jam dictus ferro fuerat periturus, vidit tertio quendam ignotum, ignoro quidem ^ nigelli'] iEthiopis, B., over an erasure. 2 eQ sed, B. uirique] nutrique, A. ^ infortunia] infortuna, A. ^ eundem . . regeni] om. B. ^ animalia , . insensihilia'\ tr. B. 46 VITA SANCTI DUNSTANI He says that he comes from the east king- dom, and disappears. That day the king is killed. Dunstan's prophecies are not attended to. utrum inimicabileni seu etiam spiritalem virum, magnam tamen prolixse cartute rotellam in manu gestantem, den- sim apicibus conscriptam, eo videlicet temporis momento quo rex a Missarum celebratione novissimo potiturus convivio, ad aulam usque redibat. Quern cum interro- garet quis esset, respondit voce Saxonica se ex Orientis regni partibus esse, seque una cum rege qusedam nup- tialis verbi habere secreta. Is dum esset regi nunciatus, atque in illius prsesentiam supervenientium more induci deberetur, nusquam apparuit ; sed eodem, proh dolor, die,^ ut diximus, amarse mortis acerbitas per sicam perfidi latronis penetralia cordis ipsius latenter introivit. Ecce enim quam mature de rege beati viri claruere prsesagia. De principibus autem non nisi Eadwigi regis temporibus, si rex jure queat appellari qui nec sese nec alios quosque bene rexerat, patuere. Quoniam quidem beatus pater Dunstanus spiritu Dei, ut ait apostolus, Rom.viii.i4. agebatur, idcirco hsoc et his similia quasi filius Dei pro- meruerat mysteria ; in tantum quoque ut plerique eum assererent vanissima verborum deliramenta proferre, dum ore prophetico Sanctique Spiritus inbutione perplura prsediceret quae postea signis evidentissimis conspeximus facta. Dunstan visits the monastery at Bath. 34. Hie etiam vidit et audivit sine cujuslibet difScul- tatis obstaculo qusedam mira spiritalium secretorum, quse nunc pangam mysteria. Erat namque vir venerandus in amore Dei, ut diximus, semper accensus, et propterea loca sacrorum coenobiorum ob animarum sedificationem circui- bat soUicitus. Venit etiam ex hac salubri consuetudine ad locum thermarum, ubi calida lympha de abyssi lati- bulis guttatim vaporando ebullit, quern incolse locum ^ sub patema lingua Bathum soliti stmt appellare. Et cum ibidem ab ejusdem loci fratribus caritative susceptus deguisset, vidit post prandii horam cujusdam scolasticuli ^ proh . . die\ tr. B. j 2 locurn] om. B. AUCTORE B. 47 ex Glestonise coenobio animam, ad coelorum sublimia, ab He has a ' ^ vision of angelis Dei cum hymnorum laudibus deportatam, ^c*hedeath^ magnis supernomm civium exequiis hinc et inde stipa- j^^®*^'^" tarn. Venit autem postera die, quasi ad hujus mirse visionis testificationem, quidam e prsedicto ccBnobio prse- positus, nomine Ceolwyus/ volens monastica consilia causasque^ fratrum suorum cum pontifice pariter more solito captare.^ Hunc ille de monasterio venientem, statim post datam benedictionem, soUicite si omnia cum fratribus suis essent prospera interrogavit ; isque mortem pueri minime comminiscens respondit universa sub in- tegritatis sospitate fuisse constituta. At ille sermone modesto, quoniam propriae visionis fuerat admodum per- spicacior illo, " Non autumo," inquit, omnia apud omnes He receives humanis in excessibus fore profutura." Et ille, " Sunt that the ^ . , . vision was equidem omnia, excepto quod quidam nostrse societatis true- puerulus hesterna die sub tempore meridiano necem inevitabilem moriendo subibat." " Hoc est," inquit sanctus episcopus quod dixi. Requiescat feHx spiritus ipsius secundum visionem nostram in pace." 35. Iterum autem dum proprio inmoraretur monaste- He has a . A , , . . warning at rio, hoc est Glsestonise, ambulabat idem ^ ovilium Christi solers^ prse visor, cum quolibet ejusdem monasterii mona- ^f^^g®^^'^® cho, de domo in domum, fratrum quoque communium monks. pabularia seu csetera eorundem ^ necessaria consideratum. Et dum remeando conspectis copiis veniret ad occidenta- lia antiquse ecclesise climata, audivit eminus vocem coelitus inopinato omine emissam, quae secum inceden- tem monachum ad coelestes delicias blando sub eloquio invitaverat, dicens, " Veni, veni, iElfsige,^ veni sic enim erat, ut opinor, ejusdem fratris nomen. Tunc beatus vir meriti clientis sui advocationem intellegens, dixit, " Ac- ^ Ceolwyus] Ceolwius, B. - causasque^ causaque, A. • 3 capture] captitare, B. ^ idem] ut, B. ^ ovilium . . solers] tr. B. ^ pabularia . . eorundem] om. B. 7 ^Ifsige] ^Isige, B. 48 VITA SANCTI DUNSTANI The warn- " celera emo fortiter, frater, apparare ^ te quantocius : mg comes . ® . ... ' rr ' true. " quoniam diebus citissimis vocatus a Domino, ab hujus " mundi scoriis migrabis ad Ipsum/' Quod quidem, diebus non adeo multis interpositis, ita de eo ut prsedixe- rat, probabili indiculo adimpletum est. Dehinc ^ in eodem loco quadratam paribus angulis secelesiam in modum ?churchto ^^^^^^^^^ constiuere jussit, et constructam in hono- s. John the rem ^ almi Baptistse Johannis honorifice consecravit. O Baptist. , , magnum gloriosi prsesulis meritum, qui meruit vivens videre angelorum visiones vocesque mirabiles eorundem audire. He goes 36. Huic iffitur dum in propria prsesulatus sui civi- round the ° , . . . holy places tate commauebat, sanctse consuetudinis inter esetera sub- at Canter- -,. . i>ury. hmitatum studia fuit, ut in seeretis noctium tempori- bus sancta loea, propter multimodam populorum ad se venientium inhaesionem vel etiam aliorum multorum occupationem, sancta semper psalmodia decantaiido lustraret. Et venit hac^ lege religionis innexus ad almi patris Augustini sediculam,^ nocturnis ut dixi temporibus oraturus ; et dum se sacris inibi suppleret orationibus, processit ad orientalem Dei puerperse sec- Ats.Augus- clesiam tantumdem precaturus. Cumque ad banc pro- tme's he has av^wwnof^ pinquando psallendoque venisset, forte ex insperato singmg^a noctis eventu audierat insolitas sonoritarum voces, sub- Seduiius, tili modulamine in hac eadem basilica concrepantes. At ille continuo per quendam^ patuli foraminis hia- tum^ inspiciens, vidit prselocutam ecclesiam omni esse fulgida luce perfusam, et virgineas turmas in choro gyranti hymnum hunc poetse Sedulii cursitando can- tantes, "Cantemus socii Domino,® etc." Itemque per- pendit easdem post versum et versum voce reciproca, quasi in circuitionis suae concentu, primum versicu- ^ apparare^ prsBpara, B. ; appa- rere, A. 2 Dehinc'] Deinde, B. 3 honorem] honore, B. hac] ac, A. B. ^ cediculam] erased in B. ^ quendam] quandam, B. ^ 7 hiatum] rimam, B. ^ Domino] cantemus honorem, ins. B. AUOTORE B. 49 verses. lum ejusdem hymniculi more humanarum virginum in alternate repsallere/ dicentes ; " Cantemus, socii, Domino cantemus honorem ; " Dulcis amor Christi personet ore pio," et caetera. Hsec inquam veneranda donorum spiritalium in- His innume- 1 . . T rable spiri- sigma, aliaqne mnumera, quae nec ego nec alius tuai gifts, quisquam hujus vitse incola quolibet humano eloquio praevalet enarrare, egregius praesul Dunstanus quo- niam vias justitiae ambulavit suscipere^ mernerat. 37. Nunc ergo quoniam universa bonorum aetuum suorum exercitia, si die noctuque in summa meditationis sagacitate, somno naturali privatus immorarer, nequeo explanare ; sequum tamen esse arbitror ut ea ^ saltim qu88 vel egomet vidi vel ^ audivi, justa Dei ammoni- tione stimulatus, pro posse caritatis enodem. Huic His constant ,. ^ iT !• • 11 ii« devotion. etenim dum tsediosum nujus vitse mcolatum labonose incoluit, summum studium fuit ut videlicet ^ sacris in orationibus et in Daviticis decern chordarum psalmo- diis jugi frequentia insisteret, aut in vigiliis suavem somnum superando pemoctaret assiduis, aut in eccle- siasticis fervidus semper insudaret operari operibus ; aut etiam mendosos libros, dum primam orientis diei His literary 1 ,. I'l •! o 1 • 1 I 'J-nd other lucem contueri potuit, erasa scriptorum lalsitate cor- labours, rigeret; aut ut^ vera et falsa inter virum et virum sagaci ingenio judicando discerneret ; aut inpacatos quosque vel rixantes placido sermone Concordes efficeret et quietos ; aut viduis, orphanis, peregrinis et ^ advenis in suis necessitatibus pio profuisset amminiculo ; aut ut ^ justa sequestratione inepta vel injusta dissociaret conjugia, aut omnem humanum ordinem trifarie paratum in proprio soliditatis proposito verbo vitse firmaret vel ^ exemplo, aut de justo conquisitionis suas censu, vel citra,^ ^ repsallere~\ resallere, A. suscipere] suspicere, B. ^ ea] om. B. ^ vel] et, B. ^ videlicet] om. B. ^ ut] om. B. 7 et] om B. ^ vel citra] om. B. D 50 VITA SANCTI DUNSTANI His labours in teaching. He fiUed England with light : yet was always em- ployed in prayer. His many tears. The end of his labours. ecclesias Dei placida probitate sublevaret ditandas ; aut enim^ utriusque ordinis inperitos, viros videlicet vel foeminas, quoscunque die noctuque ^ pot erat coelesti sale, id est, salutaris sapientise documento condiret. Ideoque omnis h83C Anglica terra doctrina ejus sancta repleta est, fulgens Coram Deo et hominibus, sicnt sol et luna : aut etiam quando debitas vernulitatis suae horas cseterasque Missarum celebration es Christo Do- mino solvere censuisset, tanta mentis integritate eas decantando exercuit, ut cum ipso Domino facie ad faciem fari videretur, licet antea e tumultuantis populi conflic- tibus nimium esset irritatus ; oculis interim ac manibus more beati Martini in coelum semper intentis, numquam ab oratione spiritum relaxans. Quotiesque ^ aliquod aliud opus perfectionis dignae vel etiam laude ^ exerceret,^ in sacris scilicet sacerdotum ordinationibus, ecclesia- rumque vel altarium consecrationibus, seu etiam in quibuslibet rerum divinarum institutionibus, hoc semper nimio rore lacrymarum peregit, quas invisibilis habi- tator Sanctus quoque Spiritus, Qui in eo jugiter ha- bitavit, ex oculorum rivulis potenter elicuit. 38. Cumque supernus inspector ad alta polorum fasti- gia,^ hsec pia omniaque beati viri studia diutissima spe- culatione conspiceret, tandem decrevit clementius finem laboriosorum luctaminum suorum, ut cum beatis ange- lorum agminibus remunerantem nummum acciperd) in coelis, pro quo ssepissime sudarat,^ dum portaret leve onus Ipsius in terris. Instabat namque dies pariter Domini Dei nostri Ascen- sionis, diesque advocationis ipsius, in quo tamen die^ Domino dictante Missarum celebria sine aliqua Isesione ^ enim] om. B. 2 die noctuque^ om. B. ^ que'] autem, B. ^ vel , . laude] laudisque, B. ^ exerceret] exercebat, B. ^ ad alta . . fastigia] ab alto . % fastigio, B. ; fastigio, A. 7 omniaque] om. B. ^ sudarat] sudabat, B. 9 tamen die] om. B. The feast of the Ascension, May 17, 988. AUCTORE B. 51 compleverat, et novissimiim verbi Dei fomentum com- His last ser- • T . T T,. 1 • 1 •! mons, on the misso sibi populo multis cum lacrymarum imbri bus feast of the ministravit ; docens semper Dei Filium de summis coe- a.d. 988. * lorum sedibus pro humana salute descendisse ad terras, quo Se Patremque Suum una cum Flamine sacro unum esse Deum patula patefaceret pietate ; et ut eadem qua prsefatus sum^ die, devicto diabolo et liberato populo Suo, coelos de quibus venire videbatur ascenderet. Qui cum hujus exhortationis clausulam terminando posuis- set, nimia cordis caritate poposcit quod ipse primitus celeri petitione impetravit, hoc siquidem ut Omnipotens Dominus paterna pietate quibuscunque fidelibus mem- bris videlicet Jesu Christi, scandendi facultatem condo- naret ^ quo principium caputque quorumcunque Cliristus in prsedicta die potenter ascenderat. His ille alloquiis He preache T TI M J 1 T» three times. c^terisque prsedicamentis salubribus ter sub una diei ipsius celebratione commissorum corda affatim permo- nuit; primo enim ut ecclesiasticus ordo post lectionis Evangelium ^ jure insinuat ; secundo post gratuitam col- latse sibi potestatis benedictionem ; tertio vero post pise pacis conferentiam quando communi carmine cecinimus, "Agnus Dei Qui toUis peccata mundi, miserere nobis," tunc quidem et ipse commissos sibi agniculos, a pecca- torum prius ponderibus leviatos, pio ^ pastori, Agno He enter- • T 1 • I T /-i-t • I /-\ • 1 ' 1 ' tains all videlicet Jesu Cnristo Qui mundi nujus crimma miser- comers with tus toUere venit, sub pacis custodia servandos sine course! macula commendavit. Ipse tamen, post missarum cele- bria, nihilominus ipso die cum suis coenaturus^ adibat. ^ que . . sum'] om. B. 2 condonaret] cundonaret, A. ^ lectionis Evangeliunij lectionem Ewangelii, B. * pio] Here the Arras MS. ends. The remainder is supplied from the S. Gall MS. ^ coenaturus'] MS. B. proceeds as follows : " aulam Isetus adibat uni- versosque ad se venientes cum ** omni gratulationis blanditia laeti- ficabat. Dum autem post horam " refectionis moribunda membra paulatim ex more sestivi temporis quieti subdidisse vellet, ecce os- tensum est valde magnum mira- " culum, minime nobis inter plura prsetereundum. Ambulavit ita- que, ut diximus, prsefatus Dei " famulus Dunstanus ad requietio- D 2 52 VITA SANCTI DtTNSTANl. last illness comes on. i^stS his P^^^^ horam refectionis moribunda membra paulatim ex more sestivi temporis quieti dedisset, ecce in hac eadem dormitionis requie vehemens mor- bus, index quoque ultimse vitse, venerandum patrem invadendo subrepsit, caputque candentis ealvitiei cunc- tis solutum juribus ad occubitum usque subruendo coegit ; ac beat'um lumen diu coram Deo et homifiibus r(Hiitens decima^ kalendarum Junii poenitus effocatum extinxit. His ille legibus avitae mortis, ut nunc dixi, praeventus, otio adgravationis suae, die Sabbato scilicet qui reqtiies interpretatur, senex plenusque felicium die- rum ad perhennem requiem Domino Jesu Christo du- cente commigravit; Cui est honor et imperium, virtus et potestas, una cum Patre pariter Sanctoque Spiritu, in saecula sseculorum. Amen. Explicit vita Sancti Dunstani, archiepiscopi et confessoris. His death, (May 19, 988). " nis suse locum, in edito scilicet " boenaculi honorifice coUocatum ; " vocatisque ad se perpaucis quos volebat, super sedile suum recu- " bans sedendo paululum pausabat. " Erat enim ob venturse dormitionis " susD eventum cor illius ita adgra- " vatum, ut nequiret se a lenti go- " poris gravedine posnitus abstinere. " Interea denique cum ita dormitas- " set, ecce subito, suis qui aderant intuentibus, mirabile dictu, una " cum sella in qua residebat trabem " adusque elevatus, atque ,iterum " amminiculante superni inspecto- ris pietate leviter est depositus ; ipsi vero qui praesentes erant, " statim ut talia perspexerunt, ni- mio pavore cordetenus concussi, " timide retrorsum fugerunt. Cum- " que expergefactus evigilasset, in- " terrogavit eos, * Quid vidistis, ' filii? Quomodo ibam? ' lUi " autera per ordinem universa quse " viderant exposuerunt ei. Servus " autem Dei Dunstanus, sicut Do- " minus noster discipulis Suis diffa- " mare probibuit visionem in monte " coelitus ostensam, ita portendere " prsecepit istam, dicens, * Mea vita " * cosmicali comite, nemini dixeri- * tis visionem.' " * Properly decima quarta : May 19: the Saturday after the feast of the Ascension. II. EPISTOLA ADELAEDI AD ELFEGTJM ARCHIEPISCOPUM DE VITA SANCTI DTJNSTANi; Dommo vere sancto ^Ifego, sancte Dorobernensis A(ieiard,in 1. 1.. ATI! j'-niT*' obedience to ecclesisG arcniepiscopo,, Adaiardus sancti lilandmiensis the invita- coenobii exiguus famulus. Patrem tuum sanctum Dun- Eifege, stanum voluisti et literis commendari ^ et musis. Sed quoniam vel jussus parui, et indignus dignum, peccator sanctum, tangere prsosumpsi, veniam humi stratus peto. Nam pungit me memoria Ozse sacerdotis, arcam Dei 2 Sam. ii. 6. Israel irreverenter tangentis ; et, quamvis jumentum Balaam, ofScium sumpsi aut angeli aut hominis sancti, tamen respiro confidens per me tam tuis quam etiam filiorum tuorum satisfieri votis. Suscipe, pater, obedi- p^-esents not ^ ^ . , . ^ biography, entise debitum ex quo etsi debentem nulla suis meritis a, series ^ ^ ^ ^ of lessons on respexit gratia, te tamen pro pie imperato debita respiciet j^^^Jg^^ corona. Scias autem in opere isto historiam vitaa ejus non contineri, sed ex eadem vita quasi brevem sermonis versiculum ita compactum et ita distinctum, ut et in conventu piorum auditorum totus quasi historialiter recenseatur, et vice sermonis inter sacras vigilias in lectiones ter quaternas distinguatur, ea videlicet ratione ut ab exordio usque ad sanctam consummationem vitae, eodem fere sensu eisdemque miraculis, et responsoria lectionibus suis, et lectiones respondeant responsoriis suis ; vale pra^sul gloriose. I The text is from the Cotton MS. Nero C. 7 (C.) ; the various read- ings are those of the MS. Lambeth VITA SANCTI DUNSTANI In depositione sanctissimi patris nostei Dunstani: lectio prima. The example Quia solemiiibus excubiis transitum beati Dunstani of Dunstan t ^i . , • t j. to be used; coliHius, QUO Gum ad Christum migrasse eredimus, post foredifica- « . ... . j n ^i • i x tion. eum iratres carissimi suspiremus, et ad Ciiristum post eum Iseti quique tendamus. Sed quoniam mortalitate gravati ad nos relabimur, quaa de eo agnovimus inter hymnos divinos conferamus, et sermone exhortatorio quasi scalam nobis post eum tendendi erigamus. Ac primo dicendum quod tam^ Sanctis parentibus ortus claruit, ut eos sseculo exemptos inter choros conspicere See B. p. 7. mereretur angelicos. Ipso autem maternis adhuc retento visceribus, de praesentato puero Jesu in templo dies illuxit Celebris. Cumque mater ejus et plebs Christicola cereis et lampadibus, ut eo die moris est, in templo staret corusca, ecce cunctorum pariter luminaria nutu The miracle Dei repente extincta sunt. Attonitis autem de novitate ofthecand- \ . .. . , ttj. lesonthe^^ prodigu omniDus, miraculum accessit miraculo. Ut Purification enim Dominus revelaret quid per hoc simum indicii before his tit . . birth. daret, solam duntaxat matrem ejus per ignem respexit, per quem cereus quem manu tenebat priori subito luce incanduit. Et factum est ut totius sanctse coUectse illius luminaria ex illo splendorem luminis sint mutuata. Quid, fratres mei, Deum hoc in facto dicemus prsefigu- rasse, nisi filium ex ea nasciturum, in matris jam utero a Se electum, et seterni luminis ministrum affuturum ? Lectio ii^^. Sin andui ^^^^^ ^^g^ pucr Dei, saero est ^ lavacro intinctus, et B. pp. 7, s. ness at^Gias- Glcstonise^ diviuo servitio mancipatus,^ ubi primordia in- fantile decora Konestatae indole^ acerrimus, ut interdum solet, corripuit languor. Quo cum putaretur mox ' torn] sanctam, ins. L. 2 esf] om. L. 3 Glestonice'] Glastoniae, G. L. m(fncipatus] mancipatur, G. ^ honestatce indole^ honestatem in- dolem, G. AUCTOEE ADELARDO. 55 B. pp. 7, 8. dissolvi, eece mtempestse noctis silentio desuper respectus, His wonder- 1 .. . . T . T Y» J 1 1 fulpreserva- ccBlesti immo et angelica, ut vere credi las est, medela ^^^^ pristin89 saluti est redonatus. Ilico sursrens et coelestis waii of the . T , . p T . , . . church. medici ductamme periruens ad monasterium, nescius quid in se divinitus ageretur, impiger tendit. At callidus temptator ejus saluti invidens, fantasticam canum suorum ei importunitatem suscitat, quos in se horrido latratu irruentes tenui virga nescienter fugavit. Ventum ergo est ad aulae Dei januam, quam postibus^ hserentem offendens, ascensorium, quo se artifices ad sarta tecta templi mittebant, secure transcendit, sicque altera tecti parte descendens ductii divino cubiculum petiit, et se quieti nescius dedit. Ubi mane inventus cum He is found consuleretur qualiter illo incolumis adveniret,^ qui sero the church, pene contiguus morti exterius erat relictus, hoc se ig- norare respondit, et rumorem miraculi grata ignorantia auxit. At matrona cuius curse seOTotans est creditus, Testimony . . n /> 1 1 • of his nurse. cum usque ad transcensum pmnse mdeiessa exploratrix cuncta prospiceret,^ coelesti prodigio fidele testimonium perhibuit. Miraculum plane divinum, cujus cum se pius^ puer negaret conscium, totum constat coelitus peractum et totum fuisse Deificum. Lectio iii^i*. Hac ergro siernorum sratia primsevam commendans He goes to .1 T . . live with setatulam, tam Deo quam omnibus complacuit pie archbishop , . ... . .. Athelm,who viventibus. Sicut enim mentis, ita crevit et joratiis. introduces . . -Til linn to the Cumque jam flos adolescentise m annis adolesceret, de king- Glsestonia egressus arcbiepiscopo Dorobernensi Athelmo,^ patruo scilicet suo, se junxit et cohabitare coepit. In quo idem pontifex gratiam Dei admirans et futurorum honorum indicia prsevidens, in palatio eum prsesentavit ^ postibus'] Dei, ins. G. adveniref] advenisset, G. prospiceret^ perspicere, G. pins'] om. G. Athehno] Adelmo, C. ; Edelmo, G. The most probable date for Athelm's pontificate is from 914 to 923 ; but he is often confounded with his successor Wulfhtilm, who held the see of Canterbury from 923 to 942. 56 VITA SANCTI DUNSTANI He is pro- moted by Athelstan. Edmund gives him Glaston- bury, He has a divine reve- lation at the birth of Edgar. et regi -^thelstano, quern sacra unctione livit/ magno B. pp. 21- affectu commendavit ; ubi quotidie crescens virtutibus magnus coram rege factus est et principibus. At rege eodem inter intelligibilia disposito, frater ejus Edmundus monarchiam imperii suscepit, et ipse^ beato Dunstano summissus et ejus consiliis gloriosus. A quo etiam^ diversis honoribus sublimatus locum quoque in quo educatus est, Dei informandum servitio suscepit. Unde primum eliminato quicquid oculis superni Inspectoris ^ offendebat, monachus et abbas effectus,^ monachorum ibi scholam primo primus instituere coepit. Cujus ibi studio sic in brevi sancta excrevit religio, ut sicut dixi de 1am- pade praegnantis genetricis suae cseterorum per omnem ecclesiam lampades accensas, ita per eum ex hoc loco columen religionis monasticse toto Anglorum orbe dif- fusum sit. Cum autem eidem regi regina sua ^Ifgeva filium genuisset, regem videlicet pacificum nomine Edgarum, sanctus Dunstanus in cella sua iis quae ad Deum pertinent ex more intendebat, et audivit quasi in sublimi voces psallentium atque dicentium, " Pax " Anglorum ecclesise exorti nunc ^ pueri et Dunstani " nostri tempore." Quod ita fuisse omnibus pene notum est. Lectio iiii. Edred takes Interfecto autem in palatio rege Eadmundo inclito fratri b. pp. 29- chief minis- CJ US Eadredo thronus regius confirmatus est. Hie beatum Dunstanum prsefatis regibus non impar amore coluit, ho- noribus auxit ; cujus prudentise et consilio tam se quam omne commisit imperium. Interea ^Ifegus^ sanctse recor- dationis Wentanus episcopus, qui beatum Dunstanum monachatus et presbyteratus gradu decoravit, huic vitse modum fecit. Prsefatus autem rex Dunstanum subrogare ' livif] linivit, G. 2 ipse'] ipso, L. ^ etiaTTi] om. L. ■* superni Inspectoris'] om. G. ^ monachus . . effectus] om. G. ^ nunc] vere, L. ^ ^If heah, bishop of Winchester, 934-951. The occasion here spe- cified is referred in the earlier life to the death of Ethelgar of Grediton. AUCTORE ADELARDO. volens per reecinam matrem Eadarivam ^ eum super his Edred pro- ^ f=> ..... poses to convenit. Quae ad se accersitum resfio ascivit convivio. make Mm ^ ^ .° , bishop of Cui inter prandendum de episcopio suadere et regiam 'W'inchester. sententiam coepit aperire. Ad heec ille, " Rogo," inquit, " domina, hujusmodi te precibus ultra cessare. Vere " enim dico tibi me diebus filii tui regis pontificio non He^refuses " promovendum." Dixit hoc vir Dei ree^em dilis^ens, bishop ^ . , 1 1 1-.- V -x J. whilstEdred nec ei abesse causa sacerdotii volens. Displicuit autem is king, verbum hoc coram Domino, ut ei nocte insequenti ^ per visum revelatum est. Visum enim est sibi se Romam adisse, et adoratis apostolis ilico redisse. Cumque adnis^sionof Montem Gaudii applicuisset, ecce sanctus Petrus^ cum apostles, coapostolis Paulo atque Andrea occurrit,^ singuli singulos gladios manu tenentes eique ofFerentes ; et gladio sancti Petri aureis inscriptum legebatur litteris, " In principio " erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus s. John, i. 1. " erat Verbum." Gladii vero sanctorum Pauli atque Andrese propriis inscripti erant nominibus. Tunc sanctus ^ Andreas blande ex evangelio modulando cecinit, Tollite jugum meum super vos, et discite a me, quia s. Matt.xi. " mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem " animabus vestris." Sanctus autem Petrus^ arofuendo Peter ^ ^ ^ strikes him virgam levavit et in palmam levem ictum vibrando dixit, with his rod. " Hoc habeas commonitorium, de non recusando ulterius " jugo Domini." Ad hsec evigilans reliquum noctis divinis laudibus impendit. Mane autem regi visionem retulit admiranti. Rex vero ut erat divina eruditione praoditus, " Cum gladii," inquit, " quos ex apostolica E^dred mter- " benedictione suscepisti armaturam prsetendant Spiritus vision. " Sancti, scias pro certo per gladium beati Petri verbo " Dei inscriptum, te archiepiscopatus solio coelitus donan- " dum." Non ergo cecidit in terram de his omnibus quae gloriose locutus est gloriosus rex. 1 Edgivam, G. Eadgifu, wife of Edward the Elder. " nocte insequentr\ in nocte se- queiiti, L. ^ Petrus] apostolus, ins. L. ^ occurrii] occurrerit, L. ^ sanctus] ei, ins. G. ^ This particular is assigned in the earlier life to S. Andrew. ^ ex~\ in, G. 58 VITA SANCTI DUNSTANI Lectio v. Dunstan may be be- lieved to bo present with the worship- pers. ' Last illness of Edred. Dunstan warned of his death. He finds the body of the king de- serted and buries him. He had be- fore buried Edmund at Glaston- bury. Inter haec, carissimi, spem erigamus et beatum Dun-B. p. 3i, stanum nobis de se coUoquentibus et Cbristum in eo mirabilem prsedicantibus veraciter adesse credamus/ lampadibus ei accensis appareamus, atque pervigiles inceptis de eo coUoquiis divinis perseveremus. Et ut ad ordinem redeamus ; rex ^ Eadredus segrotavit et de- speratus est, qui missa celeri legatione patrem confes- sionum suarum Dunstanum accersivit. Quo festine ad palatium tendente et medium jam iter peragente, vox desuper, ipso audiente, clare insonuit: "Rex Edredus " nunc in pace quiescit." Ad hanc vocem equus cui insedit, pondus vocis angelicse ferre non valens, absque uUa sessoris laesione, cum interitu suo in terram corruit. Comitibus autem de repentino jumenti interitu stupore attonitis, vir Dei et de voce angelica et de obitu regis quod latebat aperuit. lUis ex hoc Deum benedicentibus et spiritum defuncti in manus Creatoris commendanti- bus; ecce nuncii post nuncios occurrunt, quodque vox de coelo sonuit dictis innuunt. Et emenso jam itinere, luctu ululantia palatii moenia pater reverendus intrat, ubi erat videre quid moneat sors conditionis humanse. En rex paulo ante milite septus, bysso et purpura splendidus, nunc lamentabile funus, verme et putredine operiendus. Ostendit sane hie vir virtutum fidem et veritatem, qui gratiam, quam prsebuit vivo, prsebuit et defuncto. Cseteris enim retro abeuntibus, et exsequias regias fastidientibus, ipse cum suis glebam cadaveris in sua suscepit, et sepulturse honestissimse tradidit. Sic quoque et fratrem ejus Eadmundum olim funeravit et Glestonise matri terrse commendavit. ^ veraciter . , credamus] om. L. | ^ rex'] prsefatus, ins. G. AUCTORE ADELARDO. 59 Lectio vi. Sepulto resre, beatus Dunstanus remenso itinere mo- Bunstan ^ ^ ^ ^ ^ ^ prevents the nasterio recipitur. Hie eo tempore trabes maxima in ^^^^^^y culmen templi levabatur, et cum tecto jam foret contigua, of^the^ in prseeeps miiltorum minitans interitum vergi coepit. c^^s^- Sublatus in coelum cum fragore ruinse clamor populi Dunstanum oculos cum dextra signo salutis armata opponere coegit. Cerneres ilico vergenti machinse Dei potentiam obviare, et invisibili quodam effectu eandem machinam in locum ex quo labi coeperat revehi. Quis ibi a laudibus Creatoris se contineret ? Hsec et talia B. pp. 27, ad lucra animarum fieri dolens, diabolus ut virum sanctum exturbet omnia temptamentorum genera per- currit. Quem, nocte quadam orantem, in ursi effif^ie The devil ^ ^ . . attacks him aofpfreditur et cambuttam brachiis complexans, frendens i" shape ^ r > of a bear. ore et dentibus, de manu sancti auferre conatus est. In quem vir Dei imperterritus insurgens cambutta in altum triumphaliter sublata horrendum monstrum ciBdendo Ps. ixviii. 1. persequitur. Quo psallente " Exsurgat Deus et dissi- " pentur inimici Ejus, et fugiant qui oderunt Eum " a facie Ejus/' per subdola bestiarum transformatum fantasmata evanuit. Contritus hie coluber tortuosus, B. pp. 32- Edwii reeris se inherit palatio, ubi per aliam Jezabel womaii to 34 ^ ^ ^ _^ . provoke et palatinos quorum corda noverat, verba sibilans anoruina, Edwy 3- ^ o ^ against ad hoe regem provocabat ut columnam lucis ^ eliminare i>Linstan. et regno juberet exterminare. Gemente^ super hoc grege Domini, diabolus horum se incentorem fuisse turpi prodidit cachinno. Dunstanus autem exsilio pro justitia ascriptus mare transiit, regime stirpis virum magnum videlicet adiens Arnulfum.^ Hie tempore He goes into eodem nobile quoddam coenobium nomine Blandinium, Biandinimn, a sancto quondam Amando structum,^ in majori ele- gantia renovavit, ibique magnum Dei sacerdotera Wan- 1 hicis^ ccenobio, ins. G. 2 Gementeli Veniente, L. ; autem, ins. G. ^ Arnulf, count of Flanders, son of Baldwin II. and Elfthritha, daugh- ter of Alfred: he ruled from 918 to 965. ^ structum~\ constructum, G^ 60 VITA SANCTI DUNSTANI He stays dresdsiluHi cum sociis archiprsesulibus nutu Dei trans- with count . ^ Arnuif. tulit. Quo beatus Dunstanus aliquamdiu moratus exempla lucis imitanda reliquit. In quo exsilio Tua Christe gratia non est destitutus, Qui inter crebra He visited sanctorum solamina sanctum ei Andream apostolum drew. consolationis Tuse gratia destinasti. In quo Te ipsum magnus ille famulus Tuus amplexus, Alleluia totis animi organis dixit, gratias Tibi et hymnos persolvit. He is re- called by- Edgar; and made bishop of Worcester. Odo conse- crates him as arch- bishop. He becomes bishop of London ; and at last archbishop of Canter- bury. Lectio vii. Misertus interea Omnipotens Anglorum ecclesise Eadgari adolescentis, futuri scilicet regis, spiritum excitavit, ut tiecessarium regno exsulem quantocius reduceret, firma- taque sapientum consilio sententia, eum ab insigni Arnulfo cum honore et gloria revocavit. Quem honori- fice susceptum, Dei plenum gratia, in episcopatum B. p. 37. Wigracistris ^ ecclesise promovit. In cujus ordinatione cum Odo archiepiscopus debitum omne rite ^ persolveret, titulo ecclesisB cui episcopus datus est conticito, eum ecclesise Christi Dorobernensis metropolis cunctis ad- mirantibus titulavit. Super quo a circumstantibus modeste redargutus, " Scio," inquit, " carissimi, quid " loquatur in me Deus." Dixit hoc ^ sacer pontifex per Spiritum Sanctum, Cujus ministerio fungebatur, futurse in ordinatum a se sanctum antistitem gratiae Dei prsescius. Adaucto deinde Lundoniensis ecclesise prae- sulatu tanquam a Domino ^ audiret " Amice, ascende s. Luke, xiv. 10 " superius," gemini pontificatus claruit insigni. Et ut veniamus ad summam, praedicto archiepiscopo patribus suis apposito, cum electione totius ecclesiae in cathedra patriarchatus successit, cui eum ordinationis tempore Spiritus Sanctus prsetitulavit. Num inter hsec, fratres mei, prseclara visio memoriae occurrit, qua ex apostolica benedictione tres ut dictum est gladios promeruit ? In 1 Wigracistris^ Wygracistris, L. 2 rite'] om. L. ^ hoc] autem, G. a Domino] om. L. AUCTORE ADELARDO. 61 qua sicut per s^ladium verbo Dei inscriptum primam Fulfilment i r n 1 J. ^ ^jjg vision Anglorum sedem Christi scilicet ecclesiam sentimus, sic of the three per giadium Pauli Lundoniam ejusdem apostolatu in- signem perpendimus. At gladius a Sancto Andrea oblatus Rofecistris infulsB speciem tenet, in qua etsi non ^ sedit, cura tamen et soUicitudine suam fecit. Sic Omnipotens pro justitia patientes non solum in futuro, sed etiam in prsesenti, exaltat, Cujus beneficiis seternis sit gratiarum actio in ssecula saeculorum. Amen. Lectio viii. Dunstanus ergo archiepiscopus, doctus ^ uti armatura The excei- verbi Dei olim per visum in o^ladio verbo Dei inscripto Dunstan as archbishop. prsesignata,^ et sibi tandem a Domino credita, sseculo et principibus sseculi altior, in ipsum serpentem anti- quum ut gigas insurrexit, membra ejus debellavit et armis in quibus confidebat denudavit. Humiles erexit, mitibus blanditus est, Deum timentes et colentes pro- vexit, auctoritate et animi virtute ipsis etiam regibus quasi imperator dominatus est. Eadgarum regem paci- He anointed ficum et filium eius sanctum Eadwardum martyrem, Edward, and Ethelred. cum rege ^thelredo, in throno patrum suorum sacra unctione perfuses coUocavit. Hierarchia ecclesiastica nisi aut claros abbates aut monachos religiosos fungi non permisit, et ipsos divina interdum revelatione designates, ut subjecto probatur exemplo. Beato igitur He is mi- Athelwoldo ^ a se educato et in prsesulatu Wentonise ^ Mdden to^ , 1 1 J • • ... . consecrate promoto ante se ad coelestia prsemisso, piissimus eique Eifege to^ usitatissimus Andreas per visum astitit apostolus, hoc Winchester, oraculo usus, " Abbatem nomine Elfegum Wentoniae " consecrabis episcopum.'" Qui morae ^ nescius, Athelre- dum mox regem per internuncios convenit, Dei et sancti apostoli suamque super Elfego abbate aperiens * etsi noTi] et, G. 2 doctus'] ductus, L. ^ prcEsignata'] signata, G. * Ethelwold was bishop of Win- chester from 963 to 984. ^ WentonicB'] Wyntoniae, L. ^ morce] mox, L. 62 VITA SANCTI DUNSTANI Ethelred complies with Dun- stan's ad- monition. Elfege be- came arch- bishop in A.D. 1006. Dunstan twice saw the mystic Dove. voluntatem. Kex autem, Dunstanum fidei et veritatis cubum pernoscens solidissinmm, ejusque invincibili auc- toritati contraire sciens periculum, praefatum abbatem sua munificentia et beati Dunstani benedictione dona- tum Wentoniam destinavit ad perennem Isetitiam civ- ium, ubi postquam annis sedit viginti tribus, patris sui Dunstani meritis Cantiam translatus et arehiepi- scopus ibi levatus est. Actum anno inearnati Verbi millesimo sexto.^ Magna sunt hsec quibus, O pater Dunstane, angelica visione et apostolica visitatione dignissime, nostro attoUeris quocunque prseconio. At majora tibi debentur, sed haec poUuti labii cymbala tangere non merentur. Quae ergo majora, quod tibi purissimo coelestium contemplatori columbam in Jor- dane Christo baptizato visam, velut alteri Johanni bis videre datum est ; primo quidem ante, secundo autem ^ post susceptum episcopatum. Sed tantse puritatis vi- sione purioris eloquentise auctori commissa, utinam in aures ecclesise de transitu tuo scd Christum quid digne referam ad *Quem semper expeditum te dederat.^ Lectio ix. The warn- " Yidete," inquit Dominus,^ vigilate et orate, nescitis ing to watch . t , * , a /-\ * and pray, " ouim quaudo tempus Sit. Quoniam per viam mira- s.Mark,xui. not knowing , j • i • • i i , i .33. when the culorum Dunstani patris mcedentes, et ad sanctum death comes, ejus transitum quern die hodiema colimus loquendo tendentes, in hsec verba sancti evangelii oflfendimus, quibus ipse viam ad coelestia ducentem, videndo, vigi- lando et orando direxit; — ad hsec consideranda ita cor erigamus, domini et fratres mei, ut et ea beati Dun- stani glorise aperte respondeant, et Dunstani gloria eis grata vicissitudine respondeat. " Videte," inquit Dominus, "vigilate et orate." Dunstanus igitur videns ^ millesimo sexto'] quinquagesimo et sexto, G. 2 autem"] om. L. ^ ad . , dederat] Ipsi honor et imperium in saecula sseculorum, Amen, G. ^ inquit Dom:inus] om. G. AUCTORE ABELARDO. 63 Rev. iv. 6. vidit, qui velut animal coeleste ante et retro oculatum, Dunsfcan T I'l .... •., t I IT obeyed this oculis apertis, laqueos inimici cavit et prudenter decli- command, navit. Vigilavit ut pastor bonus et super se et super B. p. 44. gregem Domini sui, undo et merito cum pastoribus, Christo nato pernoctantibus, crebro est coelesti visita- tione gloriatus, Qui transformans in Se sponsam quae Cant. V. 2. loquitur in Canticis canticorum, "Ego dormio et cor " meum vigilat/' dum corpore interdum dormiebat dorde pervigil coelestibus intendebat. Nonne quod dicimus His heaven- hoc clarebit exemplo ? quod nocte quadam sancto sopori ^^^^^'^ deditus, tanquam ad supema raptus, angelicis mulceba- tur concentibus : ibi sanctos spiritus Sanctissimj© Tri- nitati in laudem et hominibus in salutem audivit B. p. 21. modulantes et dicentes, " Kyrie eleyson, Christe eley- son, Kyrie eleyson." Rursus aliquando cum suis sedenti, et cuidam artificio manibus, sed mente orationi et coelestibus intendenti, apparuit gloria Dei. Ecce His harp .,T . .T . , T ... ..^ miraculously emm citnara ejus, ssepe manibus ejus et digitis sanctin- sounded an cata, ut forte parieti hserebat affixa, cum nil pateretur warning, humani ingenii, ac si arte et pulsu tacta incitaretur, distincte banc ei antiphonam, sicut ab ecclesia canitur modulando resonabat,^ "Gaudent in coelis animae sancto- rum qui Christi vestigia sunt secuti," et caetera usque in finem. Dulcedo citharse aures omnium de- lectabat, sed signum sine exemplo stupidos reddebat. Ipse vero sanctorum conscius secretorum quibus an- gelicum quem solus vidit conjubilare intellexit citharoe- dum, gloriabatur in Domino. Sic ergo sive dormiens sive aliud quid corporaliter agens, semper orando vigi- labat Qt vigilando orabat. Lectio x. Quare autem vigilandum sit et orandum subinfertur, The^ti'^ae of cum dicitur, " Nescitis enim quando tempus sit et certain, interposita similitudine de homine peregre profecto ^ ^ hanc . . resonabat] om. G. | ^ peregre profecto] tr. L. 64 VITA SANCTI DUNSTANI Anargu- sermonem attentius commendat dicens, "Vigiiate ergo, Mark, xiii. being always " nescitis enim quando dominus domus veniat." Piano sermone commendat nobis Dominus diem vocationis nostrsD, paratos nos desiderans invenire. Sed cum Dunstan plures electorum tum etiam beatum Dunstanum diem and others ^ , . . , , . m • j i warn^n%f ^^^^^^^^^^ certum ost prsescisse, nec sibi tantum his death, soli, sed aliis quoque super eo revelatum fuisse quid est quod pius magister dieit, " Nescitis quando tempus " sit," et item " nescitis quando dominus domus veniet." Ad quod dicendum quia quod interdum Sanctis vocatio eorum revelatur, hoc prius orando, vigilando et legitime certando promeruerunt. XJnde cum Paulus diceret, " Ego 2 Tim; iv. e. " jam delibor et tempus resolutionis mese instat," sub- junxit, " bonum certamen certavi, cursum consummavi, 2 a^m, iv. 7. fidem servavi." Hujusmodi ratione liquet venerabilis Dunstani transitum tum sibi quam etiam aliis revela- tum fuisse. Quod si^ diligenter audieris exempla re- On the feast texam. Dics Dominica Ascensione festivus sexto de- sion, AlfgaS" cimo kalcudas [ Junii] ^ effulsit, diem quo sacer Dun- bishop of stanus coelos conscendit prsecedens tertius. Et erat Elmham, , , , . . . had a vision quidcm uocte cadcm unus ex clerp ecclesise Cnristi of Cherubim . . „ . . i -t • tpi t_ i 'x and Sera- nommc Alfrarus,"* qui post nobilis m Elmham claruit phim calling . ^ . ^ i t • ... Dunstan cpiscopus, somno quidcm carnem sed divmse visioms away. refectione refovens spiritum. Huic salubriter soporato visum est in ecclesia se fuisse, et ecce dominus Dun- stanus in solio pontificali sedens, astanti sibi clero jura canonica dictans. His intendenti visa sunt agmina coelestia coronis aureis rutilantia et stolis albis canden- tia per omnes ecclesise januas magna irruere frequentia. Hsec sese Cherubin atque Seraphin esse proclamantia, et inthronizatum Christi antistitem festa nimis ambi- tione circumdantia, " Salve,'' inquiunt, " Dunstane noster ! " si paratus es veni et nostro gratiosus jungere con- tubernio." Kespondit Dunstanus, " Scitis, 0 sancti " spiritus, hodie Christum coelos ascendisse, et mei esse 1 si] om. L. 2 Blank in C. and L. 3 Alfgar was bishop of Elmham from 1001 to 1021. AUCTORE ADELARDO. G5 officii concursum in sinum matris ecclesiae ' populum Dunstan is communicare verbo et sacramento Christi. Ideoque the next 1 • j> T-1, T -r* Saturday. modo venire nequeo. Et dixerunt, "Paratus esto die Sabbati nobiscum hinc Romam transire, quia oportet te coram summo pontifice nobiscum Sanctus, Sanctus, Sanctus, ^eternaliter canere." His dictis visio disparuit. Hoc ideo per alterum, fratres carissimi, re- velare summae placuit divinitati, ut sanctitas transituri prseconio fulciretur Celebris testimonii.^ Lectio xi. Se quoque de imminente sibi gloria divinitus edoc- The^wonto- tum inter sacrosancta ejusdem diei demonstravit solem- nia. Cum enim ad locum sanctse exhortationis su?e courses, ventum est, O qualia, O quanta per organum suum Spiritus Sanctus effudit ! Nam in verbis gratise qnse procedebant conspectui solis hujus apparuit quern ore et corde gessit. Evangelizavit ergo qualiter nunquam ante evangelizavit, et exemplo Domini passuri discipulis in coena mystica pacem et caritatem Suam commen- dantis, Carnem Suam et Sanguinem in tiibum spiri- tualem transferentis, commissam sibi ecclesiam Deo His la&t ' ^ ^ public com- assignavit, verbo erexit atque auctoritate apostolica bunion, a peccatis omnibus absolvit; postremo sacrificio Agni Dei oblato, Deo reconciliavit. Ante communionem vero sanctam, data ex more benedictione ad populum, solito Spiritu Sancto afflatus processit, et sanctarum sententias benedictionum gratiosus absolvit. Dein com- missa omnibus pace et caritate sua, commissorumque absolutione rursus iterata, cunctis velut in angelum Dei intendentibus " Vale ultimum " dixit. Adhuc His fare- autem populo sanctum ejus colloquium desiderante et desiderabilem ejus vultum ardenter sitiente satisfactum judicavit, et vitam suam epulaturus ad sanctum altare rediit ; sicque pane vitse refectus, diem ilium spiri- Quod si . . . testimonii'] om. G. | ^ gloria] hora, G. E 6G VITA SANCTI DUNSTANI tuali Isetitia consummavit. Nonne his claret, domnii et patres, beatum Dunstanum pretiosao mortis suae His last tempus prsescisse ? Sed, ut dictum est, merito praece- dentis vitsB. At jam nunc quomodo invenerit eum Dominus vigilantem audiamus. Die ergo Ascensionis Dominicse prsedicta, coepit columna Dei lente viribus destitui ; languore autem praevalente, lectulo suscipitur, in quo tota sexta feria cum nocte sequenti coelestibus intendens, advenientes et recedentes in Domino confor- tabat. Mane autem^ Sabbati hymnis jam^ matutinalibus peractis, sanctam adesse jubet fratrum^ congregatio- Hetakesthe nem. Quibus itcrum ^ spiritum commendans, viaticum last^sacra- gg^^jj^g^j^^j^^Qj^^jj^ Christi coram se celebratum, ex mensa coelesti suscepit. Unde gratias agens Deo psallere coepit; "Memoriam fecit mirabilium Suorum misericors " et miserator Dominus ; escam dedit timentibus Se." Ps. cxi. 4, 5. Inter quae verba spiritum in manibus Creatoris red- His death dcns, in pacc quievit. O nimis felicem quem Dominus s. Luke, xii. and burial. . • m j o li i • i ^* mvenit ita vigilantem. Sepultus sane est m sepulcro a seipso condito, ubi quosque transeuntium pontifica- liter monet sortis proprise. Lectio xii. Dunstan Et factum est in hoc sacro transitu in coelo gaudium enters into t • -i , • i«» i the company angelis, pius luctus in ccclcsiis, coiiiusio m inieris. Certum Angls ; est enim Jerusalem coelestem animam hanc sanctam ob- viis Isetitise ministris suscepisse. Incitabant enim eam crebra suspiria cum ingenti desiderio post se emissa. Num sanctos angelos laudes Dei in adventu ejus ere- dendum est siluisse, quem totiens organorum suorum de- mulcebant suavitate ? Maxime autem dum per sancta cherubin et seraphin, velut quidam angelus aut arch- angelus ad concinendum sine fine Sanctus/ gloriose of thePatri- per testcm idoneum invitari sit visus. Patriarchse autem archs; * autem] facto, ios. G. ^ iterum] om. G, ^jam] om. G. ^ fratrurn] om. L. ^ Sanctus] Sanctus, Sanctus, ins. L. AUCTORE ADELARDO. G7 quasi patriarchiam suscepere ; et in sinu Abrahse feliciter condidere. Jure quasi patriarcham quern cseteris patribus et loco et merito prseesse noverunt. Quid de Sanctis refe- rendum prophetis nisi quod certatim se dederint in oscula prophetse venientis ? Prophetae, dico, quia inter plura of the Pro- qua3 prsedixit barbarorum quoque quam patimur inipug- nationem in spiritu prsevidit, et post excessum suum ven- turam prophetavit, a quibus populum suum liberet om- nium liberator Deus, tanti vatis Sui piis intercessionibus. Num ab apostolis est desertus ? non utique desertus, of the Apos- immo gloriose receptus. Num desererent ad patriam et ad Christum venientem quem frequentare dignati sunt in terra peregrinantem. Sed nec sancti martyres ; et of the Mar- merito, quia si non deesset occasio occumberet utique gladio. Exempli gratia ; quidam illustrium pro illicito matrimonio ssepius ab eo redargutus, sed non correetus, gladio tandem evans^elieo est a Christo divisus. Qui Example of F his boldness Komam adiens dommum apostolicum pro se Dunstano rebuking . y» vice. seriptis satisfacere optinuit. Hie Dunstanus juxta inter- pretationem nominis sui, montanus utique lapis, ut mons immobilis, u.t lapis angulari lapidi afExus, moveri non potuit : sed ipso apostolieo mente altior in se solidus He refuses . . to obey a perstitit, " Scias, inquiens legato, " nec capitis plexione g^pai man- " me a^ Domini mei auctoritate movendum." Ecce quomodo cum Johanne propter Herodiadem truncato paratus est e^ladio occumbere. Jure ere^o dictum est eum He had the ^ . * ° . spirit of a a Sanctis martyribus non desertum. A Sanctis autem martyr, confessoribus ut cohseres agnoscitur, cum quibus etiam in mensa Domini epulatur. Quid de virginibus dicam ? Virginem virgines suscipiunt et reginse suse, angelorum He js num- videlicet dominatrici, Marias a Filio et Domino suo coro- with the natum offerunt. Beatus igitur es, care Dei Dunstano, qui cum angelis angelus, cum patriarchis patriarcha, cum prophetis propheta, cum apostolis apostolicus ; cum martyribus martyr, plura pro justitia passus, cum con- ^ a] ad, L. E 2 68 VITA SANCTI DUNSTANI. fessoribus cohseres, et cum Sanctis virginibus virgo esse Proof of his probaris mundissimus. Qui cum nubere quondam vo- character. luisti, ut Johamies dilectus Domini, salubriter segrotans virginitatem perpetuam elegisti. Et ideo cum iis qui Ad^ress^of non inquinaverunt vestimenta sua Agnum Dei sequeris. prayer for Ideo in ccBua nuptiarum Ami laetus discumbis.^ Erffo * cum talibus et tot civibus in perpetuum feliciter gaude- bis, et in ligno vitse setemaliter epulaberis. Euge nunc Dunstane pie, euge pater benigne, ex hominibus quidem assumpte, sed ^ angelis atque archangelis conjuncte. Quae- sumus ergo per tantas felicitates tuas, servulorum post te suspirantium clementer memorare, jugiter miserere. Offer, egregie^ Dei antistes, pro nobis hostias placationum et thymiamata precum, quibus expiati te Iseti quique sequamur ad sancta sanctorum, ubi Christus pontifex ad interpellandum Patrem pro nobis introivit. Ubi et te, die hodierna pontificali gloria coronatum, regnare prse- cepit. Qui cum cosoterno Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat nunc^ et per immortalia ssecula sseculorum. Amen. Laus Deo. Amen. [Explicit^ vita sancti Patris nostri Dunstani ah- breviata per Adelardum exiguum famnlum Sancti Blandiniensis coenobii ; epistola per eum missa ad Sanctmn Elphegum Cantuariensis ecclesice archiepiscopvm. Soli Deo honor et gloria.] 1 discumbis'] discumbebis, G. 2 sed^ secundus, G. ^ egregie"] om. G. wMWc] om. G* ^ Explicit, &c.] from MS. L. III. Adelard, p. 53. VITA SANCTI DUNSTANI AUCTOUE OSBERNO. Prologus, Epistola de vita Sancti Dunstani, archiepiscopi et Gonfessoris} 1. Universis catholicae matris ecclesise filiis, confrater psbern has . beenfre- eorum per earn qu86 m Cnristo est regenerationem, Osber- g^^^^^^ nus, paeem bonam et perpetuam salutem. Multorum saepe J^J^^^*^® ac venerabilium patrum veneranda mihi auctoritas Dunstan. innuit,^ ut vitam magnifici patris Dunstani littei-arum monimentis tradere, atque ad Dei laudem hominumque utilitatem ecclesise deberem auribus insinuare. Quibus dum ego, pro facienda exeusatione, illud et verum obten- derem, esse plura a plerisque non ignobilis usquequaque scientise viris de hac re conscripta : vererique me homi- He argued \ ^ ^ that many num reprehensiones, qui forte mimos nos aut eerte teme- J^^^^J^gi^ rarios vocare possent, dum non tam nihil satis nos already, habere, quam nihil nobis satis esse posse contenderent ; contra illi magis nihil satis se habere quam nihil satis esse posse retulerunt, et hoc probabilibus rationum firma- mentis velle se astruere dixerunt. Nam eorum, inquiunt, J^^^^^^^^^^ quorum- prsecipuam interfuit hujus rei diligentiam habere, ^^^4^^^^' alii etsi satis eleganter non tamen satis diligenter, sed quantum ad nocturnum festivitatis officium satis esse judicavere, sermocinandi ad populum modo scri])sere. 1 The text of the Prologue is from the Harleian MS. 56. (H.), col- lated with the Lambeth MS. 159 (L.), and with the other MSS. F. K. M. N. O, mentioned below, p. 71. 2 innuit] imminuit, F. H. L, M. 70 VITA SANCTI BUNSTANI After allud- ing to Adelard and B., he men- tions that the better writings on the subject were burnt at Canter- bury in A.P, 1067. Some, how- ever, in English had survived. Osbern therefore undertakes the work. The merits and faults of it must be charged to his ad- visers. Alii autem dum nimis diligenter, quemadmodum quaeque B. p. 4. res acta sit explicare conarentur, elegantiam perdiderunt, atque in illud dicendi genus quod suffultum Romanee princeps eloquentise vocat, ineiderunt, quod facilius taedium legentibus quam aliquod audientibus emolumen- tum gignere consuevit. Qui vero in utraque parte dicendi elaboraverunt ^ ut essent festivi pariter atque secundum gestas res bene ordinati, horum scripta in illo incendio consumpta sunt, quod ante hos annos sancta Dorobernensis ecclesia cum magno suarum rerum ^ detri- mento perpessa fuisse dinoscitur. Sed ab his, inquiunt, aliqua in patrium id est in Anglicum sermonem translata supersunt, ex quibus id quod petimus elicere, et in La- tinam denuo poteris linguam Deo suffragante transferre. 2. Itaque his sive rationibus sive rationum auctoribus ad scribendum traductus, malebam aliense voluntati bene- dicendo obtemperare quam proprise serviens voluntati a bene dicendo temperare. Verum ad hoc audendum non sine quadam pudoris suffusione accedo ; propterea quod omnium ora in me esiSe existimo veluti in hominem more Lselii novas dicendi victorias poUicentem, et quasi ea quae ab aliis commode dicta sunt commodius se dicturum prse- sumentem. Sed ego neque illos minus commode dixisse reprehendo, neque me commodius dicturum promitto ; sed sive id dignum fuerit, sive pro tanta rerum materia digno contrarium ; quod intendo illorum meritis aut culpse ascribo, quorum imperio atque importunitate victus hsec scribo. Quam vis et mea voluntas tantum devotionis erga eundem patrem et dominum nostrum obtinere de- beat, ut si nuUi vellent ista a me expetere, ego pro persona mea non dubitarem ingerere. Ita namque cum in alios me vidente, tum in meipsum me sentiente, ejus merita valuere. Sed non fuit consilium quid vel in alios me vidente, vel in meipsum me sentiente, hoc in libello dicere ; in alio vero qui de signis ad sepulcrum ejus per- 1 elaboraverunt] laboraverunt, L. | ^ suarum rerum] suorum, H. AUCTORE OSBERNO. 71 petratis scribetur, dicere consilium fuit. Nunc autem He adds a T i» •! I i. book on the primordia nativitatis iliius, processum fetatis, cum aug- Miracles, mento gratiae coelestis, commutationem mortalis sseculi pro immortalitate sDterni saeculi, quam verissime cona- bor absolvere ; omissis omnibus hiis quae ita fuere mi- rabilia ut infidelibus videantur incredibilia. Ac me quidem hiis enarrandis imparem scio ; sed in Ejus nomine, in Quem ipse fideliter credidit et Cui ipse fidele operis ministerium exhibuit, ista aggredi temptabo. Explicit 'prologus in vitam Sancti Dunstani archi- episcopi Cantuariensis per Osbernum 'tnona- chnm et prcecentorum ejusclem ecclesice Christi Cantuariensis. Incipit Vita Sancti Dunstani Cantuariensis Archi- EPISCOPI ET CoNFESSORIS.^ 3. Regnante magnifico Anglorum rege iEthelstano, Dunstan . ... . T, was born in anno quidem imperii ejus primo, adventus vero Anglo- the first rum in Britanniam quadrinsrentesimo nonae:esimo sep- ^Mstan, A.D. 924. timo, cum idem rex hostibus circumquaque subactis pace et Concordia regnum tueretur/ natus est puer Dei Dun- stanus Wessaxonicis ^ Angliae partibus, magnis quidem pro seeculi dignitate parentibus, sed ad religionem, quae Christianos decet, longe majoribus. Tanta siquidem virtutis ratione viventes animum colebant, tot piis ope- ribus laborantes insudabant, ut communem mortalibus viam ingressi angelicis spiritibus mererentur associari; sicut eidem filio suo postmodum divina ^ revelatione innotuit. Quod non alienum est divinitatis consilio fac- tum conjicere ; ut videlicet tantus infans tales paxentes ^ The text is from the Bodleian MS. 285 (R.), collated with the MS. Digby 110 (D.), the Harleian 56 (H.), the Harleian 315 (I.), the Lambeth 159 (L.), the Arundel MS. 16 (F.), the Cottonian Tibe- rius, D. ni. (E.), and Tiberius D. IV. (K.),theMSS. 2475 (M.), 52S4 (N.), 5348 (O.), and 5989 (P.), in the Royal Library at Paris; also with the version of Mabillon and the Bollandists. 2 tueretur'] teneretur, L. ^ Wessaxonicis] Saxonicis, O. ^ divina] om. R. 72 VITA SANCTI DUNSTANI The merits haberet, qui cum ipsi bene viverent, turn bene vivendi parents. formam nascituro ex se filio tradere possent. Mag- num quippe Deus ilium futurum prsevidebat, quem ibi dulcedinis Suae benedictionibus prsevenerat, ubi omnes filii Adam nativse maledictionis sententiam ex- cipiunt, si non per assumptam a Filio Dei humani habitus formam ad pristinam reformentur beatitudinem. Magnum inquam Deus ilium futurum prsevidebat, cui tantum muneris donatum est, ut ante mundo signis innoteseeret ^ quam hune in hujus mundi lucem mater fudisset. Atque ut esetera dilucide et ordinate proce- dant, hinc dicendi initia constituam. Themiracie 4. Matemis ififitur sinibus sacro puerperio intumescen- Adelard, on the feast , • -n * • r r .•n'i4 fication ^^^^^> Purificationis sanctse ac perpetuae Yirginis ^eforehis Marine illuxit festivus. Cumque vicinus illic undique populus ad ecelesiam eidemVirgini inGlestonia^ dicatam eonflueret, ut devotionis suae ministerium in tanta solem- nitate E.egi regum Christo persolveret, contigit patrem pueri Herstanum cum conjuge sua^ Kynedritha^ adve- nisse, accensisque lampadibus sacris Missarum solenniis interfuisse. Jamque plurimam diurni servitii partem cletus absolverat, jam quemadmodum puerum Jesum in templum parentes inducerent, recitari coeperat, cum repente majestas Domini in templo apparuit, qu8G omnia omnium luminaria extinxit totamque domum tenebrosa caligine obtexit. Hinc gelidus omnium membra pavor perserpit, rigent comse, genua coUidun- tur. Stabant quippe sensu hserentes, et alternis obtu- tibus stuporem indicantes. Sed ut omnibus clarum fieret quid in hac re ea qusG apparuit majestas^ in- tenderet, extemplo lux coelitus ^ emissa in templo resplenduit, et eum quem puerpera manu tenebat cereum accendit. Si ante populus de amisso lumine miratus est, nunc majori admiratione simul et ex- ultatione detinebatur. Exultabat namque prsesentem se * innotesceret'] ignotesceret, 0. 2 Glestonia] Glastouia, L. ^ sua"] om. L. * Kynedritha] Kynedryda, L., Kynedrida, H. M. ^ majestas'] Domini, ins. R. ^ ccelitus'] om. O. AUCTORE OSBEBNO. 73 Dei sjratiam vidisse ; sed mirabatur banc sibi per foemi- Pa^^uei , ^ with John nam provenisse. Hue itaque ab omnibus est perrec- the Baptist ^ , ^ ^ andJere- tum et bine lumen omnibus porrectum. Habemus ergo ^i^-^- s^Lukei. novum de nova Elisabeth^ Johannem, habemus nostri Jerem. i. 5. temporis Jeremiam : quorum alterum Deus, alterum Dei archangelus, in matris ^ utero sanctificatum asseruit. Atque ut excellentiorem gratiam advertas, qua die Filius Dei^ a matre virgine in templo est prsesentatus, ea nimirum puer Dei in matris utero ad templum est deportatus. Lumen ad revelationem gentium et glo- s^Luke,ii. riam Israel Sanctus Symeon exultando proclamabat :^ lumen nihilominus in terra Anglorum exortum Christus, Qui verum lumen est, lumine deelarabat. 5. Postquam autem edendi partus tempus advenit, mu- Birth, bap- lier genuit filium, quantitate quidem corporis parvulum, naming of sed ea qua praeventus fuerat gratia Dei immensum. Inde statim seeundse generationis honore potitus, fu- turam fidei illius soliditatem jam tunc divinitus prse- figuratam in nomine ^ sortitur ; Dunstanus, quod petra3 firmitatem sonat, parentum suorum annotatione voci- tatur.^ Deinde cum teneros infanti^ annos sequens jetas exclusisset, et linguam in apertos sonos jam formare coepisset, ad templum nascentise illius miraculo quondam insigne cum oblationibus hostiarum defertur, immo ipse hostia viva sancta Deo placens ofFertur. Ibi vision of B. p. 7. illis in oratione pernoctantibus apparuit vir, sethereos buildings at habens vultus. Locum dixit non multo post tempore bury, sublimandum, puerum ibidem Deo relinquendum, et beatum ilium per ssecula prsedicandum. Tum mensoris funiculum per plana atrii extendens, " Sic/' inquit, " sedificabitur locus iste ad prseparanda corda illorum " Domino qui hoc in loco per hunc puerum Domino " credituri sunt." Qua illi revelatione vehementer gavisi immensas Omnipotenti Deo laudes persolvunt; com- 1 Elisabeth} Elizabeth, L. 2 matris] om. R. Dei] om. L. ^ proclamab'xf] proclamat, L. ^ prcejiguratam in nomine'] om. R. ^ vocitatur] vocitatus, D. F. K. L. M. 74 VITA SANCTI DUNSTANI Hewas^^ mendantes puerum in templo ut esset Levi^ Domino * et portio illius existeret Dominus, quemadmodum Moysi dictum est, cum divideret Judaeorum per tribus sin- gulas incolatus^ ; " Non erit tribui Levi sors inter fratres " suos, dicit Dominus; quia Dominus Deus pars illorum Numb.xviii. " est." Unde Petrus ostendens se portionem in Deo habere, non in sseculo, " Argentum/' inquit, " et aurum " non habeo ; sed quod habeo hoc tibi do. In nomine " Jesu Nazareni surge et ambula." Hoc est ; aurum non Acts ui. e. est portio mea ; argentum non est portio mea ; portio mea Christus est ; hoc nomen munificum, hoc nomen mihi fructuosum est. Talis ergo portionis fructum tirun- culus Christi in timore sancto assecutus,^ assidua mi- nistratione Domino serviebat, proficiens quotidie tam in scientia pietatis quam in virtute sanctitatis. state of 6. Ea tempestate Glestonia ^ reefahbus stipendus ad- B. p. lo. Glastonbury t . . ., ° i k • tvt Adelard at the time, dicta, mouasticse rengioms penitus erat ^ ignara. IN on- p 54 dum enim in Anglia communis vitsG ratio colebatur, non usus deserendi proprias voluntates hominibus affecta- batur. Abbatis nomen vix quisquam^ audierat. Con- ventus monachorum non satis quispiam viderat. Sed cui forte id voluntatis erat ut peregrinam vellet trans- igere vitam ; is mod-o solus modo paucos ^ ejusdem propositi comitatus, patrios egrediebatur fines, et qua opportunitas vivendi licentiam dabat, illic alienigena vitam agebat. Hicque mos cum plerosque tum vehe- irish^pii- menter adhuc manet Hibernos^ quia quod aliis bona * voluntas in consuetudinem hoc illis consuetudo vertit in naturam. Quorum multi atque illustres viri divinis ac saecularibus litteris nobiliter eruditi, dum relicta Hibemia in terram Anglorum peregrinaturi venissent, locumque habitationis suae Glestoniam delegissent; 1 Levq Levis, F. H. O. M. 2 incolatus'} incolatum, R. ^ assecutus] est, ins. L. ^ Glestonia^ Glastouia, L. The whole paragraph down to redundaret is omitted in K. ^ erat] om. L. ^ quisquam] quispiam, L. 7 paucos'] So E. F. H. L. D. R. ; paucis, Boll. Mab. AUCTORE OSBERNO. propterea quod esset et a civili multitudine sequestra- School of the Irish tus et humanis usibus accommodus, et, quod maxime whereyoung affectabant peregrini, Patricii religiosa veneratione, glo- taught, riosus, qui olim evangelizando regnum Dei illue perve- niens, vita, doctrina, signis, mirabilibus, multipliciter claruisse et post omnia hsec ibidem in Domino quievisse perhibetur. Cum ergo hi tales viri talibus de causis Glestoniam venissent, nec tamen quicquid sibi necessa- rium erat sufficientissime in loco repperissent, suscipiunt filios nobilium liberalibus studiis imbuendos, ut quod minus ad usum loci ubertas exhiberet, eorum quos docebant liberalitate redundaret. B. p. 8. 7. Adest ergo nobilissimus in Christo puer Dunstanus, Dunstan's Adelard, • x t • v i i.* i Progress. p 54 mter alios unus, immo prae ains solus ; ubi paulo diligentius quam imbecilla setas ferre posset, litterarum studio intentus, acerrimo in tenello corpore languore fatigatur; adeo ut per aliquot dies nec quid ageret nec quid ab aliis ageretur, ipse intenderet. Flebat au- His illness, tern scolasticorum coaetanea^ turba, flebat tota domus familia; ipsi doctores recordantes modestiam pueri, ingenium, nobilitatem, educationem. Cumque jam in limine mors ^ adesse putaretur, nihilque aliud quam and miracu- lous rC" funeris obsequium meditaretur, ecce intempesta nocte covery. coelestis ilium medicina revisit, quam ei per angelicum ministerium Christus exhibuit. Ac ne qua salutis mora innecteretur, ubi divina provenerat medicina, con- festim de lectulo surgens doloris, ad templum Deo gra- tias acturus moderata velocitate currit,^ habens Ilium in itinere ductorem, Quem in ^egritudine habuit Sal- vatorem. Stupefacti magnitudine facti qui in domo He rises J • J J." 'IT 1 J 1 1 1 from his bed erant, qui segrotantis lilius curam gerebant, lento pede and goes to J. i» • i in • • 'T. . the church. praeeuntis vestigia terunt, nnem rei curiosa agilitate explorantes. Necdum medium itineris confecerat cum malignus spiritus, sive ejus saluti invidens seu futuram religionem suspectam habens, latrantium canum multi- tudine stipatus occurrit, viamque eunti intercludere ^ cocElanea'] coretaueoruni, IJ. mors^ mortis, K. rnrrit] ciiciirrit, R. 76 VITA SANCTI DUNSTANI He drives contendit. Exclamat itaque piler Christum, pavore away the . ... . devil's dogs, contemtus, sed ductoris sui prsesidio vallatus ; virgam arripit/ quam in faciem obsistentis simulacri vibrans, ipsum cum omni comitatu in fugam compellit. 0 sanc- tum et terribile Christi Nomen, sapientibus absconditum, parvulis revelatum ! Ecce draco quem initium figmenti Ps. civ. 26. sui finxit Deus ad illudendum ei, non solum ab angelis Dei illuditur, verum etiam a puero parvulo superatur. Vere detracta est ad inferos superbia ejus, in profundum isa. xiv. 15. laci concidit cadaver illius. Sed in quo ista noster potuit parvulus, nisi in lUo Qui cum sit Deus super omnia benedictus in ssecula, parvulus de virgine natus est He finds the nobis, Filius a Patre datus est nobis ? Dunstanus igitur isa. ix. e. close?: ad portam templi veniens, sed eandem repagulis obser- climbs the i • • i •••j.'iij ladderand atam invcmens, scalam cui mniti solebant, qui superiora descends j t • i j. • j j • 9, inside. tempil sarciebant, ignoranter et quasi per excessum"^ mentis ascendit. Inde ad alteram tecti partem qua nuUus erat descensus progrediens, angelicis manibus ad solum deponitur, et in interiora templi non patentibus claustris inducitur. Orta autem luce dum per vicinas domos quaestio de puero facta faisset, repertus est in templo cum iis qui nocturnas custodias agebant, leni sopore offusus.^ Eogatus ut tam mirabilis eventus He declares Hiodum exponerct, non esse hsec in sua conscientia mSonscious rcspoudit, et ignorantium mentes majori ambiguo de- at the time, (j^^it. Sed hii quos explorandi gratia puerum secutos fuisse prsediximus, de omnibus quse usque ad suprema templi fastigia contigerant, claro et probato^ sermone testificantur. Csetera vero quoniam et illos et puerum latuerunt, sola Dei potentia mirabiliter patrata fuisse claruerunt. Magno igitur ^ timore concussi omnes qui audierunt cogitabant quidnam esset quod puero con- tigisset ; dicentes ad alterutrum, " Quid sibi vult- puer " iste, cui tot et tam* sancta prseconia attestantur ? Qui ^ arripit] arripuit, L. ; accipit. Boll. 2 excessum] excussum, D. R. 3 offusus] efiusus, L. D. ; effessus, * prohato] turbato, L. ^ igitur'] ergo, R. AITCTORE OSBERNO. 77 ante beatus quam natus ; ante virtus prodidit s^lori- The wit- 1 ri • 1 • • nesses ac- osum quam ?etas probaret adultum/ Smgulari gratia cept it as a hunc pr?editum videmus, quern angelus segrotum sanavit, diabolus sanatum contremuit, eeclesia signata excepit." Et denuo orantes, " Augeat/' inquiunt, Deus meritum pueri ad gloriam Sui." At ille regentis se Christi Spiritu repletus, aures quidem corporis a suis laudibus avertebat, sed in secreto pectusculi Deum bene- dicebat. Ab illo itaque die in tanta admiratione habitus est, ut plurima ilium utriusque sexus multitudo quamvis adhuc delicatum videre cuperet. Ipse vero quanto excellentiora audiebat, tanto de se minora sentire.^ B. p. 10. 8. Jamque vernans setas adolescentiae decus mduerat, He takes cum eum parentes sui sacros ordmes rogarent susci- orders, pere, ut qui fuerat a primaeva aetate Domino electus per hujusmodi gratiam eidem conjunctius adhsereret. Quorum ille voluntate humiliter parens minores gradus et habitu suscepit et vitae honestate servavit. Turn vero, quod illi aetati non parvo ornamento ^ est, certabat omnes officio superare, gratia et affabilitate omnes an- teire, servare pudicitiam, fugere lasciviam ; appetitor honesti, turpitudinis ^ execrator ; majorum natu coUo- His demean- . IT IT •! 1 our in his quiis adesse, juvenum ludicra declmare ; ciborum ab- youth, stinens, somno temperans, incessu gravis, neque facile moveri loco, neque abrupte loqui ; magnae fiduciae ad incipiendum bonum, constantiae ad perficiendum ; prin- cipium bene agendi Deum semper habere, finem vero Eidem commendare. Moribus^ quoque bonis accessit studium sacrae lectionis,^ cujus exercitio et vitiorum importunitates evitabat et virtutum augmenta nutrie- bat. Et quoniam studium parvam habet efficaciam ubi naturale ingenium non suggerit intelligentiam, auctore Deo sic utraque praeditus erat, ut et facilitate ingenii ^ Quid . . . adultum] om, R. - sentire'] sentiebat, R. ^ ornamento^ om. R. honesti, turpitudinis ] honesti, turpis, R. ; honestatis, turpitudinis, O. L. ^ Moribus] Majoribus, D. ^ lectionis'] religionis, R. 78 VITA SANCTI DUNSTANI His progress Quamlibet rem acutissime intellifferet, et occupatione in learning. . . studii quodcunque intellectum fuisset firmissime retine- ret. Ex quo in brevi factum est ut neque prseceptoribus suis imperitior, et condiscipulorum peritissimis ^ multo esset ipse peritior. Philosophorum scientias quas earum rerum quae sunt et quse aliter esse non^ possunt cog- nitionem^ veritatis vetustas esse diffinit, ut sunt mag- nitudines, et earum alias manentes motuque carentes, alise vero quae mobili semper ratione vertuntur nec uUis temporibus adquiescunt; multitudines quoque, et earum nihilominus alisG per se, aliae in ratione positae ; — horum inquam scientias diligenti excoluit ratione, mag- nam in his et constantem prospiciens esse perfectionem. mus\^^i)ut quamvis his omnibus artibus magnifice poUeret, pfeceof ^J^^ tamen multitudinis quae musicam instruit, eam luxury. videlicet quae instrumentis agitatur, speciali quadam affectione vendicabat scientiam ; sicut David psalterium sumens, citharam percutiens, modificans organa, cimbala tangens ; sed non sicut hii quorum inertiam et luxu- riosum otium propheticus noster increpat armentarius ; " Qui dormitis/' inquit, "in lectis eburneis, et lascivitis " in stratis vestris; qui comeditis agnimi de grege et " vitulos de medio armenti ; qui canitis ad vocem " psalterii, sicut David. Putaverunt se vasa cantici " habere, bibentes in phialis vinum." Nec eo ista com- Amos, tI. 4-6. memoramus quo hiis opus esse ad perfectionem ten- denti arbitremur, sed ut multiplices Dei gratias in He loved juvcnc commcndcmus. Nam omnibus saecularibus piety above , t- pti -j- -jj* all things. stuQiis praeicrebat scientiam pietatis, quae m evange- licis et apostolicis continetur litteris, dum sua semper ingenia sanctorum patrum auctoritati contradens, et ambas res ad easdem litteras conferens,^ fidem veram, morum disciplinam, et quod unum ac solum prae om- nibus quaerendum est, vitam aetemam se invenisse ^ peritissimis'] peritissimorum, R. 2 nori] om. L. 3 cognitionem ] cognitione, R. This is a quotation from Bdetius de Arithmetica, 0pp. p. 1296. * conferens^ Here the Harleian MS. 315 (I.) begins. AUOTORE OSBERNO. 79 Adelard, p. 55. gaudebat. Sicxit ergo David nostri simphonista vasa cantici habuit, quia usum illomm non nisi in divinis He could laudibus expendit. Preeterea manu aptus ad omnia, carve, posse facere picturam, litteras formare, scalpello ^ impri- mere, ex .auro, argento, sere et ferro, quicquid liberet operari. 9. Tunc audita fama venerabilis viri Cantuariorum archiepiscopi Athelmi, cujus ipse erat nepos et filius fratris, permissu parentum suorum proficiscitur ad eun- dem, quatenus tanti parentis et cognitionem haberet et vitse illius exemplo juveniles mores informaret. Laeta- batur itaque episcopus nimis in adventu nepotis, con- siderans in illo venustatem corporis, animi vigorem ac totius honestatis eminentiam. Undo eo quo afflatus est Dei Spiritu vas electionis ilium futurum prsenoscens, potiori gradu decorare et regi -^thelstano familiari contestatione eum studuit commendare. " Hunc/' ait, ' juvenem mihi quidem plurimum, regiae vero stirpi non- ' nullo consanguinitatis jure devinctum, vestrse excel- ' lentise commendo, ut stet jugiter in conspectu vestro, ' audiatque verbum ex ore domini mei regis. Expe- ' riar^ in illo gratiam vestram, quam multiplicem ' saepe in maximis rebus expertus sum, et deinceps ' amplius me experturum confido." Quod rex prompta cordis alacritate accipiens, oblatum juvenem gratissime excepit, unice dilexit, post hsec necessariis quoque rebus regia vice praeesse constituit. Dunstanus igitur, terreno degens in palatio, egrediebatur et- ingrediebatur ad imperium regis, et prosperatum est in manibus ipsius quicquid operis ipse coepisset. Et nunc quidem sur- gens ad orandum Deum, nunc sedens ad dijudicandas causas hominum, ita se sapienter ac circumspecte age- bat, ut et Deo j)er omnia placeret, nec aliquem pie viventium sua culpa offenderet. Dominus enim erat Gen. xxxix. cum iUo, ct Omnia ejus opera dirigebat. Iterum cum 23. He goes to visit the archbishop, who intro- duces him to the king. He becomes a favourite of Athel- stan. ^ scalpello'] sculpello, L., sca- pello, I. N. 2 Experiar] circa me, ins. R. 80 VITA SANCTI DUNSTANI He plays on videret dominum resfem sajcularibus curis fatiofatum, his harp . ^ ... before the psallebat in tympano sive in cithara, sive alio quo- libet musici generis instrumento ; quo facto tarn regis quam omnium corda principum exhilarabat. He is asked 10. Tunc cujusdam matronse frequenti ac religioso ro- B. pp. 20- desiSifora gatu compcUatus est, ut ei stolam sacerdotalem artificiosa operatione prsepingeret, quam postea ad divinos cultus aurifactoria imitatione figuraret. Qui assumpta in ma- nibus cithara, ad domum tendit religiosse, citharam in pariete suspendit, opus ad quod venerat diligenter in- stituit. Cumque manum operi, cor autem atque labia Deo prgepararet, apparuit in domo gloria Domini, quae ilium jocunda suavitate reficiebat, cseteros vero insolita admiratione exterritos reddebat. Nam cithara illius quam affixam parieti fuisse diximus, ita ut erat, pen- dens in paxillo, absque uUo moventis dumtaxat hominis impulsu, consuetam omnibus hujus antiphonae melodiam acutissima simul ac discretissima modulatione perso- His harp j^^j^ . « Gaudent in coelis animse sanctorum qui Christi plays an ' ^ ^ ^ ^ J- wMsfheis vestigia sunt secuti, et quia pro Ejus amore sangui- so employed. « ^q^d. suum fuderunt, ideo cum Christo gaudebunt ^ in " seternum." Exsiliunt itaque obstrepentes puellulse,^ materfamilias, omnisque domus clientela, vociferans^ hominem nimium esse sapientem, amplius eum quam quod expediat scire. At ille mundissimo mundissimi cordis intuitu coelestem ilium musicum intendens, ad- moneri se intelligit, ut vias duriores arripiat, ut Christi vestigia propius sequatur, ut sanguinis sui effusionem non metuat, si ^ Dei regnum et vitam delectat ^ habere seternam.^ Audivimus olim rudentem asinam verba edi- disse ; citharam vero sine humano impulsu ' sensualiter cecinisse nunquam audivimus. Ilia insidentem ne mo- reretur retinuit; ista ne mors timeretur admonuit.^ ^ gaudebunt] regnabunt, L. See above, p. 21. 2 puellulce'] puellse, R. ^ vociferans'] vociferantes, R. ^ si] sed, D. ^ delectaf] delectet, L. ® aternam] perpetuam, R. 7 impulsu] pulsu, L. ^ Ilia . . admonuit] om. L. AUCTORE OSBERNO. Ilia angelicos vultus pertimescens subsedit, ista ad as- This was i 1 • J 1 TIT T I • • a miracle pectum ^ JJei et angelorum lllius omnes audientes mvi- indeed, tavit. Sed Tua haec sunt, Christe, magnalia, qu8D in Tuo Dunstano operari et per nostrum ministerium prsedicari hominibus voluisti. B. pp. 11- 11- Aecensus er^o^ furore diabolus, quod tarn Sanctis The devii » contrives principiis juvenem niti eonspiceret, in invidiam aliquo- Dunstan's . . ,11- 1 1 overthrow. rum eum conatus est adducere, ignorans malam volun- tatem suam Deo famulari, ad perficiendam Dei bonam voluntatem in homine, quern ad conregnandum et eon- gaudendum ipse praedestinaverat. Inflammat itaque in- videntise stimulos, operarios iniquitatis, qui confieto mendacio opinionem juvenis apud regem laedant; asse- rentes^ ilium malis artibus imbutum, nec quicquam divino auxilio sed pleraque dsemonum prsestigio ope- rari. Advertens autem Dunstanus faciem regis non esse He leaves sieut heri et nudiustertius, palatio discedere parat ; malens regem sponte sua deserere quam ipse invitus a rege derelinqui. Quod ubi compertum est ab his qui probitatis illius improbissimi aemulatores exstiterant, insidiis iter obsident, socios disturbant, ilium equo de- jiciunt ; supplieiis affligunt ; postremo vinculis irretitum He is at- . , . , J 1 n i • J • tacked and m cisternam quse luxta erat depeilunt. Cum interim plunged in a IT, -It* '11 cistern, but norrendo molossorum agmme deiensus, a quibusdam delivered by hominibus invenitur, quorum studio ae pietate ad vicum fovendus transfertur. Tum ille ex profundo cordis sus- B. p. 13. pirio ingemiscens ait, " O sseva propinquorum meorum " vesania, in caninam sa3vitiam ex dilectionis humani- tate mutata. Nam irrationalis canum natura dilec- " tionem mihi humanitatis blandiendo exhibuit, pro- " pinquitas vero humanitatem oblita infestantium canum " me severitatem ostendit." Intellexit ergo hoc esse principium certaminis ad quod ilium divinus nuper citharoedus prsemonuit. * aspectum'] affectum, L. I ^ asserentesli affirmantes, R. . 2 ergo'] igitur, D. F. K. L. M. I 82 VITA SANCTI DUNSTANI Dunstan is invited by Elfege to become a monk. His a^u- ment in re- ply, and Elfege's answer. Dunstan deliberates. 12. Profectus autem inde cognatum pontificem adiit -^Elphegum/ qui tunc temporis, Wentanse prsesidens eccle- sise, vitam virtutibus decorabat. A quo frequenti sup- plicatione rogatus ut monachum indueret, quatenus qui angelicas conversationis initia haberet, perseverantiam in habitu demonstraret ; respondit ille excellentioris gratise esse qui in sseculo consenuit et tamen quae mo- nacho digna sunt fecit, eo qui se monasterio dedit, nec quicquam aliud praeterquam quod sibi statutum est post haec facere potuit. "Alterum/' inquit, "necessi- " tatis est, alterum libertatis." Ad haec episcopus, " Omnibus/' ait, "in commune summa necessitas est, ut qui ignem gehennaa voluerit effugere, ignem con- cupiscentiae studeat extinguere. Ignis vero concu- piscentiae non multum extinguitur, si fomenta illius " humanis sensibus non subtrahuntur. Sicut enim ligna ad ignem, sic ea quao sensibus subjacent, ad concupiscentiam. Sed nulla erit fomentorum sub- tractio, si saecularium negotiorum non fuerit renun- ciatio. Ex quibus omnibus id elicitur ; ut si ignem gehennae volueris effugere, saeculo studeas renunciare. Ad haec quod praecipue in mundo appetitur, libertas " est hominis. Hac enim omissa, caetera possideri ne- queunt.^ Quod si possidentur, ilia non desinit ha- beri. Quapropter quamdiu illam retinueris, illud Deo non dedisti, quod maxime dilexisti: ut ergo des quod maxime diligis, ilia desinat haberi." Cum ergo ^ hiis et hujuscemodi verbis per singulos dies episcopus insisteret ; et Dunstanus aut veris aut verisi- miUimis rationibus insistentem differret, quadam die vehementer hoc cogitationis ambiguo pulsatus est, ut quid in vita quam maxime appetendum fuisset, virtus an voluptas, uxor an virginitas, magnopere deUberaret. Quem sub tali ambiguo positum gravissima febris in- vasit, atque ad desperationem vitae perduxit. Jacebat B. pp. 13, 14. << (C ii ff I JElphegum] Elphegum, H. L. ; | 2 nequeunt] non queunt, L. Elfegum, D. | 3 g^^^-] igitur, D. F. H. L. M, AUCTORE OSBERNO. 88 itaque sine exspectatione salutis segrotans, nec ullum After a - severe ill- ness In termin beconn - ^ ^ — Q . — _^ — — monk " cio, hie me sempiternum sibi adversarium promitto. • • • sovorG ill" mtuentibus viventis sensum prsebens. Tuifi ex inspe- ness he de- rate recalescens, " Hie/' ait, " legibus voluptatis renun- become a " Nil eum uxore- foederis paeisear ; sola me virtus mili- tern habebit. Insanum quippe est illam animi mei " dominatrieem sustinere, quae nee viventes reddit sa- " tiatos, et morientes relinquit desperates. Virginem " me Virginis Filius hue usque servavit; virginem me " virginum regina Maria habebit/' Confestim aeeito ad se episeopo, postulat sibi dilatse religionis benedie- tionem dari. Episcopus, immensa Isetitia pro . salute and is re- 1 , ... « 1 •, ceivedasone simul et conversione juvenis periusus, eeleriter ilium by Eifege. monachali ae saeerdotali gratia promovit, attitulans ecelesise beatse Marisa ^ Virginis, cui eum ab initio parentum suorum sponsio dieavit. 13. Consummatis autem primis ineeptse conversionis ^® diebus, cum eum episcopus adversus insidias diaboli et church at . T . . Grlaston- sermone mstruxisset et auctoritate roborasset, dimisit^ury. eum profieiseentem ad locum suae generationis prin- cipium ; ibique in ecclesia prsefatae ^ Virginis mansitabat, operans ea qusG piae religionis norma exigebat. Cui etiam adhaerentem cellam sive destinam sive spelaeum, sive alio quolibet nomine reetius nominari potest, non enim invenio qua id appellatione quam proximo voeem, ^^^g* cum non tam humani habitaculi quam formam g®^^^ ^J^^^^^j.^ sepulcri ; propriis laboribus fabricavit. Ut enim de re quam ipse vidi, testimonium feram, quantum mea fert aestimatio, longitudo ejusdem cellae non amplius (juin- que pedum, latitude vero duos semis pedes habet. Porro altitude staturam exprimit hominis, si quis in defossa terra eonstiterit. Alitor enim neque satis ad pectus porrigitur, ut, sicut dixi, magis mortui videatur sepul- crum quam viventis habitaculum. Undo manifestum Marice} om. R. | ^ prafatce'] beatse, L. F 2 84 VITA SANCTI DUNSTANI Dunstan's cell. Visited by the author. A visit from the devil. Dunstan heats his tongs. est ilium neque^ jacendo somnos cepisse et^ stando semper Deum orasse. Ostiolum autem idem est quod^ paries. Quod enim ingredienti ostium, idem ingresso paries fiebat. Neque vero in tantillo opere ostium nisi in toto fieri valebat. Medium ostioli fenestella aperit, per quam lumen operanti irradiavit. Miserum me ac peecatorem fateor inspexisse sanctum sessionis ipsius locum, vidisseque etiam manuum illius opera, pecca- tricibus manibus contrectasse, oculis apposuisse, rigasse lacrymis et flexis genibus adorasse. Recordatus nam- que sum quam ssepe clamantem me in periculis exau- dierit, quam misericorditer auxiliatus fuerit, et idcirco neque lacrymis temperare, neque si fieri potuisset inde recedere volebam."* Hsec juveni domus, hie lectus, hoc de toto mundo spectaculum. Sed his angustiis ampla et spatiosa urbium moenia comparari non possunt, cum per easdem angustias hodie et febricitantes ^ salutem obtineant, et dsemonum furores quiescant, et plurima invalitudo convalescat. 14. Verum ne paupertatem illius diabolus misereri ^ videatur, quem antea non sinebat in palatio habitare, eum nunc nititur depellere tugurio. Fallax ergo fallacem hominis adopertus imaginem, sub obscuro vespere cellam petit ^ adolescentis, immisso capite fenestras in- cumbit, cemit ilium fabrili opere occupatum, postulat sibi quippiam operis fabricari. Dunstanus autem neque ealliditatem ejus advertens, neque importunitatem ferens, operi quod postulabatur animum intendit. Interim ille perversa compositione verba facere, mulierum nomina inserere, luxurias ^ commemorare ; deinde religionem os- tendere, et denuo eadem ^ repetere. Tum vero athleta Christi quis esset intelligens, tenacula quibus ferrum te- nebat fortiter ignire, suppressis labiis Christum invocare. ^ neque] om. li. 2 somnos . . et] somnum . . sed, K. 3 quod] qui, R. '* Miserum . . . voleham] om. R. ^ fehricitantes] fabricantes, L. M. ^ misereri] miserari, H. I. K. L. 7 petit] om. R. ^ luxurias] luxuriam, R. 9 eadem] earn, R. AUCTORE OSBERNO. 85 Cumque per summos fines eadem tenacula candentia VI- He seizes deret, sancto actus furore, eeleriter ea de igne rapit, lar- the face, valem faciem tenaculis includit, et totis viribus renitens monstrum introrsum trahit. Jam stando vires sumebat Dunstanus, cum is ^ qui tenebatur avulso pariete tenentis se manibus aufugerat, tales immani rugitu fremens ulu- latus : " O quid fecit calvus iste, O quid fecit calvus iste." Outcry of Tenui namque sed formosa csesarie erat, et ea re talia de homine clamitabat. Mane autem facto congregata est ad eum non parva propinqui populi^ multitudo, sciscitans quisnam ille clamor fuisset, qui tanta eos vehementia dormientes terruisset. " Dsemonis," ait, " furor ille fuit, " qui nusquam me vivere sinit, e cella quoque ejicere " temptat. Caute vos agite ab illo ; quia si vocem " irati ferre non potuistis, societatem damnati quo pacto " sustinebitis ? " Post hunc diem Dunstanus quasi in Wonder of procinctu belli manere,^ virtutibus diabolum ad certamen lacessere, corpus inedia macerare, animam orationibus decorare, sciens in nulla re magis diabolum superari posse quam in ea quam Dominus dicebat, in jejunio " et oratione." Unde cum pudicitia corporis tantam cordis munditiam obtinuit, ut vix eum latere posset quicquid sinister spiritus molitus fuisset. Fama itaque nominis ejus universam percurrit regio- His great nem, quse^ ad visendum hominem Dei omnium corda accendit. Omnis setas, uterque sexus, clarus et ignobi- lis, tenuis et pecuniosus, privatus et cum potestate, omnes omnino Dunstanum loquuntur, sapientiam prse- dicant, virtutem magnificant. B. pp. 11, 15. Mulier qusedam nomine iElfgiva,^ regali e^xorta The lady 1 Q . . Elfgifu. 10. progenie, magnarum divitiarum, quse omne semen regium materno semper affectu dilexerat, foverat, nutriverat, innisa manibus suorum ad hominem Dei accessit, sanc- S. Mark, ix. 28. 1 zs] om. L. ; hie, Boll. 2 propinqui populi^ propinquo- rum, R. ^ manere] ccepit, ins. D. L. ^ quce] qui, R. ^ JElfgiva] Ethelgifu, L. ; nomine, om. R. ; Elgifu, Mab. ; Elgive, Boll. ; Elfgifu, O. D. ; Elfgiva, H. ; MM- gifu, F. ; iElfgiva, E. ; JElfgifa, K. ; JElfgiva, R, VITA SANCTI DUNSTANI Her devo- tion and attachment to Dunstan. Visit of Athelstan, Deficiency of mead mi- raculously supplied. tissimo iUms coUoquio perfrui desiderans. Quae cum ex ore illius verbum audisset, adeo delectata est dul- cedine vitse setemse, ut ulterius neque domum repetere, neque loco discedere, sed cum beato Dunstano manere, vivere, mori diKgeret. Proinde habitationem sibi in afl^tate sacri tempK constituens, audiendo verbo Dei sedula adesse, famelicis stipem dare, vestem algentibus, ipsa multse continentise operam dare, prorsus ad omne opus justitise promptissima existere. Circa venerationem beatse Virginis^ Marise ita fervens erat, ut in templo illius ^ quamplures sacri ordinis viros locaret, quibus ipsa quaecunque necessaria forent sua liberalitate exhiberet. Qua de re in tantum apud eandem Virginem ejus me- rita valuere, ut si quando, necessitate coacta, quippiam postularet, vix aliqua intercedente morula, ab eadem susciperet. Ut enim sine tsedio legentium aliquantulum ab incepto digressionem faciam (neque enim a re quam B. pp. 17, tenemus multum deviat); dum quodam tempore prsefa- tus rex -^thelstanus ^ propter loci religionem Glestoniam venisset, ilia veterem volens servare consuetudinem, qua regibus ministrare solebat, orat eundem ut ad se di- vertat, prandium quod sibi paraverat dignanter suscipiat. Quod rex non sine verecundia annuens, non enim igno- rabat quid in pauperes Christi ipsa expenderet, prsecepit regise ministrationis provisoribus, ut scirent si omnia commode ac moderate parata fuissent. lUi autem cir- cumspectis omnibus abunde omnia esse^ renunciant; si ejus tantummodo potus, qui mollis ac myrti aspergine^ conficitur, sufficientiam haberent. Quibus ilia, " Non " patiatur," inquit, " Domina mea mater Domini mei " Jesu Christi Maria, ut in omnibus rebus quae regiam " decent magnificentiam deesse quippiam valeat." Et accurrens in templum beatissimse Virginis^ rogat per ejus largifluam bonitatem augeri quod in regali minis- terio minus videbatur haberi. Sedit itaque rex multo ^ Virginis'] om. R. ^ j^thelstanus ] om. F. H. I. D. L. M. * esse'] om. R. ^ aspergine] aspersione, R. ^ Virginis'] Marise, ins. L. AUCTORE OSBERNO. 87 stipatus militum ^ satellite ; hauriunt mimstri modicum Abundance •n 1 p i- T • Tj. 1 -1 • • instead of illud coniecti liquoris. ita vasculum permansit immi- want, nutum ut mulieris Sareptense ^ vel hydriam farinae vel lecythum olei putares. Denique tota die de vasculo hauriunt, tota nihilominus die inexhaustum reperiunt. Ad quod factum rex mente immutatus, " Peccavimus," inquit, "nimis in famulam Dei, multitudinis nostrse su- perfluitate eam aggravantes/' Ita dixit ; post dictum faciem avertit, via qua coepit^ profectus est. B. pp. 18- 16. Sed jam ut ad id quod instituimus attingamus ; lUness of transacto laborum suorum glorioso certamine, gravi cor- poris infirmitate coepit hsec eadem laborare. Ad quam dum moerens pater Dunstanus intraret, post uberrimas alterutrarum lacrymarum inundationes, post humillimam pise confessionis devotionem, post dulcissimam de beata spe et adventu Domini Salvatoris consolationem, hor- tatur illam, ut nudam se ab omni mundana specie faciat, ne in transeunte quicquam suum princeps mundi inveniat. Cui ilia, " Neminem," inquit, " in mundo sicut Her final ^ ^ ^ disposition " te carissimum habeo, propterea quod te preecipuum " salutis mese auctorem scio, salvo eo quod Deum om- ^^nstan^ " nipotentem totius bonitatis principatum tenere credo. " Ilium ergo rerum mearum hseredem facio, te vero " hsereditatis tutorem constituo ; ut quicquid Ilium " cognoveris^ velle, tui arbitrii sit efFectui mancipare." Quod beatus Dunstanus audiens, et quamvis invitus ejus voluntati morem ^ gerere volens, universas gazas ejus quae in rebus mobilibus superesse poterant, ex- templo pauperibus erogabat : csetera autem ® ad eccle- siarum sublevationem reservabat. Jam sol vergebaf^ ad occasum, et® Dunstanus nocturnas fugiens tenebras, ad suum remeat ergastulum. Et ecce dum ostium ecclesise psallendo praeteriret, erectis ad coelum oculis. 1 militiirn] om. F. H. I. D. L. M. 2 SarepterKs] Sareptinse, L. ; Sa- reptanae, Boll. 3 ccepit] fecit, R. 4 cognoveris'] noveris, L. ^ morem] favorem, R. ^ autem] om. R. 7 vergebat] urgebat, L. ^ et] om. L. 88 VITA SANCTI DUNSTANI Dunstan omnipotentis Dei Patris et Filii coaetemum Spiritum B. pp. 18- mysticDove. in ^ columbse specie videt descendentem ; Cujus corpus omni candore nitidius, alarum vero remigia scintillantis ignis splendorem per aera spargebant.^ Quam ® ille tunc vere beatus pia mentis aviditate contemplatus, pene- tral illud morientis matronae subintrantem conspicit.. Concite igitur unde venerat regressus, videt domum Divini splendoris fulgore splendescere, audit foeminam intra septa oppansi veli gratias agentem, miratur col- loquium ac dicendi finem patiens auditor exspectat. Deinde velo levato penetral subintrat; stelliferi illius nomen requirit, nuncium interrogat. Ilia excellenti quadam gratia vultus perfusa modeste arridens ait, Eifgifu ex- " Tu stelliferum antequam hue venires vidisti ; et nunc Lr^wonder- " cui sum locuta iuterrogas ? Ipse est Qui tibi ad ful visitor is, /, i» i . n 'j • j. j andpre^res ostium ecclesisB psallenti apparuit, Qui et me de " pavore imminentis mortis conterritam visitationis suae " gratia consolari dignatus est. Annuncio itaque om- " nibus amicis meis tristandum de mea morte non esse, " quoniam morientem me aetemae vitae claritas susci- " piet. Tibi autem, carissimo ac singulari amico, ube- " res gratias refero, propterea quod tuis semper in- " structa admonitionibus et adjuta orationibus, ecce ad " Deum vado; unum tibi et ultimum si ausim dicere, " facio praeceptum ; ut summo ^ diluculo unguinis ^ sacri " ac Dominici Corporis participem me facias, quatenus " his vivificis munita mysteiais non confundar in " porta, dum ibi fuero inimicis meis locuta." Cujus Ps. cxxvii. 5. imperio venerabilis pater Dunstanus annuens abiit, mane juxta condictum rediit; itaque omnia peregit, ut finita fere Missa, cum ipsa Corpus et Sanguinem Christi sus- cepisset, animam pariter Christo tradidisset. Qua hono- rifice in ecclesia beatae Mariae sepulta, Dunstanus cum de illius tum etiam de sui ipsius patrimonio soUicitus, nam uterque parens obierat, nec praeter eum alium * in] om. R. 2 spargehanf] spargebat, R. ^ quam] quern, H. K- R. ^ summo] om. L. 5 unguinis] sanguinis, R. ; sacrse unctionis, E. AUCTORE OSBERNO. 89 B. pp. 15, 16. hseredem reliquerant, primo quidem eandem ecclesiam Dunstan ... .1 . I'M i • . . founds and vicimoribus atque uberioribus terns, quae m omni pa- endows . , 'i^, r»i T monasteries. trimomo erant, muneravit. Caeteras vero lundandis quinque monasteriis pro situ terrarum ab invicem se- junctis reservavit. Quae monasteria, sequentium regum temporibus in tantum per ejus industriam sic aucta sunt,^ ut singulis complurium monaehorum turbae inessent, qui omnes secundum regulam ab eodem patre institutam viverent. 17. Exinde sanctus vir majoribus sese virtutum pro- He has a fectibus dedens, deprecatus est Dominum ostendi sibi dead friend gloriam justorum, ut qui eam per fidem bene creditam toMm Ws haberet, per manifestationem cognitam dulcius amaret. Talia ex corde meditanti astitit juvenis, decore insignis, quem puerum olim in corpore ipse puer noverat et sancta semper familiaritate dilexerat, referens ea quae sunt aeternaei vitae gaudia, ilium vero in hoc saeculo plura passurum, daemonum insidias, malignitates homi- num ; post omnia h^c ad summos gradus perventurum, multa hominum millia Deo lucraturum, cumque iis coeli regna scansurum. Sed cum ille propter cautelam As a sign of T ,. 1 T J - 1 -n his truth, he dicenti assensum non dedisset, apprenensum ilium points to a .. . t ^ 1 place where juvenis m atrium templi mduxit; ostendensque locum apriest,now eatenus inconvulsum, ait, " Ut nulla te credendis hiis heSthfwiu " quae audisti dubietas attingat, ante triduum pres- within three " byter quidam hie sepelietur, qui nondum infirmatur." Exsurgens autem mane ab oratione Dunstanus, convo- catis in unum clericis ad locum venit,^ positoque signo ait " Si vera sunt quae mihi nocturno tempore " ostensa sunt, ante tres dies presbyter quidam hie " sepelietur; et nondum infirmatur." Vix illis ab in- vicem digressis ^ supervenit ejus foeminae, quam proxime laudavimus, curialis quondam presbyter; qui facta cum clericis conventione praefatum locum in sepulturam ob- tinuit, dicens, " Cum me Deus e corpore migrare jus- ' aucta sunt] creverunt, R. 2 m] om. R. 3 venW] pervenit, R. 4 ab invicem digressis] abeuntibus . . . digredientibus, R. 90 VITA SANCTI DUNSTANI Fulfilment of the sign. " serit, hoc in loco meas precor reliquias sepelite." B. p. 16. Recessit ergo presbyter vespera^ sanus; noctu rediit segrotus ; decubuit, agonizatus est, defungitur, in loco beato patri signato sepelitur. Stupor ingens circum- dedit omnes propterea quod idem vir tarn mira de loco, tempore, ac persona prsedixisset ; quae omnia post haec vera ipsi et manifesta vidissent. Ipse autem de ostensa ac promissa sibi seternse vitsB^ gloria Isetissimus effi- citur; de cseteris vero non parum tristis ac soUicitus redditur. Edmund becomes king., His confi- dence in Dunstan. Dunstan's power under Edmund. Envy of the nobles against him : he is dis- graced. 18. Defuncto autem rege ^thelstano, frater ejus Ead- B. pp. 21, mundus imperii monarchiam suscepit. Qui cum sciret^^* quanta olim virtute venerandus pater Dunstanus in palatio fulsisset, quam justis operibus et rectis consiliis prseditus fuisset,^ ac per hoc fraterno semper eum amore dilexisset, directis ad eum nunciis orat, ad se^ dig- netur venire, ut quem omnipotenti Deo noverat ac- ceptum, eum inter regios proceres et palatinos prin- cipes summum faceret principatum tenere. At Dun- stanus sive prseceptis apostolicis obedire volens, quibus omnis anima potestati sublimiori subdita esse debere Rom. xiii. 1. praecipitur, sive regnum justitise, quod ex ^ magna parte obsoleverat, in terra Anglorum exaltare cupiens, regiis petitionibus assensum tribuit, consistens pro temporum vicissitudine in palatio, et tam ipsum regem quam omnes Anglorum principes justitise legibus summittens. Sed cum fere semper^ fiat ut ex aliorum industria aliorum crescat invidia, cumque ad quam virtutem pessimus quisque non valet assurgere, eam in assurgente conetur expugnare ; iterum sicut olim. a plerisque nobilium in prosperos Dunstani successus est ofFensum, et regi ut a consortio illorum pelleretur falsa criminatione sugges- tum. Rex autem plus honesto falsis favorem attri- ^ vespera] vcspere, L. 2 cEternce vitce] om. R. quam fuisset'] om. R. ^ dignetur ad se] ut, ins. L. ; in- ter]. B. ; om. Boll. Mab. ^ ex'] et, L. 6 semper] om. D. E. F. H. I. L. M. 7 assurgente] assurgentem, R. AUCTORE OSBERNO. B. pp. 23, buens, Dunstanum et rebus et regia gratia privatum on the curia proturbari jubet. Sic primo, sic secundo die tran- the king^ situm. Jamque ^ tertia lux advenerat et rex cum suis Cheddar, . . comes to the venatum ibat. JNemus autem quod venandi gratia edge of a intraverat mons Ceddrorum ^ perexcelsus concipit,^ qui ^ medio sui interruptus ingens baratrum et immane prse- cipitium de summo spectantibus ostendit. Igitur rex per devexa montis frsena laxare, et per devia quseque fugientem cervum insectari. Fatigantur utrique, rex pro cervo, cervus pro semet ipso. Omni tandem fugiendi^ libertate negata, bestia prsecipitium petit, ruit, ac in partes minutissimas conscissa deperit. Sequentiun* ca- num similis interitus ; ultimum regem sonipes advexit ; qui viso comminus quod prse se fortuna pararat, retraxit habenas, vectorem quoque reflectere nisus ; cum repente ruptis fraenis et de manu porro rejectis, volucri cursu sessorem regem equus asportat. Quid plura ? Omnino de se diffidens, de Dei vero misericordia nonnihil confidens, coeleste auxilium implorat, sicque confitendo orat, " Deus Rex omnipotens Qui, cum sis super omnia He confesses " excelsus, humilia respicis et alta semper ^ a longe cog- ^^^^^^ Ps. cxxxviii. " noscis, adesto nunc non ^ re^i sed ^ homini cseteris and is ml- 6. I T-i . -T . . , raculously mortalibus simili, mque supremo mortis periculo con- preserved. " sistenti; nec reminiscaris injuriarum fideli Tuo Dun- " stano per me illatarum ; quoniam si me ipsius meritis " a prsesenti morte eripueris, quoad vivam, devotum " me ^ Tui nominis et illius laudatorem habebis." Nec- dum plene verba finierat, et quod dictu^^ est incredi- bile, sed Deo nihil impossibile, quasi Divina manu retentum animal in summo voraginis fixum manebat. At ille corde pariter et ore excelsas Deo gratias 1 Jamque] Itaque, Boll. 2 Ceddrorum] Cedrorum, E. H. R. 3 condpit] conspicit, L, qui] in, ins. L. ^ tandem fugiendi] itaque fugienti, R. ^ semper] om. L. ' non] om. L. ^ sed] om. L. 9 me] om. R. dictu] dictum, D. 92 VITA SANCTI DUNSTANI Edmund proclaims his deliver- ance. << He gives Glastonbury ^^ to Dunstan. n Dunstan's reforms at Glaston- bury. referens, Dunstanum snse liberationis auctorem adesse B. pp. 24, jubet, et quae per ijlum Divinitas operata sit, coram omni principe^ exponit. Et apprehensa dextera viri osculatus est earn et dixit, "Agnosco, virorum sanetis- sime, quid in te commiserim mali ; non per fidem meam quod ego voluerim, sed quod a pessimis ego^ hominibus coactus id fecerim. Grates ergo clementise Dei, quae non modo debitum mihi supplieium non^ inferre, verum etiam indebitum voluit beneficium praerogare, dum me a prsecipitio mortis eripiens lon- gioris vitae spatia in tuis nominibus * concessit. Sit ergo deinceps inter nos perfectae familiaritatis per- petua integritas ; sit disponendis in palatio rebus libera tibi semper facultas; sit in toto Anglorum imperio judicandi inter virum et proximum ejus summa potestas. Atque ut animi mei affectum ^ circa te cognitum habeas, ilium locum tibi in quo te geni- tum, educatum, conversatum accepi, perpetuo jure possidendum trado, ut quodcunque de illo velis sta- tuere, tui arbitrii sit considerare. Quod si id cordi tuo potissimum sederit, ut ejusdem ordinis viros cujus tu habitum geris, ibidem aggregare placuerit, quidquid eis in quacunque re defuerit ego ob gratiam tui regia liberalitate supplebo." 19. Igitur Dunstanus, accepta potestate super regiam B. p. 25. mansionem, quse Glestonia vocabatur,^ post paucos dies augustioris ecclesise fimdamenta jacere, officinas secun- dum exemplar olim sibi ostensum construere, et con- summatis omnibus magnum pariter atque egregium monachorum agmen ibidem coadunare."' Quibus ipse primus ^ abbas effectus, ad tantam perfectionem justitiae omnes cohabitantes adduxit, ut quasi coeli luminaria (C (C ^ principel plebe, R. 2 ego'] om. L. M. ^ noTi] noluit, R., on an erasure. in tuis nominibus'] tuis oration- ibus, R. ^ affectum] eflFectum, D. ^ vocahatur] vocatur, D., with the correction to vocahatur. 7 coadunure] coepit, ins. L. ^primus] om. K. AUCTORE OSBERNO. B. p. 26. ad effugandas totius erroris nebulas et peccatorum tene- bras viderentur. Tunc ad omnes -circumquaque eccle- Theflourish- sias ex hisdem monachis pontifices eligi, tunc abbates ti(m of the . -, . T m ' monastery assumi, tunc demque diversorum omciorum prsepositi provokes the .... . T .. anger of the mstitui, propterea quod essent et religioms merito prse- devil. cipui et doctrinse sapientia clarissimi, et ad catholicse fidei defensionem prsestantissimi. Sed tantae religionis i^sam. xvi. spiritus Domini ^ malus impatiens, quo pacto virum a statu rectitudinis dejiciat, quantis valet insidiis ela- B. pp. 26, borat. Cuius oculis in cubiculo quadam nocte orantis Dunstan 27. . 7 • 'J 'L ill detects him immanem se iupum mgerit ; iterumque post paululum m two dis- vulpem blandientem confingit. Quam ille specierum varietatem subridens, te," inquit, "per omnia simi- lem tibi ! O formas tuse actioni congruas dum in altero cruentum, in altero te comprobes fraudulen- " turn ! Vade jam, inimice, quoniam in Ejus nomine te " vincam in lupo et vulpe, Qui te in leone superavit et " dracone." Cernens autem magnam se a dsemonibus invidiam pati ; nec suis nec filiorum suorum viribus satis confidens, adhibuit vitse suae patronum Andream Dunstan chooses apostolum, ut esset fidus interpres apud Deum, assiduus s. Andrew in terra comes, atque in omnibus hujus mundi turbi- patron, nibus custos indeficiens. Hujus ipse assidua protec- tione quasi muro vallatus, securus infra cellam agebat setatem, excelsa mente universa mundi transcendens, et in amore Divinitatis jugi meditatione requiescens. Adelard, Unde suavissimis superorum spirituum concentibus ssepe interesse promeruit, bonam futurse mercedis spem Deo tribuente, ut qui angelorum conversationem agebat in terra, illorum societatem agnosceret in coelo. Deni- His warning T £. J • -n 1 T r»T . at the birth que dum prserato regi Eadmundo nlius nasceretur of Edgar, nomine Eadgarus, puer videlicet pacis ac justitise baju- lus futurus, audivit idem beatus beatos in coelo ange- los gratulantes, et cum magna gratulatione psallentes, " Sit pax, sit magna Anglorum ecclesise Isetitia, quam- " diu puer natus regnum tenuerit, et noster Dunsta- " nus mortalis vitse metas transegerit." Quod dictum ^ domini] dsemonis, Mab. ; om. Boll. 94 VITA SANCTI DUNSTANI quanta rerum veritate subnixum sit congruus ordo prsesentis lectionis faciet manifestum. Dunstan at 20. Qua etiam tempestate vir Dei precibus regiis B. pp. 46, miracuLous devinctus, Bathensem ecclesiam Divinis cultibus insti- thTdSthof tuendam invisere peregit. Ubi dum facta refectione^ one of bis _ , , j i q j scholars. solitarius oraret, repente ad^ supema raptus cujus- dam discipuli nobiliter a se apud Glestoniam educati animam immmera angelorum frequentia hinc inde sti- patam, atque immensi luminis fulgore perfusam ad coeli palatium provehi conspicit. Moxque in manus Divinse pietatis earn ^ commendans, dominOs quoque loci ad com- mendandum invitat. Stupentibus quidem omnibus et vix fidem dictis exhibentibus, velocis cursoris testimonio et mors et mortis hora secundum Dei viri testifica- tionem vera probatur. He sees the 21. Eegressus autem a loco ut regem loquendi sibi B. pp. 44, devil before .t • t j t i i • 'it 45. the death of cupidissimum adiret, diabolum scurrse simiiiimum coram ' equitantibus deprendit saltantem, et quasi de futuro aliquo lucro gloriantem. Cujus prsesentiam dum coes- senti populo indicasset, formamque omnium conspectibus horribilem ex imperio denudasset, requisitus postea quid ejusdem monstri tam petulans Isetitia portenderet, ille mortem regis regnique mutationem proximam esse denunciat. Cui mox prophetise rerum Veritas contestata respondit. Nondum enim sol septies diem creaverat, et rex occiditur, et regnum mutatur. Ex quo satis est advertere quanta hujus viri pectus gratia Dei regebat, qui invisibilem hostem tam facile deprehendere et ejus vestigia tam^ veraciter posset denudare. Translatse sunt autem exsequise regis Glestoniam, ibique a beato Dunstano sub magna lugentis populi frequentia terras commendatse. Edred be- 22. Successit in regnum jure fratris egregius vir Edre- B. p. 29. comes king. ^^^^ i^omo cultor justitiss ac pietatis, Deum valde diligens 1 Dei^ pretiosus, ins. L. 2 facta refecUone] facta oratione post refectionem, K. 3 ad2 de, D. '* earn] om. R. ^ tam'} om. B. AUCTORE OSBERNO. 95 B. p. 29. B. pp. 29, 30. Adelard, p. 56. et ipse a Deo multum dilecttis ac per hoc ^ paterno His esteem . X J. f Qj. Dunstan verbere quasi bonus filius crebro ab lUo flagellatus. In hujus conspectu venerabilis pater Dunstanus adeo erat pretiosus, ut omni humano generi eum prseferret, prin- cipem testamentorum statueret, thesauros ei delegaret, animam, corpus, et regnum committeret ; nec quisquam in toto regno Anglorum esset, qui absque ejus imperio manum vel pedem moveret. Proinde Dunstanus quasi Dunstan is . . n(* . ... all powerful rex et regis imperator effectus, virgam sequitatis, vir- at court, gam regni Dei per omnes Anglorum fines extendere; ecclesias quas aut ipse fundaverat, aut ab aliis fundatas egestas oppresserat, amplis hsereditatibus munerare, pror- sus magnam Isetitiam populis in sua potentia facere, dum pax et justitia in mutuos amplexus concurrerent, et osculandi munus per invicem libarent. Dum hsec ita geruntur JElfegus/ apud quem ilium olim conversatum fuisse prsediximus, ad vitam spiritualis sseculi^ dispositus est. Existimans autem rex tempus se opportunum accepisse, quo majoris honoris Dunsta- num compotem faceret, aggreditur rogare ilium ut ec- clesiam pastorali solatio destitutam ipse pastor susci- piat. Sed cum videret se quod suadebat persuadere The king , asks his non posse, reerinse matri ^ Eadivse ^ verbum imposuit mother to r ^ Q ^ ^ r persuade suadelse.^ " Scio," inquit, " carissima mater, ac totius J^^^^^J^ imperii Anglorum regina, quod te communis ^ noster of Winches- amicus Dunstanus prsecipue inter homines diligat, in tuis quam maxime operibus delectetur ; dum quicquid pro consilio vitee ^eternse ipse tibi prseceperit, sive id esset in sustentatione pauperum, sive in muneratione ecclesiarum, tu sedula semper executione implere ^ non cessaveris. Qua de re magna animus meus spe de- tinetur, ut si quid ab eo quod me atque ilium deceat (C « « R. ^ per hoc'] om. R. 2 Mlfegus] Aelphegus primus, L. ^ spiritualis sceeuW] spiritualem, • ^ matri"} om. D. 5 EadivcB'] Eadgivse, D. ; Eadi- thae, Boll. ; Edivse, O. 6 suadelcd] om. R. 7 communis'] om. L, 3 implere] om. R. 96 VITA SANCTI DUNSTANI Ar|umeiit " postulaveris, nulla tibi ratione denegare velit. De- B. p. so. with Dun- " cere antem utrumque nostrum ut summum ipse at- ^^^7^^' " tingat sacerdotium, omnibus manifestum est, qui " omnes honores vita et sapientia illius seimus esse " inferiores, et regem Anglorum multis eseterarum terrar- " rum regibus noscimus ^ potentiorem. Aggredere igitur, " mater ^ mi dulcissima hominem foeminali facundia ; " hortare ea qua apud ilium niteris gratia, ut tibi con- " sentiat, quatenus ex hoc Deo familiarius adhserere, " et nos potentius valeat a peccatorum vinculis absol- " vere." Paret igitur regi filio mater regina, Dunstanum asciscit convivio, demulcet alloquio. Sed ille juxta ety- mologiam nominis sui, ut mons persistens immobilis. He refuses " Nolo," ait, " domina, illud a me expeti, quod vel con- to become a . i i j i bishop " cessum meos ammos perturbet, vel non concessum king lives. " tuos offendat. Neque enim nescio quam difficulter " suam quisque ante tribunal Christi causam agat, " nedum alienee causse cognitor aut judex existat. " Quod si ista rationum maxima non esset ; ilia nimi- " rum a suscipiendo episcopatu multum me cohiberet, quod dominum regem constanti video languore peri- " clitari, nec multum me ab e.o posse separari, cum " me tam sui patrem quam regni totius dominum ipse " statuerit." Cumque ilia negitantem ^ suis adhuc ratio- nibus tenere voluisset, motus ille aliquantisper, " Certis- " simum," inquit, " habeto, in diebus filii tui ponti- " ficali infula me non esse sublimandum." Inde fluctu- antes animos gerens cubiculo se dedit ; ibique secum His vision of multa volvcnti somnus obrepsit. Et ecce assunt prin- B. pp. 30, Apostles, cipes regni Dei et judices sseculi, venerabiles Christi ^^Jelard apostoli, Petrus et Paulus cum Sancto Andrea, et quasi p. 57. de urbe Roma egredienti occurrentes et ad Montem Gaudii sibi se adjungentes. 'A quibus gratiosissime salu- tatus, videbat singulos in singulorum manibus gladios 1 noscimus'] noscamus, D. 2 mater'] om. M. 3 negitantem] negantem, E. E. ; vegitantem, L. ; restitantem, Mab. ; negitantem, Boll. AUCTORE OSBERNO. B. pp. 30, enitere, quos omnes officiosa benimitate sibi obtulere. The legends ,31 on the three Adelard, Cumque visum per extensos ante se gladios dueeret, swords. P- banc in gladio beati Petri legebat scripturam aureis litteris intextam : " In principio erat Verbum, et Ver- s.john,i.i. " bum erat apud Deum, et Deus erat Verbum." Cse- terorum vero gladii propria tenentium illos nomina habebant inscripta, Pauli Paulus, Andrese Andreas. In- terea Andream exhilarato vultu aspicit conniventem, et evangelicis verbis audit prsecinentem ; " ToUite jugum meum super vos, et discite a me, quia mitis sum et ^Matt.xi. " humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris." Tunc a beato Petro iussus Isevam extendere modicum s. Peter^s f. 1 . .1 1 -n T rebuke and crepitantis ferulae ictum excepit, hoc ab illo audiens, ^^^^Ji^®- " Hoc tibi sit poena abjecti, et signum ulterius non ab- " jiciendi pontificatus." Ad cujus virgulse tactum a somno evigilans, divinitus se intelligit visitatum. Agit gratias Deo Cujus munere ita se conspicit honoratum. Cumque die illucescente regi quae viderat enarrasset, Adelard, miratus ille tali enodatione visionem absolvit ; " Quo- Edred inter- K7 ... pretsthe p. 07. (f jQ^Qj^ arma apostolicse benedictionis potestas ex- vision. " primitur pontificalis, noveris te pro eo quod hesterno " die jugum Domini contempseris, increpatum ac divina " electione futurum pontificem designatum. Porro quod " ' In principio erat Verbum ' gladio beati Petri Apostoli " inscriptum vidisti, cum Verbum Dei sit Unigenitus " Filius Dei, Deus apud Deum semper, homo autem " pro hominibus inter homines factus : profecto scias te Dunstan is ^ \J. . . . . tobearch- " ejus sedis principem futurum, quae Christi nomine m b^hopi of^^ " urbe Cantuariorum caeteris ecclesiis insignior celebra- " tur." Hoc signo divinae praenunciationis Dunstanus est glorificatus, et hac regiae interpretationis conjectura pontifex designatus. O signum insigne ! O gratiam gratis homini datam ! O cordis illius sinceram puritatem ! Adhuc summus Anglorum pontifex Odo in humanis rebus vitam agebat, et Dunstanus in oculis Superni Inspec- toris summus pontifex erat. Mirandum valde quod ipse adhuc terrigena angelicis concentibus admisceretur in G 98 VITA SANCTI DUNSTANI Spiritual coelis ; mirandum nihilominus quod eum coeli cives fre- privilegGS of • • • • Dunstan. quentabant in terris. Quid cui prseponam, hominem coelicolis adjunctum, an ccelicolas homini destinatos, non satis comperio, nisi quod in altero felicior, in altero erat ille securior. Stupeant alii diversas diversarum virtutum donationes quibusdam hominibus divinitus coUatas ; ego nihil ita magni pendo, quomodo hominem in hujus mundi turbinibus consistentem, uni versa mundi animo transcendentem, et in amore Conditoris quies- centem, Martham videre ministerio, Mariam desiderio, fidem operantem, caritatem ardentem. Sed nihil diximus, si ^ ea qu8e reliqua sunt dixerimus. Illness of 24. At rex Edredus, letali morbo correptus, deeidit in B. p. 31. Edred: he^ . , . . . Adelard DunstarT ^^^^^^ ; ullam evadeudsB mortis spem medici promit- ^ ' tebant. Celeriter itaque nuncios legat, qui patrem vitse suse Dunstanum accersiant, ut sit ultimi arbitrii testis, confessionum susceptor, et fidelis apud Deum intercessor. Contristatus ergo ad animam Dunstanus, quanta velo- citate potuit, amicum regem invisere pergit. Videns autem ilium Deus et cordis dolore affligi et corporis laborem pati, non est passus ut ultra eum afflictio tangeret, quin et dolorem lenivit et laborem imminuit. Dunstan Nam cum esset in itinere, tendens ad palatium,^ et has a divme ... .... . Edred's membra jejuniis confecta infatigabiliter fatigaret, vox death. summo setherc delapsa insonuit, " Ecce rex Edredus " obdormivit in Domino." Cujus vocis emissione equus cui insidebat percussus interiit. Comites tremuerunt, audientes . quidem fragorem tonantis, sed qui tonaret non intelligentes. Quibus ipse rem aperiens, commen- dat animam defuncti regis in manu setemi Regis, sta- timque deferentibus nunciis audit quod ante sibi de coelo angelus absolvit. Ingressus ergo^ palatium Dun- stanus contemplatur dilecti hominis cadaver jacere, co- ^ si} nisi, D. E. Mab, ; non, ins. | ^ et laborem . . palatium'] om. R. R. I 3 ergo"] om. R. ; vero, L. AUCTORE OSBERNO. 99 B. p. 32. Adelard, p. 59. mitum turbas qui olim aurati solebant assistere procul recedere ; miratur commutationem, miseratur conditio- nem. Deinde fidem qua viventem dilexerat defuncto quoque impendere studens, corporis involucrum in sua suscepit, debitumque sepeliendi officium d^bito illi honore persolvit. 25. Post hunc surrexit Eadwi/ filius Edmundi regis, setate quidem juvenis et nulla regnandi gratia pollens ; qui neque ipse sapiens, neque ^ sapientum consilia ad- quiescens ; sed alter Roboam despectis majoribus natu, puerorum consilia sectabatur. Hos ille perniciosissimos satellites nactus, et eorum consiliis, non tarn consiliis quam insaniis fretus, optimum quemque rebus exspoliare, locupletes proscribere, exhseredare ^ ecclesias, detrahere religioni, multiplices in civitatibus exercere exactiones. Nec solum alienis ab ejus cognatione illius obfuit cru- delitas, verum etiam Neronis Caesaris more in homines sua stirpe oriundos, in ipsam quoque regum ^ matrem re- ginam Eadivam ^ sua dementia debacchari. Prseter hsec libidinis ardens sine intermissione sestuabat ad coitum. Quibus rebus venerabilis pater Dunstanus graviter offensus, frequenter eum simul et acriter in locis oppor- tunis increpare, ille increpantem ridere, simulque multa mala illi minari. Postquam autem ^ industriam suam nihil videt prsevalere, omnino decernit ejus coUoquio abstinendum. He buries him. Folly and wickedness of Edwy. He perse- cutes his grand- mother. Dunstan quits the court. Adelard, p. 59. 26. Itaque relicto illo, monasterio xecipitur ; ibique in At Giaston- tanta celsitate deguit religionis ut mensuram sancta beam in excederet devotio. Hoc in loco turris extructa erat, buiidmg^ quam necdum uUa in supremo cacumine tectura claude- to fail, bat. Cumque populus trabem totius operis sustentatri- cem summis muris applicare contenderet, repente ruptis funibus eadem trabes deorsum ruere coepit. Clamor L. 1 Eadwi'] Edwi, D. F. H. ; Edwy, 2 neque] ipse, ins. L. ^ exhceredare] exhsereditare, L. ^ reguni] om. L. 5 Eadivam] Edgivam, D. F. H. Mab. ; Elgivam, Boll. ^ autem] om. L. G 2 100 VITA SANCTI DUNSTANI Dunstan infifens oritur ^ totius populi Dunstanum iteratis vocibus Adelard, arrests the ^ , . ' it»59 maidng the P^^^^^^P^^^i^ ? advolat itaque ocior sanctus, elatam dex- ^' ' sjgnpfthe teram machinse opposuit, e regione crucem depingit. Necdum sancta manus sanctos extraxerat digitos, cum ea quae vergere coeperat trabes, non vinculis astricta, non machinis levata, non denique uUo humani ingenii apparatu sustentata, ad locum de quo ruere coeperat revehi videbatur. Si tantse glorise malignus spiritus non invideret, cui invideret? Si tunc virus maligni- tatis suae non effunderet, quando efFunderet? Nihil ergo dubietatis ulterius de viro Dei habens, semel atque simul omnes insidiarum suarum laqueos illi He is intendere statuit. Translatus itaque in speciem ursi thTSeviim consimilem hianti rictu orantem aggreditur, injectis B. pp. 27, the shape of . ± -u j. ' 28. a bear. ungulis pastoralem quam manu tenebat virgam com- plectitur, atque ad se trahere conatur. At divinus Dunstanus divinitatis spiritu fortiter roboratus, retrac- tum ad se baculum erigit in sublime, fugientem beluam dirissime csedit, nec prius monstrum csedendo desistit, quam flagellum tergo illius tribus in partibus commi- nutum apparuit. Edwy's 27. Victus crgo in se diabolus in aliis victorem suum B. pp. 32, wanton . • « -kt • ' t Hii behOTiour vincere quaerit. JNeque enim rerum occasiones longe nation quibus id quod perverse moliebatur^ in usus malignos transferret. Nam rege prsefato eodem quo consecratus fuerat die, in turpes concubitus publico devoluto, ac per hoc omni senatorio ordine offenso, nemine tamen ejus lasciviam redarguere auso, pari ac dragfthe communi omnium voto Dunstanus compellatur,^ qui to^le fe^t regem constanter adeat, regium stuprum divina hu- manaque ratione compescat, mulieris adulterse meretri- cium suspendii comminatione percellat. Fecit ille hoc, et parum est hoc. Repertum insuper cum adultera simul et filia illius principem a moechali toro violenter abstraxit, positaque in capite ejus corona, ante sum- 1 oritur"] om. E. F. H. I. K. L. M. | ^ compellatur] compellitur, L. 2 moliehatur] moliebantur, D, | AUCTORE OSBERNO, 101 B. pp. 32, mum pontificem Odonem adduxit. At ganea san- Threats of guitieos intorquens oculos, " Tu/' inquit, mortis me woman. ^ suspendio addixisti ? Ego te membrorum decore " privatum sempiterno exsilio damnabo." Cujus in- vectionis tenore spiritus nequam arrectus^ ultionem de viro Dei nefandse meretricis impulsu exspectat. Itaque mulieris animum diabolus instigat, regis iram mulier exaltat ; ambo exsilium Dunstano intentant. Et primo Persecution • 1 , 'j'j. !• of monks. quidem urgente regis edieto omnes monasticse religioms ecelesise suis rebus spoliabantur, ut quae prsGcipuse semper fuere viro Isetitise, nunc eidem quam maximo. B. p. 33. fierent moerori. Deinde cum ventum fuisset Glestoniam, Glastonbury T . . . . « . . seized. et descriptis omnibus ipse proscriptus fuisset, inter lacrymas monachorum ejus manu nutritorum, inter lamenta venientium ad se ex omnibus locis amicorum, inter gemitus pauperum consuetis stipendiis per singu- ^^g^^j^ los dies ab illo recreatorum, audita est in atrio templi vox plaudentis diaboli, quasi vox juvenculse acriter atque minute cachinnantis. Quem sanctus ^ severa fronte suspiciens, " Nihil," ait, " super exsilio meo gra- J^^^^^^^'® " tuleris, quoniam plus est quod me redeunte doleas, " quam quicquid me exulante Isetari valeas." Ad quod dictum pallidi regni pallidus minister abscessit. Dun- stanus autem non immemor quid sibi divinus olim B. p. 34. citharoedus prsecinuerit, immo Dominicse memor pro- Adelard, missionis, qua beatos fore qui pro justitia persecutionem patiuntur Ghristus asseruit, marinis se fluctibus tradidit, contrarium littus in gente Flandritarum ^ attingens. Ubi eminenti coram principe terrae illius gratia inventa, manebat in monasterio beati Petri, quod situm est Gandavi, propterea quod illud caeteris illius regionis monasteriis et professione virtutis et philosophise docu- mentis excellere videbatur. Nec tamen cessat vesana furentis mulieris insania, quin omnibus qui virum Dei tempore suae recessionis hospitio foverant, perscrutatis, p. 59. 1 ar rectus^ arreptus, K. R. 2 sanctus'] Dunstanus, ins. L. ^ Flandritarum] nandrensium,R 102 VITA SANCTI DUNSTANI The messen- proscriptis, damnatis, ipsius quoque oculis eruendis B. p. 34. gerssentto , j. i • • i tr • ± put out maliffnos transmitteret mimstros. Verum miserante eyes are dis- divina clemeutia, CUIUS nunquam ^ auxilio destituebatur, appointed. ^ n. • t ante lUum Gallia susceperat, quam sequoreos servi Jeza- B. p. 34. belis fluctus attigissent. Exultat itaque sanctus, nulla ^^^5^9^^^' exsilii per gratiam Dei damna deplorans, dum suis meritis ita omnes sibi devinciret, ut patriam esse ex- silium putaret. Super hsee ilium amici apostoli con- solatio fovit; qui nuUius rei quam ipse expeteret eum indigere permisit. ^^north I^^spiciens ergo Christi dementia Anglorum popu- B. pp. 35, people. iixm tanto patrono destitutum, susdtavit eorda virorum ab Humbre ^ fluvio usque ad fluvium Tamisium supra quod ^ urbs Lundonia ^ est fundata, adversus impiuin ^ regem Eadwium; qui omnes quasi in unum hominem translati non modo regnum ipsius abjieere,^ verum etiam ipsum regno expellere moliti sunt, propterea quod in commisso regimine insipienter egisset, sapientes dis- perderet, ignaros boni suis consiliis asdseeret, prorsus libidine atque arrogantia prseceps abiret. Coacti ita- que in turbam regem cum adultera fugitantem atque in inviis sese occultantem armis persequi non desis- womln^^^^ tunt. Et ipsam quidem juxta Claudiam civitatem hamstrung.8 ropcrtam subnervavere, deinde qua morte digna fuerat mulctavere. driven be- Porro regem per diversa locorum semetra deviantem, Tham^^f ultra flumen Tamisium compulere. Deinde accito fratre illius optimso indolis adolescente, nomine Eadgaro, quem futurum regem coelesti quondam oraculo designatum fuisse prsediximus, dum pacem regnique salutem suis ac Dunstani temporibus angeli prsedicarent ; statuunt ilium regem super omnes provincias ab Humbre magno^ 1 nunquam'] nusquam, R. 2 Humbre'] timbre, D. ^ quod] quem, L. ^ urbs Lundonia] civitas Lmido- niarum, L. ^ impium] om. L. ^ abjicere] abjecere, R. ^ magno] om. R. AUCTORE OSBERNO, 103 B. p. 36. flumine usque ad flumen Tamisium, quo flumine am- Edgar borum remum ab invicem dirimebatur. Ita remum, of the ' Thames. quod unum fuerat, in duos reges divisum gravibus aliquantisper conflictibus bellorum sudabat. Impleta tunc veridica ilia Salvatoris sententia, qua omne reg- s.Luke,xi. num in seipsum divisum destruendum asserit, et do- mum super ^ domum esse casuram, Eadgarus quotidie erat proficiens, ut David pietate ac fortitudine, atque ut Salomon sapientia, divitiis et gloria. Domus autem Eadwii indies decrescere, cum ipse in flagitiis crescere non desiverit. 17. B. p. 36. Adelard, p. 60. Adelard, p. 60. 29. Post paucos autem electionis suae dies praecepit Edgarus diarcha,^ totius regni sui concilium celebrari, in quo annihilatis omnibus quae a fratre suo iniquis fuerant legibus decreta, ac restitutis omnibus qusG violenta illius ^ fuerant dominatione ablata, Dunstanum quoque venerabilem^ abbatem in magna gloria de ex- silio revocavit, et majore quam ab omnibus ante regi- bus honoratus fuisset gloria sublimavit. Cui etiam ut pontificale decus susciperet, vehementi petitione innuit,^ nec ante a precibus quiescere voluit quam ilium a sententia ad consentiendum retraheret, et ecclesije Wi- gornensi, quae sub honore beatae virginis Maria3 pol- lebat, pontificem praeficeret. Qui cum Doroberniam sacrandus advenisset, et recitata^ petitione cleri ac po- puli, summus Dei sacerdos Odo gaudenter annuisset, mirabile dictu, caetetum consecrationis ministerium, non quasi super antistitem Wicciorum/ sed sicut super archiepiscopum Cantuariorum, mirabiliter atque hilariter absolvit. Qua de re a circumstante clero reprehensus, quod contra patrum decreta ageret, qui unius ecclesiae duos probibent esse sacerdotes, nec per jus haereditatis fieri electionem successionis, tale fertur dedisse respon- Edgar re- calls Dun- stan. He is made bishop of Worcester. Odo conse- crates him as arch- bishop. 1 super^ supra, L. 2 Edgarus diarcha] rex Edgarus. K. R. 3 illius} om. R. ^ vcnerahile7n] patrcm, ius. L ^ innuit] imminuit, F. I. R. ^ recitata] citata, R. 7 Wicciorurri] Wigomiorum, L. and R. as a correction. 104 VITA SANCTI DUNSTANI His argu- suHi ; Si divinis humana non cederent, jure mihi Adelard, dSence of " hominum anctoritas praetendi posset. Nunc vero ^* ^ * " quoniam * auctor omnium Deus est, non possum illud " non facere, quad faciendum ^ Spiritus Dei dignatus " est prsBcipere. Erit namque beatus iste proximus " post mortem meam hujus sedis archiepiscopus, et " adversus mundi principem fortissimus prseliator." Hac ille summi pontificis ratione defensus, procedit ad populum, summus et ille pontifex Cantuariorum prse- titulatus, gestans insignia Aaron non legis velamine adumbrata, sed divinse propitiationis munere per gra- ^vernment ^^^^ Cliristi iusignita. Inde ad ecclesiam quse sibi church fiierat consignata reversus, atque in cathedra pontificali sublimatus, recordatus est quid olim exsultanti diabolo promisisset, cum ilium regalis impietas exsilio ascrip- sisset. Itaque obviis in ilium manibus insurgere, mem- bra ejus evangelico gladio dividere, et oves quae cir- cumquaque errabundse ferebantur ad Dominicum ovile revocare. He has^a 30. Intcrca mortuo impio rege Edwio, atque in sor- Edwy's soul tcm maKmorum spirituum translato, Dunstanus in ec- carried olf ox • by devils, clesia cui praerat, Deividis meditationibus inserviebat, nihil sciens quid de rege actum fuisset. Et ecce tartarea cohors sub ejus aspectu exultando quasi chorum du- cere, et veluti capta prseda laetas victorias agere. Per- scrutatur itaque sanctus causam IsGtitiaD ; audit regem obiisse, animam illius statim gehennalibus incendiis tradendam, sed prius hoc Dunstano ex divino imperio nunciandum. Motus itaque pietate Dunstanus solotenus prosternitur ; largifluus ex oculis lacrymarum imber SsdeUvCT- P^oducitur ; pulsat Deum precibus, nec ab lUo orando ance. quiescit, quousque spiritum regis liberatum agnoscit. Brevi autem morula peracta, redit tristis legio inferna- lis, magnoque clamore in has voces erumpit ; " O te " hominem hominum ! O fidei alienum ! O nostris " beneticiis semper ingratum ! Nos detulimus obse- 1 quoniam] quia, L. | ^ faciendum'] om. L. AUCTORE OSBERNO. " quium ; tu nobis retulisti supplicium ; ad ulciscendas Complaints T • i 1 • 1 I of the devils. mjurias tuas de regione tenebrarum venimus, et ecce ! " adversis imprecationibus tuis confusi redimus." Cumqne ille depromendae veritatis prseceptum dsemoni- Dunstan bus indiceret, agnoscit animam regis angelica virtute them by ar- illis sublatam, ad statutum terminum sub signaculo servatam, nihil juris in illam dsemones habere, sed in sortem poenitentium animarum eandem cedere.^ Turn ille exultans in Domino furores illorum tali ratiocinatione compescuit ; " Quid," inquit, " injuste actum est vobis ? " Si peccavit homo iste, in Christum et in me peccavit. " Sed quoniam meas propter Christum dimisi injurias, " dimisit et Suas Christus, cujus ego clementiam de- " precatus sum. Quod ergo Christus et ego dignati su- " mus clementer ^ indulgere, vos qua temeritate audetis " improbe reprehendere ?" Qua sententia tetri spiritus, quasi Parthica percussi sagitta, muscarum modo a vento raptarum dissiliunt. B. pp. 36 SI- Edgarus totius imperii monarcha effectus, cogi- Edgar, now ' • solo kinff 37. tabat beatum virum super omne regnum constituere, makes Duu- , . . .-,1 , stan bishop nolens m regno sme illo crescere, quem ante regnum prse of London, caeteris studuerat familiarius® diligere: unde apposito patribus suis Lundoniensi episcopo, rogatu regis ac prin- B. p. 37. cipum Dunstanus successione* donatur, annuentibus quo- ^^^0^^' que omnibus ejusdem urbis habitatoribus et importunis vocibus illius nomen acclamantibus. Audierant namque quam fuerat a primseva setate Deo acceptissimus, quam in ilia cui praeerat ecclesia soUicitus, quam denique in omni re bona et optima probatissimus f et ea re noluerunt habere alium cum possent habere lectissimum. Neque ^ ilium juvit excusatio canonum auctoritate prsetensa, qui sicut unam ecclesiam duobus esse episcopis contradicunt, ita duas ecclesias uni episcopo fieri ^ posse non permittunt. ' cedere] sedere, L. 2 clementer^ om. R. 3 familiarius] om. R. 4 successione] successioni, L. ^ probatissimus'] promptissimus, L. 6 Neque] enim, ins. L. 7 fieri] committi, R. 106 VITA SANCTI DUNSTANI Argument for his plu- ralities. Fulfilment of the vision of the Apostles. His rigour against unlawful marriages : for strict justice. cum Johannes, inquiunt, dilectus Domini ^ septem ecclesiis atque earum episcopis prsefuerit, et beatus Paulus omnium sollicitudinem ecclesiarum simul et magisterium habuerit. Talibua beatus pontifex rationum testimoniis victus, Lundanse urbis antistes inthronizatur, non relin- quens eam quam ante habuerat ecclesiam ; sed utrique prsesidens, utramque regens, utriusque verus ac proprius pontifex existens. Habes ergo sanctissime pater gladium Adelard, Pauli, quem tibi eoelitus destinatum olim ipse detulerat, et ad dividendos eeclesise inimicos habendum tradiderat ; et quam vis prior tua pontifiealis potestas non absque vigore evangelicse disciplinse administrata sit, non tamen eam aut gladio aut persona prsesidentis prsemonstrajri oportuit, propterea quod neque Virginem gladius decet, viros autem decet, neque mutando locum mutasti ob- sequium, cum a Virgine transires ad virginem, a matre Domini ad matrem Domini,^ a beata Maria ^ ad ejusdem nominis foeminam.* Accingere ergo bellator fortissimo, accingere gladio potentise Dei, factus potens per eum Ps. xiv. 4. qui supra femur quoque est potentissimus ad dimicandum adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra Eph. vi. 12. spiritualia nequitise in coelestibus. Divide illos qui per nefarium scelus illicito ^ abutuntur matrimonio, nec te Adelard, revocet ab inferenda ultione, aut regalis potestas, aut ^' Romani pontificis singularis sublimitas. Da sententiam in populi seductores argentarios, et non prius ad sacrum altare die Pentecostes oblaturus procedas quam et illos vindicta feriat et populo Dei justitia proveniat.^ Ubique tuarum signa virtutum relinque; ubique Dominicse Crucis trophsea erige. Promereberis etenim post modi- cum gladium Petri in quo innumera omnium generum Acts, x. 13. sicut Petrus animalia occides, et in corpus ecclesise man- ^ dilectus Domini'] om. R. cum . . . ad matrem Domini'] cum a virgine matre Domini tran- sires ad apostolum Domini, Boll., MSS. r. M. ^ a heata . . foeminam] a Wigra- cistra ad Lundoniam, Mab., F. M. ; Wirecestra, Boll. ejusdem . . foeminam] eandem dominam, L. ^ illicito] licito, R. ^ proveniat] praeveniat, L. AUCTORE OSBERNO. 107 ducando ^ trajicies ; promereberis, inquam, gladium Petri ffis use of insignitum nomine Omnipotentis Filii Dei, ut in omni of Peter. Anglorum latitudine ligandi solvendique potestas per ilium tibi augeatur, nec valeat in ovile intrare ovium qui te ductore non aseenderit per ostium. Quam merito Dorobemia ostium horrei Dorobernia sonat, ut horreum sit ampli- the barn, tudo imperii Anglorum, ostium vero principatus ecclesise Cantuariorum. B. pp. 37, 32. Excessit ergo humanis rebus deductus angelorum Death of Adeiard i^^nibus ad Paradisum prineeps sacerdotum Odo, vir ^* p. 60. clarus sapientia et virtute laudabilis, et, nisi Dunstanus succederet, ab omni Anglorum orbe semper deflendus.^ Post cujus obitum, cum rex Dunstanum adjuraret ut prineeps fieret sacerdotum, nec ille adjuranti uUa ratione assensum accommodaret, assistunt quidam, quorum manus Wentonise episcopus ^Ifsinus ^ impleverat, pos- Succession tulantes confirmari illi summum sacerdotium. Hie enim et ante Odonem summum sacerdotium ambierat, sed cus- tos ecclesise Suae Christus ambitionem illius impediebat. Itaque rex eos qui muneribus pontificis corrupti fuerant nihil suspicions, et ob hoc simplici eos animo exaudiens, orbatam pastore ecclesiam eidem tradidit gubernandam. Sed cum Romam profectus fuisset ut pallium a sede He dies on XT • \ • • i A 1 n ' ^ the Alps. apostolica susciperet, gravi inter Alpes irigore correptus misere interiit, digna sibi ultione divinitus recompensata, ut qui ab amore ccBlestium friguisset in corde, per frigoris asperitatem periret in corpore ; et qui alienos honores ambire prsesumpsisset, ipse in aliena regione mortuus honorem pariter et vitam amitteret. Iterum preces de archiepiscopatu Dunstano funduntur, nec quic- quam in animo illius consensionis operantur. Quaprop- ^^^^^^^ ' ter dirigitur ^ ad patriarchatum Cantuariensis ecclesise Brihthehu. Beorhtelmus ^ Dorsatensium episcopus, homo mansuetior ' manducando] mandendo, R. 2 defiendus"] esset, ins. L. 3 Mlfsimis] Elfegus, R. ; Alfsi- liU5, L. dirigitur'\ deligitur, Mab. eligi- tur, L. ^ Beorhtelmus'] Bryhtelmus, L. ; Brihtelmus, I. ; Berchtelmus, F, H. 108 VITA SANCTI DUNSTANI He^s^sent^ quam industrior, et qui su86 magis quam aliense vitse b. p. 38. diocese. nosceret consulere. Is post paucos suscepti pontificatus ^^g^Q^^^' dies, cognitus quod ad tantam rem minus" esset idoneus, jussus a j::ege et ab omni populo Cantuaria discedit, atque ad rolictam nuper ecclesiam suam non sine verecundia redit. Dominus namque agebat pro Dunstano, ut im- pleret verbum Suum quod promiserat in manu principum regni Sui. Advertens autem rex Edgarus horum repro- bationem melioris esse voeationem, solumque in omnibus Dunst^^^ hominibus esse Dunstanum cui nemo conferri, immo omnibus posset prseferri, tertio ilium precibus fatigatum, tandemque tum sui ipsius tum omnium episcoporum im- portunitate superatum, primse metropolis Anglorum pri- matem ac patriarcham instituit. Quern statim ob robur He goes to apostolicse fidei vel auctoritatis ad Romuleam urbem Rome for the pall. profectum, Romanus pontifex videre promeruit, eumque sacris pontifiealibus decoratum, quasi angelum Domini exercituum ad exhibendam divinse legis scientiam, aut quasi columnam lucis ad illuminandam faciem terrse, genti Anglorum transmisit. Ecce quemadmodum impleta Adelard, sunt quse per gladium verbo Dei inscriptum, ac beatil**^^* principis apostolorum Petri legatione exhibitum, tanto ^uuhe ^^^^ prsenunciata fuerunt. Sed quid sibi vult quod sword of (Je manu tertii apostoli tertium gladium acceperit, cum in ecclesia quse sub ejus nomine apud Rovecestrem ^ venerabilis habetur, pontifex nunquam sederit ? Sedit plane potestate, etsi non corporali sessione. Sedit in- quam potestate ; imperio sedit ; defensione sedit ; bene- ficiis sedit. Sed ne virtutum illius gratia urbs Cantuaria esset privata, aut augmentum suscepti ^ honoris dimi- nutio prseteritse videretur fuisse virtutis, dignatus est The answer. Spiritus Sanctus novis quibusdam gratise suae principiis ita virum in ecclesia Salvatoris clarificare, ut mirabilis ipse extra hominis naturam videretur esse. Nam cum die adventus sui primo sacris altaribus assisteret, et 1 Rovecestrem'] Kovecistrem, D. F. I. ; Roffensem, L. : Rovecestram, Boll. ; Rovecestriam, E. ; Roveceas- tram, H. 2 suscepti"] suscepit, L. AUCTORE OSBERNO. 109 Adelard, populo Dei vivificum panem ^istribuendo porrigeret, vision of p. 62. 11 1 1 • T 1 T tlie dove. repente contecta nube domo columba m Jordane a Jo- hanne olim visa iterum apparuit; quae quousque sacri- ficium fuisset consumptum super ilium mansit. Cumque consumptum fuisset sacrificium, requievit supra memo- riam beati Odonis, quae ad australem partem altaris in Dunstan's . . « . . . , reverence modum pyramidis exstructa fuit. Ex qua die ita ponti- for Odo. fex meritum ejusdem hominis Dei reveritus est, ut nunquam pertransiret nisi genua flecteret, bonumque ilium vocaret, ita dicens, " Hie requiescit Odo bonus." 34. Per idem tempus quidam magnus videlicet et po- At the con- tens Salvatori sediculam instituit, ad quam sacrandam of a new church et jure proprio possidendam venerabilis pontifex Dunsta- Dunstan ... ., TTi • 1 • • J • IT calls water nus invitatus accessit. Ubi cum ad mimsterium dedi-out^ofa cationis aqua defuisset, et per hoc invitatori verecundia accessisset, ad vocem viri, quam per naturam non habuit per gratiam Dei arida rupes aquam profudit. Quae de eadem rupe usque hodie manat, ac salutiferum fidelibus poculum prsebens, Dunstani nomen celebre facit. B. p. 40. Dunstanus igitur Candida apostolatus sui stola a He travels Romano pontifice, ut diximus, infulatus, et universae preaching Anglorum genti necnon et aliis regionibus Anglorum country, regno suppositis patriarcha destinatus, festinabat singu- las regionis ^ digredi civitates, ut si quibus nomen fidei incognitum fuisset, pra3dicaret, et domesticos fidei apostolica traditione ad bonum opus instrueret. Nec facile erat quempiam auditorum ejus non esse docibi- lem, propterea quod tanta illi rerum subtilitas inerat, tanta dicendi facultas, ut nihil esset aut inventu sapi- entius, aut dictu ornatius, aut auditu jocundius. Cum His ordi- autem a forinsecis rebus requies data fuisset, tunc con- pioyment. junctius cum Deo manere sacris vigiliis insistendo, divinas scripturas legendo, aut earum codices emendando. Summumque studium erat ut nunquam a divinis ope- ribus vacaret ; sed nunc verum judicium inter virum ^ regionis"] regionum, R. 110 VITA SANCTI DUNSTANI His^^Hs^ et virum discernere, i^inc impacatas hominum mentes B. pp. 40, placido sermone tranquillare ; homm inepta dissolvere conjugia ; illorum haereticam refutare opinionem ; hie neglecta renovare, illic nova construere; neque aut su- perfluas sedificationes aggredi aut necessarias prseter- mittere. Viduis, orphanis ac peregrinis, ex justis ecelesise redditibus subvenire, pecuniam non lucri sestimatione sed pietatis adquisitione habere. Totam operam suam patriae impendere et magis repellere ejus, excidia ^ quam fluence with P^^P^^^ pericula. Proinde rex consilio ejus ut vitse suae Edgar. credens, et omne quod ab eo diceretur quasi ab Omni- potentis ore prolatum fuisset suscipiens, qusecunque erant statuenda statuit, quaecunque damnanda ^ dam- navit : hoc consiliario omnes diabolicae malignitatis ministros, fures, sacrilegos, perjures, fidei violatores, General veneficii compositores, libidinis appetitores ; adhaec qui- cunque contra patriam ^ conspirassent, qui in parentes manus extendissent ; mulieres etiam quae adulterina fraude viros sues interfecissent ; postremo omnes quos irato Deo vivere sciebat, ex omnibus regni sui finibus proturbatos diuturno aut perpetuo relegavit exsilio. His disci- Huius quoQue consilio omnes ecclesiarum ministros, qui plmeofthe *^ ^ ^ . . ... t i. clergy. spreto professioms suae mimsterio, aut venandi studio intenti, aut quaestuosis negotiis dediti, seu concumbendi insolentia deturpati, aetatem agere solebant, omnes hos aut districta animadversione decrevit coercendos aut cita subversione de ecclesiis ^ expellendos. Ex quo fac- tum est, ut quarundam clarissimarum ministri ecclesia- B. p. 26. rum, dum in eligendo quodcunque deliberarent volup- tatem honestati praeferrent, regali sanctione de eisdem ecclesiis expulsi, melioribus se et alterius ordinis homi- nibus sua loca relinquerent. ^mon^ Propter haec igitur sanctissimae instituta disciphnae achism. tautus in regno Anglorum divinitatis cultus excrevit, ut ^ repellere . . excidia] expellere . . excidiam, L. 2 erant . . damnanda] damnanda damnavit, D. ; statuenda damnavit, L. 2 patriam] om. E. ecclesiis] ecclesia, R. AUCTORE OSBERNO. Ill et nobilissimi quique aut in sseculo prsepotentissimi, spretis omnibus mundi pompis, ad divina confugerent servitia; et hii quos jam ecclesiasticus ordo admiserat de virtute contenderent, scientes neminem ad honorem posse pertingere quem non virtutum merita juvarent. Ob hujus quoque diseiplinse excellentiam tanta paeis constantia, tanta rerum exstitit opulentia, ut omnia mundi elementa Ipsum quoque elementorum Creatorem Deum regiis temporibus arridere putares. Sic pontificis ^^^^^^^ sapientia dietabat regis justitiam ; regis justitia obti- Edgar and • T-^ • • • T • -T-v • • • JJiinstan. nuit Dei misericordiam, Dei autem misericordia omnium rerum prsestitit abundantiam. 35. Sed hsec communia totius ecelesise gaudia eupiens Snareofthe disturbare, malignus accendit animum Christianissimi regis in amorem Deo devotse virginis, ut quoniam a tramite justitise Dunstanum dejicere non potuisset, eum quem praecipue Dunstanus diligebat, et supei* quem totius religionis vigor incumbebat, dejicere temptaret. Perpetrato itaque in virginem velatam ^ peccato, atque Edgar cor- ad publicam populi audientiam perlato, Dunstanus tarn veiled 1 m n m • .•11 Virgin. pro culpa quam pro miamia regis gravissimo dolore affectus, mox ilium veluti alterum David cum Bethsa- bee ^ dormientem, alter ille sed longe ^ severior Nathan intrepidus adiit ; furibimdus ad eum introiit. Assurgens autem rex venienti obviam pontifici, extendit manum ut eum ad re^rium deduceret thronum. Qui renuens Dunstan ^ .... refuses to manum dare, oculos cum quadam animi indignatione in ^ouch Mm. ilium torsit, et ait, " Tu pontificis manum audes con- tingere, qui virginem Deitatis munere arratam non " timuisti prseripere ? Sponsam tui Conditoris adulte- rasti, et amicum sponsi aliquo tuo obsequio existimas " posse placari ? Nolo amicus esse cui Christus fuerit ^,i»?> ^ ^ , , humiliation. " inimicus." Territus ergo verborum tonitruo rex, ob- jurgantis se pedibus pontificis extemplo prostemitur. ' velatam'] om. L. - Bethsahee] Bersabee, L, longe] valde, L. 112 VITA SANCTI DUNSTANI scelus flebiliter^ fatetur; veniam humiliter precatur. Quod ut vidit pontifex, expavit, perfusumque regem lacrymis, lacrymis ^ et ipse madens tellure levavit. De- inde cum magnitudinem peccati per amplificationem exposuisset, et paratum ilium ad omnem satisfactionem His seven reddidisset, septemiem ei poenitentiam indixit, ut in hoc penance, toto spatio coronam regni sui non gestaret; jejunium in hebdomada biduale transigeret: avitos pauperibus thesauros large dispergeret. Super hsec sacrandis Deo virginibus monasterium Sceftonise^ fundaret, quatenus qui unam per peccatum Deo'virginem abstulisset, plures Ei per plura sseculi volumina aggregaret. Clericos autem male actionales de ecclesiis expelleret; mona- chorum agmina introduceret, justas Deoque acceptas legum rationes sanciret, sanctas conscriberet, conscriptas per omnes fines imperii sui populis custodiendas man- daret. Nihil ergo residuum fuit quod minus aut seg- nius rex implevit quam a rectore vitse suae prseceptum He is fuisset. Septimo autem anno, cum redeunte quasi lu- crowned at / . . a r» • theendofit. bileo termmo poenitentise tempus exactum* fuisset, sacer prsesul accitis omnibus imperii Anglorum princi- pibus, episcopis, abbatibus, et universis ecclesise digni- tatum ordinibus, imposuit regi coronam coram omni multitudine populi Anglorum, laetantibus cunctis et in- effabilibus jubilationis vocibus Deum in Dunstano lau- dantibus. Puerum quoque ex peccatrice quondam pro- genitum sacro fonte regeneratum levavit, et aptato illi nomine Edwardo, in filium sibi adoptavit.^ Reforms in Iiiterea tanta clericalis ordo quibusdam in locis the church, (jonfusione agebatur, ut non solum a vita ssecularium excedentius nihil haberet, verum etiam improbis ac- tibus longe inferior jaceret. Qua de re pastores ec- clesiarum turbati, Dunstanum ut proprium primatem ^ Jlebiliter'] om. R. 2 lacrymis^ om. R. ^ Sceftonice] Scephtoniae, R. ; ali- quod, M. ; quoddam, D. I. L. ; sen- tence omitted in K. ^ exactum] adactum, D. ^ Puerum . . adoptavif] om. D. L. M. ; erased in F. and I. The importance of these variations is remarked on in the Preface. AUCTORE OSBERNO. 113 adeunt, res male gestas exponunt, correetionis ^ consilia He turns out . ' n 1 !• the secular perquirunt. At ille m homines iniandos suse auetori- clerks, tatis proferens sententiam, " Aut canoniee," inqmt, " est " vivendum aut ecclesiis exeundum." Ex quo factum est ut complurium ecclesiarum clerici dum contempne- rent proposita conditione corrigi, auctoritate pontificis sint expulsi. Qui rege adito vel quos regis gratia proximos effecerat, Dunstanum injuriarum accusant ; se virtutis amatores pronunciant, ut in prsesentia regis conveniatur orant, Dunstanus itaque his quse quasi At a council • X A J. ^VincheS" rationabiliter ^ postulabantur contraire nolens, coacto concilio Wintoniam venit ; ubi ex sententia totius con- are heard, cilii de adversariis victoriam cepit. Cumque ex jure nihil sibi superesse conspicerent, usi auxilio regis et principum, ad preces se vertunt, quibus episcopum fla- gitant quatenus intromissse personse de ecclesiis expel- lantur, expulsse restituantur. Dubitante viro Dei nullumque ad rogata responsum porrigente, res mira et sseculis inaudita, ecce Dominici Corporis forma vexillo crucis infixa atque in editiore domus parte lo- cata, humanos exprimens modos, omnium voces com- Miraculous pescuit dicens, "Absit hoc ut fiat, absit hoc ut fiat." a crucifix, A J -in which de- Ad quam vocem rex omnesque majores natu lere usque cides the ad exhalationem perterriti, clamore pariter et Dei lau- datione aream ^ complent. Et his quidem adversariis viventibus cessatum est a contentionibus, quousque per successionem filiorum prior discordia renovata est. Qui abeuntes et iniquitatis su8e defensorem Beornelmum^ Scottorum pontificem assumentes, hominem videlicet tam it is revived 1 •! i r» f; • 1 •! 11' in the next mgenio quam loquacitate lere ^ msuperabilem, ad homi- generation, nem Dei in villam quae Kalne vocatur tendunt, turgenti spiritu scandalum proponunt. Dunstanus autem longo quidem senio et magnis ecclesise laboribus effractus, jam praeter orationem post tergum omnia posuerat ; attamen ne pars iniqua divino quondam miraculo victa. ^ correetionis^ correptionis, O. 2 rationabiliter^ irrationabiliter, L. ^ aream^ aerem, L. * Beornelmum] Heornelinum, M. ; Byomnelmum, R.] 5 /ere] om. R. H 114 VITA SANCTI DUNSTANI Dunstan declines to contest the matter. Pall of the floor of the room where the council was held. nunc de adipiscenda gloriaretur victoria, hoc in hostes responsionis jaculum vibrat, "Quoniam," inqnit, "tanto tempore elapso calumnise ansam^ non prsetendistis,^ nunc autem senescente me ac tacitumitati operam dante, antiquis querelis deservire contenditis, fateor, vincere vos nolo, ecclesise Suae causam Christo judici committo." Dixit, et quod dixit irati Dei censura firmavit, mox etenim concussa^ domus; coenaculum sub pedibus ^olutum ; hostes solo prsecipitati ac ruen- tium trabium pondere oppressi;^ ubi vero cum suis sanctus accubitabat ibi nulla ruinse suffusio fiebat. (e « (C « Dunstan obtains the election of Edward as king. 37. At rex Edgarus immatura morte prsereptus, Ed- Adelard, wardum filium suum et regni et morum haeredem reliquit. ^' In cujus electione dum quidam principes palatini ad- quiescere noUent, Dunstanus arrepto crucis vexillo, quod prae se ex more ferebatur, in medio constitit, Edwardum illis ostendit, elegit, sacravit, patrisque ac magistri affectum quoad vixit impendit. Versumque omnibus in gaudium est quod paulo ante triste putaverant, ex- istimantes juvenem regem inhumanum futurum, consilia sapientium non curaturum, sed pro libidine omnia ac- turum. Sed postquam secus esse cognovere, secus et ipsi rem tenuere, et displicuisse sibi regem vehementer displicuit. Sed illo post triennii tempus novercali Etheiredis fraude occiso, Ethelredus, quem fama fratrem ejus lo- chosen. quebatur, regnandi sceptra obtinuit. Quae res quamvis Adelard, infesto fieret Dunstano, vel quia per effiisionem san- ^' guinis innocentis ad regnum perveniret, vel quia parum prudentise ac fortitudinis illi inesset, non^ erat tamen consilium resistere, propterea quod filius regis et proximus tunc hseres videretur esse. Attamen in die consecrationis suae, post impositam coronam, fertur hoc illi praedixisse Dunstanus, "Quoniam aspirasti ad On his death ^ ansani] causam, E. L. R. Mabil- ]on reads ansam, and the Bollandists also, as well as MSS. F. H. I. K. D. M. N. and O. 2 prcetendistis'] protendistis, L. 3 concussa] est, ins. L. ^ oppresst] sunt, ins. L. ^ non] 61, ins. L. ; tamen, om. R. AUCTORE OSBERNO. 115 refiTiiim per mortem fratris tui, quem oceidit ignomi- Dunstan , propli6si6s " niosa mater tua, non deficiet e^ladius de domo tua Etheired's . . . , -I , ' i. n ' misfortunes. sseviens m te ommbus diebus vitse tuse, mteriiciens " de semine tuo, quousque regnum tuum transferatur in " regnum alienum cujus ritum et linguam gens cui prsG- sides ^ non novit. Nec expiabitur nisi longa vindieta " peccatum tuum et peecatum matris tuae et peceatum " virorum illorum qui interfuere consilio illius nequam.''^ 38. His temporibus contigit iEthelwoldum ^ Wentanse ^^^^^^^^^^^f ecclesise antistitem, cum alio quodam Rofensi episeopo, ^^^^^^^ Cantuariam venire, mamumque Dunstano de adventu suo visit Canter- ' * ^ ^ , bury. gaudium prsestare, propterea quod ejus doetrina ae cura, alti, docti ae per varias virtutum disciplinas ad summos ecclesise honores fuissent proveeti. Plerisque ergo die- bus in mutua sermocinatione simul et exultatione per- aetis, egreditur archiepiseopus de civitate, volens ad locum ecclesiae Christi^ mansionarium proficisci. im On their ^ . . journey vero comitabantur deducentes eum quousque illos vianomeDun- * ^ stan accom- diximeret, quae unumquemque ab altero separatum ad ^^^^^ *J^tSe locum quo ire disponebat dirigeret. Cumque imminente w. jam vespera procul adhuc a loco distarent, tardiuscule enim quam hora postulabat de urbe exierant, archi- episcopum deprecatur Rofensis antistes ut ad vicinum ecclesise suae patrimonium divertat, noctumum tempus secum transigat, mane vero si ita placuerit migrationem faciat. Cujus ille postulationi dignanter annuens ait, " Si confrater noster ^thelwoldus mecum venire volue- " rit, in me nulla veniendi mora erit." Assenserunt ergo pontifices in eodem, pariterque ^ paratum sibi h abi- taculum subeunt. Jam aurea lux noctis fugaverat um- bras, cum beati illi, in viam progressi, collem ascendunt, inde ab invicem vicaria pacis relatione dividendi ; ex- ^ prcesides] praBes, R. 2 nequam] neci, R. 3 ^thelwolduni] Ethelwold died Aug. 1, 984 : the name of the bishop of Rochester at the time was Elf- stan : if this story is true, two Elf- stans must have been bishops in succession, one of whom is other- wise unknown. * Christi] om. R. ^ pariterque] om. R. H 2 116 VITA SANCTI DUNSTANI Dunstan tendens aut'em manum summus Dei sacerdos ut coes- that they are sentes SGCum minores pontifices benediceret atque dimit- todie. " teret, extemplo erupit in fletum, fletum adeo magnum ut vix de sancto ^ pectore vocem valeret efFerre. Expa- vescunt ad factum pontifices insolitum. Fletuum cau- sas soUiciti perquirunt, et post modicum hoc ad qusesita responsum accipiunt, " Ea/' inquit, " re fleo quoniam " vos in proximo morituros scio." Cumque illi refer- rent, "Noli, sanctissime pater, tam dira nobis prophe- " tia occurrere, non enim moriemur, sed iterum atque " iterum pariter nos incolumes videbimus," tali quod dixerat responsione firmabat ; " Quod dixi necesse est " fieri ; moriemini namque huic sseculo sed vivetis Deo ; " moriemini in hae vita diutius non mansuri, sed ad Deum vadetis setemaliter cum illo victuri." Diver- The pro- tunt ergo ab invicem pontifices moerentes pro invicem, SuedT ^ " magis tamen pro se quisque pio timore soUicitus. Sed Rofensis episcopus abiens in civitatem suam, mox ut intravit vehementer segrotavit, postque paucos dies, prout veriloquus vates prsedixerat, e sseculo migravit. iEthel- woldus vero priusquam ad proprise sedis urbem veni- ret, ultimo corporis languore correptus coelestis sedis habitationem suscepit. Dunstan has Super cujus morte venerabilis pater admodum con- Adelard, directing tristatus, sive quod sanctissimise semper religionis fuerit, P^' * mote E^ege seu quod magnam de substituendo sacerdote litis occa- to Winches- . • i«i it 'it i j. • ter. sionem viventibus dereliquerit, deprecatus est Dommum desertse ecclesise benignum fore provisorem. Cui mox de- precanti assistit familiaris amicus suus Andreas aposto- lus, precibus ejus Deum dicit annuere, Bathensem abba- tem nomine Alfegum monet adducendum et ex divinitatis consilio Wentanae ecclesise antistitem praeficiendum. Ita quicquid rerum ipse desiderasset per interpretem apostolum confestim a Deo consequebatur. Sed et ille vicem honoris apostolo persolvens in omni obsequio illi studebat deferre, basilicas in ejus nomine fabricare, fab- ricatas muneribus decorare. ^ sancto] om. B. AUCTORE OSBERNO. 117 B. pp. 40- 44. 39. Dum ergo quodam tempore praGfatus rex Athel- Etheired redus propter quasdam dissensiones civitatem obsideret Rochester; Rofensem, et facta capiendi illam difficultate, patri- monium beati apostoli devastando invaderet, manda- vit eidem beatissimus pontifex ab stultitia quiescere, Andream sicut ad prsestandum faeilem, sic ad ulciscen- dum virilem, in promptu esse ut potentiam ipsius Dunstan . , . 1 T. . .11. -, bribes him ipse experiatur si nsereditatem lUius vexare non des- to leave it titerit. Contemptus a rege Dunstanus, iterum cur- rentibus nuneiis eadem suggerit, insuper argenti pondo centum transmittit. Qui accipiens recessit ab obsidione. Quod simul atque ^ pontifici ^ renunciatum fuisset, mira- tus cupiditatem hominis hoc illi scribere curavit, Quo- Dunstan's . . T-v ^ contempt mam prsetulisti pecuniam Deo, argentum apostolo, for him. mese voluntati tuam cupiditatem, velociter venient super te mala quae locutus est Dominus, mala qualia non fuerunt ex quo gens Anglorum regnare coepit His pro- usque ad tempus illud. Attamen vivente me ista ceminghim. non erunt,^ quoniam et hoc locutus est Dominus." Quae omnia ita^ contigisse in aimalibus legere, et nos- tris temporibus est videre. 40. Sed ut jam beatum ilium de quo loquimur fiden- Dunstan's ,. T_ • n J. • 1 \c T • visions of tius pro obsequlo alioquamur, et sic ad felicem ejus heaven, transitum madentibus oculis transeamus, quantse illud contemplationis est, pater mirabilis, pater insestimabilis, quantse illud contemplationis est,^ quam excedens om- nium mortalium mentes, quod vel Dei genitricem in hac mortali vita vel tuam genitricem in ® seterna vide- bas vita. In coelum namque deducebaris, intereras bea- His vision of tis agminibus illis, oblectabaris modulationibus angelo- marriage, rum, eandem genitricem tuam quasi nuptiali thalamo seterno regi copulantium, et suave Kyrieleyson modu- lantibus organis resonantium. Cumque de tuse tacitur- nitatis silentio arguereris, quod inter tanta setemae vitae gaudia solus tu a divinis laudibus cessares, cum 1 simul atque] postquam, R. 2 pontifici] Dunstano, L. 3 eruntT] fuerunt, L. ■* itd] ista, D. * quantce . . est] om. L. ^ hac mortali . . in] om. D, 118 VITA SANCTI DUNSTANI His vision of the virgins. He is taught prsecipue tibi pro honore parentis gaudendum fuisset, B. p. 4i. a hymn in « i • i i i» • • j i the vision, reierresque nujus tantae suavitatis mscium te^ esse, quam , breviter, quamque dulciter, a civibus civitatis ^ illius edoctus in has voces cantando erupisti, rex domi- nator gentium, salva genus ^ Christianorum in terra adhuc peregrinantium, ut et ipsi post inimicitias ad gratiam revertantur et angeliese ruinse per illos damna reparentur." Jam vero quibus exultationis labiis edicam, quod matrem Domini Salvatoris, reginam mundi,^ dominam angelorum, virgineis oculis vidisti, non vestali choro cireumdatam, sed virginali corona circumfusam. Feli- B. pp. 48, ces oculi tui qui illam videre potuerimt cujus castis- sima viscera coeli ac terrse Opificem portare meruerunt. Felices oculi tui quibus datum est illam videre quam speciosam super filias Jerusalem angeli venerantur, ho- mines desiderant, pavescit tartarus, et omnis creatura heram miratur. Nec inde solummodo felix quod illud . singulare totius orbis decus videre potuisti ; potuisti etiam ^ mellifluas ejus voces audire quibus socias vir- gines ad coUaudandum Regem saeculorum ex sua carne temporaliter procreatum hortabatur, concinens illud viri sapientis ac senatoris Sedulii, " Cantemus Domino, socise, cantemus honorem ! " Dulcis amor Christi personet ore pio;" cumque ab aliis virginibus hoc fuisset exceptum, alisG® qui sequuntur versus pronunciabant, . " Primus ad ima ruit magna de luce superbus " Sic homo cum tumuif primus ad ima ruit. Unius ob meritxim cuncti periere minores, " Cuncti salvantur unius ob meritum ; Sola fuit mulier patuit qua janua lethi, " Ex qua vita redit, sola fuit mulier." They sing the hymn of Sedulius. 1 te] om. R. 2 civitatis'\ coelestibus, R. 3 genus~\ humanum, ins. L, * mundi^ coeli, L. ^ etiam'] om. L. ^ alice'] alii, R. ^ tumuW] timuit, L. AUCTORE OSBERNO. 119 Atque m hunc modum totius carminis bim ac bmi Hymn of the 1 , -n. .... ... virgins. versus procurrebant, illis semper repetitis qui primi a matre Domini dicebantur ; " Cantemus Domino, socice, cantemus honorem ! " Duleis amor Christi personet ore pio." Hsec tu, pontifieum dimissime, acutissima vi cor- Apostrophe 1 . . • I 1 J J. , 1 , to Dunstan. poraiium oculorum m spiritualem potentiam translato- rum videre potuisti ; hsec tu, intime coelestium areanorum perserutator, audire potuisti, his tantis tamque stupendis rebus interesse potuisti. O saneta animi tui puritas et pura sanctitas, quam sic honorat supernae civitatis su- prema dignitas ! 0 decus ac prsemium virginitatis, cui sic adgaudet natiira virgineee simul atque angelicas dignitatis ! Sed ecce supra vires viventium est viventis tui in corpore laudibus immorari, quanto minus trans- euntis tui et cum Christo setemaliter regnantis condig- nas laudes valebimus effari. Praestet omnipotens Deus per potentissima merita tua, ut vel finem vitse tua3 quantulumcunque laudabili valeamus sermone descri- bere, quatenus quem semper nobiscum corporaliter vi- ventem non licuit habere, liceat saltem ex consideratione pretiosissimse mortis sempiternam tui vitam agnoscere, et agnoscendo diligere, et diligendo beatae mercedis aliquid per te piissimum patrem a Deo obtinere. Dis- cant interim devoti tantorum mirabilium auditores exemplo tui sobrie vivere, sacras frequenter excubias celebrare, castis orationibus inservire, quoniam ^ et tu idcirco talibus tantisque gaudiis interesse meruisti, quod aliis dormientibus ipse in Sanctis desideriis vmi- His visit to the church lasti, orasti, horamque ultimam sine intermissione co- ^^^^1-^^^^^" gitasti. Nec tamen sufficiens erat in secreto cubiculi ^ night. B. p. 48. tui ista operari, nisi etiam nocturnis frigoribus aedem beati patris Augustini frequentares, et inde ad vicinum praefatae virginis templum banc gloriam Dei visurus procederes. 1 potentissima] omnipotentissima, I " quoniam'] quomodo, R. E. I cubiculi'\ cubili, 1\. 120 VITA SANCTI DUNSTANI The year of Dunstan's death, A.D. 988. Vision of Alfgar, be- tokening Dunstan's death. 41. Anno igitur Verbi incamati duodedm minus a mil- lesimo, adventus Anglomm in Britanniam quingentesimo sexagesimo tertio, sanctissimus Deoque dilectissimus Dunstanus transitoriam prsesentis vitae deserens lucem, ad lucem beata atque seterna jocunditate^ prseditam pervenit, ubi sicut sol ex claritate Dei resplendet,^ et diem setemum setemaliter possidet ; anno patriarchatus sui tricesimo tertio, nativitatis etiam '^ eirciter septua- gesimo, cum jam esset omnium virtutum charismate plenus et Deum videndi desiderio fatigatus; cujus ve- nerabilis transitus tam a se quam ab aliis multiplici revelatione prsescitus, sibi gaudium aliis gravem ingessit moerorem; sibi gaudium, quoniam quod per spem in vita jocundius habebat, id per rem se visurum et eo perpetuo fruiturum gaudebat; cseteris moerorem, quo- niam qui similiter divinis et humanis rationibus ex- celleret, neminem deinceps in terra appariturum ^ existi- mabant. Sed nos, multiplicium revelationum multimoda relatione postposita,^ eorum quae proposuimus singula singulis tantum rationibus demonstrabimus. Dies ergo ascensionis Christi festivus diem clarificatio- nis beati Dunstani prsecessit tertius. Tantse itaque diei surgente aurora, sacerdos quidam nomine Algarus doc- trinae et actionis merito prsecipuus, quem postea nobilem in Elmham episcopum claruisse accepimus, dum sacros Dominicae Ascensioni honores in ecclesia Salvatoris per- vigil impenderet et mentem ad coelestia contemplanda extenderet,^ se ipso et omnibus mundi hujus rebus transcensis, Dunstanum pontificali throno conspicit prse- sidentem et clero jura canonica dictantem. Et ecce per omnes ecclesise januas irruentium angelorum infi- nita ingrediuntur agmina, stolis candidissimis fulgentia, Adelard, pp. 64, 65. 1 jocunditate] immortalitate, R. ' ^ multimoda relatione postposita'] 2 resplendet} resplendent, D. multimodis relationibus postpositis, 3 etiam'] om. R. ; autem, L. Boll. R. Mab. ^ et . . , extenderef] om. R. * appariturum^ om. R. AUCTOEE OSBEENO. 121 coronis aureis rutilantia/ cherubin atque seraphin ^ The^ai^eis sese proclamantia, et quasi divinum nuncium deferentia. ^^^^^ Qui dum coactis ordinibus sedenti astarent pontifici, hoc illi salutationis alloquium persolvunt, " Salve," inqi^iunt, " Dunstane noster, si paratus es veni et nostro " gratiosus utere contubernio." Respondit Dunstanus, " Scitis, O sancti spiritus, hodie Christum coelos con- " scendisse, nostrique officii esse tarn verbo quam Sa- cramento populum Dei reficere, ideoque venire hodie nequeo." Dixerunt itaque sancti spiritus, " Paratus He is to go esto die Sabbati hinc nobiscum Romam transire, et to Rome ante summum pontificem sanctus seternaliter canere." Saturday after the Ascension. 42. Postquam ergo dies eetemse retributionis est indic- tus, et Dunstanus divina^ fide ad consentiendum inductus, confestim qui apparuerunt angeli disparuerimt. At sacer- dos, qui rerum tam evidens contemplator exstiterat, exitum earum stupidus simul et tacitus explorator observabat. Cumque inter sacrosancta ejusdem diei gaudia ilia The Gospel T.T,. , . • I T on the feast evangeiii lectio recitaretur, m qua Dommus noster Jesus of the • Ascension. Christus post resurrectionem Suam discipulis apparuisse, et exprobrata incredulitate illorum atque duritia cordis, mandatum legitur dedisse ut in toto mundo evangelium regni prsedicarent, fide^l ac baptismum annunciarent, salutem proponei ent credentibus, non credeiitibus mina- s.Mark,xvi. rentur condemnationem ; cumque^ ad hsec confirmanda signorum illis faciendorum potestatem delegaret, deemo- num ejectionem, linguarum novitatem, toUere sei-pentes, mortiferse potionis virus extinguere, et super omnem aeg- ritudinem salutiferam manuum impositionem ; cum ergo ista evangeiii lectio pronunciaretur, et post hsec quemad- modum videntibus illis, quibus hgec potestas^ delegata Dunstan esset, Christus in coelum ascenderit, subjiceretur, processit pontifex de sacrario latius hsec eadem in populo trac- taturus, et memoriam misericordiarum Dei cordibus B. p. 51. Adelard, p. 65. 14. 1 rutilantia] radiantia, R. 2 seraphin] sanctus, ins. M. 3 divina'] divinus, R. * cumque'] om. R. ^ post hcec . . . potestas] om. R. 122 VITA SANCTI DUNSTANI His sermon eorum arctius impressurus. Locutus est ergo qualiter B. p. 5i. on the . r» J n 1 J IT J.* Adelard, Gospel. nunquam antea fuerat^ locutus, ostendens qua ratione. ^ Filius Dei camem induerit, cur humani generis salva- tionem non nisi moriendo compleverit, quemadmodum resurgens a mortuis mortis principem superaverit, et famulantibus angelis coelum ingressus fuerit: deinde sanguinem Christi incomparabiliter omnibus creaturis docuit esse prsestantiorem, tantamque fiduciam in efFu- sione sanguinis lUius mundum habere posse, ut si unus aliquis totius mundi peccata haberet, neque de multi- tudine neque de magnitudine criminum illi esset despe- randum, si Mediatorem Dei et hominum haberet Ad- vocatum. Inter hsec felicia felicis sponsionis gaudia He conse- pontifex ad aram reducitur, transferens omnipotentissimis crates the J-v .. . . ..... elements. Dommi verbis speciem panis et vim in veram substan- tiam carnis et sanguinis Christi. Jamque hora benedi- cendi populum advenerat, et iterata vice beatus ille ad populum procedebat volens illis abscessum suum denun- His second ciaro, sed amore dulcedinis filiorum revocabatur. Proinde exhortation. , , , ^^^ i , j • • j i • j exhortatus est omnes ut illuc tota mentis mtentione ten- dant, quo Caput nostrum principiumque Jesus Christus eadem die processerat. Dataque super illos suse auc- He gives the toritatis benedictione, orabat Spiritum Sanctum illis blessing. ^^Q^^Q quemadmodum Filius Dei promiserat cum redeun- tem Ilium ad Patrem coelestis nubes suscipiebat. " Ego," inquit, " mittam vobis Spiritum veritatis ut maneat vo- s. John, biscum in setemum." Cum his igitur disserendis beatis- simus pontifex immoratus diutius fuisset, videbant faciem The people ejus tanquam faciem angeli Dei, ut vere ac visibiliter scions of esset agnosccro, .quod Is Quem invocabat Spiritus Sanc- parture. " tus majcstatis Suae praesentiam dignatus fuerit ^ demon- strare. Volente autem illo ad altare converti, suspirabat populus post eum, desiderans adhuc desiderabiles vultus ejus videre, et coUoquio perfrui ; proinde quasi ejusdem Spiritus Sancti magisterio edocti quod iUum ulterius in carne non essent visuri. Quibus in amore sotemse '^fuerat'] est, E. I '^fuerit'] sit, R. AUCTORE OSBERNO. 123 B. p. 51. Trinitatis tertio confirmatis, post libatum pacis su8g Hj^^thM ^^6^5^^^' et caritatis osculum, non valuit sibi imminentem glo- them.^^ ^ riam diutius contegere, sed rogat ut sui memores existant, diemque vocationis suae dicit instare, nec se ulterius in hoc mundo cum iUis manere. Tunc tantam lugentis populi videres confusionem, tarn permixtam lacrymis cleri conclamationem, viduarum ac pupillorum miserabilem perturbationem, ut diem judicii adesse, et omnia ssecula in supremam horam coisse putares. Sacerdos etiam qui tarn mirabilem inAifgarre- J 'J 1 •• • veals his ecciesia extasim mduerat, cognito quod non m imagine vision, sed in rerum veritate eandem sustinuisset, palam om- nibus et cum magnis gemitibus quae viderat absolvit. Quorum moestitiam pater ^ pretiosissimus prout potuit benigne consolatus, ad altare rediit, susceptoque vitao soternsB epulo, tarn se quam omnes sibi commissos seterno Pastori consignavit. 43. Inde refectionis domum tetabundus ingrediens Bunstan^ omnes ad se confluentes et cibo corporis et spiritualis refectory.^ vitae alimonia saginavit. Post prandium vero, vel magis ultimam coenam, denuo cum fratribus eccle- siam Christi ingreditur, signatoque sepulcri sui loco, After dinner B. p. 52. omnibus ad altare Christi ascendentibus conspicuo, rest in an , T J • • J . . , upper cham- coenaculum pro modo sestivi temporis requieturus her. ascendit. Circumdat pausantem luctifica ecclesi^e fa- milia, quae sive metu sui seu morte illius turbata, horrendos lacrymando questus insonuit. Quos illo sanc- tissimis ut semper^ rationibus fovente atque ad spem futuri sseculi diligentius informante, conspiciunt virum invisibili quadam Dei virtute e terra moveri, motum He is lifted ad suprema domus fastigia toUi. Hi autem qui paulo couch to^he ante propinquiores astiterant, miraculi insolentia territi, iiouse. relictis sedibus devolant omnes. Stant tamen innixi parietibus et maceriarum liminibus de longe sursum as- picientes, rei exitum^ videre cupientes. Existimabant namque aut sicut Helyam cum came eum transferen- ^ pater"] om. L. ; Dunstanus, R. in marg. ^ ut semper'] om. 11. ^ exitum] eventum, R. 124 VITA SANCTI DUNSTANI ^is spe^ dum, aut alio quovis et insolito modo ab eis tollendum. B. p. 52. the m^fe ^^"^ subvectus fuerat suavitate depositus, convocat omnes qui fugam inierant, tali eos allocutione demulcens. "Vidistis," ait, "filii, vidistis, carissimi, quo " me Deus vocat, quo Dei ineffabilis misericordia in- " vitat. Semita itineris mei prse oculis ostensa est " vobis, ut nuUus vestrum de praemio capiendi coeli " diffidat, qui vitse me^ diligens sectator exstiterit. " Non herebi sedes animam meam tenebit, non foeda • " facies profundi ditis^ animam meam terrebit, non " ignis inextinguibilis, et vermis non moriens animam " meam tenebit.^ Sursum est quod amplector, sursum " quo gradior, Estote ergo vitse imitatores, si itineris " mei cupitis esse seetatores. Discite voluntatem Dei " semper nosse, et cum eam noveritis nihil ei velitis ^hrt\ion " P^'seferre. Quod si ab Ejus . volimtate facienda quan- ' " tulumcunque vos exorbitasse cognoveritis, statim " ad depreeandam Ejus clementiam convertimini, ne " dum minorem quam oporteat reverentiam exhibue- " ritis, non solum prsevarieatores verum etiam infideles ^ " judicemini. NoEte boni videri, sed esse; nec tam mali non videri quam non esse ; hoc enim maximum " inter homines malum est, quod omnes cupiunt boni vi- " deri et esse nolunt ; nuUi volunt mali videri, et nolunt " non esse mali. Pacem semper sectamini, nec prius " ab ilia sectanda desinatis, quam illam in coelo appre- " hendatis. Atque ut hanc efficaciter attingere valea- " tis, Ilium semper in animo dulcissimum habete, Illi " continuo gratias agite, Illius prseceptis humiliter obe- " dite. Qui singulare pro omnibus sacrificium immolari " voluit, in Quo complacuit omnem plenitudinem in- " habitare, et per Eum reconciliari omnia in Ipso Coioss. i. 20. " pacificans per sanguinem crucis Ejus, sive quae in " terris sunt sive quae in coelis. Prsedico etiam^ vobis " Anglorum gentem dira ac diuturna mala ab exteris 1 cutis'] om. R. ; profunditatis, L. Mab. Boll., and so altered in K. 2 tenebif] cruciabit, R. 3 infideles] infidi, R. eUani] cm. R. AUCTORE OSBERNO. 125 " gentibus esse passuram, sed in fine dierum misera- He holds out " tionem Dei super earn stillaturam, vobis autem EngiaM " commodum erit horum verborum reminisci, ut sive miseries. " hsec ad peccalorum emendationem, sen ad perficien- dam virtutem contigerint, animas vestras divinse " semper^ dispositioni subjiciatis, ne sicut mali filii " diligatis blandientem, erudientem, quod a vobis re- motum sit, contempnatis. Profecto nuUius hominum " vel tam grave supplicium vel tarn excellens est meri- " tum quo Dei omnipotentis visionem, visionem beatse " aeternitatis, visionem seternse veritatis Patris et Filii " et Spiritus Saneti, valeat promereri ; magis autem si " naturalem clementise SuiB bonitatem Deus non at- tenderit; nihil homo patitur quod sibi justo Dei " judicio ex sua culpa non debeatur." 44. In his verbis sensit^ beatissimus pater vires cor- He begins to • • * • • sink poris paulatim deficere, cum spiritus ab integritate sui deficere nesciret;^ itanamque facie serenus, sensu sobrius, docendi locutione, assiduus tota ilia die ac sequenti feria sexta permanebat, ut quicunque se commendaturi et bene- dictionem tanti patris postulaturi advenissent, recrea- tos se et multipliciter in amore Divinitatis confirmatos assererent. Et jam promissse beatitudinis sabbatum The Satur- •n J. • X • J- 1 -n 11- day arrives. illuxerat, jam tempus requiescendi ab omnibus labori- bus suis Dunstano instabat; cum ecce multiplex filio- rum caterva concurrit,^ filiorum quos ipse infra gremium matris ecclesise * tenerius nutrierat, atque ad excellen- ^Jons^of the tiorem spiritualis gratise perfectionem adduxerat, clamo- people. ribus atque ejulatibus nimiis queritans quod se derelictis recederet, nec illis commori liceret. At ille in manus Dei omnipotentis eos commendans, et gratiosa benedic- tione confirmans, jubet sanctse communionis mysterium ante se celebrari : quod cum protensis manibus de coelesti His last . , . T-. prayer. mensa porrectum suscepisset, hac oratione Deo suppli- care coepit ; " Gloria Tibi, omnipotens Pater, Qui timen- ' semperJi om. R. I ^ cum . . nesciret] om. L. 2 sensii] sentit, Mab. | ^ concurrW] occurrit, E. 126 VITA SANCTI DUNSTANI Dunstan's " tibus Te panem vitse de ccelo dedisti, ut memores B. p. 52. last prayer. , • I'v m • j* j. Adelard, simus mirabilium Tuorum quae m medio terrse ope- ratus es, mittendo nobis unigenitum Tuum verum Hominem vera de virgine natum ; Tibi, Sancte Pater, meritas referimus grates, Qui et nos dum non eramus creasti, et dum peccatores essemus hujus gratise par- tieipes feeisti per eundem Filium Tuum Deum et Dominum nostrum, omnia Tecum et cum Spiritu Sancto facientem, gubernantem et per infinita ssecu- Hedies. " lorum ssecula regnantem." Inter quae verba ex om- nibus animi meduUis ad Deum Quem semper deside- raverat effusa, videt illos qui se ad coeleste convivium invitaverant, beatos angelos assistentes, et coeleste illi obsequium prseparantes. Quorum veneranda prsesentia felix anima illius gratulata, Iseta egreditur de habi- taculo sanctissimi corporis, proficiscens cum illis ad contemplandam claritatem seterni Conditoris. Ecce ! quomodo honoratus est, quem Deus honore dignum judicavit ! Ecce quomodo in gaudium Domini sui in- travit, qui in commissa sibi^ doctrinse pecunia fidelis erogator exstitit ! O viscera misericordise Dei, quae sic semper dulcia expertus fuerat iste homo Dei. O cor viri ad voluntatem Dei semper parati, qui potuit dicere " Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum !" Ecce Ps. ivii. 8. nunc psallit in gloria sua illustratus lumine visionis glorise Dei. He is buried 45. Suscipiuut autem venerabiles Domini sacerdotes Adelard, m the place i .i • i . -i D 66 appointed, venerabile corpus summi sacerdotis, deierentes illud ad ^' ' basilicam magni Basilei Domini Salvatoris, sub im- menso murmure lugentium populorum feretrum den- sissime ambientium, facies suas dissecantium, palmis sese ferientium, atque amaris vocibus " Heu, heu, caris- " sime pater ! " ^ clamantium. Et ibi in eo loco quem ante biduum ipse dictaverat cum omni ^ diligentia sepul- tus, et post hsec eminentioris operis structura decenter ^ si6i] om. R. 2 pater'] om. R. ^ omni] om. L. AUCTORE OSBERNO. 127 opertus, flebilem simul et amabilem cunctis, sive in Mixed feei- choro psallentibus seu per gradus ad altare ascend enti- the loss of bus, sui meanoriam dereliquit. Flebilem ideo dixerim, ^ quod ejus quotidie monumentum prse oculis haberent, cujus venerandos.aspectus videre non possent. Amabilem propterea quod, licet ejus visibili prsesentia carerent, in- visibilem tamen et incorporeum ejus spiritum in coelesti sede gaudere, et pro eis apud Deum misericordiam enixius orare sciebant.^ Adeiard, 46. Post cujus mortem, si mors dicenda est cui vita P' successit setema, ita omnes res contrarium motum sumpsere, ut Dunstani mortem omnia deflere, nec ejus absentiam ferre posse viderentur. A summa quippe pace fit commutatio ad bellum intolerabile ; ab immensa ^owed his Isetitia ad enormem tristitiam ; ob omnium rerum abun- dantia ad omnium rei'um indigentiam. Denique aer ipse immutatus est, naturales temporum vicissitudines disside- bant invicem ; coelum non exaudivit tellurem, nec tellus ea qu8e seminabantur, in ea. Hostilis incursio Dano- rum foedam ubique faciem dereliquit, dum eorum irrup- tione urbes diruerentur, ecclesise spoliarentur, suffbde- rentur altaria, et sacerdotes Domini interficerentur. E quibus vir virtutum ^Ifegus, qui quartus erat a Martyrdom -r>v 1 r-H , ' 1 • • ^' Elfege. magno Dunstano Cantuariorum archiepiscopus, cum multam hostium multitudinem ad Christianam religio- nem convertisset, et eos quos ab infidelitatis errore convertere non posset, quotidiana invectione ^ reprehen- deret, tentus ab eisdem post dirutam illius urbem, post cruentam innocentis populi csedem, post templi sacri exspoliationem,^ simul et combustionem, vinctus abduc- tus est, et per septem menses variis tormentorum cru- ciatibus vexatus, et post hsec omnia eorundem manibus lapidatus, spiritum cum triumpho direxit ad coelum. Sic ergo impleta simt quae vel de rerum prosperitate ^flebilem . . . sciehant\ om. R. 2 invectione] invocatione, L. ^ exspoliationem ] expilationem, Boll. 128 VITA SANCTI DUNSTANI angeli Dunstano, vel de adversitate earum Dunstanus Mercy in the rem Ethelredo/ prsedixerunt. Sed in his tam gravibus midst of ,1. T ... in', judgment* tumultuantis populi angustiis non demit supernse mise- ratio pietatis, quso tanta coruscantis gratise prodigia ad memoriam illius ostendit ut et reprobis terrori et afflictis essent consolationi. Neque enim aliter coeles- tis ejus Spiritus operatus est, quam si in terra redivivo corpore suo quotidie veniret.^ Verum nos non omnia quae de illo sunt propter infinitatem dicere poterimus, nec ab omnibus abstinendum putamus, ne nulla esse Dunstan's videantur quae dieamus. Et qusedam quidem de libris miracles are . , . . . . , to told in miraculorum ejus qui nunc minime supersunt excerp- Book. simus ; qusedam vero nostra setate aut in alios facta vidimus aut in nos patrata ipsi experti sumus. Sed hie libelli hujus sit finis, ut quod intendimus ab alio principio sumi possit. Explicit vita Sancti Dunstani Cantuariemis archiepiscopi et confessoris.^ 1 Ethelredo"] Ailredo, R. 2 veniret] With this word the life in the MS. Bodl. 285 (R.) ends. 3 MS. N. proceeds : " donante " Domino nostro Jesu Christo, cui " cum Patre et Spiritu Sancto honor " potestas et imperium per infinita ssecula ssBculorum. Amen." Mabillon adds the following verses, which are not given by the BoUan- dists, but are found in MS. M. only: — Justus homo, nudus vitio, sedes subit almas, Ex quibus expulsam se dolet atra cohors. Iste polum petit, ilia rogum Sty- gis ardua moles Deserit, atque levis gleba natare solet. Mansio diversa, diversaque prsB- mia, quantum Ortus Solaris distat ab occiduis. Imperat huic Agnus circumdatus agmine laeto, lUi cum prava Pluto cohorte prseest. Uritur ilia gelu, nive, grandine perpetuali, Vemos ista dies mansio semper habet. Haec generosa duce jocundo cive decora, Carmine festiva pace quieta jugi. Tu venerande piis mixtus, Dun- stane, catervis, Exerces hilares hac regione dies ; Quanti sis meriti, plebs indicat astricolarum, Quae famulata tuam vexit ad astra animam. AUCTORE OSBERNO. 129 Incipit liber miraculorum beatissimi patris nostri DUNSTANI ARCHIEPISCOPI CaNTUARIENSIS ET CGN- FESSORIS.^ 1. Diximus in superiori libello quibus parentibus ve- Havmg in nerabilis pater Dunstanus ortus claruerit, quorum reOTm book de- , , . scribed the tempora nobilitaverit, quos virtutum processus habuerit, Mfeof Dun- et quemadmodum ad coelestia regna gloriosus migra- verit. Nunc autem propositum habemus ea narrare, quae, post depositionem corporalis sarcinsB, felix spiritus ejus in hoc sseculo dignatus est operari, ut omnes futuri temporis Angligense populi agnoscant quid tanti nominis viro honoris ac reverentise debeant. Verum we now ^ , p undertake quoniam eorum quse scribenda sunt pleraque ac lere to relate some of his omnia nostris temporibus facta comovimus, pauca vero nJracies performed aliis quidem temporibus facta sed nobis verissima after his . . . ^ T . death. verissimorum virorum relatione exposita accepimu^, hac ratione omnes qui hsec dignabuntur legere^ ad credendum invitamus, ut sicuti sibi credi volent, si They are to f» T . -IP •! 1 • be believed lorte aliqua suis temporibus lacta scribere voluerint, ^^Jj^^^^^^ ita nobis credant, cum audierint ea narrari qua) a own stories . , tohe be- nobis potuere videri. Quam enim de se veri sestima- lieved. tionem a sequentibus haberi volent, eam recte praice- dentibus concedere debent. Quod si nulla quae scribi debeant suis temporibus fieri contingant, non ideo nos statim falsitatis arguant, quasi quod alio tempore oc- culta Dei providentia non fit, alio tempore pro corri- The disuse T , ..T,..., y>. of particular ffendis vel corripiendis nommibus neri non possit, cum forms of ^ . . miracle is semper opportunitatem rerum et temporum exigat gra- not proof tia miraculorum. Num enim idcirco minus credendum miracles in 1 T T general. est principem apostolorum Petrum ad portam templi ^ The text is from the Arundel MS. 16 (F.), collated with the Lam- beth MS. 159 (L.), MS. Harl. 56 (H.)., MS. Tiberius D. 4 (K.), and the Paris MSS. M, and O. 2 Here the Harleian MS. 315 ends. I 130 MIRACULA SANCTI DUNSTANI It is no dis- proof of a miracle that the unbe- liever has not seen anything of the kind. Miraculous cure of a blind man at Lenham in Kent. speciosam claudum sanasse, quod nostris temporibus istud non fecerit ? Aut ideo beatus evangelista Jo- hannes venenum sine Isesione non bibit, et qui veneno deperierant non resuseitavit, quod ista nescio quis im- postor et calumniator non viderit ? Quasi si quis nauclerum vel aurigam laudari audierit, quod hie navim in proeella naviter regere, ille equos artificio seiat in cursum ducere, supra humanam natui^am hoc esse contendat, ideo quod ^ ille fieri posse non credat. Non itaque hoc ^dmittendum,^ sed quod unaquseque res tempus et ordinem spectet credendum. Dignentur ergo credere, qui haec dignabuntur legere, ut quemad- modum merito fidei nostrse qua credebamus vera esse quae non videramus, actum est ut aliqua videre posse- mus, ita illi prsemium fidei habeant quandoque videre posse quod narrantibus nobis indubitata fide potuerunt credere. Jam ad proposita transibimus, et quo ordine quseque res acta sit, quantum possumus breviter atque dilucide narrabimus. 2. Vicus est urbi Cantuarise vicinus, Leonham ^ ab in- colis dictus. Hunc quidam vir inhabitabat, quern longa oculorum csecitas gravabat. Admonitus ergo in somnis est, ut patrem patriae Dunstanum adeat, commissa mala deplangat, futurum esse ut amissum lumen per eum recipiat. Narrat suis homo quae viderat; favebant et auctores illi itineris procurabant. Ingreditur itaque csecus ecclesiam Christi, orat sibi pernoctandi ibidem licentiam dari, "Tale/' inquiens, "praeceptum suscepi." Sequenti vero et media nocte coepit de tumulo viri Dei omne genus odoramentorum sentiri, et csecus* interim gravissimis oculorum punctionibus gravissime torqueri. Clamavit itaque fortiter, sanatus est mira- biliter; laudavit Deum et Dunstanum hilariter. 1 quod'} om. L. ^ admittendum ] ad imitauduni) Boll, ^ Leonhani] Leoham, Boll. Mab. ^ ccecus"] secus, Mab. AUCTORE OSBERNO. 131 3. Tres etiam mulieres m una domo commanebant, Three blind . T , ... , women who simili ex longo tempore eseeitate percussse, et onere tad been paupertatis oppressse. Has magnus ille Dunstanus dum of Dunstan, in corpore vixisset, inter cseteros ecclesiso stipendiarios ^ pauperes alere solebat ; quae, aceepto rumore patrati miraeuli, alternis se hortabantur sermonibus, "Quid " hie/' ^ inquiunt, " sedemus,^ quae patrem vitse nostrsB reviviseere audimus ? ^ eamus ad ilium ; calamitatem deploremus, auxilium flagitemus. Qui nostram suevit " depellere paupertatem, dignabitur corporis nostri ]3ro- " fligare csecitatem; compatietur fame morituris, ut " reddita luce gratiam praestet pauperculis, operibus manuum suarum deinceps victuris." Dixerunt et rectore baculo viam quae ducit ad civitatem pergere coeperunt. Cumque ad portam ecclesise venissent, jimc- tis ^ ad invicem manibus ingressaG sunt, procidentes- J'J® que ® ante memoriam viri hac moerorem supplicatione his tomb, depromunt ; " Pater sancte, pater serene, ad has tu89 " misericordise stipendiarias intende, ut aut solito more " victum eis tribuas, aut lumen oculorum per quod " vitam transigere possint restituas." Et iterum dixe- runt, " Piissime, potentissime, his tuis misellulis ^ mise- " rere." Sic oraverunt, et inter orandum clare viderunt, magnumque gaudium populo prsestiterunt. 4. Sacerdos quidam Folcanensium prsepositus, nomine ceowuif the provost of Ceowlfus,^ vir locuples valde erat, multaque nobilitate ^^^J^^p^^iy inter suos poUebat. Hie per multos annos ita omnium tic. membrorum paralysi dissolutus fuerat, ut neque vicinas possessiones adire, neque ecclesiae limina contingere, nisi in grabato deportatus, valeret. Suasus itaque ab intimis suis, ut ad memoriam domini Dunstani miserum cadaver sineret transferri, primo quidem verecunde^ 1 stipendiarios'} stipendarios, L. | ^ procidentesque] procedentesque, 2 hie'] hinc, Mab. i L. ^ sedemus'] sedimus, Mab. ' misellulis'] misellis, L. ^ audimus'] vidimus, L. I ® Ceowlfus\ Ceonulfus, Boll. ^ junctis] vinctis, L. ! ^ verecunde] verecundia, Mab. I 2 132 MIEACULA SANCTI DUNSTANI He is per- suaded to have re-I course to Dunstan, and is healed. He gives a feast on the occasion. and speak- ing with contempt of Dunstaii, has another paralytic stroke. distulit homo dives, dedignans consortium paupertatis, ex omnibus locis propter spem recuperandse salutis illuc confluentis. Sed cum jam prse doloris magnitudine sibi ipsi esset intolerabilis, jussit feretralem equorum lateribus machinam coaptari, seque in ea positum ad ecclesise januas, ubi memoratus sanctus requiescit, per- trahi. Ibi clientum suorum humeris sustentatus intro illatus est, prosequente ilium non parva multitudine agnatorum, flebilibus vocibus Dunstani nomen invocan- tium. Secunda autem die factus in agonia, sagrotus sensit quasi manum hominis per totum corpus discur- rentem, omnBsque totius corporis nervos distringentem.^ Inde vociferans e terra exsiliit, in pedibus suis con- stitit, et restituta ad integrum sanitate, exclamare coepit, "Benedictus Filius Dei viventis in bono servo " Suo Dunstano, et benedictus bonus servus Ejus Dun- " stanus in Illo. Vere pius, vere omnipotens Christus, " Qui servos tarn potentes, tantaque pietate prseditos " habet." Mox hymnis et laudibus devotissime Domino persolutis, qui alienis manibus fuerat deportatus suis pedibus cucurrit, equum ascendit, et cum omni comi- tatu gaudens et hilaris recessit. Sed post paucos dies facto convivio in domo sua, convocavit omnes amicos et notos, ut sibi de adepta sanitate congauderent et congratularentur. Cumque in magno gaudio conviva- rentur, coeperunt Deum laudare et glorificare Qui, cum sit potens, potentem non abjecerit, sed cum pauperibus Suis poenitentiae ei spatia concesserit. Super quo indig- natus ille respondit, "Num me inter ceeteros pauperes " computatis, quia inter eos sanatum asseritis ? Non " ita est, quoniam, etsi Dunstanus non fuisset, ita mihi " contigisset." Ad banc vocem toto corpore intremuit, itaque uno momento eadem quae ilium dimiserat in- firmitate percussus est, ut nihil in omnibus membris esset quod ab hac percussione intactum remaneret. ^ distringenteni] distinguentem, Mab. AUCTORE OSBERNO. 133 Vociferabatur ergo miserabiliter et post paulum exspi- He dies, rabat infeliciter. 5. Ex illo die multus timor, multaque circa sanctum Muitipiica- Dei veneratio excrevit, restitutis ad integram sanitatis miracles, perfectionem nunc unis, nunc pluribus per singulos dies segrotis ex diversarum regionum longinquitate porro adductis. Inter haec multorum cervicibus impen- dens juvenis ferebatur, formosa quidem facie sed a nativitate fandi impotens, ut qui undenis^ annorum A dumb ^ ^ cripple IS temporibus nec caput sursum erexerit nec deorsum ^^^^f^^^Jg gressum direxerit. Quern super capita illorum Celsius to^^- elevatum hiis precibus fletu permixtis sancto obtu- lerunt ; " O Christe/' inquiunt, " Salus et Creator " omnium, Qui homines hac^ etiam in parte cseteris " animantibus excellere voluisti, quod loqui possunt ^ " et erecto capite incedere, reforma in hoc filio nos- " tro vel quod natura informatum reliquit, vel quod " formatum inimica saluti segritudo corrupit. Solius " enim Tui est ex eo quod non est in id quod est " perducere, et quod est in quascunque volueris formas " mutare. Exaudi ergo preces supplicantium propter " Temetipsum et propter Dunstanum dilectum Tuum." Tunc demissus ex humeris bajulantium se segrotus, ut ad memoriam sancti vicinius applicari * deberet, mox and speaks/ ut tumbam tetigit, in pedibus suis constitit, ca,put cum scapulis sursum erexit, et resoluta lingua quae nunquam antea fuerat locuta, excelsa voce clamare coe- pit, "Gloria in excelsis Deo, Alleluia.'' Sicque perse- veravit in integritate susceptse locutionis, ut usque ad finem vitse iion solum expedite verum etiam diserte omnia loqueretur. 6. Paupercula etiam cum csetera multitudine advenitApoor ^ , , , woman ferens in ulnis triennem natam ex utero suo sine lu- brings her 1 qui undenis'] quindenis, Mab. hac'] ac, L. ; here MS. E. ends. 3 possunt] possint, Mab. ^ applicari'] applicare, L, 134 MIRACULA SANCTI DUNSTANI little daugh- mine natam ; quae cnm per aliquot dies orationi pro- born^bSndL^ salute filisD suse sollicita incubuisset, nec exauditam se aliquatenus sentiret, deprecata est omnem clerum aux- ilio sibi apnd Dei sanctum fore, confidens eos tanto citius impetraturos quod vellent, quanto ei prse eseteris hominibus familiarius servirent. Affecti itaque pietate monachi pro dolore matris et languore puellse coeperunt instantissima prece sanctum deposcere, ut earum afflic- on the tenth tioni solita bouitate dignaretur subvenire. Decima chUd sees, autem die dum forte materno gremio puella incumbe- ret, subito apertis oculis clare omnia videbat, et prse gaudio exsiliens dicebat, "Mater mi, quae sunt hsec " pulcra quae video Cui ilia, " Videsne," inquit, " mi " cara ?" Quae dixit, " Pulcher homo ille jussit me haec pulchra videre." Clamatum itaque est per totam ecclesiam puellam a nativitate caecam a magno ponti- fice Dunstano illuminatam. Fit concursus omnium The by- matrcm cum filia constipantium. Sed cum aliqui ex standers try , , j i i j m t whether she clero credcre non possent quod patentibus oculis acu- can really .... , . , ..... see. men visionis messet, volentes mdagandae veritatis sig- num videre, jactant poma, sicut pueris alludi solet, per pavimentum ecclesiae, ut experirentur si absque errore infantula posset ea sequendo comprehendere. Quae confestim de sinu matris exsiliens, rotantia poma per diversos anfractus insectabatur, eisque apprehensis celeri cursu ad matrem revertebatur. Tunc deprehen- sum est puellam patentibus oculis posse videre, qui antea sine lumine videbantur patere. An old 7. Item anus quaedam ad memoriam sancti pontificis man comes perducta est, ut quod in juventute perdiderat, in extrema in vain to be . . -, -, • x tt i • • healed, and aetato lumen oculorum reciperet. Vacans ergo oratiom guide. nec uUa salutis remedia consequens, egreditur de civitate volens ad locum unde venerat remeare. Jamque pontem fiuminis Sturae ascendere coeperat, cum forte ductoris sui auxilio destituta clamabat, "Dunstane, Dunstane, nec speratum a te lumen obtinui, et ductorem nunc per- AUGTORE OSBERNO. 185 didi.'' Mirabile dictu et malefidis difficile creditu, she cries to protenus ilia luvenes per medium pontis lima ferentes and recovers .... her sight. clarissime vidit, qiiibuscum in civitatem rediit et quid factum sit omnibus indicavit. 8. Quid de Clemente Teutone dicam, cui magis aptum clement the . -7^ n German, nomen est JJemens quam Clemens, quem sacerdos pro possessed by culpa voluptatis et contumacise in interitum carnis spirit, Satanae tradiderat, et ita maledictionis sententia septem annis devinxerat ut non solum in eodem loco toto corpore tremendo, verum etiam de loco ad locum cursi- tando, instabili ferretur motu. In basilica vero Salvatoris ante memoriam magni Dunstani praesentatus, cum forte ad noctumas vigilias responsorium " Videte miraculum " is cured, inciperetur, saltum in sublime dedit, dsemonium cum sanguine evomuit, et post haec omni tempore secundum omnimodam sensatorum qualitatem quietus et loco et corpore^ mansit. 9. Aut QUO modo factum in te miraculum, Elwarde,^ ^i^ard, a , ^ cripple of narrabo ? hominem gigantese magnitudinis si repentem p^at sta- te in terra tota ^ mole corporis per triginta annos thirty years , ^ ^ mnrmity is pondus non ^ premeret gravissimse infirmitatis ; postea i*estored. vero caro patri Dunstano oblatus, atque ab eo mirabiliter sanatus, non solum cunctis factus es amabilis propter adeptsB sanitatis miraculum, verum etiam admii-abilis propter corporese quantitatis spectaculum. Tu musicus in conviviis didicisti posthgec convivantium animos carmine demulcere, et inter cantandum tibiis carmen modificare. Sed inde tibi excelsi honoris insigne accessit, quod universitas hominum concordi voce Dunstani te hominem servulumque vocavit.^ 10. Sed et illud ^ non parva dignum est admiratione, qiiod quodam venerabili sene et re^ in omni religione ])robato referente agnovimus. Ait naraque eundem pa- 1 corpore^ tempore, L. 2 Elwarde ] Edwarde, O. Boll. ; Elvarde, F. L. M. 3 terra tota'] tota terra. Boll. Mab. ^ non~\ om. Jj. ^ Aut . , vocavit^ om. H. ^ Sfid et illud] Illud quoque, K. 7 re] om. Mab. 136 MIRACULA SANCTI BUNSTANI Dunstan trem et dommum nostrum cuidam loripedi m somnis appears ma . , . n . • • i dream to a apparuisse atoue ut ad requiem corporis sui sanandus cripple and ^ . r\ - i \ directs him vemret prsBcepisse. Qui ad locum veniens, nec quicquam tomb. per multos dies orando salutis inveniens, tsGdio sive desperatione fractus recessit, itinere quo venerat redire temptavit ; jamque mediam pene viam peregerat, cum is qui dudum dormienti apparuerat, vultu severus, veste decorus occurrit, sciscitans unde veniret, vel quo pergendo He does so tenderet. " Kecuperandse/' inquit, " salutis gratia jussus on his re- " ad sanctum Dei Dunstanum perrexi, sed nihil profi- Dunstan!*^ " cicus ad domum meam redeundum putavi/' Tum ille, " Ego/' inquit, " sum Dunstanus, omnium servorum Dei " conservus ; necessariis quibusdam causis occupatus, non " poteram his diebus requiem corporis mei visitare, nec " praesentiam meam filiis ibidem manentibus exhibere. who says " Nam ccclesiam Dei Alfricus, comomento Bata,' ex- that he has . . . been en- " hsercdarc temptavit, sed me tutore nihil efficere potuit. gaged else- ^ . ... where.a^d " Nuuc autcm confccto ucgotio ad locum requietioms return. « mcse vado. Vide ergo ut ilia die et hora ibi te inve- " niam, quatenus per te gratiam meam meis civibus os- " tendam." Kegressus itaque est languidus in civitatem, narravit omnibus quae audierat, indictum diem patienter He returns expcctabat. Stupcndum valde, die et hora qua sanctus andis.cured. ^ txi . l i - sese venturum praedixerat, de suscepta sanitate loripes gaudebat, et ineffabili totam urbem laetitia replebat. Hactenus ea quae aliorum testimoniis ad nostram notitiam perlata sunt enarravimus ; nunc iis quae nostra setate facta sunt enarrandis operam dabimus.^ A girl blind H. VirsfO qusedam Deo devota orationis sratia in civi- fromher . , . , ° . . CanteSi^ tatcm vcuit, ludc misera quod ex quo nata est hujus * mundi lucem non viderat, sed ex hoc beata quod seter- nam lucem ardenti semper desiderio qusesiverat. Et cum forte natalitius dies sanctorum Bartholomsei apostoli et^ 1 Bata] Beta, Boll. 2 Hactenus . . dabimus'] om. H. 3 sanctorum . . . ei] om. Mab. Boll. L. M. ; erased in F. ; found in K. and O. AUCTORE OSBERNO. 137 confessoris Christi Audoeni episcopi instaret, in quo on the eve of • i 1 T • 1. . . -, . S. Bartholo- pariter et aliomm omnium quorum reliquise m ecclesia mew and Salvatoris continentur, praecipua veneratione memoria Aug. 23 'she celebrabatur ; postulabat ilia a custodibus ecclesise ut sibi an of gratitude, plevit ut ct manibus conntentis crebra oscula ngeret, et pro redemptione illius trecentis pauperibus eadem die stipem porrigeret. Hujusmodi namque cunctis peccata sua apud ilium deplorantibus prsestare solitus erat, ut juxta modum culparum largitionem exhiberet eleemosy- Themad- narum. Ducitur interea vesanus ille ad tumbam sancti brought to patris Dunstani, prosequente ilium tota monasterii con- Dunstan's , . . . , t • • tomb. gregatione ; xbique exorcismo super ilium ab arcmepiscopo facto, toto ' illo die incolumis permansit et quietus. AUCTORE OSBERNO. 147 Proinde nos immensis Isetitiis exultare veluti homines qui After being 'nil 1 quiet for a talem pontmcem haberent per quern furores dsemonum day he be- . ^ i X . /» comes mad sedan possent: verum hsee cordis exultatio futurse again and ...... . . . . attacks the humiliationis exstitit designatio. Necdum enim ejus- prior, dem diei sole occulto, cum jfratres ultimam divini servitii horam psallendo complerent, iterum monachus a diabolo invasus ad priorem ecclesisD, virum venerabilem nomine Henricum, cucurrit, manibus eum constrinxit, nec uUatenus dimittere voluit. Qui statim paterna pietate motus duxit juvenem in domum quietis, custodias super ilium prsecipiens haberi; sed non cessantibus stimulis diabolici furoris, non cessat juvenis jactare voces miserandi doloris. Quod cum archiepiscopo nunciatum fuisset, mcDestus valde effectus, " Sciebam/' inquit, quod " immoderatam Isetitiam immoderata animi tristitia esset " secutura. Est namque verum verbum prophetise, ^ Ante Lanfranc T T . . . . 1 • 1* ? orders him Prov. xvi.18. " 'rumam exaltabitur cor, §t ante ignomimam gioriatio. agatn^to ^^ Deferatur rursus ad memoriam patris nostri Dunstani, tomb, ibique communis omnium supplicatio fiat ut sua virtute " saevum ipse daemonem expellat." Raptus igitur mane fortissimorum manibus virorum, toto corpore vinctus, ad tumulum sancti insanus pertrahitur, stridoribus et nimiis ejulatibus basilicam replens. Prsecipiebatur illi sym- ^® bolum dicere, respondebat de Se Filium esse. Jubebatur ^^1^^^^^,^ orationem Dominicam enunciare, non cessabat ille sputis prayer, et execrationibus omnes impetere. Sic tota ilia die cum sequenti nocte in magnis doloribus simul ac laboribus exacta, in cellam languidorum deportatur, funibus et cseterorum generum vinculis grabato alligatur, et ita ^®j^g*^^^ pluribus diebus sub arctissima custodia tenetur. Inte- g}.^^^"" rim omnes ad se venientes torvis oculis intueri, singu- lorum occulta detegere^ prorsus multam multis vere- cundiam facere, quos in peccatis suis noverat jacere. Cseterum de iis qui peccata sua confessi fuerant omnino He had no ] . power nihil improperando potuit efferre. Inter hsec prsefati agains*, adolescentis nomen seepius inclamare, et socium velle suppliciorum videre. Super quibus pater Lanfrancus K 2 148 MIRACULA SANCTI DUNSTANI Lanfranc, vehementer indismiatus apprehensa adolescentis dextera with Albert . , . ^ , . in i thephysi- coepit ad demoniacum ire, comitantibus ilium Alberto cian, and ^ . _^ , others, go to medico, Quem postea cardinalem sanctse Komanse eecle- visit them. ^ siae clericum vidimus, et aliis quibusdam quorum no- mina non satis memorisB occurrunt. Jamque coeperamus ad domum, in qua daemoniacus sub magna custodia ja- cebat vinctus, appropinquare, cum illorum duorum ad- huc parietum septis inclusus nec potuitque nos corpo- ralibus oculis videre, prsevalens rabidissimis voeibus hsec to1,hem be-* " Lanfrance, Lanfrance, et tu Alberte medice, them^® et tu ille et ille, et juvenis cujus ego soeietate gaudeo, " non vos video, et ad me venire atque de me verba " habere scio." Ad quae dicta supra quam dici potest pontifex admiratus ingreditur ad segrotum, furorem illius sancta mitigat asperitate ; offert juvenem tanta qusesi- Themad- tum importunitatc. Quem ille nunc contractis luminibus man fails , . , , t j r» i to recog- subaspiciens negat eum esse quem quaere bat : tactoque young man impetu nisus est discerpere ilium. Tum Lanfrancus whom he ... « . . , • . it i threatened, per virtutcm coniessioms actitatum mteiiigens, quod juvenem toties inclamatum malignus spiritus non ag- nosceret, conversus ad daemonem, " Etsi mendax," inquit, " sis et pater mendaciorum, in hoc tamen veritati, velis " nolis, contestaris, quod hunc adolescentem non esse " quod fuit attestaris, quoniam per confessionem est ab- " solutum quicquid aut per propriae fragilitatis negligen- " tiam dimissum, aut per diabolicam expugnationem ex- The evil stiterat commissum." Exinde maioribus tormentis pos- spirit be- . , . ^ comes sessum corpus diabolus agitare. Et nunc simulabat se stronger ^ ^ , in him. mutum, nunc ostendebat sine modo multiloquum. Ite- rum amarissime flere et subito turpissime cachinnare, aliquando suaviter loqui, et confestim clamoso tumultu vociferari. The removal Sed jam qucmadmodum et daemon ejectus, et . ob- of the relics • • • into the sessus Sb daemouc liberatus sit, contexam. Per pau- cos dies exegit ratio ut transferri deberent corpora sanctorum de praefato praefatae virginis oratorio in do- mum quandam refectorii, quoniam oportebat idem ora- AUOTORE OSBERNO. 149 torium pro extendendis novse ecclesise fundamentis ^^g*^^®^^ destrui, nec prseter illam alia domus inveniri poterat in are carrying? the i*elics of qua vel divinum servitium fieri vel reliquise sanctorum Bunstan, . J; the madman congrue atque nabiliter locari possent. Exeunti bus ergo fratribus de oratorio cum corpore venerandi patris Dunstani et canoris vocibus Isetanias modulantibus, ecce obvius efFertur a multa hominum turba terribilis ille daemoniacus, multis vinculorum nexibus per totum cor- pus grabbato alligatus. Qui mox ut sanctissimi cor- poris thecam vidit, innumeras voces jactare execra- He bias- biliter in Dominum et in omnes sanctos blasphemias ^aps up, T T\ I • I • 1 i lifting his dicere, nec Dunstani aut corpus videre aut nomen heavy bed. audire, iterumque in modum depositus in terra, ita ut ligatus erat, ingentis ponderis grabbatum erexit, et quasi cum illo incedere temptavit. Quid plura commemorem ? Tantos denique furores immun- dus spiritus, vel potius immundi spiritus, de obsesso corpore saeviendo jactaverunt, ut quicunque illud vide- rant, aut procul aufugerent, aut remanentes immensis terroribus quaterentur. Neque enim ex occulto atque The devil • f* 1* ' ' i.± 1 j_ 1 runs about mvisiDili jam lurore maiignus spiritus, emittebat, sed in him like iiiT T • J.* a little dog. modo catelii per diversos viscerum meatus discurrentis visibilem se atque palpabilem prsebebat. Quidam au- tem dum manum fluitanti monstro superponere vellet, magnis a daemone minis impetitus est. Unde cum post hoc Missas celebraret, ex improviso calicem vidit ver- satum et Sanguinem Christi super altare effusum. His threats. Alii quoque terrorem incutere temptavit, dicens se in loco ubi ad requisita naturae acceditur insidias ei struc- turum ; sed ille in Domino confisus diabolum terrentem longe despexit, et sub Christi protectione nihil adversi incurrere potuit. Exclamat iscitur inerenti fletu tota punstan is ^ ^ T n 1 1 invoked to monachorum plebs adversus reclamantem diabolura mul- cure him. tis vicibus magnisque vocibus, mellifluum Dunstani nomen frequentans. Ac prostrati in terra, "Sancte," inquiunt, "Sancte Dunstane, ora pro nobis." Ingressi ergo domum sanctorum reliquiis praeparatam, hi quidem 150 MIRACULA SANCTI DUNSTANI Heisde- bajulantes venerabile corpus Sancti Dunstani, iUi de fore Dun- transverse ferentes semivivum cadaver insani, depo- stan s coffin, g^^^.^^^^ utrumque in terram clamantes et dicentes, " Bene tibi, pater Dunstane, cum diabolo conveniat ; " tu videris si in domo tua tecum manere debeat." Egressis autem omnibus, remansit quidam monachus qui familiari quodam affectu dominum Dunstanum semper dilexerat, et ei in multis rebus secundum posse A monk suum obsequium detulerat. Hie ergo fisus de ilia quam him, lays ad sanctum Dei habuerat familiaritate, arreptum crucis S. Dunstan's it x mi t • • * t staff upon vexillum quod olim ante ilium beatissimum episcopali him and • ■ t r» • > -j t pra^rs. ritu deierri consueverat, posuit illud super msanum, ita cum lacrymis Dunstanum exorans ; " Tu dulcior " melle, tu omni pulchrior flore, multimodis paradisi odoribus plene, cur nunc virtutum tuarum aromata non spirant, quae tarn ssevum dsemonium extricare valeant ? Dignus ego non sum quem orantem exau- dias, sed si quis est in omnibus hujus ecclesise filiis, qui secundum voluntatem tuam tibi unquam servie- Th© devil rit, pro cjus amore hunc dsemonem expelle." Inter leaves him. j^^^^ verba dsemoniacus quievit et lassato furore quasi exanimis jacuit. At monachus ille majorem adhuc de sancto confidentiam sumens omnia jacentis vincula dis- His reco ^olvit. Qui statim quasi de alio saeculo eductus graviter gratitud^ suspiraus de lectulo surrexit, amplexusque crucem quam ante vehementer horrebat, incubuit super eam piissimo iietu, ista dicens ; " Gratias ago tibi, sanctorum piissime, domine et communis pater Dunstane, qui me de manibus dsemonum, quorum potestati traditus fui, dignatus es eripere." Et conversus ad monachiim sic ait, " Gratias et tibi ago, venerabilis domine, qui tanta compassione erga miseriam meam actus voluisti, aliis egredientibus, hie remanere, tuisque lacrymis pias pii " Dunstani aures pulsare. Ecce divino jussu qui me " vexaverunt recesserunt, nec amplius mihi nocere He lived " poterunt." Ab illo ergo die liberatus est monachus long after. ^ • i i ; • 1 1 • ab omnimoda dsemonum vexatione, multisque anms iC (< (( (< (C (C (( AUCTORE OSBEENO. 151 postea vixit, et saneto fine ultimum diem clausit. Osbern ex- Latius fortasse quam opus esset hoc miracTimm scrip- prolixity, simus, verum ideo hoc fecimus, ut considerata magnitu- dine mali magnitudo agnosceretur miraculi ; et tanto ma- gis amor confessionis in cordibus andientium dulcesceret, quanto virtutis istius sublimitas efficacius appar(3ret. 20. Post aliquot dies Lanfrancus corporali infirmitate iiiness of . . . ^ Lanfranc. gravissime tactus omnino a medicis desperabatur. Cum- que finem vitse jamjamque adesse putaret, missa lega- tione mandat fratribus ecclesise Christi queo circa se He sum- , , , ■ • J • , • • nions the agebantur, exoptat seniorum prsesentiam quatenus, si m ^J^^^.^jen of corpore diutius vivere non liceret, defancti, ut verbis church to utar illius, cadaver ad urbem secum transveherent. Nam in quodam ecclesise patrimonio procul ab urbe distante, quod Ealdintune ^ vocatur, idem pater venera- bilis segrotabat. Veniunt itaque illi ad locum, inveniunt omnia lacrymis repleta, plorant cum plorantibus, no- lentes hominem morte videre finiendum, cui similem post hsec ^ sciebant non esse inveniendum. At ille sivo suas angustias, sive filiorum suorum miserias non ferens, sicut enim mater unicum filium, ita singulos nos unice diligebat, convertit faciem suam ad parietem, di- vinam quantis posset suspiriis clementiam deprecaturus. Confestim autem sursum raptus, videbat quasi exer- He has a TT ^ • n • ir» vision of citum virorum candidatorum, lucmuas sicut sol facies a procession . . of horsemen habentium, albos equos cum laleris aureis comptos insi- in white ^ . ^ riding on dentium, et liberales iocos locunda quadam suavitate white ^ . • . horses : he adinvicem exhibentium. Quos ille prsetereuntes Iseta- f^^-g bundis oculis intuens sciscitabat cujusnam ista profectio Stan's, esset. Dictum autem est hanc domini Dunstani esse, ilium vero non longe abesse. Exspectabat itaque Lan- francus, explorans singulorum transeuntium vultus, cu- 1 EaIdintune']l^si\ditune,M'd'b. Boll. 2 These words would seem to fix the date of the composition of the book before the appointment of An- selm, whom the writer would scarcely have reckoned inferior to Lanfranc in monastic merit ; but the mention of Cardinal Albert, in page 148, may point to a later date. Albert was Cardinal under Urban II. 152 MIRACULA SANCTI DUNSTANI Dunstan appears. Lanfranc tries to kiss his foot : Dunstan withdraws it. He awakes and finds himself well. He sends back the brethren to thank Dun- stan. piens ilium prse cseteris cognoscere a quo prse caBteris remedia sperabat salutis accipere. Et ecce beatissimus pater Dunstanus venerabilium seniorum cuneis hinc inde stipatus veniebat, similem per omnia cseteris habi- tum gerens, nisi quod ab humeris et sursum celsior cunetis eminebat. In cujus occursum Lanfrancus hu- militer progrediens, jungensque se ad latus equitantis illius, amplexatus est pedem simul cum aseensorio cui videbatur inniti, atque ad se ^ oseulandi gratia trahere conatus est. At Dunstanus quasi ad factum expave- scens, sive Lanfranco honoris gratiam exhibens, con- stricto genu utraque manu pedem ad se videbatur retrahere. In hac beata certaminis lucta Lanfrancus ad id quod fuerat redit, et ita se sanum reperit, ut nul- lum infirmitatis vestigium in toto corpore remansisset. Agit itaque gratias Deo, Cujus dono et Dunstanum vi- dere et cupitam salutem illo potuit donante suscipere. Vocatis ergo iis^ qui propius accumbebant narrat ex ordine quse viderat, simul se convaluisse asseverat. lUis vero existimantibus quod alienata mente loqueretur, ' Pr^paretur/' inquit, " mihi altare, videbitis namque ' ilium sacrificium Deo offerentem quem paulo ante ' videbatis vix labia moventem." Deinde accitis qui nuper advenerant senioribus, " Hie dies," ait, " erit ' vobis boni nuncii dies ; dominum et patrem nostrum ^ Dunstanum hie fuisse, et me ab omni corporis mo- ' lestia sanasse scitote. Regredimini ergo ad ecclesiam, ^ portas ejus super vos obserate; ad memoriam sancti ' accedite ; genua flectite, ac pro reddita mihi sanitate ' uberes gratias referte. Nolo etenim ^ per me ipsum ' modo venire, ne existiment me homines aliquid esse, ' quasi qui potuerim Dei sanctos videre." Faciunt illi imperata, magnamque fratribus de morte patris sus- pectis gaudium prsestant. * se] om. L. 2 its'] his, Mab. Boll, etenim] enim, L. AUCTORE OSBERNO. 153 21. Quidam capellanus presbyter arehiepiscopi adeo OneofLan- i 1/ XX f rauc s chat)- gravi febrium vexatione per octonos menses cruciatus lains at the ^ . ^ same mo- luerat, ut consumptis carnibus vix innrmis ossibns ment re-^^ pellis hsereret. Hie eo momento quo arehiepiscopus a fever. salvus effeetus est, optatam a Deo salutem et ipse con- secutus est ; et mane ad archiepiscopum Isetabundus ingrediens, didicerat namque ilium convaluisse, require- bat modum receptee sanitatis, et audiebat. Rogatus ^ etiam ipse ut quemadmodum sese haberet edieeret, ' Plane," inquit, optime valeo, quoniam is qui te in ' mortis periculo miserando respexit, mihi quoque ob ' gratiam tui in hac noete salutem conferre dignatus ' est. Jacebam namque ^ in stratu meo, quod ligneus ' solummodo a stratu tuo paries dirimit, videbamque ' in visione beatum Dunstanum solemnes in ecclesia He too had f oi I j_ • • 1 'IT • • • i • had a vision ' fealvatoris missas agentem, meque illi m mimsterio of Dunstan. ^ subdiaconatus servientem. Cumque perlecta a me ' fuisset epistola, ad pedes illius ex more deosculandos ' accessi, benedictionem petii, et ita cum ejus benedic- ' tione recedens convalui." Audiens hsec venerabilis pater Lanfrancus, erumpens in gaudium, sic ait, ''Non ' potuit quicquam infirmitatis in loco remanere, quem ' sanctus Dei visitationis suae gratia dignatus est ' illustrare." 22. ^ Ea quoque tempestate duse qusedam res apud nos Two stories I • 1 • 1 i tS i. which may contigerunt, quas non magis beato Dunstano quam or may not , . .1 . T . ■ .n J . •11 L concern cseteris ibidem quiescentibus Sanctis ascribendas puta- Dunstan. vimus. Ex praecepto siquidem Bajocensis episcopi, qui- dam vir in vincula conjectus fuerat propterea quod cervum in sylva illius a canibus insectatum,^ seseque in odo had . T , . ordered a occursum ejus prsecipitem dantem, emissa sagitta oc- man to be cidisset. Habitus ergo in vinculis in civitate Can- chains for tuaria, diebus ac noctibus ecclesiam frequentare, lacry- stag"^ ^ Rogatus'] Rogamus, L. namque'] om. L. ^ Sections 22 and 23 are trans- posed in K. insectatum] incitatum, Mab. 154 MIRACULA SANCTI DUNSTANI This man: was always found in the church. After two years his chains dropped off. ' Lan franc tells the tale to a great man who tells him an- other. A pirate named Barabas had been ar- rested and escaped. When he came near Canterbury and saw the golden cherubin on the church steeple. mas pro peccatis suis fundere^ magnumque populi affectum ex sonitu stridentium catenarum circa se ex- citare. Cumque hoc per duos annos indesinenter fecis- set, quadam die, xmm ante altare Dominicse Crucis prostratus jaceret, videntibus cunctis qui circumstabant, catenae diruptse sunt, boiae in quatuor partes com- minutse, clavi in minutas partes confracti.^ Ipse vero quid de eo divinitus agebatur penitus ignorabat. Sur- gente autem illo ab oratione, ceciderunt vincula de pe- dibus suis ; quae toUens in manibus suis per medium fratrum omnipotentem Christum pro miraculo laudan- tium perrexit, eaque super altare Christi posuit, offerens Deo pro munere quod sibi fuerat pro onere. Post paucos dies dum rem istam Lanfrancus archiepiscopus cuidam prsepotenti viro narrasset, ille vicaria relatione, Et ego," inquit, " tale aliquid vestrae excellentiae nar- rare valeo ; quod non minoris admirationis apud te fore existimo. Tertius namque dies est hodie ex quo sedecim naves piratarum, validissimo vento actse, ad ripam maris sunt jactatae. Homines autem qui intus fuerant partim maris fluctibus sunt immersi, partim a regiis exactoribus comprehensi, cum prin- cipe suo nomine Baraba, compedibus astricti sunt. Qui idcirco Baraban se appellari voluit, quoniam nimiae semper crudelitatis fuisset, multamque hominum " turbam manu sua occidisset. Evadens autem de com- pedibus viam quae ducit Cantuariam arripuit, sciens se neque vita neque membris cariturum si ecclesiam Christi contingere posset asylum. Sed cum jam prope civitatem fuisset, mox ut pinnam ecclesiae et cherubin aureum vidit, quasi coelestis cherubin vir- tute repulsus, ultra progredi non potuit. Nititur itaque totis virilus contra vacuum aerem, semper eum quasi murum ferreum sentiebat. Haesit vero stupens, et iterum resumptis viribus prioris luctaG (C cc (C <( <( (C (C f under e] effundere, Mab. 2 confracW] confractae, L. AUCTORE OSBERNO. 155 << c< a (( (C (( a (( (( (( (C (( " certamen assumpsit, sed ea qua ante virtute repulsus, ||je could g^o majore quam ante spatio resiliit. Temptabat si unde venerat regredi posset, currere poterat quantum vo- lebat ; si vero quo disponebat progredi vellet, mox ut ecelesiam videbat pedem movere non poterat. Des- perans ergo de salute sua et de misericordia Dei, ' Manifestum est,' inquit, ' cum damnatis me sortem He^iaments ' habere, cui ecelesiam Christi non licet videre. Quid ' ergo prodest crudelem Christum invocare, a Quo non ' sit misericordiam impetrare. Ut fortuna volet, eat ; ' ego deinceps fugam non inibo, sed unde veni mori- ' turus redibo/ Hsec dicens prsecipiti cursu rediit, He returned •I.- 4-- 4. 1, • -n-U in despair to quae sibi contigerant multis nommum millibus nar- ins prison, ravit. Post hsec condimas factis poenas solvit." His Lanfranc . . bids the acceptis Lanfrancus, vocato me, praecepit ista in populo writer^pro- prsedicari, adjungens ideo hunc ab ecclesia terribiliter story, repulsum quod ficto corde ad eam accesserit, ilium vero alium ea re in ecclesia mirabiliter liberatum, quod ad eandem quotidie devoto animo tetenderit. 23. Sed et illud perpetua dimum est memoria quod Edward ^ , ^ , . . ^ , who had in ^ Edwardum, urbis Lundoniae archidiaconum, eius ^^en arch- . ^ deacon of dementia mirabili modo . operata est. Qui cum esset London and ^ ... "^^^ become in saeculo deliciis pollens, conspiciens omnia saoculi ^monkat , . Canterbury, bona esse angusta, contulit se ad unum incommu- tabile, commune, sufficiens bonum, Deum, suscepta sanctae religionis veste in ecclesia Cantuariensi sub regimine praefati gloriosi viri Lanfranci archiepiscopi ; ubi per aliquot annos honeste conversatus, magnum apud omnes cohabitantes gratiam obtinuit. Sed post haec malignus spiritus ejus conversioni simul et con- versationi invidens, occultis quibusdam et importunis sufiffifestionibus animo illius taedium reliefionis in^e- wishes to f . . ... T , X- • • SO back to rebat, cupiens ilium ad nanc mentis msaniam per- the world, ducere, ut ad saeculum unde venerat repetito vomitu sordium rediret. Immittebat namque diabolus in cor ejus saeculi voluptates, amplexus foeminarum ' in] circa, Mab. 156 MIRACULA SANCTI DUNSTANI He yields to temptation and pre- pares to leave the monastery. He goes to Dunstan's tomb to ask his leave. At the door of the church he meets Dun- stan who sends him back. After two months* illness he confesses, and dies. amplas domos, amicorum societates ; nec permittebat ilium cogitare quam dulcis est Dominus gustantibus Eum, quam magna domus Dei, et ingens locus habita- tionis Ejus, quam beata societas angelorum Deum in sseculum sseculorum laudantium. Victus tandem im- portunitate temptatoris, exitum de ecclesia moliebatur, et paratis omnibus quse ad hoc sacrilegium explendum idonea videbantur, ingreditur ecclesiam, a SanctO Dun- stano licentiam exeundi, et ad sseculum revertendi, petiturus ; sciens proculdubio quod nihil ei prospere procederet, si illo offenso discedere non timeret. Et surgens ab oratione ut ostium ecclesise egrederetur, rep- perit in ostio Dunstanum cum virga stantem, non talem tunc qualem ilium viderat Lanfrancus, sed terri- bilem 'vultu, oculis minacem et mordacibus labiis haec infrementem, " Regredere, miser, regredere ; omnipotenti " Domino te prosterne ; conceptumque diaboli venenum " de corde tuo evome." Cumque ille pavens ac tremens hsereret, Dunstanus elevata contra ilium ^ virga, ait, " Non exibis, sed hie morieris." Hoc dicto, qui loque- batur disparuit; et cui loquebatur graviter segrotavit. Mox itaque lectulo receptus duobus mensibus in mag- nis angustiis vixit, et post hsec vitam consummavit. Sed cum ad hoc ventum fuisset ut animam reddere deberet, accersitis iis^ quos primos in amore fraterni- tatis habuerat, universa per ordinem quae vel male dis- posuerat, vel bono suo viderat, in magna cordis con- tritione narrabat. Hsec eadem alius quidam frater, bonse indolis adolescens, nomine Adrianus, coram om- nibus confessus est, dicens se et conscium consilii et consentaneum operi. The writer 24. ^. Ante hos dics, cum in insula Tanatos essem, gradie- Thanet. bar juxta littus maris cum milite, qui me pro defensione sui invitaverat, considerans ea quae ibi sunt mirabilia 1 ilium] eum, L. 2 US'] his, Mab. Boll. 3 The following two miracles are omitted in MS. L, AUCTORE OSBERNO. 157 << (( a Dei, et materiem boni sermonis exinde eliciens. Inde He con- . versed with sermo ad patrem Dunstanum protractus est, quoniam a certain 1 \ 1 T 1 knight, maximum semper lucrum reputo quoties loquendi de about Dun- __ .-• . T ■■ stan. illo occasionem reperio. Tum miles idem memorato hoc nomine totus expalluit, ac veluti dolorem ex intimo suspirans, " Vse," ait, " mihi ingrato, qui tantorum beneficiorum hucusque immemor existo/' Tum ego, Et quid," inquam, hi tam molesti anhelitus ? " Nosti," ait, " quantum, mihi infestus abbas ^ Sancti Augustini, dum adviveret exstiterit, dum diripere The knight cuperet quae ad me hsereditate venissent ? " " Novi," his story, inquam. " Num et illud nosti quod non modo nihil " ejus immoderatio obfuit, verum etiam ad majoris " mihi glorise cumulum excrevit T " Nec hoc," inquam, " latet, sed quorsum ista commemores ignoro." Scies,^ The night inquit ; " nocte siquidem quae diem statuti inter .me et cause: • n , ... 11, • against the ilium placiti prsecedebat, memorans cum essem m abbot of s. domo mea, quae prope est, quod frequenter patrem was to be tried he had Dunstanum tuis rationibus extoUere consueveris, nunc, prayed in . . 1 1 . , • -i -n 1 T 1 •!• Dunstan's aio, experiri habeo si ut accepi, ita ille laudabilis ex- name, sistat. Flexus ergo in oratione, ' Deus,' inquio ^ ' patris ' Dunstani, fave hodie nostrse parti.' Inde corpusculum requiei dedens, video in somnis urbem Cantuariam, basilicam Salvatoris, meiiioriam patris ; cui quasi in- cumbens, aspicio virum juxta stantem, decorum forma, veste speciosum, lampadem lucis manu tenen- tem ; ad cujus imaginem perterrefactus, * Quisnam, in- ' quam,' ' es tu, hominum pulcherrime ? ' ' Idem,' inquit Dunstan ^ ' ille cujus tu paullo ante auxilium precabare.' ' Pap?e,' promises inquam, ' quam citus es ad miserandos miseros ! Nosti ' quid dominus minatur ? ' ' Nihil,' ait, ' ejus minas ' pertimescas, nec magni eas omnino pendas.' " Ita miles ille oravit, post hoc versus ad me ait, "Jam « (( (( <( <( (C (< <( yter, qui doming© cujus actus paulo ante paucis tetigimus in servitio Dei assiduus esse solebat, conventionem cum eis His devout meditations. B. p. 16. Osbern, p. 89. He has a vision of a dead friend, who reveals to him his future life. A sign of the truth of the warning. percunctatus] rogatus, S. I ^ sed . . affuturuTn] om. S. M 2 180 VITA SANCTI DUNSTANI Puifiiment faciens quatenut^ eum m prsedicto loco cum defunctus B. p. 16. of the sign. . . i , tit i • j. Osbern, esset tumularent. lUis vero adquiescentibus, sanus et p go alacer domum reversus, statim est infirmatus, ac sequent! die defunctus, juxta verbum servi Dei, in prsesignato loco sepultus est. Omnes igitur qui rem gestam audie- runt mirati sunt, et opera Dei mira in Dunstano prsedi- caverunt. Edmund becomes king. Dunstan at court ; he adminis- ters justice. Envy and detraction. 10. Sublato de hac vita rege iEthelstano, successit ei in regnum Eadmundus frater ejus. Hie post aliquot su8e consecrationis dies, missis nunciis rogat Dunstanum venire ad se. Sciens quippe qua ratione, qua pruden- tia, quam omnis probi consilii gratia praeditus fuerit, magnopere desiderabat ilium sibi proximum esse, cujus industria fultus tam se quam regnum sibi commissum sub sequitatis virga facilius gubernaret. Dunstanus itaque regi quasi praecellenti, secundum prseceptum apostoli, obediendum fore^ perpendens, regem adiit, et salva in omnibus reverentia ordinis sui ejus imperio se subjecit. Ipse suo consilio regni negotia disponebat, ipse lites et contentiones si quando oriebantur destrue- bat, ipse pacem et concordiam inter omnes nutriebat. NuUus in qualibet causa unquam 5e injuria sibi illata conquestus est, nisi ad comprobandam judicii senten- tiam Dunstanus mediator aut arbiter sedit.^ Rex ipse, principes quique, ita ei summissi erant, ut contra id quod ipse juberet vel ordinaret nemo quid faceret. Magnus itaque habebatur a cunctis. Hsec omnium bonorum invidus hostis attendens, et quonam modo ea turbaret sua arte perquirens, invenit quosdam quorum corda bene noverit virum non sincere diligere, sed ei specietenus obsequii sui amorem prsetendere. Hos ad dissipandum bona quae non amabat ardenter contra virum inflammat, ac primo clam postea palam in de- tractionem ejus illorum ora relaxat. Quid dicam ? in B. p. 21. Osbern, p. 90. 1 S. Pet. ii. 13. B. p. 22. Osbern, p. 90. B. p. 23. Osbern, p. 90. ^ fore'] esse, S. I 2 seditli sederet, S. AUCTORE EADMERO. 181 B. p. 23. Osbern, p, 91. B. p. 24. Osbern, p. 91. tantam discordiam profecerunt verba malignantium, iit subversa omni pace Dunstanus non solum piistino honore privaretur, sed et curia depelleretur. Quo facto die tertia rex in sylvam venatum ivit. Sylva autem ipsa montem magnse altitudinis occupat. Qui mons in summitate sui interruptus ingens prsecipitium et horri- dam abyssum spectantibus affert. Cum ergo fugitan- tem cervum rex hac et iliac insequeretur, cervus ad preeruptum montis hiatum perveniens introrsum ruit ac in partes discissus interit. Insectantes canes par ruina involvit. Equus quem rex sedebat, ruptis habenis efFrsenis effectus, obstinato cursu regem post bestias portat,^ ad ultimam sortem regi prse se ^ patens barath- rum intentat. lUe trepidat et angustiatur. Occurrit interim animo ejus injuria Dunstano nuper^ illata. Ingemit et se quam citissime ilia multiplici emenda- tione correcturum, solummodo imminentem sibi mortem ejus meritis ad horam Deus avertat, Deo celeri mentis sponsione promittit. Cujus cordis prseparationem auris Dei e vestigio audiens illius misertus est. Equus namque ilico substitit et regem, a periculo mortis libe- ratum, valde magnificas Domino grates ex imo cordis persolvere fecit.^ Inde ad hospitium rex reversus, ad- unatis principibus suis rei quae acciderat ordinem pan- dit, et Dunstanum cum honore ac reverentia adduci prsecepit, actaque coram eo poenitentia pro injuriis quas ei intulerat, veniam cum magna ^ humilitate postula- bat. Qua potitus fidum se amicum viro deinceps omni tempore futurum, nec ulterius cujusquam maledicis verbis de eo fore crediturum, poUicitus est. Ac ut maledicorum ora inter eos perpetim obstruerentur, sci- rentque omnes quo vinculo, qua stabilitate amicitia eorum copularetur, ei locum in quo natus fuerat atque Dunstan driven from court. King Ed- mund's nar- row escape when hunt- ing at Cheddar. He confesses his sin against Dunstan, and is saved. He asks Dunstan's forgiveness. S. 1 bestias portat] bestiam portans, 2 prce se\ prseceps, S. ^ nuper'] om. S. ^ magnificas . . fecit] gloriosum Deo redit, S. ^ magna'] om. S. 182 VITA SANCTI DUNSTANI He gives him Glas- tonbury. Dunstan builds there. Promotion of his scholars. Tempta- tions of the devil. nutritus perpetuo jure possidendum dedit, eo pacto ut quod arbitrii ejus tenor magis eligeret, exinde^ potis- simum ordinaret. " Et si," ait,^ " tibi plaeuerit illic " tuae professionis viros multiplicare, tanta eis regia " liberalitate per miserieordiam Domini tribuam, ut multitudini eorum semper superabundet multitudo " donorum meorum." Pro quibus Deo et regi Dun- stanus gratias agens, et Glastoniam in dominium suum aceipiens, secundum exemplar parentibus suis sibique ostensum, ut prsediximus, in augmentum majoris eecle- sisD fundamenta jaeere, claustra et ofSeinas construere, et quseque poterant esse monachis Domino Christo ser- vientibus accommoda, inibi coepit sedifieare. Post quae plurimis sibi fratribus associatis loci ipsius abbas efFec- tus est. Crevit itaque monasterium ipsum intus et extra tarn in sancta et monachili religione quam et in multimoda terrenarum rerum possessione. Et qui- dem de possessione rerum terrenarum usque hodie scitur quod ita sit; de religione vero ex eo probatur quod ita fuerit, quoniam inde ad episcopatus, ad abbatias, ad quaoque officia ecclesiastica personse eligebantur, et ad eruditionem aliarum ecclesiarum constituebantur. Factumque est ut, sicut supra diximus ex cereo matris Dunstani totum ecclesise conventum lumen amissum recuperasse,^ ita ex hoc loco, ipsius Dunstani doctrina instituto, omnes ecclesias Anglise constet verse religionis lumen sumpsisse. 11. Inter hsec vita et conversatio Dunstani magnum contra se generabant odium diaboli. Qui gemens ne- quaquam inconvulsa mansisse qu^ per suae voluntatis ministros in eum adversa conjecerat, per seipsum ilium aggredi temptat, ratus vel sic eum a bonis quibus die ac nocte insistebat deterrendum. Quadam itaque nocte, dum solus ex more oraret, in lupi efSgiem demutatus B. p. 25. Adelard, p. 56. Osbern, p. 92. B. p. 26. Osbern, p. 93. B. p. 26. Osbern, p. 93. ^ exinde] inde, S. 2 ait] inquit, S. ^ totum conventum recupe- rasse'] totus . . conventus peravit, S. . recu- AUCTORE EADMERO. 183 B. p. 26. Osbern, p. 93. B. p. 27. Osbern, p. 93. Adelard, p. 56. Osbern, p. 1)3. Ps. xci. 13. coram eo aperto ore et distectis dentibus nngens horn- He appears T ., T p • • • as a wolf dus apparuit. In qua lorma quoniam virum nec m and as a fox. puncto^ quidem ab intentione sua deflectere valuit, statim in vulpeculam vertitur, et quo ilium ad se in- tendere faceret variis anfractibus et jocosis motibus hue illucque perlabitur. Tunc Dunstanus modicum subridens, " Vere," ait, " ostendis quod agere soles. Jocando namque blandiris incautis ut eos devores, devoras ^ ut tibimet ipsi blandiaris. Sed jam discede, Dunstan's rH^ • i r\ ' -i < i words to miser, quoniam Cnristus Qui leonem et draconem him. " conculcavit, Ipse te lupum et vulpeculam per me " Sua gratia superabit." Sentiens ergo Dunstanus pro- phetiam amici sui jam ex rerum eventibus partim demonstrari veram esse, semper quasi novus accederet ad servitutem Dei stabat in timore, et praeparabat animam suam ad temptationes, jugiter ad exsequendam voluntatem Dei operam dans, nec uUa hora uUove momento otio vacans. intra cellam suam angelos Dei in sublimi congratulando psallentes audiret Edgar" in hunc modum, atque dicentes, "Pax Anglorum eccle- " sise, exorti nunc pueri et Dunstani nostri tempore." Regina siquidem regi Eadmundo filium, qui Edgarus appellatus est, eodem tempore peperit, atque hoc ipsum simul et quod pacis sectator esset futurus, per angeli- cas voces atque concentus Dunstano Deus innotescere voluit. Unde contigit uno dierum ut He hears a T . • , i T • ■ miraculous corde et opere mtentus, subito voice at the ^ birth of B. p. 46. Osbern, p. 94. 12. Per idem fere tempus servus Dei Bathoniensem At Bath he T . ... TT1 • 1. i» X' has warning ecclesiam visitare perrexit. Ubi post reiectionem cor- of the death poris in oratione detentus, levatis in altum oculis, at Giaston- vidit animam cujusdam juvenis quem ipse a puero Glastonise in sancta conversatione nutriverat, multis angelorum fultam agminibus, in coelum deferri. Qui pro tanta gloria fratris ultra quam dici queat exultans in puiicUi] ad punctum, 8-, | -devoras^ om. S. 184 VITA SANCTI DUNSTANI Thewarninget immensas corde et ore Deo cnnctipotenti ^ gratias B. p. 47. isprove g^g^j^g^ sociis quid accident manifesta voce exposuit, et ^^94"^' diem ac horam transitus ejus notari praecepit ; illis ad hsec obstupescentibus et verbis ejus non ex toto fidem accommodantibus, venerunt quidam ad patrem qui et de fratris obitu, et obitus bora, sic quemadinodum dixerat accidisse testati sunt. Dehinc sanctus a loco b. p. H. He goes to digrediens, et ad regem secum loqui desiderantem cele- ^^q!™' see the king . . , . t -j* i i n • i • P« and sees the rius tendens, m medio itmere diabolum sibi obviam devil on the t t . . • ^^^ i i i way. nabuit. Qui mimo similis coram eo ludere, subsilire et multis modis coepit laetitise frsena laxare. Quod Dunstanus intuens et quid tantum daemonis gaudium portenderet per spiritum praevidens, jussit monstrum tale se cunctis qui secum erant visibiliter demonstrare quale sibi apparebat. Quod et factum est. Requisitus B. p. 45. ergo Dunstanus quid sibi vellet ilia lascivientis^ hostis p ^9^^^' He explains Isetitia, rcffem in proximo respondit moriturum, et this vision, *^ ^ , . of the com- remum non multo post multas tribulationes perpessu- ing death of ^ . . ^ r r the king. rum. Quae sententia Veritas facta est, ut ea quae post dicentur declarabunt. Super haec tamen qua9 vir Dei de petulante inimici gaudio dixit, ut aliis quibusdam visum est, nonnuUa ejusdeto causa fuit hoc, scilicet quia sperabat, defuncto rege qui Dunstanum in magna reve- rentia semper habebat, alium regem mox surrecturum qui nec eum revereretur nec ejus prudentem sanctitatem, qua se et alios innumeros in Dei servitio constringebat, regali providentia tueretur. Sed in hoc ad tempus The^king's deccptus cst. Rcgc namquc in palatio antequam dies B. p. 46. septem transirent occiso, et a venerabili Dunstano ^^9^^^^' Glastoniae sub immensa lugentis populi frequentia ho- Edred sue- norifice sepulto, successit in remum Edredus frater B. p. 29. ceeds, and . . ^ • . ? n -r^ . A^^plar^^ DuSan ^J^^' ^'^^ quidem egregius et ad exercenda quae Dei p 5 g sunt fervido mentis affectu subnixus. Hie Dunstanum Osbem, non minori caeteris regibus amore percoluit, immo ut P* ei majoris^ dilectionis signa monstraret operam dedit. ^ cunctipoiente] om. S. | ^ majoris'J majora, S. AUCTORE EADMERO. 185 B. p. 30. Adelard, p. 56. Osbern, p. 95. B. p. 30. Adelard, p. 57. Osbern, p. 96. Cant. V. 2. " B. p. 30. Adelard, p. 57. Osbern, p. 96. ^Ifego siquidem Wentano episcopo, cujus supra memi- nimus, de hac vita translate, multis eum precibus ut in episcopatum succederet postulavit. Cui cum ille nulla ratione adquiescere vellet, rex non modico moe- rore suffusus matrem suam, Edgivam reginam dico, omnis bonitatis titulo insignem, de negotio convenit, atque ut ilia Dunstano persuaderet quod ipse nequi- verat summo studio deprecatus est. Tunc ilia horninem, ad se evocatum et ad prandium suum invitatum, inter epulas de suscipiendo epi^copatu coepit ihterpellare, et ne coUum suum a jugo Domini alienaret multa sua- sione insistere. At ille perpendens quid sibi recondant qui episcopatum loco proficui et honoris non officio tenent morum et praadicationis, " Obsecro te, domina," inquit, "ne tali prece amplius, te fatigando, me fatiges. Nam revera noveris quia in diebus domini mei filii " tui regis, me pontificali cathedrae nemo prsasidere " videbit," Dicebat hsec cum quia sibimet ipsi ne sub tanto onere deficeret formidabat, tum quia impium fore judicabat, si se a rege qui frequenti corporis lan- guore vexabatur propter episcopatum elongaret, maxime quia totum se, totum ^ regnum suum in illius provi- dentia et disposidone posuerat. 13. Et de pontificatu tunc inter eos quidem res ita remansit, et ^Ifsinus quidam in pontificatum ipsius ecclesise ilico assumptus est. At Dunstanus, qui ex voce sacri eloquii veraciter dicere poterat, "Ego dor- mio et cor meum vigilat," cum sequenti nocte sese quieti dedisset, vidit in somnis se R-omam perrexisse ac in sua ecclesia beatissimum Petrum, in sua quoque sanctissimum Paulum adorasse, ac demum urbe relicta, in patriam reditum accelerasse. Itaque cum Montem Gaudii attigisset, apparuerunt ei principes regni Dei, beatissimus videlicet apostolorum princeps Petrus et Sanctus Paulus atque Andreas, singuli in manibus suis Edred pro- poses to make him a bishop. Dunstan refuses the pressing persuasions of the king and his mother. Elfsin is made bishop. Dunstan's vision of the apostles. ^ se, toturn] om. S. 186 VITA SANCTI DUNSTANI Inscriptions singulos gladios auro inscriptos prseferentes, eique pro Adeiard, swords. munere apostolicsB benedictionis conferentes, Et in P- gladio quidem beati Petri scriptum erat, "In princi- p 97^ ' " pio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et s. John i. 1. " Deus erat Verbum." At gladius Pauli nomen Pauli, gladins Andrese nomen Andrese continebat. Beatus igitur Andreas in hominem blando intuitu oculos dirigens modulata voce ex Evangelio cecinit dicens, Words of s. " ToUite jugum meum super vos, et diseite a me, quia " mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem |^^att,xi. " animabus vestris." A glorioso autem prineipe apo- stolorum, ut manum extenderet jussus, Isevam extendit St. Peter et in palma levi ietu ab eo virga percussus, ne ulterius B. p. 30. strikes mm, ^ .... . Osbern awakens abjiceret jugum Domini ipso est signo preemonitus. ^ ' Ad quem ictum ille expergefaetus fratrem qui coram se quiescebat interrogavit quis ipsum percusserit. Quo respondente " Nemo," jam a quo sit percussus scire se dixit; sicque residuum noctis in servitio Dei pervigil expendit. Mane narravit regi quae viderat. At ille Adeiard, non modica admiratione permotus, et quid visio signi- Qg^^'^^ Edredin- ficaret ex magna parte per Spiritum edoctus, hoc modo p. 97. the dream, respondit ; "Si, quemadmodum accepi,^ per gladium non- " nunquam intelligitur Verbum Dei, cum tibi beati " apostoli gladios suos contulerunt, nimirum Verbum " Dei quod acceperunt tibi vice sua dispensandum " tradiderunt. Et quoniam episcopus vices apostolo- " rum ad erogandum Verbum Dei agere scimus, epi- " scopatus h^nore te sublimandum certissime scias. " Quod autem in gladio beati Petri 'In principio erat " ' Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Dimstan ' Vcrbum ' scriptum accepisti, fixum tene quia, sicut Will flifch* X -L X bishop of " ipsa verba specialiter nobis innuunt Filium Dei, ita Canterbury " tu in ipsa ecclesia arcniepiscopatu sublimaberis quae " specialiter CantuariaD dedicata subsistit in honore ipsius Filii Dei, Domini nostri Jesu Christi. In qua ^ accepi'} recepi, S. AUCTORE EADMERO. 187 Osbern, p. 97. " etiam vices ejusdem apostoli agendas snscipies, et and su potestatem ligandi atque solvendi, quam ille a Deo bSp of " accepit super totum orbem terrarum, tu ab eo acci- t^e u ' X X- A T • • XT islands. pies super omnes totius Anglise provmcias et adja- centium insularum." B. p. 31. Adelard, p. 58. Osbern, p. 98. B. p. 32. Osbern, p. 99. 14. Post hsec ^ Dunstanus desiderio videndi fratres suos Glastoniam abiit, et ibi aliquantis diebus inter eos habitavit. Interea rex Edredus lethali morbo correp- tus mandans rogavit sub celeritate Dunstanum venire ad se. Ille audito nuncio, suse imbecillitatis quam ex inedia atque vigiliis necne aliarum virtutum exercitiis contraxerat oblitus, protenus ascenso equo ad sogrotum festinat. Jam fere medium iter exegerat et suis comi- tatus quod residuum erat vise explere laborabat: et ecce ! subito audivit vocem de coelo quae dixit, " Rex " Edredus in pace quiescit." Ad cujus vocis sonitum equus cui vir Dei insidebat, sine omni insidentis Ise- sione, ad terram corruens extinctus est. Stupefacti co- mites de subitaneo animalis interitu, quidnam hoc esse potuerit peravidi percunctantur. Quibus Dunstanus et de voce angelica et de regis obitu quge latebant ape- ruit, ac ut spiritum defuncti una Creatori omnium Deo comifiendarent admonuit. Inde lugentis palatii moenia subiens, regem quern ante paucos dies purpuratum et toti Anglise imperitantem reliquerat modo invenit ca- daver stupidum jam terrae pulvere operiendum, et escam vermium mox futurum. lis ergo qui vivo assistere, vivum suis solebant ambitibus delinire, se ab exse- quiis defuncti subtrahentibus, ille cum suis exanime corpus suscepit et decentissime matri omnium terrse consignavit. 15. Post hunc Edwius, filius Edmundi regis, obtinuit regnum, corpore quidem juvenis, sed nulla qua regnum gubernaret prseditus industria mentis. Hie omisso se- Dunstan at Glaston- bury hears of Edred's illness. He has a' miraculous warning of the king's death. He finds his body deserted, and buries him. Edwy succeeds. 1 Post h(Ec'] Anno doccclv. P. in margin. 188 VITA SANCTI DUNSTANI His mis- government, He perse- cutes his grand- mother. Dunstan retires to Glaston- bury. Miracle of the beam. num consilio satellites sibi et consiliarios de adoleseen- B. p. 32. tibus fecit. Ibat igitur secundum desideria cordis sui p ^99™' et iniqua gerens laudabatur a suis et benedicebatur. Unde quid mali circumquaque succreverit, quam infa- mis fama populorum aures et ora repleverit, leve^ est et me tacente videre. Ipse namque possessiones quo- rumque diripere, hos et illos exhseredare, majores natu, qui nequitiis ejus inimicabantur ^ proscribere, totumque regnum innumeris oppressionibus conturbare.^ Accessit his malis ejus nimis detestabile malum. Matrem quippe totius Anglici regni auctricem et nobilitatricem, eccle- siarum consolatricem, et sustentatricem oppressorum et inopum, Edgivam dico supra memoratam reginam, in immensum afflixit, ac vastatis rebus ad earn pertinen- tibus, ab eo statu, in quo esse solebat, saevus et cru- delis dejecit. Gemebat Dunstanus in istis, et eo amplius gemebat, quo correptionem suam rex non solum non admittebat, sed insuper furiosi more, irrationabilibus eam objectionibus contradicendo deridebat. Quid igitur circa talem hominem faceret ignorans, ad monasterium suum relicta curia Glastoniam secessit. Ea tempestate Adelard, structura ecclesiae in fabrica tecti perficiebatur. Ad Qg^ern cujus tecti sustentationem dum trabes ima prsegrandis p. 99. multiplicibus funibus in sublime raperetur, subito funes dirumpi et trabes deorsum vergens nonnuUis coepit in- teritum minitari. Tunc Dunstanum, qui praesens ade- rat, ingenti strepitu plebs inclamitat,^ ac ut extensione dexteree suse imminenti periculo obviet obsecrat. At ille statim signum salutifer^ Crucis ruenti machinee objiciens, eam sine funibus et sine omni humano cona- mine in superiora redire, ac in loco ad quem prius cum magno labore trahebatur jacere coegit. Inter hu- jusmodi opera accidit ut ipse quadam die ofScinas monasterii sociato sibi uno ex monachis suis circum- 1 leve'] facile, S. 2 inmicabaniur'] adversabantur, S. ^ conturbare] festinavit, ins. S. ^ inclamitans'] inclamitat, S. AUCTORE EADMERO. 189 B. p. 47. B. p. 48. B. p. 27. Adelard, p. 59. Osbern, p. 100. B. p. 28. Adelard, p. 59. Ps. Ixviii. 1. cc iret, et quid in unaquaque domo ad supplendas fratrum necessitates haberetur, diligenti cura prospiceret. Quo facto ad claustrum ^ iter reflectens ac juxta oratorium transiens, repente audivit vocem de coelo clare sonan- tem et fratrem qui cum eo ibat, ex nomine hoc modo vocantem, " Yeni, ^Ifsi, veni, veni, veni." Ilico Dun- stanus rem intelligens, "Eja, frater/' ait, " audisti quo vocaris ? Prsepara ergo te quatenus conversatione ilia unde appellaris, quando hinc migraveris, dignus habearis. Nam pro certo noveris quod in hac vita non diu manebis." Quas viri verba velox fratris obitus, qui cito post accidit, declaravit esse vera. In ipso itaque loco in quo vocem de coelo Dunstanus audivit, oratorium in modum turris non multum por- rectee sublimitatis ae^dificavit, et illud sub patrocinio beati Johannis Baptistae fecit consecrari. Hsec videns omnis boni inimicus diabolus ingemuit, non ob hoc solum, quod pro tantis virtutibus virum coram homini- bus magnum haberi, sed quia de die in diem videbat tam ipsum quam et alios per ipsum in Dei servitium exinde magis ac magis ^ promo veri. Licet igitur jam saepe ab eo se confusum et victum meminisset, cohiberi tamen ab ejus infestatione non potuit. Nam adhuc de suarunt versutiis artium confisus, eum orantem in ursi effigie hispidus aggreditur, et hianti rictu super eum insurgens, horrore sui oratione deterrere molitur. Ast ille zelo divino correptus arreptum baculum quem manu ferre solebat, in hostem vibrat, et eum csedendo tam diu insequitur donee idem baculus in tres partes com- minutus confringeretur. Inter quae hunc versum miles Dei psallere coepit, " Exsurgat Deus, et dissipentur ini- " mici Ejus, et fugiant qui oderunt Eum a facie Ejus." Tunc Dunstanus videns baculum suum sic in hoste ^ contritum dixit, " Si vivit Dunstanus, scias, inimice, He has a warning of the doath of a brother. He builds an oratory and dedi- cates it to S. J ohn the Baptist. Dismay of. the devil. He attacks Dunstan as a bear. Dunstan breaks his stick on him and sends him away. ^ (id claustrurn] om. S. 2 magis ac magis"] om. S. in hoste'] in honeste, S. 190 VITA SANCTI DUNSTANI He makes " huiusHiodi baculum faciet, ut si amplius veneris, ne- new staif, " quaquam, sicut iste confraetus est, sua gracilitate aut " imbecillitate confringatur." Fecit itaque sibi alium baculum grossum ^ et fortem, ac illius summitatem argento circumposito decoravit. Quod argentum in suprema parte sui in modum concavse sphserse forma- and places a tum, dentcm bcati Andrese apostoli e^estat inclusum. tooth of ^ -, ^ . . . ^ S.Andrew Quem dentcm Dunstanus inibi posuit, cum ut msupe- m it. ^ • • . • T • rabile munimen sibi prsestaret contra mcursus malig- norum spirituum, tum quia prse cseteris Sanctis dulci affectu diligebat eundem apostolum. Propter quse sse- pissime illius familiari fovebatur alloquio, muniebatur consilio, et auxilio relevabatur. Sentiens ergo diabolus suam pugnam, qua Dunstanum a bonis operibus arcen- dum putabat, semper sibi ad confusionem et Dunstano procedere ad gloriam et exaltationem, continuit se a corporali illius accessu, aliam viam ad conturbandum ilium perquirens. The devil tries other means. The kin^ falls into the hands of two evil women. His mis- behaviour at the coro- nation. 16. Erat in illis diebus mulier qusedam ex magna et B. p. 32, alta progenie nata, filiam adultam secum habens. Utras- p ^iqcT' que quantum ad corpus spectat fbrmosa species decorabat ; sed quod pudicis mentibus non parvse offensioni erat, libidinosus animus et habitus, qui juxta in eis opera- bantur, eandem speciem valde decolorabant. Hse prse- fato regi Eadwio assidue adhserebant, suis blanditiis et nutibus illecebrosis pro posse ^ operam dantes, qua- tenus unam illarum sibi in conjugium copularet. Ad quas ille impudico illiciti amoris desiderio fervens, in- decenti amplexu nunc banc, nunc illam, neutrius ad- spectum in hoc erubescens, destringebat. Prseterea die quo ipse Edwius in regem est consecratus, a loco con- vivii in quo cum archiepiscopis, episcopis, abbatibus, totiusque regni principibus sedebat, jam pransus exsilit * baculum grossum'] scipionem crassum, S. 2 posse] viribus, S. AUCTORE .EADMERO. 191 B. p. 32. Osbern, p, 100. B. p. 33. Osbern, p. 100. B. p. 34. ct relictis omnibns, in cameram ubi prsedict?© teminse erant solus secedit, capitique corona sublata, se inter illas medium jecit. Quod optimates agnoscentes oppido indignati sunt, et rem tractantes inter se Odonem archi- episcopum Cantuariensem, qui dignitate cseteris emine- bat, unanimiter hortari coeperunt, quatenus viros qui regem sive volentem sive nolentem festine reducerent destinaret. Ad quod agendum cum hi et illi, regiam iram metuentes, se excusarent, tandem super Dunstanum abbatem et ejus consanguineum Kynsinum episcopum sententia versata est. Qui ex prsecepto summi ponti- ficis et aliorum omnium ad regem ingressi, eum ut dixi in medio duarum illarum decubantem reppererunt. Tunc Dunstanus primo in ignominiosas mulieres asperse increpationis verba vultu et voce contorquens, lascivias earum, sicut verum castitatis amatorem decuit, detesta- tus est. Deinde regem ut se tanti opprobrii exsortem faceret monens, ad proceres eum redire, eosque sua prsesentia exhilarare summissa voce precatus est. Qui, animi sui furore simul et vultus rubore perfusus, dum se rediturum omnino negaret, Dunstanus manum illius arripuit, et a loco violenter abstractum, imposito capiti ejus diademate, ad convivantes introduxit. Quod mu- lieris ignominia nuUatenus sequanimiter ferens saevis verborum invectionibus in virum surrexit, et se eum confusioni perpetuse tradituram garrula contestatione devovit. Et hoc quidem detestabile votum, non tepes- cento malitia ejus, facto exercere soUicita postmodum fuit. Effecit namque apud regem ut cuncta quae in monasterio Dunstani habebantur diripi ac devastari, et ipsum a regno eliminatum in exsilium pelli juberet. Qua tempestate sseviente, contigit quoddam lacrymabile malum. Quidam enim ex fratribus monasterii qui virum contra omnes ^emulos tueri, et ei usque ad mortem more bonorum filiorum obsequi, deberent, propria nequi- tia magis quam ipsius doctrina imbuti, se medios ad provocandum regem contra ilium clanculo injecere, et The counsel- lors send Dun Stan and Kinsigo to bring him to the feast. Dunstan upbraids the women and brings back the king. Vengeance of the women. Confiscation of the monastic property. Faithless- ness of some of the brethren. 192 VITA SANCTI DUNSTANI quo edictum de expulsione ejus immobile faceret B. p. 34. quantum poterant institere. ^^59^^^' Voice heard 17. Dehinc ministris impii principis in direptione rerum Osbern, stan's^de- ecclesiasticarum, sicut jussi fuerant, occupatis et multis ^* parture. . , . , , • t j j exmde gravi moerore consternatis, audita est vox cujus- dam in atrio templi, exeussum risum edentis et more lascivse puellse summo gaudio et exultatione perstre- pentis. Quae Dunstanus audiens et dsemonem esse, qui pro suo discessu petulanti Isetitia jocabatur, advertens, versus ad ilium dixit, "Eja, eja, auctor et amice om- He promises nium malorum, modo de exsilio meo Isetaris et pro to return ... . . strength " tribulatiouo plurimorum, unde me dolere conspicis, " jam gratularis. Sed absque dubio fixum habere potes, " quia nihil est gaudium quod nunc habes me rece- " dente, comparatione tristitise quam habiturus es me " revertente." In his verbis daemon aufugit. At Dun- stanus videns suos in direptionem datos, pietate per- motus, qua supra quam dici queat fretus erat ad omnes, prout sibi possibile fuit exsilium inire distulit, cogitans ne forte Deus cor principis aliquo modo tangeret, et a concepto furore mitigaret. Verum ubi eos, qui se hos- Persecution pitio vcl aliquo humanitatis officio confovebant, vidit in friends. immensum affligi, depraedari, proscribi, damnari, ratus est melius malignitati hominis cedere quam tot inno- centes pro suo commodo indebita poena vexari. Ponens itaque ecclesiam Angliae sub tuitione Regis omnium He goes to Christi, mare petiit, ad ignotam sibi regionem transi- turus navem conscendit, ductuque divino prosperrimo cursu Flandriam venit. The woman 18. Igitur ad hsec praefatae ^ mulieris ira in immanem B. p. 34 sends to put . • . i • i • • .. , . Osbern out his eyes, vesaniam mstmctu daemoms acta, missis nunciis ^bi ^ ^ Dunstanus esset perquiri fecit, et si comprehendi vale- ret, sine uUo respectu misericordiae oculos ei erui prae- eepit. Sed Deus Qui Sua sapientia et bonitate privari prcBfafce'] om. S. AUCTOKE EADMERO. 193 B. p. 34. Adelard, p. 59. Osbem, p. 101. B. p. 35. He is com- forted by S.| Andrew. Job. vi. 25. nequit, prius servum Suum per marinos fluctus placido Dunstan is 1 .... 1 Ti i. T , . wellreceived lapsu evexit, quam mimstri crudelitatis ad portum mans in Flanders, eum insequendo pertingere possent. Cum itaque Dun- stanus Flandriam venisset et principis terrse notitia functus ^ fuisset, magni habitus est et ab eo valde dilectus. Quern quoniam virtutis virum esse mundique contemptum funditus habere cognovit, Gandavi eum conversari^ rogavit, utpote loco qui majori^ religione in He lives at omni sua potestate^ eo tempore praeditus erat. Venit ergo Dunstanus ad locum, ibique in omni sanctitate degens omnibus est carus factus et admirabilis. Exsi- lium itaque in patriam sibi versum est; tamen in hoc S88pe animo deficiebat, quod corpore remotus erat ab eis quos in hac vita cariores habebat. In quo defectu con- stitutum dilectus dilectior ejus venerandus^ Andreas apostolus crebra visitatione consolabatur, nec eum ali- quo incommodo ultra quam facile ferre poterat gravari patiebatur. 1 9. Prseterea accidit ut ipse Dunstanus, quadam vice in oratione prostratus, ingenti cordis contritioue suos quos in Anglia reliquerat filios Deo commendaret. Et ecce dum orationis prolixitas tenditur, moerore gravatus, somno opprimitur. Visum ergo illi est se Glastonise in oratorio cum fratribus vespertinam horam psallentibus pro consuetudine stare. Qui fratres cum 'dicto evangelii cantico antiphonam Quare detraxistis sermonibus veri- tatis " subjunxissent, et eam usque ad id quod dici- tur, " Quae cogitastis explete " percantassent, conticue- runt nec uUo modo ipsa ultima verba dicendo eam finire potuerunt. Quibus dum Dunstanus vultu, voce, signis, insisteret, ut parum quod de antiphona restabat perdicerent,^ et ipsi e contra muta voce confusi starent, audita est vox de transverso in sublimibus ita dicens, " Nequaquam, nequaquam fiet hoc ut quae cogitaverunt In a vision lie sees the brethren at Glastonbury unable to finish their anthem. ^ functus"] potitus, S. conversari'] ut conversaretur, S. 3 majori] prsecipua, S. ^ potestcUe] ditione, S. ^ venerandus] beatus, S. ^ perdicerent\ perficerent, S. N 194 VITA SANCTI BUNSTANI ™ rjfreted ' ^P^^^ expleant. Neque enim unquam se a tua potes- B. p. 35. to mean that « tate, Dunstane, evellent, aut te ab istius coenobii prse- they cannot j > j x ^ evifde^^s " l^tione deponent." Ad hsec Dunstanus evigilans in- againsthim. ^ellexi^ visionem, et quia nommllos quos verbo vitae imbuerat, et de quibus nil mali se meruisse sciebat, in suo damno stetisse advertit, graviter ingemuit, et eis Deum propitium fore supplici prece oravit. Changes in 20. Post hsec Hiisertus est pius et omnipotens DeusB.p. 35. England. a i j. -it i j. i Adelard, genti Anglorum, ac, ut lilis ad perpetnam consolationem p patrem suum Dunstanum redderet, tali consilio, dictante Osbem, sequitatis ac misericordiae Suae censura, usus est. Exei- ^' tavit quosque potentes a terminis magni fluminis Hum- brae usque ad terminos fluvii Tamisiae contra impietatem regis Eadwii, et eum quia talem se fecerat qualem, ceu praolibavimus,^ regem non^ esse decebat, unanimiter persequi et aut vita aut regno privare moliti sunt. Et ^cSby^ne ^P®^^ quidcm ultra Tamisiam fugaverunt, nefandam Osbem, ^^rth^eo- meretricem .ejus juxta civitatem Glawomensem P* garfor their ^^^^ uiortc, quod brcvi ct summatim dictum accipiatur, king. perdiderunt. Quibus patratis Edgarum fratrem illius super totam terram a praedicto Humbrae fluvio usque ad flumen Tamisiae regem fecerunt. Regnum 'itaque, B. p. 36. quod prius erat unum, in duo divisum est, Tamisia suo p.^103?' illud alveo disterminante. Unde frequentes lites, sedi- -tiones nonnullae, varii conflictus hinc inde^ suborti, totam terram gravissimis tribulationibus concusserunt. Ex quibus omnibus patuit verum esse quod supra dixi- mus per lascivum diaboli gaudium Dunstanum intel- ^rtunes Icxissc. Yerumtamcn Edgarus de die in diem semper ^ improve, ^p^^ melius proficicus, et Edwius e contra in deterius quotidie deficiens. Erat enim Edgarus ipse prudens et strenuus ac mandatis Dei intimo corde adhaerens, prop- ter mala quae in Anglia per fratrem suum emerserant ^ ceil prcelibavimus] uti diximus, S. 2 wow] neutiquam, S. 5 hinc inde] hominum, S, * semper'] om. S. ' AUCTOEE EADMEKO. 195 Osbern, p. 103. B. p. 36. Adelard, p. 60. Osbern, p. 103. Adelard, p. 60. Osbern, pp. 103, 104. non modico moerore tabescebat, eaque modis quibus His good poterat restinguere gestiebat. Hic itaque adepta^ re- gaK dignitate pravos quosque, et qui alios iniqua domi- natione solebant opprimere, potestate qua gloriabantur coepit privare, atque illos qui suis rebus injuste spo- liati fuerant fecit amissa recuperare. Omnibus ergo ecclesiis Angliae quae in regno ejus erant, pax et Con- cordia orta est, et juxta quod vox divina, sicut supra meminimus, hoc rege nato prsenunciavit, donee ipse vitae prsesenti superfuit, in melius aucta et roborata est. Ad haec missis in Flandriam viris, Dunstanum Dunstan is patriae cum ino^enti honore restituit, ac se suaque omnia made wshop- . , . ' . . of Worces- ejus sapientiae atque consilio disponenda commisit. De- ter. inde ut major auctoritas facta ejus in cunctis comita- retur, eum Wigomensis ecclesiae episcopatum suscipere petiit, nec a precibus destitit, quoad eum suae volun- tati consentaneum fecit. In summum igitur sacerdo- tium consecrandus ex more Cantuariam venit. 21. Reefebat eo tempore^ Cbristianitatem in Anglia odo conse- paulo superius nominatus Odo, ipsius civitatis archiepi- as mi arch-^ Scopus, vir equidem sanctus et magnarum virtutum prae- rogativis apprime ornatus. Hic Dunstanum in pontifica- tum Wiciorum consecraturus, admirantibus qui astabant, eum, omisso ipsius ecclesiae titulo, ad archiepiscopatum Cantuariensem titulavit, et quasi successorem seu consor- tem sibimetipsi consecravit. Unde a praesentibus cur and justifies hoc faceret percunctatus ^ respondit, " Non constringitur " lege donum et vocatio Dei. Et utique vir iste scio " quis sit, et ex dono gratiae Dei video ad quid eum Spiritus Sanctus elegerit." Ex quibus verbis meri- tum utriusque turba quae circumstabat praeclarum esse coram Deo advertit. Inde vir Dei ad ecclesiam ad quam primo electus fuerat regressus, et ab ea praeclare susceptus, summopere nitebatur opere perficere quod ^ adepta] percepta, S. 2 Anno DCCCCLV. P. in marg. ^ percunctatus] rogatus, S. N 2 196 VITA SANCTI DUNSTANI Dunstan's se ante exitum saum de Ansrlia meminerat exultanti reforms as . bishop of diabolo spopondisse. Omnes ie^itur in quorum moribus Worcester. . K . , . diabolum^ aliquid habere intelligebat, arguere, monere, castigare, corrigere satagebat, nihil usquam a correctio- nis voce vacuum relinquens unde gauderet adversarius i s. Pet.v.s. qui circuit quaerens quem devoret. Nec ullius persona in istis ab eo considerabatur, sed quisque juxta meri- tum suum, observata rationabili discretione, tractaba- tur. In omnibus itaque et per omnia perquirebat Dei honorem et diaboli confusionem. Interea ^ rex Edwius Osbern, vitse prsesenti subtractus est, et anima ipsius Dunstano, ^^g^*^*' Edwy^Isoui ^^^^i^^i^^s occupato, a quibusdam teterrimis hominibus byTiack^ cursim est e vestigio prsesentata. Cujus miseriam mise- obtains^its ^^^^^ suarum injuriarum immemor, pro liberatione ejus deliverance, immcnsos omnipotenti Deo lacrymarum imbfes effudit, nec ab eis destitit donee se pro eo exauditum agnovit. Facto igitur non grandi intervallo mauri illi ad Dun- stanum sua prseda vacui redeunt, et quia ipsius inju- rias supervacue ulcisci venerint calumniosa voce furi- bundi depromunt. Quorum ille furores nihilipendens Deo super ineffabili misericordia Ejus ineffabiles gratias egit. * He is made 22. Post hsec Eadgarus partem regni quam diximus B. pp. 36, London. Edwio remausissc obtinuit, regnumque sui unitatem ^^Jgi^j.^ recepit, bellis ac seditionibus quae ex ejus divisione p. 60. emerserant quaquaversum sedatis. Exin defuncto epi- Osbern, scopo Lundoniensi, quaesitum est quis in episcopatum ^* digne succedere posset. Et cum in hoc aliquantulum temporis expenderetur, nec persona decens et idonea reperiretur, tandem electio omnium super Dunstanum versa est, et ipse pontificatum prsedictae ecclesise susci- pere communi cunctorum conclamatione coactus est. Utraque igitur ecclesia, Wigornensis videlicet et Lun- doniensis, eo preesule gloriabatur, quandoquidem ipse diaholum-] eum, S. . ^ ^'^^erea] Anno DCCCCLVin. P. in marg. AUCTORE EADMERO. Osbern, summa necessitate compulsus, utriusque pontifex per Jthl^fSon 106^^^' nonnullum temporis spatium erat, utrique soUicitudinis of^^he^^ suae curam impendens, utramque intus et extra sua defensione contra omnes semulos muniens, in utraque ofScium pontificale opportune tempore sedulus exse- quens. En visio quam supra descripsimus in gladiis apostolorum partim impleta est, cum in episcopatu Lun- doniensi, qui ex nomine beatissimi apostoli ^ Pauli Cele- bris habetur, confirmatus est. Profecto namque gladium ipsius apostoli ipsi ecclesiae prselatus accepit, quia Yer- bum Dei, morem illius secutus, subditorum cordibus excellenter infudit, et potestate qua ille in virtute Do- mini Christi gloriatus est, ipse ad terrendos impios, ad demulcendum pios, circumquaque usus est. Quod et in Explanation ecclesia Wigornensi strenuus egit, quam in gladio beati ^jj^^^^^* Petri regendam suscepit. Siquidem episcopatus idem ^i^^^^J^^^^" per id temporis in honorem ipsius gloriosi apostoli fun- datus habebatur. Sed Oswaldus vir sanctus et religio- sus, quem in regimen ipsius ecclesise beatus Dunstanus, antistes Cantuariensis efFectus, sibi succedere fecit, quia clericos ibi degentes nec a pravitate sua convertere, nec inde, eo quod nobiles juxta sseculum atque potentes erant, quibat eliminare, construxit pene contiguam ipsi ecclesise ecclesiam beatse Dei genitrici Mariae, in qua ipse cum monachis quos se proposuerat adunaturum Christo serviret. Quod et factum est. Religio itaque Growth of - , . T . . 'J I 1 • monasticism monacnorum contemptum clericis peperit, et vulgi con- there, and ventum ab eis alienatum sibi " assiduum fecit. Quid the bfshop's plura ? Numerus clericorum passim minuitur, mona- chorum conventus in dies augetur. Quidam insuper ex ipsis clericis conversi numero illorum additi sunt. Hoc modo sedes pontificalis mutata est in ecclesiam beatse Marise semper virginis. B. pp. 37, 23. Memorato"^ Odone archiepiscopo Cantuariorum adododies. 38- perennis vitse gaudia translate, immensum omnibus p. 60. Osbern, p. 107. 1 apostoli] om. S. | ^ Memorato'] itaque, ins. S. 198 VITA SANCTI DUNSTANI Dunstan Anglorum ecclesiis luctum suus transitus intulit, et in- B. pp. 36, succeed. numeros populos acerbo moerore percussit. Postulatus ^^elard Dunstanus Odoni in patriarchatum . sedis Anglorum p. 60. I 1, i. ..... .. OsberD, succedere abnegat, suscepti regimims onus satis grave p jQy ' sibi ad portandum, nedum majus superaddatur, esse^ protestans. Unde iElfsinus Wentanso urbis ^ antistes Eifsinis per regni principes, quorum alios re prsesentium, alios ciioseii and frozen to gpe munerum futurorum ad hoc sibi fautores effecerat, death. ^ . . . . . arcniepiscopatum rege annuente obtinuit. Qui post ali- quot adeptae dignitatis dies, Romam pro archiepisco- patus stola petens, in Alpibus nimia frigoris asperitate correptus ultimum flatum ibidem emisit. Post quem substitutus est in summum ecclesise Dorobernensis pon- tificatum Birhtelmus Dorssetensis populi prsesul, vir totus ex mansuetudine, bumilitate et modestia factus. Byrhtheim Verum ubi compertum est nihil in eorrigendis vitiis, sen^ba^ nihil in exercendis ecelesiastieis disciplinis, nihil deni- que virtutis seu constantise in eo esse ad tuendos bonos vel coercendos malos, ad ecclesiam suam jussus^ rediit, et ita sedes Cantuariensis a pontifice aliquantis diebus vacua sedit.^ Itaque unanimis omnium electio Dun- stanum inclamitat, ilium solum se nosse vociferans, quem tanta sedes digne valeret habere rectorem, prse- sertim cum a primsevo setatis flore vitae sanctitas, morum gravitas et, cui nemo contrairet, eum perlustra- ^^tan verit invicta, constans et sequenda auctoritas. Hac ^Mi^rbury ^^^^ Dunstanus acclamatione, quasi voce vere divina constrictus, primatem totius Britannise sedem regendam suscepit et eam immensa omnium adjacentium eccle- siarum ac populorum exultatione et gloria deductus ascendit. S^^me ^^^^ temporis opportunitate accepta, beatissi- B. p. 38. morum apostolorum Petri et Pauli limina petiit, et ^^jq™' 1 nedum . . esse] etiam si majus non addatur, S. 2 urbisl civitatis, S. 3 jussus"] om. S. * sedit'J stetit, S. AUCTORE EADMERO. B. pp. 38- 40. Osbem, p. 108. Adelard, p. 61. Osbem, p. 108. eum summse sedis pontifex magno sincerse dilectionis He receives /Y» I •n • I •! 1 f» • the pall and aiiectu iJIo vementem excepit ; secumque postea lami- becomes fuii , 1. 1 ri archbishop. nanus agens et agendo templum Dancti Spiritus esse indubitanter ^ cognoseens, magnifiee ilinm honoravit ac stola sui apostolatus pro qua venerat decentissime de- coravit. Sicque delegata ei legatione apostolicsB sedis, genti Anglorum pastorem ac salutis eorum provisorem destinavit. Itaque vir Dei Roma reversus et in patri- archatum primse sedis Britannorum receptus, in ipsum mundi principem quasi gigas surrexit, et armaturam verbi Dei a dextris et a sinistris constanti virtute in eum vibrare, et membra ejus circumquaque debellare et prosternere coepit et enervare. 25. Inter hsec visionem quam sibi in oblatione apo«to- Further ill . t . . , explanation liese armaturse dudum apparuisse descripsimus, mente re- of the vision 1 . . . T . . , ,. ..... of the volvens, et eam jam m admimstratione regimims duarum apostles, ecclesiarum, Wigornensis videlicet et Lundoniensis, ferme impletam conspiciens, dicendum existimo per quid archiepiscopatus Cantuariensis, qui hos dignitate prae- cedit, et in quo ipse excellentius sedit, ei praesignatus sit: nimirum per verbum Dei quod scriptum suscepit in gladio beatissimi Petri, secundum quod illud rex Edredus exposuit, quando ei visionem ipsam ipse Dun- stanus, ut preediximus, retulit. Sicque gladius Petri ecclesiam ■ Petri, et Verbum Dei ecclesiam Verbi Dei, quae Cantuariae sita est, significavit. Exin videtur ra- tionis ^ dicere quid gladius beati Andreae cum caeteris Question oblatus praetenderit,^ quandoquidem ipse in nulla eccle- Andrew, sia quae sub nomine ipsius apostoli consecrata sit, sicut in praedictis tribus ecclesiis, sedit. Quod quidem, quan- tum attinet ad nos Anglos, quibus quid hoc sit luce clarius patet, superfluum reor dicto commemorare vel scripto. Propter externos tamen, si forte aliquando ali- quo * casu ista inter eos ceciderint, breviter dico, ilium merito cum gladio Petri Verbo Dei inscripto gladium 1 indubitanter] om. S. 2 rationis'] rationi consentaneum, S. 3 prcetenderit] portenderit, S. ^ aliquo] om. S. 200 VITA SANCTI DUNSTANI p. 108. Rochester, suscepisse Andreae : nam qui ecclesiae Cantuariensi per Osbern, the church ^ ^ ^ ^ ^ mo drew^epen- P^i^tificatum prsesidet, Kofensi ecclesisS, quso sub patro- Oanterbury beati Andre89 subsistit, per episcopi institutionem, per horum et horum^ intus et extra, cum res exigit, dispositionem, utpote suo dominio prsesidet. Quis ergo in cunctis quae religioni competunt Dunstanus fuerit, videlicet cujus virtutis ad omnes omnium personarum injustitias deprimendas, ad bona quseque opera fovenda et munienda exstiterit, usque hodie tota Anglia canit, nec opus esse arbitror ut me in illis scribendis fatiget grandis labor. NonnuUa tamen quae ab illis qui ex ejus tempore usque ad nos per successus setatum fluxere, accepimus, compendioso relatu subjiciam, quatenus inde percipiatur Veritas verborum quae proposuimus. A certain 26. Comcs quidam prsepotens cognatam suam illicito Adelard, an unlawful sibi matrimouio copulaverat, et a Dunstano semel, se- J^* marriage: t , ^ i - . t i- • Osbern, and is ex- cuudo ct tcrtio rcdarerutus, mcestum suum divortio piare p. io6. communi- iTrN»» n • • Dunstan ^C)lebat. Quaproptcr gladio Spiritus Sancti a viro per- cussus, a liminibus est sanctae ecclesiae separatus. Qui typho tactus superbiae regem adit, Dunstanum immo- deratae et impiae severitatis accusat, regia sanctione se ab ejus tyrannide liberum constitui querelosa^ voce precatur et obsecrat. Cujus verbis rex acquiescens Edgar inter- Dunstano mandat ut hominem cum ea quam duxerat cedes but . • , , m ' t i t • • Dunstan m paco maucrc smat, et a qui bus suspenderat limini- yieid. bus sacris ipsum restituat. Miratur ille ad audita, et dolet religiosum regem per mendacem hominis linguam ante rei inquisitionem et examinationem esse seductum. Ponit tamen hominem ad rationem, et tam pro com- misso crimine, quam et propter injustam sui crimina- tionem apud principem terrae factam, paulo durius in- crepat, cupiens eo modo ad poenitentiam et correctionem cor iUius emollire. At ubi vidit ipsum non solum verbis suis non consentire, sed insuper contumaci * et horum'] om. S. | ^ querelosa] querula, S. AUCTORE EADMERO. 201 Adelard, spiritu contra se furere minarique, supra id quod eum The sen- ^* ab ingressu domus Dei suspenderat, ut dixi, omnem ne^edand ei communionem fidelium, donee a sua pravitate dis- heavier, cederet, interdixit. Tunc ille seipso deterior effectus immani est furore correptus ; et nihil eorum quae pos- sidebat alicujus momenti reputans, ad hoc solum se totum ^ impendere, ut Dunstano excitaret ^ scandalum ^ti® ^^ri^ et Christianse lesris iusrum, quod a sua libidine coerce- letter from T . -r» the pope. batur, sibi faceret alienum. Legatos itaque suos Ko- mam destinat, et talibus assueta quorundam Romanorum corda et ora in suam causam largo munere largiori sponsione permutat. Quid deinde ? Praesul apostolicse sedis Dunstano peccatori homini condescendere verbis ac litteris mandat, et eum ecclesise gremio integre con- ciliare monet, hortatur, imperat. Ad quae Dunstanus ita respondit, Equidem cum ilium de quo agitur sui " delicti poenitudinem srerere videro, prseceptis domini Dunstan ^ jr jr refuses to " papse libens parebo. Sed ut ipse in peccato suo la- obey the , . . . T 1 • i- T • T 1 • • papal letter. ' ceat, et immums ab ecclesiastica disciplma nobis in- " sultet et exinde gaudeat, nolit Deus. Avertat etiam ^' Deus a me, ut ego causa alicujus mortalis hominis, " vel pro redemptione capitis mei, postponam legem " quam servandam statuit in Sua ecclesia idem Domi- " nus mens Christus Filius Dei." Hsec sibi relata ille audiens, et Dunstanum ab his quae certo diceret in- flexibilem esse certissime sciens, excommunicationis Repentance andhumilia- suse poena cum pudore hominum constrictus, tum timore of the periculorum quae talibus nonnunquam accidere solent perterritus, obstinaciam ^ suae mentis deposuit, et abdi- cate illicito conjugio poenitentige sibi cultum imposuit. Dunstano namque generale totius regni concilium de observantia Christianitatis celebrante, ipse suiraet ob- litus, nudis pedibus, laneis indumentis corpus amictus, virgam manu ferens, concilio sese medium ingessit, et ante pedes Dunstani gemebundus et ejulans corruit. 1 totum] studebat, ins. S. 2 excitaret'] om. P. ^ obstinaciam] obstinationem, S. 202 VITA SANCTI DUNSTANI Dunstan's rejoicing. Three false coiners con- demned to be punished. Dunstan refuses to celebrate mass on "Whitsun- day, until the punish- ment has been in- flicted. Quo viso moti sunt omnes qui aderant ad pietatem, Adeiard, et ipse pater omnium majori prse cseteris pietate mo- P' tus est. In vultu tamen servato disciplinse rigore, ut- pote hominem pleniter^ Deo reconeiliare desiderans, lacrymas ejus ad horam severus sustinuit ; ac demum a toto concilio postulatus, lacrymans et ipse culpam in- dulsit. Itaque ab excommunicationis vinculo absolu- tum communioni fidelium, gaudentibus cunctis, eum restituit. 27. Alio tempore monetarii tres, qui in potestate viri Osbem, • erant, cum falsa moneta capti, ad subeundam poenam ho- ^' minibus per totum regnum promulgatam sunt judicati. Quae res Dunstano abscondi non potuit. Die ergo Pente- costes idem pater Missarum solemnia celebraturus, per- cunctatur utrum Dei populo statuta justitia de ipsis monetariis facta fuerit annon. Respondetur eam ob reverentiam tanti diei in alium diem esse dilatam. Nequaquam," inquit, ita fiet : monetarii nempe,^ qui falsos ex industria denarios faciunt, fures sunt, et eorum furto nullum nocentius esse cognosco. Nam in falsa moneta quam faciunt totam terram spoliant, seducunt, perturbant. Ipsi divites, ipsi mediocres, ipsi pauperes, in commune Isedunt, et omnes quantum sua " interest ^ aut in opprobrium, aut in egestatem, aut in " nihilum redigunt. Quapropter noveritis quia ego " hodie ad sacrificandum Deo non accedam, nisi primo illi qui deprehensi sunt eam, quam in seductione totius populi promeruerunt, subierint poenam. Si enim in ultione tanti mali, cum negotium me respiciat, Deum placare supersedeo, quomodo Ilium de manibus meis " sacrificium suscepturum sperare queo ? Sed hsec licet crudelitati possint ascribi, Deo tamen patet intentio mea. Lacrymae, gemitus atque suspiria viduarum ac pupillorum, clamor quoque vulgi totius mihi incum- bit, et correctionem hujus mali deposcit. Quorum « (C « (C « it ^ pleniter] om. S. 2 judicati] adjudicati, S. 3 nempe] namque, S. ^ sua interest] ad eos pertinet, S. AXJCTORE EADMERO. 203 Adelard, p. 62. Osbern, pp. 108, 109. afflictionem, si quantum in me est mitigare non in- ^^^J''^" " tendo, et Deum Qui gemitibus eorum compatitur nimis offendo, et alios ad idem malum exercendum promptiores et audaciores facio." Dixerat, et pro poena illorum, qui manus erant perdituri, pietate motus lacrymis manat, ut satis esset videre de quo fonte pro- cedebat edictum, quod nonnuUis videbatur crudele. Ubi vero audivit prsestitutam justitiam factam, sur- rexit et lota facie ad oratorium exhilarato vultu abiens when the ait, Quia Deum, obediendo statutis justitiae legibus, ISsfied^he^ " audivi hodie, confido quod et Ipse per misericordiam Suam sacrificium de manu mea suseipiet hodie cujus confidentiae effectu privatus non est. Eo quippe inter sacrosancta Missarum solemnia sacras manus extendente et Deum Patrem omnipotentem ut eeclesiam Suam catholicam pacificare, custodire, adunare, et regere dig- Vision of naretur toto orbe terrarum interpellante, nivea columba dovef^^*^*^ multis intuentibus de eoelo descendit, et donee sacrifi- cium consumptum esset, super caput ejus expa^nsis et quasi immotis alis sub silentio mansit. Inter h^c quid animi gereret servus Dei, quo amore, qua dulcedine, quo desiderio putas in Deo pascebatur, qui ex prse- senti gratia Dei tali visitatione fovebatur ? Consumpto sacrificio columba eadem in australem altaris partem declinavit, et super tumbam beati Odonis, cujus supra mentionem fecimus, se reclinavit, alis suis illam hinc inde complexans, et quasi rostro deosculans. Quod beatus Dunstanus intuens, et exinde ^ meritum jacentis appen- Dunstan's 1 'i^j. 2 • j.*T_i*j-j^ j« reverence dens, m tanta eum demceps reverentia nabuit ut quoties for odo. coram sepulcro illius transibat^ genua flecteret. Cog- nomine quoque boni in materna lingua post base eum semper nominare consuevit, videlicet, "Odo se gode," quod Latine sonat " Odo bonus." Quo cognomine ex eo tempore usque ad banc nostram setatem solet ab Anglis, maxime tamen a Cantuaritis nuncupari. Percan- * exinde] inde, S. 2 coram . . transibat] sepulchrum ejus transiret, S. 204 VITA SANCTI DUNSTANI His chasu- tata Missa Dunstanus ab altari diereditur. Ministris gee Die hangs . , . . ^ T^ in t&e^^r^ autem ejus pro signo quod acciderat, his et illis innuen- ^g^"' tibus, et alios ex fratribus ministerio pontificis afFuturos suspieantibus, ipsi se in diversa toUunt ac virum, im- mensis adhuc ex praesentia gratise Dei lacrymarum imbribus madentem, solum relinquunt. Et ecce, dum casulam qua inter sacra vestiebatur deponeret, nec uUus adesset qui earn susciperet, disponente Deo suspensa pependit in aere, ne cadens in terram servum Dei a sua turbaret intentione. He^caiis 28. Per id ferme temporis, rogatus a quo dam viro no- Osbern, spring of bill et relie^ioso, dedieavit ei ecclesiam unam quam ipse ^* water at the . n T-n • i • • • dedication m suo fundo construxerat. TJbi ad ministerium aqua of a church. . , , deficiente et ob hoc hominem nonnuUa moestitudine cor- ripiente,^ famulus Dei prsemissa prece terram baculo percussit, ilicoque fons limpidissimus erumpens omnes qui prsesentes erant non modicum laetificavit. Qui fons usque hodie manans Dunstani nomen et meritum celebre facit. He builds a Idem pater a Cantuaria in remotiores villas suas Dyooden • • • • . church at opportuua spatiis hospitia sua disponens, apud Ma- Mayfield: n • x i • t- i -x- i • and adjusts gavcldam sicut ct in aliis nospitiorum suorum locis itsorienta- r*. , . n i - r\ • i t t tionby ligncam ecclesiam labricavit. (juam ipsemet dedicans, pressing it ^ . -i, i -i-t t with his dum ex more circumiret, et eam ad SGqumoctialem sons shoulder. . . - ± n i. i i - ortum minime versaiji perciperet, lertur quod transiens humero suo illam aliquantulum pressit, moxque muta- tam a proprio statu, in medium orientis tramitem pro voto convertit. Quod ipsum facile potuisse efficere nemo ambigit, nisi qui verbis Domini Christi, quibus fidem sicut granum sinapis habentibus promittit, quod Matt. xvii. etiam montem dicto transferant,^ incredulus exsistit. Inter hujusmodi opera Dunstanus Deum semper in mente habere, Deo quicquid boni perficiebat non sibi 1 hominem , . corripiente] homini . . subrepente, S. There has been an erasure in P. 2 transferant] transferrent, S. AUCTORE EADMERO. 205 adscribere, mamum humilitatis, minimum elationis cor His regular , . employ- per omnia et in omnibus possidere. Cum autem a ments. ssecularium negotiorum occupationibus ei quies arridebat, modo contemplationi divinsB et orationibus incumbebat, B, p. 49. modo sacrarum scripturarum lectioni et earum exposi- tionibus intendebat, modo fratrum exhortationi seu librorum emendationi sedulus operam impendebat. In compunctione vero lacrymarum tanta gratia prseditus erat, ut quoties eum sacris altaribus sisti vel aliquo officio pontificali fungi conspiceres, Spiritus Sancti fer- vore mentem ejus accendi, et quae ille exterius ad- ministrabat, Ipsum interius operari per indices ex oculis illius decurrentes lacrymas non dubitares. Ha)c inter sibi et successoribus suis competentia, tam infra muros His building T . , . ., -IT T 1 • • i of churches. urbis quam et m quibusque viliis ad arcmepiscopatum pertinentibus, aedificia constitui, vel constituta, si qua ex parte diruta essent, renovari faciebat, se scilicet in istis non modo sibi sed et multorum utilitati natum vivereque perpendens. Prseterea cunctarum ecclesiarum His care for the church B. p. 50. totius Britannise adjacentiumque insularum soUicitudi- generally, nem strenuus gerebat, et earum causas, quae ad eum sicut ad primatem et patriarcham quotidie ferebantur, disponebat. Et quia vigilanti studio Domino Christo per omnia famulabatur^ saepe supemorum civium gau- diis atque concentibus angelorum, ad quos anxie ^ suspi- rabat, miscebatur aliquando corpore vigilans, aliquando His reve- . . T p J • • lations. sancto sopore quiescens ; quodque lortassis non minus stupeas, per visum quaedam a beatis ^ spiritibus didicit, quae ipse postea in servitio Dei canenda suos edocuit. B. p. 41. 29. Quadam etenim nocte cum membra quieti dedisset, His vision n >r • • • • mar- p ] 17°' per visum in superna raptus est. Conspexit itaque et ^^^^^ ecce, mater sua cuidam regi potentissimo in conjugium sub immensa confluentium magnatum laetitia exsulta- tione copulabatur, resonantibus undique hymnis ac 1 anxie'] om. S. I 2 heatis] om. S. 206 VITA SANCTI DUNSTANI His silence laudibus in gloiiam ejusdem regis, organis quoque acB. p. 4i. rebuked. , it. j .-i • i • ti j.** Osbern, diversis melodiis concrepantibus m ms regalibus nuptiis. ^ ^^^^ Quibus dum ipse magnifice deleetatus intenderet, atque ad ea totum siii cordis affectum arrigeret, accessit ad eum juvenis quidam candidissimo tectus amictu, dicens illi, " Cum videas et audias istos laetantium ac jubilan- " tium chores, cur te illis non copulas ? Cur laudibus " eorum non commisces laudes tuas ? Et quidem si in " desponsatione matris tu8e a voce laudis et exultationis cuncti silerent, tu silere non deberes, nedum illis non " tacentibus solus taceas." ^ Ad hsec verba, quid in B. p. 41. laudem tanti regis cantaret ignorare so respondit. p^^i x™* Sciscitatur ergo ^ an a se quod decenter canere posset instrui vellet. Quod cum sibi acceptissimum fore profi- He is taught teretur, docuit eum antiphonam istam, "O Rex gentium a new an- . . ^ ... >« them, which domiuator omnium, propter sedem maiestatis 1 use da on awaking , he records. nobis iudulgcntiam, rex Christe, peccatorum ; Alleluia." Quam pater per visum ssepius repetens et in laudem prsefati regis frequentius canens, mira jocunditate pasce- batur. Expergefactus autem a somno surrexit, gemens eo quod a tantis gaudiis tam subito se in hujus mundi jBrumnis invenit. Antiphonam vero statim ne oblivioni daretur scribi prsecepit, eamque a suis postmodum can- B. p. 42. tari ssepius in sui prsesentia fecit. Ex qua etiam magnse suavitatis fervor ob recordationem gloriosae visionis sibi generabatur, et grande desiderium pertingendi ad tantum bonum in animo illius multiplicabatur. Hanc visionem, quae, prseter illam qua olim patris sui et matris Question of animas inter choros angelicos vidit, ei apparuit, quidam the interpre- . , i ' , > • 'i i. ' i tationof the qui ante me de istis scripsit, vult mystice reierri ad matrem ecclesiam quae Christo summo regi per bona opera desponsatur, et ex qua Dunstanus, et quisque fidelium per sacri baptismatis . undam renatus, ejus ali- mentis pascitur atque nutritur. Quod autem Dunstanum angelus docuit a Dominatore gentium petere indul- 1 taceas"] tacere, S. I ^ ergo"} juvenis, ins. S. AUCTORE EADMERO. 207 R pp. 42, gentiam peccatorum, ostendit quod pontifices agere debeant, quoties ad exorandam majestatem Dei pro suis populique delictis sancta sanctorum introeunt. 80. Alio quodam tempore rex in die Dominica mane Dunstan . . _ ^ . waiting for venatum ivit, et Dunstanum, qui tunc forte secum erat, Edgar to return irom Missam suam donee rediret ^ difFerre petivit. Appropin- hunting, , . before he quante iedtur hora tertia vir Dei ad ecclesiam procedit, begins ma^s, , . . . . has a vision et mdutus sacris vestibus, regem sicut ei promiserat of heaven. exspectabat. Stabat ergo cubitis innixus altari, orationi ac lacrymis deditus. Tum subito sopore leviter pressus in coelnm rapitur, et beatis angelorum agminibus asso- ciatus, audit eos summse Trinitati in laudem modulatis vocibus decantantes atque dicentes,^ " Kyrie eleyson, " Christe eleyson, Kyrie eleyson." ' Quorum melodiam coelestium contemplator edoctus ad se reversus est. Et conversus ad suos interrogat rexne venerit annon. At ubi eum nondum venisse accepit ad suas preces sese convertit. Factoque non grandi intervallo, iterum extra se ductus audivit in coelis altisona voce dici, " Ite, " Missa est." Ad quod cum " Deo eratias " respon- He refuses . , . , to say mass. deretur, accurrentes clerici regis regem adesse vocife- rantur, sacerdotem ut festinantius Missam celebret obsecrant. At ille versus ab altari Missam se habere pronunciat, et aliam se ea die celebraturum abnegat. Depositisque vestibus sacris a suis de re inquiritur, Hebids quod latebat operitur. Ex hoc itaque sumpto sermone tSlbstain T 1 • • ^ 1 • ± from Sun- regem m diebus Dommicorum demceps a venatu day hunting prohibuit. " Kyrie eleyson " vero quod in coelestibus didicit, suos docuit, idque multis in locis hodie sancta ecclesia inter Missarum solennia canit. B. p. 48. 81. Moris erat viro loca sancta quando Cantuarise He visits p 'jjg^' morabatur uno tantum fideli socio comitatus noctu pera- at uight.^ grare, et se inibi per compunctionem et contritionem cordis Deo mactare. ^ rediret'] veniret, S. 2 atque dicentes] om. S. Dominicorum] Dominicis, S. 208 VITA SANCTI BUNSTANI (C One night Quadam igitur vice ad monasterium beatissimorum B. pp. 48, hfi^ apostolorum Petri et Pauli, in quo beatus Augustinus o^g\,ej^^ heavenly et alii nonnuUi de patribus ecclesise Christi Cantuari- p. lis, 119. anthem. . . ^. i* m ensis tumulati sunt, ex more circa mediae noctis silentia perrexit, ibique Deo se diutius in oratione prostravit. Egressus vero ad oratorium beatse Dei genitricis et perpetuse virginis Marise, quod in orientali ipsius monas- terii parte situm fuerat, eadem facturus divertit. Cui appropinquans audivit intus voces psallentium atque dicentium, " Gaudent in coelis animae sanctorum qui Christi vestigia sunt secuti : et quia pro Ejus amore sanguinem suum fuderunt, ideo cum Christo gaude- " bunt ^ in aetemum." Ad haec ille stupefactus adstitit ostio, ac per rimas 'illius introspiciens, erat enim ob- Lookingin seratum, intuetur oratorium totum immensa luce splen- at a chink ' ^ chdr^of* dere, et quendam cuneum candidatarum personarum virgmsand ipsam antiphouam laetis concentibus resonare. Alio heileff item tempore praefata pastorum ecclesiae limina simili hora pari voto requirens, ubi inde discessit, memoratam sacratissimaB virginis aedem, preces illic Deo fusurus, adire coepit . Ecce autem ipsa beatissima virginum virgo, comitata numeroso virginum choro, venienti viro occurrit, et summo cum honore susceptum ad suam ecclesiam quo tendebat ducere coepit, praecinentibus duabus de cboro puellis illud Sedulii carmen atque dicentibus, " Cantemus sociae, Domino cantemus honorem; " Dulcis amor Christi personet ore pio." Their song. Quos versus chorus virginum resumendo percantans,^ praedictae binae cantrices ^ binos qui sequuntur in ordine versus subsecutae^ sunt: " Primus ad ima ruit magna de luce superbus, " Sic homo cum tumuit primus ad ima ruit." 1 gaudehunf] regnabunt, S. 2 percantans~\ cum . . percanta- ret, S. 3 cantrices] praecentrices, S. ^ subsecutce] prosecutse, S. AUCTORE EADMERO. 209 B. p. 49. 32. Sicque donee vir Dei in oratorium perductus esset. From this , ^ , vision the virgineus chorus primos et virgines binse binos j^^^^fj^^^n quod series hymni sese habet versus modulatse sunt, pay be _± T ... . . inferred. Propter nsee et horum similia facta ^ insignis pater Dunstanus quanti honoris, quantae reverentiae, quantaeve^ magnificentiae apud omnes bonos exstiterit aestimo quod qui talia Dei dona amplecti novit magna ex parte et me silente videbit. At iis qui potius in malitia quam in bonitate vitam agere satagebant horrorem atque ter- rorem vultus ejus incutiebat, ut ab eo fugere quam ad eum accedere mallent. Omnes vero qui perversa acta sua deserere et ad recta opera cupiebant transmigrare, verae pietatis ac misericordiae visceribus eum redundare sentiebant, et ultra humanam aestimationem consilium simul et auxilium suae salutis in eo reperiebant. A His great ^ fame and remotis itaque terrarum partibus ad eum passim cur- influence, rebatur, et quo ilium praeminere notum erat, Spiritus Sancti consilium ab ipso petebatur. Si ad ista diaboli odium et invidia saeviebat, nulli mirandum. Sed quia se in perturbatione viri nihil posse, nisi quod verecun- diam sui et eius efloriam mamificaret,^ lam certo scie- The devil ^, ^ , . lays a snare bat, ab ea qua ilium saepe fatigare solebat impugnatione for Edgar, sese cohibuit. Verum ut eum redderet conturbatum, Eadgaro regi, quem multum pro sua reverentia dilige- bat, laqueum gemebundae ^ deceptionis tetendit et irre- titum gravis peccati naevo involvit. 83. Quadam enim vice idem rex in monasterium vired- Edgar fails ... ... ^ m love with num quod Wiltuniae situm habetur venit, ibique captus f^^^-^^^^^^ Osbem, specie cujusdam puellae, quae de nobilibus Anglorum Abbey, nata inter sanctimoniales non velata nutriebatur, cus- todiebatur, eam suo coUoquio adduci secretins jussit. Ilia cum duceretur, timens pudori suo, raptum ab una sanctimonialium capiti suo velum imposuit, eo modo se ^ facta'] ova. S. 2 quantcBve] vel, S. ^ verecundiam . . . magnijicaret\ ignominiam sibi et illi majorem glo- riam adferret, S. '* gemebundas'] miserandse, S. O 210 VITA SANCTI DIJNSTANI In spite of the veil wliicli she has put on, the king abuses her, although he was married. Dunstan's grief at hearing of this. He refuses to take the king's hand. Edgar's humiliation. Hispenance. protegi sperans si forte rex quid inhonesti a se exigere Osbem, vellet. Quam ipse velatam intuens, " Quam subito," ^' inquit, sanctimonialis effecta es ! Arreptumque ve- lum detraxit capiti ejus, ilia conatu quo poterat frustra obnitente. Abusus siquidem ea est, et gravi scandalo quique per Angliam religiosi ex hoc mente vulnerati sunt. Quod scandalum eo vehementius fuit quod rex idem legitimam uxorem habebat, ^Iflaedam^ videlicet cognomine Candidam, Ordmseri prsepotentis Orientalium Anglorum ducis filiam de qua et Sanctum Eadwardum genuerat. Ubi vero res Dunstano innotuit acerbo moerore percussus est. Igitur cum pro re non segnis ad regem veniret, et illi venienti pro more occurreret, eumque per manum ad solium suum perducere vellet, manum Dunstanus turbato vultu retraxit, nec eam ab homine contingi passus est. Ad quod ille attonitus, non enim ilium scire putabat quod clanculo a se factum existimabat, cur manum sibi non dimitteret inquisivit. Ait : " Tu, postposito omni pudore adulterium commi- " sisti ; tu despecto Deo, signum castitatis non veritus, " virgini suam integritatem prseripuisti. Et cur ma- " num, Summo Patri virginis Filium immolantem, im- " puris manibus non tradam quaeris ? Lava prius per " poenitentiam manus tuas a sordibus suis, et tunc demum quo gratise Dei recoricilieris honora et am- " plectere manum pontificis." Territus ille ad hsec terrse Osbem, procumbit, pedes antistitis petit, se peccasse, gemitu^'^^^* verba interrumpente, contestans. Quod Dimstanus videns tantum in rege humilitatis exemplum vehemen- ter amplectitur. Velocius ergo ilium erexit et pacato vultu, cum eo familiariter quae salutem animae ejus operarentur loquens, septennem ei poenitentiam injunxit. At ille pontifical! absolutione potitus, omni studio in- junctse sibi poenitentise operam dare, et multa quibus Deum placaret pietatis opera ipsi poenitentise, instinctu et consilio patris sui, sollicitus coepit superaddere. See the letter ofNicolasinSect.vii.of this Volume, AUCTORE EABMERO. 211 Osbern, Ipse prseterea omni ordini hominum in suo regno He enforces ^* ^^^* consistentium legibus sibi in Christiana religione san- Swf^^^ citis uti prsecipiebat ; ipse secus agentes indicta vindicta corripiebat, ipse in pravitate persistentes condigno ex- amine puniebat. ExempK causa : ordo clericalis ea tempestate plnrimum erat corruptus, et canonici cum presbyteris plebium voluptatibus camis plus aequo in- serviebant. Quod malum Dunstanus corri2:ere cupiens, nunstan , or' proposes to Osbern, fretus auctoritate Johannis apostolicse sedis antistitis, ^' apud regem obtinuit quatenus canonici qui caste vivere canons, nollent ecclesiis quas tenebant depellerentur, et monachi loco eorum intromitterentur. Praesidebat ea tempestate Wentanse ecclesise prsesul Athelwoldus, vir eximise sanctitatis et educatione patris Dunstani non parum insignis. Hie prsescita ^ de canonicis ecclesise su^, qui nimium sseculares existebant, voluntate Dunstani, mo- nuit eos semel et saepius mores et actus mutare, cor- rectioris vitse semitas, relictis foeminis, arripere. At How Ethei- illi, inprsesentiarum quidem id sibi possibile esse ne- ^^^f^g^ ga^ntes, voce corvina semper in crastinum correctionem canons, sui pollicebantur. Quod ipse gnarus non diu sustinuit ; paratis nempe^ quamplurimis monachorum cucullis, die quo Communio " Servite Domino in timore " cantaba- tur, chorum intravit, vestes quas paraverat secum de- ferri faciens. Et projectis illis in medium, canonicis ait : " Animadvertistis quid modo cantaveritis ? " Ani- " madvertimus," inquiunt. " Igitur," inquit, " si servire Ps. ii. 11, 12. Domino in timore et Ei vultis exultare cum tremore, apprehendite disciplinam, vestem videlicet monachi- " lem, ne pereatis, sicut cantastis, de via justa." ^Ad quod illi obstupefacti, more solito inducias petunt, id se facturos in futuro promittunt. Tunc iUe, "Mihi " credite, amplius non credam huic vestrse sponsioni " corvinse ; sed aut disciplinam in prsesenti apprehen- ^ fretus'] om. S. ^ nempe} namque, S. 2 prascitd] cognita, S. o 2 212 VITA SANCTI DUNSTANI He gives detis, aut loci istius beneficiis et conversationi, hinc Osbem, them tneir . , , n» p 113. choice « eliminati, lam lamque cedetis." Itaque nonnulli ^* between .. . . .. . becoming ex iUis statim abiecto clericali habitu monacni monks and ^ . , • r» • i i • leaving the facti STint, csetcris iuxta verba ^ pontificis de ecclesia church. *^ ... .. . eliminatis. Cseterum quia ipsi qui ita noviter sunt conversi regularis disciplinae normam sine aliorum magisterio docte servare nequibant, monachi de Abendonia illuc ab eodem pontifice adducti sunt, qui Monks are monachicse institutionis tramitem ibi edocerent. Cle- brought do™ rici vero, qui ejecti sunt, citato gressu regem adeunt, judicium atque justitiam sibi de expulsione sui fieri postulant. Refertur negotium ad audientiam Dunstani, et ipse eos aequa postulare pronunciat. Igitur ex prse- cepto regis et archiepiscopi coit Wintoniam nobilitas regni totius, et rex cum sua conjuge adest ad determi- Councii at nandum querelas negotii huius. Surgunt hinc inde lites "W^inchester to discuss quas Dunstanus propositis rationibus destruit omnes. the claimsof .. i .t, . i tj i • the canons. Kationabiliter quippe cunctis ostendit clericos, qui a sorte Dei incorrigibiliter ^ per pravitatem vitse suse dis- siliunt, nil per rectitudinem sibi vindicare posse ex iis quae ecclesiis data sunt ad subsidium eorum qui in clericatu pura conversatione sese custodiunt. Quibus auditis, omissa omni controversial rex et de^ principi- bus plures,^ clericorum precibus ad pietatem usque per- moti, Dunstanum interpellant quatinus hac sola vice parcat, et clericos, jam quid amodo si se non correx- erint incursuri sint re ipsa edoctos, de ecclesia sua revestiat. Silet ille ad ista, quidque potissimum de negotio sit agendum, demisso capite mente pertractat. Miraculous Silcntium ino^ens occupat omnes et suspensi ad respon- utterance of, , ^ m i- 'n » the crucifix, sum pontificis crigunt aures. Tunc subito crucifixi Dei imago, signo crucis in edito domus affixa, audien- 1 juxta verba] verbo, S. 2 quippe . . incorrigibiliter'] om. S. ^ omni controversia] omnis con- troversia est, S. ^ et de] atque ex, S. ^ plures] plerique, S. AUCTORE EADMERO. 213 Osbem, tibus cunctis dixit, Non fiet, non fiet. Judicastis tws decides " bene, mutaretis non bene." Tremefaeto in his simul ^orw.* ^ universo conventu, intulit pater Dunstanus et ait, " Quid amplius vultis, fratres mei ? Divina sententia " definitum andistis negotium prsesens." Aiunt, "Au- " divimus vere." Kesederunt igitur monachi Wintonise deinceps ^ securi, et, quoad clerici ipsi vixerunt, qui eos super causa ista inquietaret nemo fuit. 34. Illis autem huic vitse subtraetis, filii eorum cupi- The quarrel revived in entes recuperare qusB perdiderant in parentibus suis, the next Oi.* • xx-j J Ti generation. m bcotiam miserunt, et mde quendam prsegrandis, ut fama ferebat, eloquentiaB virum Bemelmum nomine, magno conduetum pretio, in tuitionem suae causae con- tra Dunstanum adduxerunt. Conglobati ergo sub uno ^^j^^^^ ^* clericorum filii regem atque Dunstanum apud villam qu8B dicitur Kalne in quodam coenaculo consistentes reperiunt ; et armati rhetore illo, qui suse victorise spes maxima erat, antiquse calumniae coram eis jurgia pro- munt. Ad quse Dunstanus his verbis brevi respondit; ' Calumniam istam quam movetis divino ore jam ^ ' olim definitam novimus, nec eam novo conflictu ' amplius in medium revocandam existimamus. Ego i>unstan ^ quoque grandsevus sum, et vitse meae residuum, quod dispute. ' pauci temporis esse non nescio, in pace si licuerit ' transigere cupio. Laboravi dum potui, amodo totius ' laboris impatiens Domino Deo causam ecclesi^ Suae ' contra insursjentes hostes tuendam committo." Dixit, The floor of the chamber et ecce solarium, sub pedibus eorum qui adversus ^a-iis. virum convenerant, e vestigio cecidit ; omnesque pari- ter praecipitatos in suo casu non modicum laesit. Ubi vero Dunstanus cum suis consistebat,^ nulla fuina do- mus, nuUius * emerserat casus. Hoc ieritur modo calum- Dunstan's . I T party IS nia clericorum est sopita, et usque hodie monachorum ^^ii^rt. conversatio in ipsa ecclesia stabilita. Ejecti nihilominus Osbern, p. 114. 1 deinceps~\ om. S. 2 jam] om. S. 3 consistehat] considebat, S. * nullius] nullus, S. 214 VITA SANCTI DUNSTANI Increase of per id temporis et alii quamplures clenci horum monastic . .i t . i . , i • • i devotion similes cle suis ecclesiis sunt, et monaeni m locum thereupon. . ii-ji- ai t* a ipsorum suDstituti. Aucta est igitur religio per An- gliam in tantum ut quadraginta octo monasteria mona- chis vel sanetimonialibus instituerentur, eooperantibus beato Dunstano in hoc viris venerabilibus, Oswaldo videlicet, qui primo Wigornensis, postea fuit episcopus Eboracensis, et Athelwoldo ^ Wintoniensi, quorum supra meminimus. Vitam itaque beati^ Dunstani et actus formidabant omnes qui incedere volebant juxta vias adinventionum suarum. Edgar is 35. Inter hsec sopito negotio quod regem Eadgarum ne Adelard, crowned, regio more coronaretur detinuerat, Dunstanus adunatis P'^^^^ iepiscopis, abbatibus et cseteris principibus cum tota regni p. ii4. ingenuitate, coram eis astante innumera populorum^ multitudine, imposuit illi coronam regni, gaudentibus cunctis et jubilantibus Deo in voce laudis et exulta- Onhis death tionis. Ipso autem, post biennium quo hsec facta sunt, Dunsten^ immatura morte praevento, Eadwardo filio suo totum influence, rcgnum hsereditario jure reliquit. Qui Eadwardus cum in regem consecrari deberet, nonnulli de principibus terrse contraire ne rex fieret nisi sunt, tum quia mo- rum illius aeveritatem, qua in suorum excessus acriter saevire consueverat, suspectam habebant,^ tum quia matrem ejus, licet legaliter nuptam, in regnum tamen non magis quarn patrem ejus, dum eum genuit, sacra- tam fuisse sciebant. Sed Dunstanus discretione et industria confisus adolescentis, unum non metuens, et observato paternse hsereditatis et testamenti jure aliud contemnens, arrepto sanctse Crucis vexillo, medius con- stitit, et per rationem cunctis quae objiciebantur eKsis, Edwardum regem constituit, et constituto paternum affectum, consilium et auxilium in omni negotio dum 1 Athelwoldo] episcopo, ins. S. 2 beati] om. S. 3 populorum] populi, S. * suspectam habebant] om. S. AUCTORE EADMERO. 215 Adelard, p. 61. Osbera, p. 114. Osbem, p. 115. Osbera, p. 115. vixit exhibere curavit. Eex quoque ita mores suos Edward^s in omnibus et per omnia componebat, ita totum reg-m^ni^^^^' num Sanctis legibns disponebat, ut et actus ejus Deo placerent, et eo quod in suscipiendo regno ei contra- dixerant quique sibimet ipsis displicerent. Sed illo He is slain J. T I /» T . « andEthel- J. very severe. intercessio, nihil ad sedandum conceptum furorem pro- ficere potuit. Quid miseri agerent, quo se verterent ignorabant. Unicum refugium supererat, pietatem pii The i:M^ys Dunstani interpellare. Jam prsevia nefandss crudelita- ?>uiistan, tis nox inhorruerat, cum ecce ! plus pater uni puero- rum in somno ^ assistens blanda affabilitate, cur ipse et socii ejus tanto moerore afSigerentur interrogat. Ipse quis esset qui secum loquebatur ignorans, perfusus laciy- ^^^^^^^^ mis, quomodo magistrorum furor in se sine uUo respectu them. misericordise conspiraverit enarrat. At ille " Ne time- " atis " ait, ego enim sum Dunstanus pater vester. 1 continuo'] om. Q. 2 concurrens'] accurrens, Q. ^ puerulol parvulo, Q. * inferebatur'] inferebantur, Q. 5 somno'] somnis, Q. 230 MIRACULA SANCTI DUNSTANI He promises " quem vobis auxiliari postulastis : consideravi magis- Osbern, " trorum vestrorum indiscretam et impiam iram, et P* " intuitus sum grandem necessitatem vestram : ne for- " midetis, quia adero ^ vobis et nihil mali habebitis. " Hodiema itaque ^ liberatio vestra sit tibi pro signo, ut " ex mea parte dieas custodibus ecclesiae quatenus aufe- Heis "rant foetidum cadaver ^ filii Harpldi, quod quorundam oireiicieci at ^ ^ ^ of thechSd " ^^^^8, mihi adulatio juxta me sepelivit, et hoc quidem of Harold. « eo molestius fero quod animam ipsius pueri, quoniam " renata non fait, damnatam esse non nescio ; si ergo " ablatum in proximo non fuerit, noverint quia post non " multum temporis grave dispendium pro hoc ecclesia " tota subibit." Ad hsBC puer evigilans et quid audierit ^ mente pertractans, inter spem et formidinem medius fluctuabat. Jam aurora, id est hora tremenda, adve- when^the ncrat, cum magistri flagris taureis et nodatis corrigiis whippmg armati locis sibi opportunis pueros illo transituros came the ^ masters prsestolabautur ; sed malivolos illos subito eravissimus were asleep. ^ . . . . ^ sopor simul involvit, et qui pueros per medium illorum transeuntes ^ retineret vel in aliquo Isederet nuUus fait. Hinc magistros non ssevitia qua fervebant contra inno- centes, sed ipsorum innocentium cantus et congratulatio a somno excitavit^; et alta dies. Confusus ergo quod effectum ssevitise suae, a qua nullius prece discedere ' passi sunt, dormiendo perdiderant, sero doluerunt. Puer igitur, cui pius pater apparuerat, re ipsa sciens Dun- The boy stanum esse quem viderat, custodibus ecclesise de aspor- carriestne ^ message to tando foetenti cadavere innotuit quae audierat. At illi the keepers ^ chSch who pa^vip^^^d^^^^^ dicta adolescentis, monita et minas beati disregard it. pontificis seque spreverunt ; unde post haec a quibusdam religiosis ipsius ecclesise monachis ipse pater nonnun- quam loco decedere visus est. A quibus cum detinere- ^ quia adero'] om. Q. 2 itaque] om. Q. 3 cadaver] om. Q. ^ quid audierit] quod audierat, Q. ^ illorum transeuntes] transituros, Q. ^ excitavit] excitabat, Q. 7 discedere] decedere, Q. AUCTORE EADMERO. 231 ^^ilT* quamobrem discederet ^ interrogaretur, se foetorem Dunstan paganse carnis et quorxindam nequam hommum iniqui- fSus^^*^ tates illo in loco diutius tolerare non posse responde- tion of the bat ; " sed hsec/' inquit, si citius emendata non fuerint, prsedico contestans quod tota civitas et ecelesia meritas " exinde^ pcenas in proximo solvet." Quae verba rei Osbem, Veritas subsecuta declaravit esse vera. Nam non multis p. 142. p^g^ diebus elapsis, civitas et tota ecelesia cum officinis servorum Dei igne consumpta est. In qua The church / n ±' • • T J • J • is burned, tamen connagratione magna misericordia et mtercessione and only the pii Dunstani actum est, ut duse domus, sine quibus dormitory, P i i J -n 1 • T / and cloisters Iratres esse non poterant, illsesse ab mcendio remanerent ; remain, refectorium, videlicet,^ et dormitorium cum claustris quae appendebant. Dehinc sedificata est domus non adeo grandis super locum quietis beati viri, et in ea circa sacrum corpus ejus missse cum reliquo servitio Dei quotidie fiebant. Ipse vero pater suae pietatis non immemor, eis qui sua ope subventum iri postula- bant clemens aderat, et quam petebant opem largiter tribuebat. 13. Nam quidam sibi ipsi^ a renibus et deorsum pene a cripple is inutilis duobus baculis pro pedibus utebatur.^ Hie ad ® Good Friday tumbam viri Dei sexta feria ante diem Paschae per- veniens, humi prostratus sanctum sibi misereri intenta mente lacrymosa voce poposcit. Quid moror? subse- quenti nocte Dominicse resurrectionis, dum sub specie trium mulierum in sepulcro qusereretur corpus Domini Salvatoris, idem claudus personantibus nervis suis extendit se, et erectus in pedibus constitit sanus et rectus. Metus ac veneratio invasit nos hoc videntes/ ac ut dignum fuit pro tali facto dignas Deo persolvimus ^ laudes. 1 disced^efl decederet, Q. 2 exinde] inde, Q. 3 videlicet] om. Q. 4 ipsi] ipse, Q. ^ utehatur] uteretur, Q. 6 ad] om. Q. " Metus . . videntes] om. Q. ^ persolvimus] persolvit, Q., as a correction for persolvimus. 232 MIRACULA SANCTI DUNSTANI Lanfranc 14. Inter huiusmodi veneranda venerandi pontificis Osbem, becomes *f ■ 149 Ind aSives ^^^^^> Lanfrancus Cadomensis ccEnobii abbas, vir prse- P* bu^Sn the ^^^^^^ sapientia pollens, Cantuariensem pontificatum August- regendum suscepit. Qui more electi antistitis Cantua- riam xviii^o kalendas Septembres veniens, susceptus est a clero et popxilo sicut patrem tantse sedis et virum ingentis famse suscipi sequum erat.^ Hie adepta ponti- fieali benedietione, quam quarto kalendas Septembres He is con- Cantuariae suscepit, eeclesiam Salvatoris, quam cum secraDecL on Au^stioTo P^^fa^^i^ incendium tum vetustas inutilem fecerat, fun- ditus destruere et ^ augustiorem construere cupiens„ jussit corpora sanctorum, quae in orientali parte ipsius ecclesiae humata erant, in occidentalem partem, ubi memoria beatae Dei genitricis et perpetuae Virginis ^ Mariae Celebris habebatur, demutari. Quamobrem cele- Heprepares brato triduano ieiunio, sub innumera hominum multi- to translate ^ u o ^ ... the saints tudine levata sunt corpora pretiosissimorum pontincum and begin a . . new church. Christi Dunstani atque -^Ifegi ; jam transferebantur ad destinatum locum sepulturae, et omnium ora personabant in Domini laude.^ On the day Intcrea duo milites archiepiscopi, rupta constipatione Osbem, tion two consertae multitudinis, coram feretro beati. Dunstani, knights who . . , had^kiUe^a tcrrae procumbunt, misericordiam et mdulgentiam per s^ Angus* iii^^ita €jus sibi ab abbate Sancti Augustini, Scotlando ^ hold on the ^^minc, dc morte nepotis ejus, quem nuper occiderant, ask ft)r par ^^^^ postulautcs. Dcucgat abbas, denegant ^ quoque theabbo? fratres dcfuncti qui astabant; jungunt alii preces suas refuses, precibus militum, sed in vanum. Neque enim iUos aut reverentia sancti aut supplicans multitudo ad miseren- dum flectere potuit. At pius Dunstanus non sic ^ auditu difficilis, surdam ab infantia® mulierem ipsa hora se requirentem^ exaudivit, et ei coram omnibus auditiun ^ eraf] est, Q. ^ denegant'] denegabant, Q. 2 et] in, ins. Q. 7 Dunstanus non sic] non adeo, Q. ^ et . , Virginis] om. Q. ^ infantia] puellam, ins. Q. * laude] laudem, Q. ' requirentem] quserentem, Q. * Scotlando] ScoUando, Q. AUCTORE EADMERO. Osbem, integerrimum reddidit. Itaque sacratissima corpora de- The abbot centissime tumulata sunt, et dies totus festivus, aC alarming excepta obstinatione abbatis, gaudio plenus effulsit. following Sed gaudium quod ipsa dies diminutum habuit, crastina "^^^** duplieatum obtinuit, siquidem abbas idem, in sua perti- nacia rigidus, nocte sequenti cum suis nepotibus coram se quendam reverendi habitus sacerdotem irato vultu stare conspexit, et quibusdam teterrimis hominibus, in medio camerse in qua jacebant,^ mirse magnitudinis cacabum supposito igne succendentibus, praecipere audi- vit, quatenus illos simul ligatos in candentem cacabum sine miseratione comburendos prsecipitarent ; percunc- tantibus quare tam crudeli poense subjici deberent, re- spondetur, propterea quod vos, furoris igne succensi, " mortem vestri germani noluistis perdonare^ propter amorem et reverentiam domini Dunstani." His dictis rapiuntur ad ignem. At illi nimia anxietate constricti miserandas voces emittunt, et se quam citius possent ad requiem sancti venturos eumque super illata injuria digna satisfactione honoraturos devovent; solummodo eos ab imminenti miseria sua gratia ^ liberet. Ad hsec tetri ministri nutu sacerdotis exterriti * cum suis ignibus disparuerunt. Nec dum splendor solis abegerat tenebras Early in the .. 1 1 i • i • 1 J • naorninKhe noctis, cum ecce abbas stipatus suis sepulcro patris comes to the . , T 1 • 'J i -1 • monastery assistens, monacnos ecclesiae citato accurrere si bique and pardons succurrere flebilis orat. Accurrunt illi, et audita serie rei dignis laudibus extoUunt Deum in meritis gloriosi famuli Sui. Indulgetur ergo reis militibus mors defuncti, et redeunt in sua Isetantes, prius tamen homines pii patris Dunstani effecti. 15. Alio tempore idem abbas in vigilia festivitatis eius- ^^same ^ abbot has a dem nobilissimi patris forte m vindario suo vespertina vision in his J- , , garden. hora sedebat. Dum itaque cum considentibus confabu- laretur, in ecclesia Domini Salvatoris, in qua quiescit 1 jacebani] jacebat, Q. 2 perdonare'] remittere, Q. 3 sua gratia] om. Q. * exterriti] deterriti, Q. 234 MIRACULA SANCTI DUNSTANI venerabile corpus ipsius beati sacerdotis, ad nocturnas gi^to Ms ^g^li^® omnes campanse pro usu loci simul pulsari coe- theeve'of P^^^' ^^^^ abbas, erectis ad^ coelum oculis, vidit ingen- his festival, tem splendoreiB inde super ecclesiam ipsam descendere, eamque de superioribus penetrare ; quo viso et ^uis qui hoc videre merebantur secum ostenso, pio afFectu sus- pirans ait, "Vere pius pater Dunstanus jam ad suam " festivitatem vadit, interesse volens obsequio quod sui " filii hac in ^ Hocte Deo et sibi exhibituri sunt." Quod ita sicut dixerat actum est ; experti sunt fratres qui ipsi festo meruerunt interesse. Nam ex dulci sanctoque affectu quo in Deum et famulum Ejus jocundati sunt, sanctam prsesentiam ejus sibi adesse persenserunt. Igeiward Q^^^ ^^^^ circa juvenem quendam, iEgelwordum ^ Osbem, nomine, in ipso monasterio gestum sit,* istis annectere 145^^^' cordi fait. Juvenis idem ejusdem monasterii monachus erat,^ et una dierum vocatus ad missam Lanfranci ar- chiepiscopi evangelium legerat. Hie cum dicta oratione Hes^s evil Dominica patenam pontifici ex more offerret, vidit coram whiMjie^is jge quosdam teterrimos et horridos malignorum spiri- ^^-ss. tuum vultus ; ad quorum aspectum nimio pavore per- territus, antistitem inter manus sacra tenentem utris- que brachiis strictim amplectitur, horrido clamore vo- ciferans ac dicens, "Christus vincit, Christus regnat, " Christus imperat.'' Conterriti sunt omnes qui ad- erant, et arreptum juvenem milites de ecclesia in He is pontificis cameram rapiunt ; post quae fratribus in possessed, ^ . but, after capitulo adunatis Lanfrancus pater inereditur, et luve- havingbeen ^ n ' o prayed for, nis lam daemouc plenus a plurimis fortissimis viris seems to , . . ^ recover constrictus ducitur m\medium ; prout petebat negotii tenor, sermo de illo conseritur, et fit oratio communis pro eo. Mox sano sensui, ut dabatur intelligi, redditus, ac demum pro agendis gratiis sepulcro patris Dunstani ab archiepiscopo et conventu praesentatus, tota die ilia 1 ad"] in, Q. 2 in] om. Q. 3 ^gelwordum'] Agelwordum, Q. ^ *tV] om. Q. ^ erat'] fuit, Q. AUCTORE EADMERO. 285 Osbern, inter fratres mansit quasi nihil vesanise passus. Lse- in the even- ^* tantur fratres in hoe, et Isetitia ftituri moeroris prse- a^iai)se^ nuncia modum exeessit. Jam dies in vesperam de- the prior, 1 . . -I . • 1 takes clinaverat et horam completorii monachi m choro iiim into ^ the dormi- psallebant. Tunc ille subito, suae stationis loco relicto, j^y^^^^ ad priorem ecclesiae, Henricum nomine, cucurrit, et impetu facto manus illi injicere voluit. At ipse, por- rectis contra brachiis, patientis manus arripuit, stiinxit, ac in dormitorium ducto, noctem illam ante lectum ejus residens insomnem super eum soUicitus duxit. Tunc subito circa mediae noctis silentia rupit silentium fratrum ac in immoderatos clamores irrumpens confusis vocibus omnia inquietabat. Turbati fratres, nec tam in the night grave malum diu fere valentes, lectis exsiliunt, furio- great dis- sum arripiunt et ad tumbam confessoris Christi Dun- ragmg and . T T . . , blasphem- stani omni modo reluctantem coactis viribus pertrahunt. ing at Dim- . Stan's tomb. Furit ibi sicut primo, et in Christum ac in famulum Equs horrendas blasphemias jactitat, nec ab eis destitit donee sequens dies illuxit. Nil ergo remedii consecutus,^ mane fertur in domum infirmorum, ubi per multos dies loris astrictus et funibus miserabili cruciatu torqueba- tur ; inter quae contingebat quoddam mirabili modo ; P^^^g^f^fir-*^ ut cum quidam ad eum accederent, ilico, si quid ;^avis ^ary. peccati de quo necdum confessi erant in cordis secreto habebant, detegeret, et illos sibi in poenis perpetuis He has great socios fore futuros gaudens et hilaris pronunciaret. Ex against . , TT J T • • 1 those who hoc dum nonnulii gravem contumeiiam mcumssent, have neg- T 9 , . ., T , T lectedcon- ipsi apud"^ semetipsos graviter erubescentes remedium fession. sibi purse confessionis adhibuere. Confessi ergo et poenitentia cum absolutione peccatorum a praesidente suscepta, iterum se praesentaverunt daemonioso, quos ille ex ^ transverso intuens, nec eos sicut primo cog- They con- , „ , _ fess and he noverat recomoscens, qui fuerint, unde venerint, quo scarcely o . . , , recognises lavacro loti tam subitam purgationem meruerint, quidve ttem. 1 consecutus'] est, ins. Q. 2 apud'\ om. P. 3 ex"] de, Q. 236 MIRACULA SANCTI DUNSTANI It is true rei contigerit quod suam societatem taiji cito alterati Osbern, were^pri^ amiserint, fiiribundus, spumans et ejulans mirabatur. 149^^^^' amon^ the Et hsec quidem, ut reipsa clarum fait, Christus provida the time. Su8e miserationis dispensatione faciebat, propter^ mona- chos ipsius ecclesise, in istis videlicet eos ad correctio- rem vitam erudiens. Quos a tempore Danorum qui beatum ^Ifegum occiderunt, cessante disciplina, in sse- culari videbat conversatione ultra quam debebant ja- cere. Inter haec proficiente novo opere coeptse ecclesise, res exegit residuum vetusti operis, ubi memorata sanctorum corpora erant locata, subverti ; pa'tato igitur refectorio fratrum ad divinum officium inibi celebran- Thereiics dum, omncs cum festiva processione illuc a veteri of the saints , . ^ are removed, ecclesia perreximus, prseferentes cum honore et re- verentia gloriosos ac dulcissimos patres nostros Dun- stanum atque JElfegum. Et ecce daemoniosus ille, toto corpore fortissimis funibus^ lecto strictim colli- gatus, a multis delatus est, et e regione ostii per quod The de- §ancti inferri debebant, cum ^ lecto depositus : quos moniac is . , . . ^ . . carried, tied ipse * cmiuus iutueus horrido clamore infremuit, et to his bed, ^ and starts Quod dictu fortassis alicui incredibile videbitur, cum up, carrying ^ . . . thesighrof ^^^^^ cxsilieus erexit se, fugere volens prsesentiam sanc- the relics, torum quos horrebat. Sed illatis Sanctis intra domum allatus est et ipse ac positus in medio eorum. Erat itaque infelicem miseriam videre; jacebat captivus in lecto supinus, undique constrictus nec in se sui juris quicquam habens. Cemebatur daemon qui eum posside- bat in ventre ejus hac et iliac discurrendo vagari, ut putares ilium modo per os, modo per inferiores corporis partes fugam parare. Quibusdam vero qui circumsta- ^t^oves ^^^^ manus ad discursum inimici protendentibus, et a^^tin quod in modum parvuli cati discurreret Francigena lingua dicentibus, ille contra qui linguae ipsius omni- modis inscius erat, subridens, eadem lingua similiter ^ propter"] om. Q. 2 fortissimis funihus'] om. Q. ^ cum] om. Q. * ipse] om. Q. AUCTORE EADMERO. 237 Osbem, verbo diminutivo consonanter respondebat dicens, " Non ^^^^^^^^^^ pp.149, <( catulus, sed ut catellus." Interim hora refectionis guardofa . . single monk, advenit; manducante ergo conventu, remansit tmus ex senioribus iElfwinus nomine cum patiente domum observans. Hie ab infantia sua beato Dunstano dulci quadam et officiosa dilectione semper solebat adhserere, ac pro posse suo in ejus obsequio assiduus existere. Qui miseratus jacentis infelicitatem, et non parum eonfisus de beati Dunstani pietate, constantior/ crucem quam ipse pater in corpore degens coram se more summi pontificis ferri faciebat, accepit, eamque super JlJ^g^^j^,^ dsemoniacum posuit devota mente, lacrymosa voce stajfonhim, ^ and he is damans et dicens ; " Care domine, Sancte Dunstane, f^^*}^^^*^ " miserere." Mirabile dictu, ilico fugato daomone, seger elevatis pie sursum oculis et perfusus lacrymis ait, " Gratias tibi ago, piissime pater, gratias et tibi caris- " sime frater, quia tuis meritis, sancte domine, et tua " frater caritativa intercessione, hostis qui me vexabat " discessit^ perterritus, diutius manere non potuit." Quod monachus audiens gaudio gavisus est magno, et persolutis debitis gratiis pio Dimstano, vincula quibus erat irretitus absolvit. Cum itaque fratres post refec- tionem illo^ intrassent, et quem furiosum reliquerant leni sopore quiescentem repperissent, obstupefacti, im- mensas Deo et Ejus Dunstano gratias intimo corde He had no persolverunt. Mansit ergo post hsec inter fratres per multos annos ab ilia infirmitate sanus et incolumis; expletoque cursu vit^e prsesentis sancto fine quievit. Quantum autem percussio istius valuerit ad correc- Good effects tionem eorum qui in ipso monasterio monachi erant, ?Luiou™^" facile est videre omnibus qui unde ad quid ordo monasticus ab eo tempore illic profecerit sciunt. Sciunt quippe quia qui prius in omni gloria mundi, auro videlicet, argento, variis vestibus ac decoris cum ^ constaniior] constanter, Q. 2 disceasit] decessit, Q. 2 illo] om. Q. 238 MIRACULA SANCTI DUNSTANI hadi^e?fn P^^tiosis lectistemiis, ut di versa musici generis instru- spieSour quibus ssepe oblectabantur, et equos, canes et aecipitres, cum quibus nonnunquam spatiatum ibant, taceam, more comitum potius quam monacborum vitam agebant. Hoc flagello, misericordia Christi cooperante et sagacitate boni patris Lanfranci archiepiscopi, ad id provecti sunt, ut omnibus illis abrenunciarent, et in veram monachorum religionem transeuntes cuncta qua- A great si stcrcora reputarent: et nos quidem, qui qualiter ea reformation ^ ' ^ ' t. m follows. tempestate res agebantur^ novimus indubitanter, fa- temur quia nequaquam processisset tam subita et salubris rerum mutatio, si prso oculis non fuisset ostensa ilia crudelis et quae cunctos terruerit^ sseva examinatio. Bishop odo 17. Circa hsec ferme tempora comes Cantise, qui et epi- Osbem, prepares to . * r\i • - -i n • dd 143 attack the scopus Bajoccusis, Odo uommo, promisit fratri suo regi ' Canterbury WiUclmo copiosam pecuniam, eo pacto ut sibi liceret m a great ^ ^ , ^ court of the movero quasdam calumnias super terras et consuetu- shires dines ecclesise Cantuariensis, et inde adversus Lanfran- cum archiepiscopum ^ pro more ac legibus terrse pla- cita inire. Cui cum rex acquievisset, ille de cunctis comitatibus totius Angliae prudentiores et juxta usus ac leges regni doctiores viros Cantuariam statuto die fecit venire, praecipiens eis ut, nihil bsesitantes, se tu- tore, armarentur ad impugnandum libertatem nominatse ecclesise. Jam nox prsevia statuti placiti instabat, et Lanjfrancus quid' regno super se ruenti responderet sol- Lanfranc licitus cogitabat. Scicns itaque ad tantum nesfotium seeks aidand , , , . " co^se^from omuiuo ncccssarium fore divinum prsesidium, ad hoc obtinendum beatum Dunstanum sibi ascivit advoca- tum. Fusis igitur precibus apud ^ sanctissimum corpus ejus disposuit sua membra quieti. Adest ergo ei in visu quem interpellaverat pater Dunstanus, angelico 1 agebantur'] agebatur, Q. 2 terruerit'] exterruerit, Q. 3 archiepiscopum] om. Q, * apud] ad, Q. AUCTORE EADMERO. 239 Osbern, vultu conspicuus, stola sui patriarchatus insignitus, di- Dunstan p. 144. it T J* J 1 J • 'J I 'J appears and cens illi, Lanirance, ne tur betur spiritus tuus m te groinises propter multitudinem Eanc quae coacta est contra vfcto^.*^ ' me et te. Quin securus placitum ingredere, et, me ' tibi per singula afFuturo, meas et ecclesiae Domini ^ ' nostri causas age ; quod si eos qui obstiterint non ' deviceris, me qui tecum loquor, Dunstanum, nec vi- ' vere, nec meorum negotia curare, nec vera tibi dixisse ' certissime noveris." Expergefactus a somno Lan- francus confortatus est animo, et Deo ac beato Dun- stano pro sua visitatione gratias agens, promissam vic- toriam bono potiri efFectu ^ iteratis precibus obsecrabat. Adunata Anglia aulam et curiam pontificis implet, et querelse hinc inde consertae undique volant. Procedit ^^J^P^ in medium pater Lanfrancus, et superno vallatus aux- cause, ilio, omnia quae objiciebantur, stupentibus cunctis, anni- hilavit. Sicque juxta sponsionem veridici vatis nobili victoria functus est, quae juris ecclesiae erant incon- vulsa servavit, quae sub dubietate aliqua^ fluctuabant irrefragabili veritatis ratione et antiquorum exemplo- rum auctoritate imposterum confirmavit. Osbern, 18. Post haec idem antistes, gravissima corporis infirmi- lUnessof tate perculsus, desperatus est. Mittens itaque^ praecepit AMington? majores fratrum personas^ ad se venire, nolens in ab- sentia eorum quos patemo affectu diligebat, et in qui- bus magnam suae liberationis fiduciam posuerat, vitam finire. Decumbebat autem in villa sua quae Ealdin- tune ® appellatur, et nihil de eo nisi ultimam horam confluens multitudo praestolabatur. Verum cum a suis, videlicet monachis, clericis et aliis hominibus, hoi 'a qua His vision decederet noctu observaretur, leni sopore circa ortum horsem^ru*^ aurorae fessus opprimitur. Intuetur itaque et ecce viri candidissimo amictu fulgentes coram se bird et bini in 5 personas^ om. Q. 6 Ealdintune] Eldintune, Q. 7 vm] om. Q. 240 MIRACULA SANCTI DUNSTANI Vision of the proces sion of Dunstan. albis equis longa serie iter agebant, Isetitiam animi Osbem, jocimdis vultibus cum modesta alacritate alterutrum PP;,^^^' Lanfranc tries to seize himself quite well. demonstrantes : par et urdformis erat cunctis amictus, par species et sequa magnitudo omnibus equis, setate sola discrepabant, et post pueros adolescentes, post ado- lescentes ^ juvenes, post juvenes senes equitabant. Erat ergo processionem pulchram videre. Percunctanti vero ^ Lanfranco cujusnam talis ac tanta profectio^ esset, re- sponsum est illius magni ac prseclari patris Dunstani. Ait, " Et ille, quseso, ubi est ?" Respondetur " Non longe " hinc." Transibant i^tur, ut dixi, duo et duo, et tandem ipse qui maxime et solus exspectabatur, inter senes reverenda^ canitie niveos sublimior caeteris, ad- vehebatur. Quem Lanfrancus ut vidit protenus agnovit, et appropinquans eum per pedem strictissime tenuit ; him. and on cumque caput ad pedem quem tenebat deosculandum wakmj? finds i demitteret, apprenensum crus suum ambabus manibus, pater sanctus reniti coepit ne boc faceret. In qua lucta Lanfrancus evigilans penitus se sensit convaluisse. Ilico surgens^ et Salvatori suo gratias agens, eos quos circa se dolentes et gemebundos conspexit blande consolatus est, se integerrimae sanitati restitutum contestans. Ex quo cum illos stupere nec verbis suis fidem prsebere adverteret, retulit quid viderit et qualiter sanatus sit. Deinde subjunxit, " Surgite, praeparate vos, quia volo " missam celebrare et Deo ac piissimo amico Suo pro " adepta sanitate debitas laudes exsolvere ; vos autem ^ " filii et fratres carissimi, qui de Cantuaria ,huc ve- " nistis, cum benedictione Dei et mea redite, et caeteris fratribus quae Deus per merita communis patris nos- tri, eorum intercessione permotus, circa me peregerit edicite, ac in commune debitas, ut nostis, grates in voce laudis exsolvite." Fecerunt sicut praecepit, et He orders thanks to be offered for his recovery. ^ post adolescentes'] om. Q. 2 vero"} om. Q. 3 profectio"] processio, Q. 4 reverenda] veneranda, Q. 5 surgens'] exsurgens, Q. ^ auteTn] om, Q. aUctore eadmero. 241 gaudiis ac laudibus repleti sunt ad quos facti hujus Kejoicings. fama pervenit. Osbero, 19. Eadem hora atque momento quo venerabilis ^ patev a clerk of ^' Laiifrancus sanatus est, quidam de clericis ejus quern lying^sick , , . T T • 1 1 in the next aegrotantem panes unus a Laniranco dirimebat, a quar- chamber, , . T .1 , . T 1 -Ti has a vision tanis lebripus, qui bus per octo menses irremediabiliter at the same^ vexabatur, liberatus est. Nam Lanfranco in conatu recovers, osculandi pedera sancti antistitis, sicut retulimus, ela- borante, vidit in somnis se, ut referebat, lecta epistola ad mi^am ejus, pro benedietione pedes illius ex more deosculantem ; sancto autem benedictionem super eo ^ edente, sensit se omni ^ pristina? infirmitatis molestia caruisse. Visa itaque sospitate utriusque compertum est beatum Dunstanum una et eadem hora per diversas visiones suam utrisque gratiam prsestitisse. Osbern, 20. Inter haec jmn monachica religione in ecclesia j^j^^^^ V' Salvatoris Christi ^ quoque fundata, eircumquaque perunt boni clerici illuc ad conversionem venire et mo- London, ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ becomes a naehi fieii. Quos inter Edwardus quidam nomine, vir«ionk,and ^ ^ secretary at in scientia litterarum strenuus et Lundonia3 civitatis Canterbury, archidiaconus, veniens lionorifice suseeptus ad ordinem est. Qui novo conversionis suso tempore religiosse vitse in suis moribus indicia prseferens, post annum quo monachus factus est secretarii ofBcio functus est ; in quo officio constitutus, dum aliquantum majori liber- tate cseteris potiretur, coepit a religione paulatim tepes- cere, et in quibusdam negligentius agere. Cum igitur ab hiis qui eo scientia et ordine videbantur inferiores modo privatim modo publice corriperetur, moleste fere- bat, et quam prius amaverat religionem fastidiebat. tired^ofWs Quid plura ? Proponit animo de monasterio fugere : jP^o^as^ic qujB itaque fugitivis necessaria videbantur^ sibi et 1 tenerabilis'] om. Q. 2 f>ro] om. Q. 3 eo~\ eiim, Q. omni'] omnino, Q. ^ Christi^ om. Q. ^ videbantur^ sunt, Q., Mab* Q 242 MIRACULA SANCTI DUNSTANI He prepares cuidam juveni Quem fngm suae socmm asciverat^ de Osbern, to leave the , , . . ^ . n i i' ± V- I'^'S. monastery, rebus ecclesise parat. Jam noctem lugse aestmatam ^ dies prseibat, et fratres meridiana hora in lectis pausa- bant, ille vero in oratorio, quasi pro suo officio vigilans, de hoc quod se facturum cogitarat animo fluctuabat. Statuit tamen penes se praster licentiam patris Dun- Dmistan's staui S0 disccssurum minime fore. Itaque ad tumbam leave. ^j^^ ^^^^ coufert, et stratus pavimento querula voce illos et illos injuriarum sibi illatarum accusat, utque sua benedictione propositum iter ejus comitetur obsecrat, poUicens quocunque pertingeret ipsius sese futurum. Deinde ecclesiam exiturus post chorum venit, ibique monachum quendam reverendi vultus decore conspi- As he leaves cuum, vividos oculorum super se radios dirio^entem, the church J. J. he is^^^e^Jjy virga quam manu tenebat se sustentantem, stantem asks where inveuit. Quo viso, noc quis esset uUatenus amito, ex- he IS going, , , , n • 9 and bids pavit, coquo relicto quo dispdsuerat pers^ere voluit."^ him change ^ , ^ , . .. f> his mind. At ipse opposita virga sciscitatus est " Quo vadis ? Ille sciens moris non esse monachos in oratorio loqui, digitis innuit ei ipsum ibi nequaquam loqui debere ; cui moijachus, " Si loquor, nihil ad te, sed tu ad ea " qu80 interrogo mihi responde, die quo vadi,s ?" " Dare," ait, " operam iis quse mea intersunt." Respondit " Nihil " est, redi magis ad sepulcrum ubi modo fuisti, et " mutata voluntate tua intentius ora." Stupefactus ille reversus est ad tumbam sancti viri, modum primse orationis oratione secunda non mutans. Inde rediens et monachum ubi primo habuit obvium habens, se- cundo quo tenderet ab eo ]?equisitus est. Ille animo- sior factus, quid hoc ad eum paululum dure inter- This occurs rogavit. " Multum," inquit, ad me, quod et tu, si te twice. ... . , T " non correxeris, m proximo experiere, sed nunc vel " secundo admonitus redi, muta mentem, muta precem." Cumque potius transire quam redire conaretur, is qui monachus videbatur virgam contra vibrando erexit. ^ expavit^ om. Q. I 2 voluW] CCBpit, Q» AUCTORE EADMERO. 243 Osbem, atque ad requiem saneti ^ reverti coegit. Grandi ergo On iiis tinni p. 156, . 1 •! ., . . attempt he ^ payore percussus, mcumbit precious qui bus jam mcu- finds the buerat duabus vicibus. Posthgoc ad locum rediens sed door of the ' virum minime reperiens, jam se bene feeisse ratus est, ct ad ostium quo claustrum intratur properavit. Ubi virum turbato vultu contra se stantem, et quo iret solito ^ in- terrogantem ojffendens, turbato et ipse spiritu, quis ille vel cujus potestatis esset, qui eum tanta auctoritate constringeret inquisivit. Ait Quseris quis ? audi. Ego ! The monk 17, . . T-v J • I • dechires ll*go nimirum sum JDunstanus, pro visor et proprius that heis' 1»» -.«•,♦ . . I'l 1^ 1 1 11 still) J arcniepiscopus loci istius, amator atque adjutor om- and threat- nium illorum qui vere^ filii sunt ecclesicO istius. with death. Sed tu voluntate perversa vis contra morem filiorum bonorum deserere ecclesiam matrem tuam ; vis deserere Deum Patrem tuum ; et ad id peragendum petis suf- fragium meum. Stulta cogitasti dum in his me tibi sufFragaturum existimasti. Nec enim ^ tali via per- veni^ ad Deum. At semel monui et secundo qua- tenus te corrigeres, et noluisti. Nunc igitur scias, quia mea ^ licentia hinc nunquam exibis ; sed velis nolis hie remanebis ; hie morieris. Propterea tamen quod me monentem exaudirQ contempsisti, in poena tua ecce probabis quod non bene fecisti." Quibus He then dictis virgam leVavit, et eum tertio acriter j^^i'cussum and dis- in terram prostravit, et disparuit. Remansit igitur ^p^®'^^'"' f rater graviter debilitatus, et demum a fratribus in do- mum est infirmorum delatus. Facta sunt hsec inter duas festivitates Assumptionis et Nativitatis beat^B Marine. Fuit ersfo in infirmitate quotidie proficiens, et semper Edward falls sick sequenti die praecedente deterius habens. Quse infir- unto death, mitas talis erat ut qualitas ejus dinosci a nemine pos- set ; nec ipse uUi volebat exponere unde processisset. Tandem languor vitalia subit, et morti propinquus inunctionem et communionem Corporis Christi suscepit. 1 sancti^ ilium, ins. Q., Mab. ^ solito^ more, ins. Q. 2 vere^ veri, Q. enim ] om. Q. ^ perveni] pervenitur, Q. ^ mea] om. Q. Q 2 244 MIRACULA SANCTI DUNSTAKI On 8. Mar- tin's day he begins to recover his senses. He confesses to the prior Henry. He prays for death, and dies. Confession of his com- panion. lUuxit dies festivitatis ^ Sancti Martini, et ille juxta Osbem, quod putabatur in suprema hora constitutus ad terram ^* super cilicium positus est. Accurrentes fratres septem psalmos poenitentiales et letanias pro obitu ejus ex more decantabant. Igitur in letaniis cum dicerent " Sancte " Dunstane, intercede pro anima ejus," et id ipsum, pro spe subventionis' quam in ipso dulcius habenf, iterarent, coepit seger pene defunctus respirare, et in circum- stantes pio intuitu oculos dirigere. Incurvavimus nos qui propinquiores stabamus ad ilium, nosse quod vellet ; at ille, " Ponite me, quseso," inquit, " super lectum nos- " trum, quia modo mori non possum." Quod et factum est. Deinde accersito Henrico priore, cujus supra me- minimus, ei rem totam sicut eam ^ retulimus ex ordine pandit, ac pro mala voluntate quam habuerat disce- dendi^ a mOnasterio poenitentiam egit, absolutionem ac veniam petiit. Asseruit quoque so nullatenus mori posse donee et rem eatenus cunctis incognitam denu- dasset, et remedio poenitentiae cum absolutione rcatus sui potitus fuisset. Quod prior audiens admiratus mise- ricordiam Dei est, et, poenitentia morienti injuncta, de peccato quod fuerat confessus eum absolvit. Tunc ille mente exhilaratus, et, quod nihil peccati unde confes- sionem poenitentiamque non fecerit in se cognosceret, Deo gratias agens, quatinus sibi jam de corpore liceret egredi postulavit. Ad quod prior ait, " Proficiscere cum benedictione Dei Omnipotentis. Comitetur iter tuum beatus_et plus pater Dunstanus, et suscipiat te in regnum Suum Filius Dei Dominus noster Jesus Christus." In his verbis antequam lecto deponi pos- set, emisit spiritum. Cum igitur in conventu fratrum ecclesise ipse prior hsec omnia seriatim* enarrasset, juvenis quem fugae, ut diximus, socium sibi Edwardus ^ delegerat, surrexit, et humi stratus lacrymisque perfusus (< 1 festivitatis'] om. Q. - earn'] om. Q. ^ diicedendi] decedendi, Q. ^ seriatim] om. Q. ^ Edwardus] prsedictus frater, Q AUOTOTIE EADMERO. 245 se in fuera quidem homini consensisse, sed quod tali He was ^ ^ /» Ignorant of modo a patre Dunstano retentus merit illuc usque the vision, nescisse confessus est. SeeOshem. 21. Alius quidam ipsius ecclesiae monachus, nomine ^ monk D IfiO named ^' ^gelwinus, cupiens ire Jerusalem, accepta licentia 9'bEgeiwJ" archiepiscopo et fratribus profectus est, commendans Jerusalem, ^ . ... having se et poUicens beato Dunstano quia, si iter suum pro- p^P^H^^ A ' jr brmgBun- speraret, pallium unum quam melius posset rediens de- s*^" ^ p^i^- ferret. Hoc siquidem quod nunc scribo factum fuit eo tempore quo monachi Cantuarienses, ut habita supe- rius mentio est, magis more comitum quam pauperum et proprii nihil habentium monachorum vitam agebant. Profectus ergo frater, ut dixi, prosperrimo^ itinere pervenit ad sepulcrum Domini, et inde rediens per Constantinopolim, emit ibi quod beato Dunstano deferret pallium unum pretiosum valde et pulchrum. Qui ubi, pertransita Apulia et Roma, venit in Longo- On his I*Gt/U.I*ll ill bardiam, obviavit expeditioni imperatoris. Quem plures LombaVdy , , . 1 • J • • 1 J T ^^^lls in nonorati de exercitu viri cum nonore et sseculi pompa with the n ' ' • • J i T army of the proncisci conspicientes, et magnum aliquem esse con- emperor, jectantes, humiliter salutatum benedicere sibi postu- lavere. Verum cum inter ultimos et ignavos mul- titudinis homines devenisset, ipsi considerantes mulam ejus divei^is sarcinis digniter oneratam, rati sunt eam magna et multa pretiosa portare. Monachum igitur cum sociis vii30 dimittentes, mulam invadunt. The camp- rapiunt, abducunt At ille, utpote in patria aliena, seize his metuens ne plura perderet si eos insequens sua repe- teret, substitit, et intuens bestiam cum suis rebus Ion- gius abductam vehementer indoluit. Occurrit interim animo quid de ecelesia sua exiens promiserit beato Dunstano. Descenso itaque animali quo sedebat,^ terrao He prays to IT T Dunstan procumbit ; Dunstanum, ne pallium suum quod aspor- for aid. tabatur perderet, precatur et obsecrat. Mirabile dictu, necdum precem finierat, et ecce mula inter manus ab- ^ prosperrimo~\ prospero, Q. ( ^ quo sedehat] cul insidebat, Q., Mab. 246 MIRACULA SANCTI DUNSTANI The mule goes mad and shakes off the robbers. The monk recovers the mule and his biiggage. The writer will tell tv/o stories more. He omits miracles of recovery of sight by a man, and the healing of a sick horse. ducentium se coepit quasi insanire, ore et pedibus in eos qui sese tenebant mordendo et feriendo dessevire. Cumque illi eam^ exonerare et sic a se dimittere vo- luissent, ilia, rejectis pedibus hunc et ilium graviter laedens, qu83 credita susceperat Integra conservabat. Tandem de manibus illorum rupto frseno elapsa rapi- dissimo cursu post dominum suum cucurrit, semper subsiliens et se ab inseetantibus fortiter defendens. Quod monachus eminus intuens exhilaratus est, receptoque animali cum omnibus rebus suis patriam loetus revisit, ac patri Uunstano pallium quod promiserat obtulit. 22. Quid faciam ? si cuncta quae de isto gloriosissimo patre hoc tempore mira narrantur describere velim, prius mihi tempus quam materia scribendi deficiet.^ Omissis igitur multis in quorum silentio scio me nonnuUos offensurum, duo tantum quae nuper acciderunt et celebri fama feruntur, brevi referam : sicque . coepto operi finem imponam. lUud tamen quod homunculo cuidam Lam- berto nomine, qui in camera venerabilis Anselmi suc- cessoris gloriosi Lanfranci archiepiscopi ministrai'e solebat, oculos quos ferme^ amiserat reddidit,^ et item quod uni clerico, capellano ejusdem Anselmi, nomine et natione Normanno, equum, quem pestis quam camo- riam vocant ad mortem fere ^ afflixerat, incolumem restituit ; et plura hujusmodi in numero miraculorum tanti patris hac vice computare minimum judicavi. Unum igitur de duobus quae spopondi me relaturum hoc est. ster.' Dunstan's 23. Plaucta qua ipse pater Dunstanus inter missas was kept at frequenter usus fuerat in^ abbatia beati Petri, quae in occidentali parte Lundoniae sita est, absque uUo auri apparatu existens habebatur. Matrona vero quaedam Lundoniensis gravi infirmitate diutissime tenta, sanita- ; tem se amplius recuperaturam nulla ratione credebat. Huic sicut putabatur jam et extemplo moriturae, per ^ earn'] om. Q. 2 deficiet] deficiat, Q. ^ ferme] fere, Q. reddidit] reddit, Q. ^ /ere] peue, Q. AUCTORE EABMERO. 247 visum vir Dei Dunstanus apparuit, sciscitans utrum ab He appears ilia infirmitate ^ convalescere vellet : qua et " maxime " woman and •1 1 • • mn !• tells her to quidem respondente, mquit, " Tone auriirigium quod m put an^^ ^ " area tua reconditum habes, et pone illud in casula ^' mea quae habetur apud Westmonasterium, et conva- lesces." At iUa mox facto mane misit et casulam deferri fecit, quam deosculans et aurifrigio sicut erat admonita perornans, ilico integerrime convaluit, et deinde She obeys • . . . . . and rc- pluribus annis incolumis vixit. In quo illud quoque covers, admirationi nonnullis fuit, quod illud aurifrigium planetae appositum nec majus nec minus inventum est quam vestis ipsius mensura petebat. 24. Aliud sponsionis meas miraculum in Glawornas 4*Gkm^^^" civitatis proyincia ab eodem sancto nuperrime factum costershire ^ .... wa'^ a church accepimus.^ Instabat beata solennitas ipsius beati d^edicated to A ^ ^ ^ ^ ^ r Uunstan. famuli Dei quae pro depositione ejus colitur, xiiii^.^ kalendas Junii. Est autem in pr?efata provincia villula qu?edam Saprintune'* dicta, et in ea ecclesia non adeo magna in honorem beati Dunstani antiquitus consecrata. Dominico igitur die ipsam solennitatem prsecedente in- dixit parochianis suis plebeius presbyter imminens The parish ^ JT 1 ^ ^ priest an- festum celebrare, et ab ^ omni opere manuum sicut in nounced the ' ^ ^ holyday on Dominico die vacare. Quod prseceptum unus rustico- s^i>"i»stan's rum nihili pendens, junctis bobus summo mane festivi- tatis agrum suum colere coepit. Arguentibus autem ^ ilium pro audacia sua notis suis, subsannando respondens ait, " Quid ! ^ pro Dimstano de Saprintune esfo culturam a certain ^ ^ ni ««' 1 rustic went " meam intermitterem ? Stulta opmati estis cum hoc to plough . j> A 1 1 notwith- " mihi vos persuasuros sestimastis. Adnuc verba sub standing, ... ^ud spoke lingua volvebat, et ecce unus oculus ejus, de capite in ^^g^^^^^" terram decidens, dedit ei intelligere quod in laborando Dunstan. terram ilia die non bene faciebat ; una quoque ex vaccis. He loses an quae juxta aratrum vacua ibat, eodem momento vesania 1 infirmitate'] oin. Q. 2 See above, p. 144, note. 3 xiiii^'] quarto, Q. ^ Saprintune] Saprintran, Q." 5 ab] om. Q. ^ autem] om. Q. ^ Quid] om. Q. 248 MIRACULA SANCTI DUNSTANI He nearly capta super boves efferata est, ita ut eorum nonnuUos oxen. perderet, si concurrentis multitudinis manibus jion statim interfeeta fuisset. Sequenti anno ipso die festivitatis ejusdem apud Burgum scindebant simul campum unum The next aratra septem. Igitur inter arandum unus eorum qui ploughing bobus prseerat, aratro sedens, sibi ac bobus quietem on the same ^ . day a man prsBstabat. Et ecce cum ml sibi simstri suspicaretur, ishftedup \ . , . . and dashed dc loco sufe Quietis, licscit a quo, rapitur, sursum se down on the . ... i . . earth, and ipso cclsius iacxtur, iudeoue rursum ad terram alliditur. loses his ^ ... oxen. Boves sub ipso aratro juncti, fractis jugis, vesani dis- siliunt/ silvas et devia petunt ; par fuga, dispersio eadem, alios juxta arantes boveg involvit. Boum qui dispersi sunt quidam cum difficultate et vix capti, quidam nulla sunt ratione reperti.^ Heec duo de bobus arantibus acta ea consideratione sub uno posuimus, quod et similia pro quadam parte existunt, et pro ostendenda reverentia tanti diei, licet evoluto anno una die facta sunt. other mi^ 25. Hiuc jam, expleto promisso, debitum finem ratio addedlna postulat, et nos quidcm ilium, ecce, hie ponimus, licet de tahto patre jugiter loqui dulce habeamus. Quod tamen ea rationis consideratione nos facere accipiatur, ut nemo nos mendacio arguat, si iis ^ quso digessimus pater idem suae miserationis opera in futuro aliqua ad- jecerit, et ea si vita comes fuerit descripserimus. Scimus etenim quia pro pietatis suae abundantia nuUi earn ex corde quserenti novit non exhibere. Water in 26. De baculo interim illius, quem, sicut longe supra ^' Above, ^ai?s stick narravimus, dente beati Andrese apostoli insignivit, l^oc ^' ^^^* wOTks paucis dicendum existimavi, quod ex aqua unde idem miracles. baculus abluitur multa solent febricitantibus et aliis modis infirmantibus sanitatum beneficia prsestari. Ex ^ dissiliunt] desiliunt, Q. 2 quidam . . reperti] written over an erasure in P. Q. reads, " re- " perti, quidam sunt flumiuis pro fuuditate submersi." ^ iis] in his, Q, ^ supra] cm. Q. AUCTORE EADMERO. 249 quibus quamvis plurimos, quos sanatos certissime scio, The writer ... , . p , will not, possim nommatim m medium proierre, ea, tarn en re however, ■ • TT i • 1 •! i • • 'J • give names. ilios cum. cseteris ^ silentio premo, quoniam res ita evi- dens est et usitata, ut plus nonnunquam miraculum videatur ^ cum aliquis eadem aqua in potum sumpta ab infirmitate ^ non sanatur quam cum sanatur. Qua- propter vas unum in quo de ipsa aqua assidue servatur ^Y^^^^l o^. f ^ ^ ^ ^ ^ this water is in ecclesia Salvatoris Cantuariae habetur, videlicet ne always kept in the ii qui ea indio^ent aliqua mora vel incommodo ab ctoch, and ^ p ^ daily works adipiscenda sanitate prsepediantur. Nam fere qiiotidie i^iii'acies. illuc pro ea a pluribus curritur, et certa medicina ^egrotantibus ^ inde defertur. Pro his igitur et omnibus beneficiis Tuis sit Tibi, Omnipotens Deus, laus et gra- tiarum actio, et super populum Tuum, cui tantum pafronum dedisti, sit, precamur, Tua semper larga bene- dictio ; Qui unus in Tiinitate et Trinus in ITnitate vivis, regnas, et gloriaris^ Deus per infinita specula speculorum. Amen.^ Expliciunt qucedam de miraculis gloriosi confes- soris Christi IXmstani 'pontificis Cantuariorum. Q. ^ Ameii.'] Hactenus exscripsi tanti mira- cula patris Scribar et ipse sui me, precor, esse gregis. c't gJorlaris'] om. Q. Add. Q. ^ ccEteris'] ora. Q. - videatur^ habetur, Q. ah infirmitate'] om. Q. ^ aqrotantihus'] pro aegrotaiitibiis, V. VITA SANCTI BUNSTANI AUCTORE WILLELMO MONACHO MALMESBERIENSI. \' ^ \.' V/ Incipit PpvOlogus de vita Sancti Dunstani archiepiscopi.^ William Dominis suis venerabilibus et fratribus patribusque dedicates , . . i • t\ n i • i his work to m sancta Glastomensi ecclesia Deo famulari e^ratulan- the monks of •^ ^ i . Giaston- tibus, Guilelmus vester devotione servus, commilitio frater, dilectione filius. In beatissimi patris vestri Dun- stani amore et honore eelebrando nostra, sanctissimi patres, cum omni Anglia devotio semulo deeertat ex- emplo. Et iiescio an major sit nostra in hoc certa- mine gloria, cum nos eum diligamus ut alumnum, quem illi suspiciunt ut sanctum et archiepiscopum. Jungimus ergo amorem reverentise, in neutro Cantua- ritis cedentes, qui se olim eum gloriantur primatem He^finds habuissc. Unde factum est, ut, scripta de vita ejus older writers dilisfcntius rimautcs, expectationi vestrse non respondere want grace, a • • i» ' i- the^newer dolcamus. Antiquas enim sermonum gratiam, recenti- bus integritatem fidei deesse deprehendimus. Quare non immerito indulsimus eatenus moestitise, quia et agrestia parum delectant, et pudet recitare quae solida veritate non constant. lUe profecto abutitur litteris et otio, qui, de operibus sanctorum falsa scribendo, dum negligit famam consciscit infamiam. Quod novo scrip - tori^ vitae beati Dunstani accidisse utinam nescirem. 1 The text is that of the only known MS., Rawlinson, Miscell. 263 (Q.). 2 A reference to Osbern. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 251 Plerumque enim aUt opinione decipitur, aut favore Remarks on Osbcm's inflectitur. Sed hoc si pace animae ipsius dici potest, credulity, delictorum singula exempla, licet plura suppetant, subjiciam. Primo cum de miraculo luminis in templo exhibiti He fuids . . fault with sermonem adoriretur, "maternis," inquit, "sinibus sacro doctrine. puerperio intumescentibus ; " ^ egregie et pulchre dic- tum si esset catholicum. Non enim recte dicitur sacrum puerperium quod, iniquitati originali obnoxium, nondum est sacro baptismo dilutum. Cujus dicti mei rationem in fine vita3 sancti Deo juvante persolvere meditor. Secundo cum de indole studiorum puerilium loque- He accuses retur, sensum secundi prologi de arithmetica ■ pene foisting in , , , unnecessary totum induxit, loquens de pbilosophorum scientia de matter, rebus quje sunt et qua^ aliter esse non possunt, ut sunt magnitudines fet alise earum sibi adhserentes, alise separatee, multitudinesque aliiB per se, aliae in relatione positae.'^ Videtis, domini, quantos fumos excitayit, cum potuisset simpliciter dicere puerum arithnieticse et cog- natis artibus invigilasse. Tertio quod Glastoniam ree^ali fisco addictam,^ etpe^james J- ^ ^ ^ ^ ' him forms Dunstanum ibi fuisse primum abbatem dicendo,^ non ignorance of ^ , . . the antiquity mediocriter in historiae veritate delinquit. Quod quan- tum a vero exulet testantur abbatum vestrorum no- mina, qui annis ccccliii., sicut ex consequentibus li- quebit, ante nativitatem Dunstani fuere in Glastonia. Ipsa quippe multo ante beatum Patricium, qui anno Incarnationis Dominicae cccc^.lxxiP. decessit, in jus ecclesiasticum transivit, et ipse nongentesimo vicesimo quinto anno ejusdem Incarnationis, qui fuit Ethelstani regis primus, cum esset Glastoniae abbas Aldhunus, in ^ Osbern, above, p. 72. 2 Osbern, above, pp. 77,78. The reference is to Boethius de Arith- metica, lib. i. c, 1 (ed, Basel, 1570, p, 1296),- 3 Osbern, above, p. 74. ^ Osbern, above, p. 92. 252 VITA SANCTI BUNSTANI A new history is therefore needed. He has mis- lucem venit.^ Nec minus quod Edgarum regem, uni- represented j i j • t • • j < ,» • t King^Bdgar. cum sciucet totius reiigionis tutorem, cum sanctimoniali volutatum ass^everat. lUud cum omni historiarum tes- timonio careat, etiam si probari posset, magis pie dis- simulari quam improbe propalari et in vulgus efferri deceret. He has Quarto quia dixit eundem Edgarum Sceftonise mo- made Edgar J? -I Q i n ' ' ± ± !• the founder nastcrium luudasse/ ut loemmei animi tanto gloriaren- bury. tur fuudatore ; cum multo ante tempore sub Eluredo rege constet^ ibi monachas habitasse. His igitur falsitatibus offensi, fraternitate qua vobis obnoxius sum obedientiam meam pulsastis, ut gesta beati viri renovarem, et quasi quodam laboris mei prselo falsitatis foecem depellens, rerum puritatem eli- quarem. Quod ut fidentius facerem, scripta mihi tam The monks Latiua Quam Ansrlica in antiquissimo armario vestro have sup- . . T . , plied mate- reperta exhibuistis, e quibus sicut e speculo rerum rials m Y . ' t. r ^ ^^gijshand mihi resultaret Veritas. Quae falsa nuUo modo credi- derim, quia calente adhuc gestorum memoria, ad Elu- ricum, qui tertio anno post decessum patris Dunstani successit in archiepiscopatu, sunt edita.^ Nam ut men- daeia demer^m et studio meo interruptam seriem resarcirem, non fuit consilium quin esset lacrymosum et vanum. Liber enim ita dilaniatus nec alterius esset nec mens. Prseceptis ergo vestris festinus parui, et ut saneti et* vestrum mercarer favorem, maledicorum me He.antici- dcutibus fortassis exhibui. Non enim defuturos opinor pates severe . • x i v • i i, • criticism, qui me ista ob aliorum scriptorum reprenensionem scripsisse pronuncient, Sed ab hiis Dominus Jesus ^ See the list of abbots compiled by William of Malmesbury him- self in his work on the antiquity of the church of Glastonbury, ed. Gale, p. 328. 2 Above, pp. Ill, 112. ^ W. Malmesb. Gesta Pontificum, cd. Hamilton, pp. 184-188. ^ This is the life by B., dedicated to Elfric, who became archbishop in 995 ; not in 990, as William here sta,tes ; but he transposes Sigeric and Elfric in the list of archbishops in the Gesta Pontificum also. See G. P., ed. Hamilton, p. 32. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 253 bonam mihi veniam impetret, Qui me in his dumtaxat Butheoniy scriptis nihil vel odio vel livori deferre videt. Ego love of truth enim mihi conscius sum nunquam me laboribus insi- please the diatum alienis, sed ut vobis morem gererem stilum his apposuisse gestis. Adde quod is de quo memoravi scriptor, jamdudum vita defunctus et invidia, divinse- que subditus censune, humana parvipendit judicia. Facile autem exeusabitur, quod minus continue fidem There are excuses for rerum attexuit, quia per incendium quod, sicut i pse in the former writer. prologo ^ dixit, Cantuariensis ecclesia passa est, anti- qua scripta non habuit. Quae cum ita sint, obedientise meae pignus injunctum suscipite* et si malivoli contra me jacula maledictorum intorserint, umbone vestrae auctoritatis elidite, domini venerabiles et merito ama- biles patres. Liber primus. B. p. 6. Adelard, p. 54. Oshern, p. 71. Eadmer, p. 165. 1. Annus igitur regis Athelstani primus produxit p^^g^jifj,g'J of mundum puerum Dunstanum totius Angliae patronum nunstan. futurum. Pater ejus Herstanus, mater. Kynedrida no- minati, ambo pietate in Deum et- nobilitate generis insignes, pari virtutum studio et concordi morum ele- gantia sovum exegere. Quam vero grata Deo eorum fuit vita, Deus Ipse non dubitavit monstrare post funera. Siquidem hie idem eorum filius de quo ser- monem adoi^si sumus, postea jam archiepiscopus, utrum- que parentem inter coelestium choros gaudentem, ma- trem etiam Dominicse genitricis familiari obsequio assistentem, defoecatse mentis conspexit intuitu. Dig- Marriage of T . ,. , , « . his parents. num nimirum divma providentia opus, ut bonus luturus filius boni lineam non peregrinis disceret exemplis, sed intra domesticos parietes a bonis mutuaretur parenti- bus. Hii ergo legitimo nuptiarum foedere maturis amoribus in juventa convenere. Jamque post aliquan- ^ Osbem, above, p. 70; 254 VITA SANOTI DITNSTANI BeforeDutt- tum copulfe tempus Kynedrida in spem prolis grandes- Adelard, on the foast' cebat utero, cum earn 4uminosa purificationis festivitas Jl; ofthePimft- .... . . . . >Osberii, cation at Glastoniain invitavit. Quo die soUemnibus iam in- p. 72. Glaston- ^ ^ ^ ^ *f Jj, , bury, the choatis officiis in vetustam ecclesiam frequens matro-„ ,1" ' hghts arc . ^ ^ ^ , p. Ibo. put out, narum ordo cum Kynedrida convenerat. Micabant per totum atrium lumina, ipsa constipatione turbse aerius oculos perstringentia. Tum vero cessante .intra eccle- siam omni ventorum inquietudine, divino credo nutu, omnium lumina uno confusa et extincta sunt ictu. Perculit ingens pavor omnem populum ambigentem de facto quid diceret, utrumne casui an miraculo deputa- ret. Extorsit metus silentium, attonitisque tantum, oculis et vultibus mutam inter se agitabant moesti- tiam. Sed non mora^ propitia Divinitas factum cor- uniied ^'^^^^j stuporem paventium in Suse laudis materiam from that of transduxit. Continuo enim serenum lumen coelo emis- Kynednda. sum, cereo KynedridsD infulsii, communionemque lucis cunctis accurrentibus exhibuit. Venerabile miraculum quod et antiquis respondit et futuris preeludit. Ipsa enim quondam die beata Dei genitrix et perpetua Virgo Maria tulit ad templum Dei Dei Verbum Filium suum. Quem senilis devotio benignis astringens com- plexibus Ipsum prsedicavit esse Qui lumen setemitatis, quondam per Adam amissum, declararet oculis omnium Prophetic poDulorum. Nunc autem beata mulier, iiibar Anglisd meaning of ^ ^ ^ , . „ , . the sign. per Dci gratiam luturum alvo contmens, collatione cerei sui damna perditse lucis toti reparavit agmini : hoc profecto significante Spiritu Sancto, quod in illius lateret ventre, qui spleYidorem prsedicationis omni dif- funderet provinciae. DuHstau is 2. Emensis ergo post conceptionem mensibus, absolvit B. p. 6. bom, bap- , n ' n* tj. ' '± i tAdclard, tized, arid partum loemma, eiiuditque m vitam masculum, quem p. 54, named. continuo per ministerium sacerdotis Deo renatum et Osbern, . D. 73 in adoptionem filiorum Ejus translatum gavisa est. Eadmer, Dunstanus infanti nomen inditum, quod et montem et P* petram sonat; convenienti rerum prsesagio, quia in utroque Salvatoris nostri pedissequus, et montem se ' AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 255 B. p. 7. Osberii, p. 73. Eadnier, p. 166. per virtiitum sublimitatem et petram per fidei solidi- ^^^gs^^fjj!^ tatem exhibuit. Gratia enim eum divina exeepit, et jfJJ^^y^^^^"' in omnibiLs dono liberalitatis Suse prsevenit et provexit. Et jam junioribus annis decursis, pueritise infantia ces- serat, venitque ad solvenda vota Glastoniam illustris vir Herstanus cum religiosa conjuge et prosperrimse indolis sobole. lUis igitur in prsefata ecclesia excu- bias agentibus, puer irrepente somno indulsit quieti. Visus illi senior stellanti vultu, niveo habitu, assistere ne has a J 1 T .1 vision of manuque prensum per cireumjecta loca ducere, simul future dnlci aiFatu jocundari puero, et habili gestu dexterse there, mensuram sedificioriim inibi per eum construendorum deliniare. lUe solutus somnio, et tune parentibus assignavit visionem, et cum setas tulit efFectui manci- pavit. Eadem enim forma posteriori tempore abbas erexit tecta qua recolebat sibi puero per angelicum indicium prsesignata. At vero parentes ad indaginem visionis non hebetes, felixque prsesagium libenter am- plexi, filium ibidem litteris imbuendum reliquerunt. B. p. 8. Adelard, p. 55. Osbern, p. 75. Eadmer, p. 167. 3. Nec vero illorum spei defuit pusio, sed raptim He is an apt elementa litterarum addisQens ad reliqua etiam alacri tendebat animo. Meditantem occupat febris, teneras- que paulatim depasta medullas desperabilem medicis facit. Sternitur ergo lecto et pe^ horarum momenta his iihxess. morti accedere videtur. Certe animo absentissimus, nec quid ageret norat discernere, nec quid ab aliis ageretur |>oterat advertere. Adeo pestis cerebro inse- derat ut aliena jactaret verba et freneticus hand dubie putaretur. Spes itaque parentum quam sibi de filio proposuerant jam dabat terga, cognatorum frigebat gaudium, languebat pollicitatio medicorum. Verum- lie is given tamen accurrit necessitati, nec diutius passa puerum torqueri, pietas Christi medicabili visitationis Suae prsesentia cuncta propulsavit incommoda. Nec tamen He leaves ^ T* • •! i the house. modum remedii novit ipse qui sensit, sed nocte mtem- pesta, quasi extasi captaretur, domum cursim exivit. 256 VITA SANCTl DUNSTAKI A woman Exeuntem secuta est mulier quae cseteris tasdio languo- B. p. 8. ris sternentibus sola super alumnum sollicitas prseten- p 55 ' debat vigilias. Nactus ergo baculum quo vel viam Osbern, regeret vel obstantes repelleret, noeturnam carpebat ^'^^^^^j,^ semitam. Et ecce magnum latrantium agmen rapidis p. 167. He js beset^ in properaiitem inhians rictibus obviam veniebat. drives them Quorum unus iufestior dum etiam terera premeret, ille, away With a • i i i stick. aliud esse mterpretatus quam canem, baculum totis . viribus contortum, invocato Christi Ifomine, in os beluse ssevientis intentat. Qua 'pue^'i constantia hostis elusus furvis inferni unde emerserat se indidit umbris. Ita Dunstanus Jesu Domini auxilio tutus coeptum ad ecclesiam callem persequitur. Sed eam firmis intus He climbs repasfulis ofFendens obseratam, machinas quibus insis- the ladder f ^ i . . t -r^ . ^ . . outside the >tebant architeeti conscendit. Forte enim fastis^mm church. T ^ ^ , , T templi dirutum manus artincum, prsestolabatur. Ita quem aon sine cautela talium rerum consueti moli- rentur ascensum, ille intrepidus invasit. Jam vero quia in interiori parte superiora inferioribus nuUi con- tinuabant gradus, mirum quomodo descenderit. De- scendit tamen, inventusque est mane a qusBrentibus in He is found uua porticu inter duos eedituos tertius, levi sopore ing asleep membra confotus. Rogatus ut salutis et descensus inside. » o modum exponeret, respondit se neutrum scire, et non minus quam ipsos de talibus miraculum habere. Mulier sane quae praeeuntis lento pede terebat vestigia, rerum usque ad ascensum index fuit. Caetera ad banc diem incognita. He^sjtudies 4. Ubi crgo Dunstano salutis refusus vigor, intermis- B. p. lo. scholars^ sum litterarum studium acrius aggressus, nihil quod p^^^^]^^' cura sua dignum aestimaret inexpertum reliquit. Con- veniebat honestis studiis divinae serenitatis assensus, conciliando ei magistros, tum indigenas tum et Hiber^ nienses. Hujusce quippe nationis homines cum magna frequentia locum incolebant ilium ; viri usquequaque peritissimi, et qui liberales artes ad plenum subdidis^ sent iiigeniis, quique ut perfectius philosophiae inser^ AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 257 B. p. 10. virent, relicto natali solo cunctarumque necessitudinum He studies pp. 7^ 7 7, afFectibus objuratis, Glastoniam contenderant, Patricii tures^^^ primi praedicatoris sui amore adducti, cujus corporales exuviae ibi ab antiquo habentur repositae. Horum ergo discipulatui Dunstanus deditus sacram scripturam meduUitus ad extremam satietatem hausit; ssecularium litterarum quiddam negligendum, non nihil etiam ap- petendum putavit. Poetarum siquidem scripta dum- poetry, taxat quae fabulis strepunt, et artes quae citra utili- tatem animae armant eloquium transeunter audivit. Arithmeticam porro, cum geometria et astronomia et mathema- musica quae appendent, gratanter addidicit, et diligen- music. - ter excoluit. Est quippe in illis et magna exercitatio scientiae et veritatis Integra castitas, et mirabilium Dei non vana consideratio. Harum artium scientiam hodie quoque Hibemenses pro magno poUicentur ; caete- rum ad formanda Latine verba et integre loquendum minus idonei. Quapropter cum caeterarum tum maxime His skill TIT , . . J • J .in miisic, musicae dulcedme captus, mstrumenta ejus tum ipse libenter exercere, tum ab aliis exerceri dulce habere. Ipse citharam, si quando litteris vacaret, sumere, ipse dulci strepitu resonantia fila quatere. Jam vero illud on the instrumentum quod antiqui barbiton, nos organa dici- mus, tota diffudit Anglia ; ubi ut fistula sonum com- ponat per multiforatiles tractus " pulsibus exceptas, foUis " vomit anxius auras." Hoc porro exercebatur non ad lenocinium voluptatum, sed ad divini amoris incita- mentum, ut etiam ad litteram impleretur illud Daviti- Ps.ci. 3,4. cum, "Laudate Dominum in psalterio et cithara; laudato Eum in chordis et organo." B. p. 10. 5. Interea aetas progressior, et adolescentiae foribus His parents take Ho Orders. Osbern, • • j j. t j j. • urge him to p 77^ ' msistens, spem parentum olim de puero conceptam intake Holy majus animabat. Quam ^ illi religiosis alentes affectibus ut sacros ordines reciperet invitaverunt filium, divinum circa eum favorem non negligendum arbitrate Ille, ^ Quami quern, MS. R 258 VITA SANCTI DUNSTANI He goes to live with Atheim, archbishop of Canter- bury, who presents him to king Athelstan. ne prsecipientibus durus videretur, supposuit collum, B. p. lo. minoribus gradibus titulatus ad Dei genitricis eccle- ^f^fj^' siam provectus, sui maternique miraculi consciam. Eadmer, Ita sacris initiatus ad patruum suum, (ex monacho ^' Glastoniensi primus Wellensis episcopus) Cantuariensem archiepiscopum, Athelmum, contendit, ex cognati pec- toris auctoritate religionis exemplum sumpturus. Ex- cepit nepotem archiepiscopus qua decebat dignatione, patrio affectu qusecunque commoda liberaliter et af-^ fluenter indulgens. Deinde spectata ejus alacritate ingenii, cui etiam mores non dissiderent, regi Athel- stano, quem sacra unctione in regem ipse sublimaverat, commendare curavit. Accessit curse pontificis industria adolescentis, qua brevi effectum ut per se commenda- bilior esset tam regi quam aulicis. Familiarium ergo partium habebatur, nec erat quisquam in curia id setatis juvenis qui posset cum rege aut esse secretins He becomes aut loqui locundius. Denique frequenter ante ilium, a favourite x »/ x x and exposed vcl vocali mclo citharse vel tympani sono psallebat, to the envy in, . • onhecour- nunc ut curas depelleret, nunc ut soporem somm dis- cuteret. Felix eventus excitavit cognatorum invidiam, qui adolescentis successum reputarent suse felicitatis detrimentum. Quocirca opinionem ejus apud regem lacerare aggressi, dicebant eum maleficis artibus niti, proindeque gratiam regalem mercari. Repulit ille primo susurronum calumnias, livori attribuens delationis amaritudinem. Hoc illi acrius instare et occasiones rimari donee rem divinse dignationis in argumentum concinnarent faroris. He is in- 6. Eoffatus cst DuHstanus a quadam matrona Alwinna ^ B. p. 20. ^tedby - J ' ± ' 1 Osbern, Etheiwynn nomme domum suam venire, quatenus m casula sacer- - to draw a , , P* pattern for dotali faceret picturam, unde puellse suae insuendi auriEadmer, a stole. ^ ^ , ..pi 70. traherent formam. Opus plumarium vocant Latini. Erat enim Dunstanus etiam pingendi artifex, semulari arte naturam, et quicquid vidisset uspiam speciosum a 1 The Etheiwynn of the first biographer (p. 21). No name is mentioned by the intermediate writers. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 259 B. pp. 20, vivo animali in mutum transferre simulacrum. Venit His harp Osbern ^^S^ assedit operi. Interim cithara ejus paxillo ap- ^t^em\n- p. 80. pensa canoros edere sonos, et sine uUo digitorum pulsu ^j^^^ p ^ ^ hujus antiphonsD melodiam modulari audita est, Gau- " dent in coelis anim^e sanctorum/' et caetera. Mirum id, ut erat videri cseteris et maxime mulierculis, Iseto plausu gannientibus ; Dunstano autem, cujus et sensus perspicacior et oculus interius mundior, non tam videri praesentis rei miraculum quam futurse mysterium. In- J^i^^^tan tellexit enim cantu hoc se admonitum ad tribulationum a warning, tolerantiam, quo fidentius Christi opperiretur gloriam. Hespondit rerum Veritas veraci preesagio. Namque sutores calumniarum rem quasi Dunstani maleficium curise auribus intulerunt. Serpsit rumor ab imis in His enemies 1. T«T iij'i 11 , . accuse him aiteros omnesque lividis obtutibus adolescentem aspi- of witch- ... craft ciebant. Quod quam vis ille animadverteret, omnes tamen susurros malignantium sicut Scylleeos latratus placido et potius obturato transibat auditu. Nec minus, secundum prseceptum Salvatoris, bona pro malis red- IB. pp. ii, dens, persecutores suos blande alloqui, ipsis etiam be- Osbern, nigne et opportune obsequi. Quo illi nihil infractiores Eadmer calumnias serere in vulgus non cessabant. Nec P^^^^ aUenated pp. 171,' abstiterunt quam res et regis aures obsedit et animos gj^^^ekves a Dunstano avertit. Ita turbatis rebus adolescens curia t^^e court, ultro cedendum putavit. Excedentem machinatores fla- gris adorsi ; parum abfuit quin exanimarent. Nam equo dejectum, foedeque csesum calcibus, quo tardius exsurfiferet pressum eo-erunt in coenum. Tum quasi He is at- tacked and furori probe satisfecissent, abierunt. Ille vero vix plunged in segreque into emergens m viilam cujusdam amnis sui e vicino commanentis concessit. Jam vero domui pro- pinquante, canes domestici oblitum coeno et horrendum visu conspicati, pene fuit ut invaderent. Sed mox, but recog- , ^ , , nised by a blandientis voce cognita, frsenarunt impetum et adulan- J®^*^^*^"*''^ tibus caudis domum introduxerunt. Hanc canum mu- tationem primo Dunstani excepit suspirium, mox etiam hujusmodi dictum, "Alternat, ut video, natura rerum, E 2 260 VITA SANCTI DUNSTANI Dun Stan's reflexions. " dum cognati bestiali feritate ssevi, et canes in me B. p. 13. " humana lenitate sint blandi. Sed patienter feren- p ^gi!^' " dum est quod Deus jubet, quia pulchrum Sua gratia Eadmer, dedit commercium, quoniam assentantur canes etsi ^* " adversantur homines." He goes to Winchester, to visit Elfege. Correction of a state- ment of Osbern. Elfege ad- vises him to become a monk. He is re- luctant. His illness. 7. Hujus tempestatis jactatione discussa, Dunstanus b. pp. 13, Wintoniam ire perrexit. Erat tum ibi Deo acceptissi- q^^^^^ mus sacerdos Alphegus cognomento Calvus, cujus con- pp. 82, 83. sanguinitatis lineam proximo gradu Dunstanus attin- pp^™|^' gebat. Hunc fuisse monachum Glastoniensem certum 173. et abbatem constans apud Wintonienses opinio est. Unde perspicuum est quod is, quisquis est, fallitur qui beatum Dunstanum monachos in Glastonia posuisse et primum ibi abbatem fuisse allegare conatur. Nam ut in epistola dixi,^ et tempore nativitatis ejus Alduhunus abbas ibidem fuisse cognoscitur; et hie Alphegus ante monachus quam abbas Dunstanus. Ad hunc ergo veniens saepeque ab eo salubribus monitis pulsatus ut mona- chus fieret, distulit facetis responsis episcopum vel elu- dens vel suspendens, nonnunquam etiam monachorum vitam non magis placere Deo quam Jaicorum cavillatus. Irrepserat enim jam adolescenti voluptatum fomes, ut nihil minus quam monachum cogitaret. Quapropter Deo dilectus episcopus, qui prsevideret in «piritu quan- tum deperiret religioni dilatio habitus mutandi, totius d^votionis in orationem diffudit viscera, quatenus ado- lescens flagello admoneretur corporeo, ne animse obsta- ret commodo. Auditum est continuo in coelis quod ille submurmuraverat in terris, et scintilla caritatis ex corde procedens episcopi reluxit in Dunstano ad flani- mam segrotationis. Ita enim vesicis turgentibus per totum corpus intumuit, ut morbo intercutis vel regia valetudine laborare videretur. Hoc periculo territus nunciis missis rogavit ejus adventum. Maturavit iter ^ Above, p. 251. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 261 episcopus, et veniens audit quod diu optaverat, Dun- Dunstan ^ . ^ ^ becomes a stanum anxie expetere quod ante rogatus supersederat monk, facere. Datur ergo efFectus desiderio, alteratur Dun- stanus et fit monachus. B. pp. 14, InaBQualitate imtur corporis fugata, mansionem circa He stays 15. TTii^ 4. 1 -i X • • -t 1 1. WithElfege. Jiiliegum protelavit, ut m ejus vita legeret quid regu- lare tenere deberet. Interea oblitterandum non est quanta sub illo tempore providentise divinse pietas am- bobus consuluerit. Rogatu civium suorum dedicaverat Dedicg^tion pontifex ecclesiam extra occidentalem civitatis portam. Solenniis expletis, petitus ut domum unius convivio dignaretur suo, caritati non defuit invitatoris. Jam vero luce occidua cum vespertinum crepusculum. vide- ret accedere, data benedictione convivis Dunstano comi- Dunstan tante valefecit. Tum forte viantibus obtulit se beati returning ^ .. T . . , . -rn from the papse Ureoforii ecclesia viae contermma. lllam ex vo- feast have a , , , . , . miraculous luntate prsesulis in^essi completorium dicturiebant. escape in T . . , \, , *he church Jamque pro more lunctis et mclmatis capitibus conn- of s. Gre- gory. tebantur, et ecce ingens lapis, ambiguum quo casu, tecto elapsus, ita illorum periculo proximus fuit, ut ambo- rum libaret csesariem sed non turbaret salutem. Cre- diderim insidias antiqui hostis fuisse, qui totis machi- nis saxum detorserit, cum saluti utrorumque invidens tum etiam alterius celsitudinem futuram suspectam habens. Sed e vicino repulit ejus calliditatem divina dignatio, volens ut illi de hoste optimam raperent prse- dam, non ille de ipsis usurparet victoriam. 8. Isdem diebus Dunstanus, eodem antistite iubente, ad Dunstan is ordained gratiam presbyteratus accessit, habens ad eundem gra- p^est. dum collaterales coUegas Athelwoldum et Ethelstanum. Hii viri, sicut par in bono habuere principium, ita divisum habuerunt exitum. Quod, spiritu meduUis in- fluente, Elfegus prsesentiens, ipsa eadem die ordinationis EHe^'s cum mensse assideret, tali secretum mentis sermone ^^^'^^^^ resolvit. Hodie sub ope Dei tribus viris manum im- companions. " posui, quoi'um primus erit a]:)ud Cantiam archiepisco- " pus, secundus mihi quandoque in hac sede succes- 262 VITA SANCTI DUNSTANI Fulfilment of the pre- diction. Dunstan goes to Glaston- bury, and builds himself a cell there. His labours and mortifi- cations. The devil comes and asks him to do some smithes work. " sums, tertius abjecto religionis quo nunc velatur " simulacro vitam terminabit in voluptatum volutabro."^ Nihil hac prophetia mirabilius aut divinius ; nihil ejus effectu verius aut sincerius. Dunstanus siquidem postea culmen archiepiscopatus, Athelwoldus ordinem episco- patus conscendit; Ethelstanus ut canis reversus ad vomitum miserabile apostasise fuit exemplum. 9. Nec multo post Dunstanus Glastoniam a pontifice Osbern, missus est, ut qui abunde mores ad junius composue- jj^^mer rat speculum, nunc ad multorum coaptaret exemplum. p. 173. Ibi praeter quotidianam cantandi soUertiam, ne mens inerti 'marceret otio, manuum se dedit exercitio. Sed ut operanti suppeteret diversorium, quoddam prope Dei genitricis ecclesiam tecto appendice continuavit spatium. Jam vero par est animadvertere quanta cura colebat animum, ut eo loci sedem poneret quo etiam licentiores cogitatus interpellaret et argueret. Mentem ergo frse- nabat loci reverentia, simulque corpus arctabant jejunia. Ibi manus applicabat operi, labia psalmis, animos coelis. Ibi currebat per tabulam stilus, per paginam calamus. Ibi sumebat pincillum ut pingeret, scalpellum ut scul- peret. Et, ut faciam compendium, ibi exercebatur quic- quid est licitarum et utilium artium. Denique et fabrile studium quondam aggressum vicinia frequens ad emendandas recellas ^ suas precibus fatigabat. Ille in commune bonus omnibus, nihil alicui negare, sequum Osbern, affectum cunctis prsestare. Inde diabolus occasionem jJadmer aucupatus, quadam die sole jam occasum meditante, ad p. 174. fenestram astitit quidlibet operis molienti. Intuitus Dunstanus eum, qui et oris hilaritatem et hominis prsetenderet efiigiem, dolos non attendit. Quocirca ro- gantem ut, opere quod coeperat intermisso, suis serviret usibus, non aspematus manum ejus suggestioni applicuit. Inter hsec inimicus sermone coUato verba delicata jac- 1 Our author tells the same story in the Gesta Pontificum (ed. Hamil- ton), pp. 164, 165. See too Wulf- stan's life of S. Ethelwold, Mabillon, AA. SS. O. S. B: saec. v. p. 599. 2 recellas \ altered from rescellas, Q. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 263 Osbern, p. 85. Eadmer, p. 174. Lucan. Phars. X. 132. tabat in medium, mollitiem inferebat foeminarum. He begins Verumtam'en ne aperta fronte proderentur ai-guti^, looseiy. simulationis velabatur pallio, eludens juvenem religionis fuco. Nec mora, relictis bonis rediebat ad noxia, talia commemorans quae possent cujuslibet religiosi robur enervare, vigorem infleetere. Audiebat hsee sanctus, et multa volutabat animo. Tandemque, instinctu credo Dei, artificem doli comperiens ad ultionem armatur, Forcipes itaque ferrarias celeriter expedit, easque foeo Dunstan immittens in majori flatu fornaculam exsuscitat. Stri- tongs, debat ergo incendium, fervebant tenaeula. Qua3 can- dentia corripiens in faciem portenti, jam se deprehen- sum intelligentis jamque fugam parantis, vibrat. lUe longe reducta facie ictum cavet. Sed insistit proms He takes .•1 -I ' • TiP ••IP the devil by nisibus presbyter,- jamque impudentes fauces igmto ferro the jaws, prsecluserat. Nec ullo modo effugisset pestifer nisi, ad notas recurrens artes, inter manus tenentis in noctur- nas elaberetur auras. Fugiens tanto hiatu insonuit, ut, procul repercusso aere, hujusmodi vox pene toti audi- retur provincise, " O quid fecit calvus iste ! O quid " fecit calYus iste !" J ocatus vel potius grassatus in hominem cui^ refugis a fronte capillis, damnosa caesa- ries erat. Diluculo vicinis a Dunstano auctorem ulu- Dunstan latus percunctantibus, respondit " diabolum fuisse : ipsum the ones of . -1 • J • • T • n • tbe devil. " mquam nunc sibi struere msidias qui quondam m " palatio conflasset calumnias ; ipsum nunc blandientem ad vitia, sed post exacturum supplicia. Cujus com- " moti clamor intolerabilis monet ut caveatur consor- " tium in poenis." Dixit plura fortassis ad banc sen- tentiam quse magis conjicienda sunt animo quam committenda scripto. B. p. 15. Osbem, p. 89. Eadmer, p. 179. 10. Eodem tempore Glastoniensis ecclesise monachus, Death of felicem vitae sortitus terminum, feliciter supremum in- currit arbitrium. Is erat Wlfredus nomine,^ diaconus * The name seems to be taken directly from the original biographer ; above, p. 15. 264 VITA SANCTI DUNSTANI He appears to Dunstan, and foretells his future Hfe. Dunstan demands a sign. Wulfred points out a place where a Eriest will e buried within three days. Fulfllmeht of the sign. ordine, adolescens setate, Dunstano jam inde a pneritia B. p. is. sancta devinctus amicitia. Quse inter eos parili virtu- turn et morum coaluerat studio, nec earn ulla unquam Eadmer, amara dumtaxat interpellaverat ofFensio. Hie post ^* paucum decessus sui tempus amico apparuit nocte, familiari qua cognosceretur specie. Turn visus futurse vitse seriem ad unguem exponere, adversa et prospera juxta et incunctanter prsedicere. Nec tamen ad audita Dunstanus credulo statim exilivit gaudid, doctus in omnibus apponere cautelam, adhibere diligentiam. Qua- propter, ut etiam in somniantis animo contempleris sapientiam, visus est talia referre, " Pulchra sunt/' inquit, " quse promittis, sed quo indicio habeam fidem pro- " missis ?" Turn ille manu ut videbatur comprehensum duxit ad australem partem atrii ecclesise ssepe nomi- natsD. Scatebat ibi tota humus defunctorum memoriis, ita ut, sicut hodie quoque apparet, vix alicubi pedem poneres si non ad aliquod sepulcrum offenderes. Parvu- lum modo erat spatium hujus immune injuriae, ubi vide- batur intactus cespes et herbosa virens planitie. " Hie," ait, et digito locum ostendit ad verse visionis indicium, " sepelietur presbyter infra triduum, qui nullum adhue " patitur ineommodum, corpus autem ejus ab occidentali " parte hue deferetur tumulandum." Dixit et evanuit ; alter etiam sopore solutus surrexit. Nec vero diu ingrato indulsit silentio, quin continuo mane amieis visionem communicaret. Simulque ad fidem dictorum jaculatus calculum in locum prsedictum, subjecit, "Si " vera est visio, illic infra hoc triduum tumulabitur " presbyteri corpus qui adhue est alaeer et sanus." Vix illi discesserant, et ecce capellanus matronse nobilis Ethelfledse ad eundem se locum matutinus agebat. Is cum totum cimiterium circuisset oculis tantillumque spatii mortuorum. vidisset carere reliquiis, ait his qui in tempore advenerant sedituis, " Paeisear qusGSO vobis- " cum hane gratiam, ut cum anima exuerit corpus hie " sit requietionis mese locus." Assentientibus illis abiit, statimque tactus incommodo naturseque cedens, ubi AUCTOEE WILLELMO MALMESBERIENSI. 265 B. p. 16. Osbern, p. 90. Eadmer, p. 180. B. p. 16. Osbern, p. 85. Eadmer, p. 175. B. p. 18. Osbern, p. 86. Eadmer, p. 176. Dunstan strives to increase in grace and virtue. Ethelfreda comes to Glaston- bury, rogaverat ante triduum sepulcrum promeruit. Nihil erat ultra quod de missione Dunstanus ambigeret. Quapropter ad virtutum incrementa exsurgere, ludicris mundanis, si quae animo ejus restiterant, valefacere ; conari prorsus ut labor suus accederet Dei gratise, quatenus quae sibi promittebantur gratuito non confer- rentur immerito. Nec vero ejus industria in vacuum cessit, quin potius cum multiplici Dei gratia favor potentum hominum bene viventi non defuit. Quod uno exemplo faciam in propatulo, si prius qusedam ad id pertinentia, quasi extrinsecus a materia, posuero. Brevi ergo diverticulo utar si forte relationis necessi- tatem faciat brevitas lectionis excusabilem. 11. Neptis Ethelstani regis Ethelfreda/ summse poten- tise foemina, de cujus presbyter o paulo ante dixi, viro de compari nobilitate nupsit primo vere adolescentise. Is cum diem clausisset, castitatem suam Deo consecravit, ut nunquam post primi damna tori secundos experiretur ignes. Quod ut expeditius teneret, Glastoniam sese in otium contulit, sedificatis propter ecclesiam domibus, sive ut Dei genitricis familiarius inhsereret obsequiis, sive ut Dunstani liberius frueretur colloquio. Erat enim ejus proxima cognata, et, ad bonum audiendum salutaribus animata monitis, quotidianis etiam ne defice- ret roborabatur exemplis. Utrumque ergo agebat sedulo, tantumque corporis curse deerat quantum illis operam impendebat. Proinde vicario dilectionis munere tan- tum illi Domina nostra impertiebatur gratise ut nec in minimis eam contristari sustineret. Quod dictum ut evadat ambiguitatis offensam argumentum subn(3ctam. 12. Rex Athelstanus, quo nuUus unquam reenim vel Atheistan visits Glas- in pace justior vel in bello victoriosior fuit, Glastoniam tonbury. veniebat. Quo Ethelfleda cognito matrona, quse cum in omnes tum pronius in regiam sobolem semper fuisset dapsilis, mandat ei ut non aspernanter ad se pransurus and builds herself a house there. Her devo- tion to the Blessed Virgin. 1 The ^thelfleda of the first biographer, p. 16 ; the Elgifu or JEthelgifu of Osbern, p. 85 ; the JElfgiva of Eadmer, p. 175. 266 VITA SANCTI DUNSTANI He accepts introcat. Expositis mandatis. oneravit frontem regiam b. p. is. the invita- , - ~ O ^ pudor. Si enim obaudiens dicto non esset, reverebatur ne q^°*o^ Ethelfreda ^ ^ ^ ^ ^ ' , pp. 86, 87. and sends anciUam Dei commoveret : si veniret, timebat ne minus Eadmer, his servants ' n 176 shelfas^^* sufficientem paratum ostenderet. Librato ergo consilio, ^' provision neptis precibus resisteret nec ipse verecundiam suam urgeret, misit ministros qui sufficientiam victus explorarent. lUi coneito equorum cursu arva morantia rapientes jussum exsequuntur, renunciantque invitatrici de cseteris quidem plurimum, de hydromelle vero mi- nimum esse. Hujus si possit emendari detrimentum, nihil obstare quin rex ad ejus concordet votum. Quod ubi accepit mulier immodicse in Deo spei respondit, the virgfn " ^^ii^ uuquam saucta Christi mater, ut propter minus that she " sufficientem huiusmodi potum dominus rex declinet may not be . put to shame " meam domum." Et cum dicto templum ingressa on account \ ^ ^ of the^want compellat Virginem, ut quod deerat de industria sup- pleret ipsa ex misericordia ; ipsa dolium emendaret, ipsa pateras spumantes coronaret. Has preces cassas non fuisse oste^dit miraculum e vestigio subsecutum. Assedit rex mensse totas secum in prandium trahens catervas. Accelerant pincernse inter et post dapes fre- quentioribus poculis invitare convivarum hilaritatem. Apportant ultro citroque potionem Anglis gratam et pene naturalem. Contendebat liquor cum haustoribus, et quasi de fonte scaturiens damnis increscebat suis. Crederes hydriam farinse et lecythum olei, quibus Sa- reptenam viduam ipse pascebat qui pasci venerat. i Kings, xvii. itfOTth-^*^^ Verumtamen nescias an Mc majore miraculo et excel- coming. lentiore gratia, quia ibi unius sustentata est natura, istic multorum oppleta est gula. Sed profecto imitata est mater Domini Filii miraculum in deserto, quando sub dentibus crevit panis, et majus augmentum invenit in mensa quam in unda piscis. Applausit rex miraculo per 'ministros cognito, nimietatem suam ultro inculpans, qua potuisset Ethelfreda premi si noluisset ei Maria opitulari. 13. Expedita re quae aliquantum deviabat a propo- sito, nunc eam aggrediar quae partem Dunstani spectat AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 267 B. p. 18. OsbeiD, p. 87. Eadmer, p. 176. B, p. 19. Osbern, p. 88. Eadmer, p. 177. e proximo. Hsec eadem matrona, decursa reKgiosissime prsesentis vite meta, lethalem valetudinem iniit. Jam- que morbus quatiebat vitalia, et ilia, Dunstano quadam die accito, ad ingressum alterius sseculi oratione et confessione animam composuit. Hsec occupatio sanc- tum avocaverat ne ilia die vesperis monachorum in- teresset. Curis explicitis, cum damnum sarcire vellet, ad ecclesiam cum scholasticis contendit. Stabat ergo prse foribus clavigerum opperiens. Et ecce. porrectis in sublime oculis, vidit alitem pernici volatu aera secare. Diligentius intuitus animadvertit esse columbam scin- tillanti alarum plausu flammeam, intellexitque esse Spiritum Sanctum, Qui quondam ejusdem avis mu- tuatus simulacrum apud Jordanem descendit in Domi- num Christum. Laetis igitur luminibus tam gloriosam visionem hauriens, acuto volantem prosequebatur in- tuitu, donee tecto decumbentis vidit illapsum. Reflexo proinde pede, eo unde venerat impigre revertitur.' Pul- santi ostium patuit, sed murmur intra cortinam auditur, gradum festinantis continuit. Interrogat ancillas foriii- secus excubantes, quisnam cum domina interius con- sereret sermones. Nihil illae certum referunt nisi quod nuperrime jubar splendidissimum domo infulgens om- nem tenebrarum crassitudinem dispulerit. "Et extunc," inquiunt, "usque modo, prsetento ante nos velo, " loquitur cum aliquo.'* Persistit pius explorator, aure apposita, donee cessaret sermocinatio altema. Tum im- missus cortinee domestica personam collocutoris percunc- tatur audacia. At felix matrona vultu placido renitens. Quasi vero tu," inquit, "non ilium videris de quo percimctaris. Ipse tibi prse foribus ecclesise visus est : Ipse a me omnem hujus mortis sollicitudinem de- molitus est. Quapropter de hoc exce^su nec tibi nec cseteris amicis meis lamentandum censeo, quia non est hsec vitse amissio, sed de captivitate in libertatem migratio. Tibi autem speciales gratias et aga et habeo, quoniam banc beatitudinem meam tuis monitis, tuis exemplis debeo. ISlec vero fructu laborum tuo- lUness of Ethelfreda. Dunstan sees the mystic dove. He hears Ethelfreda conversing behind her curtain. She tells him with whom she has been talking. 268 VITA SANCTI DUNSTANI for^he^iast " Gxcides, quoniam quod cum aliquanto labore in B. p. 29. sacraments, " me sevisti cum gaudio metes. Hanc porro unam etp^g®^' " supremam petitionem dilectrieis tuse, dileete dileetor, Eadmer, " ne respuas, ut, cum aurora in primos ortus eruperit^ ^' " ad ingrediendum longum iter sacra unctione et " vivifica communione me communias." Dixit et con- valescente morbo exercebatur. Nihil fuit ex his quod segniter impleret Dunstanus, omnium obsequiorum and dies, officiis abeuntem animam prosecutus, pulchro et mi- rabili prorsus ordine, ut, cum ille mane missam cantans eam communicasset, ipsa supremum efflaret. onAthei- 14. Defuncto interea Ethelstano rege, fratqr ejus Ed-B. p. 21. Edmund^*^ muuHus successit solio, annorum decern et octo adolescens. p ^qq"'' becomes Q^i^' ut teneritudinem setatis maturiori firmaret consilio, Eadmer, beatissimum Dunstanum inter primos optimates primum ^* prsefecit palatio. Non enim exciderat animo amicitia tempore fratris cum eodem viro foederata. Hserebant menti prudentia in consilio, facundia in verbo, constan- tia in facto. Quocirca cum jam omnia nutum ejus spectarent, citra rationem putavit nisi cum eo partici- paret potestatem novam cui veterem communicaverat Dunstan amicitiam. Assensus est precibus ro^antis Dunstanus, continues , , ^ ^ . at court. remansitque in curia, quse sunt Csesaris Csesari reddens, et qtise sunt Dei Deo. Regem ergo et principes primo de justitia convenire, nec ut flecterentur^ omnino sinere. Post etiam inferiores in eandem instruere formam, in delinquentes acrem exercere disciplinam. Nam et hoc non levi momento animos ejus impulerat, ut regiis se commodaret precibus, quatenus Anglorum regno con- suleret, et jamdudum laborante justitia labefactatum in His^severity statum priscum erigeret. Rigor igitur viri, mentes pro- enemies, cerum turbans, ignes irarum quondam sopitos exsusci- tavit, donee in immensum flamma excanduit. Ad nocumentum ergo ejus nec temperabant palam convitio nec clam maledicto. Furor arma ministrat ; invenit ira quod confingat ; exsculpit livor quod arrodat. ~Et quia malignitas nunquam complicibus caret, turn per se, AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 269 B, p. 23. Osbern, p. 90. Eadmer, p. 180. B. p. 24. Osbern, p. 91. Eadnier, p. 181. turn per satellites, regem temptantes in eandem traducunt sententiam. Postposito enim jure amicitise, oblitus sal- tern humanse verecundias, jubet eum omnibus necessa- riis ablatis curia eliminari. Stulte prorsus et proterve, quia nihil turpius est quam si cum eo bellum geras quocum familiariter vixeras. Hac tempestate sanctus perculsus fluctuabat animo et sententise ambiguo. Ita quippe hostes omnes aditus prsecluserant, omnes calles obsederant, ut ei ad Glastoniam commeatus non esset, quamvis nec ubi possit commorari tutOj averso a se regis animo. Ees apud Ceddrum gerebatur. Erant ibi exterarum gentium legati, quos Dunstanus con- veniens eis hostiles exponit calumnias, implorans ut fortunas tutentur suas. lUi dignitate viri et indigni- tate rei permoti, civilem induerunt animum, bona terrae suae maxima poUiciti, si vellet comitari secum. Et profecto nisi Deus illius tempestatis solvisset nebulam, amisisset tunc Anglia lucem clarissimam. Sed enim statim in crastinum serenior aura regis afflavit animum per Dei omnipotentis miraculum. Quod quatenus fac- tum sit breviter expediam. 15. Mons est in Ceddro arboribus opacis declivi cres- cens supercilio, faiicibus immane quantum p^tentibus. Ibi cervi et cseterse ferae venatibus aptae in praeruptis posuere cubilia saxis. Ad eas persequendas rex mane surrexerat ingenita divitum consuetudine, ut nihil putent voluptuosius quam indulgere venatibus. Canes ergo emissi copulis exciverant feras lustris ; inter quas ingenti corpore cervum cursu insuperabilem, cornibus ramosis minacem. Hunc alipede cursu per plana, per avia fu- gientem animosius rex persequebatur. Jam fera declivia percurrerat, jam in summum montis jugum evaserat. Ibi quoque canibus terga ejus vellicantibus, negata omni fugiendi copia, praecipiti ad ima saltu complevit fata. Nec vero capacitas canum moUiori mortis genere ab- sumpta. Horum casu rex perterritus et equi rapidita- tem fraenare conatus, lusit operam, vires consumpsit anhelas. Nam nisui hominis repugnante bestia., habenae He is banished by Edmund from court. He asks the help of some foreign envoys. The king goes to hunt at Cheddar. He pursues a stag to the brink of a precipice. 270 VITA SANCTI DUNSTANI Edmund diruptse et procul disiectse. Ita conatn irrito equus b. p. 24. preparing ^ ^ i r» Olf for death, furens regem sub ipsnm matnm faucium pervexit. Non p 92"*' tamen ille in tanfo periculo sui oblitus, sensatas cogi- Eadmer, tationes volvebat animo, et fortassis expromebat dicto ; ^' ^^^* se in proximis diebus nullum aliqua temerasse injuria, nisi quod Dunstanum summa lassisset arrogantia, quod expulisset amicum curia, prius addictum quam convic- bethinks tum, ante damnatum quam auditum. Id se plane himself of ^ t. r the wrong corrccturum ex placito, si eum Deus ipsius meritis a Dunstan. praesenti eximeret periculo. Tua Deus misericors gratia, Tua Christe omnipotens dementia. Vix Ihsqg vel cogi- taverat vel dixerat, et equus, jam positis in voragine pedibus anterioribus, qui ante ssevierat tyrannico cursu superbus, constitit ove placidius. Hsec res tantum apud He is saved. Eadmundum valuit, ut ex ilia die in reliquum nuUus in animo ejus fuerit Dunstano gratiosior, nuUus in He orders reono erloriosior. Denique statim accitum benioTio qui- Dunstan , , it»ii . to go with dem respexit oculo, sed dissimulato pauiisper ammo himtoGlas-. ... j ' i t , tonbury. jussit ut asccHso equo sccum ulastomam contenderet. Quo ubi perventum est, rex inclinatus ad preces de sua liberatione Deo recitavit grates. Comitabantur omnes lacrymse veris singultibus expromptsB. Quas ubi et ratione resorbuit et digito compescuit, avide beatam beati yiri dexteram apprehendens grato earn demulsit B. p. 25. osculo. Tum deinde ut veteris scriptoris verba sub- ^^^l^^^' He makes liciam, ducens eiim ad sacerdotalem cathedram et eum Osbern, mm abbot , . . , p 92 there. imponens dixit, Esto istius sedis princeps potensque Eadmer, " insessor, et prsesentis ecclesise fidelissimus abbas.'' Si- P» 182« quidem proxime episcopus factus fuerat abbas Alfricus ^ successor Ealdhuni. Adjecit deinde rex quod quicquid 1 This is in accordance -with our author's own arrangement of the abbots of Glastonbury ; but in the more ancient list given in the Cot- ton MS. Tiberius, B. 5, Dunstan's predecessor is named Egwulf, and two other abbots, Guthlac and Cuth- red, are interposed between him and Andhun, the Aldhun of the text. There were more than one bishop of the name of Elfric at this time ; one at Hereford, consecrated about 941, and one at Ramsbury, in or about 942. In the ancient list, just referred to, Dunstan's successor at Glastonbury is named Elfric. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 271 B. p. 25. Osbem, p. 92. Eadmer, p. 182. necessariorum habitatoribus deesset ipse regia liberalitate suppleret. Quibus verbis novus scriptor indiscretionis, ut molliter dieam, arguitur, qui, ut alias dixi,^ dicit et repetit Sanctum Dunstanum primum abbatem Glastonise concedente rege monacbos posuisse. Quid enim per cathedram sacerdotalem nisi sedes abbatis intelligitur, cui Dunstanus a rege impositus dicitur ? Quae- quomodo ibi sine monachis et abbate fuerit, dicat qui intelligit. Cseterum quanti penderet Edmundus Glastoniani ab eo tempore notius est quam ut nostro indigeat illustrari relatu. Ob hunc in Deo favorem arridebat ei omnis prosperitas et omnium bellorum invicta felicitas. Deni- que et Northanimbros, magnum et gentile tumentes, ita contudit ut omnem laborem sueeessoribus suis ab- stulerit. Illud fuit tempus quo Sanetus Odo Cantuari- ensis archiepiscopus ossa beati Wilfridi ab ea regione ablata apud sedem suam aurea condidit theca. Quo- modo autem et quo auctore reliquiae sancto]'um ex Transumbranis Glastoniam sint advectse, in libro de Antiquitate ejusdem Ecclesise accepta inserere non pigebit, si Deus mentem meam ad quod intendo direxerit.^ Criticism on Osbem's statement that Dun- stan was the first abbot of Glas- tonbury. Victories of Edmund. Odo trans- lated the bones of Wilfrid. B. p. 25. Osbera, p. 92. Eadmer, p. 182. 16. At Dunstanus, ree^ise liberalitatis et amicitise com- P^nstan*s •r\ • n • • buildings at pos, monasterium Dei dignatione sibi concessum in sum- mum provehere contendit. Est ibi ecclesise liefneae, ut t?^®^ and . , , , o ' aisles. ante dixi, lapidea contermina, cujus auctorem Inam regem non falsa confirmat antiquitas. Hanc ille adjecta turri ad multum spatium prorogavit ; et ut latitudo longitudini conquadraret, alas vel porticus quas vocant adjecit. Ita vir industrius impendit operam ut, quan- tum antiquse structurse patiebatur schema, utrobique fieret ingens basilica. Ubi et si aliquid desideratur venustse pulchritudinis, nihil deest necessarise capaci- tatis. Cimiterium monachorum ab australi ecclesiae 1 Above, p. 251. 2 W. Malmesb. de Antiq. Glaston. EccL (ed. Gale), p. 301. 272 VITA SANCTI DUNSTANI He built the Vail of the cemetery. Monastic revival in England. Pame of Ethelwold. He was a scholar at Glaston* bury. Dunstan's vision about him. p. 182. pariete maceria in multos pedes protenta inclusit. Ipsnm spatium quadratis lapidibus excitavit in tumu- lum, videturque quasi pratum amcenissimum ab omni ambulantium strepitu alienum, ut merito de Sanctis ibi pausantibus dici queat, " Corpora eorum in pace " sepulta sunt." 17. rtaque ob prseconium religionis ejus, quae dulci B. p. 26. compatriotarum fines impleverat aura, undatim ad ejus p.^^^"' disciplinam confluebant homines. Suscipiebat ille om- ^^^^^^> nes et offerebat Deo, promovens eos tam verbo quam exemplo. Dedit felix emolumentum divinitas. magistri doctrinae et auditorum obedientise, dum ex eodem grege abbatibus electis multse per Angliam et emendatae et fundatae sunt abbatiae. Quid dico de abbatibus ? Epi- scopi et archiepiscopi, de conventu illo procedentes, dederunt orbi Britannico indicium quale de Dunstano mundus deberet habere judicium. Unum pro exemplo Ethelwoldum advoco, quia de plu- ribus dicere in immensum esset pergere. Is nec iners nec imprudens nec praeterea tenuis patrimonii clericus, cum multa monasteria voluntati ejus occurrerent quae ilium obviis manibus exciperent, solum omnium morta- lium Dunstanum suae vitae consiliarium elegit, illius commilitium, illius contubemium desiderans, ei convi- vere, ei commori exaestuans. Venit ergo Glastoniam et ibi grammaticam artemque metricam edoctus, postremo etiam monachus factus monachi vigilavit in actus. Cujus religio quantum conferret mundo Deus Ipse os- tendit Dunstano veraci et perspicuo somnio. Visus est sibi videre ^ infra septa monasterii arborem patulis ra- mis omnem Angliam obumbrantem. Ramos omnem monachilibus tunicis onustos in summo culmine unam latitudine sui caeteras obvelantem. Dunstanus, visionis subtilitatem discemere impotens, ducem venerandae ut ' See W. Malmesb. Gesta Pontiff., pp. 165, 166 ; Wulfstan, V. S. Ethel- woldi, Mabillon, AA. SS. O.S.B. S8BC. V. p. 607. AUCIORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 273 videbatur canitiei presbyterum consulendum putavit. interpreta- , , , . tionofthe Ille remotis ambagibus dilucide omnia prosecutus est. vision. " Arbor/' ait, " est hsec insula ; major cuculla est Ethel- woldi monachi tui religiosa gratia. CseteraE) sunt " multorum monachorum animse quas ille conti'a dia- " bolum religionis suae velo, et quodam justitise defendet " umbraculo." Hanc visionem abbas tunc quidem si- lentio dedit, sed cum vidisset spem suam, quam de Athelwoldo taciturnus alebat, in effectum procedere, non dubitavit quae viderat multis coram ingerere. Secutus Fulfilment ^ ^ in the est rerum effectus cceleste oraculum, tantaque ac tot career of ^ Ethelwold. per ilium virum, postea W3m.toniensem episcopum, con- structa sunt monasteria, quanta ut aggrediatur nullius regis modo spirare ausit industria. Sed de hiis con- traham stilum, ne videatur vagari extra propositum, quamvis a meta dicendi hsec relatio non exorbitaverit, cum deceat abbatem subjectorum bona provehere et prosperitates animo prsesagire. Quocirca hoc de vita ejusdem Athelwoldi sumptum quominus apponerem non abstinui, quia, ut scriptum est, " Gloria patris est filius sapiens." Onmia ergo Athelwoldi benefacta in Dun- stanum redundant, quorum fructum eo gratiosius tulit, quo cumulatius semen in alterum transfudit. B. pp. 26, 18. Horum ere:o et similium bonorum fimdamenta Dun- Attacks of o*? ^ ^ ' t ' • devil. Osbern stanus probe faciebat m Glastoma. Sed enim antiquus p. 93. hostis ssepenumero aperta monstrabat impudentia quan- pp.^m,' prsesentibus livor angeret, quantus de futuxis 183. timor torqueret. Armatus enim feralibus et malitiee SU88 congruis simulacris, beluinosque indutus vultus crebris eum fatigabat impulsibus. Denique nocte qua- dam orantem ter appetiit, trium ferarum figuram emen- 2®/^^^ titus. Primo visus ursus hians et horrendis hispidus ^^^'^^^^^ setis; secundo canis prsemisso latratu torvos in eum rictus irritans ; tertio ganniens vulpecula dolosaque allu- dens Cauda. Quibus omnibus Christi signo in fugam actis, non solum non motus sed etiam materiam l^etitiae s 274 VITA SANCTI DUNSTANl Dunstan iiactus est. Severitatem quippe frontis risu solvens ultro B. p. 27 Cscorn.^^ injecit hosti obprobrium quod speciem mutuaretur ^ ^g®^' ferarum ; ille qui quondam par Deo appetisset fasti- Eadmer gium nunc se ostenderet in urso saevum et sanguina- ^' ^^^* rium^ improbum et ingratum in cane, versipellem et mendacem in vtilpe. Defeatedby 19. Confusus diabolus de sancti victoria, consilia, utB. pp. 27, Dunstan t n , i i -r^ . . . 28 teSptsMm ' volvebat yersuta. Et quoniam vigilanti non Xielard, asleep, at pr^valuerat, arbitratus fortassis, si solutis in somnium p. 59. the altar of ^ . , Osbern s. George. sensiDus cum adoriretur, levi negotio cessurum, has non p ' neglexit insidias. Sedebat ille quadam nocte ante beati -Eadmer, Georgii Martyris altare, et exercitio psalmodise noctur- ^* nas protelabat excubias. Peccavit in psallentem lassi- tudo, quae paulisper eum dormitare coegit. Jamque somno in oculos serpente, et summissis palpebris nuta- bat mento, cum affuit ille cui nulla festinatior 6st voluptas, quam ut bono viro machinetur insidias. Vil- tSIn vain ^^^^^ eiAm ursi speciem assumens, et pedibus super Mm! but he ^^^^^ humeros insistens, pestifero hiatu minari et un- sound*ofttie S^^^^^ arpagare visus est. Timor quietem ' depulit, Psalm. statimque arrepto quern pro more gerebat baculo, dum informe portentum percutere conatur inanes ventilavit auras. Ictus vero non cassis viribus in lapidem proxi- mum delatus, terribilis stridore soni ecclesiam implevit. Ita interruptum psalmodisG ordinem continuans, ubi dimiserat incepit ; " Exsurgat Deus et dissipentur ini- " mici Ejus, et fugiant qui oderunt Eum facie Ejus." Ps.ixviu.i. Quibus verbis se notatum intelligens hostis, exjiit for- mam alienam et recepit suam. Namque nebulosa ob- tectus fuKgine, visus est paulatim ante oculos viri in subtilem aerem evanescere. ^gjstenhad 20. Nocturno aggressui diumse successere insidise. B. p. 28. Wuifric. * Habuerat hie sanctus fratrem, Wlfricum nomine, bonse religionis laicum. Huic exteriorum curam delegaverat, ut ipse ab omni strepitu causarum feriatus avidius coelestia gaudia praelibaret. Wlfricus fideliter et grate AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 275 B. pp. 28, officium exsecutus vitse dies explevit. At Dunstanus WuiMc 29 ' dies. germanse necessitudinis pietate devinctus funus honorifice eurari jussit, Monachi omnes, ut patri morem gererent, communem dolorem private luctui aceommodarunt. Ita- que quidam ut corpus adveherent longe profecti, quidam ut acciperent extra septa pros^ressi, coenobium vacuo- On the day o I o 1 J. '± ' ofthefune- lecerant. bolus pater remansit cum puero, qui sevo rai,Dunstan, accedente factus episcopus hujusce relationis index fuit. with one Lento ersfo OTadu intra atrium quod supra dixi spatia-inthe ^ T , 1 monastery, bantur, adventum, ut credo, monacnorum prsestolantes. narrowly - „ - . . escapes from Et ecce, dubium quo eventu, velut funda omissus melons a stone mi- ^ ^ ' ^ ^ raculously lapis stridulas everberans auras in Dunstani caput ve- cast at him. nit. Nec vero ille praevidit ictum vel prsecavit, sed Deus ab eo avertit. Nam citra ullam Isesionem capitis pileo excusso, lapis longe ruit. Bone Deus 1 quid hoc monstri fuit ? Mortales cuncti aberant, de puero porro nulla suspicio. Nam quomodo ei fuisset saxum jacula- bile, quod cum sibi Dunstanus afferri jussisset vix potuit humo toUere ? Prseterea forma, Summertensi pago incog- nita, omnem de hominibus suspicionem purgabat. Qua- propter dtemonis fuisse missile telum, sanctus et intellexit et dixit, qui suae invideret saluti quam servire videret multorum profectui. Assignavit tamen cautelse lapidem perditum iri non debere, ut hostiles insidias monachi tanto caverent promptius, quanto earum formam conspi- carentur prsesentius. B. pp. 44- 21. Interea suprema dies regis Edmundi mortis pulsa- Dunstan.on bat ianuam, accitusque nescio qua de causa Dunstanus court, rides Osbern, -i • -n i j. i -n • mi with the p. 94. venit £(,d curiam. Pergebant ex more de villa m viliam, eaidorman Elfetan ^^m^^' quod unus locus diu tantam non sustineret frequentiam. ^ ' Adequitabat sancto dux Elfstanus, et serebatur inter eos sermo varius, cum Dunstanus, porrectis ad agmen tubicinum oculis, vidit dsemonem histrionicos motus agere, gesticulari et saltare quasi plane ipsum 46. Osbern, p. 94. Eadmer, p. 184. dedecore AngKse, quod nulla possit emendare memoria. Communi ergo decretum consilio et funus Glastoniam bury, delatum, ibique in aquilonali parte turris magnifice humatum. Id eum voluisse pro familiari abbatis ami- citia per nonnuUa claruerat indicia. Data in inferias villa in qua occubuerat, ut qu8G semel conscia fuerat homicidii, semper in posterum pro anima ejus esset adjutrix beneficii. B. pp. 29- 31. B. p. 29. Adelard, p. 56. Osbern, p. 94. Eadmer, p. 184. 1 S. Pet. ii. 17. 22. Quia vero fiKi Edmundi pro setate puerili ad reg- nandum non videbantur idonei, substituerunt proceres Eldredum, ut regnaret loco fratrum suorum ; virum paci et justitise accommodum, hominibus morigerum et jo- cundum, Deo devotum non minus pene quam monachum. Temptabat eum frequenter improspera valitudo, et ve- hementer ad patientiam exercebat. Nam praeter alia quibus quotidianis horis anhelabat ad exitum, interraneo- rum maxime cruciatu vexabatur, cibum omnem sto- macho nausiante rejiciens. Annis ergo novem in regno non tam vixit quam vitam traxit, totius corporis tor- mentis infractus et debilis. Quapropter Dunstanum, qui eum primus in regem acclamaverat, et aliis et sibi prpefecit, ut pro scientia imperitaret regno, pro religione mederetur incommodo. Prseterea quicquid pretiosissi- mum mortales opinantur ejus delegavit tutelse, thesauros ab antecessoribus elaboratos et sibi hsereditario jure transfusos. Suscepit ille et suo reposuit monasterio, non auri specie captus sed depositoris amore devinctus. Tunc justitise normam per totum regnum extendere, et quae ultra vagarentur severe simul et opportune reci- dere. Pati nullum peccatis insolescere, cunctis pri- mum Dei judicium, secundo legum vigorem, proponere. Cuncta regis gratise, regis fidei, attribuens, magnis suis laboribus commoda ejus ssepe nundinatus ; Dei timorem semper prse oculis habens, nihil quod Eum offenderet in se regnare permittens. Sciebat enim scriptum, " Deum timete, regem honorificate." Nec minus Ed- Edred sue ceeds, a good man but very sickly. He reigned nine years. Dunstan was his chief ad- viser and treasurer. 278 VITA SANCTI DUNSTANI Diiiistan's friendship with Bdred. Ethelwold made abbot of Abingdon. Dunstan refuses the see of Crediton. On the death of Elfege, Winchester is offered him. redus grato benefacienti concurrebat animo, nec unquam eum aliquis uUo potuit concutere maledicto, ut existi- maret prave de Dunstano. Aderat ille pene semper et mansitabat in palatio, quamvis ejus curam cuneta in Anglia exspectarent negotia. Adeo eum amor regis sibi devinxerat, ut ne puneto quidem temporis abesse pateretur. Frequenter etiam captatis occasionibus tum in eum tum in sibi subjectos perliberalis et munificus fuit. Denique Athelwoldum, de quo supra dixi, Glas- tonia extractum in abbatem Abbendoniensem provexit, multa de suo viro largitus. Tantumque amori ejus detulit, ut raro stipatus satellite, ipse per se ad monas- terium venire ofScinasque monachorum metiri non erubesceret. 23. Jam vero relatu arduum est, quotiens Dunstano b. pp. 29, ut episcopatum dignaretur suaserit nec persuaserit. De ^^^^^^^.^ duobus narrare sufficiet. Ethelgari Gridiensis episcopi p. 56. senis anima, vetustate corporis deposita, in juventam ^®q^^^' aquilse transierat. Ejus locum Edredus per Dunstanum Eadmer, supplere conatus plurimas in irritum fudit preces. P* Excusationis ejus ratio fuit in causa quod dominum regem, et debilem, et prsesertim sui amantem, occasione tam longinqui episcopatus deserere videretur barbari et minime mitis animi. Prseterea rem esse magni oneris et se minimse religionis, nec expedire ut episcopatum accipiat nondum patientibus meritis. Ne tamen nihil pro rege, qui tam prona devotione amori suo deditus erat^ facere videretur, de consilio suo electus est Al- woldus, qui maturis moribus juvenis sedi succederet boni senis. Hoc consilio rex dejectus molimen alterum aggreditur. Nam Elphego Wintoniensi episcopo, de quo supra diximus, ad felicem quietem composito, res sug- gerere videbatur ne Dunstanus ulterius petenti regi negaret assensum. Nam et ipse sanctus rudimenta religionis in eadem urbe conceperat, et Edredus episco- pali ecclesise honorificandae mentem addixerat. Quippe, ut verba illius qui vitam sancti Athelwoldi composuit AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 279 B. p. 30. Adelard, p. 57. Osbem, p. 96. Eadmer, p. 185. apponam, erat rex " veteris in Wintonia coenobii specialis " amator et defensor, ut plura testantur " quae ibi larga manu contulit. Qui etiam, si vita comes esset, orien- " talem porticum ejusdem ecelesiae auratis imbricibus " adornare disposuerat." ^ Ad hunc ergo episcopatum Dun- stanum sublimare intendens, sed pudori suo consulens ne iterum repulsam pateretur, simulque sciens quantum foemina valeat viriles animos tentare viresque inflectere, Elfgivse matri suse opus injungit. Monentis fuit sermo ut Dunstanum communem amicum, tutorem unicum, precibus ad suscipiendum episcopatum impelleret. Id convescens faceret, quo facilius hilaritas convivii et astantium frequentia eum a sententia negandi deduceret. Ilia, quae non minore dignatione sanctum suspiceret, nescio etiam an ei majori dilectione obnoxia esset, adornat probe convivium, adornato amicum introducit, alFectat blanditias, sermones componit, precibus pulsat, promissis onerat, postremo quantum foemina, quantum amans, quantum regina potest, aggreditur. Sed parum procedit, parum aut nihil ille omnibus his motus urget propositum, rationes quas prsedixi allegans. Nec vero adhuc ilia desineret nisi sanctus nonnihil stomachatus diceret, "Certissimum tibi, domina, constet quod nun- quam in diebus filii tui ero episcopus." Quo dicto et reginsB silentium et sibi otium indulsit. Edred's love for Winchester. He asks his mother to persuade Dunstan.' Dunstan refuses to be made bishop while the king lives. 24. Et quidem tanta placidi viri ex intentione boni pro- Dunstan^s cedebat obstinatio, sed eam minus Deo placere sequentis noctis ostendit visio. Qua etiam luce clarius constitit, quanta ilium semper gratia miseratio divina prsevenerit. Adhuc puero senex in somnis apparens, Glastoniam per eum reparandam promiserat. Juveni seque juvenis visus ad summos eum ^adus provehendum preedixerat. Nunc He now has ^ , a vision of vero ut omne visionum suarum eluctaretur involucrum, apostles. ^ The passage is very nearly in the words of Wulfstan, the bio- grapher of S. Ethel wold ; Mabillon, AA. SS. O.S.B., Sscc. v. p. 600. 280 VITA SANCTI DUNSTANI He dreaded solvit Ipse Deus per apostolos Suos omne ambififuum, B. p. 30. that on his . . o ' Adelard from^Rome ^^^^^ ecclesiarum pontifex esset futums palam prse- p 57 ' he met conatus. Visus sibi erat Romam isse et apud apo- Osbem, S.Peter, p 96 I'^jJ^^d stolos deposita oratione pedem ad reditum reflectere. Eadmer, each hold- Tum ad locum citra Sutrium venisse cui Mons GaudiiP-i^^- ing an m- sword^ nomen a peregrinis datum. Ibi enim ab itinerantibus Romana cemuntur moenia, ibi magnse viae laboribus emensis peregrini felicis spei prsesumunt gaudia. Eo loci Petrus et Paulus et Andreas apostoli ei oceurrere visi, singulos gladios tenentes singuli. In duorum autem gladiis eorum nomina legeres ; porro in beati Petri ense aureis litteris scriptum cemeres, " In prin- " cipio erat Verbum et Verbum erat apud Deum.'' s. John i, i. Omnes ergo parili liberalitate gladios Dunstano prse- buere, Andreas autem hilariori vultus Isetitia visus amicum perstringei*e. Quantum enim mortales possunt supernorum hserere contubernio familiari ab aevo ine- unte famulatus ei fuerat obsequio, multa ejus beneficia frequenter expertus. Ille igitur quasi etymologiee cog- nominis sui alludens, qua mitissimus sanctorum et sen- titur et dicitur, simulque legationem allegans suam, suavi melo insonuit, " Tollite jugum meum super vos, " quia mitis sum et humilis corde." Deinde Dunstanus l^l^^owof dulci beati Petri conventus imperio manum porrigere, blandientisque virgulae crepitum persentiens, audire pro- meruit, banc esse pridie refutati prsesulatus vindictam, et ulterius non refutandi suadelam. Hoc excitus sono finem dedit somno. Pro magno sane miraculo quasi He awakes, alicnatus animo, interrogavit prope accumbentem mona- chum quisnam eum perculerit. lUo percussorem ne- gantCj sobria tandem ad se reversus mente dixit, Nunc " scio, fill, nunc scio, inquam, quis me perculerit." Nec mora, noctis reliquias in Dei egressus laudibus, prorum- pente diluculo, ad regem ingressus totius visionis non falsus index fuit. Tunc gloriosus rex concepto vati- Edred in- ciuii spiritu, futura incunctanter exsolvit, 2:ladios apos- terprets. i i • . - • r* tolorum ecclesiasticum sigmficare pontincatum. Fu- turum ergo eum episcopum ecclesi^* ''im quae praedic- The words of S. An- drew. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 281 B. p. 30. Osbern, p. 97. Eadmer, p. 186. B. p. 31. Adelard, p. 58. Osbern, p. 98. Eadmer, p. 187. torum apostolorum operiuntur nutum. Porro scrip- turam quae de beati Petri micabat gladiO;, sigiiificare futurum eum in Cantia primatem ; ibi est enim Sal- vatoris Jesu Christi ecelesia ; depostea protulit verba beatus et yerus symmista. Dixit hsec ille, non conjec- tantis animo sed veraci prsesagio, sicut et rerum ef- fectus ostendit et lectionis eontinuatio manifestabit. Quid in his mirabilius dicam non diffinio, Dei gTatiam oecurrentem viro, an viri meritum concurrens Deo, an regis mentem accurrentem vaticinio. Sed Tua, Christe Deus, sunt omnia. Tua fluxit in Dunstanum gratia, Dunstani^ excrevit per Te gloria. Tuo munere fuit vera regis propbetia. 25. Non post multum tempus, Edredus, violentia morbi pressus, lento in mortem agebatur spiritu. Mandatum ergo curavit Dunstanum vitse arbitrum, mortis tuto- rem. lUe tristi perculsus rumore, eeler equum insilit. Tantum morse in medio nt jumenta thesauris oneraret quos rex supremse voluntatis arbitrio dispensaret. Con- ficit iter noete dieque stimulis amoris negotium acce- lerans. Nulla viro pausa, nulla requies calcaribus ; labor ingens subinde mutatis animalibus. Sed Deus et amici pectoris soUicitudinem, et afflicti corporis la- borem miseratus, utrumque demissa superne voce com- pescuit. "Modo/' inquit, "Edredus rex obdormivit in " Domino." Tum jumentum cui sedebat coelestis toni- trus impatiens animam amisit, sed ipse itineris con- tinuationi securior indulsit. Turbavit sodales vocis crepitus et animalis interitus, qui sonum quidem au- dierant, sed sensum non discreverant. Absolvit Dun- stanus timorem, rem ut erat ordine pandens, et pro regis anima preces Deo meduUitus fundens. Modicum inde cum progressus esset, venientibus nunciis post nun- cios alteris post alteros, coelestis oraculi fidem approbavit. Jam vero, ubi ad locum perventum, fuit videre miseriam ; exanime regis corpus pene sine custode jacere, familiam omnem diffugisse. Momentum fortunee sequebatur pro- He foretells Dunstan's promotion. Illness of Edred. Dimstan goes to visit him. He has a warning of the king's death. He receives the news, and finds the king's body un- cared for. 282 VITA SANCTI DXJNSTANI Neglect of cerum fides, et qui olim adulantes astiterant vivo nunc thecour- , . tiers. subsannantes abibant a mortuo. Fit enim fere in rebus hominum ut in divitibus magis quidam sectentur pe- cuniam quam gratiam, magis avaritise famem quam amicitiae fidem. Indoluit visu vir beatissimus, tum de- functi modestiam recordatus, tum in desertores vehe- buriedat ^^^^^^ indiguatus. Regales ergo exuvias suo diversorio Winchester, intulit, eisque cum presbyteris et monachis suis justa persolvit. Mane autem succollantibus ministris, Winto- niam in episcopatum provectas, quieti seternse sedis imposuit. Dunstan retires to Glaston- bury. Miracle of the falling beam. 26. Quo sepulto curiales tumultus perosus monasterii sui sinibus exceptus est. Ibi dulci pace componens animum religionem de integro novat, divinae contemplationis sedulus explorator. Sed quamvis Marise partem elegerit, Martham tamen non usquequaque aspematus, semper aliquid utilis fabricse comminiscebatur. Unde factum est ut turri quae proxime facta erat tectum juberet Adelard, imponi. Fervebat igitur labor artificum, stridebat fu- osbern, nalis machina immensas rapiens ad fastigium trabes. P- 9^. Et caeterse quidem ordines agnoverant, una vero ruptis, p. i88. ' ut credo, funibus deorsum vergere coepit. Tum fragore cadentis trabis et strepentis vulgi clamore concitatus abbas impiger accurrit. Rogantibus cseteris ipse imma- nitate periculi constantior et fidei arma concutiens, ore Christi auxilium asciscit, et manu signum crucis emittit in auras. Vis signaculi trabem ruentem retro depulit et in altum actam suo loco restituit. Hoc mi- raculum sicut et csetera quibusdam in eodem monasterio fratribus bonis erant ad augmentum in patrem gratiae, malis ad cumulum invidiae. Nec enim vir ille, cujus purissimam vitam nuUius unquam contagionis naevus infecit, livorem suorum effugere potuit, quominus in eum occultis dumtaxat saevirent calumniis. 27. Sed haec postmodum etiam divino claruere indicio ; tunc autem causa exstitit ut omnibus principibus patriae AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 283 B. p. 32. Osbem, p. 99. Eadmer, p. 187. B. p. 32. Osbem, p. 100. Eadmer, p. 190. convocatis ad curiam deesse non deberet. Nam e duo- bus filiis Edmundi superioris regis, major electus est qui patruo succederet ; Edwius nomine, juvenculus sevo, immaturus consilio, perniciosus omnibus, pestifer sibi ; prseceps ad omne vitium, maxime crudelitatem petu- lantiamque; altera in omnium et in bonorum potissi- mum fortunas et vitas sseviens, altera pudicitiam suam omni pene momento laedens. Captus enim miraculo pulchritudinis cujusdam Elfgivse, qu88 sublimitatem generis pravitate morum premeret, nihil non arbitrio ejus faeiebat. Hserebat mulierculse filia plenis jam nubilis annis, quse genitrici haud absimilis, vitricum delinimentis etiam suis devinxerat. Ferebaturque Edwius lascivire tam in matrem quam in filiam et in ambabus satiare voluptatem vicariam. Sed hujus dicti credulitas penes antiquos auctores sit. Utinam in hoc dumtaxat sim vanus nuUusque ad imitandum mihi fidem acCommodet, quod unquam Christianus se tali probro subjecerit. Enimvero tunc, sicut est ignara futuri mens hominum, qui plerumque magno favore aliquid faciendum commendant, quod postea magno dolore factum deplorant, consensu principum aulam vacantem occupat Edwius. Convenerunt ad eum cor- onandum, ut mos est, omnes patriso magnates, episcopi et abbates, vocibus in gaudium profusis futurura sui dispendium urgentes. Dictis missis cum cibo curassent corpora, ille quasi ventris desiderio pulsatus primo in secretum, mox in triclinium, foeminarum concessit. Cum moram faceret, res interrogantes latere non potuit. Tum Odo Cantuariensis archiepiscopus omnium sevo et gradu maximus, paterno cunctos frementes lenivit hor- tatu. Iret aliquis et regem, dedecoris quod faeiebat admonitum, ad consessum reduceret optimatum, renuen- tem excommunicationis minis percelleret. Cunctis pro inertia conscientiae fugientibus, duo se voluntati ar- chiepiscopi obtulere, qui periculo suo rem tractarent justitiae, Kinesius episcopus et Dunstanus abbas, par Edwy is chosen king. His love for Elfgiva and her daugh- ter. The writer doubts. On the coro- nation day, at the festi- val Edwy leaves the banquet. Odo pro- poses to send for him back. 284 VITA SlNCTI DUNSTANI Dunstan msime constanti83 nec minus affines sanmime. Abeun- B. pp. 32, andKinsige , ^ .^^ x j x- i i. • 33 find him tes comitatus est sedentium plausus, more nommum with the . .. . , . ^sbern, women. qui nonnuncjuam in aliis laudare sciunt quod ipsi p. loo. facere non prsesumunt. Egerunt illi primo legationem p placide constanti animo non titubanti verbo. Verum- tamen parum promoventes terruerunt eum exeommuni- cationis suspendio. Volutabatur ille inter meretrictilas, diademate proeul excusso et humi jacente. Quapropter adhuc eunctantem Dunstanus. apprehendit dextera, im- The crown positaque corona violenter eduxit triclinio. Is nihil lying on the ^ . j 'i j • • i • • j.» ground. coutra sive auetoritate viri motus, sive conscientia sua territus. At Elfgieva muliebris impatientise signifera, torvos in eum vibrans oculas, "Quia/' inquit, "tam " audax es ut educas regem, velit, nolit, triclinio; fa- " ciam ego ut hujus diei meique semper memineris " cum potero." Sed licet ilia sacrilega in ipsum cceltim verba jactaret, Dunstanus juxta firmitatem nominis sui, velut pelagi rupes immota resistens, ut coeperat regem educens prostibulo, coUocavit et sedere fecit in solio. Designs of 27. Tum vcro mulier ad omnem se proterviam armans, B. pp. 33, the evil . , . . -i n j. t\ 34. woman suasiouum suarum classico virum m bellum contra Deum osbern Dunstan acccndit. Excogitato enim quid Dunstano maxime p. loi. monastery, possct csse dolori, feralia per totam Angliam mittun- i^^' tur ^dicta. Tunc res monachorum prseceps agi, tunc monachi proscribi, tunc mona^teria fisco regio addici. Putabat enim adultera minus regime majestati conve- nire, si omnem in unum hominem vim furoris effun- deret, nisi, ut de quodam dicitur, incendium suum ruina extingueret. Jamque proscriptores Glastoniam venerant, et arrosis omnibus eum loco excedere jube- bant. Convenerat frequens vicinia, velut ad patris exsequias, omnes praeter paucos de quibus diximus et dicemus susurrones lamentabantur in coelum, onerabant sethera suspiriis. Interim non potuit dissimulare Iseti- tiam suam diabolus, foedos et petulantes cachinnos in AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 285 B. p. 34. Adelard, p. 59. ()sbern, p. 101. Eadmer, p. 192. B. p. 34. Adelard, p. 59. Osbern, p. 101. Eadmer, p. 193. atrio ecclesise ingeminare auditus. Dunstanum auctor risus non latuit, qui etiam quamvis majora urgerent, dicere hosti non abstinuit, " Nihil est, diabole, quod " de abscessu meo gaudeas, si vaticinari possis quam " multiplicius in reditu meo doleas." Cedendum ergo tempori ratus, ne praGsentia sua furentes exstimularet, transito mari Flandriam intravit. Quo audito, altera Jezabel nihilo modestior ministros direxit e vestigio, scrutarique jussit eos quicunque sanctum Dei caritatis suscepissent hospitio. Omnes itaque accusati, proscripti vel absumpti. Quid enim non auderet furiarum max- ima quae illius oculos, oculos columbinos, oeulos semper superius intentos, si forte inventus esset^ intentaverat cavis orbibus evellere. Sed prsevenit audaciam foemi- neam saneta sancti viri providentia, immo ut verius fatear, Dei Omnipotentis Qui Anglise consultum vole- bat dementia. 28. Erat eo tempore Arnulphus comes Flandrise, Elfredi superiorum regum avi ex filia Ethelsuitha pronepos. Princeps magnificus et Dei amori deditus, qui monas- terium apud Gandavium, olim a beato Amando episcopo constructum, nobiliter eo tempore ampliabat. Cui etiam ad tutelam sui et patriae corpora sanctorum intulit, Wandregisili, Ansberti, Wlmari. Quorum primus Fon- tanellse abbas, secundus et tertius primum ibidem abbates, mox alter apud Retomagum, alter apud Seno- nes arcbiepiscopi fuerant. Hoc ergo audito et expul- sionis suse causis expositis, convenientem religioni suse benignitatem ejus expertus est. Siquidem eo jubente in prsedicto exceptus monasterio, non mansitabat ibi ut exul et incola, sed colebatur ut domesticus et abba. Frustra enim certabatur totis Anglise tumultibus ad- versus eum cui Deus aderat. Frustra gloriabantur quidam expulsum patria, cui familiaris sui Andrese apostoli non deerant suffragia. Ipse vigilanti qusecun- que placita suppeditabat ; ipse dormienti consolationes divinitus exhibebat. In eodem quippe monasterio multa Laughter of the devil at Dunstan's expulsion ; Dunstan's answer. He goes to Flanders. Amulf, count of Flanders. He receives Dunstan at Ghent. Friendship of S. An- drew. 286 VITA SANCTI DUNSTANI ei coelitus ostensa, quibus vel dolorem de suorum per- fidia extenuaret, vel exitium hostile cognosceret. Verbi causa utrorumque sequantur exempla. ^ou/his^ 29. Visus est sibi quadam nocte in Glastoniae ehoro B. p. 35. gJl^jf^.^* - esse, ibique a monachis banc antiphonam cantari ^ bury. audire ; " Quare detraxistis sermonibus veritatis ? ad " increpandum verba componitis et subvertere niti- Job, vi. 25. mini amicum vestrum." Ibi antiphonam interruptam silentio monachosqne scientia sequentium verborum frustratos, quamvis multiplici temptarent repeiitione, nunquam potuisse titubantem memoriam emendare. Turn se vehementi eos invectione arguere, quod ita sequentia nescirent, " "Verumtamen quae cogitastis ex- " plete." Sed mox divinum oraculum auditum a tem- pli latere, " Ideo fraudantur horum verborum notitia quominus ea dicere sciant, quia nunquam explebunt opere quod cogitant, ut te a possessione hujus mo- nasterii funditus extrudant." Quibus auditis somno excedens, rediit ad vigilias, miserieordi et omnipotenti Deo de tam manifesta consolatione quales deeebat re- ferens gratias. Whiistat 30. Nec minus mors Edwii regis, quae quomodo acci- Osbem, so^^cj^'d ^^^^^ sequens libellus deelarabit, mors inquam Edwii jQg^^^^' off by evil Dunstano in Gandavio prseelaro monstrata est indicio. Eadmer, spirits. ^ . . p 196 In ipsa nocte obitus ejus ante altare pro more orans stabat, ejusmodi quippe consuetudinem pene in naturam traxerat. Et ecce mirabile dictu videt cominus trans- euntes picese fuliginis formam indutos dsemones. Nec vero ipse more nostro inerti pavore refugit, sed dili- gentius in ipsas tenebras exacuens oculos vidit ab eis , t( trahi regis animam continuo Gehennse mancipandam. Id illi et tripudio Isetitise suae et imperioso sancti jussu coacti prodidere. Stetit ante oculos Dunstani humanse conditionis miseratio, et si quid residuum erat rancoris, fugit ex animo. Hsec consideratio scaturivit in corde beati hoDlinis, et profudit uberem fontem lacrymarum AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 287 ab oculis, gratum Deo sacrificium et suave holocaustum. Dunstan's Quod ille prostratus in humum thurificavit in coelum, forEdwy pro eo qui se patria expulerat, qui denique, suum san- guinem sitiens, cupiditate si non mucrone ilium liba- verat. Quo facto Dunstanus palam fecit mundo quam bonus esset in amicos qui tarn gratus erat in hostes. Oderat ergo in Edwio non naturam sed culpam ;; ama- verat quidem hominem, execrabatur libidinem. 31. Hactenus librum primum protraxisse et de hoc The author miraculo dixisse suffecerit. Caeterum verba sancti ad pretend to 1 ^ J J • X "u ' Sivethe dsemones vel dsemonum ad ipsum, prseterea precibus ejus exact words T , , « . . ofDunstan's animam a dsemonibus extortam, narrare reiugio, quia speeches, as , . T . , T T . . Osbem has m veteri exemplari nec nsec nec alia perplura mvenio. done. Talia enim novus scriptor, ut esset sermo politior et voluminis moles grandior, ex suo adjicienda putavit. Sed nos ea inserere fastidivimus, intelligentes quod nostrse laudis, prsesertim falsse, non est indigus Dun- stanus. Explicit Liber primus ; incipit Prologue secundi. 288 VITA SANCTI DUNSTANI Liber Secundus.^ Prologus. The author has com- pleted his work on the anti- quity of Glaston- bury. Antiquitatem istius sanctissimi coenobii Glastoniensis, in quo coelestem profitemur militiam, alio opere quan- tum divinus favor affuit absolvimus ; quam si cui voluptati erit legere, poterit alias apud nos invenire. Negotium sane illud nos frustra suscepisse non causa- bitur posteritas, quoniam subinde legens intellexerit quam immaniter Cantuariensis cantor in describenda patris nostri vita peccaverit. Nam, prseter paucissima in quibus rectam semitam tenuit, multa sunt vel pene omnia, ubi vel turbavit miraculorum ordinem, vel minu- endo et augendo neglexit veritatem: rhetorum morem OsiSrii 0" imprimis semulatus multorum repraesentans verba quae dici quidem potuerunt in tempore, sed quis, quseso, ea nostro sseculo intulit integra veritate ? Vix enim, vix, inquam, tenuis^ ad nos gestorum manavit fama, nedum ego crediderim potuisse teneri verba, cum ipso dicto, volatica. Nihil tale scriptores antiqui, secundum quo- rum tenorem ego, vestris obsecundans jtissis, miracula Hi^ account ordini suo reddidi, et rerum inteeritatem restitui. Ad- of his own ' o ufeand*^® j^^^ quae deerant, abscidi quae superfluebant. Sed huic dicto timeo ne difficulter ab improbis detur venia, quamvis, secundum sententiam oratoris egregii, in re vera crimen arrogantiae non debeam vereri.^ Inter quae notandum quod utriusque linguae scriptores, quos mihi ad exemplum dedistis, dicunt quidem plerumque unus plus altero, sicut se ' habebat scribentium memoria vel intentio. Caeterum in biis quae utrique dicenda puta- verunt in unanimem concurrunt assensum, ut nihil miracles. ^ The second book is in a much later hand than the first, but it is the only known copy of the work of William. See the Preface to this volume. 2 Cicero, Orator, (ed. Steph.) s. 72. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 289 videatur diversum. Solum excipiatis licebit quod dia- General T T « . IT harmony boll lantaBma m urso, cane et vulpe, alter tempore of the an- -nn^'T-v • Cieut lives. regis Edmundi, alter Edwii, Dunstano mtentatum asse- rit. Sed quid hoc sugillare attinet, in quo etsi discre- pant de tempore, nihil dissident de facti veritate ? Nec illud generabit litem quod alter Ethelgari Cridiensis, alter Elpheagi Wintoniensis, episcopatum ab Edredo rege Dunstano dicit oblatum ; credibile enim est ut quod unus dixerit alter tacuerit, et rex utrumque ob- tulerit, sed de neutro impetraverit. Hsec dixi fortassis quam lex prolog! sit loquacius ; sed, quia dicenda erant, non dici potuerunt brevius. Quapropter, quia omnia quae in scrupulum venire poterant vera fide absolvi, nunc secundum librum de vita Dunstani ab ortu regis Edgari incipiam. Et quoniam primo minores ejus annos et gradus percurri, nunc eum per auxiliatricem Dei gratiam ad bravium supemse coronae per summos honores deducam. Explicit Prologus. Liber Secundus. Adelard, p. 56. Osbern^ p. 93. Eadmer, p. 183. 1. Eadmundus rex, de quo supenus diximus, duorum Edmund ^ , T • T_ J • andElfgiva fratrum regum medius, m spem naeredum pruriens, had two accepit uxorem Elfgivam summo loco natam, pudicitia et sanctitate prsestantem. Ea foecunda utero contulit marito liberos, Edwium, quem superior sermo infamavit, et Edgarum de quo nunc dicere pergam. Cujus futu- ram magnitudinem et felicia tempora Ipse auctor felicitatis Deus Dunstano Suo prsenunciare dignatus est. Sub ipso enim momento quo eum mater eifun- Prophecy of . ^ the birth of debat in lucem, audivit Dunstanus tum abbas vocem Edgar, de coelo dicentem " Pax Anglorum ecclesiae, exorti nunc " pueri et nostri Dunstani tempore." Audivit hsec ille facienda, nos audivimus et vidimus facta, nam quanta fuit eis viventibus pax in Anglorum ecclesia non est in promptu dicere. Cseterum Edgaro defuncto T 290 VITA SANCTI DUNSTANI per aKquanta monasteriorum membra pax elanguit, sed Dunstano excedente hie fax bellorum aeterna, illic febris interna malormn per omne Anglise corpus exeanduit. te^rmhis 2. Edgarus, per increm^nta temporum in pueritiam contem- provectus, crebro adhue privatus monstrabat indicio, cui ?Sormation ^ regno appKcaturus esset studio. Spirabat enim ' tenera setas illustris et prudentis pueri, quod robus- tiores anni mirifico dedere afFectui. Denique, ut in cujusdam prologo legi,^ qui regulam Benedicti Anglieo enucleabat fuso, dum quadam die ludibundus sagittis exerceret animum, animadvertit procul sedifieia magna, sed situ et minis deformia ; consuluit ergo soeios quid esset, indaginem veri sollicita mente rimatus : dictum est ab eis fuisse ibi monasterium olim magnificum, nunc, vel bellica hostium clade vel tyrannica regum destrudtum, raro incoli habitatore. Tum ille levatis in altum oculis huic se voto fecit obnoxium, ut si unquam regnaret, et istud et alia in statum pristinum excitaret, per haec Deo, Qui scrutatur interna, et hominibus qui praesentem indolem fiituri boni viderent interpretem, carus, statim ut anni tulere ascitus est in regnum magna hominum feUcitate. Ec^wy^crje- 3. Gravabat adhuc superas auras vivendo Edwius, Osbem, grand- CUIUS Quanto cxteudebatur vita, tanto ausrebatur malitia. & mother. tvx i • • . t . . ^ Eadmer, JNam prseter msaniam, qtiam retuli superius, m eccle- p. 188. siam et Dunstanum, etiam in aviam suam Edgitham crudelitatem anhelavit et evomuit ; foeminam cujus nulla unquam littera digne mores effigiabit, nobilitate et re- ligione juxta praestantem. Contempsit in ea Edwius dignitatem regiam, quod duorum fuisset mater regum : parvipendit generis affinitatem quod tulisset utero pa- trem suum; despexit annorum maturitatem quod jam ^ See Mon. Angl. i. p. xxvii. Keyner, de Apostolatu Benedictino- rum, pt. iii. p. 77, where the Regu- aris Concordia is given in Latin ; the prooBmium is printed by Selden in Anglo-Saxon and Latin in the notes to Eadmer, p. 145. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 291 B. p. 36. Osbern, p. 103. Eadmer, p. 194. B. p. 36. Adelard, p. 60. Osbern, p. 103. Eadmer, p. 195. B. p. 36. vergebat in senium ; nihili duxit dapsiKtatem quod esset omnium gentium quasi fidum serarium. Conscidit igitur omnia, interdicens ei curia et patrimonio. Non potuerunt ultra ferre Angli proterviam insani juvenis qui etiam in proprios sseviret affectus. Uno ergo consensu plusquam civile bellum consciscunt. Quicunque citra Humbram, quicunque citra Tamensem fluvium populi erant, in Edwium pari armantur sententia. Ita laultis conspirantibus, nuUis vel paucis auxiliantibus, facili negotio pulsum ultra Tamensem reliquere, has interim ei partes ad tutandam quam ei polliciti fidem con- cedentes. Fuerunt enim semper tenaces fidei, nec un- quam in dominos quantumlibet asperos rebelles. De- nique per ducentos et quinquaginta annos audivimus, cum eos West Saxonum reges multis saepe irriiiassent injuriis, semper tamen illorum ditioni succiduis sub- debantur sseculis. Quocirca cum istum, ut dixi, justis et necessariis causis parte tantum regni mutilassent, Edgarum fratrem prsefecerunt alteri, voluntati nimirum Dei consentanei. Ille statim ut setatis infirmitatem, non enim major quam sedecim annorum' erat, maturiori fulciret consilio, partis suae optimates indicto convocavit consilio. Ibi cum aliis illud praecipue decretum ut privilegia ecclesiarum, quae saeculo suo tyrannus invi- derat prona libertate restituerentur. Quod ut enuclea- tius fieret, Dunstanum ab exilio revocandum, qui et ea omnia nosset, et quominus renovarentur nulli potes- tati pro conscientia religionis cederet. 4. Edwius interim fatali sorte vitam exivit, festinatae mortis beneficio multis exemptus injuriis, sive dolor repulsae obitum celeraverat, sive sustulerat Deus homi- nem de medio, parum ecclesi^e profuturum, non dico multum nociturum. At Dunstano ab exilio reverso ab omnibus optimatibus libenter occursum, a rege favor effusus, parum intercessit temporis et, coacto apud Bradford consilio, censitum est ab episcopis ut Dun- stanus episcopatus gradum sumeret, quo majori auc- toritate regis tirocinia posset regere. Tunc enim Ke- T 2 This pro- vokes a rebellion. He is re- jected by the people north of the Thames, but retains the south. Loyalty to the West- Saxon kings. Edgar at the age of sixteen be- comes king and recalls Dunstan. Edwy dies. Dunstan is chosen bishop. 292 VITA SANCTI DUNSTAI^I As bishop of Worces- ter, he has the promise of S. Peter fulfilled. Criticism on Osbern. Odo conse- crates Dun- stan as archbishop. nenwaldus Wigornensium antistes moriens ei locum yacuefecerat. Properabat quippe impleii quod viderat somnium, quod verius quilibet vocet divinum vatici- nium. Tunc enim beatus Petrus suum tradidit ensem, quum ei in Wigornia suam non invidit sedem. Nam thronus pontificalis in Wigornia nondum transierat in nomen beatae Dei Genitricis. Quomodo autem et quando transient sequens sermo elucidabit. Quo de- inceps ambiguo Osbernus multa casso labore verba consumpsit/ dum aliquid verisimile conaretur procu- dere quare Dunstanus in Wigornia episcopus fuerit, cum eam sedem a Domini matre sibi datam non viderit. Unde comperio parum eum investigasse his- torias, qui suae patriae nescierit ecclesias. In banc ergo sedem consecrandus, pro more Cantuariam con- tendit. Durabat adhuc in rebus humanis beatus Odo archiepiscopus infractus setate sed integer mente. Is super electum egit consecrationis solemnia, non ut Wigomiae pontificem sed ut Cantuariae primatem. . Nec, quamvis multo circumstantium interpolatus murmure, abstitit. Quinimmo susurros eorum levi sermone com- pescuit, non se oris vel mentis titubaiitia peccasse, sed esse factum suum non inane, ore suo loqui Spiritum Sanctum, Qui praesignaret beatum ilium post se fore archiepiscopum. Hujus denunciationis praesagio Dun- stanus insignis omni constanti reverentia et reverenti constantia agere, vitae suae potissimum intendere, postea subjectorum mores non negligere, postremo tota niti so- lertia, ut minae quibus obstrinxerat diabolum prodirent in effectum. Credo nequam spiritum saepe momenta- neam deplorasse laetitiam, cum tantum videret a se dissociari turbam. Hoc quippe quotidianum pontificis erat exercitium, comminisci unde faceret gaudium bonis, tristitiam spiritibus protervis. 5. Impleta erat jam visionis portio, pars implenda restabat. Petrus fidem poUicitam solverat; ut Paulus B. p. 36. Adelard, p. 60. Osbern, pp. 103, 104. Eadmer, p. 195. 1 Above, p. 106. AUCTOEE WILLELMO MALMESBERIENSI. 298 B. pp. 36, idem faeeret supererat. Nec vero distulit, sed, ut credi fas est, exorato Deo Londoniensium episcopum in Adelard, p. 60. Osbern, p. 105. Eadmer, p. 196. becomes l)is.hoi) of London. qnietas sedes traduxit. Turn vero rex, qui nuUam oc- casionem praetermitteret quominus Dunstanum subli- maret, eum ad Pauli ecclesiam gubernandam crebro invitavit ; prudens primi episcopatus administratio regis animum exstimulaverat, spem auxerat. Nihil quippe nimium videbatur committi ei in cujus animo ad multa gubemanda coneordabat sapientia cum re- ligione, ingenium cum virtute. Renuit ille diu, frus- traque trivisset Edgarus preces, nisi communis epi- scoporum assensus renitentem superasset, quamvis et mentem ejus sollicitare potuit supradicta visio, ne ob- stinate putaret negandum quod per apostolum jam noverat prsesignatum. Quapropter subjecit jugo quod imponebat caritas ex fraterno episcoporum animo. Nec fuit hoc transgredi canones, quia cedunt leges humanse ubi promulgantur divinse. Quocirca nulla sanctum virum transgressionis pulset invidia, ubi non fuit am- bitus honoris, non appetitus potestatis. Nam quid horum in ejus pectore potuit esse qui fuit per apo- stolos designatus, per collegium sacerdotum ascitus ? Sed de hiis cuique liberum erit judicium, dummodo *non avertatur in pravum, sed declinet in bonum. Ego coeptam narrationem prosequar quomodo secundum pro- phesiam regis Edredi pro "in principio erat Verbum,'' quod erat scriptum in gladio Petri, fuerit Dunstanus constitutus princeps et primas Anglise in ecclesia Salva- toris Cantuaria^: nec minus quomodo Andrese gladium acceperat, quia Rofensis ecclesia, eidem apostolo dedicata, sequitur Cantuariensem sicut matrem filia, sicut do- minam pedissequa. Qui enim Cantuariensis archiepi- scopus est in Rofensi ecclesia proprius vel dominus si ssevus, vel patronus si bonus. Hoc igitur dicturus quaedam ad rem pertinentia prsemittam. 6. Maturus erat jam coelo sanctus archiepiscopus Odo, poscebaturque a superis civibus, ut ejus adventu eorum augeretur numerus. Nec ille vi morbi tactus, uUa His re- luctance is overcome by the per- suasion of the bishops, and the gromise of . Paul is fuinlled. The third promise still remained. How S. An- drew's was to be ful- filled. Death of OJo. 294 VITA SANCTI DUNSTANI tristitia excusavit adventum, sed " exultavit ut videret ^- pp- 37 " diem Domini, vidit et gavisus est." Tum vero Adeiard, Edgarus rex oblatum sibi tempus existimans quo Dun- stano faeere bene tantum posset pene quantum vellet, p. 107/ ut archiepiscopatum susciperet preces ingessit et reges- pp ^J^y'^' Dunstan sit, sed nihil pyofecit. Quapropter Elfsius Wintoni- 198. Canterbury, ensis episcopus sedem summam involavit continuo, surreptis per advocatos suos regis edictis; homo in- tractabilis • avaritipe, ambitionis nimise, qui multum diu- que Cantuarise ii^iaverat. Quod ipso die processionis Eifsmsuc- suae dissimulare px)n potuit. Magna enim cum fuisset pompa exceptus, eacrilegum spirans accessit ad tumbam beati Odonis. Putabant fortasse comites quod sanctse animse vellet o^&cium deferre. At ille, O dolendum nefas, et tumbaija pede depulit et in defunctum convicia He insults effiidit. "Tandem," inquit, "vivacem animam effudisti, Odo. " pessimo senex ! Tandem tua mala, gratia potior sede " eupita." Fa,cinus miserandum et ssevimi, fuisse pon- tificem qui in memoriam defuncti pontificis tam exe- crandas ructaret injurias ! Sequenti sane nocte, appa- rente sibi sancto, temeritatis admonitus et in futurum minis territus, nihilo secius Romam pro pallio ire He^is k^iUed perseveravit. Jam vero prope Alpes ventum cun^ tiieAips. esset, miserabile frigus medullse concipiens, nulla copia vestium, nullo ignis admotu calefieri potuit. Itaque exinteratis equorum ventribus pedes immittens, cum nec in \;eporem eos animare posset, anima fugiente diriguit. Hoc in Angliam nuncio delato, iterum ad Dunstanum de archiepiscopatu preces relatse, iterumque Brihtheim cassatse. Tum fuere qui dicebant Brichtelmum Dorsa- succct'cls. tensem episcopum pro animi modestia et vitse munditia debere Cantuariam migrare. Facilis fuit regis concessio, qui ad hoc animum induxerat suum, ut, amplitudine for- His weak- tuuse uou abutcus, bouorum precibus refragari non vide- retur. Verumtamen post paucos dies cognitum est, quia illud quod putabatur in Brichtelmo mentis modestia erat potius inertia. Quapropter remissioris animi judi- catus minusque magno regimini accommodus, ex volun- AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSL 295 B. p. 38. Adelard, p. 60. Osbern, p. 107. Eadmer, p. 198. tate regis valefecit alienis honoribus in suos regressus. His retire- xi T 1 •! • • • I ment. ita rex, adjuncto sibi omnium episcoporum et procerum suflTragio, Dunstanum precibus tentavit, nec destitit quoad ille importunitati succumbens omnium voluntati manus daret. Omnes enim illi, non tam humani casus quam divini nutus, servierant somno Dunstani et vaticinio regis Edredi. Non enim otiosum esse vel in vanum cedere poterat, quod gloriosus rex per Spiritum dixerat. Suscepit ergo Dunstanus nostrarum ecclesiarum prin- Dunstau cipem, eeclesiam olim sibi praecellentis metaUi litteris 11. ... ,1 i'. , f-H •! Ai^d the rest in gladio pnncipis apostoiorum designatam. buscepit of the vision •w-v • • /->j 1 J * • TP1 • T t • 1 • • • fulfilled* Domini Salvatons m iLjusdem basilica jugum, Qui Ipse principium, et Ipse in principio Verbum, caro factus est in fine sseculorum. Non minus, ut ante dixi, cum Cantuariensi primatu suscepit beati Andrese in urbe Rofensi sedem, quse nunquam potest divelli ab ejus caritate, sicut nec membrum a capite ; nihil restat ergo de debito; solutum est quicquid debebatur ex promisso. Itaque probatur non fuisse frivolum somnium quod tam nobili ordine constat esse im- pletum. B. pp. 38, 39. 7. Pro more igitur antecessorum, pro insigni primatus He goes sui suscipiendo ad Romam iter composuit. Currente S^^ln per regiones vise coterminas fama> turmatim ad eum ruebant populi, hii victum, hii vultum, omnes bBnedic- tionem ejus optantes. Impartiebat ipse omnibus neces- saria, et dabantur eo jubente cibi, effiindebaturque pecu- nia. Suggerentibus ciborum ministris, jam exhaustum esse marsupium, jam in angusto esse victum, semper His lavi prsetendebat Christum, darent illi libere, redderet Chris- the w*^.^^ tus liberaliter. Prseterea convenire archiepiscopo ut omni die omnem hominem suo iUustret beneficio. Non erat ministris obniti constantia auctoritate viri devinc- tis. Ita quamvis darentur omnia quae vel extulerant patria vel largitas contulerat aliena, nunquam tamen eis defuit Christus. Denique cum quadam die, con- 296 VITA SANCTI DUNSTANl Complaints of his steward. His wants fortunately supplied. Privilege granteu by pope John Xll. to Dunstan. sumptis sumptibus, ne diumTis quidem suppeteret vie- b. pp. 38*;, tus, secessit pontifex jam illatus hospitio, ut vesperas hora monenie conficeret. Cavillante interea ministro cui dispensandi provintia fuit delegata, quod frustra sibi de Christo applauserat, ex insperato abbas e vicino commanens multa intulit xenia, tanta congessit obsonia, ut eo et sequentibus diebus non solum toUeret famem sed etiam cumulavit satietatem. Sic ministro ne grun- niret eohibito, prsesul liberalitatis in pauperes propen- sior Romam pervenit, ibi ab apostolico Johanne' dignan- ter exceptus, pallium cum gratia, cum gloria reditum,. impetravit ; privilegium etiam intulit patriae quod hie pro antiquitatis indicio volo apponere ; ^ " Johannes episcopus servus servorum,^ confratri Dun- stano Dorobem^nsis ecclesise archiepiscopo vitae ^ per- manendam in Christo . salutem. Si pastores ovium solem geluque pro gregis sui custodia nocte ac die ferre contenti sunt, et oculis circumspectant ^ vigilan- tibus ne^ aliqua ex ovibus aut errando pereat aut " ferinis laniata morsiBus rapiatur ; quanto sudore, quantaque cura debemus esse pervigiles ob salutem animarum, qui dicimur pastores earum ! Attendamus igitur nos officium exhibere erga custodiam Domini- carum ovium, et ne quasi lupo veniente territi fu- giamus, ne in die divini examinis pro desidia nostra ante summum pastorem ex ^ negligentia nostra ex- cruciemur. Unde modo honoris reverentia in subli-^ miore arce cseteris dijudicamur. Primatum itaque tuum, in quo tibi ex more antecessorum tuorum vices apostolicse sedis exercere convenit, ita tibi ad plenum it ^ Given also partly in the Gesta Pontificum (ed. Hamilton), pp. 61, 62 ; Eadmer, Hist. Nov., p. 128 ; and in Mabillon, AA. SS. O.S.B. ssec. V. p. 643, from the Paris MS. 943, whence the following various rieadings are taken. ^ servorunt]" Dei, ins. Mab. ^ vitce ] tu8B tantummodo, in&. Mab. * circunispectant ] conspectant,. Mab. ^ ne~\ ut ne, Mab. ^ ex'] pro, Mab. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 297 confirmamus, sicut beatum Augustmum ej usque sue- How he 1 . 11- was to ufee cessores praeiatae eeelesiao pontmees pienius nabuisse the pan. di^oseitur.^ Pallium vero ^ fratemitati tuse ex more ad Missarum solemnia celebranda commendamus, quo " tibi non aliter, ecclesise tuae privilegiis in suo statu manentibus, uti eoncedimus,^ nisi quern usum ante- cessores vestri ^ prodiderunt. Neque tua prudentia ^ hoc incognitum habet,® quoniam indumenti honor moderatione actuum tenendus erit, honestati morum tuorum hsec ornamenta conveniant, quatinus auctore Deo ' possis esse conspicuus, ita ut vita tua filiis tuis sit regula, et in ipsa si qua tortitudo ^ illis inest, dirigatur, dum in ea quod imitentur aspiciunt,^ in ipsa semper considerando proficiant, ut tecum Deum per hoc quod bene vixerint videre mereantur. Cor Good advice ergo tuum neque prosperis, quae temporaliter blan- pope^ " diuntur, extoUatur, neque adversis dejiciatur. Quic- " quid illud fuerit adversi virtute in Christo patientiee devinciatur. Nullum apud te locum favor indiscre- tus inveniat, in omnibus discretionem alii in te cog- noscant. Insontem apud te culpabilem suggestio mala non faciat. Nocentem gratia non excuset. Kemissum te delinquentibus non ostendas, nec quod illis non profuerit hos perpetrare permittas. Sit in te boni pastoris dulcedo, sit et judicis severa de- strictio. Unum scilicet quo innocentes foveas, aliud quo inquietos feriendo a pravitate compescas. Sed quoniam nonnunquam praepositorum zelus, dum dis- (i (C (C * Primatum . . dignoscitur] " HaBC " desunt in MS." Mab. 2 vero] autem, Mab. 3 concedimus] nisi solummodo in Nativitate Domini et in Epiphania, atque in Resurrectione, et Ascensione Domini, ac Pentecosten, pariterque in AssumptioneDei genitricis Marise, seu in natalitiis apostolorum ; verum etiam in consecratione episcoporum atque in natalis tui die, necnon in die consecrationig ecclesisB, quern usum, &c., ins. Mab. "* vestri] nostri, Mab. ^ tua prudentia] tuus us us, Mab. ^ habet] vel cujusque, ins. Mab. 7 tenendus] tremendus, Mab. s tortitudo] fortitude, Mab. 9 aspiciunt] aspiciant, Mab. 10 patientice] a te, ins. M:ab.*; de- vincatur, Mab. '1 te] et, ins. Mab. 298 VITA SANCTI DUNSTANI Privilege " trictius malorum vindex est, transit in crudelitatem, of Pope , .... John XII. " correptionem ^ in ludicio refrsena, et censuram dis- toDunstan. » . . , " ciplinse discute, ut et culpas ferias, et a dilectione " perversomm quos corripis^ non recedas. Miserieor- " diam, prout virtus patitur, pauperibus exhibe, oppres- " sis defensio tua subveniat ; opprimentibus modesta " ratione contradicas. Nullius faciem contra justitiam " accipias. Nullum quaerentem justa despicias. In " eustodia sequitatis excellas, ut nec divitem pro poten- " tia sua apud vos aliquid quserentem ^ extra viam * de " accusatione audias ; nec pauperem faciat humilitas ^' sua desperare ; quatenus Deo miserante talis possis " existeie qualem sacra lectio prsecipit dicens, * Oportet i Tim. iii. 2. " ' episcopum irreprehensibilem esse.' Sed hiis omni- bus uti salubriter poteris, si magistram caritatem " habueris; quam qui secutus fuerit a recto ^ tramite " non recedit. Ecce, frater carissime, inter multa alia, " ista sunt sacerdotum, ista sunt pallii jura, quae si " studiose servaveris, quod foris accepisse ostendis ^ " intus habebis. Sancta Trinitas fratemitatem vestram " gratis© Suse protectione circumdet, atque ita in timo- " ris Sui viam te dirigat, ut post vitse hujus amaritu- " dinem ad seternam simul pervenire dulcedinem me- reamur. Et hoc scriptum est per manum Leonis " scrinialis sedis apostolicse, in mense Octobri, indictione « iiiita. (jata die i."^ kalendas Octobris ; anno duodecimo® " summi pontificis Johannis." 1 correptionem ] correctionem, Mab. 2 corripis'] corrigis, Mab. ^ quarentem] om. Mab. viam] suam, ins. Mab. * recto] aliquando, ins. Mab. ^ ostendis] ostenderis, Mab. ' i. ] Mab. ; primo, Gest. Pontif. s As John XII. only reigned from 955 to 964, we should perhaps read vii™°. for xii*"^., or accept the conjecture of Baronius, and read " anno vi°. Johannis duodecimi." The indiction seems to point to 960, which would be the sixth year of John. There is no reason to question the genuineness of the letter, which is found in the pontifical of Sherborne, a MS. of Dunstan's own time, in the Boyal Library at Paris, MS. 943. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. . 299 Adelard, p. 62. Osbern, p. 109. Eadmer, p. 203. 8. Beatum ergo pontificem felieiter totum iter emen- Dunstan's sum desideriis patriae sospes carina restituit. Cujus redi- tum tarn sibi prosperum quam suis votivum, primo excep- tionis suae die in Gantia, miraculum divinitus ostensimi commendavit. Assistebat candidatus altari, archiepisco- patus sui redimitus insigni, cum interim templum lu- cida oppievit nubes, et columba, incertum unde, veniens, Miraculous sacrificantem diu multumque plausibili volatu circuivit. I^f vis^iuo Ad postremum ejus vertici, familiari sciKcet Sancti Spiritus subsellio, insidens, ante peractum officium non abscessit. Inde super sepulcrum beati Odonis pausam habuit, quod modo pyramidis in australi sedis parte fabrefactum fuit. Quod pontifex intuitus tantura reve- rentise in sepultum concepit, ut non facile locum trans- iret nisi et genua flecteret et caput submitteret. Nec dubitabat cum omni occasione sanctum vocare et patrio sermone utens coucinna urbanitate, " Ode the ffbode " dicere. 9. Sedit ergo in Cantia Dunstanus, ut verbis ilLius qui Dunstan's character a vitam beati Athelwoldi composuit, utar, vultu angelicus, archbishop, quasi columna immobilis, eleemosynis, doctrina et ac- tione prsecipuus, prophesia prsepollens. Paucis profecto scriptor ille ^ comprehendit beati pontificis vitam. Cujus ego particularius enodabo sententiam. Nam quod in Dunstano nitori animi respondent claritas faciei, tes- tantur multse quas ssepe legi epistolse ad eum missse, Exposition . . ... T T I . of the words quae mvi capitis candorem morum dicunt convemsse. of the bio- Quamvis quantulum hoc ad ejus attingit laudem, in itifeiwofl quo majora fuerunt omnia quam ut ea quselibet possit adomare facundia, nisi major videatur^ Dei g]:atia in homine quando hilaritas frontispicii concordat pectoris puritati ! Fuit porro vir ille columna immobilis, quo- niam nullius unquam potestatis terrore concussus est a ^ Wulfstan, the biographer of S. Ethelwold; Mabillon, AA. SS. O.S.B. ssec. V. p. 601 : " Mansit in Cantia triginta et septem annis " quasi columna immobilis, doctrina " et actione praBcipuus, angelico " vultu decorus, eleemosynis et pro- " phetia prsepollens." 300 VITA SANCTI DUNSTANI Excesses of the secular clergy. Dunstau prevents their pro- motion ; and orders them to live canDn- ically. The king mediates : but after- wards com- pels them to obey. Treatment of robbers and fraudu- lent money- ers. veritatis soliditate. Namque, ut a sanctuario Dei exor- Osbern, diar, eo tempore omnium ecclesiarum in Anglia clerici ^^3^^^' omnino a canonum regula desciverant, nundinis negotio- Eadmer, rum dediti ; aleae lusores studiosi, fluxu vestium, volupta- ^' turn luxu, laicis vel pares vel prseminentes ; cibo intenti ad gulam, potui ad vomicam ; litterarum perinde neseii, quasi dedecus esset si clerici essent litterati ; usitata ofii- eia citra intellectum verborum vix aegreque balbutientes. Huic verecundse miserise Qt miserse verecundise antistes medendum arbitratus, ita, consilium expedivit, ut nullum Adeiard, ad ecclesiasticos honores, episcojpatus dico, aspirare pate- retur, nisi religiosse vitae abbatem aut monaehum ; id ideo ut subjectis clericis tales praesules verbo et exemplo facienda formarent. Paruerunt sedulo pontifices summo primati ad emendationem clericorum ; parum propemodum hac profecerunt industria. Tum ille severioribus reme- diis inveteratos rescindens morbos, , clericos omnes hoc eonvenit edicto ; " aut canonice vivite aut ecclesiis exite." Illi calcantes contra stimulum, mollioremque vitam eligentes, ecclesias itionachis vacuarunt. Cumque mise- rabiliter per patriam vagabundi a fortunis suis exularent, et regem et principes fautores apud archiepiscopum habuerunt ut sententiam temperaret. Verumtamen nunquam ille ullis precibus adduci potuit ut canonicos sumptus haberent qui canonice vivere nollent. Qua- propter rex rei sequitate et archiepiscopi voluntate permotus, cessavit ultra illis suum exhibere favorem, qui turpiter viventes antistitis non mererentur absolu- tionem, quia vulnerarent mentem. Nihil enim putabat expetendum quod vel saltem ejus turbaret vultum, in omnibus ei deferens obnoxius ut gratissimo parenti filius. Nam ubi antistitis in delinquentes minus ope- rabatur sermo, ipse judicium exserens legali utebatur gladio, omnes legum rebelles earundem severitate coer- cens. Itaque omnes vel clam fares vel palam prse- dones exitio dati vel exilio deportati. Monetarii qui damno provincialium suum infarciebant marsupium, si corrigi nollent, pedibus et pugnis exspoliati. Veneficse, AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 801 Osbom, p. 110. Adelard, p. 67. Osbern, p. 106. Eadmer, p. 200. et quae caritatem connubii oblitse viros necasseiit, in- cendio date. Alieni matrimonii expugnatores ab ecclesiae liminibus coherciti. Qui conjugia incesta con- traxerant diducti ; quod si qui eorum opibus freti, subreptitiis a rege vel apostolico papa epistolis niti coepissent; nihil quod suis artibus conducerent in Dun- stani pectore invenientes, vigorem apostolicum inflexi- bilem in eo mirabantur. Hsec erat columnse immobilis constantia, hoc robur, hie status, quibus factum est ut omnes peccata committere timerent, dum ilia impunita non fore scirent. Dun Stan's severity against unlawful marriages. 10. Jam vero quam liberalis ilia quae vulgo dicitur His uberai- eleemosyna in pauperes fuerit, alio scripto non constat. Verumtamen hujus fides non vacillat. Quod si gratum Deo est perituras hominum carnes cibo ne deficiant sustentare, quam eo gratius monasteria in aetemum victura a fundamentis erigere. Haec sunt illius opera in Domino stabilita. Has ejus eleemosynas enarrabit omnis ecclesia sanctorum. Nam si Osbemo credimus,^ Themonas- quinque monasteria de suo patrimonio fecit ; Glasto- founded, niense vero monachis, prsediis, aedificiis ampliavit. Antiquum id quidem, ut dixi, et multum ejus antici- pans tempora, sed quod, ut prioribus veterem funda- tionem, ita Dunstano novam sublimitatem debeat. Certe quod procul ambiguo et exacta fide dico,^ coeno- bium Malmesberiense, clericis ejectis quos Edwius sifts to intruserat illuc, ad pristinum statum, id est ad mona- chorum habitationem reparavit. Multa ibi largitus in- signia, quorum qusedam ad hunc diem oblivionis senium potuerunt eluctari. Mirae magnitudinis signa, non quidem, ut nostra fert aetas, dulci sed incondito sono strep entia, organa quae concentu suo in festivitatibus ^ Above, p, 89. Much of what follows about Malmesbury is also in the Gesta Pontificum, pp. 407, sq., and in the book de Antiquitate Eccl. Glaston., Gale, pp. 324, 325. 302 VITA SANCTI DUNSTANI-^ gifts^to^^ IsDtitiam populo excitarent, in quorum circuitu hoc Maimes- distichon litteris seneis aflixit, ' bury. ' " Organa do sancto prsesuf Dunstanus Adhelmo ; " Perdat hie setemum qui vult hinc tollere regnum/' De fulvo sere vas aquatile fusili opere, in quo scriptum erat cemere, " Idriolam hanc fundi Dunstan mandaverat archi- " Prsesul ut in templo sancto serviret Aldhelmo/' He trans- Erant tunc ejusdem Sancti Aldhelmi ossa composita s^Aidheim scrinio, pretiosi metalli mole operosa. Hsec ille scrinio exempta reposuit tumulo, dictante Spiritu, non ignatus quatenus post dies suos Danorum turbo pro- vinciam esset inquietaturus ; maturum commentus con- siKum ne quis barbarus auri specie captus scrinium occuparet, ossa quoque pariter exportata et sanctissimos dghUrf" cineres coelo alicubi exponeret. Et certe paulominus doing so. contigit quod spectabilis viri providentia cavit, quamvis ultioni SU83 Aldhelmus non defuerit: dum enim Dani post multos annos per monasterium grassarentur, unus eorum cui mens prseruptior, extracto cultello, aurum excrustare conatus, sine mente in terram ruit retroac- tus et illisus. Sed haec postmodum ; tum vero Dunsta- EUric abbot^ nus ibidem Elfricum, cui multum religionis, plurimum and after- litterarum inesse comoverat, abbatem constituit ; nec wards o ' ? c^eStorf' iiiulto post in episcopatum Cridensem, qui nunc Exo- niensis, promovit ;^ virum singularis utrobique industrise, hie in constniendis sedificiis, ibi in refrsenandis clericis. Talia archiepiseopus eleemosynse opera per totam sere- bat Angliam, eommilitonibus suis fortissimis et magna- nimis viris singulas provincias delegans, et rempublicam Dei multorum collato umbone et communicato labore velut strenuissimus imperatorum administrans. Dunstan's 11. Doctrinam multam, sicut ante dictum est, per Dei learning, gji^^itiam hauserat, quia in ejus animo cum strenuitate ^ Elfric succeeded Sideman as bishop of Crediton in 977. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. . 303 studii praecedebat vivacitas ingenii. Doctrine porro res ^^^p^^^ duse adminiculabantur, eloquentia elimata sed illabo- in?- rata, dictorumque executio prompta et impigra. Neque enim tantam procemm cervicositatem suo unquam sub- didisset eloquio, si ei defaisset bona operatio ; quorum alterum in prsedicatore pendet ex altero, quia neutrum valet, vel si bona dicta male vivendo destruxeris, vel bonum exemplum sermone non firmaveris. Utrumque autem in Dunstano vigebat, qui esset et facundus verbo et foecundus exemplo. Sed quod dico proprio Examples nititur argumento, si quam emcax ejus m auditon- pupils, bus fuerit doctrina paucorum discipulorum exemplo monstravero. 12. Athelwoldus, ut supra dixi, ex monacho Glasto- Etheiwoid niensi abbas Abbendoniensis, idemque post episcopus Win- wincL*ster toniensis, tot et tanta monasteria fecit quod vix modo three mon- videatur credibile, ut talia fecerit unius urbis episcopus qualia vix posset rex Angliae totius. Mentior si non palam sit quod loquor, qualia sunt coenobia de Heli, Burhc, Thomi ; quae ille a fundamentis suscitavit et sua industria perfecit. Quae cum semper exactorum vellitse nequitia, sunt nihilominus habitatoribus suis sufficientia. Taceo quod monasteria qugp sunt apud Wintoniam mo- nachis vel monachabus replevit ; quod clericos de epi- scopatu projecerit, qui cum, data optione ut aut regula- riter viverent aut loco cederent, magis delicatam vitam elegissent, pulsi nec unquam redire permissi sunt. 13. Oswaldus Odonis archiepiscopi nepos per Dunsta- Oswald -r-yr* • • • J Tr«i • 1 • • bishop of num Wigomiensis episcopus et Jiboracensis archiepisco- Worcester pus, titulos non inferiores Athelwoldo promeruit. Nam easdem terens orbitas, monachorum regulam jure suo am- pliavit, monasteria plura, inter quae praecipuum Eamsi- ense, construens. Sedem episcopalem Wigomiae clericis placed , . . . . monks in non VI expulsis, sed sancto mgenio circumventis, regu- laribus implevit monachis ; siquidem ecclesiam beati 304 VITA SANCTI DUNSTANI He^worships Petri, cui sedes ilia serviebat antiquitus, artifici negli- s^MSry^' gentia destituens prsesentia sua, in ecclesia beatso Dei Genitricis, quam in cimiterio construxerat, cum mona- chis suis pontificale officium agebat. Ita populis ad episcopum et monachos conj9uentibus, clerici destituti aut effiigere aut monachatui collum subdere. Sanctissimae memoriso Wlsius/ ex abbate Westmo- nasterii Dunstano agente Sirebumensis episcopus, mo- nachos ibidem posuit, posteris factum vel gaudendo semulantibus vel invidendo patientibus. Ita per bea- tum archiepiscopum multiformi sanctorum lampade An- gliam serenante, crassse tenebrae vitiorum evanuere. Sic vigebat religio, sic florebat justitia, sic omnia bona, ut crederes de coelo renidere sidera. - Wulfsige introduces monks at Sherborne. Good effect 14. Postremo in Edgari regis pectore, quantam Dun- stan's coun- stani doctrina frugem tulerit, gr^ve cogitatu, nedum non sels on <-f <~j Edgar. facilc dictu. Nam prseter severitatem ill improbos quam superius explanavi, bonis dulcis, religiosis acclivis, mo- nachis affabilis erat. Nec idlus fere annus ejus in chronicis praeteritus est, quo non magnum aliquod et • patriae necessarium fecerit, quo non monasterium no- vum fundaverit. Nemo ejus tempore privatus latro, nemo popularis praedo, nisi qui mallet in fortunas gras- sari alienas propriae vitae dispendio. Per haec Dei favore tuto quantum pacis arriserat, quantum favoris suorum, quantum timoris hostium accesserit, libenter dicerem, si non a proposito vagabundus indulgere vi- derer eloquio. Caeterum cui curae sit de talibus legere, ^ The ancient list of the hishopa of Sherborne in the Sherborne Pon- tifical (MS. Paris, 943) was drawn up in the time of Ethelric, who pre- sided there from 1001 to 1009. It contains two persons named Wulf- sige who were contemporary with Dunstan, one of whom, however, disappears from the charters in 958, before Dunstan was archbishop, and the other appears as bishop only in 992, four years after Dunstan's death. The letter to Wulfsige as- cribed to Dunstan, which will be given below, must be referred to another archbishop. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. Osbern, p. 109. Eadmer, p. 204. Gesta Eegum Anglorum, quso ante aliquot annos edidi,' dignetur invenire ; hie quod ad rem attinet diximus, sententiamque antiqui scriptoris de Dunstano intellectu latiori diffudimus. Quapropter quaedam miracula quae ad nos fama sua manarunt, necnon et vaticinia de quibus dicere restat, apponemus, quae ita conspicue vi- debat et enunciabat ut nulli prophetarum videatur esse seeundus. 15. Eo tempore quo primum post susceptum pallium archi6piscopatum reditu suo nobilitavit, a quodam mag- nate ad ecelesiam quam in villa sui juris fecerat con- seerandam invitatus, non recusavit offieium. Proeessum est ecelesiam ; antistes ad consecrationem stabat ac- cinctus. Yerumtamen fefellit officiales ineuriositas, quo- minus omnia procurassent. Nam ministraturo aqua defuit, cujus copiam in tali officio esse debere nemo fere est qui nesciat. Cursitabant ministri ; stabat at- tonitus dominus magno pudore frontem oneratus ; pal- lebat illorum culpa, hujus tumebat verecundia. Erat pontifieis pro amico confusio. Erat ingens vulgi ex- speetatio, praesertim quia non erat aqua de proximo. Omnibus hiis humanitas sancti consuluit, et oratione fusa de rupe proxima aquam affluentem elicuit. Cre- diderim ducem tunc amasse negligentiam suam, per quam sanctus sacerdos tanti miraculi rapuisset causam ; facit certe in praesenti hominibus ejus provineia(3 gau- dium, qui vident per rupis amfractus levi susurro dulcis aquae serpere rivum. General reference to the Gesta Regum, At the con- secration of a church there is a want of water. Dunstan prays and the water flows from a rock. B. p. 46. Osbern, p. 94. Eadmer, p. 183. 16. Beatus igitur pontifex, ut nihil qugd sui ^ffi^^^i ^"^f ^(f ^ interesset negligeret, saepe obibat coenobia, ut quaE) bene monasteries, fiebant auctoritate sua muniret, quae perperam corri- geret. Hac consuetudine Bathoniam venit, ubi calidae To Bath, aquae vis emergens buUatis scatebris balneas quibusdam ^gritudinibus salubres evaporat. Susceptus dapsili fra- 1 This passage definitely deter- mines the authorship of the present work ; the Gesta Regum (as distinct from the Historia Novorum) ends in 1120. William lived for more than 20 years longer. U 806 VITA SANCTI DUNSTANI At Bath he trum caritate : iam cibo curatus inter eos pro moreB. p. 46. IS warned of ^ Oshprn l^pupliaV^ assedit, et ecce animo coelum transvectus, videt cujus-p ' bury dam Glastoniensis scholastici animam supernis sacrariis Eadmer, magno angelorum plausu importari. Laetatus de felicis ^* ^^^* pueri gloria, gaudium considentibus participavit. Pos- tero die prsepositus Glastoniensis eo venit, antistitem. de quibusdam necessariis consulturus, cum statim post impartitam benedictionem interrogavit rectene an secus circa fratres constaret. lUe, cujus menti mors innocen- tis exciderat, recte omnia Dei gratia et ejus orationi- bus agi respondit. Non se putare, retulit Dunstanus, eos sine proximo funefe fuisse ; tunc demum praepositus, memorise redditus, omnia dixit bene procedere, praeter quod quidaih puer pomeridianis horis excessit pridie. " Hoc est/' ait pontifex, " quod dixi ; anima ergo ejus " requiescat in pace. Amen." bur^bl*^^" coenobia caetera, tum frequentius visitabat B. p. 47. filing on^^^ Glastoniam, felicitatis et religionis suae nutriculam. Eifsige. -j^Qj^ peregrino diversorio, sed ut in domes- tico contubemio, seposita episcopalis comitatus pompa commanebat. Exierat quadam vice in atrium ecclesiae spatiatum uno tantum fratre obambulante. Elfsius ei nomen. Venerat ad occidentalem veteris ecclesiae par- tem, cum vox coelestis sethere pulso sonuit, " Veni, veni, " Elfsi veni;" continuoque Dunstanus concepto vaticinio, SL^fS respiciens comitem, " Praepara ergo," inquit " te, frater, death.^°^^^^ " viaticum compara quo possis ingredi tantum iter. " Instat enim vocationis tuae dies." Paruit patri mona- chus, post paucos dies prophesiae veritatem expertus. Quid hoc divinius, quid hoc mirabilius homine 1 cura- verunt alii paucorum valetudines corporum, hie depulit innumerabilium morbos animarum; fuerunt alii pru- dentes in saeculo, iUe et hoc non omittebat, et totus inhaerebat Deo ; fecerunt alii duo vel ut multum tria monasteria, hie a fundamentis multa extruxit nova, et quae jam ruinam minitabantur reparavit Vetera. anJ^sbSd Interca Edgarus renunciavit vitae, vir omni aevo bu^!^*^^' prsedicandus. Namque non infirma inter Anglos fama AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 307 Osbern, I>. 114. Eadmer, p. 214. Osbern, p. 113. Eadmer, p. 212. est, nullum nec ejus superioris setatis regem in Anglia sequilibri judicio comparandum Edgaro. Ita nihil vita ejus sanctius, nihil justitia probabilius fuit, qui patriam suam prseclara fortitudine illustravit, et rerum gestarum claritate et Deo servientium multiplieitate, in pa,ucorum annorum angustia rem sseculorum ineludens. Sepultus est Glastoniae. Coi*pus tunc quidem terra opertum, sed post scrinio in argenteo et inaurato locatum pro merito personse honoratur. Successit ei Edwardus filius, Edward sue- . ceedSj by annitente Dunstano quamvis obnitentibus proceribus Dunstan's , . - advice, not- et maxime noverca, quae vixdum septem annorum withstand- puerulum Es^elredum filium provehere conabatur, ut queen's . .. T . . . •ij-rii opposition. ipsa potius sub nomine ejus imperitaret. Jixtunc ma- litia hominum puUulante felicitas regni immutata, jam enim Edgarus in supemum regnum obierat, cujus tem- pore futuram pacem coelestis vox Dunstano nuncia- verat. Tunc ergo visus cometes qui vel pestem. homi- num vel mutationem regni portendere pro vero asseve- ratur. Nec mora, secuta sterilitas anni, fames hominum, mors jumentorum. Apud vicum regium quae vocatur Calna casus insolitus, quem equidem scriptores vitae Dunstani praeterisse miror, cum in chronicis^ ad ejus praecipuam gloriam annotatus sit. 19. Nam Edgaro rebus exempto, clerici quondam ab The clerks T 1. T. T ., ,. attempt to ecclesiis expulsi rediviva praelia suscitarunt, mgens esse recover their . churches et miserabile dedecus, ut novus advena veteres colonos with the n , TT T X -1 ' ' ± help of the expeileret. Hoc nec dico gratum videri qui veterem nobles, eis a longinquis saeculis habitationem concessisset, nec alicui probo homini qui sibi idem timere posset, quod aliis praejudicio accidisse cemeret. Ea de re in cla- mores et iras surrectum et ad Dunstanum perrectum ; proceribus praecipue, ut laicorum mos est, succlamantibus praejudicium quod passi fuerant leniori consilio succidi debere. Itaque frequenti synodo coacta, primo Winto- Council at .... . . . . "Winchester niam ventum. Quis ibi fuerit finis certaminis alias docent litterae. Cum enim omnes adversariorum objec- 1 Anglo-Saxon Chronicle, A.D. 978. u 2 308 VITA SANCTI DUNSTANI A crucifix speaks. Council at Calne. Fall of the floor. Dunstan's escape. tiones rationalibus responsis confutasset archiepiscopus, illi contentione irrita, versi ad preces, favore optima- turn fulciebantur. Is responsum non retulit, ne vel in tempore optimatibus adversari, vel nefandis precibus assentire videretur. Quapropter Dominicse crucis imago quae adhuc Wintonise habetur antistitem dubie- tatis absolvit periculo, repetens tertio " Absit hoc utOsbern,pp. " fiat." Sed adhuc non sedatis animis Cahise consilium ^^^'^g^' edictum, ubi cum in coenaculo, absente propter setatem p. 213. rege, insidentibus totius Angliae senatoribus, magno conflictu res ageretur, et validissimum ilium ecclesiae murum, Dunstanum dico, multorum jacula impeterent convitiorum, nec quaterent suas partes, cujusque ordinis viris summo studio tuentibus, solarium totum repente cum axibus et trabibus dissiluit et concidit. Omnibus ad terram elisis, solus Dunstanus stans super unam trabem quae superstes erat probe evasit. Reliqui vel exanimati vel perpetui langoris compede detenti. Hoc miraculum archiepiscopo exhibuit pacem de clericis, omnibus Anglis tunc et deinceps in ejus sententiam concedentibus. Edward, 20. Interea Elfthrida mater Egelredi novercali odio tired with . ^ . . . t . . . hunting, vipcrcum dolum rummans msidias privigno struere, quas visits his , t . , t . , • , i , stepmother, hoc modo consummavit. Lassus venatione revertebatur propter laborem siti anhelus; comites quo quemque casus tulerat canes consequebantur ; auditoque qUod illi in contigua villa habitarent, equo concito iUuc contendit juvenculus solus, nihil propter innocehtiam metuens, aliorum quippe animos ex suo ponderans. Tunc ilia muliebri blanditia advenientem alliciens sibi fecit intendere, et post libata oscula, porrectum sibi He is slain, avidc poculum haurientcm, per satellitem, sica trans- fodit, quo vulnere saucius cum quantis potuit animae reliquiis sonipedem calcaribus movisset ad suos reverti, uno pede lapsus alteroque per devia tractus, undante 1 See W. Malmesb. Gesta Regum, § 162, p. 258, where the story is tod in very similar language. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 309 cruore, indicia interitus sui se quaerentibus dedit. Et tunc quidem sine honore apud Werham sepeliri lusse- and buried runt, invidentes scilicet mortuo cespitem ecclesiasticum cui vivo inviderant decus regium. Sed afFuit divinse serenitatis assensus qui innocentem csesum miraculorum sublimaret gloria. Quapropter Elferius dux, sacro Eifhere 1. I'TT 1 •! J • • I* removes his corpore de ignobili loco levato, justas et egregias mie- body to rias apud Sceptoniam solvit. Creditumque et celebriter • vulgatum quod propter Elfthridae in Edwardum inso- lentiam multo post tempore tota patria servitutem infremuisse barbaricam, quam fidem minse Dunstani firmarunt, sicut paulo post narrabitur. Nam et regis ^^^^g^^^^^*^ sanctitas antistitis proxime attinscebat sfloriam, quod country for . . / T , T . . the murder. ejus sunragio impermm conscendisset, quod ejus moni- tis paternse religionis vestigia trivisset, quod ejus meritis commercium regni coelestis pro terreno fecisset. Osbem, 21. Tunc obsedit regnum Egelredus frater ejus de patre, Etheired p. 115. ^ • "x ...... -,. becomes Eadmer, cujus vitse cursus, ssevus m prmcipio, miser m medio, king. p. 215. turpis in exitu asseritur. Ita parricidio cui conniven- tiam adhibuerat immanis, ita fuga et moUitie infamis, ita morte miserabilis fait. Ignaviam ejus pra^dixerat Dunstanus foedo exemplo admonitus. Nam cum pusio- lus in fontem baptismi mergeretur, circumstantibus epi- scopis, alvi profluvio sacramenta interpolavit. Qua re ille turbatus, " Per Deum," inquit, et matrem Ejus, Dunstan's " ignavus homo erit.'' Matris ergo sufFragio proceribus |isbaptfsm, congregatis, dies dicta, ut Dunstanus adveniret. lUe coronation, licet infensus esset supersedit resistere, pontifex sevi maturioris et in saecularibus emeritus; jam vero dia- dema componens non se continuit quin spiritum pro- pheticum totis medullis haustum ore pleno effunderet. Verba ipsa quae alias legi dicturus sum, quamvis, ut in prologo hujus libri dixi, eis consensum non obligem meum, qui verba nusquam audita vel lecta apponunt quia dici potuerunt. " Quia," inquit, " per mortem fra- Dunstan's «x-x- -x-j X J' V prediction tris tui aspirasti ad regnum, propterea audi verbum concernmg " Domini ; hsec dixit Dominus Deus, ' Non delebitur " * peccatum ignominiosee matris tua) et peccatum viro- 310 VITA SANCTI DUNSTANI " ' rum qui interfuerunt consilio illius nequam, sine Osbern, ' multo sanguine miserorum provinciaKum/ Et veni- jjadmer " erit super gentem Anglorum mala qualia non passa p. 215. " ex quo Angliam venit usque in tempus iUud." Nec multo post simile vaticinium effiidit ejus pervicacia hoc modo irritatus. Ethelred's quarrel with Rochester. Danstan bribes him. Dunstan's contempt for him. Character of S. Edith the daughter of Edgar. Dunstin foretells her death. 22. Surrexerat inter regem et episcopum Rofensem si- Osbem, multas, incertum qua de causa. Quocirca contra civita- P* tern exercitum duxit. Mandatum ei ab archiepiscopo ut furori desisteret, nec Sanctum Andream, in cujus tutela episcopatus est, irritaret, sicut ad indulgendum facilem, ita ad ulciscendum terribilem. Verborum nuditate con- tempta adomat praeceptum pecunia, et mittit centum libras, ut obsidionem solveret, pretio emptus abiret. Quo ille accepto, receptui cecinit, procinctum militum feriari permisit : miratus Dunstanus hominis cupiditatem liaec per nuncios retulit ; " Quoniam prsetulisti argentum Deo, pecuniam apostolo, cupiditatem mihi, velociter venient super te mala quae locutus est Dominus, sed " hoc me vivente non fient, quia et hoc locutus. est " Dominus." 23. At non ita melior Edgari soboles Edgitha; non ita Dunstani animum offendebat, sed ejus potius gratiam sedulo demerebatur. Unde quiddam, quod in ejus vita ^ legi, apponere non fastidiam : quod quia alienum non est a Dunstano, non interim a materia vagabitur oratio. Ea abbatissa Wiltoniae, videratque illam Dunstanus in consecratione ecclesise Sancti Dionysii, quam ilia in amorem martyris sedificaverat, pollicem dexterum fre- quenter protendere, et signum crucis fronti e regione pingere. Delectatusque admodum, " Nunquam," inquit, " putrescat hie digitus," continuoque intra Missarum agenda prorupit in lacrymas adeo profluas, ut singul- 1 See the Life of S. Edith by Got- selinus in Mabillon, AA. SS. ssec. V. pp. 624, 625. The story is told by our author in much the same words in the Gesta Pontiff, ed. Hamilton, § 87. AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSL 311 tiente voce ut discipulum propter astantem concuteret. Reique causam qusesitus, " Cito," ait, " hsec florida rosa " marceseet, cito avis dilecta Deo avolabit, post sex ab " hoe die septimanas." Conseeuta est igitur rerum Veritas pontifieale vatieinium. Namque ilia, nobilis pro- positi tenax, praedieta die citra juventae terminum efflavit, cum esset annorum viginti trium. Nec multo post idem beatus vidit somni visione Sanctum Diony- vision of . T , , , S.Denis. Slum virginem amicabiliter manu tenentem, et ex ora- culo divino constanter jubentem ut a famulis bonorifi- caretur in terris, sicut a sponso et Domino venerabatur in coelis. Ita crebrescentibus ad tumbam miraculis, edictum, ut corpus virgineum levaretur et altius efFer- retur. Inventumque totum in cineres solutum, P^^^^^^^^^k digitum et alvum et alvo subjecta. Unde disputantibus ^^^g^^^j^ nonnullis, uni qui viderant dormienti ipsa virgo astitit dicens, " Nimirum ^ si partes illse corporis putruerint, " quod usus habeat exanimata corpora in quosdam arca- nos recessus defluere, et ipsa, utpote puella, membris illis " peccaverat ; cseterum juste ventrem nulla putredine " corrumpi, qui nulla sit unquam aculeatus libidine ; " immunem se fuisse . crapulae et carnalis copulse." Osbern, 22. Similem prophesiam in preenunciando Adthelwoldi mdktion; p. 115. Wintoniensis episcopi excessu Dunstanus exhibuit. Is woid's Eadmer, ^ . . . . . death. p. 215. veniens Cantiam benigne et liberali aliquamdiu confo- tus est hospitio. Suspiciebat enim in eo archiepiscopus verae virtutis specimen et non fictse religionis simula- crum, quod ab eo in se rapuerat et semulo exemplo praetendebat. Post dies abeuntem, cum Rofensi episcopo He had been r»i i.T i 1 i T-ii^» visiting Oan- qui eo lorte venerat, dimanter prosequebatur. lam terbury with V , r J. 2. 'J XI- thebishop aliquantum coniecerant, et vesper occiduus tenebris of Roches- minabatur, quoniam in movendo moras nexuerant. Tum Rofensis antistes sanctum submissis precibus ambit archiepiscopum, ut non refutaret diversorium quod sui 1 Nimirum'] non mirum, G. P. § 87. 312 VITA SANCTI DUNSTANI Dunstan juris erat, viae proximum. Qui cum in Athelwoldum Osbem, dearth of ^ suge Voluntatis refudisset arbitrium, Adthelwoldo ©xo- ^'^^g^.^ rato, Rofensis utrorumque obtinuit assensum. Fugata p. 216. nocte, mane inclaruerat et illi viam adoriebantur. Cum- que collem ascenderent qui plurimus villse imminet, postulant a summo pontifice benedictionem episcopi mox digressuri. lUe porrecta dextra et benedictionis verba concipiens suspirium dedit ; liquitur doloris imber ex oculis, succutitur singultu pectus, vestes lacrymis infun- duntur; pavifacti ambo, tam subiti et tam effusi fletus portento, inter se diu multumque mussitare ; demum lacrymarum occasionem placide percunctati, audierunt doloris sui esse causam illorum proximam. Contra illi orare ut asperum amoveret vaticinium, futurum Deo. auctore ssepe hujusmodi conventum, si quid praesagii vidisset alio intellectu divinandum. Nec minus Dun- stanus sententiam astruere, sed spe blandienti lenire; morituros eos saeculo, sed victuros cum Deo ; praasenti- bus carituros, sed gaudiis perpetuis fruituros. Ita unus- quisque diversis afFectibus viam suam abiit ; ille vati- cinii sui conscius, hii curiosi de hora imminentis trans- Death of the itus. Et Rofensi quidem ingresso moenia suae urbis two bishops. ., .. ., AiiTiT statim occurrit exitus vitae. Atnelwoldus porro prius- quam iter a Cantia emensus esset, decubuit incommodo . quod eum intulit coelo. Cujus excessus magnas turbas conscivit in Wintonia ; clericis olim amisso loco inhian- tibuS; monachis regis Edgari privilegia obtendentibus. Contest at Ita dum quisque sui ordinis cupit habere episcopum, Winchester. . . .. * partes fecere, crevissetque immanis tumultus, nisi Dun- stanus arbitrium litis refudisset in Deum, orans ut litigantibus bonae voluntatis suae objiceret scutum. Sta- Adelard, tim consecutus precum effectum, vidit Andream aposto- osbem Dunstan is lum Dei manifeste dicentem sibi orationem suam coelum p. 11 6. consecrate pcnctrassc, providisso Deum desolatae pastorem ecclesiae, p.^2i6T' proinde securus abbati Bathoniensi Elphego episcopa- tum imponeret, cujus ad utramque religionem temperata tantam seditionem sedaret modestia. Nec potuit bea- AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 813 tus vates, (][uem nullum unquam fefellerat prsesagium, ^Jheired de visione dubitare, quippe qui faciem apostoli probe norat et ssepe benivolentiam comperisset. Itaque per nuncios regem Egelredum rei certum facit, voluntatem simul allegans suam. lUe quanquam insulsus in csete- ris, in hoc tamen resipuit, ne voluntati Dei contra- stare prsesumeret. Ita Elphegus episcopatui datus, c^^er of quinque annis Dunstano vivente, decem et octo post ejus excessum Wintoniae praefuit. Turn archiepiscopatu septem annis potitus, postremo martyrium iniit. 25. lUud erat in Dunstano mirabile quod etiam verba Even the ^ quse 'casu non studio efiunderet effectu non carerent, of Dunstan •1 T ., , . . T • 1 are fulfilled. ninil unquam pene dixerit, quod mam pondere m leves auras efflueret, ut illud. Opulentus quidam Alwoldus nomine pulsatus valetudine agensque poenitentem, mo- nachi pannos apud Glastoniam petierat et impetraverat. Accessio temporis, vel potius sanctorum virorum con- Aiwoid, ... T 1 Ti • J. T X having be- versatio, mcommodum depulit, visusque est aliquanto come a , . .li. r\ -t ± monk, grows tempore mte2:errim8e sospitatis compos. Uua eiatus tired and A ^ demands his iterum spiravit sseculum, concepitque regulse et monas- grogerty terii nauseam. Obstinata intensio perversam cogita- tionem aluit, donee rejecto habitu in mundum prosili- vit. Ante, cum morbus insedisset prsecordiis, parvi faciens divitias contulerat monasterio quasdam posses- siimculas. Tunc vero abbatis et monacborum aures tum per se tum per amicos fatigabat de restitutione. Cum nihil promoveret, regis Egelredi animum oblatione nummorum tentavit. lUe, sub cujus regimine magnus erat labor justitise, sub quo nuUus tutus nisi pecunio- sus, missis apparitoribus Alwoldo quicquid interrogabat in solidum restituit. Ita rusticus invadens omnia, etiam multa praeter haec monasterio inflixit incommoda, Dunstan said "Let ut est agrestium cum incipiunt ssevire protervia. Mona- foxes eat chi, ad unicum recurrentes patronum, archiepiscopo de fugitivo monacho querelam deponunt ; multis respon- dit ille plangentibus, sed heec fuit summa, "a Domini matre ultionem exigite ; ilium comedant vulpes quod ilium non crediderim dixisse maledicentis animo, 314 VITA SANCTI DUNSTANI oAiii wd lapsum vel vaticimo impulsum. Nec tamen secus evenit ; nam post aliquantum tempus prsevaricator morbo corripitur, excruciatur, defungitur, prius tamen, anima in egressum festinante, jusserat ut As Aiwoid's cadaver suum Glastoniam deferretur, quatenus locum, brou^to quem superbe contempserat vivus, suppliciter occuparet eaSby^ mortuus. EffertuT ergo corpus exanime ; aliquantum foxes. vise processerant qui ferebant, et ecce undique yulpes, incertum quo spiritu agente, accurrunt ; acclamatur undique " Vulpes, Vulpes," et exceptum clamorem setheris convexa multiplicant. Strepit vulgus ignobile, ita ut vespiliones etiam deposito cadavere ad bestiolas insequendas incurrerent. lUse parumper fugientes mox compendiaria via sunt reversi ; antequam recurri posset, cadaver invadunt, corrodunt, disjiciunt ; nec scio si aliquid superfuit, quod posset condi humo, tremendo Dei judicio, ut parum aut nihil de illo in placiditatem sinus sui terra susciperet, qui Dei matris benignitatem irritasset. Description 26. Hactcuus foreusia ejus lectoris notitise intuli; nunc B. pp. 40, of Dunstan's ... ., . -ii aj.* 49. daily life, mtcriorem vitam ejus paucis absoivam. At primum osbem, ille vetus vitse scriptor eum observasse potissimum p. no. commemorat, ut nihil citra doctrinam suam ageret, nihil quod a subjectis digne reprehenderetur aut doceret aut faceret. Et diebus quidem hoc fere modo vivebat, si alise curae non evocarent, aut hymnodise jugi, in- defessseque orationi insudaret, aut litterarum studio et librorum emendationi totum diem insumeret. Nec His studies, aliud prseter curam corporis actitaret ; hoc post peracta solemnia, statim subeunte aurora, incipiens. Sin vero infirmis negotiis hominum servire cogeretur, rectum His disci- semper pensabat judicium, ut nec divitem pro persona susciperet, nec pauperem pro fortuna despiceret; prse- cipuum studium habens legitima conjugia conciliare, iUicita diducere, pronuncians frigidam esse virtutem sobolis adulterinse, et parum valentem ad defensionem patriae quae furtivo conciperetur calore : pacifici salu- AUCTOKE WILLELMO MALMESBERIENSI. 315 britate sermonis jurgia sedare, et turbulentos animorum His charity, motus in serenam quietem revocare, vidiiis et orplianis non solum patrocinium exhibens, sed etiam dignanter s. James, i. eos juxta prseceptum Jacobi revisens. Omnibus post- remo pauperibus ssepe et opportune adesse, his victum, illis vestimentum largiri ; aliquibus tectum, nomiuUis nummum, cunctis auxilium. ^dificia labantia et Vetera His care of , . . , T T the monas- restituens, nova nec ignave aggrediens, nec avare ab- teries. solvens, provisioni monasteriorum curam suam in patria exponere, nec transmarina maximeque in Flandria negligere. Prsedicationis ex ejus ore manabat imber continuus ; bonis lenis et profluus, malis ut fulmen et His sermons ... TT -I 1 T • 1 1 1 and letters. tonitrus. Hoc agere ad praesentes verbis, ad absentes epistolis. Jam vero in ipsis negotiorum tumultibus constitutus, reducta ex his cogitatione, ssepe quidem oculum, semper autem animum librabat in coelum, nec unquam eum tantarum rerum moles inquietare pote- rant, quin animo tranquillo vultuque immoto decederet. Quietem mentis faciei commendabat alacritas, simulque quod statim imperturbato vocis sono psalmodiam in- His gift of cipiens in curam transibat animse. Quanta sane ipsi compunctionis inesset gratia, quae possit explicare lin- B. p. 50. gua. Nunquam dedicationes ecclesiarum, nunquam or- dinationes sacerdotum sine lacrymis peregit. Quicquid in ecclesiis majoribus fiebat solemniis, suis nobilita fletibus, tanto diluvio beatam irrorabant animam, irri- guum superius, et irriguum inferius. Haec diebus; noctibus porro nunquam ad plenam satietatem indulsit His employ- • (^11* T* J* mcnt at somno ; nec vero pervigiliam labulis vel merti con- night, sumebat otio, sed orationibus assiduis, genuflexionibus, crebris suspiriis ex imo petitis. Unde factum est ut defoecato carnis et mentis intuitu, utriusque substantise oculis hauriret divina mysteria, dum adhuc gravaretur mole terrena, multoties audiens agmina supema suave Kyrie eleyson cantantia. 27. Quadam deinde nocte post multas vigilias delinito in soporem corpore, mente in coelum evasit ; ibi festivam 316 VITA SANCTI DUNSTANI His vision of frequentiam supemorum civimn, ibi concentum insesti- B. pp. 4i, his mother's marriage mabilis suavitatis audivit. Sedebat mater ejus, ut osbem, videbatur, instar sponsse compta crinem steUante pp. ii7, diademate ; sedebat inquam sublimi solio nixa, cuidam Eadmer, prsepotenti regi nuptura. Erat magna constipantium pp. 205, caterva, fervebat vigor Isetitise, resultabant atria vocum dulcedine; solus Dunstanus diuturnam premebat silen- tium, vel melo captus vel gaudio attonitus. Turn juvenis de proximo starts, cujus prsestabilis forma reverberabat oeulos, arguit tacentem, cum vel propter matris gloriam debuisset in Christi erumpere laudem. Cumque ille retulisset se nec ignavum nec ingratum, sed hujus concentus esse ignarum, "Vis," inquit, " ut doceam te ; " simulque cum dicto ita modulatus est, O Kex gentium Dominator omnium, propter sedem majestatis Tuse da nobis indulgentiam, Bex Christe, peccatorum, AUeluya hiis verbis frequenter ad subsidium memorise repetitis. Pontifex somno amisso cunctis prope cubantibus monachis et clericis statim verba et melum insonuit, quibus in disciplinam propere surgentibus, ipse interim largo imbre humectabat faciem, subinde repetens,' "Discite, filii, quia fidelis et bonus est a quo ego hsec didici." The hymn he learned. « it His vision at 28. Hac vigilandi consuetudine, noctibus ad coenobium B. pp. 48, tine^f^' beati Augustini extra "muros Cantuarise procedebat. q^^^^^ In eo coenobio est beatse Dei Genitricis ecclesia, app. ii8, Sancto Adriano abbate constructa. lUuc una noctium, jj^^^^j post consummatos in majori ecclesia psalmos, cum p. 208. tenderet, eminus quoddam coeleste murmur auribus captavit. Ulterius felici audacia progressus, videt totam ecclesiam crebris micare luminibus. Nec cunctatus cuncta rimari, rimis ostiatim patentibus oculo apposito, conspicatur in solio sedentem ipsam Dei genitricem, quam circumdabat chorus virginum, et vultibus et vestium cultibus insigne Deitatis prseferentium. Has omnes domina imperatrix blando sono ad Christi laudem AUCTOEE WILLELMO MALMESBERIENSI. 317 49. Osbern, pp. 118, 119. Eadmer, p. 208. B. pp. 48, hortatur his versibus, " Cantemus Domino, socise, can- The choirs * " of vi *ns " temus honorem, Dulcis amor Christi personet ore pio." singing. Respondebantque beatsB virgines herse praocinenti versus sequentes hoc modo; "Foemina sola fuit patuit " qua janua lethi, Per quam vita redit, foemina sola " fuit." Magna sunt hsec ad ostentandam hominibus beatse Marige dulcedinem, quam exhibuit servulo, qui eam multo mulcebat obsequio ; magna viri prseconia, ut, lutea nondum compage solutus, videret oculis, hauriret auribus quod in futura vita concredendum alii sancti magno et diuturno suspirant desiderio. Senserint alii quodlibet, ego unam beatissimse dominse visionem toti prseponerem mundo, et omnia miracula quae quisquam fecit facturusve sit in ejus libra minus pondero. 29. Multa sunt ejusmodi et quae numerum excedunt, No words n , {* • 'iJ J can tell the nec erit ulla meta reierenti, qui consideret quantum happiness of ATI • • i • n 'i England Anglia bonorum virorum copia et pacis sereno noruerit under him. per gratiam Dei agente Dunstano, viro cujus, ut ita dicam, vita tota in virtutes transierat. Pauca tantum eademque strictim libavimus, propenso ad utnimque consilio, ut lectoris mederemur fastidio. Nunc quia sufficienter ostensum et pene digito notatum quam pure et gratiose hunc incolatum coluerit, restat paucis absolvere quam sancte et gloriose migravit ad patriam. In quibus dicendis, sicut et in antedictis, hanc paciscor regulam, ut nihil verborum apponam nisi quod veterum scriptorum adomet sententiam. Adelard, pp. 64, 65. 30. Annus erat Incarnationis Domini nongentesimus vision of 0^bem,'pp. octogesimus octavus, et in Ascensione Domini, quee ttie^eve^of 120,121. tunc ad xvi. kalendas Junias fuit, Dunstano in coelum Day, 988. struebatur ascensus. Cujus rei gloriam prsesaga mente vidit Elfgarus, tunc beati antistitis curialis presbyter, post episcopatui datus, qui tunc apud Helmam,- nunc apud Norwic sedem tenet. Is igitur ipsa Dominicae As- censionis nocte prseclarum imaginatus est somnium, esse se in Salvatoris ecclesia, sedere Dunstanum in throno Eadmer, pp. 217, 218. 818 VITA SANCTI DUNSTANI Vision of pontificali forma quam solebat aus^ustiori. Turn undatim Adelard, angels. ^ ^ ^ , pp 64 65 per omnes fores angelorum catervas irruere, adeo ut osbera, confertae multitudinis constipatione videretur ostium PP- 120, . . . . 121. laxari capacitas. Compositis autem ordinibus ante Eadmer, pontificem, stationis officium exhibentes gratissima ^^J^^^^' They bid iUum salutatioue impertire ] " Salve," aiunt, " Duustane Dunstanbe . . ^ ' . „ . ready _^the nostcr, quia jam tempus est ut consortio fruans Saturday. " nostro. Esto compositus die Sabbati ut nobiscum hinc " abeas, et setemas laudes ante summum pontificem " psaUas setemaliter." Hiis dictis angelorum sublata est visio, et presbyter excessit somno, tacitumque quod viderat usque ad missam tulit, quid tam manifesta visio portenderet quodam stupore mentis opperiens. He preaches 31. Interea procedit dominus archiepiscopus ad solem- B. p. 51. three times * " ' on As Day. AscenSon nia sine ullius incommodi sensu, sed imminentis transitus, ^^^5^^^ ut post palam fuit, baud dubie conscius. Ter ea die Osbern, infudit populo verba salutis, primo post evangelium, 122.^^^' quem morem omnes terunt ; secundo post benedictionem Eadmer, episcopalem; tertio post perceptam Eucharistiam, sem- laof^^' per tanta sermonum gratia, tanta vultus elegantia, ut nihil supra. Procedebat ex ore tanta verborum copia, ex facie claritas quanta prius nunquam ; profecto aderat ei de Cujus adventu loquebatur Spiritus, ut claritate faciei nihilo minus quam angelus, a prsedicationis uber- tate nihil minus videretur quam apostolus. Inhiabat populus verbis ejus, suspirabat vultui, quasi et ipse His exhorta- prsesagirct quod eum ulterius visurus non esset. Vole- *^^^^* bsLt antistes eis suam gloriam manifestare, sed dictu- rientem retrahebat passio, superabat affectus. Magno ergo suo gaudio obstrepebat, et aliquantum moeroris nubilum praetendebat filiorum d^solatio. Jam vero ter- tio, ut dixi, sermonem adorsus, erupit in vocem, vocem qua eis incomparabilem efFudit dolorem, haberent cari- tatem et dilectionem fratemam qua sola cum Deo foederatur mortalis hominis anima. Hanc reliquisse Dominum Salvatorem in signum Sui amoris discipulis ; hanc se commendare illis f hoc munus extremum. Haec AUCTORE WILLELMO MALMESBERIENSI. 319 B. p. 51. suae dilectionis esse pimora, quae filiis suis continuo He an- Adelard t x o ^ x ^ nouncesms p. 65. ' decessurus contraderet. Neque enim se cum illis ulte- departure. Osbern, pp. rius commoraturum, sed celeriter ineressurum viam 121 122 .... . . . Eadmer,* patrum. Hiis dictis surrexit in ecclesia ingens clamor pp.219, omnium, "Eheu pater, eheu domine," clamantium. Itum est in planctum, itum in singultum, profluebantque f^g^]J^^gj.g lacrymsB doloris interpretes, praecordiorum arbitrae. Quibus iterum sermonem ejus rogantibus suppliciter, verba quidem sufficere respondit. Yerumtamen ad multos amplexu mutuo, ad omnes osculi caritate decuriit. Nam et Elfgarus sacerdos visionis suae iam compos, cum Eifgar ^— ' rcvGOils Ills quae viderat tulisset in medium, baud incertum dedit vision, indicium pontificem sabbato proximo migraturum. Ille igitur, omnibus, ut dixi, quoquomodo consolatis, dedit extremae benedictionis gratiam, et auctoritate sibi tra- dita peccatorum absolutionem et remissam. B. p. 52. Osbern, p. 123. Eadmer, p. 221. 32. Ita pransurus, cum zetam intrasset, omnes partici- pare volentes hilariter excepit, liberaliter pavit ; prandio sancte et sobrie ut solebat celebrato, editiorem locum ascendit. Ibi ut, quia claudicante jam vere tempus in aestatem vergebat, calorem effugeret, vel ut meridianum somnum more solito invitaret, assedit subsellio. Erat sedile viminea crate contextum et ita falciendis lateri- bus accommodum ut etiam dormitantem a casu defen- deret. Ministri qua quisque poterat in circuitu indulsere quieti. Jamque ille et quidam eorum in soporera con- cesserant, cum ipse primum quodam leni motu percussus, mox cum ipso sedili ad tectum usque subjectus est, inaudito saeculis omnibus miraculo, ut cum gravis camis pondere vacuum per inane ferretur. Diriguere omnes metu, stratisque excussi per angulos difiugiunt ; sed delinimentum fuit pavoris, ea modestia qua subvectus fuerat, demissio pontificis. Demissum ergo atque ex- perrectum, ritu obsequentium circumstant, reliquias for- midinis pallidis vultibus praeferentes ; eos antistes blando filiorum nomine compellans, interrogat quid vi populi multitude, sciscitans quisnam ille clamor fuisset, qui tanta eos 330 VITA ET MIRACULA DUNSTANI He explains vehementia dormientes terruisset. " Daemonis/* ait, ** furor Osbem, theenemyf ** ill® nusquam me vivere sinit, e cella quoque ejicere P* *' temptat. Oaute vos agite ab illo, quia si vocem irati ferre non potuistis, societatem dampnuti quo paoto sustinebitis ?" Post hsec Dunstanus corpus suum inedia macerare, ani- His growth mam jugi oratione decorare satagebat; Unde cum pudicitia famef^^ corporis tantam cordis munditiam optinere meruit, ut vix eum latere posset quicquid sinister spiritus molitus fuisset. Fama itaque nominis ejus universam percurrit regionem, quaa ad vi- dendum hominem Dei corda accendit. Omnis aetas, uterque sexus, Dunstanum loquuntur, sapientiam ejus prasdicant, vir- tutem magnificant. The lady 12. Mulier quaedam nomine Alfgiva, regali progenie orta, aJmestolive magnarum divitiarum, qnse omne semen regium materno sem- nearhim. affectu dilexerat, nutrierat, innixa manibus suorum, ad bominem Dei accessit ; sanctissimo illius colloquio perfrui de- Osbem, siderans. Qua3 cum ex ore illius verbum audisset, adeo delec- P- 86. tata est dulcedine vitae aeternae, ut ulterius neque domum re- petere, neque loco discedere, sed cum beato Dunstano manere, vivere, mori eligeret. Habitationem juxta ecclesiam sibi fabri- cavit, multas continentiae et operibus .bonis et eleemosynis operam dedit. Plures sacri ordinis viros in loco statuit, qui- bus necessaria jugiter ministravit. Her ainess. 13. Cumque gravi corporis infirmitate laboraret, Dunstanus Osbem, ad earn intrans consolatur, et hortatur illam ut nudam ab P* omni mundana specie se faciat, ne in transeunte quicquam She makes suum princeps mundi inveniat. Oui ilia, " Jesum Christum her will, <« ^q^^xxi mearum h^redem facio, te vero haereditatis tutorem constituo, ut quicquid •Ilium cognoveris velle tui arbitrii sit effectui mancipare." Dunstanus vero gazas ejus mobiles continuo pauperibus erogavit, castera ad ecclesiarum subleva- Dunstan tionem reservabat. Et dum vespere ostium ecclesias psallendo mystic Dove prasteriret, erectis ad coelum oculis Spiritum Sanctum in co- Osbern go to visit imnb» specie videt descendentem ; cujus corpus, omni candore p. 88. ' nitidiiis, alarum remigia scintillantis ignis splendorem per aera spargebant. Quern ille contemplatus, domum matronae subin- trantem vidit. Gonfestim regressus, aspexit domum divino fulgore splendentem, audit foeminam gratias Deo agentem, miratur colloquium, et dicendi finem patiens auditor expectat. Shede- Demum subintrat, stelliferi illius nomen requirit, nuncium viSt.^^^^^ interrogat. Ilia autem modeste subridens illi ait, *'Tu stel- liferum antequam buc venires vidisti, et nunc cui sim locuta '* interrogas? Ipse est qui tibi ad ostiupa ecclesise psallenti (S AUCTORE J. CAPGRAVIO. Osbern, ** apparuit, qui et me de pavore imminentis mortis perfcerri- P* 88. tarn visitationis sii89 gratia consolari dignatus est. Aimun- cio itaque omnibus amiois meis tristandum de mea morte *' non esse, quoniam me suscipiet claritas aetemse vitaB. Tibi ** autem singulari amico gratias refero, quia tuis sempcjr in- ** structa admonitionibus et adjuta orationibus, ecce ad peum ** vado." Quae, cum spiritum tradidisset Deo^ in ecclesia beatae Marias honorifice sepulta est. Dunstanus vero turn de illius, tum etiam de sui ipsius patrimonio soUioitus, nam uter- que parens obierat, nec prseter eum alium baeredem relique- Osbern, rant; prime quidem viciniores patrimonii terras eidem eccle- P' sise contulit, cseteras fundandis quinque monasteriis reservavit. Qua9 monasteria, processu temporis, per ejus industriam mo- nachorum numero et divitiis multipliciter aucta sunt. 14. Exinde Dunstanus majoribus sese virtutum profectibus subdens, deprecatus est Dominum ostendi sibi gloriam jus- torum, ut qui earn per fidem bene creditam haberet, per mani- festationem cognitam dulcius amaret. Talia ex corde meditanti astitit juvenis, decor e insignis, quem puerum olim in corpore ipse puer noverat, et sancta semper familiaritate dilexerat, referens ei quas sunt aeternae vitas gaudia, ilium in hoc sasculo plura passurum, dsemonum insidias, malignitates hominum, ad summos gradus ilium ascensurum, multa millia hominum Deo lucraturum, et post hasc ad coelestia regna migraturum. Sed cum dicenti assensum non dedisset, apprehendit eum juvenis, et in atrium ecclesisB deducens, ostendit ei locum eatenus inconvulsum, et ait, *'Ut de auditis singulis dubietas omnis " auferatur, ante triduum presbyter quidam hie sepelietur, et nondum infirmatur.'* Exsurgens autem mane ab oratione Dunstanus, convocatis in unum clericis, ad locum venit, posi- toque signo ait, Si vera sunt quae nihi nocturne tempore *' ostensa sunt, ante tres dies presbyter quidam hie sepelietur, et nondum infirmatur.*' Yix illis ab invicem digressis su- per venit presbyter quidam, qui facta cum clericis conventione, praefatum locum in sepulturam optinuit, dicens, " Cum me Deus Osbern, " corpore migrare jusserit, hoc in loco meas precor reli- p. 90. " quias sepelite." Eecessit presbyter sanus, nocte rediit asgrotus, obiit in erastino, et in loco beato patri assignato sepelitur. She tells of assured hope. Dunstau spends her fortune and his own in building monasteries. Dunstan prays for a sign. Vision of a dead friend who tells him his future career. As a proof of his truth he tells him of the ap- proaching death and burial of a priest. The sign fulfilled. 15. Defuncto tandem rege Ethelstano, frater ejus Edmundus Athelstan in regem erectus est, qui statim accito Dunstano, inter l^^^^j^^ palatines proceres summum tenere fecit principatum. At favours ille justitiam et judicium ubique in terra coUapsum exal- tare cupiens, tam regem quam omnes Anglorum principes 382 VITA ET MIRACXJLA DUNSTANI His enemies prejudice the king against him. Edmund whilst out hunting comes to the edge of a precipice. He confesses his sin against Dunstan and is saved. He receives him again into favour. and gives him Glas> tonbury. justiti^ legibus submittere curavit. Iterum sicut olim a pie- Osbern, risque nobilium, malorum satore stimulante, in prosperos P* Dunstani successus est offensum, et regi ut a consortio illorum pelleretur falsa criminatione suggestum. Rex autem plus ho- nes to falsis favor em attribuens, Dunstanum et rebus et gratia Osbem, regia privatum a curia proturbari jubet. Adveniente vero p. 91. tertia luce, rex venatum pergens per devia quaeque fugientem cervum insectari coepit. Omni tandem fugiendi liber tate ne- gata, bestia prascipitium quoddam arduum et excelsum valde petit, ruitque, et in partes minutissimas contrita depe- rit ; et canum sequentium similis interitus evenit. Cumque regem illuc equus adveheret, viso comminus quod pras se fortuna pararat, retraxit habenas, vectorem reflectere nisus. Et ecce, ruptis repente fraenis, regem veloci cursu equus asportat. Omnino igitur de se difiidens, coeleste auxilium implorat, sicque confitendo orat, ** Deus, Rex omnipotens, Qui, ** cum sis super omnia excelsus, humilia respicis et alta sem- per a longe cognoscis, adesto nunc non regi sed homini " caeteris mortalibus simili, in supremo mortis periculo con- " sistenti; nec reminiscaris injuriarum fideli Tuo Dunstano per me illatarum, quoniam si me ipsius meritis a prsesenti *' morte eripueris, quoad vivam devotum me Tui nominis et ** illius laudatorem habebis." ISTecdum plene verba finierat, cum animal, quasi divina manu retentum, in summo voragi- nis fixum manebat. Tunc rex corde pariter et ore Deo gra- Osbern, tias referens, Dunstanum adesse jubet, et quae per ilium p. 92. Divinitas operata sit, coram omnibus exponit. Et apprebensa dextera ejus, osculatus est eam, dicens, " Agnosco, viroram " sanctissime, quid in te commiserim mali, non quod ego voluerim, sed quod a pessimis hominibus coactus idfecerim. " Gratias ago dementias Dei, quse non solum debitum, mihi supplicium noluit inferre, verum etiam, a praecipitio mor- ** tis eripiens, longioris vitae spatia in tuO nomine concessit. ** Sit ergo deinceps inter nos perfectae familiaritatis integritas, sit in disponendis in palatio rebus libera semper tibi facul- " tas ; sit in toto Anglorum regno judicandi inter virum et " proximum ejus summa potestas. Et ut animi raei affectum circa te cognitum habeas, ilium tibi locum in quo te geni- " turn, educatum, conversatum accepi, perpetuo jure possiden- ** dum trado, ut quodcunque de illo velis statuere tui arbitrii sit considerare. Quod si ejus ordinis cujus tu habitum ** geris ibidem aggregare volueris, quicquid eis in quacunque re defuerit ego ob gratiam tui regia liberalitate supplebo." He begins to build. 16. Dunstanus igitur ecclesi^ fundamenta jacere, officinas secundum exemplar olim sibi ostensum construere, egregium AUCTORE J. CAPGRAVIO. Temptation by tne devil as a wolf and as a fox. Dunstan takes S. An- drew as his patron. Osbern, monachorum collegium coadnnare curavit. Quibus ipse pri- He becomes p. 92. mus abbas effectus, ad tantam vita3 perfectionem omnes ad- duxit, ut ad omnes circumquaque ecclesias ex eisdem monacbis Osbern, pontifices electi et abbates assumpti sint. P- 93. Quadam enim nocte oranti Dunstano malignus spiritus in immanem lupum se transfigurat, iterumque post paululum vulpem blandientem confingit. Quam ille specierum varieta- tem snbridens, '*0 te," inquit, per omnia similem tibi ! O ** formas tuse actioni congruas ! dum in altero cruentum, in altero te comprobes fraudulentum. Yade jam, inimice, qno- *' niam in Ejus nomine te vincam in lupo et vulpe,^ Qui te in leone superavit et dracone." Videns "autem vir Dei se magnam a djemonibus invidiam pati, adhibuit vitse suae patro- num Andream apostolum, ut esset fidus interpres apud Deum, assiduus in terra comes, atque in omnibus mundi bujus turbi- nibus indeficiens custos. Hujus ipse assidua protectione quasi muro vallatus, quse mundi sunt transcendit, et in amore Dei jugi meditatione quievit. Unde suavissimis supernorum spiri- tuum concentibus ssepe interesse promeruit, ut qui angelorum conversationem agebat in terra, illorum societatem agnosceret in coelo. Cum autem regi Edmundo filius nasceretur no- mine Edgarus, audivit beatus Dunstanus angelos in coelo gratulantes, et cum magna exultatione psallentes, " Sit pax, sit magna Anglorum ecclesise Isetitia, quamdiu puer natus ** regnum tenuerit, et noster Dunstanus mortalis vitas raetas transegerit." Osbern, 17. Apud Batensem ecclesiam, dum solitarius oraret, re- At Bath he 94. pente ad superna raptus animam cujusdam discipuli SUi, apud ^^ead Glastoniam educati, innumera angelorum frequentia hinc inde P^P^l- stipatam, atque immensi luminis fulgore perfusam, ad coeli palatium provehi conspexit. 18. Gontigit ut regem loquendi sibi cupidissimum Dun- stanus adiret, diabolum scurrse simillimum coram equitanti- the death of bus deprehendit saltantem, et quasi de futuro aliquo lucro ' gloriantem. Cujus prsesentiam dum populo indicasset, formam- que omnium conspectibus borribilem ex imperio denudasset, requisitus quid ejusdem monstri tam petulans Isetitia proten- deret, ille mortem regis regnique mutationem proximam esse denunciat. Post hsec vero infra septem dies et rex occi- ditur et regnum mutatur. 19. Sepulto apud Glastoniam rege Edmundo, successit ei E^^^ in regnum frater suus Edredus, cultor justitiae et pietatis, He has an angelic warning at Edgar's birth. 334 VITA ET MIRACULA DUNSTANI ri8es?o^eat •^^^-'^ valde diligens. In Cujus conspectu pater Dunstanus Osbern, power un- adeo pretiosus erat, ut omni eum Immano generi prseferret, ut P» derEdred. ppin^jp^jji testamentorum statueret, thesauros ei delegaret, animam, corpus et regnum committeret, nec quisquam in toto regno Anglorum esset qui absque ejus imperio manum vel pedem moveret. Proinde Dunstanus quasi rex et regis impe- rator effectus, virgam aequitatis et justitise per omnes Anglo- rum fines extendit, ecclesias quas ipse fundaverat, aut ab aliis fundatas egestas oppresserat, amplis possessionibus rele- vare curavit. Edred tries 20. Defuncto Elphego Wentanae urbis episcopo, cum him to be- rex Edredus Dunstano pastoralem suscipere curam persua- of^in?^^^ dere non posset, reginss matri suae Eadivas verbum posuit Chester. suadelse. Quod cum instanter regina fecisset, ille respon- dit ; **Nolo," ait, " domina, illud a me expeti quod vel con- Osbem " cessum meos animos perturbet, vel non concessum tuos p. 96. offendat. Neque enim nescio quam diflSiculter suam quisque ** ante tribunal Christi causam agat, nedum alienae causae ** cognitor aut judex exsistat." Cumque ilia negantem suis adhuc rationibus tenere voluisset, motus ille paulisper ait, ** Certissimum habeto, domina, in diebus filii tui pontificali His refusal. ** infula me non esse sublimandum." Cumque sopori mem- bra dedisset adsunt ei in somnis apostoli Dei, Petrus et Paulus cum Sancto Andrea, gladios in manibus tenentes. Osbem, Erat autem scriptum aureis litteris in gladio Petri, In p. 97. His vision principio erat Yerbum, et Verbum erat apud Deum, et apostles^^^^ Deus erat Yerbum." Caeterorum gladiis nomina tenen- tium scripta erant, Pauli Paulus, Andreas Andreas. Hos gladios officiosa benignitate sibi obtulerunt. Interea Andream exhilarato vultu aspicit conniventem et evangelicis verbis audit praecinentem, "Tollite jugum meum super vos, et dis- " cite a me, quia mitis sum et liumilis corde, et invenietis " requiem animabus vestris." Tunc a beato Petro jussus Isevam extendere, modicum crepitantis ferulas ictum excepit, hoc ab illo audiens, "Hoc tibi sit et poena abjecti et signum " ulterius non abjiciendi pontificatus." Evigilans autem vir Edred^mter- Dei gratias egit Deo, Cujus munere ita se conspicit honora- ^slon! ^ tum, et divinitus visitatum. Cumque regi cuneta narras- set, ille visionem absolvens dixit, ** Quoniam per arma apo- *' stolicas benedictionis potestas exprimitur pontificalia, noveris te pro eo quod jugum Domini contempseris increpatum, aut " divina electione futurum pontificem designatum. Porro " quod * in principio erat Yerbum ' gladio Petri apostoli scriptum^ vidisti, cum Yerbum Dei sit unigenitus Filius Dei, Qui homo pro hominibus inter homines factus est, AUCTORE J. CAPGRAVIO. S85 profeoto scias te sedis ejus principem futurum quae Christi nomine Oantuariao honoratur." 21. Interim vero rex Edredus, lethali morbo correptus, Edred, sick decidit in lectum, et celeriter nuncios mittit qui patrem vitse s^ds^for**^* suse Dunstanum accersiant, ut sit confessionum suscepfcor, et Dunstan. fidelis apud Deum intercessor. Contristatus igitur Dunstanus quanta velocitate potuit, anaicum regem invisere pergit. Yi- dens autem ilium Deus et cordis dolore affligi et corporis laborem pati, non est passus ut ultra ilium afflictio tangeret, quin et dolorem linivit et laborem imminuit. ISTam cum esset l)unstan in itinere, et membra jejuniis confecta fatigaret, vox ab cuiojfliy sethere lapsa insonuit dicens, Ecce rex Edredus obdormivit t^g^^lng^g in Domino." Ad quam vocem equus cui insidebat per- death, cussus interiit. Et suis rem aperiens commendavit animam regis defuncti in manu Eegis aeterni. 22. Huic Edredo successit Edwinus, filius Edmundi regis, Edwy aetate quidem juvenis et nulla regnandi gratia pollens. Qui neque ipse sapiens neque sapientum consilio acquiescens, sed alter Roboam, despectis majoribus natu, puerorum consilia sec- tabatur. Optimum reputabat quemque rebus spoliare, locu- His mis- pletes proscribere, exhffiredare ecclesias, detrahere religioni, sovernraent. in civitatibus exactiones exercere, libidine ardens, sine inter- missione ^stuabat ad coitum. Ob lioc Dunstanus graviter offensus, frequenter eum acriter in locis opportunis increpare Dunstan coepit ; ille increpantem ridere, multa illi mala minari non Gl*aston-*^ timuit. Postquam autem industriam suam nihil praevalere ^^^y* videret, omnino decrevit ejus colloquio abstinendum, sicque ad monasterium snum regressus est. 23. Erat autem in monasterio turris exstructa, quam Miracle of necdum uUa in supremo cacumine tectura claudebat. Oumque beam*^^^"^ populus trabem totius operis sustentatricem summis muris applicare contenderet, repente ruptis funibus eadem trabes deorsum ruere coepit. Clamor ingens fit totius populi, Dun- stanum iteratis vocibus perstrepentis. At Dunstanus elevatam dexteram machinse opposuit, e regione signo crucis trabem depingit. Necdum sancta manus sanctos contraxerat digitos, cum ea quae vergere coeperat trabes non vinculis astricta, non machinis leyata, nec ullo humani ingenii apparatu sustentata, ad locum de quo ruere coeperat revehitur. Translatus hostis antiquus in speciem tirsi hiante rictu orantem aggreditur Dunstanum, injectisque ungulis pastoralem 336 VITA ET MIRACULA DUNSTANI Dunstan quam manu tenebat virgam complectitur, atque ad se trahere Osbern, sS^on the conatur. At Dunstanus divinO spiritu fortiter roboratus re- p. 100. devil's back, tractum ad se baculum erigit in sublime, fugientem beluam dirissime caedit, nec prius monstrum caedendo desistit, quam flagellum in tergo illius tribus in partibus comminutum apparuit. / AtBdwjr's 24. Victus enim in se diabolus, in aliis victorem suum fS°Dun^ sincere quaerit. li^fam rege praefato, eodem quo consecratus Stan is sent fuerat die, in turpes concubitus publice devoluto, nemine thekii^^^ tamen eiim redarguere auso, pari omnium voto Dunstanus an^ of compellitur, qui regem adeat, divina humanaque ratione regium women.^ stuprum compescat, mulierem adulteram suspendii commina- tione percellat. Quo factp, regem a moecliali toro violenter absfcraxit, positaque in capite ejus corona coram archiepi- scopo Odone adduxit. Itaque mulieris animum diabolus in- Osbernr stigat, regis irara mulier exaltat : ambo exsilium Dunstano ?• 101. intentant. Omnes monachorum ecclesiae, urgente regis edicto, suis rebus spoliabantur, et descriptis omnibus cum ipse pro- scriptus fuisset, inter lacrymas monachorum et gemitus pau- Heis perum audita es in atrio templi vox plaudentis diaboli quasi l^ve^Glas- VOX juvenculae acriter atque minute cachinnantis. Quem tonbury. Dunstanus severa fronte suspiciens, ** Nihil," ait, "super ex- (Joh. silio meo gratuleris, quoniam plus est quod me ^^^^^'^^^ g^g^^^*^^ ** doleas, quam quicquid me exsulante laetari valeas." Quo p 324) dicto malignus ille confestim abscessit. He goes to Dunstanus vero in Flandriam navigans in monasterio Flanders. Q-andavensi arctissimam vitam duxit. Nec tamen cessat mulieris vesania quin omnibus qui Dunstanum hospitio foverant perscrutatis, proscriptis, dampnatis, ipsiusque oculis Osbern, eruendis, iniquitatis ministros rex transmitteret. Verum p. 102. divina dementia miserante ilium ante Gallia suscepit, quam servi Jezabelis fluctus maris attigissent. Exsulat itaque Virulence of Dunstanus, nulla exsilii dampna deplorans, dum suis meritis the women. .^^ ^^^^.^ omnes devinciret, ut patriam esse exsilium putaret. Ilium quoque apostoli Andreae consolatio fovit, qui nuUius rei quam ipse expeteret eum indigere permisit. The north 25. Insurgunt interim contra regem omnes ab Humbre poseEdwy fluvio usque Thamisim, et ipsum cum adultera fugientem E^ar^°* persequuntur, et qua digna fuerat morte comprehensam adulteram mulctant, et regem latebras quserentem usque Cantiam fugere compellunt. Deinde accito fratre ejus Edgaro, super provincias inter aquas prsedictas regem AUCTORE J. CAPGRAVIO. 337 Osbern^ p. 103. Osbern, p. 104. statuunt. Edwinus vero flagitia non deserens in CantisG regno aliquamdiu tyrannizat. 26. Edgarus ad regimen regni assumptus concilium Edgar re- convocat, iniqua fratris decreta annihilat, a fratrc ablata gt^i.''^^'^" restituit, Dunstanum ab exsilio in magna gloria revocat, nec ante a precibus quiescere voluit quam pastoralem curam Wigorniensis ecclesias Dunstanus susciperet. Qui Cantua- ^^^^^^^^ riam sacrandus adveniens ab Odone archiepiscopo cum Worcester, honore maximo susceptus est, et consecrationis ministe- rium, non quasi super antitistem sed super arcbiepiscopum Cantuariensem hilariter complevit. Ob hoc a clero repre- liensus sic respondit : "Si divinis humana non cederent, Hisconse- ' jure mihi hominum auctoritas praetendi posset ; nunc vero, * quoniam auctor omnium Deus est, non possum illud non ' facere, quod faciendum Spiritus Dei dignatus est praecipere. ' Erit namque beatus iste proximus post mortem meam. hujus * sedis archiepiscopus, et adversus mundi principem fortissimus * praeliator." Osbern, p. 105. (c 27. Interea mortuo impiissimo rege Edwino, atque in sortem malignorum spirituum translate, Dunstanus in ecclesia cui praeerat cum orationibus vacaret, ecce tartarea cobors sub ejus aspectu exsultando quasi cborum ducere, et veluti de capta prseda liBtas victorias age re coepit. Inquirit Dun- stanus causam loetitiae : audit regem obiisse, animam illius gehennalibus statim incendiis tradendam, sed prius hoc sibi ex divino imperio nunciandum fore. Motus idcirco pietate Dunstanus in terram prosternitur ; copiosus ex oculis lacry- marum imber producitur ; pulsat Deum precibus, nec orando quiescit quousque spiritum regis liberatum agnoscit. Peracta autem hrevi mora, redit tristis legio infernalis, magnoque clam ore in has voces erumpit : " 0 te pessimum hominem, 0 fidei alienum, 0 nostris beneficiis semper ingratum. ISTos detulimus obsequium, tu nobis retulisti supplicium ; ad ulciscendas injurias tuas de regione tenebrarum veni- mus, et ecce adversis imprecationibus tuis confusi redimus." Cumque ille depromendae veritatis praeceptum d^monibus in- diceret, agnoscit animam regis angelica virtute illis sublatam, ad statutum terminum sub signaculo servatam ; nihil juris in illam daemones habere, sed in sortem poeriitentium aniraarum eandem cedere. Tunc ille exsultans in Domino furores illo- rum tali ratione compescuit. "Quid," inquit, " injusti actum " est vobis? Si peccavit homo iste, in Christum et in me Y On Edwy's death Dun- stan sees his soul carried off by devils. He obtains its release. His argu- ment with the devils. S38 VITA ET MIRACULA DUNSTANI confutes the devils. Dunstan ^ " peccavit: sed quoniam meas propter Christum dimisi in- Osbem jurias, dimisit et Suas Christns, cum Ejus ego clementiam p. 105. deprecatus sum. Quod ergo Christus et ego dignati sumus clementer indulgere, vos qua temeritate audetis improbe " reprehendere ?" Quar sententia spiritus maligni quasi sagitta percussi, velut musc8G a vento raptso dissiliunt. He is chosen bishop of London. 28. Defuncto Londoniensi episcopo, rogatu regis et prin- cipum Dunstanus successione donatur ; a civibus urbis, im- portunis Yocibus, nomen illius acclamatur. ISTeque ilium juvit excusatio canonum auctoritate prsetensa, qui duas ecclesias uni episcopo fieri posse non permittunt. Sicqiie utrique Osbem, ecclesise, Londoniensi scilicet et Wigomiensi prsesidens, P* ^^^* utramque regens, utriusque proprius episcopus fuit. Sicque gladium Pauli liabuit, quem sibi destinatum olim ipse detulit, et ad. dividendos ecclesiae inimicos habendum tradidit. Odo dies ; Elfsin suc- ceeds. Elfsin's ambition. 29. Mortuo quoque arcliiepiscopo Odone, cum rex Dun- stanum adjuraret ut archiepiscopatum sumeret, nec ille adjuranti ulla ratione assensum praeberet, Elsinus Winto- niensis episcopus, paratis advocatis/ quorum manus impleverat, surrepto regis edicto Oantuariam intrusus est. Hie enim^ et ante Odonem archiepiscopatum ambierat, sed custos ecclesise Suae Christus ambitionem illius impedie- bat.^ Primo itaque apud Cantuariam exceptionis suae die non abstinuit quin conceptas mente furias evomeret, et tumbam beati Odonis pedibus pulsans, ait, '* Pessime senex, animam effudisti, sero satis te meliori locum fecisti ! Ita- que quod diu conciipiYi, te invito teneo, undo tibi malas grates ago." Cum autem cubili se dedisset, vidit beati Odonis effigiem improperare convitium, minari exitum. Ille vero, qui volatico phantasmate se putabat eludi, ad recipien- He is frozen dum pallium Eomam pergit; per Alpes tracsiit, ubi nivali theSps^^ frigore congelatus exenteratorum equorum spirantibus adhuc extis pedes, quibus tumbam Odonis pulsaverat, involvit;'* He insults Odo. te < ( Osbem, p. 107. Will. Mal- mesb. G.P. § 17. Will. Mal- mesb. G. P. §17. (Job. Tynem. Hist. Aurea, p. 332.) ^ paratis adiwcatis . . . intrusus esf] From William of Malmesbury, Gesta Pontificum, lib. i. ed, Hamil- ton, p. 25. 2 Hie enim] The following para- graph is partly from Osbern, but principally from William of Mal- mesbury, who seems to have taken the story with more or less modifi- cation from Eadmer's Life of OdO, Angl. Sac. ii. 85. ^ Hie . . . impediehat'] Osbern, above, p. 107. ^ Primo . . . involvit"] from Wil- liam of Malmesbury, Gesta Pontifi- cum, i. § 17. From this point the AITCTORE J, CAPGRAVIO. 339 et sic mi sere interiit, ut qui ab amore coelestium frigtiisset in He dies, corde, per frigoris asperitatem periret in corpore, et qui alienos honores ambire prsesumpsisset, ipse in aliena regione mortuus honorem pariter et vitam amitteret. Iterum preces Dunstano de archiepiscopatu funduntur, nec quicquam in animo illius consensus operantur. Quapropter Bertbelinus Birhthelm Dorsetensium episcopus ad archiepiscopatum assumptus, et ISdts re- post paucos dies ad tantum onus minus idoneus inventus, «i<^"^6<^- non sine verecundia rediit ad ecclesiam snam. Dutistanus igitur, regis et episcoporum importunitate superatus, ad archiepiscopatum electus est. Eomam profectus, a papa Johanne pallium suscepit, et An- Dunstan gliam rediit. succeeds. Primo enim apud Cantuariam adventus sui die, cum sa- Appearance T, .1 • i. J. J. T T\ ' ' 'n J* X • of the dove ens altaribus assisteret, et populo Dei vivificum panem distri- on his first buendo porrigeret, repente contecta nube domo, columba de Canterbury coelo descendens, quousque sacrificium fuisset consummatum, super ilium mansit. Peracto autem sacrificio, requievit super tumbam beati Odonis, qu83 in modum pyramidis ad australem partem altaris constructa fuit. Ex qua die sanctum Odonem ita Dunstanus reveritus est, ut nunquam pertrans- iret nisi genua flecteret, bonumque ilium vocaret, ita dicens, Requiescat Odo bonus." Dedicabat aliquando Dunstanus ecclesiam cuiusdam nobilis, He brings ^ . ^ ^ water out of ubi dum aqua deficeret ad ministerium, et ille nobilis turba- a rock, retur, prsemissa ad Deum prece, baculo terram percussit, et arida rupes aquam produxit, quae usque hodie manans, ac salutiferum poculum preebens, Dunstani nomen celebre facit.^ 30. Cum enim a forensibus rebus requies data fuisset, tunc His daily secretins cum Deo manere coepit, sacris vigiliis insistendo, ^Etsf" divinas scripturas legendo, aut earum codices emendando. Summumque ei studium fuit ut nunquam a diVinis operibus vacaret; sed nunc verum judicium inter virum et virum dis- cernere, nunc imp^,catas hominum mentes placido sermone tranquillare ; horum inepta dissolvere conjugia, illorum haere- traces of a third authority besides Osbern and Eadmer, which is also represented in the Historia Aurea of John of Tynemouth, become apparent. A few occasional words before noted are borrowed from this source, but now whole clauses ap- pear. The MS. of the Hiistoria Aurea refen'ed to is the MS. Bodl. 240. * Dedidabat . . . facit'] A piece of patchwork from Osbern and Ead- mer, but taken directly from the Historia Aurea. Y 2 340 VITA ET MIRACULA DUNSTANI Dunstan's ecclesiasti- cal reforms. ticam refutare opinionem ; hie neglecta revocare, illic nova Osbern, construere, viduis, orphanis ac peregrinis ex justis eccjesiss P- redditibus subvenire. Proinde rex consilio ejus nt vitae suae credens, et omne^ quod ab eo diceretur, quasi ab Omnipotentis ore prolatum fuisset, suscipiens, quaecunque statuenda erant statuit, quaecunque damnanda damnavit. Omnes ecclesiarum ministros, qui aut venandi studio intenti, aut quaestuosis ne- gotiis dediti, sen fornicationis insolentia deturpati, aetatem agere solebant, aut districta animadversione decrevit - coher- cendos, aut de ecclesiis expellendos. Unde factum est ut quarundam clarissimarum ecclesiarum ministri, dum volupta- tem honestati prgeferrent, regali sahctione de eisdem ecclesiis expulsi, melioribus se et alterius ordinis viris sua loca relin- querent. Dunstan reproves him. Sin of Edgar 31. Hostis enim antiquus totius ecclesiaa gaudia cupiens ^gin.^^^^^^ disturbare, accendit animum regis in amorem Deo sacrataB virginis, nt quoniam a tramite justitise Dunstanum dejicere non posset, eum quern praacipue diligebat dejiceret. Perpe- trato itaque in virginem velatam peccato, atque ad publicam populi audientiam perlato, Dunstanus tam pro culpa quam pro regis infamia gravissimo dolore affectus, mox ilium veluti alterum David redargaendam alter ille Nathan intrepidus adiit. Oui assurgens rex, cum manum extenderet, ut eum ad regium thronum deduceret, ille renuens manum dare, oculos cum indignatione in ilium torsit, et ait; " Tu pontificis manum audes tangere, qui virginem Deitatis munere ar- rbatam non timuisti prgeripere ? Sponsam Gonditoris tui adulterasti, et amicum Sponsi aliquo tuo obsequio existimas posse placari? Nolo amicus esse cui Christus fuerit ini- micus ? " Territus ergo verborum tonitruo rex pedibus Dunstani prosternitur ; scelus flebiliter fatetur, veniam humi- liter precatur. Quod ut vidit pontifex, expavit, perfusumque regem lacrymis, lacrymis et ipse madens, de terra levavit. Denique cum magnitudinem peccati exposuisset, et paratum ilium ad omnem satisfactionem reddidisset, septennem ei poeni- tentiam indixit, ut in toto hoc spatio coronam regni non ges- taret, jejunium in hebdomada biduanum transigeret ; thesauros SUOS pauperibus large dispergeret: super hsec sacrandis Deo virginibus monasterium Septonias fundaret, quatenus qui unam per peccatum Deo virginem abstulisset, plures Ei per plura saeculi volumina aggregaret; clericos etiam malse actionis de ecclesiis propelleret, monachorum agmina introduceret, justas Deoque acceptas leges sanciret, et per omnes fines regni populis custodiendas mandaret. Nihil enim erat quod minus Osbern, p. 111. Edgar's re- pentance. (Joh. Tynem. Hist. Aurea, p. 324.) Osbern, p. 112, His pen- ances. AUCTORE J. CAPGRAVIO. 341 Osbern, p. 112. (Job. Tynem. Hist. Aurea, p. 326.) Eadmer, p. 209. Higden, Polycr. lib. vi. Liber de Hyda, p. 179. (Job. Tynem. Hist. Aurea, p. 326.) Eadmer, pp. 200, 201. (Job. Tynem. Hist. Aurea, p. 324.) After seven years he is crowned. William of Malmes- bury's ac- count of Edgar's wives. aut segnius rex impleret quam a rectore \it8e suae praeceptum fuisset. Elapso tandem septennalis poenitentiaa termino, congregatis omnibus Anglise principibus, episcopis et abba- tibus, imposuit regi coronam coram omni multitudine populi Anglorum, cunctis lastantibus, et Deum in Sancto Dunstano laudantibus. Puerum vero ex peccatrice quondam progeni- tum, sacro fonte regeneratum, levavit, Edwardum illuill vo- cavit, et in filium sibi adoptavit. Willelmus^ in libro secundo Pontificum, et etiam Historise nonnuUse asserunt Edgarum ex prima uxore genuisse Edwardum, ex secunda Etbelredum, et tandem de Wilfritba genuisse Editbam virginem sanctam. Hanc enim Wilfritbam non vere sanctimonialem, sicut opinio vulgaris delirat, sed timore regis Edgari, eam illicite concupiscentis, proprio arbitrio esse velatam constat. Unde legitur^ quod cum apud Wintoniam rex veniret, quandam puellam in communi babitu speciosissimam videns et concupiscens pro ilia misit. Quae timens pudori suo raptum velum a quadam sanctimo- niali capiti suo imposuit, et sic ad regem ivit. Quam videns ille, ait, " Quam subito sanctimonialis effecta es I" Et ablato velo renitenti vim intulit; et secundum quod praedicitur sep- tennem poenitentiam egit. Ilia quoque- partu explicito, volup- tati renuncians, religiose vixit, sanctaque celebratur apud Wiltboniam, ut asseritur. Illis enim diebus multis in locis abjectis clericis, insolen- ter viventibus, monacbi instituuntur. Nam clerici la.borem cbori fugientes, et bona ecclesia3 pro libito suo illicite consu- mentes, vicarios parum ad victum babentes loco sui constitue- runt. Sed cum sa)pius admoniti non corrigerentur, rex prae- bendas clericorum vicariis praefatis contulit. Sed et illi in personatum promo ti vicarios sibi facientes, prioribus pejores facti sunt. Rex igitur turbatus, annuente papa, monacbos introduxit.^ 32. Eo tempore * quidam comes duxerat cognatam suam, et Bunstan correptus a Dunstano parere noluit. Excommunicatur ille; unSwIuf adiit regem conquer ens de Dunstano. Rex mandavit arcbi- inarriage. episcopo ut eum absolveret, qui noluit, sed eum gravius ex- Another ac- count of the veiled virgin. Monastic abuses and reforms. ^ William of Malmesbury, Gesta Regum, lib. ii. § 159, Gesta Ponti- ficum, ii. § 87. 2 Tbe following version of the story is from Eadmer, above, p. 209. ^ This paragraph is from Higden's Polycronicon, lib. vi. (ed. Gale, p. 264) ; through the Historia Aurea. ^ The following story is taken from Eadmer, above, p. 200, ap- parently through John of Tyne- mouth. 342 VITA ET MIRACULA DUNSTANI communicavit. Ille Eomam cum multis muneribus misit, et Eadmer, He resists apostolicus mandavit Dunstano ut eum absolveret. Absit P- 201. command. " boc," inquit Dunstanus, ut causa alicujus mortalis bomi- ^^^'jjj nis contemnam legem Dei mei." Quod videns comes poe- ^{^t, nituit, et uxorem suam repudiavit, nudisque pedibus, laneis Aurea, indutus, virgamque in manu gerens, cecidit ad pedes Dun- P- 324.) stani, et tunc primo absolutus est. Three 33. Quodam tempore capti sunt tres fabricator's falsae mo- Eadmer, demrSitl?' Ji^tae, qui mox adjudicati sunt ad manuum abscisionem, et PP- 202, mutilation. Dunstanum non latuit. Die autem Pentecostes celebraturus^j^^ Missam, percunctatus est utrum lex impleta esset ; respon- Tynem. sum est propter reverentiam diei dilatam esse poenam usque Hist, in diem alterum. Nequaquam," inquit, ** ad altare ego bodie Aurea, " ascendam, donee debitam sustinuerint poenam; nam nego- P* ^^^*^ Dunstan tium ad me respicit." Ipsi enim viri in potestate ejus erant. mMs^unti?^ Dixit, et pro eis qui manus perdituri erant, multum plorans, os- ^I^P^^is^" tendit de qua affectione boo dixit. Quibus punitis ascendit ad been in- altare lota facie, dicens, "!N"unc confido quod sacrificium de flicted. it jjjg^jj^ jj^QQ^ suscipiet Omnipotens.'* In quaMissa dum diceret, Ecclesiam Tuam quam pacificare, custodire, adunare et re- gere digneris," nivea columba super eum multis videntibus descendit, et alis expansis super caput ejus sic mansit in Appearance silentio usque dum sacrificium compleretur. Quo impleto di- dovef vertit super tumbam Odonis, quondam arcbiepiscopi, alis suis eam complexans, et rostro deosculans. Undo Dunstanus, quo- ties postea sepulcrum illius pertransivit, ut prsemittitur, genua flexit et eum postea Odonem so goode, id est, Odo- nem bonum appellavit. His chasuble Dum autem digrederetur ab altari, ministris pro signo quod Eadmer, S^yheld acciderat in diversa euntibus, non fuit qui casulam illius Py^^^* "P- susciperet. Quae pependit in acre, nec terram tetigit, ne ser- ijiy^Jj^^ vum Dei a sua intentione turbaret. Hist. He turns Cum autem Dunstanus quandam dedicaret ecclesiam, Aurea, Mayfleld , 'ii • t j • . i V- 325.) church to et lllam vicLisset versus orientem non esse conversam, nu- ^ theeafit. j^ero suo parum suppressit eam, et mox fertur eam ad orientem se convertisse. Villa autem in qua hoc factum legitur Magavelda vocabatur. it Changes on 34. Post mortem vero Edgari regis, status regni turbatio- joh. d^S'^ nem pertulit ; nam plures magnates, ejectis monacbis de Tynem. magnis monasteriis, quos rex Edgarus et Dunstanus institue- ^^^t. rant, clericos cum uxOribus reduxerunt. Coacto super boc "^^25* apud Wintoniam consjlio, imago Grucifixi, in capite refectorii AUCTORE J. CAPGRAVIO. 343 Eadmer, p. 213. Joh. Tjnem. Hist. Aurea, p. 325. Osbern, p. 113. Osbern, p. 114. modo locata, humanas exprimens voces dixit, "Absit lioc ut fiat, absit hoc ut fiat ! judicastis bene, mutaretis non bene." ^ Ad quam vocem omnes, incredibiliter perterriti, clamore pariter eb Dei laudatione aream complent. Hanc enim ima- ginem ego Johannes Wintoniao vidi in capite refectorii monachorum Saneti Swithuni in altum erectam, et in pariete supra caput imaginis sic scriptum erat, " Humano more crux praesens edidit ore, Coelitus affata quae prospicis hie subarata ; Absit hoc ut fiat," et caetera superius memorata. His enim adversariis vi- dentibus cessatum est a contentione, quousque per succes- sionem fiUorum prior discordia renovaretur. Quibus in villa nomine Calne Dunstanus sic respondit : *' Quoniam, senes- *' cente me, antiquis querelis deservire contenditis, fateor, vinci ** nolo, ecclesia3 Suae causam Ohristo judici committo.'* Dixit, et quod dixit irati Dei censura firmavit. Mox etenim concussa domus ; coenaculum sub pedibus est solutum : hostes solo prae- cipitati, ac ruentium trabium pondere sunt oppressi. Ubi vero cum sui s sanctus accubabat, ibi nulla ruinse suffusio erat. Miracle at tlie council of Winches- ter. The writer has seen the memorial of it. Miraculous escape of Dunstan at Calne. (Joh. Tynem. Hist. Aurea, p. 325.) Osbern, p. 115. 35. Edgar o rege mortuo, et Edwardo ad regnum relicto, dum quidam principes acquiescere nollent, Dunstanus arrepto crucis vexillo in medio constitit ; Edwardum illis ostendit, elegit, sacravit ; patrisque ac magistri aflPectum quoad vixit ei impendit. Sed illo post triennium novercali fraude occiso, successit Ethelredus frater suus. Attamen in die consecra- tionis suae, post impositam coronam, fertur Dunstanus hoc illi prsedixisse : " Quoniam aspirasti ad regnum per mortem fra- " tris tui, in cujus sanguine conspiraverunt Angli,^ cum Dunstan secures the succession of Edward. it ignominiosa matre tua, non deficiet gladius de domo tua, S£eviens in te omnibus diebus vitas tuae, interficiens de semine tuo, quousque regnum tuum transferatur in regnum alienum, cujus ritum et linguam gens cui praesides non novit. ISTec expiabitur nisi longa vindicta peccatum tuum, et peccatum matris tuse, et peccatum virorum qui interfuere consilio illius nequam. (t it i i i t His pro- phecy about Ethelred at his corona- tion. 5> ' jadica.slis . . bene] From Ead- mer. " In cujus . . . Angli] from Hig- den, Poly or., vi. p. 269 ; also Hist. Aurea. 344 VITA ET MIRACULA DUNSTANI Prophecy of Hio etiam Ethelredus dum pusiolus a Dunstano baptiza- ^^^^^ retur, minxit in sacro fonte ; unde et beatus Dunstanns prae- Hist. dixit exterminium Anglorum tempore ejus futurum. Aurea, p. 334.) Dunstan 36. Contigit enim Etbelwaldum "Wintoniensem episcopum Osbern, Sihofthe cum Koffensi episcopo Cantuariam venire. Quibus cum PP- T^nohester Hiagno gaudio susceptis, cum tandem ad sua reverti and Roches- yelleilt, confestlm Dunstanus erupit in fletum ; fletum adeo magnum ut vix loqui posset. Inquisitus cur fleret, ait: ** Ea re," inquit, "fleo, quoniam vos in proximo morituros scio." *']Sroli/' inquiunt, ''pater sancte, tam dira nobis propbetia occurrere." Et ille, Quod dixi necesse est fieri. Moriemini enim huio saeculo, sed vivetis cum Deo. Nec '* in bac vita diutius manere debetis, sed seternaliter cum lUo victuri pergetis ad Deum.*' Et infra pauoos dies, sicut praedixerat, ambo episcopi mortui sunt. He is 37. Defuncto ut prsemittitur episcopo Etbelwaldo, et (Job. s.*Sidrew de cligendo pontifice habita dissensione, oravit Dun- S"®^' toconse- i. i -r^ . , . 'T crate Elfege. Stanus ad Dommum ut dignaretur ostendere quis regendaa A^urea, ecclesiae deberet idoneus pastor succedere. Et ecce ^* affuit Andreas apostolus dicens ; Quid, car issime, contrista- " ris ? Surge et Elpbego abbati manum impone, eumque Osbern, * ' desolatae ecclesiae sacerdotem constitue. Nee te aliquorum Elfegi, probibeat potentia, quia non ab homine sed a Deo processit "^'g * *' bsec sententia.'* ^ Ethelred 38. Dum cuim rex Etbelredus propter quasdam dissensiones Osbern, Shfstcr urbem obsideret Eoffensem, patrimonium beati Andrese apo- P- Du^tan.-^^ stoli devastando invasit. Mandavit ei Dunstanus a stultitia quiescere, Andream sicut ad prsestandum facilem, sic ad ulcis- cendum virilem in prompfcu esse, ut potentiam illius ipse ex- periatur, si baereditatem illius vexare non destiterit. Con- temptus a rege Dunstanus iterum eadem suggerit, insuper argenti pondo centum transmittit. Quo accepto ab obsidione recessit. Miratur Dunstanus bominis cupiditatem; boc illi confestim scripsit : ** Quia praetulisti pecuniam Deo, argentum Dunstan's ** apostolo, meae voluntati tuam cupiditatem, velociter venient forhkaf* " super te mala quie locutus est Dominus, mala qualia non *' fuerunt ex quo gens Anglorum regnare coepit usque ad *' tempus illud. Ac tamen vivente me ista non erunt, quoniam " et boc locutus est Dominus." 1 Quid . . . senteniia] From Osbern's life of S. Elfege, Aug, Sac. ii. 126. AUCTOEE J. CAPGEAVIO. 845 (Joh. Tynem. Hist. Aurea, p. 325.) Eadmer, p. 205. Osbern, p. 117. Eadmer, p. 206. Osbern, p. 118. Eadmer, p. 206. (Joh. Tynem, Hist. Aurea, p. 325.) Eadmer, p. 207. (Joh. Tynem. Hist. Aurea, p. 333.) 39. Quadam nocte dum dormiret Dunstanus, per visum In a dream raptus est^ in coelum, efc intererat beatis agminibus illis. mother Oblectabatur modulationibus angelorum Suam genitricem ^ quasi nuptiali thalamo aeterno Rege oopulantiuin, et suave Kyrie eleyson et hymnis et laudibus modulantibus organicis resonantium. Quibus - dum ipse magnifice delectatus inten- deret, accessifc ad eum quidam juvenis candidissimo tectus amictu, dicens, " Quare omnibus aliis gaudentibus et can- tantibus tu solus taces in nuptiis matris tu89 ? Qui re- spondit se ne scire quid in laudem tanti regis cantare posset. Cui ille, *'Yis," inquit, *' instrui quid cantare debeas ?" ^ The hymn Respondit, *'Cupio." Et ille, "Canta, 0 Bex, dominator gen.^^^^^"^^^' *' tium, salva genus Christianorum adbuc in terra peregrinan- tium, ut et ipsi post inimicitias ad gratiam revertantur, " et angelicse ruinae per illos damna reparentur." Ego enim ssepius legi Dunstanum in eadem visione Another quod subsequitur cantare edoctum, "0 Eex, gentium ^j^. " minator omnium, propter sedem majestatis Tu89 da nobis indulgentiam, rex Christe, peccatorum. Alleluya." Quod saepius ille cantans et repetens miro modo delectabatur. Expergefactus statim illam antipbonam jussit scribi. 40. Quodam tempore rex Edgarus adhuc vivens, dum Dunstan, venatum pergeret, Dunstanum donee rediret Missam differre ^g^for™ rogavit. Appropinquante hora tertia, vir Dei sacris induitur Edgar, falls ._ iij I'i*.. ij'T asleep at the vestibus, regem exspectat, stans cubitis mmxus altari, lacry- altar and mis deditus et orationi. Et ecce ! subito sopore leniter ^^^^^ ^ pressus, raptus in coelum et junctus angelis audit eosdem Trinitati modulatis vocibus canere, *' Kyrie eleyson, Christe eleyson, Kyrie eleyson." Et rediens ad se interrogat si rex advenisset. Eespondetur, " Non." Iterum ergo orat, et iterum in coelum raptus audit ibi altisona voce dici., " Ite, Missa est." Cumque responderetur, " Deo gratias accur- rerunt clerici regem adesse dicentes. Quibus ille respondit quod jam Missam audierat, nec aliam eo die auditurus vel celebraturus erat. Interrogatus quare, visionem aperit, et sumpto ex boc sermone prohibuit regi ne ulterius in die Dominico venatum iret. " Kyrie eleyson," quod in coelo audierat suos clericos docuit. Cujus modules harmonise * Quadam . . est] From Eadmer, p. 205, above. - Quibus, etc.'] Eadmer, above, p. 206. 3 See B., p. 41, above. 846 VITA ET MIRACULA DUNSTANI TheKyrie adhuo continet tropus ille apnd Anglos famosus, ** Kyrie Higden, ^P^^- rex splendens."^ '^%o''''' Vision of virgins at S. Augus- tine's sing- ing the hymn of Seduiius. Address to Dunstan. 41. Vidit enim Dunstanus vice quadam corporeis ocu- lis in ecclesia Sancti Augustini in capella beatae Mariso, ubi modo in crypta sub feretro beati Augustini imago ejusdem virginis locatur, matrem Domini Salvatoris virgi- Osbern, nali corona decoratam, mellifluasque ejus voces audire me- P* 118- ruit, quibus socias virgines ad coUaudandum Eegem saeculorum hortabatur, conoinens illud carmen sapientis ac senatoris Sedulii, Oantemus Domino, socise, cantemus honorem ; " Dulcis amor Christi personet ore pio." Oumque ab aliis virginibus hoc fuisset acceptum, alise qui sequuntur versus pronunciabant, " Primus ad ima ruit magna de luce superbus ; Sic bomo cum tumuit primus ad ima ruit. Unius ob meritum cuncti periere minores, ** Cuncti salvantur unius ob meritum. ** Sola fuit mulier patuit qua janua letho, *' Et qua vita redit sola fuit mulier." Atque in hunc modum totius carminis bini ac bini versus Osbern, percurrebantur, illis semper repetitis qui primi a matre Do- P- ^l^- mini dicebantur, Cantemus Domino, etc." Hasc, pontificum sanctissime, acutissima vi corporalium oculorum in spiritualem potentiam translatorum videre potuisti. Haec coelestium arca- norum perscrutator audire meruisti. Praestet Omnipotens Deus per Dunstani merita gloriosa, ut quem semper nobis- cum corporaliter viventem^ habere non licuit, liceat saltem ex consideratione pretios89 vitsB SU3e suam vitam sempiternam agnoscere, agnoscendo diligere, et diligendo sempiternae vitse gloriam a Deo per te patrem piissimum obtinere. Non enim safficiebat Dunstano in secreto cubiculi sui sacras ex- cubias celebrare, castis orationibus inservire,' nisi etiam noc- turnis frigoribus ecclesiam Sancti Augustini frequentaret, et inde ad vicinum Virginis Marise templum prsedictam gloriam visurus procederet. 42. Anno auten;i Domini duodecim minus a millesimo, Osbern, adventus Anglorum in Britanniam quingentesimo sexagesimo p. 120. ^ On this see the Preface to the present volume. AUCTORE J. CAPGRAVIO. 847 tertio, archiepiscopatus sui tricesirao tertio, setatis SU86 Date of . . m • j« r» • Dunstan's septnagesimo ; sanctus Christi coniessor Dnnstanns, virtnti- death, bus plenns et operibus bonis, migravit ad Dominum. Cum enim instaret dies Ascensionis Dominicsa, peractis His vision of vigiliis, remansit Dunstanus in oratione in ecclesia solus, et ecce innumera candidatorum multitudo, coronas aureas in capitibus gestantium, in^stimabili fulgore micantium, per ecclesise januam irrumpens ante ipsum conglobata astitit, una voce salutans et dicens, Salve Dunstane noster, salve ! Mandat tibi Quern pie desideras Filius Dei, quatenus, si paratus es, venias et diem banc, ad cujus gaudium spiras, nobiscum celebres." Ad quod ille imperterritus manens, sciscitatus est qui essent. Oberubin," inquiunt, *'et Sera- pbin sumus, et responde quid velis." Tunc ille, Hodie dies solemnissimus est, et incumbit mibi pane Verbi Dei They warn plebem reficere, et ostendere illi quomodo ad boc gaudium ^ofUs possit pervenire. Propter quod et multi convenerunt, nec departure. debeo illos decipere, et ideo bodie venire non possum," Qui dixerunt, "Eja paratus esto, in die sabbati pra£)sto sis bine nobiscum Eomam venire, et coram summo pontifice Sanctus! Sanctus! Sanctus! aeternaliter canere." Annuit ille, et illi recedunt. 43. Lecto igitur eo die ad Missam evangelic, locutus estOnAscen- ad plebem qualiter nunquam antea fuerat locutus ; ostendens piJ^^i^^,^ qua ratione Filius Dei carnem induerit, cur bumani generis ^^ss^*^^ salvationem non nisi moriendo compleverit, quemadmodum resurgens a mortuis mortis principem superaverit, et famulan- tibus angelis coelum ingressus sit. Deinde Sanguinem Cbristi incomparabiliter omnibus creaturis docuit esse prasstantiorem, tantamque fiduciam in effusione Sanguinis illius mundum babere posse, ut si unus aliquis totius mundi peccata baberet, neque de multitudine neque de magnitudine criminum illi esset de- sperandum, si Mediatorem Dei et bominum baberet advocatum. Et reversus ad altare celebravit mysteria. Ubi autem ventum est ad benedictionem super populum, and warns iterum ab altari prsedicaturus regreditur, ita ut non hominem Ms leaSif sed angelum loqui putares. Iterum ad altare revertitur, et data benedictione iterum ad populum redit, stupentibus cunc- tis ; et mox ut ad loquendum os aperuit, tanta claritate vultus ejus resplenduit, ut nemo in eum intendere posset. Obitum suum illis instare prasdixit, promittens se illis nunquam defunc- turum. Et tunc ad mensam Domini reversus est. 348 VITA ET MIRACULA DUNSTANI He chooses M. Eadem die cum a mensa sumpto cibo surrexisset, Eadmer, ecclesiam petiit, et designavit locum in quo sepeliri voluit. PP* ^^^» Mox languor eum invasit : sexta feria lecto decubuit, omnes- (joh. On the adventantes ad sequenda Christi vestigia incitavit. Sab- Tynem. fs^mhicu-^^ ^^^^ enim cum horam suam exspectaret, subito cum lecto ^J^^^ lously wted in quo jacebat usque ad superiora levatus est, et trabibus ^ ^^5'^ ceiling. obsistentibus ad terram leniter demissus. Iterumque usque ad trabes cum lecto suo raptus est ut prius, et iterum leniter demissus : hoc usque tertio factum est. Videntes Osbern, hoc qui astabant territi fugientes, et parietibus innixi de P* ^2^* louge sursum aspicientes, exitum rei yidere cupiebant. Con- vocat omnes Dunstanus qui fugam inierant, taliter eos de- His address mule ens : "Yidistis," ait, "filii, vidistis, carissimi, quo me Osbern, friends " Deus vocat, quo ineffabilis Dei misericordia invitat. Semita P- l^*- " itineris mei praa oculis ostensa est vobis, ut nullus vestrum de prsemio diffidat, qui vitae mea3 diligens sectator exstite- rit. Sursum est quod amplector, sursum quo gradior. Es- ** tote ergo vitae imitatores, si itineris mei cupitis esse' sec- '* tatores. !N'olite boni videri, sed esse. Hoc enim maximum " inter homines malum est, quod omnes cupiunt boni videri ** et esse nolunt. NuUi volunt mali videri, et nolunt non esse mali. Pacem semper sectamini. Praedico etiam vobis An- Osbem, ** glorum gentem dira ac diuturna mala ab exteris gentibus P* 125. ** esse passuram; sed in fine dierum miserationem Dei super illam stillaturam." Et extensis ad COelum manibus, inter Osbern, verba orationis, videt illos, qui se ad coeleste convivium invi- P* 126. He dies and taverant, beatos angelos assistentes et coeleste illi obsequium IS buried. prasparantes. Quorum veneranda prsesentia felix anima illius de habitaculo corporis egressa, ad contemplandam seterni Eegis claritatem cum illis profecta est, xiiii. kalendas Junii, et in ecclesia Salvatoris Cantuarise cum magno honore sepelitur. Sad changes 45. Post enim ejus obitum ita omnia in contrarium versa Osbern, Ws d^th. sunt, ut Dunstani mortem omnia deflere, nec ejus absentiam P* se ferre posse viderentur. A sumraa quippe pace fit commu- tatio ad intolerabile bellum ; ab immensa laetitia ad omnium rerum indigentiam. Denique aer ipse immutatus est, coelum non exaudivit tellurem, nec tellus ea qvLsa seminabantur in ea. Hostilis incursio foedam ubique faciem dereliquit, dum eorum irruptione urbes diruerentur, ecclesiae spoliarentur, et sacer- dotes Domini de terra delerentur. Miracles. 46. Vir quidam et mulier longa csecitate percussi AUCTORE J. CAPGKAVIO. 849 juxta sepnlcrum Sancti Dunstani vigiliis et orationibns insistentes perfectae sanitati restitui meruerunt. Presbyter quidam inter suos nobilis paralysis morbo per- A noble cussus, ad sepulcrum Sancti Dunstani delatus, sensit quan- cured' of dam manum per totum corpus suum ducentem, et membra p^vrng mi- sua resolidantem. Sanatus enim grande convivium amicis ^^pg^J'^nd suis parat, et dum convivse pro ejus salute gratias Deo dies, et beato Dunstano referrent, ille tumens ait, "Et si Dun- stanus non esset, sanatus fuissem." Quo dicto statim pris- tina infirmitate correptus et miserabiliter clamans, post pau- lulum spiritum emisit. Juvenis quidam a nativitate mutus et claudus, mox ut Cure of a tumbam Sancti Dunstani tetigit, erectis pedibus stetit, et lame boy. soluta lingua excelsa voce clamare ccepifc, " Gloria in excelsis " Deo, Alleluya." Et sic omnibus diebus vitse sU8e non solum expedite verum etiam diserte omnia loquebatur., Puella quaedam a nativitate caeca ad tumbam Sancti Cure of a ^ girl born Dunstani a matre sua adducta, apertis oculis omnia clare ^ii"^- videbat, et prse gaudio exsiliens dixit, "Mater mi, qua3 sunt " haec pulcbra quge video?" Cui ilia, "Yidesne," inquit, " cara mi ? " Quae dixit, " Pulcher homo quidam jussit me " b^c pulcbra videre." Quidam vero Teutonicus, nomine Clemens, quern sacerdos Cure of pro culpa voluptatis efc contumacise in interitum carnis Sathanas ^ho had tradiderat, septennio a daemone possessus de loco ad locum glg^^^f^^' instabili ferebatur motu. Hie ad tumbam Sancti Dunstani perlatus, cum ad nocturnas vigilias responsorium, " Yidete " miraculum," inciperetur, saltum in sublime dedit, et dsemo- nium cum sanguine evomuit. Cuidam seni et claudo prsecepit Dunstanus in somnis An old lame sanitatis gratia tumbam suam visitare. , Quod cum fe- Sunstan^s ^ cisset, et nihil salutis consecutus fuisset, desperatus ad cure, in sua redire CCBpit. Cui is qui dudum dormienti apparuerat, vultu severus, veste decorus, occurrit, sciscitans unde veniret, vel quo pergendo tender et. " Recuperandge/' inquit, "salutis " gratia jussus ad sanctum Dei Dunstanum perrexi, sed nihil " proficiens ad domum meam redire decrevi." Et ego On his re- " sum," inquit, " Dunstanus, omnium servorum Dei conservus, ^^t^the " necessariis quibusdam causis occupatus, non poteram his " diebus requiem corporis mei visitare, nec prsesentia-m meam go again. " filiis ibidem manentibus exhibere. Nam ecclesiam Dei qui- dam adversarius exhaeredare temptavit; sed me tutore 350 VITA ET MIRACULA DUNSTANI The man ** nihil efficere potuit. Nunc autem confecto negotio ad locum Osbern, ishe^edf^'^ " requietionis meae vado. Yide ergo ut ilia die te ibi inve- P- L36. ' " niam, quatenus per te gratiam meam meis civibus osten- dam." Kediens ergo, et sanns effectus, palam cunctis qu8B viderat et audierat enarravit. Dunstanis 46. Quodam enim tempore in nocturna visione visus est Osbern, thl^churcS* Dunstanus a fratribus de ecclesia exire. Quem cum exeun- P* burnt.^^ tern retinere vellent, "]^on possum,'^ inquit, **ibi manere " propter spurcitias malorum morum et reorum in ecclesia sepultorum." ^ Nee multo post ecclesia Salvatoris igni com- busta est, parietes ceciderunt, nec quicquam ex omnibus mo- nasterji officinis incombustum remansit, praeter dormitorium et refectorium et modieam claustri partem. Lanfranc^^ 47. Lanfrancus autem arcMej^iscopus ecclesiam Sancti Eadmer, bodiesof the Salvatoris, quam prasfatum incendium inutilem fecerat, simul P* saims. vetustas funditus destrueret, et augustiorem construere cupiens, celebrato triduano jejunio, jussit corpora sanctorum, qu88 in orientali parte ipsius ecclesiae humata erant, in occi- dental em partem, ubi beatse Mariae memoria Celebris habeba- Osbern, tur, transferri. Interea duo milites arcbiepiscopi coram feretro ^j'^^^^'j. beati Dunstani terras procumbunt, misericordiam et indulgen- p 232 ' Story of the tiam per merita ejus sibi ab abbate Sancti Augustini, de morte abbot^nd^ nepotis ejus, quem nuper occiderant, dari postulantes. Dene- his nephews, g^t abbas; denegant et fratres defuncti qui astabant. Jungunt alii preces suas precibus militum, sed in vanum. Nec enim illos aut reverentia sancti, aut supplicans multitudo flectere potuit ad misereiidum. Pius autem Dunstanus, non sic au- ditu difficilis, surdam ab infantia mulierem ipsa hora se requi- rentem exaudivit, et ei coram omnibus auditum perfectum reddidit. Abbas autem in sua pertinacia rigidus, nocte se- Eadmer, quenti cum suis nepotibus coram se quemdam reverendi babi- P* tus sacerdptem irato vultu stare conspexit, et quibusdam teterrimis hominibus, in medio cameras in qua jacebant, mirae magnitudinis*cacabum ^upposito igne succendentibus, praecipere Their vision audivit, quatenus illos simul ligatos in candentem cacabum - sine uUa miseratione comburendos prsecipitarent. Percunc- tantibus autem quare tam crudeli pcenge subjici deberent respondetur, **Propterea quod vos furoris igne succensi mor- tem vestri germani noluistis perdonare propter amorem ac ^ sepultoruni] Here Capgrave fol- lows the reading of two MSS. of Osbern, which omit the story of Harold's child, above, p. 142. AUCTORE J. OAPGRAVIO. 351 Eadmer, p. 233. reverentiam Sancti Dunstani." Hiis dictis rapinntur ad Their ten-or ignem, et illi nimia anxietate constricti miserandas voces ^ce.^^^^^' emittebant; et se quamcitms possent ad requiem sancti ven- tures, eumque super ilia injuria digna satisfactione honoraturos devovent, si solummodo eos ab imminenti miseria sua gratia liberare dignaretur. Adhaec tetri ministri, nutu sacerdotis exterriti, cum suis ignibus disparuerunt. Mane autem abbas idem, Scotlandus nomine, ad sepulcrum Sancti Dimstani cum suis veniens nepotibus, monachos ecclesiaB congregates sibi precibus succurrere flebilis orat. Indulgetur reis militi- bus mors defuncti, qui homines pii patris Dunstani effecti ad sua laetantes redierunt. Eadmer, p. 234. Eadmer, p. 235. Eadmer, p. 236. Vita Lan- franci, (ed. D'Achery, p. 14). (Job. Tynem. Hist. Aurea, p. 362.) 48. Monachus quidam juvenis eeclesisB Salvatoris in Missa Lamfranci arcbiepiscopi Evangelium legebat ; et cum dicta oratione Dominica pafcenam ex more pontifici offerret, vidit coram se quosdam teterrimos et borribiles malignorum spirituum vultus. Ad quorum aspectum nimio pavore perter- ritus Lamfrancum inter manus sacra tenentem utrisque brachiis strictim amplectitur, horrido clamore vociferans ac dicens, Christus vincit, Christus regnat, Christus imperat." Post Missam, adunatis in capitulo fratribus, et juvene illo adducto, Lamfrancus, habito prius sermone, omnes pro fratre rogare monuit. Loris autem astrictus juvenis ad tumbam Sancti Dunstani omnino reluctans pertrabitur, in Christum ac Sanctum Dunstanum blasphemias jactans, miserabili cru- ciatu torquebatur. Et cum quidam ad eum accederent, gravia peccata nondum confessa detegebat, et illos sibi in poenis perpetuis socios fore futures gaudens et hilaris pronunciavit. Confessi autem et absoluti cum se ei prassentarent, illos ex transverso intuens, nec eos sicut prius recognoscens., unde venerint, quo lavacro loti tam subitam purgationem meruerint, quidve contigerit quod suam societatem sic cito alterati ami- serint, spumans et ejulans mirabatur. Dicebat ^ quoque de qui- busdam fratribus nefanda. Tunc nominavenmt quondam, as- serentes quoniam de illo non haberet quid diceret. At ille affirmare coepit quod ad prsesentiam suam nunquam auderet accedere. Tunc frater ille Lamfranco puram fecit cenfessio- nem, et ingressus ante daamoniacum stetit. At ille in eum torvo respiciens oculo ait cachinnans, Pro malo homine A monk is seized by evil spints during mass. He betrays the sins of his com- panions, and threatens them with exposure. ^ Dicebat'] The following addi- tion to the story is from the Life of Lanfranc by Milo Crispin, also fil- tered through the Historia Aurea. 352 VITA ET MIRACULA DUNSTANI Blessings of penitence. quomodo es nunc rebnllitus et candidatus ? quis te sic V. Lanfr. " rebuUivit et dealbavit ? " Et nihil plus dicere voluit. Unde datur intelligi quia virtus confessionis et absolutionis ipyug^^ aufert diabolo aut memoriam peccati de quo pura facta Higt. est confessio, aut certe potestatem hominem accusandi. Aurea, Hoc enim misericorditer Christus fecit, monacbos ad cor- P* rectiorem vitam erudiens, qui cessante disciplina in sseculari -^^^®'*' conversatione ultra quam debebant jacere non timebant. ^* The evil CuHique inter Sanctos Dunstanum et Elpbegum ponere- Xout^dthin tur, dasmon qui eum possidebat in ventre ejus hac et iliac the man. discurrendo vagari coepit, ut pu tares ilium modo per os, modo per inferiores corporis partes fugam parare; et si quis ma- num super tumorem quern faciebat superponeret, statim in alium locum exsiliebat. Quidam vero Gallica lingua quod sicut parvus catus saliret dixit. Juvenis vero, qui linguam illam non novit, subridens, eadem lingua responde- He is at last bat dicens, "Non ut catulus, sed ut catellus." Nec multo healed. ^^^^ meritis Sancti Dunstani dsemone fugato liberatur, et sensus ei redditur. story of the 49. ^ De translatione autem corporis Sancti Dunstani Will, onhe b^ones de Cantuaria ad Glastoniam, sicut in monasterio Glasto- ^nt^Glas- toGiaston- nicusi scriptuHi inveni, hie inserens, opiniones varias ton. p. 30i. hury in , . • • 1012. circa hoc discutiendas penitus reliqui. Anno Domini MXII., regnante rege Edmundo cogjiomento Yrensyde, Dani Angliam intrantes orientales partes Anglise et totius Cantias fines in suam redigebant potestatem, et incolae multi, a patria eliminati, multa crudelissima sunt morte perempti. Sic usque Lundonias non gradui nec setati vel sexui parcentes homici- diis, rapinis, incendiis, divina aeque et bumana exterminabant ; et expulso a sede propria Elphego arcbiepiscopo, praedia devastantur, possessiones diripiuntur; monachos Cantuariae trucidant, ecclesiam et omnia incendio consumunt. Oontigit W. Mal- bisdem temporibus praefatum regem Edmundum Glastoniam mesb. Ant. advenire : et ibidem aliquantulam trahens moram abbati et ^^^^^g^* fratribus tantae captivitatis ex ordine retulit bistoriam, et ^* Cantuariensem ecclesiam incensam, et babitatoribus et reli- gione penitus viduatam. Quibus auditis, abbas cum tota con- ^ The following narration is from the book de Antiquitate Glastonien- sis Ecclesise, written by William of Malmesbury; printed in Gale's Scriptores, pp. 301, sq. AUCTORE J. CAPGBAVIO. 853 Will. gregatione valde contristatus, inter caetera eximii patris sui The abbot Malmesb. Dunstani virtu tes praecelsas recitabant, qui dum viveret amplis obtain leave ^n* ^30^2 P^ssessionibus libertatibusque magnificis, et regularibus insti- ^^to^ ^' ' tutis, Glastoniam mirifice insignivit. Precibus enim uberrimis search for opem consilium que regis implorant quatenus reliquias gloriosi j)lfn^an.^^ viri ad loca transferre possent religiosa, ubi quondam reli- gionis lacte nutritus ad tantas virtutes excreverat, ut non solum gregem Glastoniae, sed totius Anglias provincias sua doctrina illustrare posset. Quibus auditis, rex eorum desideriis pio occurrens affectu, quod petierant celeri effectui mancipari decrevit. Brithredus igitur abbas, quatuor confratribus suis bujus legationis oflBcium injunxit, ut assumptis sociorum auxiliis, Cantuariam properantes, ossa Sancti Dunstani Glas- toniae transferrent. Idem enim monacbi beato Dunstano in came degenti, capellae suae complentes officium, adhserebant, qui etiam corpus ejus, anima ad coelos translata, sepulturse tradiderunt. Postea quoque cum successore suo Elpliego arcbiepiscopo usque ad ejus martyrium commanebant. Dice- bantur autem fratres illi Sebricbtus, Etbelbricbtus, Bursius, Adelwordus. Cantuariam igitur advenientes fratres locum sicut a rege didicerant omni habitat ore nudatum inveniunt. Aperientes ergo sepulcrum, ossa Sancti Dunstani tanto it is found temporis processu carne resoluta reperiunt. Annulum vero Sted.^^^^' digito sancti cum terrse traderetur impositum, quem juvenili aetate fecisse dicitur, recognoscunt. Glastoniam igitur reli- quias Sancti Dunstani secum deferentes cum gaudio redie- runt. Facta est autem haec translatio anno Domini supra- dicto ; post interfectionem Sancti Elpbegi martyris anno secundo, et anno post dormitionem Sancti Dunstani vicesimo Ibid. p. 304. quarto. Per cujus intercessiones et merita Deus ibidem non cessat operari magnalia, mortuis vitam, infirmis sanitatem crebrius restituendo ; brutis etiam plurimis in periculis sub- veniendo.^ ^ On the question whether this story ought with justice to be ascribed to William of Malmesbury, see some remarks in the preface to the present volume. Z VII- RELIQUI^ DUNSTANIAN^. letters and other documents connected with dunstan, his age and his ;biographers. I. Epistola ab Wulfhelmum archiepiscopum.^ (MS. Cotton, Tiberius, A. 15, fo. 166.) Good wishes Pastor apostolicus, Wulfhelmus, nomine Christi bish^ In terris clarus, cunctis laudabilis, usque in Regna Redemptoris regalis regmine recto Possideat, regnet, teneat, servet, regat atque. Ut quando prsesul sublimis ssecla per ignem Advenerit purgare, locu[tu]s eritque, " Venite, " Percipite sethereum Patris regnum, benedicti, " Principio mundi quod vobis nempe paratum est Sic invitetur postrema luce dierum, " Euge veni, quoniam bone serve in pauca fideKs " Tempore transacto mansisti, gaudia regni " Suscipe coelestis Domini venerabilis, Amen." 1 Wulfhelm became archbishop in 923 or 924, and died in 942. He is no doubt the prelate mentioned in the life of Dunstan written by Adelard, above, p. 55, under the name of Athelm. As Athelm died in 924 at the latest, and that year is the earliest date for Dunstan's birth, it is obvious that the saint could not have been a pupil of the earlier archbishop. The verses given above, which are preserved among the letters addressed to Dun- stan, may possibly have been an early composition of the saint. RELIQUI^ DUNSTANIANiE. 355 II. Promissio regis.^ (MS. Cotton, Cleopatra B. 13, fo. 66.)] This gewrit is gewriten stsef be staefe be tham ge- The pledge write the Dunstan arcebiscop sealde urum hlaforde set^stanat Cingestune tha on daeg tha hine man halgode to cinge, tion of the" and forbead him selc wedd to syllanne butan thysan wedde the he up on Cristes weofod lede, swa se bis- cop him dihte : " On ^ thsere halgan Thrynnesse naman, " Ic threo thing behate Cristenum folce, and me under- " theoddum : An serest thset Godes Cyrice and eall The king's Cristen folc minra gewealda sothe sibbe healde ; other his people. " is thset Ic reaflac and ealle unrihte thing eallum " hadum forbeode ; thridde, thset Ic behate and bebeode " on eallum domum riht and miltheortnisse, thaet us " eallum arfsest and mildheort God thurh thait his " ecean miltse forgife, se lifath and rixath." Finit. Translation. This writing is written, letter by letter, after the writing that archbishop Dunstan delivered to our lord at Kingston on the day that they hallowed him king, and he forbade him to give any pledge except this pledge which he laid up on Christ's altar, as the bishop directed him : In the name of the Holy " Trinity I promise three things to the Christian people and my subjects : first, that God's church and all Christian ^* people of my dominions hold true peace ; the second is that I " forbid robbery and all unrighteous things to all orders ; the " third, that I promise and enjoin in all dooms justice and mercy, that the gracious and merciful God of his everlasting mercy may forgive us all, who liveth and reigneth." Finit. ' Also in Vitellius A. 7, printed by Hickes in the first edition of his Institutiones Grammaticae, praef., and in the Reliquiae Antiquae, ii. 194. See also Wanley's Catalogue, in Hickes, iii. 202, 241 2 The form is given in Latin in the Pontifical of Egbert, and in the order for the coronation of Ethelred, and was used also at the coronation of Henry I. See Taylor, Glory of Regality, pp. 245, 330, 395, 405. z 2 356 VITA SANCTI DUNSTANI. ofa chris^^ Se Cristena cyng the thas thing gehealdeth, he ge- tianking. eamath him sylfum woroldlicne weorthmynt, and him eee God segther gemiltsath ge on andwerdum life, ge ac on tham eeean the aefre ne ateorath. Gif he thonne thaet awsegth thaet Gode wses behaten, thonne sceal hit syththan wyrisian swythe sona on his theode, and eall hit on ende gehwyrfth on thset wyrste, butan he on his lif faece ser hit gebete. Eala leof hlaford beorh huruthinga geome the sylfum ge thenc thset gelome theet thu scealt tha heorde forth set Godes dome ywan and Isedan, the thu eart to hyrde gescyft on thysum life, and thonne gecennan hu thu geheolde thast Crist ser gebohte sylf mid his blode. Gehalgodes cynges riht is, thset he naenig ne man ne fordeme, and thset he wuduwan and steopeild, and sel- theodige werige and amundige, and stala forbeode, and unriht hsemedu gebete, and siblegeru to twseme, and grundlunga forbeode, wiccan and galdra adilige, mseg- myrthran and manswaran of earde adrife, thearfan mid 88lmyssan fede, and ealde and wise and syfre him to ge Translation. The Christian king who keeps these engagements, earns for himself worldly honour, and the eternal God also is merciful to him, both in the present life and in the eternal life that never ends. But if he violate that which was promised to God, then shall it forthwith right soon grow worse among his people, and in the end it all turns to the worst, unless he in his life first amend it. Ah ! dear lord, take diligent heed to thyself by all means ; often call to mind this, thou wilt have at God's judgment to produce and lead forth the flock of which thou hast been made the shepherd in this life, and then give account how thou heldest that which Christ afore purchased with his own blood. The duty of a hallowed king is that he judge no man unrighteously, and that he defend and protect widows and orphans and strangers, that he forbid thefts, and correct un- righteous intercourse, and annul and altogether forbid incestuous alliances ; extirpate witches and enchanters, drive out of the land kin-slayers and perjurers, feed the needy with alms, and RELIQUIAE BUNSTANIAN^. 357 theahterum hsebbe, and rihtwise msen him to wicne- ^^fiJ|^^®"' rum sette, for than swa hwset swa hig to unrihte ge- doth thurh his aful, he his sceal ealles gescead agyl- dan on domes dseg. Translation. have old and wise and sober men for counsellors, ^nd set righteous men for stewards, for whatsoever they do unright- eously by his fault, he must render account of it all in the judgment day. III. Cantus qui vocatue Kybie Rex splendens. ^ In festo 8. Michaelis in rmnse Septembris dicitwr Kyrie Rex splendens^ cvmi mis versihm; in festo S, Dnnstani et St. Michaelis in Monte Twmba dicitur Kyrie Bex absque versibus. 1. Kyrie Rex splendens coeli arce salve jugiter, ^^f^i^^^g Clemens plebi Tu98 semper eleyson. 2. Hymnidicse quem turmae cherubin laude perenniter proclamant incessanter, nobis eleyson. ^ The rubric of which this is a part begins thus, " Omnibus dupli- " cibus festis per annum, sive sit " de temporali sive de festo sanc- " torum, dicitur unum istorum " Kyrie eleyson, cum suis versibus " pro dispositione cantoris, ita ta- " men quod in festis majoribus " duplicibus dicitur Deus Creator, " et in cajteris duplicibus per or- " dinem dicitur, Kyrie rex genitor, " Kyrie fons, Kyrie omnipotens, " Kyrie Hex splendens, Lux et Ori- " go, Cunctipotens, Conditor Kyrie, " Orhis factor.^^ Missale sec. usum Eccl. Sarisb. 2 The story told by Eadmer, p. 207, represents Dunstan as learning in his sleep a heavenly melody of the Kyrie eleyson. This melody, as we learn from Capgrave (p. 346 above), was identified in his days with the QdLnimKyrieRex splendens, ythioh, as appears from the rubric given above, was in some special way connected with the festival of S. Dunstan. In the Winchester Tropary of the tenth century, now MS. Bodl. 775, which contains most of the Kyries men- tioned in the last note in a ruder and earlier form than that in which they appear in the Salisbury Missal, this particular Kyrie is not found. It may therefore have been origi- ginally drawn up by Dunstan ; but it is impossible to say with anything like certainty that the words given in the text represent the original form. z 2 VITA SANCTI DUNS^ANI. Kurie Bex splendens. 3. Insigniter catervaa praecelsse et quibus seraphin respondent Te laudantes, nostri eleyson. 4. Christe Eex altithrone, ordines angelorum novem Quern laudant incessanter pulchre^ dignare servis Tuis semper eleyson. 5. Christe Quern toto orbe unica ecclesia hymnizat, sol et luna, astra, tellus mare Cui et famulantur, semper eleyson. 6. Ipsi idem inelitae patriae perpetuse hseredes sancti omnes digno carmine proclamant quem ovanter, nobis eleyson. 7. Virginis pise Marise O alma proles, Rex regum, benedicte Redemptor, eruore mercatis proprio mortis ex potestate semper eleyson. 8. Insignissime, ingenite, O genite, origine jam expers et fine, virtute excellens omnia, catervae huic Tuse Cle- mens eleyson. 9. Limpidissimse glorise Sol, justitise Arbiter, omnes gentes districte dum judices, turmee obnixe precamur tunc astanti clemens eleyson. The Kyrie was said immediately after the collect or officium, and was not a part of the ordinary of the Mass, or peculiar to the English uses. Cardinal Bona (Opera, p. 508) was not aware that the custom was earlier than the thirteenth century ; but this is distinctly proved by the evidence of the Bodleian MS. cited already, the date of which is sufficiently clear from the penmanship, and is shown by the prayer in the litany, "Ut <* JEthelredum regem et exercitum Anglorum conservare digneris." Fo. 18. ^Jine, virtute] The Gradual (ed. Paris, 1532) reads " fide mortua." BELIQUI^ DUNSTANIAN^. 359 IV. ^ Epistola Arnulfi ad Dunstanum ARCHIEPISC0PUM.2 (MS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 159, b.) Summo archipontificatus amplificato honore Dunstano, a.d. mi. Amulfus marchisus salutatoria mitto affamina, quin- co^nt^of etiam devotissima mando obsequia. Grates habeo quod desires a n -I . . . T . continuance nulla vobis piguit ratione memor esse mei ; unde quasi of Dunstan's IT ii'j* • /»• friendship. quoddam jubilum laetitiae sic a me excipitur fami- liaritas vestri ; nec tenacius volo subsistat aliqua res sub sole quam nostrse amicitise permaneant deinceps in omni tempore. Qua de causa in me sic de omnibus adquisitis et adquirendis potestis confidere quod non sit vobis opus dubitare de uUa qualicunque rem quam super terram possideo, quse sit expetenda ab aliquo qualicumque amico. Nam si scirem quod res vobis ali- ^ The MS. from which this and most of the following letters are taken has been terribly damaged by both fire and water ; hence the numerous lacunae which will be found in the text and some little uncertainty as to the endings of the lines. Sufficient, however, remains generally to show the meaning of the writers. 2 There is not much in this letter that indicates to which of the two Amulfs it is addressed. Amulf I., who had protected Dunstan during his banishment, and who, as we learn from Adelard (above, p. 59), had restored the monastery of Blan- dinium, niled Flanders from the year 918 to 965. Arnulf his grand- son, who succeeded him, ruled from 965 to 988. The tone of the letter suggests that the elder Amulf was the writer, and the younger, who was a child at his succession, could scarcely have remembered the exile of Dunstan. On the other hand, the fact that the count's ambassa- dors required an introduction through Dunstan to the king, seems to indicate that the letter was writ- ten at the beginning of a new reign, that of Edward or Ethelred. How- ever, on the whole the former theory is most probable. If this be ac- cepted, the letter may be dated in 961, in which year Adalulf, who was made abbot of S. Bertin on April 4, visited England with pre- sents from the count to the king. This fact is mentioned by the monk Folkwin in the Cartulary of S. Ber- tin, which he dedicates to Adalulf. The latter ceased to be abbot on his return in 962. See the Cartulary among the Documents Inedits Bur rHistoire de France, pp. 152, 153 : Quo in tempore comes isdem eun- dem dominum Adalolfum cum exeniis ad regem trans mare di- rexit Anglorum." ti 360 VITA SANCTI DUNSTANI. A.D.9G1. quae ex nostris placerenfc, inprsesentiarum vobis liben- to be in- tms mitterem. Et quia ita pro certo et non aliter se formed what i , , , n t 1 1 he can do res ha bet, peto per prsesentem gerulum litterarum quae- for, or ^ive • » » • theardi- cuiique vobis de meis plaeuerint rebus enucleati ex- bishop. 1 • 1 X- J. ponere, quatenus vel sic valeatis agnoscere quantum vobis cupiam esse in omnibus ubique amicus. Itaque quod petimini si gratanter vultis agere, agnoscam tunc quod communem verius velitis nostram amplificare dilec- tionem. Sin aKas,^ de vobis plus dubius ero quam aut He desires expedit aut mcse voluntatis exstiterit. Deus autem Om- his prayers. , „ . mpotens faciat votum meum prosperari, ut pro me et conjuge mea^ copiatis^ supplicare Ipsum. Cseterum He begs him obnixius oro ut amicitias inter me et inter dominum to promote , r • j.- 11,1, xx friendship vcstram rcgcm tales nunc laciatis, quales nabuerunt et between himself and antccessorcs nostri ad invicem foederatas. Et ut pro- the kins:. ..... , • 1 t / • j • pmquitatis mutuee memor sit, volo ut ei suggeratis nec obliviscatur sed magis intelligat et sciat, quod non ut extraneum, verum etiam sic me debet amplecti sicut fratrem et sicut proximum propinquum.^ Misurus sum itaque legatos meos ad ipsum cum competentibus sibi honoribus, sed per consilium vestrum hoc agere volo. He is about Vobis itaquc, si visum fuerit utile mihi, tunc mandate to send am- ^ i • i i • i j x . bassadors^ mihi quomodo vobis de his placeat, et quo tempore a«t by uim- hoc csse possit, scilicet ut in promptu rex habeatur. vice. Volo enimvero vos auctorem hujus esse operis, quia hos quos misurus sum recto tramite ad vos destinabo nun- cios. Nam humilius rogo ut cuncta quae acturi sunt per manus et consilium vestrum, favente Deo, prospere diri- gantur. Addo etiam his meis petitionibus rem quamdam * The wife of the elder Amulf was Adeliza, daughter of count Herbert II. of Vermandois. The wife of the second was Susanna or Bosala, daughter of Berenger king of Italy. The former lady was alive as late as January 7, 962. Cart. S. Bertin, p. 150. 2 copiatis^ from Komdoo, to labour, as in S. Matt. xii. 28. 3 The elder Arnulf was the son of Baldwin II. the Bald, by Elfthritha, the daughter of Alfred, who was great-aunt to Edgar : the relation- ship is more likely to have been brought into prominence by the elder than by the younger Amulf, RELIQUI^ DUNSTANIAN^. 361 nimis mihi devotam ; hoc est ut nostris viris monachos a.d. mi. cum conpetenti vestro illorumque honore ad nos usque Sm^tlfcon- • iii* • jji* •• I'll J. duct them mittatis ; sic etiam ut testimonii causa vestri habeant on their secum vestrum missum aut brevem, donee nostram videant faciem. V. Epistola ad Arnulfum^ comitem. (MS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 155, b.) < Cunctarum virtutum religione composito excellentis- The writer simoque ducatus apice adornato, et largiflua philo- ciesiastic, .. •• • • offers his sophise scientia redimito, atque utriusque vitse, quam good wishes, quidam sophistarum, immo, ut ita dicam, sapientium mirifice per n . et e . Grsecum ^ tropice expressit or- namentis insignito, marcioni non sececundum ^ provi- dentiam Dei et duci, ego Sancti N., confessoris adque pontificis ccenobii archimandrita, et gratia Dei antistes, devotum ac inenarrabile obsequium . sicut salutem conlaterani tuae in Domino opto cum omni He ims clero meo : dum vestrse munifi centime rumor, per totius the good . . worKS of Albionis plagas passim pervolitans percrebrescit, exi- Amuif. mius inde orthodoxorum catalogus, non theatrales ut comicus vulgo applausos, sed theoricas, uti catholicas atque theologus tripudians, laudes pro vestra subnixius ^ This letter again appears to be addressed more probably to the elder Amulf. It is almost impos- sible to identify the writer ; but he must have been an English ecclesi- astic of high position, the head of a monastery, and perhaps a bishop. The letter N. probably represents merely the word nomen. None, however, of the English cathedrals has any such dedication, except Winchester, which might possibly be regarded as the church of St. Swithun confessor and bishop ; and the fact of the letters ix., xiv., and xxi., existing in the same collection may point to bishop Ethelwold or Elfege as the writer. 2 This is unintelligible. The copyist probably met with a word he could not read, and put Gr cecum to show it. ^ We may conjecture that this stands for nonno secundum, &c. but the second word is unintelligible. Arnulf acted as chief officer, or abbot of S. Bertin. Nonnus is said to be equivalent to Domnus. See below, p. 380. 362 VITA SANCTI DUNSTANI, Heeniai^es solet impendere sopitate:-^ jure nimirum cum in vobis on Arnulfs •r»i t i "j. *l 'l i* fame, ninil aJiud esse eognoseitur, quam assiduitas ventatis, statera reetitudinis, conspicua erga omnes bonitas, uni- versa morum prseclara honestas, secclesiarum quoque prsefulgida lampas, qua non modo affines parrochise, quod plurimorum est, fuleiendo corroborantur, verum andbenefac- etiam longe direptse ac remotse quod paucorum est, in- churches. super etiam coenobia et delubra, maeeriis penitus caden- tibus culminibusque carie confractis solotenus jam diruta, recuperanda instaurantur. Hoc rumore et hac fama de- ferente et reportante talia vestra facta ad nos usque, He sends a direximus vobis nostri patris fratrem amatum videlicet messenger n . . t^t • with letters, usuau appeilamme vocatum JN . agnomme, per manus N. Scireburnensis episcopi, quem scimus plenum cari- tatis et veritatis, ut in se innotescat tibi quod habes quondam nostri coenobii librum, scilicet evangeliorum, to recover a quem vendiderunt tibi duo nostrates clerici inveterati book which , 9 p x i i • -n i • igsbeen dicrum malorum/ lurantes ab ecclesia lilum nobis nes- the^urch^ cioutibus, dum essent quasi creduli nobis, quod factum by the count, ipsi postea coufcssi sunt, facto miraculo jam in illis. Hoc sane volumen, venditum ab illis quaerentibus quandam mulierculam captam a Danis vestris, emptum etiam a te in villa tua quae dicitur vulgo ^ tribus mancusis nummorum. Undo nos obnixe precamur te, ut remittas nobis librum nostrum, quem juste adquisi- vit, ut perperam amisit, aecclesia, pro Policrati amore pantorumque agiorum^ in Christo quiescentium bene- dictionibus : valeat semper incolomes. ^ So MS. for sospiiate. * inveterati dierum malorum ] " waxen old in wickedness," Dan. xiii. (Susanna), 52. 3 Thie name seems to be omitted, or lost in the word vulgo, but there is no blank in the MS. * Policrati amore pantorumque agiorum] " for the love of God and " all the saints : " a good instance of the way in which the borrowed Greek words were treated. RJELIQUI^ DUNSTANIAN^. 363 VI. Epistola ad Eadgarum regem.^ (MS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 159.) A.D. 959-976. Regi inclito sceptmm regiminis bajolans dimicando, The abbot . lai o j.*T>j_»j_ AT * 9 convent dominus et abba oancti JPetn atque Audoem,^ una cum of s. ouen, i.q.-|. J** o-ii* * Rouen, offer monarcnia ^ sibi subjects© congregationis, lideiia m their best Christo optant sibiere^ munia. Ea namque devotione the king; qua compuncti corde necnon ore nec mora psallimus for^iim^as for their nocte ac die pro illustri comite nostro Richardo om- own count, nipotentis Dei adminicula, eademque reciproca interven- tione, scitote pro vobis orantes, quatenus diu longeve vigeatis, valeatisque in futuro residens ut curales ^ in curia. Est enim ventus ingens retonans auribus nos- tris, et exemplo bonse actiords fraglans, ut odor bonus ubique per cuncta cosmi curricula, quae scilicet in sancta Dei secclesia agitur a vobis in viduis, in orpha- They have .-1 , -, heard the nis, in omnibus necessitatem patientibus ; ex qui bus report of his laudatus ab omnibus in Christo desrentibus caveatis ^ and desire illud Psalmistse, " Dispersit, dedit pauperibus," et caetera, the restora- t ' n • J TT • I tion of their quia omnis laus m nne canitur. llaec ergo scientes church, flexis genibus oramus ut a nobis perveniat aliquid auxilii vestri, quo, ob amorem vestrse animae in redi- mendis peccatis videlicet vestris, restauretur monaste- rium Sancti Petri atque Audoeni, qui etiam pro vobis erat interpellans Dei clementiam, in cujus consortio nostrorum copulari vos cupimus ex hinc et deinceps. ^ Epistola Audoeni, MS. This is one of the letters transcribed by Ussher from the Cotton MS., as additaments to Spelman's Concilia : MS. Rawlinson, Misc. 1074. 2 Perhaps Hildebert abbot of S. Ouen, who appears to have been making great efforts for the restora- tion of his monastery about this time. See Martene and Durand, Thesaurus, iii., 1 67 6. There is some uncertainty as to the date at which he became abbot; William, after- wards abbot of Dijon from 990 on- wards, being named as his prede- cessor, whereas Hildebert himself is said to have ruled S. Ouen's for 46 years. Gallia Chr. xi. 140. 3 monarchia] used in its theo- logical sense of unity, "^sihiere] subire (?) or sumere (?) or sincere (?). ^ Richard I. duke of the Normans, 943-996. ^ curales] possibly for choraules, a flute-player, musician, or carol- singer ; or for curiatis. 7 caveatis'] so the MS. f or canatis. 364 VITA SANCTI DUNSTANI. A.D. 959-975. si libet. Testis sit nobis Deus quia non pro id quod do- a^Vstance^*^ miuus uoster illud prsevaleat peragi, verum ne per omnia nobis necessitate indigentia potest compleri auxilia. Qua de re magno clangore exposcimus, ut non dedig- nemini nostras despicere preces, quin ad nos perveniat auxiliumque consilium vestrum, quibus valeamus ope- rari libita circuli nostri, ut decet sine intermissione pro vobis orantes si feceritis ea. VII. EpISTOLA JoHANNIS PAP^E XIII. AD Eadgarum REGEM.^ A.D. 965-972. Johanncs episcopus, servus servorum Dei, Edgaro tiwkmrand regi excellcntissimo, atque omnibus episcopis, ducibus, people. comitibus, abbatibus, et cuncto fideli populo Anglicae gentis, Christianam salutem et apostolicam benedic- tionem. The pope Quoniam semper sunt concedenda quae rationalibua h&s uedi'd. of Edgar's zeal, quseruntur desideriis, oportet ut vestrse piae petitionis studium in privilegiis minime oftendatur prsestandis. Scimus enim, gloriose fili, imperii vestri dignitatem zelo divinse legis ita undique munitam, ut indesinenter pro venerabilium locorum percogitet stabilitate; quate- nus proveniente pro labore schola Dominici . multiplici- ^ The folio-wing letter was first printed by archbishop Parker in the Antiquitates, whence it was taken by Alford, Annales iii. 349; by Coquelines, Bullarium, i. 262 ; and by Mansi, xviii. 483. If it be ge- nuine, and it is received as such by Jaffe, its date will fall between the years 965 and 972 ; the chronology of the life of Edgar and Ethelwold furnishes no closer limits. I have not succeeded in discovering the MS. from which it was taken by Parker, and I should not vouch for its genuineness ; but if it be a for- gery, it must be an early one, as the monks of Winchester after the Conquest tried to maintain that their church had been originally monastic, whilst this letter would show that it was filled with secular clerks in the time of Ethelwold, as indeed is clear from his biography. A late forger would, however, have spoken of the church under the title of S. Swithun. The use of the word canonici for secular clerks, occurring in a papal letter, is not significant ; but there is no evidence that the cathedral clergy bore this name in England until the eve of the Conquest. It is worth while observing how nearly the language of the letter resembles that of the Begularis Concordia, in the Mon. Angl. vol. i. p. xxviii. RELIQUIiE DUNSTANIANuE. 365 ter servitii, et largitori omnium Deo abunde fructus a.d. 966-972. referantur milleni. Quare, rex inclyte ac fili carissime, the canons quod vestra excellentia per fratrem et coepiscopum moved^from nostrum Dunstanum ab hac apostolica sede, cui licet Minster at immeriti prsesidemus, exposeit, omnibus modis concedi- mus, auctoritate apostolica sancientes, ut de monasterio in Wintonia civitate in honorem Sanctse Trinitatis et beatissimorum apostolorum Petri et Pauli conjuncto, quod vetus, differentia novi illius quod juxta est cce- nobii, cognominatur, canonici, domino episcopo et omni- bus catholicse fidei cultoribus ex patentibus culparum suarum turpitudinibus odibiles, et in eisdem secundum impoenitens cor eorum inverecunde perdurantes, cum suo praeposito, utpote vasa diaboli, ejiciantur ; et sicut Etheiwoia vestra sublimitas desiderat, dilectissimus frater et co- duce and episcopus noster Ethel waldus, reralaribus disciplinis body of , T ^ monks, who apprime imbutus, monacnorum secundum prsecepta re- guise viventium gregem enutriat, eisque inibi perpetuum head. mansionem statuat ille, qui eorum vitam ita sanctitatis moribus exornet, ut pastore ad laboris sui prgemium vocato, non aliunde quam ex ilia congregatione alter in locum regiminis succedat. Quod si impedientibus, quod absit, peccatis, ad hoc pontificale officium in eadem congregatione idoneum inveniri minime posse contige- rit, auctoritate apostolorum principis Petri, cui Dominus ac Salvator noster ligandi solvendique potestatem con- No clerk is tradidit, prsecipimus ut nemo ex clericorum ordine ad that^church. hujus regimen ecclesise promoveatur ; sed potius ex alia qualibet congregatione qui dignus inventus fuerit monachus assumatur, et huic ecclesiae prseficiatur. Si quis enim interea, quod non credimus, haec apostolica^ sedis privilegii decreta irrita facere, et ea quae: nobis pie indulta sunt intaminare prsesumpserit, auctoritate ejusdem coelestis clavigeri Petri, omniumque successo- rum ejus, sciat se anathematis vinculo innodatum, et in iUo magni judicii die perpetualiter damnandum. In Christo valeas, domine fili. 366 VITA SANCTI DUNSTANI. A.D. 959-975. VIII. EpISTOLA AD EADGARUM REaEM.^ (MS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 167.) The^^np|- Anglorum in regno regalis antistiti suggestu lucu- ^ne\Teve,* lenter prseminenti, Eadgaro, uranei terrenique dogmatis giutetiie fastu inedicibiliter omnino poUenti, principum aposto- lorum Petri ae Pauli insignisque virginis Genovefse con- cio,^ quicquid honoris gj^us continet orbis, ac quicquid tripudii ambitus coeli. They pray Vestrae altitudini reedae notum fieri molimur, quod in for him con- . . ° , . stantiyat unanimitate consonoque rabulatu devincti, quantum theshnne . , ... , ' ^ ^^^eir divinse pietatis quimus eontemplari oromate ^ intemo theoremata, ecBlicse majestatis auditum orandi continua- tione perceUimus, ante mausoleum prsecelsae virginis GenovefsB, ut rex regum inoleat inefFabiliter vestri numinis eulmen inter vivendum, et dehinc, post fata busti, perpetis vitae natalem, secumque regnandi prae- rogativam, enpirios^ inter lapides siderei diadematis Th^y thank conferat vobis. Egregia siquidem cupidine connexi gift of velle remandi cum lUo, trans freta nobis direxistis ar- money. , ° , , ' ^ genti munia, ut hujusmodi largitate exultans pneuma per tantae virtutis bratthea ^ perveniat ad aeternae amoe- nitatis peribula. Vestras profecto vere felicissimas ad- serimus gazas, quae sic in egentium manus ecclesiarum- que agmina erogantur, ut aethereo foenore coelestis doxae ^ This letter also was transcribed by Ussher : see above, p. 363. It is mentioned by Leland, CoU. ii. 404, who, however, gives the title as " Epistola Fecontionis decani " S. Genovefse ad Eadgarum Re- ** gem," having read the words GenovefsB concio" confusedly. 2 The monastery of S. Genevieve at Paris. The first dean of S. Gene- vieve named in the Gallia Chris- tiana, vii. 705, is named Felix, and is placed in the tenth century. He may have been the writer of the letter. ^ oromate] for Spd/j-are; a form not uncommon from the time of Aldhelm. ■* enpirios'] empyrios. ^ bratthea'] fipax^a, brevia, as op- posed to cetemce amoenitatis peribula. The last word occurs in the first life of Dunstan in the meaning of walls (above, p. 8), in which sense peribolus is used in the Vulgate, Ezek. xlii. 7, 10. RELIQULE DUNSTANIAN^. 367 mercentur voHs prsemia insestimabili ac ineffabili or- a.d. 959-975. natu decussata. Vere prseclara nus ^ vestra et sanctao ^^^s*^®^- intentionis opinione subnixa, quse sic coelitis aregidise^ dogmate irrigatse, ut ia ea cunctipotens habitet, omni pravitate castigata postulatibus maritata, cuncta boni- tate augustissima ! Syrmatis hujus munuscula, mystici ^^P^^* caumatis retinentes crusmata, ^ his aforismis ^ accipite dation. quomodo nostri apex loci exordia sumpsit, *et famulans ibi Domino katerva obsequi sategit. Chlodovseus deni- ^^J^g'j^*^® que rex Francorum, totius tropheei compos, qui primus tjan ^s^i rex apud nos, admonitu prsetaxatae virginis, baptismi i^'iiit their' gratiam nactus periergiam ^ ampere decrevit, et arcnis- teum ^ mirse pulchritudinis in honore principum aposto- lorum confecit; et adeo mens ejus devota huic loco extitit, ut quibusque modis penitus ab eo sublimatus " altera Roma " sortitus adesset vocabulum. Hoc siqui- it was called dem, cooperante fide Christi, repletus victor evolavit ad Rome?*^ sidera, clavigero coeli reserante illi paradisi ostia. Ibi exinde prselibata virgo humata adfuit, tantis prsefulgens Miracles of prodigiis ut lingua centenis distincta boatibus expri- vieve. mendis nuUatenus sufficiat, nisi quia per plurimum ejus verbo coecis dies, claudis gressus, exanimatis vita, et a quacunque peste detentis sospitas sine mora restituta fuit. Centenus namque canonicorum ordo ibi floruit, a hundred -I T\ • • 1 • ^• 1 1 a canons sed pro Uanorum^ immmutione media pars depreta there. ^ nus'] vovs, 2 aregidioi] The passage is un- intelligible and probably corrupt. The word regidium is explained by Papias as divinitas. 3 syrmatis and crusmata are mu- sical terms, the former signifying a long drawn sound, and the latter the single notes produced by striking the string of the lyre : the cauma must refer to the mystic fire of in- spiration, but there is a cross me- taphor. * aforismis'] aphorismis. 5 periergiam'] from ircplcpyos ; apparently in the sense of exceeding rare. ® archisfeum] archisterium = asce- terium, hcKrjTrjplov ; a monastery. 7 The church was burned by the Danes in 856, according to Mabil- lon, Ann. O. S. B. iii. 55 ; who, however, would have learned from this letter, had he ever seen it, that canons, and not monks, were then in possession. ^ depreta] The word is illegible in the original MS. : possibly it should be depressa, or depradata. 368 VITA SANCTI DUNSTANI. A.D. 959-975. consistit, etiam enormi temporis interstitio mulciberis ruined by gutture ipse locus omnino persistit concrematus, in cujus denotatum habemus nomen nostra inter agiographa, ut vestrum memoriale in vita obituque sit semper nobis- cum, et gratia regnandi cum Christo optentu sanctorum, quibus deserVimus, vobis eveniat; bmfn.' O decus imperii certissima spes quoque regni, Aule Dei mentem obducat tibi et entole^ convict,^ Alluat sethereusque calor banc de pietate, Pauperi ut aporiam^ toUas et gaudia prsestes ; Donis ditaturque tuis canonicus ordo ; Gaudia sanctorum ut capias cum stemmate doxae,^ Muneribusque tuis nosmet si visere Sanctis Ambigeris, totum Domini gestabit in aulam, Angelicus templumque tibi hie splendens struct ordo. Quae bona sunt jugiter facias, et quae mala nunquam, Crimine depulsus consistas in bonitate, Junctus coelicolis socius laetaris in astris ; Hanc rem quo capias animo rex surgere nobis, Talis in theca fac quam sentire queamus. ^ bmfn] Cypher for Amen. See read comnet or comoet : the forms Hampson, Med.JEv. Kalend. i. 434. are equally unintelligible. Conviet 2 aule . . entole'] Aule is pro- from conviare, to accompany, gives bably the av\^ of S. John x. 1, the some sense. Periodos. sheepfold ; entole is evroXrj, the command. 3 conviet'] The word may be * airopla, helpless poverty. ^ arififxare dS^rjSf the crown of glory. RELIQUI^ DUNSTANIAN^. 869 IX. Epistola Lantfrithi ad Wintonienses.^ (MSS. Cotton, Tiberius A, 15, fo. 144 ; Vespasian A. 14, fo. 156.) Dilectissimis fratribus Wintonise commorantibus in a.d. cir.gso. Sancti Petri coenobio quod nuncupatur vetustissimum ^^JjJ^^*^^^ jugis Concordia, salus ac perheimis gloria, gaudium in- oil" enarrabile, splendor sine fine, pax sempiterna, karitas continua hie et coelo multiplicetur a Domino. Licet, karissimi atque affabiles adelphi, per universam Heunder- ferme Europam sint divulfi^ata penitus miracula, quae great mis- . . givings to praepotens Auctor miraculorum dimatus est larmri sfen- relate the . o o miracles of tibus Anglorum per Sancti Swithuni meritum, tamen s. Swithun. ne tanta Dei beneficia queant posteritatem latere suc- cedentem, nequissimus cunctorum pravis actibus homi- num, utpote nulla divinse prserogativa scientise, nulla fultus bonitatis auctoritate, verum vestris obtemperans jussionibus, vestris confisus orationibus, tremens ad tantam pelagi magnitudinem accessi, et quasi stillam de undis oceani, ita de plurimis sancti miraculis perpauca decerpsi. Quapropter efflagito Conditorem rerum, qua- tenus non meum respiciat meritum sed effectus juben- tum ; vos etiam pro meis precor orare deliquiis, ne me ^educat spiritus falsitatis. Nimirum animus terrenis inretitus curis nihil veritatis excogitare poterit, nisi prius fallacis caligines erroris spiritus scientiae et pie- tatis expulerit. Et quoniam perparum scimus de sig- He^knows nis mirabilibus, prodigiis ac virtutibus, quae sanctus iste those which in sua gessit orationibus vita, nimirum ut inquid Pris- wrought „ , , . , . • J • • . T • when alive. cianus ^ auctor grammaticae artis peritissimus, studiis litterarum transeuntibus in neglegentiam propter scrip- torum inopiam, veniamus ad ea quae post ejus obitum ^ This is the dedicatory epistle prefixed to Lantfrith*s work on the Miracles of S. Swithun, which exists in MS. in the British Museum, MS. Reg. XV. c. 7. The letter has been printed by Wharton in the Anglia Sacra, i. 322. It was tran- scribed by Dr. Jaffe from the Ves- pasian MS., see p. 380 below. 2 Priscian, Institut. p. 1, ed. Hertz. A A 370 VITA SANCTI DUNSTANI. Sous^dity i^dubitanter sunt peracta ad viri Dei tumulum. Id- thSe^^- c^^^^^^® accessimus maxime ad evolvenda hujus sancti cies known, miracula, quoniam ut beneficia Dei dignissimum est laudare et justissimum ea ixescientibus praedicare, sic iniqxiissimum est ilia silendo negare, et nequissimum eadem ignorantibus non enarrare. Humanus animus istius est naturae ut, quotiescumque legendo didieerit, vel audiendo, sacros actus antiquorum vel mores patrum, relinquat cordis duritiam deseratque mentis contuma- ciam, sectatricem vitiorum, et inclinetur ad misericor- diam, secteturque humilitatem magistram virtutum. X. Epistola ad Dunstanum aechiepiscopum. (MS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 154 b.) A.D. 959-988. Gloriosissimo et sanctissimo fratri Dunstano archi- s^drSk^ episcopo, visitationem omnimodam, salutem mellifluam to Dimstan! bcnedictionem apostolicam.^ De vestra valde gaud^o prosperitate et de munere caritatis vestrse multum ga- visus sum, tot agens gratias quod dentes in dono numeravi. Multiplices grates tibi sint, laudesque salutes. Tot tibi sint grates sunt guttse quot pluviarum, Quot folia et sabula, sidera quotque poli. Tot tibi sint laudes per mundum quot creaturse, Quot gleuse ^ et pulvis, saxaque, ligna simul. Quot fieri possunt ponti de gurgite stillae, Tot tibi proveniant munera clara Dei. Cunctaque complector ; tibi tot sint gaudia semper Quot nullum capere cor queat os[ve] loqui. 1 From the salutation the writer appears to have been a prelate of high rank, though scarcely the pope himself. The present for which he returns thanks must have been, unless the word dentes is corrupt, the head of some saint ; or perhaps, as is suggested to me by a learned friend, a comb of English work- manship. 2 gleuce] glebse (?). RELIQUIAE DUNSTANIANiE. 371 Te delecte . . pe me quia laetificasti a.d. 959-988. Doctorum ductor sapiens tu vir sapientum I ofDunstarf. Tu tuba coelestis, tu nabli^ cordaque cantrix, Tu in montem passer migrans, tu castaque turtur, Tu astutus colober, cervus qui transilit Alpes, Tu coecos bis tinetus ^ Christum et amando propin- quus, Tu fons irriguus foecundans arida mentis, Promere digne nequeunt te famine mille; Carne es sic pulcher sic pulcher acumine sensum Alter te nuUus pulchrior esse queat ; Es sapiens, verax, sellers, mitissimus, . . . Praesagus, Celebris, dapsilis atque po[litus], Facundus, castus, clemens, cautusque, benignus, Jocundus, famosus, clarus, fortis, amandus, Angelicus, dulcis, verecundus, gequus ubique ; Tu coluber prudens, simplex sine felle columba; Te genus et sensus dat cunctis esse sodalem, Te mihi propitium prsestet amica fides. Quapropter, O karissime frater, inter occupationes ^^J"^ sseculi non obliviscas tui, sed, dum corpus epulis pasci- ings. tur, anima eleemosynis reficiatur, et dum fatigata ex itinere membra quiete refocilantur, mens in Deo ora- tionibus roboretur. Nam pietas in pauperes gesta setema remuneratur beatitudine. Haec, frater mi, faciens floreas in omni virtute decore, et te quocunque vadis divina comitetur protectio. Cujus . . ubique deducat, prosperet, ac redeuntem cum omni prosperitate citius reducat ; vigeas, valeas, dulcissime Dunstane. ^ The name of a musical instru- ment occurring several times in the Vulgate, and translated in the Au- thorised Version by the word psal- tery, 1 Chron. xv. 16, 20, 28. 2 coccos bis tinctus2 the scarlet of the Authorised Version, Exodus xxvii. 16. A A 2 372 VITA SANCTI DUNSTANI. XI. Epistola ad Dunstanum ARCHIEPISCOPUM.^ (MS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 158.) A.D.959-9S8. Praestantissimo D. Dorobernensis ecclesiae archiepi- umnkfood scopo pacem et triumphalem justitise coronam. Bene- [IpDmiTtIn dictus sit Deus Qui vos inter tot sevi labentis pericnla ^:uide^to genti Anglorum, veluti quondam Babiloniae Danielem thne of Israhelitico populo, tarn idoneum prsestitit advocatum ; trouble. prsecipue ex quo vulgus, multitudinis arbitrio deditus, divinum cultum abhominando spernit penitus, et rem- publicam, omnino lege soluta majorum, Petro apostolo dicente, Subditi estote omni humanse creaturse propter " Deum, sive regi," et csetera. Sed quia nuUi comes agrum serere nisus quo frui debeatur in messe, agonio tristi horno calumpniaris, adeo ut vix in limine te stare permittit improborum insolentia, ideo Deo gratias refe- rens, ineptias eorum flocci pendens, satis, nimis gratu- HecOTiforts larfs in seona, apostolo dicente, " Non sunt cqndignse Scripture " passiones hujus temporis ad futuram gloriam," et caetera exemplaria agise scripturae, per quae, omni vani- tate calcata, et spe vocationis nostras per . . . uducente, transeamus ad coelestia amoena, qualia nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit. Amen. Dimstan^ Augc potcus spcculaus speculator gentis Anglorum Assecla gregei ^ Dunstane curagulae. T lepos, lex quotidiana V . . . . verax rethoris Ausoniae. O .... is habens tripplicis discrimina linguae, PervoUtans rumor implet ovile tuum. ^ This letter would appear, from the scanty internal evidence, to have been written to Dunstan dur- ing some political struggle in which he had been defeated ; probably that which occurred after the death of Edward and the election of Ethel- red the Unready. 2 gregei^ The word is nearly illegible ; possibly it should be *' egregie or " Gregorii " ; curagule is a low Latin form from cura, and is used by several of the Anglo- Saxon kings in the sense of the guardian of the people. RELIQUI^ DUNSTANIANiE. 373 Cingiila utrinque tuee redolent abdomine Pauli, Qui fuit ipse Dei gratia sola quod est.^ Scilicet exemplar prophetarum luce coruscans, Perversos stolidos corripiensque doces. Instar Hieremise infundens luctabile carmen, Psalmodias replicans saepe Deum alloqueris. Inde super nardum fragrat tuus odor in aula, Quae meminit moderans simbola apostolica. Emulat adomenon, psallomenon, aulomenonque Armonias omnes, psallere laude tua. Arcitenens tandem superabis fraena Bachantum Tissiphone cincta temporis id comitum. Dextra Minerva protexit edem insseviente PhilippO; Sic operse pretium est, subvenias citius. Oratione tua seu forte inlaqueantur iniqui, Qui actuum usurpasse jura aliena avide. Discriminando Deus videat molimina sparsa Coelotenus servans teque tuosque. Satis. A.D. 959-988. Comparison with S. Paul and Jere- miah; with Apollo and Minerva. XII. Epistola ad Dunstanum archiepiscopum. (MS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 160, b.) Dunstan amande vale, praesul dignissime, salve, Farewell t& Dulcis amor patriae Dunstan amande vale. Dunstan amande vale, florens in tempora salve, Tu decus ecclesise Dunstan amande vale. Dunstan amande vale, carpendo gaudia vitae, Tu mihi pars animae Dunstan amande vale. Francia quot vites gignit, quot Fresia flores, Gaudia perpetuse prosperitatis alas. R pisces Tot tibi felices sint, pater alme, dies. Quot coelo stellse, pelago numerantur arense, Tot tibi sint vitse gaudia perpetuae. 1 1 Cor. XV. 10. 374 VITA SANCTI DUNSTANI. A.D. 959-988. Noii lam pastus erit dime dulcedine coense to charity, Qui dommo mensse non iniert iragmma [plensej Quisquis et extremum spreverit sine tegmine [virum] lUic stridorem patietur frigore durum. Lueis amore caret tenebris demersus iniquis, Non curans alios, solis qui parcit amieis. Auctorem vitse non coeli in culmine cernit Pauperis et minimi vocem qui in lumine spemit. Mansuram Dominus requiem non sequiparavit Poscenti sedem qui sic prsestare negavit. Solvere qui non vult hie vinctum pondere [poense] Non jam pastus erit digne dulcedine coense. XIII. EpISTOLA ad DuNSTANUM ARCHIPRiESULEM.^ The writer knowing the merits of Dunstan scarcely ventures to accost him. (MS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 165.) Reverentissimo Dei magno cultori D. archiprsesuli, exilii catenulis admodum retitus servus intimse subjectionem precumque ad i tionem corporis, cum certitudine quae Christus instans ait. Cernens te in ecclesia Dei plurimarum virtutum fulsum doctrinis, paternitatem tuam gratulabundus subirem, si linguae nodositatem jubilatione non de- sperarem infirmari, antequam articulus voluntatis stilo cederet servitutem dictanti. Sed si omnes corporis mei artus in unum gratulationis globum unirentur, prius lassarentur ossicula quam laudationis verbula. Qui recolarum^ universarum consolationisque expers ^ The tone of this letter may be compared with that of B. to Ethel- gar, No. xxi. below. Possibly they are the work of the same writer ; and some similarity may be traced between this letter and the prologue to the life of Dunstan, above, pp. 3-5. The writer would seem to have been a foreigner who had put himself under the patronage and mund-byrd of Dunstan, and had been received by him within the circle of his friends and counsellors. ^ recolarum'] recularum or rescu- larum ; recola, a diminutive of res, used by Apuleius. It seems to be the same word as rescella, the more common form, used by Dunstan's biographer above, p. 262. KELIQUIiE DUNSTANIAN^. 375 cum exstitissem, mundiburdium tuum velut tutissimi litoris herbidantes planities adii, gremiique tui sinu velud filius propemodum adoptionis beneficio susceptus ; ac veluti quinquagenum vernulam quern tibi nota famulaminis dictavit agnitio, muneribus ditasti^, et de stercore erexisti, nobiliumque tuorum societati sequi- parasti. Talia me ad rependendum edoctum assentio, illius tamen adminiculum nuper . . . quimus, qui digne flagitantibus non denegavit, tibi . . . cum exultatione metere faciat quod pro veneratione nomi- nis sui largius seminasti, ut cum beatorum numero solares merearis intrare amoenitates, ac Deum facie ad faciem videndo cum ipse regnando. Vale. Jam mea cura premit, quo me quod nescio vertam, Anxia mens mihimet curarum fluctuat sestu. Ad te confugio D. dignissime prsesul, Domne pater miserere, tui miserescito servi. Sola salus in te ; per te confido juvari, Regis ut almiflui merear pietate potiri, Quo donet reditum patriae prsestetque reversum, Meque simul domino qui vult legata remandet. Instat hiems metuenda maris minitando periclum, Decrescunt soles, augentur tempora noctis. Auxiliare mihi potis es, succurre dolenti. Sola mihi superest pietas tua certa juvaiidi Unica spes, et tuta fides, ne desine coeptum. Me mare transmenso clemens hucusque juvabas, Myq gravem, donis bilarem, fuleimine laetum, Regis adusque fores hujus tua per loca ducens. Me, venerande pater, per te nunc opto reductum ; Porrige, domne, manum jam jam sub gurgite merso. Si mihi sis dextra quid agat non euro sinister, Nam mihi te solum delegi ex omnibus unum Ex esse mei fer Sum tuus id quod sum, dum spiritus hos regit artus, Quomecunque vocat [mundi] vel temporis ordo, A.D. 959-988. He calls to mind the kindnesses he has re- ceived from him. He prays God to re- ward him. Dunstan is his only protector, and media- tor with the king for his return to his own country. Dunstan had intro- duced him to the king. He declares himself altogether his. 376 VITA SANCTI DUNSTANI. A.D. 959-988. SalvG sancte pater, salve carissime, salve \ Accipe domne tuus quae dat Velle magis sapio quod tu quam dona requiris : Sint monimenta mei tamen haec, ea spernere [nolis}. XIV. Epistola ad Dunstanum.^ (MS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 168.) A.D.974-988. Pontificali infulse dignitatis apostolicse sublimato di- giltitude^to eentissimo cunctarumque virtutum claritudine . . . ► Dunstan. prge^lui D. archiprsesuli, L . . . infimus dnlorum,^ j^g^ et indefessum utriusque vitse tripudium in Christa redemtore omnium. Grates vobis ineffabiles, munificen- tissime pater, pura de mente refert de bonis quae ei eontulistis paterno more, quam plurimis valde egenti, in finibus vestris ; quapropter quam diu vixerit, non solum vobis, verum etiam servulis vestrse devotioni subditis, ut decet, fidelis erit ; et si quod poterit uspiam The writer agere, quod acceptum sit benignitati vestrse, libenter if bidden, studebit adimplere. Idcireo tamen ad vos minime re- not else. , . . . . pedavit ceu promisit, quoniam putat . . . neeessa- rium cuipiam ex vestris fore quod si rescierit . . . . osiose jubente ocius aderit vita comite ; nuUo tamen He wants to alio vocanto ad Anerlorum fines poterit accedere. Dein htivG his book re- vestram flaeritat benivolentiam ut eommentum Flori turned to ^ * q i . i . i bim. quod nabet domnus abbas : : scbr : : s ^ et alios libel- 1 Written apparently from Fleury, either by some friend of Dunstan's, "writing for himself in the third per- son, or by L. on behalf of Abbo, who may have returned to Fleury. Abbo was abbot of Fleury from 988 to 1004. 2 dulorurn] i.e. servorum ; ^ovKos = servus. 3 wschrws] These marks are either intended for a sort of cypher, as in the word "periodus" below, or signify th:it the transcriber could not read his MS. Malmesbury anci Glastonbury are the two monaste- ries to which reference is most likely to have been made ; but Ramsey^ Thorney, and Ely were the houses most closely connected with Fleury. Possibly the word is Westberiensis j the monastery at Ramsey was colo- nised from Westbury. The Com- mentum Flori was probably the Commentary on S. Paul's epistles, by Florus, the deacon of Lyons, circ. A.D. 837. RELIQUI^ DUNSTANIANJE. 377 los qui habentur pknt : : nke,^ quique conda sui fuerunt A.D.974-988. . . pio Christi nomine illi reddere faciatis, quoniam qui Yiew-y^ . . hoc coenobium Floriaccense quo nunc degit, utpote ^ooks"* igne consumptum his caret codicellis. Sit vobis salus karissime perennis. P : rkod : : s.^ XV.^ Versus. Viscera ne sanctum triplo curvamine panem Interiora sanctificand . . Mysticus ... us stricta servatur in alvo Quern celo celebrant novenarius ordo polorum. Nec fas in terras cuiquam est gustare profano, Qui nisi jam pridem Sanctis mergatur in undis Ac gestus almo trepidos rogitamine solvat, Qui vel jam modicam panis vult sumere partem. Verses on the sacra- ments. Quisquis amat dictis absentum rodere vitam Hanc mensam indignam noverit esse sui. Felix qui modico contentus vivere pastu Abstinet, et veterum servat vestigia patrum ; Quique Dei tacito volvens sub pectore dicta Terreni fragilem moderatur corporis usum. Frustra corporeis aliquis se temperat escis, Si cupiat verbis ialiorum carpere vitam. Against calumny. Praise of temperance. Charity is better. ^ j)knti:nke'] This cypher can only mean Wintonice. It is clear from the last word of the letter that k represents i, and the four dots must refer to the fourth vowel. 2 The fire at Fleury, to which reference is here made, is probably that of the year 974, when the mo- nastic buildings were burnt on Aug. 10, owing to the carelessness of the workmen. Baluze, Misc. i. 122 ; Mabillon, Annales O. S. B. iii. 632. 3 p: rkod US'] On the principle stated above, this word, which is no doubt periodos, gives the key to the cypher so far as it goes. X F'. ] I am unable to say whether these two fragments are in any way connected with the pre- ceding letter, which they follow in the MS. without any intervening rubric. 378 VITA SANCTI DUNSTANI. XVI. Epistola Abbonis ad DunstanumJ A.D. 985-988. Abbo writes to Dunstan. He has been pressed to write the life of S. Edmund, which he had heard related by Dunstan. ^ Domino sanctse metropolitanse Dorobernensium ^ ec- clesiae archiepiscopo Dunstano, vere moribus et estate maturo, Abbo Floriacensis monachus levita etsi indig- nus, a Christo Domino irriguum superius et irrigunm inferius.* Postquam a te venerabilis pater digressus sum cum multa alacritate cordis et ad monasterium quod nosti festinus redii, coeperunt me obnixe hii, cum quibus fraterna caritate detentus hospitando hactenus degui, pulsare manu sancti desiderii, ut mirabilium patratoris ^ Eadmundi regis et martyris passionem litteris digere- rem ; asserentes id posteris profuturum, tibi gratum ac mese parvitati apud Anglorum ecclesias non inutile monimentum. Audierant enim quod eam pluribus ig- notam, a nemine scriptam, tua sanctitas ex antiquitatis memoria coUectam historialiter, me prsesente, retulisset, domino Roffensis episcopo ecclesise et abbati monasterii quod dicitur Mealmesbyri,® ac aliis circum assistentibus. 1 This is the letter in which Abbo dedicates to Dunstan his life of S. Edmund, the king of the East Angles, who was killed in 870. The MSS. in which it is found are enumerated in Sir T. Hardy's Ca- talogue of Materials, i. 526. The collations are from MS. Fairfax 12, MS. Rawlinson C. 440, and MS. Digby 109. It was written out by Ussher as an additament to Spel- man's Concilia, in MS. Rawlinson Misc. 1074. 2 " Sxmi swythe ilsered munuc " com suthan ofer sse from saincte " Benedictes stowe, on JEthelrsedes " dagum kynges to Dunstane arche- " biscop threom gearae sertham the he forthferde, and sum munuc " hatte Abbo tha wurdon heo on " spece oththet Dunstan rsshte be " Sco Eadmundo.'' MS. Bodl. 343, fo. 62. 3 DcfTobernensium'] Dorobernen- sis, MS. Rawlinson C. 440. ^ See Judges i. 15. The same words are applied by William of Malmesbury, above, p. 315, to Dun- stan's gift of tears. This use of it may have been suggested by his knowledge of this letter, which he quotes in the Gesta Pontiff, lib. v. § 254. 5 patratoris^ patroni, MS. Fair- fax 12. ^ This abbot of Malmesbury is identified by William with Elfiic, afterwards bishop of Crediton ; but apparently with little probabiUty. See Gesta Pontiff. § 254. RELIQUI^ DUNSTANIANiE. 379 sicut tuus mos est, fratribus quos pabulo ^ divim verbi a.d.985-988. T 1' i J • T 1 • • •! Dunstan Latma et patria lingua pascere non desims. Qiubus had heard n.T. T rv* 1 . T ..it from the late bans, oculos sunusus lacrymis, quod earn junior king's ar- TT. T T ., . .T.., mourbearer. didicisses a quodam sene decrepito, qui earn simpliciter et plena fide referebat gloriosissimo regi Anglorum Ethelstano, jurejurando asserens quod eadem die fuisset armiger beati viri, qua pro Christo martyr occubuit. Cujus assertion!, quia in tantum fidem accommodasti, ut promptuario memorise verba ex integro reconderes, quae postmodum junioribus mellito ore eructares, coeperunt fratres instantius meae pusillitati incumbere, ut eorum ferventi desiderio satisfacerem, ac pro virium facultate tantorum operum seriem perire non sinerem. Quorum petitioni, cum pro sui reverentia nollem contradicere, posthabitis aliquantulum saecularium litterarum studiis, He proposes • 1 '-I -i • ,T to write quasi ad mteriorem animae pnilosopniam me contuli, chiefly on 1 • • 1 '1 1. ± ± • n • Edmund's dum ejus qui vere philosophatus est m throno regni miracles, virtutes scribere proposui, maxime tamen eas quae post ejus obitum saeculis inauditse factae sunt, quibus nemo crederet nisi eas tuae assertionis irrefragibilis auctoritas roborasset. Siquidem tu cui nix capitis credi compel- lit,^ quando referebas de ea quae nunc est incorruptione Dunstan's jis sort ion regis, quidam diligentius requisivit, utrum haec ita esse that Ed- , ^ . I • • 1 • 1 mund's re- possent. Cujus quaestioms ambiguum volens purgare, mains were tu vastae ^ peritiae sacrarium pro exemplo adjecisti quod corrupt, multo magis audientium attonita corda concussit, quia sanctus Domini Cuthbertus, incomparabilis confessor et episcopus, non solum adhuc exspectat diem primae resurrectionis incorrupto corpore,^ sed etiam peifusus quodam bland o tepore. Quod ego admirans pro argu- mento habui quo tandem ad sancti regis gesta elucu- branda certior accessi, fidens de ejus et tuis incompa- ^ pabulo'] papule, MS. Digby 109. 2 This is possibly one of the pas- sages referred to by William of Malmesbury, above, p. 299. 3 vastce'] magnae, Rawl. C. 440. ** The remains of S. Cuthbert had not yet found their resting- place at Durham, whither they were removed from Chester-le- Street in 995. 380 VITA SANCTI DUNSTANI. A.D. 985-988. rabilibus meritis. Cui primitias mei laboris consecrans Du!?stlnto suppliciter obsecro, ut vel una die vertas mihi tuum crftfr.* otium in honestum negotium, resecando hinc superflua, supplendo hiantia, quoniam ex ore tuo, praeter seriem ultimi miraculi, omnia veracem secutus verax digessi, exhortans omnes ad amorem tanti martyris. Vale pater in Christo. XVII. Epistola Widonis ad Dunstanum.^ salutes Bunstan. (MSS! Cotton, Tiberius A. 15, fo. 156 ; Vespasian A. 14, fo. 169.) A.D. 981-986. MeritoruHi virtute pontificali donato dignitate prin- Sandinium cipaliter domiuo serenissimo arehypraesuli D., frater Wido peccator ^ Blandiniensis coenobii destinatus rector cum unanimi fratrum coUegio optabile cselici principa- tus contubernium. Minore quidem ambigentes fiducia, dulcissime pastor, vestrse paternitatis expeteremus magnificentiam, ni plu- rimum nota et saepius comperta afFabilitatis vestrse nos animaret benignitas. Post recentem itaque nuperrimae legationis commendationem per fratrem nostrae societa- tis nonnum^ Leofsinum vobis directum, licet judicandi minus verentes, maxime tamen confidentes hoc littera- rum indiculo vestrae celsitudinis pulsamus aures, a qua He asks for clcmentissimum benimae subventionis praestolamur suf- help; the ^ . n . - it crops have fragium. Ut vcrc namque lateri compellimur, peccami- num nostrorum exigente mole, nostris in regionibus, ut saepius, hornotina deperierunt saltuum pascua. A ves- He has been assured of Dunstan's kindness ; or would not write so soon after Leofsin's embassy. 1 The following letter is found fortunately in the two MSS. men- tioned above, from the second of which it was transcribed, with five other letters, by the late Dr. Jaffe, whose copies were kindly sent to me, through Dr. Pauli, by Drs. Diimmler and Wattenbach, the lite- rary executors of that lamented scholar. 2 Wido was abbot of Blandinium from 981 to 986. Ann. Bland, ap. Pertz, V. 25 ; Mabillon, Annales 0. S. B. iv. 8, 36. 3 nonnum] a senior or dignified monk, or oflScer of a monastery : " juniores autem priores suos non- nos vocent, quod intelligitur pa- terna revejentia Reg. S. Be- ned. c. 62. it RELIQUI^ DUNSTANIANiE. 381 trse igitur dapsilitatis largitate sustentationem adipisci a.d.981-9£6. J r n-j. • J. • T_ J. * •! The bearers speramus et humiliter ponimus, ut m hoc et m quibus- are to act Till tj_* • • J J Ti'T* in common libet Denedictionum impensis, prout vestrse multiplici with Leof- 1 • 1 i-Y» 'i* !• ''I 1 sin if he be libuerit sumcientiso nos dignemim clementer soiaciari. stiu with Si igitur prsesentium latores apud vestrse celsitudinis prsesentiam prsefatum nonnum Liefsinum invenerint, eis in commune vestras miserationis injungere dignemini destinationem. Si vero ille jam prsecessit, hos ipsos sufficere non diffidimus. Yale. XVIII. Epistola^ commendatoria. (MS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 157.) Omnie:enis Catholicse fidei cultoribus in caritate ra- After pious o ^ ^ reflexions, dicatis et fundatis gratiam et pacem tandem a Domino consolatore omnium qui digne lugent, omniumque re- muneratore eorum qui recte desudant in cultu vinese. Quoniam apostolo teste non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis ; et Dominus, Beati qui lugent nunc, inquid, quia f^^jj^fas^' ipsi consolabuntur. Hie monachus, olim militarem in-^^nawar- Jl ^ nor, IS re- duens clamidem, conversus jam elegit abjectus esse in toTh^^gwxf domo Domini quam habitare in tabemaculis peccatorum f^tiifuf brevi curriculo suspe .... fatigatus miserque paucis lugere contemptus ut . . . securus quiescat, con- solatusque beatitudinem sine fine percipiat. Nos autem hsec scripsimus illi in caritate Dei, ut hsec pagina dig- nantibus eam tractare loquatur pro ipso idiota et elin- gui. Accipite ergo hunc optime psalmidicum, in Bri- tannia circa marina clare editum, adhuc quiete temporis et pacis ultro exilium trans freta subisse in vestram ^ A few lines of this letter are given by Leland in the Collectanea, ii. 404, from the MS. used in the text. It would seem to be a letter of introduction or recommendation given to a pilgrim to secure the good offices of the faithful on his route. 382 VITA SANCTI DUNSTANI. The bearer fideli Aiifflo Saxonum Britanniam, ubi consulto Chris- nas been an , , . P . anchorite, tianissimi regis jEthelstani anaclioreta factus religiose ac laudabiliter apud Cen^ non paucis diebns conversus est. Cujus consilio ac lieentia in banc quoque pere- grinationem pro amore Christi venit, non quod Deum, Qui ubique est, iter agendo localiter quserat, sed dum plus laborat plus mercedis accipiat. Ubi enim durior pugna ibi gloriosior corona. Hinc est quod perfecti etiam viri, de suis actibus non confidentes, ad sancto- tion^o/pii martyrum protectionem currunt grimages. corpora fletibus adsilum promereri fruendum .... ubi deliquerant eis intercedentibus credunt juxta quod ibi de infirmioribus dicit non habentes velamen amplexantur lapides, id est apostolos, csete- Job xxiv. s. rosque sanctos. Sed hoc . . heu ne scientes agra- ventur prolixitate. Vos vero . . scientibus erga hunc vestrum exercete fratemitatis participes sanctitatis illius isque de mamona iniquitatis recepturi setema tabemacula. Quod mihi vobiscum fieri precor. ^ Cen ] There are two places named Kenn, one in Somersetshire and one in DeTonshire, to "which this passage may be referred ; but the mention of the anchorite makes it not impossible that Cerne in Dor- setshire is the place meant. Ac- cording to William of Malmesbury, Gesta Pontiff, ii. § 185, Edwold,the brother of S. Edmnnd of East An- glia, lived as a hermit at Cerne, and his hermitage became the germ of a great monastery founded by the ealdorman JEthelwerd, to which a grant made by his son -ffithelmar is in Kemble Cod. Dipl. iii. 224. The anchorite in the text, however, was a Breton, and not an Englishman, and the early name of Cerne is Cer- nel. It is better, therefore, to regard the story as one of the not infre- quent cases of Breton hermits set- tling on the Devonshire or Cornish coast, where the name of Cen may have been superseded by the name of the saint himself. RELIQUIAE DUNSTANIANiE. 383 XIX. Epistola Falradi ad ^Ethelgarum ARCHIEPISCOPUM.^ (MS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 151 ; Vesp. A. 14, fo. 156.) Antistanti naviter sanctitatis summa archiprsasuli a.d. 988-990. honore M? abba Falradus ^ inmeiitus istius sevi futu- fafiad to rumque sotemse in Christo beatitudinis bravium, promp- tumque fidelis servitutis obsequium. Prsecessoris vestri non oblitterandse memorije Dun- The writer had been a stani memorialis nexilis amicitiae vinculo nodoque ita^iendof ^ Dunstan. usi sumus, ut inter amicissimos nobis non secundus haberetur amicus. Cujus summos gradus dignitatis adquisivit vobis summa claritudo ingenii in omni stu- dio prsefulgens luce sanctitatis, non tantum accipiens ab excelsis gradibus honorum pretii quantum addens de- He rejoices . . x-^ . T 1 1 M .J 1 • that Ethel- cons tui. Cujus loco, pro competentibus merito vobis gar has suc- ... ... 1 j'l i 1 i 1 iJ ceeded,and virtutum msignis, vos substitutum gaudemus, et ut alter hopes to •IT T . T T r» • T ..... find another ille nobis quodammodo neri dignemim, sicuti prsesentia Dunstan . . ... IT in him. vestn promisit onomatis, quamquam nuilius pretiosae servitutis mercemur precari cordetenus per mille mean- dros gliscimus. Nunc igitur si statu utriusque hominis vigetis incolumis, vobiscum agitur, quod medullis imis ' The following is another of the letters transcribed by Dr. Jaffe from the Vespasian MS. It is also no- ticed by Leland, Coll. ii. 404. 2 JEthelgar, Dunstan's immediate successor, had been abbot of the New Minster at Winchester from 964 to 980. He was consecrated bishop of Selsey May 2, 980, and became archbishop of Canterbury in the summer of 988. He went to Rome for his pall in 988 or 989, and died Feb. 13, 990, after a pon- tificate of fifteen months. His death is commonly dated Dec. 3, 989, owing to a mistake of Wharton in the Anglia Sacra ; but the day is | given, no doubt correctly, in the West Saxon Calendar, printed by Hampson, i. 436. 3 Falradus, or Fulradus, abbot of the great monastery of S. Vedast at Arras. He is described by Bal- deric, in his Chronicle, as an un- faithful monk, who betrayed the interests of his order and attended to secular business only. He was deposed in 1004, and died soon after. He must have been abbot, however, at the time when the first life of Dunstan was written, the MS. of which is now at Arras. See Mabil- lon, Annales, iii. 177, 200. I 384 VITA SANCTI DUNSTANI. A.D. 983-990. gratulamur, proinde vestrse sublimitatis excellentiam ^od wishes praescire volumus nos una cum omnibus, nullis Kcet and prayers, giiflragaj^^iib^s mentis, mihi commissis, sacri scilicet ordinis viris, pro benignissimo regiminis vestri statu preces divinitati die noctuque effundere non desistere, quae universam suam conditam movet seseque essen- tialiter immobilem servat, veluti exiit caritas intepescens vestrae in nos fraternitatis. Caeterum majestati vestrae ^present^^ curavimus delegere, de beneficiorum exeniis nobis pro- missis non pigeat per litteras aut per internuntium remandare, ac tali freti fiducia, ut eclipticos loquar, et nos sine mora. Valere vos faciat Trinitas Sancta semper memores vestri memoris. A.D. 988-990. Odbert Abbot of S. Bertin to Ethelgar. He returns thanks for Ethelgar's kind pro- mises. XX. Epistola Odberti ad ^Ethelgarum ARCHIEPISCOPUM.^ (MSS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 161 ; Vesp. A. 14, fo. 155.) Divini cultus amatori archipraesuli inclito A. stola jocunditatis praecipue vernanti, frater O.^ quern Scithi- ensis coenobii abbatem fatentur, cum commissa fratrum caterva, quae Domino vemula, precumque afFamina cum salutis successu. Quam inbianter vestrae desideremus salutis successum aevique longaevitatem, non verbis aut apicibus quimus affari, cum quidem omnis nostrae spei fiducia in vestri consistat juvaminis anchora. Siquidem, vestra vigente incolomitate, non adeo nos secularia detrimenta con- cutient. Gratulamur etiam non modice vestrae benig- nissimae sponsionis relevati magnificentia quia nos im- meritos vestra voluit pietas intra numerum aggregare 1 Another of the letters tran- scribed by Dr. Jaffe from the Ves- pasian MS. 2 Odbert, abbot of the monastery of S. Bertin, or Sithiu, near S. Omer, died in the year 1012. The year of his elevation is given in the Gallia Christiana, iii. 492, as 1000 ; but it is clear from this and another letter that follows that this date is ten years too late. RELIQUI^ DUNSTANIANiE. 385 devote vobis famulantium, vosque nobis fore perseve- a.d. 9S8-990. rantem patronum eotenus ut unanimiter vestris insis- Schb^hop\s tente commodis unum inter nos et vestram patemi- indifro^'^ tatem fieret nolle, unum velle. Tantum ergo adepto ^aylrsl'' beneficio nihil constat nobis esse jocundius. Ac pro tanta gratia sciat vestra excellentia nos perhennes futu- ros, in quantum sat erit posse, apud Dei praesentiam intercessores. ^Elemosinae vero vestrae, quod mihi m- He will soon posuistis negotium, ita, Deo cooperante, me COnfido pended the _ • 1 . . archbishop's mox peregisse per clericum nostrum communem, ves- aims, trum etiam omnimodis servulum fidelissimum, Kicha- rium, et per Sigeberhtum, quo vobis merces digna maneat, meque innoxium a fraudis dolo observare stu- dui. Haec vero nostra fragilitas vestram pronis votis He offers his potissimum exorat clementiam, quatenus nobis propriis servulis vestris imperare dignetur quaedam sibi placita beneficia, quia promtissimo parebimus devotionis ob- sequio. Valeat sublimitas celsitudinis vestrae plurimum in Domino. services. XXI. Epistola B. ad ^thelgarum archiepisoopum^ (MSS. Cotton, Tiberius A. 15, fo. 162 ; Vesp. A. 14, fo. 155.) Domino venerando episcopo intendenti patri ^ summo, a.d. 988-990. nobili videlicet spiculo,^ nequitiarum utpote spiritalium litSig^r! ob eliminanda molimina cuncta, B.^ omnium faex Chris- * This letter, which is in many respects the most important of the present series, is another of the six transcribed by Dr. Jaffe from the Vespasian MS. ^ patri] p. MSS. 3 nobili videlicet spiculoj The name of -^thelgar (aethel, noble ; gar, a dart) is concealed in these words, by a custom not uncommon with Alcuin and some other later writers. * J5.] It seems almost certain that this " B. omnium fsex Christi- *' colarum " and B. " omnium exti- " mus sacerdotum, vilisque Saxo- " num indigena," the author of the first life of Dunstan, were the samB person. In the notes following I have called attention to the points of agreement between the two com- positions, and to other points in which peculiarities of phraseology suggest that some of the other letters of this series may have come from the same hand. B B 386 VITA SANCTI DUNSTANI. A.D. 988-990. ticolarum, et, licet nuUo vel certe parvo laudamine dig- S^humUity. nus, humili tamen intentione, quicquid in superis sum- mum, quicquidve in terris amoenum. He feels un- Talis GxcellentisB dignitatem, tantaeque evectionis able to dis- . ., •ij cuss the virum, justum videretur ac sequum moderm lamims archbishop's ,, t ti • -i merits but venustate pulcnrseque capacitatis adire dictamine, ni tor- says what • •i* ii» -i • • he can. pentis stilum mgenioli muitimoda latuitatis ignavia duro obtunderet repulsu. Sed quamvis inscitia morum haud diuturnum intermittat ministrare oblivionis fo- mentum, quoniamque assidua artis lectore^^ non adsit instantia, quae dogmatizando conferat lepidinis adesse peritiam, cunctis tamen conceditur faeilis faciendi facul- it is one tas. Nam singulis impertitur egisse juxta virium posse. thing to be . . . ^ . -,. . content with Novimus emm mopes quosque ob eorum mediam cibis poor food, .. ... ,. TT • 1 I another to uti paupertmis, qui bus rerum diversarum diiicise desunt. be robbed of ^ ... . , . i* i 'tj* it a rich feast. Qui mmimm SI semel mvitati basilitio vel aiiquorum procerum interessent convivio, etiam paulatim rigidis morsibus avidorum palatuum potirentur dapibus talium escarum insolitis, jam jamque duleorante saporis nec- tarei fauce forte quidam inportunus dagmate^ adsur- geret et diriperet enerviter miseris vivendi victum op- tabilem. Quid illos autumandum est inopes, si ita res se haberet post melliti gustaminis* demptionem egisse ? esurire inquam eo avidius et sitire quo talis tantique dulcoris delicias inopinato ammitterent. The writer Parem igitur lugubris infortunii moestitiam, quam had been ... . ... . priviie^d patulo relatum de prsedictis inopibus perstrinxi, in mei to receive . . . • • • -xt t t intellectual miseri comperi congessisse miseriam. JNon ea admodum nourish- ., . ,. . . -i* , • j« ment from a ratioue ut ossem divse regmse, sanctse scilicet sapienti8e> good bishop. ., - - ± j ± ± jj.t\ idoneus conviva, mtroductus tamen a devoto Deoque digno, sacrarum videlicet eruditionum sedituo,^ et per- missus lambere sum vescentium abjectas uti catellus esuriens miculas. Quem quippe beatae memorise sedi- 1 lectorece] Cf. the form favoreo, p. 5. 3 dagmate'\ Cf. dagmata, below, p. 390. 3 adituo ] The same word is used of Dunstan, " decentis aeditui,'* above, p. 3. RELIQUI^ DUNSTANIANiE. 387 tuum, sancte siquidem sedis Leodii prsesulem/ dempsit, a.d. 988-990. pro dolor, dulcissimum amarissima leti conditio. Qui of*^^ • i> 1 • J. 1 • • Liege; since peritise panem non solum mini, ast mecum p lurimis whose death • •i.*j_Tr< i.'TT_ • J. he has been mimstravit. Jiix ea etenim die nuc usque igiioratur hungering quid injurii, quid mali, quid angoris, quidve fastidii foo