IB, I x6g~~J am Q DB AS8470 D t — r f H B are ~*~ * '... tkOF TmY!F I rf A R T E S SCIENrTA VERITAS *IUI*rU ~*I"LI"IVe*11~ wF its ccu "' ' "~w 0 b lt | x -sN8acIi'Hnv ^ itum1'wswi8 a ^ s~4~II~~~ .... "- ':: 1::,:...... 3 h ((i) ~~~;:~~ ~~ lsF~ ~~ ~,;~ ~ r........... iC.:!I H OI' '.!:E A KO4 M T:E VAX A [ a Noo ' o a o Ka a k I U K.,OIl A ONlf A S, 1",PE K I r 7t ' /, N O ' K.K, X *: 7 1;.:K A L A' WA O, M O L O K A, 0; * *:!! * 1-, -. 1.:.: ^..,, '::. aMo *4AZ EPr F I IIN U)MPANY t ^~1^1,.;. I - KA LHA":fL/ (7) C188 88. 8.1 r _:.; *,: 0 1 G. 4A*ZEI.E PB:l;BE.,Si1:.N(.0 C )M[.ANY.: 0; 0 f1;; lu 8e', i. I =Lt? ';; 1, 241 P, '~? F A' ' 02 44'): 3' 4s 24' '': '1' /24~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~81Y K 1ir 11 l;'L il~ I' 3C 1(c~~~~~~~~~-.. ~~11W, I llr~~~l 10 i o #A% I It,, ~~I " 24 'i 2? ~j~ ~.:""I 1 ~o i,,~,, $ v ~ ~F.r; i~ i*~ Iil~bb t'cIdus:L~'/2 42 V~ <4,, 2'4 e,.2"~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 2/2.2 '22~..P.~'~ 44son," 40 " v, to, ~:bi Q~!~~~ ir I~-~ 4224" ';, 2">~lr 4y4~,'. K'`$" 2,` ~ ]~ 1 2~;!17,* 3'':~?' 0> HOIKE A KE KOMITENWAE NO KE K~iEIUAL MA I LTEPEIRA MA KALAWVAO, MOLOKAI. I KA MEA HANOHANO WILLIAm R. CASTLE, Peresidena o ka Hale Ahaolelo o 1888: -ALOHA OE: 0 ka poe nona na inoa inala~lo ibo he Kor-nite Wae o ehiku lala i koho ia e hele aku e nana i ke Kahua Mai Lepera ma Molokai, a hoike mai e pili ana ia wahi rnalalo o ka Olelo 1{ooholo Helu 19 i waiho, ia, mai e ka Mea' Hanohano Kapaehaole, ke noi aku nei e ae ia mai e waiho aku i keia hoike mahope iho r6ii me kekahi poe e ae he umikumamalimia ka, nui, i hui 'la mie Kauka Kimball, Kauka Webber a me Kauka Bovini mai ka, mokukaua Vandalia mai, me kekahi poe kakau nupepa. Ua haalele ke Komite ia Honolulu no ke kahua o na mai ma ka po o ka Poaono, June 23, maluna o Lilkeli'ke i hoolimalimia ia no ia hana, a ua hiki akui makoun ma Kalaupapa ke awa e huli mai ana i Oahtu nei ma ke kakahiaka uni Lapule, June 24. He la malie loa keia, a oiai no ia knmn ua hiki i ke Komite e hele mao a maanei me ka pilikia ole, ua hiki ole nae ia lakou e ike a hoornaopopo i ke kulana o ua wahi nei iloko o ka manawa na a makani i hoomaopopo' ia mai he hiki pinepine ma keia. wahi. (2) o keia walhi ua ike no paha ka hapa lnui o na mea a pau, aia ma kekahi aima i like mie ka V kona ano e pili11 aku ana, i ina pali ma ka aoao rnakani o ka mokupuni. o keia aina he 'hookahi paha mile ma kona wahi niui loa a oia no ke kihi akau komohana o ka mokupuni e, kokoke ana ia Oahu, a ua emni mai ka lauila e like me ka moe. ana o ka, aina i ka hikina ma kumu. pali, a hala he hookahi paha mile me ka hapa. ua emii loa mai a he wahi one wale no a hik aku i k~ekahi awawa uuku i kapa ia o Waikoin, a he nui ka. wai ma keia wahi a me kanalirna paha eka aina kaiun kalo, a mai keia wahi mai i lawe ia aku ai, ka wai iloko o na paipu mia kahakai a pii aku. iluna a hiki aku i na aina e noho ia nei e na, Mai I' loaa ke, kiekie mai ke ka~i ae inai ka 25 a hiki aku i ke,75 kapuai m. a kela a me keia aoao ma kahi e ku nei na 'kulanakauhale o Kalapapa a me Kalawao. 1-I luapele, i pio e waiho ana mawaena o kela mau kulanakauhale elua a ua mahi nui ia ka aoao maloko e na kokua a m e na mai lepera no ka malu paha o ia wahi mnai ka maaimai. Oiai o keia wahi he wahi Makani a hiki pinepine m-fai ka ua makai mai, eia nae he wahi maikai nac o ke ola kinio o ka poe e noho ana mnalaila, ua hoike, ia mai ia mnea, mamuli o ka maikai ana ae o ke ola kinio mna ke ano nui o ka Poe i lawe ia malaila. Ua hoomao'popo keia Kom~ite pela ma ka ninau ana a me ka, ike aka ma ak0 eai peike ia mamnia aku e noho ana mawaho nei. o kekahi poe o ke Komite I' lele mo.ua i uka, ua makaikai nina aku lakou i ke kulananauhale o Kalaupapa me ka hele ana aku i 'kela a me keia hale me ke kamailio Pu ana m.6 ka poe o ia mau hale a me ka nana ana i ko lakou mau, wahi e noho ai. I miea e hiki ai e hoomnaopopo ia na mea i ike ia a lohe ia e he Komite ma na hale i' hoike ole'ia' mIai kekahi kurnu hoopii a me na hale i hoike ia rnai kekahi man knmn hoopii, e hoike aku ana rnakou i kekahi m~an mea i kamajilo mnaoli ia a hana ia. 0 ka. hale mua i komo ia, e kekahi man. lala o k~e Komnite he 3 ka nni, oia no kekahi o na hale iloko o kekahi lalani hale loihi, o kekahi e ku hookahi ana a' o kekahi he palua ka hale i kuk-uiu ia iho nei e ka Papa Ola, e mnoe like ana a e hull ana na alo i kai ma Kalaupapa he 40 paha iwilei mai kai akn, e pa ana ka makani ma ke kua o ka hale. Ua loaa aku. ia makon iloko o keia hale kekahi hapa haole i kamaaina i kekahi man lala. o ke Kom-ite he man. makahik i hala aku. ileaha ho mnea i hiki mai ai maanei? ka makou ninaun mua ia. 0! (me ka aka) mai Kakaa~ko m a i au. Owai keija wahine opiopio me oe? 0 kau. wahine no ia, ua bo aa oia ia'u niia Kakaako, a na mare ia maua a hoi mail anel. Owai kahi an i makemake loa, o Ka~kaako, paha o 'keia wahi paha? Ua oi aku ko'n mahernake ia Kalaupa~pa neld, no ka mea, ua hiki ia'n. e hele mao a, ma'anei e.like me ko'u mnakemake. He man inea anei kekahi an, i hoohial~ahala ai e phil ana i ko onkon rmalama ia ana in aanei? le; nui, anei ha ai a pela aku? He uni, aole a'u inca hoohalahala. Aolo o'u pilikia ma keia wahi. Heaha kan han'a e, hania ai i hala ae hoi kahi manawa'? Ua Ioaa ka'u-.hana m~ai hie Auipuni mial, e kokua aku i ha Luna Nni ma, ka rnalama, ana i kana man buke. Olelo mai kehahi minalbepera ha~ole e hele Pn ana m keKotnite, e ninan. aku oukou iaia he ~oiaio, anei, ua loaa mau iaia kona paona paiai i kela a me keia pule'? Aole anei he oiaio hie pinepine ha manawa ua lohbo (4) ka Paia a nua inoino- ka a-i mam~ua o ka hiki ana mai o ka ai liou, wa maua paha o ka Pau aria o ka ai? Ae!1 wahi' a ua kanaka, opio nei, pela no i kekahi' manawa, alaila, pilikia makou. Ike Akn la ke Kornite e kau mai aria hie io Mip kau.lai, ninau ke Komite. Pehea ka loaa aria o ka io bipi' ia oukou? He elua manawa i ka pule, ua ai ila kekahi i ka manawa hou, a, ua malania ia kekahi a hiki hon. mai ka 'la haaw'i bipi. Pehea ka wahie? Ua boaa no ko makou. wahie mia Ra, Pali.' 0 keia ae la ke ano nui o na meca i kamajilo ia. Ma keia hale he rumi hookipa, keena moe, lanai me ka ruini ma ka, lanai, a ua hoolako inaikai ia no kekahi homne Hawaii. U'a ike aku makou he man bnke olelo ha~ole mt)a ka riniA hookipa; o ua lako hale a pau. no na mai ponoi nio ia man mea. Mfa'ka nania aku. o keia ha le a home, oia 'kekahi o na bale; maikai ma ke Ka-hua Mai. 0 na hale hou. iho elna amakou. i kipa aku. ai, oia Do kekahi o na hale hou. iloko o ia lalani hale hon i olelo mua ia ae nei, a ma ke palo ~iho o ~keia lalani hale na hoomoe ia he paipri me- na, kiwima ke alo koke iho o kela a me keia hale. He hookahi o keia mnan hale he, poe wahine wale, no ko:,boko', o kekahi Poe o lakou aole i ma're I ane, a o Ikelahi hoi ua waiho i nia kane mahope nei. He poe hou wale no lakon3 ma; keia, wahl. Aole a lakou. m~an olelo ia mnakou., a ua hele loa aku i kekahi hale i noho ia e na, kane opio wabine ole,,:Aole a lakoun-mea hoohalahala, o keia wyale no, aohe paa pono o na hale ma kahi e pili, aria i ke,pili,,: a he ann. ka poe Mai i na po inakani a ua. U.abo~he..pine~pine no makou i keia kumu. hoohalahala. Hele hon aku no makou a hik i ke'kahi Man h~ale, ka n1ana aku na ku malaila uo kekahi man makahiki, a ma keia-wahi i loaa ai ia makou he poe mai i noho loihi mna lkeia wahi, he Iijili na hale a ua piha loa i nia kanaka. Ninau aku-makou, heaha ka inca e noho ai a nui loa iloko o ka hale hookahi, heaha ka, mea i hoi ole ai iboko o na hale kanakaole a makou ike mai nei? He aka wale no ka lakiou a pane ma~i la: "He poe makou ua aloha ka noho ana, a ua makemake no e noho Pu.,,Y iUa kamnailio loihi makou me kekahi kanaka mai miai Waimea, Kauiai mai, a ua noho oia ma keia wahi he elinua rnakahiki me kana wahline, ma ke ano he kokua. Aobe nio i ino boa kona mlai i ka nana aku, aka, ua hiki no c ike lia aku, u' puka 110 ka mlai iaia. Ninan.aku, makou ilaia, ina he makemtake kona e hoi hou ma Waimea, ima he, hiki. Pane m-ai oia: Aole o'u makemnakie e hoi, ua oi aku ka malikai o ka malama ana o ke Aupunil mnamna o ka ohana. Ua noho paa au mna keia wahi a ua boaa na hoa'loha maanei, ua lako i na mea e miakemake ai; a ma keia wahi aohe poe hookae mai ia'u rio kuu boaa i keia mnai. Kinau aku makou, nawai e kii ka wahie? Pane mai oia, na'u no mamua, aka~, Imaiope mai na uni ko'u eha, 'i ka pohaku, nolaila, ua hioolitnalima ia ka inca nana c kii ka wahie; he elna Ouman MiO a me ka No e kii ai i ka wahie. I keia m-ia na wa n~a hele mai kekahilkanaka ua akiaka boa kona mai, c kan ana fie wahi keiki uuka uiaikai mnaluna ona. iNinau aku ha makon nawai ia keiki, hai ia m'ai na kekahi wahine e noho ama mla kekahi hale e kokoke miai ana. 1. ko makou heic ana aku boaa aku ba ua,wahine nei ihoko o kekahi wahi hale uuku inoinio boa, a kamailio Aku iaia no ua wahi. keiki nci, a me ke kuieana e ba ijjah l a kahi kaawale mai keia wahi aku. Pane mai oia, he elua ana mau keiki o i'a' auo, a he makeniake no oia e lawe ia a elua mna e ae ana ka Papa Ola. o ke -noi wale no m~a kej'a Ikanhale, oia. no, e hoomoe loa ia akn na paipn wai a hiki i ko lakou wahi. Ma kekahi hale na hai mai na wahine '(he poe hou. mai) aole a lakou mea nana e kii i ka lakou a paiai a io bipi mna Kalawao a oia wale no kto lakou pilikia, a aole no o lakou mnau lio e hiki ai e kii ponoi. Ma kekahi wahi okoa aku. ua halawai kekahi miau lala o lie Komite me kekahi kaniakia mai bepera a ua hai ma~i oia oia ka ka mai kahiko boa e noho uei malaila, oiai ua noho oia malaila he aneane iwakalna rnakahiki a he kanakolnkunmarnawaln mnaka-. hikio konalbaa ana ika mai. Olelo mai kekahi poe e k rniai ana, ua oi aku ka mahiai ana o keia kanaka mramnua o kekahi Poe. I ka manawa i ninan aku ai o kekahi lala, o ke Komite iaia i kona manao. Ua pane Mai oia o kana mea waile, no i inaakemake ali ma e make kekahi rinai lepera mne ka Pan ole o kona, $10 ma ka haleknai, o ke Aupnni i haawi ia i kela, mea keia mea mai lepera e ae ke Anpni e haawi ia ke koena i ka poe pili a hoafloha pah a o ka mea i make ma ia wahi. Ua hatawai kekahi mau. lala o ke Komnite me ke kanaka mai lepera, m-ai Waimea Kauai mai nana i lawelawe oiail oia e hopn ia ana i ka pu. LUa hai aku. oia i ka Lnniamakaainana mai Waimea, Kauai mai ua oi aku' ka maikai o ~keia wahi mamua o ka mnea ana 1 muanao muia ai a na palapala AkU oia i nia mai lepera m-ta Waimea he maikai -keia wahi a na oi aku ko lakou pono, e hele- mai. Ua ike a hana ia, keia, rau mea i hai ia ae nei oiai e hele ana na lala o ke Konilte ma kela a me keia wahi o ke kahna mnai a. nia hoike ia,- paha-, ke ano a me ke. kulana o ka noho maa mia keia wahi ma ke ano i oi ae ke akaka mainua, o ka I(7 ) hoike maoli ana akn o ke Komite ma ia mea. I ka nana aku ua ano, oluolu a maikai ka noho ana o na kanaka mia keia wahi. Ua hoike mai lakon i ko lakou man hemiahema me ka manlao a me. na olelo oluoin, a aole i ike ia aku ke'kahi man mea e manao ja aku al ua hooniaukiuki a hoohalahala paha lakou i ko lakou noho ana ma ke ano nui koe wale no iwaena o na haole, a e kamajilo aku ana makou no lakou mahope ae nei. He elua man halawai i malama ia e keia Komite ma keia wahi, he, irookahi ma Kalawao a he hookahi mna Kalaupapa. Ma keia man halawai no a elua ua koho mnua no na mai lepera i mea nana e kamajilo ma ko lakon aoao a nana i hoike, mai. i keia man Inoi mahope ae nei i hooholo ia e na mai ma kekahi man halawai i malamna mua ia no ka mnanao e hiki'aku ana ke Komite. Ua noi ia inai na noi ma Kalawao a o kekahi ma Kala~upapa a o kekahi no hoi ma ia man wahi no a' elua,. 1. E baawi wale ia ka wahie i na mai lepera. 2. lE kuai ka Papa Ola i moknmahu unku i mea halihali pa-iai mai kela aoao mai o Molokai a hili i Kalaupapa, a aole i Waikoiu elike me ila e hanala nei. 3. E kukuin' ia i hale Iole bipi hon ma -Kalaupapa oiai he loihi loa ka hale l ole bipi ma Kalawao mai Kalaupapa aku.*4. Na ua boaa ke kane a i ole ia o ka wahine paba i,ka mai, alaila, e hele pu no me ke kane a i ole ia me ka wah-ine paha ma ke ano he kokna. 5. lB ae ia kela a me keia mai e lawe Pu i hookahi" lio. 6. E haawi ia ka $10 a ke Aupuni e haawi nei i na pepa i ka hale knai ma ke dala maoli, a i hookahi haawi ia ana i ka makahiki. 7.Ehoiho hou ka Papa Ola ke, dala iuku ia Ake ~na mai lepa noka wahie. 8. E hooloi'hi' ia aku na paipu wai a hiki i na hale i blaa Ole i keia manawa. 9. E hoopau ia ka Peresidena o ka Papa Ola, a e hoonoho ila o S. M. Damnon ma kona wahi. 10. E hoom-ahuahua ia ka haawina kukaepele a hiki' i ka 1 grosa i ka mnahina. 11. E hoomahuahua ia ka haawi'na sopa a hiki i ka hookahi auka i ka mahina. 12. E koho ia i Lunakanawai no ke kahua mai lepera. 13. E kukulu ia i hale kula no na keiki. 14. E hoomakaukau ia i kaa kupapau no ka poe make ma Kalaupapa. 15. E kiahulu ia i hale leta m-a hie kahua mai a mailaila aku e hooili ia ai na eke leta. 16. E hoouna ia li kanaka akamai a makau ole i ke kahua mai lepera. I ka hoi' ana mai o ke Komite i Honolulu ua kauoha aku lakou ia Mr. Meyers (i mai i kac- ranawa a ke Komite i hiki aku ai) e hele mai i H~onolulu nei e halawai pu-me ke Kornite a hoike mnai i ke Korniite i kona manao e pili ana i na inea e 1100110 ia an~a e lakou. Ua hiki mai o Mr. Meyers a ua halawac'i Pu me ke Komite a kuka Pu me ia no la man me'a. He nui no na mea ilijijii hiki i ke Komite e hooholo me ka nui ole o ka hana. Mamuli o ko ke Komite huli pono an~a na manao lakou he mnea pono e hoomahuahna ia ka haawina kopa i hookiahi auka I' ka mahina. no kela a mie keia mailepera-e like me ka flhea i noi ja mai. A pela no hoi me ka haawina lol.e i like me $10.00 ma ka hale kua~i e (9) haawi ia i ka manawa hook-ahi i kela a me keia makahiki iloko o na mahina ann aole hoi i elua haawi ia ana e like me ia e hana ia nei, a e hoomnakankau ia i kaa kupapau no Kalanpapa e like me ka inea e, hana ia nei mia Kalawao. Kve manao nei ke Komite he inca naauao ole ka ae ana aku i ka poe mai e lawe i ko lakoun baawina mia ke dala mnaoli, no ka mea e hoolilo ana kekahi. poe i ke dala ma na mnca e pono nui ole, ai lakou a noho ia me ka nele loa i na mea e pono maoli al. Ua hoomaopopo ke Kornite ua nui no ka haawina kukaepele i keia nmanawa mna e inalama pono ia ana e ka poe mai. E kali ka hoonoho ana i Lnnakanawai me ka Hale Leta ma ke k-ahuaa mai lepera, a hiki i ka manawa, e loaa ai i ka Papa, Ola he Lana Nui e nohio paa malaila. 0 ke noi mai ka Poe mai mnai e ae ia kela a me keia, e lawe akiu i hookahi lho malaila, he inca keia nana i ho'oulu ae i na ninau ano nui. He 708 ka nui o na lio rmalaiba i keia mnanaCwa, o kekahi Poe mai ua hiki aku ka nni o ko lakou man. lo i ka 15. 0 keia nui lca ana. o na lio he ino keia. i uI.u. lijiji ae-i k-eia rnanawa na pau. ikeiia poe lio ka miann i manao ia mna e hanai ia i ka bipi e like ana me $2,000 i'o bipi i ka mnakahiki hookahi. Ua akaka no aole i hoohana ia, keia mian lo i ka hapannii o ka, manawa. Ua hana kat Papa i man inca e pale akn ai i ka hooniahuahua hou ia ana, o na lio a ua papa ia ka lawe houn ana aku rnalaila o na hio. He elna hana o na hio inalaiba, oia hoi keia:. i meca hooholohobo healca a hooluolu no ka poe rnai, a i mnca e kii ai i ka lakon ai ma Wuikoin a i kii ukana a peba aku i Kalanupapa a mea kii wahie. Uia boaan no. he kuleana i ka poe hon akahi no a lawe ia aku nialaila e hoohala hala ai i na lakou. e manao ia ana e hele i Waikoln i ka: lalhou al, i Kalawao i ka lakon bipi a i ka pali i wahie naa lahon he rniea pono e ae ia lakoui e lawe pu aku i lb no lahon. Na ke Aupuni e hoolaho -aku i Da mea e hiki like ai i na rnea a pau e kii i na mea i olelo ia, -a ima aole e hiki i ke Aupuni alaila e ae ia na mai e hoolako ia lakoui iho me ka mea e hihi ai. Ke manao-nei makou he kumiu maikai keia e pono ole ai ka lawe ia aria o ka hio i loaa imua i ka mai a-me hla hoole aina aku i ha Poe hou aole e lawe mai i Ho no lakou, aka i na e hiki aria ka nui o~na 'Mai i ka 1500 mna ke kahua rnai he mea maopopo aole e hiki'aria e malama lahori i hoohahi' Ho pakahi, he hoopau mauu a makehewa wale no ia hana, he hiki wale no e hana ia e na Ho he 25 m'a e hoohana pono ia. Nolaila ke, hoike -aku nei k e Kornite i ko lohou manao na ha Papa Ola e lawelawe i ka halihali ana i na mea hupoDo ma he kahua mai lepera, oia hoi keia, ke pai-ai, ha i-o bipi a me na niea e ae e haawi ia aria i Da mai e halihali ia e ha Papa Ola a hiki mna hekahi wahi hupono ma Kalawao a me Kalai-. papa, a e hooikaiha mau ha Papa ma na ano kupono a. pallt e pale. ahu i ha mahuahua nui aria o na, liclohobona i ona ia e ka poe mai a e hoemi ahu i ha mui o ia mau' holob olona. No hie 1101 i mokurnabhU Dnaa e lawe a-ku ke pai ai aole hoi na waapa e lawabawe ia nei i heia mrnarawa. Ua ulu ae hceia noi mamuli o ha. ike ia aria iloho o ha manawa, io i hehahi manawa-aole hihi mai o ma xvaapa aua nebe ha, pemi i ha ai no hekahi nianawa a no ha mea no hoi mna he mohumahu ua hIihi he lawe loa ia ha ai a hiki i Kalaupapa, a mna hoi m-a ria waa~pa e hihi wale ana no i~ Waihobl, a aia ia, wahi ma kehahi aoiao boa o ka aina o ma mai lepera, a aia hoi o Kal~aupapa ma kek-ahi aoao, a nol1aila, ua loihi loa 'kahi' e hele ai nia' mai nialalo e, kii i ka lakoui ai. Ina e lawe ae aria ka Papa i' kda halihali ana i na mnea ai a me kekahi miau ukana e ae e like me ka keia Komite i hoike mnua aku nei e pau aria kekahi kutuu o keia nioi ia aria nmai. No ka manawa mo, lie manao nei keia KomiAte he mea pono i ka Papa Ola e malama i palaoa kalo i rnea e loaa ai i' ka poe mai ka ai kupono iboko o na imanawa e hiki ole ae ai 'ka paiai no ka n ui o ka ino, a ke manao nei ima-kou he mea pono no ina uria ae ka poe mai e haawi ia aku ka palaoa. kalo ma kahi o ka paiai, no ka mea, ua oi. aku ka miaikai imaemae a emi o ke kumiukuai a he boaa i iia manawa a, pau. U-a noi mai kekahi o na mai i keia ano pabaoa a ua hoomaopopo ia mai ia makoui ua kauoha o Mr. Meyers e malama ia myja ka halekuiai o ke A-Lipuni. Ua hoike ia mai ia miakou e hooholo aku' ana o Mr. Kaharnu ka mnea iaia ka aelike, no kia hoolako' aria i ke kabri ha mai me ka ai, i kahi mokumahu ia Viva i kapa, ia mnamua o "tvy Hlolm-es" ma ka harma i noi mi-ai ai, Nolaila, ke nmainao net keia Komite e hiki an' no i ka Papa Ola e hooko aku i kceia hemahemna o na mai me ka, hoolilo daba Ole no ke kuai aria i mtoktumahua. No ka mnea, e pibiari i ka hooloihi aria aku i na paipa wai a hiki i na hale i boaa ole i keia wa ke manao neci ke Komite ma ha wahi i kaawale boa ole aku- na halemai ka paipui wali nui aku he inea pono e ae ia aku keia iioi nlo ka mea, 'he mui loa kekahi o keia poe i kukuiu i ko lakou m.-au hale m~alabo o ko lakon maui lil ponoi mna nawahi 1 kuhikuhi ia e k~a Papa Ola rmamua aku o ka manawa i noonloo ja ai o keia mau paipui wai. (ke noi e haawi wale ia ka wahie iI na mai ua bib6 ia i ninaui hoopilikia nin i ke Komite ma ka noonoo aria. Ma ka hoomaopopo mnaoli aia, iho aoie ito he man kumu (12) nui e makemake nui loa ia ai ka wahie paakiki ma ke kahua mai lepera. Ua moa inua no ka, ai a o kahi wahie i makemake ia oia no ka hana i wai wela hoomoa i ka io bipi a ia e ae paha a ua lawa no i na ano wahie ano palupalu e kokoke mnai aria. Aole e pono i ka Papa e hoolako aku i ka wahie me ke kumiukuai ole, no ka meta, he mea ia e hoomaunauna wale ia ai. Eia no nae he mea paakiki a kaumaha no hoi i kekahi poe mai ka hele ana i wahie na lakou ma ka pali, a ua lilo no hoi i kumu e inalama ai i lio. Ua olelo ia mai he mea maikai e loaa kekahi wahi hana no na mari na ka e lawe ia aku na kumu a pan e hooikaika kino ai lakou he mea ka ia e pono ole ai, a ma kekahi aoao hoi ua, hooikaika ia mai ua loaa i ke kahua mai lepera he inoa ino mamua a ua ulu ae ka hapanui o ia ino i olelo ia marmuli Q ka hiki ana aku o na mai malaila me ka mlakamaka ole a ua ike iho la lakou e hoomaka hou ana ka lakou e hana i home no lakou a he uuku loa kahi kokua cma mai o ke Aupuni rnawaho ae o na mea hemahema maoli. Ua hiki no paha. ia ano hana no kekahi poe uuku, aka, he mea tnaopopopo na ia mau,* hana i haawi aku ka inoa ino i ua kahua mai nei. Ua lawe liilii ae ke Aupuni nana e hana i kekahi mau hana a hiki i keia manawa eia oia ke ku nei mawaenakonu o ke ano kahi ko o ke wa.tiho ana aku na.ka mea mai e rnalamea iaia iho a me ke ano na ke aupuni aku na mnea a pau loa. 0 keia hana ana ma ke ano hapa i kekahi manawa ua oi aku ka lilo mamua o ka lilo ina na ke aupuni e uku i na mea a pau. Peneia mi-alua ua oi io paha ka emi o ka ae ana aku e malama ka poe m'ai i manu lio a na lakou no e kii i ka lakou paiai, aka, i keia mana wa ua like ka lilo me ka hanai ana i na lio e 700 no ia man hana. IHe nui ka lilo e pili ana i na haawina (18) ai. 0 ka baawina ai ua hoomaopopo ia ka nui e lawa ai ke kanaka kino ikaika, aka, he nui loa o na nmai he poe aole i hiki e ai i ka hapalua o ka lakou haawina ai a o ke koena ua pan i ka ai ia e na kokua he poe i manao ia e hanai ana ia lakou iho, a me na holoholona i hanai ia, a pela aku. Ke imanao nei keia Komite ua oi aku ke emi ina e hoakea aku ana ka Papa i ko lakou emaIamra ana a ma ia ano e hoopau ia ai ka manao kue loa o kekahi poe i ka hele aku i ke kahua mai lepera. Nolaila, ke rnanao nei keia Koinite he mea pono e hoolako aku i na mai me ka wahie no ke kumukuai emi loa. Aole i manao ia ma keia aole e hanna ma mai me na kokua a ohi paha i ka wahie, aka, e hana no malalo o ke Aupuni ina he hiki. Milalalo o ke ano e hana ia nei na kela a me keia mea e ohi i ka wahie nona ponoi iho e like me ka nmea hiki iaia, aka, ke manao nei ke Komite he pono na ke Aupuni e ohi mai a haawi aku i ka wahie i na mai. lie mea pono e hoomaka ia ke kanu man ia ana o na laau ma ke kahua mai lepera. 0 ka hernahema nui loa o keia wahi oia no ka nele i ke poo ole. 0 Mr. Meyers inahope o ka harna ana me ka hoopono a hooikaika nui no na makahi loihi malalo o ke Aupuni, ke ike nei oia i kona ano nawaliwali mamuli o ka elemakule a ua aneane hiki ole iaia i keia manawa e hooponopono kino aku i na hana o ke kahu mai lepera e like me mamnua a i kupono no hoi e loaa i keia wahi. U'a hoomnaopopo ia no kekahi imanawa i hala ae nei, ua niakemake oia e hca-.lele, aka, ua hoon)anawanui no nae ma ke noi ana.aku o ka Papa ia ia. I-e Imea kupono loa e loaa i Luna Nui noho mau ma kei, wahi. Ua hoomaopopo ia ia mau mea e ka Papa Oia, it ke nana a imi ia nei i kanaka kupono ma ia wahi. (14) 0 na, kaikuahine o ke aloha e noho aku ana malailaq, maloko o hka home no na wahine i hooninakauhau ia manmli o ka lokomaikai o Mr. C. R. Bishop, e Iflo aku ana ia he mea hoopomaikai nui i keia wahi ma ke kokua nui ana ma kaaoao o ka pononme ka maluhia. Oha hal'emai e kn nei rnalaila, he hale kupono ole a inoino, eia nae ua oi ae kona mailkai i kei'a manawa i ka hana hon i~a ana iho nei o kekahi keena nui a m~alamialama no ka poe mai. E like no me ha Mr. Meyers i olelo- mai ai o ka halemai aole ia he wahi e hele Aku ai na mai a make malaila; aka, he wahi e lapaau ia ai me ha malamia po110 aloaa kao[uolu ia lahou. Ilmea e hiki aikhamialamia ia ana o kehahi Wahi o ia ano he mnela pono e loaa, ka poe ike i ka malama ana' i ha 'Poe e like mie na na kaikinahine e hoi aku ana m-alaila, ma keia nmua koke iho. Ua noonloo iho nei k'a Papa, no hekahi manawa i ka pono o ke kukuiu ana i haleaina no ka Iehulehu maalaila' me ha, halekiuke i wahi e hiki ai i na miai e inrakernake ana e hii' i h~a lakou ai malaila, e kii aku mle ha, lawe ole i ha haawina ai a kuke ponoi iho. Ua lhai mai o Mi-. Meyers i keia Kornite e hana ia aku anaa hekahi hcI1e o kem ano Ina e I'keia ana, e holop~ono ana. alaila, e hana hou ia ana hie man hale o keiaa-clno ma, na wahi e ae o ke kahna mai lepera. Kie mianao nei oia he nina, paha ja, e Pau ai ka nnnepili an a i ka wahbie a, he mea hoi e pale- aku ai k~ekabi man hoomaunauna wale ica ana o ha ai e ike ia nei ma ha haawi Ia aria o ka haawina ai no kela a mne keia niea mai. 0 ka ninau e pil-i ana i' na koh~ua he inea pohihihi no ia. 0 kekahi hapanui o ke hue e ike ia nei i ka hookaawale ia ana o na mai lepera ua, laa mal 110 ia mainuli o kfa hookaawale ana i na kane mai na wabine ahnu i kekahi manawa maho-pe iho o ka noho boill a~na ma ke aokane, a Wahine a ua hilinai aknu kekahi kek~ahi no ka oluoin a mai~kai o ka noho ana. Ke; manaco nei keia Komi-the a ike, maopopo ia ma ka moolelo o keia mai he nui na kane a i ole' ia na wahine. i waiho ia mawaho nei ua Toaa no i ka mai me ka lioike: ole ia ae nae mawaho o ke k-ino, a na ia mea i hoolaha aku i ka mail i ka poe ana i nolho pu iho ai mahope nei, Ke manao nei keia Koinite he mea pono i ka Papa Ola e hooluolu i ka rula e kan nei i keia manawa e hookaawale ana i kekahi mau mea i mare ia ina ua lo,,a: kekahi o, lana i ka mai lepera a ma ke ano man o na mai e ae aku e hele Pu flo lana me ka lioi ole mai nae, a niolaila, ke hoike aku nei keia Komite he mea ponio e hooholo ia ka Bila Kanawai i huipn ia mpe keia hoike e, hoakaka ana o ka, poe kokua, ma ke kahn rnai lepera i lilo i man kokua mamuli o, ko Jakou makem'lake ponoi' iho na loaa lakon i ka mai a aia no lakon malalo o ka mana o ka Papa Ola e like no me ka poe i boaa maoli' no i ka' mai. Ua wa-iho ia mai keia bila ma ke ano he pani no'ka Bila Kanawai o ka Hon. PaehaolIe, e pili ana ia mea hookahi no. He mea akaka aole, no i mnahalo na mai haole a pan" boa i ke kahn mnai lep era a mia kaDnana ana o ke Koimite na loaa no he mian kaunn kupono e hoohalahala ai'. Aole makan i obelo ae peba me ka maauao hoahewia walo, aku. Ua, kokua ia aku ka hapatuni o na m'ai lepera: haole ma'i waho aku nei., a nobaila, na ano ma ikiai no ko" lakon noho ana, aka, o ka Poe o lakon i boaa mau Ole" aku na kokua ia an a e ko waho aku nei poe he nui ko, lakou pilikia. Ua nbn mai ka pilikia, marnuli o ka' miakernake ole e hoano e ia ka hana ana e pili ana i nia mai kanaka maoli a me na mai haole ma na miea e piIli. ana, i n1a haawina ai, na hale a Peba akn. Ua imi o Mri ?~eyers i maun mea e loaa ai, ia la'kou na ie a i niaa i na haole ma kcekahi muau ano e ae. Eia kekahi tnea e ike ia ai ka henmahenma a pilikia o na haole mia ke kahua mai lepera. Aole i haawi aku ka Papa Ola i ke ki a i ole i kope i kca poe miai. Ta manao ia keia mau mea iwaena o na haole hie mea hiki ole ke waiho ia, atka, ua Ulnanao ka Papa aole h-ie m-ie a liaauaoa, ka haawi ana i keia maun mea ia lako n me k~a h'aawi pu1 ole aku i na kanaka Hawaii kekahi. Oiai i ka manawa he unku wale no na haole mcalaila, ua hiki no1 e haawi ia he man wahi hana ia, lakou e hiki ai ia Ia'kou e imci a loaa kekahi mau inca e ponio ai ko lakou noh'o ana, aka, ke nianao nei ke Korm1ite he imea, akaka ole ia no ka inca e like me ka pii'ana ae o ko lakou heluna a me ka hiki ae o kekahi poe i nele loa I ke, kokua ia aku mai waho aku nei pela i cmii oa, mai ai na mea eloaa ai ialakou. Ua kokua no kekahi ona A.hahui Manawalea i ko lakou poe e nolbo nei ina~laila. Ua like no ka manao o keia Komite inc ko ka Pa —pa he harna n aauao ole' ka hana ole ana a like na haawina ai o nia kanaka maoli me, na ha,-ole, a nolaila, ke manao 'nei lak-ou o ka mea maikai boa e pau ai o keia pibiki'a e ~luin na kacnaka o na. caia e, e noho Dei rnaanei i kekAhipun dala e hoolilo ia aku ma ke anio kokua i na haole e nohio nei ma ke kahna mai- lcera a e noho aku ana, pahia mnalaila nia keia hope aku mie ka nana, ole ia o ka lahui a me ke ano hoomaria o kela a me keia. Ua oi aku ke emi o. ka bibl o na haole inai ma keia ano e hana ia ai maruna o ka bana mna a kau ana i mnan auhau hou iho i inca e kaa ai na lilo hon. i manao ia'aku alo ka hania like ole ana iwaena o 1500 poe mai no kla pono o 20 a 30 paha mnau haole i maa i ka noho ana mna ke ano okoa mai ko na kanaka, raoli. He mnea, maopo~po mna aobe e (17) lokua-mai ana na haole i keial mea, alaila, e imi aku ana ka Papa i mea e pan ai ( kelia pilikia, akl-a, ke manao nei keia Konmite e lokahi nmai ana na, haole o na ano a pan me ka oluolu i ke kokua aria i mea e hoemi ia ai ka pilikia o ka noho ana o kekahi poe o ko lakou lahui ponoi i waiho ita aku ma kahi e hoola ae ai i ko lakou i11a manfllaoia. 'aloha. ta noi Imai na miai e hoopan ia ka Peresidena o ka Papa Ola a e hoonoho ia o S. M. Damon ma kona wahi. He mea maopopo loa lne ke kanalua ole ia aole no i rnakemake nui ia o Dr. Emerson, aka, aole i ike keia Komite ua hlana hewa. oia iloko o ka lawelawe ana i ka(na i(a. ' hania mna ke atno Peresidenat, a oiai no hie mea milnnamiila lkaL ike ia aria o keija kue i keia keonimana ke mrnan nei nae keia K)om ite 'ua ulu nui ae no keia kue iaia mallt uli no oo na hana ano ka,umiaha i haawi ia nana e hlana, a ina no1 e hoonoho ia a, ku ana he mea hou mntlail a e kille ia anai no oia iia oia e hana, a hooko pololei ana i lana hana. E like me ka hoonoho ia ana o ka papa i keia ianaw nua pau ka loaa ana o ka mana ponoi i ka Peresidena. Aole hiki iaia ke hana i kekahi hana, me lie kuka pu ole a me ka ae mai o ka Papa Ola a o kekahi lala o ka Papa oia no o S. M. Damon ka mea a na mai e noi mai nei e hoonoho ia ma ko Dr. Emerson wahi. Eia no hoi keia he uuku loa ka poe e ae ana e lawe i keia wahi a hooili ia maluna o lakou na hoino ia ana o ia oihana ina no he nui ka uku. Nolaila, ke manoa nei keia Komite aole he mea pono e hana aku ka Ahaolelo i kekahi hana hou e pili ana i keia noi. Ke manao nei keia Komite he mea pono e hoonoho ia ma ke kahua mai lepera he kauka noho paa i akamai ma ka lapaau ana i na mai lepera. (iS8) Ma ka hoopau ana i keia. hoike ke makernake nei keia Komiite e hoike aku ua kakau ia keia hoike mie ka, wikiwiki, aka. o na, ina a ke Komite e hoike akut nei hie man mea pono e hana. ia ua flooloo pono ia me ke akahele oa, e la-kou mahope o ke kuka Pu ana me kekahi mau Luna Aupu~ni a o ka, oi aku nae me Mr. Meyers ka ka inea i oi aku ka hilinai ia o ka manao e ke Koinite. Mabia paha e niii akut ana na lilo e pili ana i ka, hooko ana, i na, mea, a ke Komite i hoike aku nlei, aka, ke manao paat' nel keia Komite he mea pono e holoi ia ka, inoa, io o ke kahn mai lepera, mamua o ka hiki ana i Ike A~upuni e hookaawale ponio aku i Da miai malaila, a a aole no he mian lilo nui i kuponio no ka — hooko an a aku ikeia, manDao e kokua, ole ia mai ana e ha lehulehut ma% ko la-kou koho ana a me ko lakou dala. Ke waiho ia Aku nei me, ka ina~iahlo, A. P. KAPAE11AOLE, JOHN RICHIARDSON, W. A. KINNEY, W. H. DANIJELS, E. IIELEKUNIHI, FRANCIS G-'AY, E. H. BAILEY. K K YK"A' ~~4~~tgj<>$;~~~~~~~j~~j~~jyK;;; 4 ' /'~~~~~~~~~~~ / <~~~~~1A i74 r, 4~~~~~~~~~~~~tK ((4~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~4 Ig;,, ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ K, - 'jo`~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ' '24 (K)7 Nk~~~~~~~( K'4K K K KK 'K ' ' /~ K ~~~/<4'K ' K~~~1 -~, 1, is BINDERl I gjMi~~~tr^W t l 3?S'f LORDBROSJnfi i A Ipi,;g.ii^f'hr^tah);V;gEW ' s ' UNIVERSITY OF MICHIGAN 3 9015 03472 7555 I