HORACE 
 HE SATIRES 
 
 EDITED BY 
 
 EDWARD P. MORRIS 
 
 PROFESSOR 
 
 ■F LATIN IN YALE COLLEGE 
 
 TEXT EDITION 
 
 A 
 
 NEW YORK:- CINCINNATI. -.-CHIC AGO 
 
 MERICAN'BOOK COMPANY 
 
Class 
 
 v 
 
 Book 1 A -fr'v 
 
 COPYRIGHT DEPOSIT; 
 
Jttorrts anti Morgan's ILatm Scries 
 
 HORACE 
 
 THE SATIRES 
 
 EDITED BY 
 
 EDWARD P. MORRIS 
 
 PROFESSOR OF LATIN IN YALE COLLEGE 
 
 TEXT EDITION 
 
 NEW YORK • : - CINCINNATI • : . CHICAGO 
 
 AMERICAN BOOK COMPANY 
 
<sl- 
 
 \ 
 
 °\ 
 
 Copyright, 1909, by 
 EDWARD P. MORRIS and MORRIS H. MORGAN. 
 
 Entered at Stationers' Hall, London. 
 
 MORRIS. HORACE SATIRES. TEXT. 
 W. P. I 
 
 © AUG i^ I9Q; 
 
 CIA 24 ^«9 
 AUJ 31 1909 
 
Q. HORATI FLACCI 
 
 SERMON- ES 
 
 LIBER PRIMVS 
 
 Qui fit, Maecenas, ut nemo, quam sibi sortem 
 seu ratio dederit seu fors obiecerit, ilia 
 contentus vivat, laudet diversa sequentis ? 
 ' O fortunati mercatores ! ' gravis annis 
 
 5 miles ait, multo iam fractus membra labore. 
 Contra mercator, navem iactantibus Austris, 
 1 Militia est potior. Quid enim ? Concurritur ; horae 
 momento cita mors venit aut victoria laeta.' 
 Agricolam laudat iuris legumque peritus, 
 
 io sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat. 
 
 I lie, datis vadibus qui rure extractus in urbem est, 
 solos felices viventis clamat in urbe. 
 Cetera de genere hoc, adeo sunt multa, loquacem 
 delassare valent Fabium. Ne te morer, audi 
 
 15 quo rem deducam. Si quis deus, 'En ego,' dicat, 
 'iam faciam quod voltis : eris tu, qui modo miles, 
 mercator; tu, consultus modo, rusticus : hinc vos, 
 vos hinc mutatis discedite partibus. — Heia ! 
 quid statis ? ' — nolint. Atqui licet esse beatis. 
 
 20 Quid causae est, merito quin illis Iuppiter ambas 
 iratus buccas inflet, neque se fore posthac 
 tarn facilem dicat, votis ut praebeat aurem ? 
 
 3 
 
i, i, 23] 1 10 RATI 
 
 Praeterea, ne sic, ut qui iocularia, ridens 
 percurram, (quamquam ridentem dicere verum 
 
 25 quid vetat ? ut pueris olim dant crustula blandi 
 doctores, elementa velint ut discere prima ; 
 sed tamen amoto quaeramus seria ludo;) 
 ille gravem duro terram qui vertit aratro, 
 perfidus hie caupo, miles, nautaeque per omne 
 
 30 audaces mare qui currunt, hac mente laborem 
 sese ferre, senes ut in otia tuta recedant, 
 aiunt, cum sibi sint congesta cibaria : sicut 
 parvola (nam exemplo est) magni formica laboris 
 ore trahit quodcumque potest atque addit acervo, 
 
 35 quern struit, haud ignara ac non incauta futuri. 
 Quae, simul inversum contristat Aquarius annum, 
 non usquam prorepit et illis utitur ante 
 quaesitis sapiens ; cum te neque fervidus aestus 
 demoveat lucro, neque hiems, ignis, mare, ferrum, 
 
 40 nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter. 
 
 Quid iuvat immensum te argenti pondus et auri 
 furtim defossa timidum deponere terra ? 
 1 Quod si comminuas, vilem redigatur ad assem.' 
 At ni id fit, quid habet pulchri constructus acervus ? 
 
 45 Milia frumenti tua triverit area centum, 
 
 non tuus hoc capiet venter plus ac meus ; ut si 
 reticulum panis venalis inter onusto 
 forte vehas umero, nihilo plus accipias quam 
 qui nil portarit. Vel die, quid referat intra 
 
 50 naturae finis viventi, iugera centum an 
 
 mille aret? 'At suave est ex magno tollere acervo/ 
 Dum ex parvo nobis tantundem haurire relinquas, 
 cur tua plus laudes cumeris granaria nostris ? 
 ut tibi si sit opus liquidi non amplius urna, 
 
 4 
 
SERMOXES [i, i, 86 
 
 55 vel cyatho, et dicas, ' Magno de flumine mallem 
 quam ex hoc fonticulo tantundem sumere.' Eo fit, 
 plenior ut si quos delectet copia iusto, 
 cum ripa simul avolsos ferat Aufidus acer; 
 at qui tantuli eget quanto est opus, is neque limo 
 
 60 turbatam haurit aquam, neque vitam amittit in undis. 
 At bona pars hominum, decepta cupidine falso, 
 'Nil satis est,' inquit, ' quia tanti quantum habeas sis.' 
 Quid facias illi ? Iubeas miserum esse, libenter 
 quatenus id facit ; ut quidam memoratur Athenis 
 
 65 sordidus ac dives, populi contemnere voces 
 
 sic solitus : ' Populus me sibilat, at mihi plaudo 
 ipse domi, simul ac nummos contemplor in area.' 
 Tantalus a labris sitiens fugientia captat 
 flumina. . . . Quid rides ? Mutato nomine, de te 
 
 70 f abula narratur ; congestis undique saccis 
 indormis inhians, et tamquam parcere sacris 
 cogeris, aut pictis tamquam gaudere tabellis. 
 Nescis quo valeat nummus, quern praebeat usum? 
 Panis ematur, holus, vini sextarius, adde 
 
 75 quis humana sibi doleat natura negatis. 
 
 An vigilare metu exanimem, noctesque diesque 
 formidare malos fures, incendia, servos, 
 ne te compilent f ugientes, hoc iuvat ? Horum 
 semper ego optarem pauperrimus esse bonorum. 
 
 80 At si condoluit temptatum frigore corpus, 
 
 aut alius casus lecto te adflixit, habes qui 
 adsideat, fomenta paret, medicum roget, ut te 
 suscitet ac gnatis reddat carisque propinquis. 
 Non uxor salvum te volt, non filius ; omnes 
 
 85 vicini oderunt, noti, pueri atque puellae. 
 Miraris, cum tu argento post omnia ponas, 
 
 5 
 
I, i, 87] HORATI 
 
 si nemo praestet, quern non merearis, amorem ? 
 At si cognatos, nullo natura labore 
 quos tibi dat, retinere velis servareque amicos, 
 90 infelix operam perdas, ut si quis asellum 
 in campo doceat parentem currere frenis. 
 
 Denique sit finis quaerendi, cumque, habeas plus, 
 pauperiem metuas minus, et finire laborem 
 incipias, parto quod avebas, ne facias quod 
 95 Vmmidius quidam. Non longa est fabula: dives, 
 ut metiretur nummos, ita sordidus, ut se 
 non umquam servo melius vestiret, ad usque 
 supremum tempus, ne se penuria victus 
 opprimeret, metuebat. At hunc liberta securi 
 
 100 divisit medium, fortissima Tyndaridarum. 
 
 1 Quid mi igitur suades ? ut vivam Naevius ? aut sic 
 ut Nomentanus ? ' Pergis pugnantia secum 
 frontibus adversis componere ? Non ego, avarum 
 cum veto te fieri, vappam iubeo ac nebulonem. 
 
 105 Est inter Tanain quiddam socerumque Viselli. 
 Est modus in rebus, sunt certi denique fines, 
 quos ultra citraque nequit consistere rectum. 
 Illuc, unde abii, redeo, qui nemo ut avarus 
 se probet ac potius laudet diversa sequentis, 
 
 no quodque aliena capella gerat distentius uber, 
 tabescat, neque se maiori pauperiorum 
 turbae comparet, hunc atque hunc superare laboret 
 Sic festinanti semper locupletior obstat, 
 ut, cum carceribus missos rapit ungula currus, 
 
 115 instat equis auriga suos vincentibus, ilium 
 praeteritum temnens extremos inter euntem. 
 Inde fit, ut raro, qui se vixisse beatum 
 dicat, et, exacto contentus tempore, vita 
 
 6 
 
• SERMONES [i, 2, 26 
 
 cedat uti conviva satur, reperire queamus. 
 120 lam satis est. Ne me Crispini scrinia lippi 
 compilasse putes, verbum non amplius addam. 
 
 Ambubaiarum conlegia, pharmacopolae, 
 
 • mendici, mimae, balatrones, hoc genus omne ' 
 maestum ac sollicitum est cantoris morte Tigelli : 
 quippe benignus erat. Contra hie, ne prodigus esse 
 
 5 dicatur metuens, inopi dare nolit amico, 
 
 frigus quo duramque famem propellere possit. 
 Hunc si perconteris, avi cur atque parentis 
 praeclaram ingrata stringat malus ingluvie rem, 
 omnia conductis coemens obsonia nummis, 
 
 10 sordidus atque animi quod parvi nolit haberi, 
 respondet. Laudatur ab his, culpatur ab illis. 
 Fufidius vappae famam timet ac nebulonis, 
 [dives agris, dives positis in faenore nummis]; 
 quinas hie capiti mercedes exsecat, atque 
 
 15 quanto perditior quisque est, tanto acrius urget; 
 nomina sectatur modo sumpta veste virili 
 sub patribus duris tironum. ' Maxime ' quis non 
 1 Iuppiter! ' exclamat, simul atque audivit ? 'At in se 
 pro quaestu sumptum facit hie.' Vix credere possis 
 
 20 quam sibi non sit amicus, ita ut pater ille, Terenti 
 fabula quern miserum gnato vixisse fugato 
 inducit, non se peius cruciaverit atque hie. 
 
 Si quis nunc quaerat, ■ Quo res haec pertinet? ' illuc : 
 dum vitant stulti vitia, in contraria currunt. 
 
 25 Malthinus tunicis demissis ambulat ; est qui 
 inguen ad obscenum subductis usque facetus. 
 
 7 
 
i, 2, 27] HORATI 
 
 Pastillos Rufillus olet, Gargonius hircum. 
 
 Nil medium est. Sunt qui nolint tetigisse nisi illas, 
 
 quarum subsuta talos tegat instita veste ; 
 
 30 contra alius nullam nisi olenti in fornice stantem. 
 Quidam notus homo cum exiret fornice, ' Macte 
 virtute esto/ inquit sententia dia Catonis. 
 1 Nam simul ac venas inflavit taetra libido, 
 hue iuvenes aequum est descendere, non alienas 
 
 35 permolere uxores.' ' Nolim laudarier,' inquit, 
 ' sic me/ mirator cunni Cupiennius albi. 
 Audire est operae pretium, procedere recte 
 qui moechos non voltis, ut omni parte laborent; 
 utque illis multo corrupta dolore voluptas 
 
 40 atque haec rara cadat dura inter saepe pericla. 
 Hie se praecipitem tecto dedit; ille flagellis 
 ad mortem caesus ; fugiens hie decidit acrem 
 praedonum in turbam ; dedit hie pro corpore nummos ; 
 hunc perminxerunt calones ; quin etiam illud 
 
 45 accidit, ut quidam testes caudamque salacem 
 
 demeteret ferro. ' lure/ omnes ; Galba negabat. 
 Tutior at quanto merx est in classe secunda, 
 libertinarum dico, Sallustius in quas 
 non minus insanit, quam qui moechatur. At hie si, 
 
 50 qua res, qua ratio suaderet quaque modeste 
 
 munifico esse licet, vellet bonus atque benignus 
 esse, daret quantum satis esset nee sibi damno 
 dedecorique foret. Verum hoc se amplectitur uno, 
 hoc amat et laudat, ' Matronam nullam ego tango/ 
 
 55 Vt quondam Marsaeus, amator Originis ille, 
 
 qui patrium mimae donat fundumque laremque, 
 1 Nil fuerit mi/ inquit, ' cum uxoribus unquam alienis.' 
 Verum est cum mimis, est cum meretricibus, unde 
 
 8 
 
SERMONES [i, 2, 89 
 
 fama malum gravius quam res trahit. An tibi abunde 
 
 60 personam satis est, non illud, quidquid ubique 
 officit, evitare ? Bonam deperdere famam, 
 rem patris oblimare, malum est ubicunque. Quid inter- 
 est in matrona, ancilla peccesne togata? 
 Villius in Fausta Sullae gener, hoc miser uno 
 
 65 nomine deceptus, poenas dedit usque superque 
 quam satis est, pugnis caesus ferroque petitus, 
 exclusus fore, cum Longarenus foret intus. 
 Huic si mutonis verbis mala tanta videntis 
 diceret haec animus ' Quid vis tibi ? Numquid ego a te 
 
 70' magno prognatum deposco consule cunnum 
 velatumque stola, mea cum conferbuit ira ? ' 
 quid responderet? ' Magno patre nata puella est/ 
 At quanto meliora monet pugnantiaque istis 
 dives opis natura suae, tu si modo recte 
 
 75 dispensare velis ac non fugienda petendis 
 immiscere. Tuo vitio rerumne labores, 
 nil referre putas ? Quare, ne paeniteat te, 
 desine matronas sectarier, unde laboris 
 plus haurire mali est quam ex re decerpere fructus. 
 
 80 Nee magis huic inter niveos viridisque lapillos, 
 
 sit licet hoc, Cerinthe, tuum, tenerum est femur aut 
 
 crus 
 rectius, atque etiam melius persaepe togatae est. 
 Adde hue, quod mercem sine f ucis gestat, aperte 
 quod venale habet ostendit, nee, si quid honesti est, 
 
 85 iactat habetque palam, quaerit quo turpia celet. 
 
 Regibus hie mos est : ubi equos mercantur, opertos 
 inspiciunt, ne, si facies, ut saepe, decora 
 molli fulta pede est, emptorem inducat hiantem, 
 quod pulchrae clunes, breve quod caput, ardua cervix. 
 
 9 
 
i, 2, 90] HORATI 
 
 90 Hoc illi recte : ne corporis optima Lyncei 
 contemplere oculis, Hypsaea caecior ilia, 
 quae mala sunt, spectes. O crus ! O brachia ! Verum 
 depygis, nasuta, brevi latere ac pede longo est. 
 Matronae praeter faciem nil cernere possis, 
 
 95 cetera, ni Catia est, demissa veste tegentis. 
 Si interdicta petes, vallo circumdata, nam te 
 hoc facit insanum, multae tibi turn officient res, 
 custodes, lectica, ciniflones, parasitae, 
 ad talos stola demissa et circumdata palla, 
 
 100 plurima, quae invideant pure apparere tibi rem. 
 Altera, nil obstat : Cois tibi paene videre est 
 ut nudam, ne crure malo, ne sit pede turpi ; 
 metiri possis oculo latus. An tibi mavis 
 insidias fieri pretiumque avellier ante 
 
 105 quam mercem ostendi ? ' Leporem venator ut alta 
 in nive sectetur, positum sic tangere nolit/ 
 cantat et apponit : i Meus est amor huic similis ; nam 
 transvolat in medio posita et fugientia captat.' 
 Hiscine versiculis speras tibi posse dolores 
 
 no atque aestus curasque gravis e pectore pelli? 
 
 Nonne, cupidinibus statuat natura modum quern, 
 quid latura sibi, quid sit dolitura negatum, 
 quaerere plus prodest et inane abscindere soldo ? 
 Num, tibi cum fauces urit sitis, aurea quaeris 
 
 115 pocula? Num esuriens fastidis omnia praeter 
 
 pavonem rhombumque? Tument tibi cum inguina, 
 
 num, si 
 ancilla aut verna est praesto puer, impetus in quern 
 continuo fiat, malis tentigine rumpi? 
 Non ego: namque parabilem amo venerem facilemque. 
 
 120 Illam, ' Post paulo,' ' Sed pluris,' ' Si exierit vir/ 
 
 10 
 
SERMONES [i, 3, 15 
 
 Gallis, hanc Philodemus ait sibi, quae neque magno 
 stet pretio neque cunctetur, cum est iussa venire. 
 Candida rectaque sit, munda hactenus, ut neque longa 
 nee magis alba velit, quam dat natura, videri. 
 
 125 Haec ubi supposuit dextro corpus mihi laevum, 
 Ilia et Egeria est : do nomen quodlibet illi, 
 nee vereor, ne, dum futuo, vir rure recurrat, 
 ianua frangatur, latret canis, undique magno 
 pulsa domus strepitu resonet, vepallida lecto 
 
 130 desiliat mulier, miseram se conscia clamet, 
 
 cruribus haec metuat, doti deprensa, egomet mi. 
 Discincta tunica fugiendum est ac pede nudo, 
 ne nummi pereant aut puga aut denique fama. 
 Deprendi miserum est; Fabio vel iudice vincam. 
 
 Omnibus hoc vitium est cantoribus, inter amicos 
 ut numquam inducant animum cantare rogati, 
 iniussi numquam desistant. Sardus habebat 
 ille Tigellius hoc. Caesar, qui cogere posset, 
 
 5 si peteret per amicitiam patris atque suam, non 
 quicquam proficeret ; si collibuisset, ab ovo 
 usque ad mala citaret ' Io Bacche ! ' modo summa 
 voce, modo hac resonat quae chordis quattuor ima. 
 Nil aequale homini fuit illi ; saepe velut qui 
 
 10 currebat fugiens hostem, persaepe velut qui 
 Iunonis sacra ferret ; habebat saepe ducentos, 
 saepe decern servos ; modo reges atque tetrarchas, 
 omnia magna loquens, modo, ' Sit mihi mensa tripes et 
 concha salis puri et toga, quae defendere frigus, 
 
 15 quamvis crassa, queat.' Deciens centena dedisses 
 
 11 
 
i, 3, 1 6] HORATI 
 
 huic parco, paucis contento, quinque diebus 
 nil erat in loculis. Noctes vigilabat ad ipsum 
 mane, diem totum stertebat. Nil fuit umquam 
 sic impar sibi. — Nunc aliquis dicat mihi : * Quid tu ? 
 
 20 nullane habes vitia? ' Immo alia et fortasse minora. 
 Maenius absentem Novium cum carperet, ' Heus tu,' 
 quidam ait, * ignoras te, an ut ignotum dare nobis 
 verba putas ? ' ' Egomet mi ignosco,' Maenius inquit. 
 Stultus et improbus hie amor est, dignusque notari. 
 
 25 Cum tua pervideas oculis mala lippus inunctis, 
 
 cur in amicorum vitiis tarn cernis acutum 
 quam aut aquila aut serpens Epidaurius ? At tibi contra 
 evenit, inquirant vitia ut tua rursus et illi. 
 'Iracundior est paulo, minus aptus acutis 
 
 30 naribus horum hominum ; rideri possit eo, quod 
 rusticius tonso toga defluit, et male laxus 
 in pede calceus haeret.' At est bonus, ut melior vir 
 non alius quisquam, at tibi amicus, at ingenium ingens 
 inculto latet hoc sub corpore. Denique te ipsum 
 
 35 concute, num qua tibi vitiorum inseverit olim 
 natura aut etiam consuetudo mala ; namque 
 neglectis urenda filix innascitur agris. 
 
 Illuc praevertamur : amatorem quod amicae 
 turpia decipiunt caecum vitia, aut etiam ipsa haec 
 
 40 delectant, veluti Balbinum polypus Hagnae : 
 vellem in amicitia sic erraremus, et isti 
 errori nomen virtus posuisset honestum. 
 At pater ut gnati, sic nos debemus amici 
 si quod sit vitium non fastidire ; strabonem 
 
 45 appellat paetum pater, et pullum, male parvus 
 si cui filius est, ut abortivus fuit olim 
 Sisyphus ; hunc varum distortis cruribus ; ilium 
 
 12 
 
SERMONES [i, 3, 79 
 
 balbutit scaurum pravis fultum male talis. 
 Parcius hie vivit : f rugi dicatur. Ineptus 
 
 50 et iactantior hie paulo est : concinnus amicis 
 postulat ut videatur. At est truculentior atque 
 plus aequo liber : simplex f ortisque habeatur. 
 Caldior est : acris inter numeretur. Opinor 
 haec res et iungit, iunctos et servat amicos. 
 
 55 At nos virtutes ipsas invertimus, atque 
 
 sincerum cupimus vas incrustare. Probus quis 
 nobiscum vivit, multum demissus homo : illi 
 tardo cognomen, pingui damus. Hie fugit omnis 
 insidias nullique malo latus obdit apertum, 
 
 60 cum genus hoc inter vitae versetur, ubi acris 
 invidia atque vigent ubi crimina: pro bene sano 
 ac non incauto, fictum astutumque vocamus. 
 Simplicior quis et est, qualem me saepe libenter 
 obtulerim tibi, Maecenas, ut forte legentem 
 
 65 aut taciturn impellat quovis sermone : ' Molestus ; 
 communi sensu plane caret,' inquimus. Eheu, 
 quam temere in nosmet legem sancimus iniquam ! 
 Nam vitiis nemo sine nascitur ; optimus ille est 
 qui minimis urgetur. Amicus dulcis, ut aequum est, 
 
 70 cum mea compenset vitiis bona; pluribus hisce 
 (si modo plura mihi bona sunt) inclinet, amari 
 si volet ; hac lege in trutina ponetur eadem. 
 Qui ne tuberibus propriis offendat amicum 
 postulat, ignoscet verrucis illius ; aequum est 
 
 75 peccatis veniam poscentem reddere rursus. 
 
 Denique, quatenus excidi penitus vitium irae, 
 cetera item nequeunt stultis haerentia, cur non 
 ponderibus modulisque suis ratio utitur, ac res 
 ut quaeque est, ita suppliciis delicta coercet ? 
 
 13 
 
I, 3, So] HORATI 
 
 So Si quis eum servum, patinam qui tollere iussus 
 semesos piscis tepidumque ligurrierit ius 
 in cruce suffigat, Labeone insanior inter 
 sanos dicatur. Quanto hoc furiosius atque 
 maius peccatum est : paulum deliquit amicus, 
 
 S5 quod nisi concedas, habeare insuavis, acerbus : 
 odisti, et fugis, ut Rusonem debitor aeris, 
 qui nisi, cum tristes misero venere Kalendae, 
 mercedem aut nummos undeunde extricat, amaras 
 porrecto iugulo historias captivus ut audit. 
 
 90 Comminxit lectum potus, mensave catillum 
 
 Evandri manibus tritum deiecit ; ob hanc rem, 
 aut positum ante mea quia pullum in parte catini 
 sustulit esuriens, minus hoc iucundus amicus 
 sit mihi ? Quid faciam si furtum fecerit, aut si 
 
 95 prodiderit commissa fide sponsumve negarit ? 
 
 Quis paria esse fere placuit peccata, laborant 
 cum ventum ad verum est; sensus moresque repugnant 
 atque ipsa utilitas, iusti prope mater et aequi. 
 Cum prorepserunt primis animalia terris, 
 
 100 mutum et turpe pecus, glandem atque cubilia propter 
 unguibus et pugnis, dein fustibus, atque ita porro 
 pugnabant armis, quae post fabricaverat usus, 
 donee verba, quibus voces sensusque notarent, 
 nominaque invenere ; dehinc absistere bello, 
 
 105 oppida coeperunt munire et ponere leges, 
 ne quis fur esset, neu latro, neu quis adulter. 
 Nam fuit ante Helenam cunnus taeterrima belli 
 causa ; sed ignotis perierunt mortibus illi, 
 quos venerem incertam rapientis more ferarum 
 
 no viribus editior caedebat, ut in grege taurus. 
 Iura inventa metu iniusti fateare necesse est, 
 
 14 
 
SERMOXES [i, 3, 142 
 
 tempora si fastosque velis evolvere mundi. 
 Nee natura potest iusto secernere iniquum, 
 dividit ut bona diversis, fugienda petendis ; 
 
 [15 nee vincet ratio hoc, tantundem ut peccet idemque 
 qui teneros caules alieni fregerit horti, 
 et qui nocturnus sacra divom legerit. Adsit 
 regula, pieccatis quae poenas irroget aequas, 
 ne scutica dignum horribili sectere flagello. 
 
 20 Nam, ut ferula caedas meritum maiora subire 
 verbera, non vereor, cum dicas esse pares res 
 furta latrociniis, et magnis parva mineris 
 falce recisurum simili te, si tibi regnum 
 permittant homines. Si dives qui sapiens est, 
 
 25 et sutor bonus et solus formosus et est rex, 
 
 cur optas quod habes ? ' Non nosti quid pater,' inquit, 
 * Chrysippus dicat : sapiens crepidas sibi numquam 
 nee soleas fecit, sutor tamen est sapiens.' Qui ? 
 'Vt, quamvis tacet Hermogenes, cantor tamen at- 
 que 
 
 30 optimus est modulator ; ut Alfenus vafer, omni 
 abiecto instrumento artis clausaque taberna, 
 sutor erat ; sapiens operis sic optimus omnis 
 est opifex solus, sic rex.' Vellunt tibi barbam 
 lascivi pueri ; quos tu nisi f uste coerces, 
 
 35 urgeris turba circum te stante miserque 
 
 rumperis et latras, magnorum maxime regum ! 
 Ne longum faciam, dum tu quadrante lavatum 
 rex ibis, neque te quisquam stipator ineptum 
 praeter Crispinum sectabitur, et mihi dulces 
 
 40 ignoscent, si quid peccaro stultus, amici, 
 inque vicem illorum patiar delicta libenter, 
 privatusque magis vivam te rege beatus. 
 
 *5 
 
I, 4, i] HORATI 
 
 Eupolis atque Cratinus Aristophanesque poetae, 
 atque alii, quorum comoedia prisca virorum est, 
 si quis erat dignus describi, quod malus ac fur, 
 quod moechus foret aut sicarius aut alioqui 
 
 5 famosus, multa cum libertate notabant. 
 Hinc omnis pendet Lucilius, hosce secutus 
 mutatis tantum pedibus numerisque, facetus, 
 emunctae naris, durus componere versus. 
 Nam f uit hoc vitiosus : in hora saepe ducentos, 
 
 io ut magnum, versus dictabat stans pede in uno ; 
 cum flueret lutulentus, erat quod tollere velles ; 
 garrulus atque piger scribendi ferre laborem, 
 scribendi recte ; nam ut multum, nil moror. — Ecce, 
 Crispinus minimo me provocat: 'Accipe, si vis, 
 
 15 accipiam tabulas; detur nobis locus, hora, 
 
 custodes ; videamus uter plus scribere possit.' 
 Di bene fecerunt, inopis me quodque pusilli 
 finxerunt animi, raro et perpauca loquentis ; 
 at tu conclusas hircinis follibus auras, 
 
 20 usque laborantis dum ferrum molliat ignis, 
 ut mavis, imitare. Beatus Fannius, ultro 
 delatis capsis et imagine, cum mea nemo 
 scripta legat, volgo recitare timentis ob hanc rem, 
 quod sunt quos genus hoc minime iuvat, utpote pluris 
 
 25 culpari dignos. Quemvis media elige turba : 
 aut ob avaritiam aut misera ambitione laborat ; 
 hie nuptarum insanit amoribus, hie puerorum ; 
 hunc capit argenti splendor ; stupet Albius aere ; 
 hie mutat merces surgente a sole ad eum quo 
 
 30 vespertina tepet regio ; quin per mala praeceps 
 
 16 
 
SERMONES [i, 4, 6 1 
 
 fertur, uti pulvis collectus turbine, ne quid 
 
 summa deperdat metuens aut ampliet ut rem. 
 
 Omnes hi metuunt versus, odere poetas. 
 
 ' Faenum habet in cornu, longe f uge ; dummodo risum 
 
 excutiat sibi, non hie cuiquam parcet amico ; 
 
 et quodcumque semel chartis illeverit, omnis 
 
 gestiet a furno redeuntis scire lacuque 
 
 et pueros et anus.' Agedum, pauca accipe contra. 
 
 Primum ego me illorum, dederim quibus esse poetas, 
 excerpam numero ; neque enim concludere versum 
 dixens esse satis, neque si quis scribat, uti nos, 
 sermoni propiora, putes hunc esse poetam. 
 Ingenium cui sit, cui mens divinior atque os 
 magna sonaturum, des nominis huius honorem. 
 Idcirco quidam comoedia necne poema 
 esset quaesivere, quod acer spiritus ac vis 
 nee verbis nee rebus inest, nisi quod pede certo 
 differt sermoni, sermo merus. ' At pater ardens 
 saevit, quod meretrice nepos insanus arnica 
 filius uxorem grandi cum dote recuset, 
 ebrius et, magnum quod dedecus, ambulet ante 
 noctem cum facibus.' Numquid Pomponius istis 
 audiret leviora, pater si viveret ? Ergo 
 non satis est puris versum perscribere verbis, 
 quern si dissolvas, quivis stomachetur eodem 
 quo personatus pacto pater. His, ego quae nunc, 
 olim quae scripsit Lucilius, eripias si 
 tempora certa modosque, et quod prius ordine verbum 
 
 est 
 posterius facias, praeponens ultima primis, 
 non, ut si solvas * Postquam Discordia taetra 
 belli ferratos postis portasque refregit,' 
 
 HOR. SAT. TEXT — 2 17 
 
I, 4, 62] HORATI 
 
 invenias etiam disiecti membra poetae. 
 
 Hactenus haec : alias iustum sit necne poema, 
 nunc illud tantum quaeram, meritone tibi sit 
 
 65 suspectum genus hoc scribendi. Sulcius acer 
 ambulat et Caprius, rauci male cumque libellis, 
 magnus uterque timor latronibus ; at bene si quis 
 et vivat puris manibus, contemnat utrumque. 
 Vt sis tu similis Caeli Birrique latronum, 
 
 70 non ego sim Capri neque Sulci ; cur metuas me ? 
 Nulla taberna meos habeat neque pila libellos, 
 quis manus insudet volgi Hermogenisque Tigelli: 
 nee recito cuiquam nisi amicis, idque coactus, 
 non ubivis coramve quibuslibet. In medio qui 
 
 75 scripta foro recitent sunt multi, quique lavantes : 
 suave locus voci resonat conclusus. Inanis 
 hoc iuvat, haud illud quaerentis, num sine sensu, 
 tempore num faciant alieno. ' Laedere gaudes,' 
 inquis, ' et hoc studio pravus facis.' Vnde petitum 
 
 80 hoc in me iacis ? Est auctor quis denique eorum 
 vixi cum quibus ? ' Absentem qui rodit, amicum 
 qui non defendit, alio culpante, solutos 
 qui captat risus hominum famamque dicacis, 
 fingere qui non visa potest, commissa tacere 
 
 85 qui nequit, hie niger est, hunc tu, Romane, caveto.' 
 Saepe tribus lectis videas cenare quaternos, 
 e quibus unus amet quavis aspergere cunctos 
 praeter eum qui praebet aquam; post huncquoquepotus, 
 condita cum verax aperit praecordia Liber. 
 
 90 Hie tibi comis et urbanus liberque videtur, 
 inf esto nigris ; ego si risi, quod ineptus 
 pastillos Rufillus olet, Gargonius hircum, 
 lividus et mordax videor tibi ? Mentio si qua 
 
 18 
 
SERMONES [i, 4, 125 
 
 de Capitolini furtis iniecta Petilli 
 
 95 te coram f uerit, defendas, ut tuus est mos : 
 ' Me Capitolinus convictore usus amicoque 
 a puero est, causaque mea permulta rogatus 
 fecit, et incolumis laetor quod vivit in urbe ; 
 sed tamen admiror, quo pacto iudicium illud 
 
 100 f agent.' Hie nigrae sucus loliginis, haec est 
 aerugo mera. Quod vitium procul afore chartis, 
 atque animo prius, ut si quid promittere de me 
 possum aliud vere, promitto. Liberius si 
 dixero quid, si forte iocosius, hoc mihi iuris 
 
 105 cum venia dabis : insuevit pater optimus hoc me, 
 ut fugerem exemplis vitiorum quaeque notando. 
 Cum me hortaretur, parce frugaliter atque 
 viverem uti contentus eo quod mi ipse parasset : 
 ' Nonne vides Albi ut male vivat filius utque 
 
 no Baius inops? Magnum documentum ne patriam rem 
 perdere quis velit.' A turpi meretricis amore 
 cum deterreret: ' Scetani dissimilis sis.' 
 Ne sequerer moechas, concessa cum venere uti 
 possem : * Deprensi non bella est fama Treboni/ 
 
 115 aiebat. * Sapiens, vitatu quidque petitu 
 
 sit melius, causas reddet tibi ; mi satis est, si 
 traditum ab antiquis morem servare tuamque, 
 dum custodis eges, vitam famamque tueri 
 incolumem possum; simul ac duraverit aetas 
 
 120 membra animumque tuum, nabis sine cortice.' Sic me 
 formabat puerum dictis ; et sive iubebat 
 ut facerem quid : ' Habes auctorem, quo facias hoc,' 
 unum ex iudicibus selectis obiciebat ; 
 sive vetabat : ' An hoc inhonestum et inutile factu 
 
 125 necne sit addubites, flagretrumore malo cum 
 
 19 
 
i, 4, 126] HORATI 
 
 hie atque ille ? ' Avidos vicinum f unus ut aegros 
 exanimat, mortisque metu sibi parcere cogit, 
 sic teneros animos aliena opprobria saepe 
 absterrent vitiis. Ex hoc ego, sanus ab illis 
 
 130 perniciem quaecumque ferunt, mediocribus et quis 
 ignoscas vitiis teneor ; f ortassis et istinc 
 largiter abstulerit longa aetas, liber amicus, 
 consilium proprium : neque enim, cum lectulus aut me 
 porticus excepit, desum mihi. ' Rectius hoc est/ 
 
 135 * Hoc faciens vivam melius.' * Sic dulcis amicis 
 
 occurram.' ' Hoc quidam non belle ; numquid ego illi 
 imprudens olim faciam simile ? ' Haec ego mecum 
 compressis agito labris ; ubi quid datur oti, 
 illudo chartis. Hoc est mediocribus illis 
 
 140 ex vitiis unum ; cui si concedere nolis, 
 
 multa poetarum veniet manus auxilio quae 
 
 sit mihi (nam multo plures sumus), ac veluti te 
 
 Iudaei cogemus in hanc concedere turbam. 
 
 Egressum magna me accepit Aricia Roma 
 hospitio modico ; rhetor comes Heliodorus, 
 Graecorum longe doctissimus ; inde Forum Appi, 
 differtum nautis cauponibus atque malign is. 
 
 5 Hoc iter ignavi divisimus, altius ac nos 
 
 praecinctis unum ; minus est gravis Appia tardis. 
 Hie ego propter aquam, quod erat deterrima, ventri 
 indico bellum, cenantis haud animo aequo 
 exspectans comites. lam nox inducere terris 
 
 10 umbras et caelo diff undere signa parabat ; 
 turn pueri nautis, pueris convicia nautae 
 
 20 
 
 
SERMOXES [i, 5, 43 
 
 ingerere : ' Hue appelle ! ' ' Trecentos inseris ! ' ' Ohe, 
 iam satis est ! ' Dum aes exigitur, dum mula ligatur, 
 tota abit hora; mali culices ranaeque palustres 
 
 15 avertunt somnos; absentem cantat amicam 
 multa prolutus vappa nauta atque viator 
 certatim ; tandem fessus dormire viator 
 incipit, ac missae pastum retinacula mulae 
 nauta piger saxo religat stertitque supinus. 
 
 20 Iamque dies aderat, nil cum procedere lintrem 
 sentimus, donee cerebrosus prosilit unus 
 ac niulae nautaeque caput lumbosque saligno 
 fuste dolat; quarta vix demum exponimur hora. 
 Ora manusque tua lavimus, Feronia, lympha. 
 
 25 Milia turn pransi tria repimus, atque subimus 
 impositum saxis late candentibus Anxur. 
 Hue venturus erat Maecenas, optimus atque 
 Cocceius, missi magnis de rebus uterque 
 legati, aversos soliti componere amicos. 
 
 30 Hie oculis ego nigra meis collyria lippus 
 illinere. Interea Maecenas advenit atque 
 Cocceius, Capitoque simul Fonteius, ad unguem 
 factus homo, Antoni, non ut magis alter, amicus. 
 Fundos Aufidio Lusco praetore libenter 
 
 35 linquimus, insani ridentes praemia scribae, 
 
 praetextam et latum clavum prunaeque vatillum. 
 In Mamurrarum lassi deinde urbe manemus, 
 Murena praebente domum, Capitone culinam. 
 Postera lux oritur multo gratissima ; namque 
 
 40 Plotius et Varius Sinuessae Vergiliusque 
 occurrunt, animae, qualis neque candidiores 
 terra tulit, neque quis me sit devinctior alter. 
 O qui complexus et gaudia quanta fuerunt ! 
 
 21 
 
i, 5, 44] HORATI 
 
 Nil ego contulerim iucundo sanus amico. 
 
 45 Proxima Campano ponti quae villula tectum 
 
 praebuit, et parochi quae debent ligna salemque. 
 Hinc muli Capuae clitellas tempore ponunt. 
 Lusum it Maecenas, dormitum ego Vergiliusque ; 
 namque pila lippis inimicum et ludere crudis. 
 
 50 Hinc nos Coccei recipit plenissima villa, 
 
 quae super est Caudi cauponas. Nunc mihi paucis 
 Sarmenti scurrae pugnam Messique Cicirri, 
 Musa, velim memores, et quo patre natus uterque 
 contulerit lites. Messi clarum genus Osci ; 
 
 55 Sarmenti domina exstat : ab his maioribus orti 
 ad pugnam venere. Prior Sarmentus : ' Equi te 
 esse feri similem dico.' Ridemus, et ipse 
 Messius ' Accipio,' caput et movet 'O, tua cornu 
 ni foret exsecto frons,' inquit, 'quid faceres, cum 
 
 60 sic mutilus minitaris ? ' At illi foeda cicatrix 
 saetosam laevi frontem turpaverat oris. 
 Campanum in morbum, in faciem permulta iocatus, 
 pastorem saltaret uti Cyclopa rogabat ; 
 nil illi larva aut tragicis opus esse cothurnis. 
 
 65 Multa Cicirrus ad haec : Donasset iamne catenam 
 ex voto Laribus, quaerebat; scriba quod esset, 
 nilo deterius dominae ius esse : rogabat 
 denique, cur umquam fugisset, cui satis una 
 farris libra foret, gracili sic tamque pusillo. 
 
 70 Prorsus iucunde cenam producimus illam. 
 
 Tendimus hinc recta Beneventum, ubi sedulus hospes 
 paene macros arsit dum turdos versat in igni; 
 nam vaga per veterem dilapso flamma culinam 
 Volcano summum properabat lambere tectum. 
 
 75 Convivas avidos cenam servosque timentis 
 
 22 
 
SERMONES [i, 6, 4 
 
 turn rapere, atque omnis restinguere velle videres. 
 Incipit ex illo montis Apulia notos 
 ostentare mihi, quos torret Atabulus, et quos 
 numquam erepsemus, nisi nos vicina Trivici 
 
 80 villa recepisset, lacrimoso non sine fumo, 
 udos cum foliis ramos urente camino. 
 
 86 Quattuor hinc rapimur viginti et milia raedis, 
 mansuri oppidulo quod versu dicere non est, 
 signis perfacile est : venit vilissima rerum 
 hie aqua ; sed panis longe pulcherrimus, ultra 
 
 90 callidus ut soleat umeris portare viator : 
 
 nam Canusi lapidosus, aquae non ditior urna 
 qui locus a forti Diomede est conditus olim. 
 Flentibus hinc Varius discedit maestus amicis. 
 Inde Rubos fessi pervenimus, utpote longum 
 
 95 carpentes iter et factum corruptius imbri. 
 Postera tempestas melior, via peior ad usque 
 Bari moenia piscosi ; dein Gnatia lymphis 
 iratis exstructa dedit risusque iocosque, 
 dum flamma sine tura liquescere limine sacro 
 
 100 persuadere cupit Credat Iudaeus Apella, 
 
 non ego ; namque deos didici securum agere aevum, 
 nee, si quid miri faciat natura, deos id 
 tristis ex alto caeli demittere tecto. 
 Brundisium longae finis chartaeque viaeque est. 
 
 Non quia, Maecenas, Lydorum quicquid Etruscos 
 incoluit finis, nemo generosior est te, 
 nee quod avus tibi maternus fuit atque paternus, 
 olim qui magnis legionibus imperitarent, 
 
 23 
 
I, 6, 5] HORATI 
 
 5 ut plerique solent, naso suspendis adunco 
 ignotos, ut me libertino patre natum. 
 Cum referre negas quali sit quisque parente 
 natus, dum ingenuus, persuades hoc tibi vere, 
 ante potestatem Tulli atque ignobile regnum 
 
 10 multos saepe viros nullis maioribus ortos 
 
 et vixisse probos, amplis et honoribus auctos ; 
 contra Laevinum, Valeri genus, unde superbus 
 Tarquinius regno pulsus fugit, unius assis 
 non umquam pretio pluris licuisse, notante 
 
 15 iudice, quo nosti, populo, qui stultus honores 
 saepe dat indignis et famae servit ineptus, 
 qui stupet in titulis et imaginibus. Quid oportet 
 nos f acere, a volgo longe longeque remotos ? 
 Namque esto populus Laevino mallet honorem 
 
 20 quam Decio mandare novo, censorque moveret 
 Appius, ingenuo si non essem patre natus : 
 vel merito, quoniam in propria non pelle quiessem. 
 
 Sed f ulgente trahit constrictos Gloria curru 
 non minus ignotos generosis. Quo tibi, Tilli, 
 
 25 sumere depositum clavum fierique tribuno ? 
 Invidia adcrevit, privato quae minor esset. 
 Nam ut quisque insanus nigris medium impediit crus 
 pellibus, et latum demisit pectore clavum, 
 audit continuo ' Quis homo hie?' et 'quo patre natus?' 
 
 30 Vt, si qui aegrotet quo morbo Barrus haberi 
 et cupiat f ormosus, eat quacumque, puellis 
 iniciat curam quaerendi singula, quali 
 sit facie, sura, quali pede, dente, capillo ; 
 sic qui promittit civis, urbem sibi curae, 
 
 35 imperium fore et Italiam, delubra deorum, 
 
 quo patre sit natus, num ignota matre inhonestus, 
 
 24 
 
SERMONES [i, 6, 6S 
 
 omnis mortalis curare et quaerere cogit. 
 
 1 Tune, Syri, Damae, aut Dionysi filius, audes 
 
 deicere e saxo civis aut tradere Cadmo ? ' 
 
 40 ■ At Novius collega gradu post me sedet uno ; 
 
 namque est ille, pater quod erat meus.' * Hoc tibi Paulus 
 et Messalla videris ? At hie, si plostra ducenta 
 concurrantque foro tria funera magna, sonabit 
 cornua quod vincatque tubas ; saltern tenet hoc nos. 
 
 45 Nunc ad me redeo libertino patre natum, 
 
 quern rodunt omnes libertino patre natum, 
 nunc, quia sim tibi, Maecenas, convictor, at olim, 
 quod mihi pareret legio Romana tribuno. 
 Dissimile hoc illi est ; quia non, ut f orsit honorem 
 
 50 iure mihi invideat quivis, ita te quoque amicum, 
 praesertim cautum dignos assumere, prava 
 ambitione procul. Felicem dicere non hoc 
 me possim, casu quod te sortitns amicum; 
 nulla etenim mihi te fors obtulit: optimus olim 
 
 55 Vergilius, post hunc Varius dixere quid essem. 
 Vt veni coram, singultim pauca locutus 
 (infans namque pudor prohibebat plura profari), 
 non ego me claro natum patre, non ego circum 
 me Satureiano vectari rura caballo, 
 
 60 sed, quod eram, narro. Respondes, ut tuus est mos, 
 pauca ; abeo, et revocas nono post mense iubesque 
 esse in amicorum numero. Magnum hoc ego duco, 
 quod placui tibi, qui turpi secernis honestum, 
 non patre praeclaro, sed vita et pectore puro. 
 
 65 Atqui si vitiis mediocribus ac mea paucis 
 
 mendosa est natura, alioqui recta, — velut si 
 egregio inspersos reprehendas corpore naevos, — 
 si neque avaritiam neque sordes nee mala lustra 
 
 25 
 
I, 6, 69] HORATI 
 
 obiciet vere quisquam mihi, purus et insons 
 
 70 (ut me collaudem) si et vivo carus amicis, 
 
 causa fuit pater his, qui, macro pauper agello, 
 noluit in Flavi ludum me mittere, magni 
 quo pueri magnis e centurionibus orti, 
 laevo suspensi loculos tabulamque lacerto, 
 
 75 ibant octonos referentes Idibus aeris, 
 
 sed puerum est ausus Romam portare, docendum 
 artis quas doceat quivis eques atque senator 
 semet prognatos. Vestem servosque sequentis, 
 in magno ut populo, si qui vidisset, avita 
 
 80 ex re praeberi sumptus mihi crederet illos. 
 Ipse mihi custos incorruptissimus omnis 
 circum doctores aderat. Quid multa ? Pudicum, 
 qui primus virtutis honos, servavit ab omni 
 non solum facto, verum opprobrio quoque turpi ; 
 
 85 nee timuit sibi ne vitio quis verteret, olim 
 si praeco parvas aut, ut fuit ipse, coactor 
 mercedes sequerer ; neque ego essem questus; at hoc 
 
 nunc 
 laus illi debetur et a me gratia maior. 
 Nil me paeniteat sanum patris huius, eoque 
 
 90 non, ut magna dolo factum negat esse suo pars, 
 quod non ingenuos habeat clarosque parentes, 
 sic me defendam. Longe mea discrepat istis 
 et vox et ratio : nam si natura iuberet 
 a certis annis aevum remeare peractum, 
 
 95 atque alios legere ad fastum quoscumque parentes 
 optaret sibi quisque, meis contentus, honestos 
 fascibus et sellis nollem mihi sumere, demens 
 iudicio volgi, sanus fortasse tuo, quod 
 nollem onus haud umquam solitus portare molestum. 
 
 26 
 
SERMONES [i, 6, 131 
 
 100 Nam mihi continuo maior quaerenda foret res, 
 atque salutandi plures; ducendus et unus 
 et comes alter, uti ne solus rusve peregreve 
 exirem ; plures calones atque caballi 
 pascendi, ducenda petorrita. Nunc mihi curto 
 
 105 ire licet mulo vel si libet usque Tarentum, 
 
 mantica cui lumbos onere ulceret atque eques armos; 
 
 obiciet nemo sordes mihi quas tibi, Tilli, 
 
 cum Tiburte via praetorem quinque sequuntur 
 
 te pueri, lasanum portantes oenophorumque. 
 
 no Hoc ego commodius quam tu, praeclare senator, 
 milibus atque aliis vivo. Quacumque libido est, 
 incedo solus ; percontor quanti olus ac far ; 
 fallacem circum vespertinumque pererro 
 saepe forum ; adsisto divinis ; inde domum me 
 
 115 ad porri et ciceris refero laganique catinum. 
 Cena ministratur pueris tribus, et lapis albus 
 pocula cum cyatho duo sustinet ; adstat echinus 
 vilis, cum patera guttus, Campana supellex. 
 Deinde eo dormitum, non sollicitus, mihi quod eras 
 
 120 surgendum sit mane, obeundus Marsya, qui se 
 voltum ferre negat Noviorum posse minoris. 
 Ad quartam iaceo ; post hanc vagor ; aut ego, lecto 
 aut scripto quod me taciturn iuvet, unguor olivo, 
 non quo fraudatis immundus Natta lucernis. 
 
 125 Ast ubi me fessum sol acrior ire lavatum 
 
 admonuit, fugio campum lusumque trigonem. 
 Pransus non avide, quantum interpellet inani 
 ventre diem durare, domesticus otior. Haec est 
 vita solutorum misera ambitione gravique ; 
 
 130 his me consolor victurum suavius ac si 
 
 quaestor avus pater atque meus patruusque fuisset. 
 
 27 
 
7, i] HORATI 
 
 Proscripti Regis Rupili pus atque venenum 
 hybrida quo pacto sit Persius ultus, opinor 
 omnibus et lippis notum et tonsoribus esse. 
 Persius hie permagna negotia dives habebat 
 
 5 Clazomenis, etiam litis cum Rege molestas, 
 
 durus homo, atque odio qui posset vincere Regem, 
 confidens tumidusque, adeo sermonis amari, 
 Sisennas, Barros ut equis praecurreret albis. 
 Ad Regem redeo. Postquam nihil inter utrumque 
 
 io convenit (hoc etenim sunt omnes iure molesti, 
 
 quo fortes, quibus adversum bellum incidit ; inter 
 Hectora Priamiden animosum atque inter Achillem 
 ira fuit capitalis, ut ultima divideret mors, 
 non aliam ob causam nisi quod virtus in utroque 
 
 15 summa fuit : duo si discordia vexet inertis 
 aut si disparibus bellum incidat, ut Diomedi 
 cum Lycio Glauco, discedat pigrior, ultro 
 muneribus missis) : Bruto praetore tenente 
 ditem Asiarn, Rupili et Persi par pugnat, uti non 
 
 20 compositum melius cum Bitho Bacchius. In ius 
 acres procurrunt, magnum spectaculum uterque. 
 Persius exponit causam ; ridetur ab omni 
 conventu ; laudat Brutum laudatque cohortem : 
 solem Asiae Brutum appellat, stellasque salubris 
 
 25 appellat comites, excepto Rege ; canem ilium, 
 invisum agricolis sidus, venisse. Ruebat, 
 flumen ut hibernum, fertur quo rara securis. 
 Turn Praenestinus salso multoquo fluenti 
 expressa arbusto regerit convicia, durus 
 
 30 vindemiator et invictus, cui saepe viator 
 
 28 
 
SERMONES [i, 8. 24 
 
 cessisset, magna compellans voce cuculum. 
 At Graecus, postquam est Italo perfusus aceto, 
 Persius exclamat : ' Per magnos, Brute, deos te 
 oro, qui reges consueris tollere, cur non 
 35 hunc Regem iugulas? Operum hoc, mihi crede, 
 tuorum est/ 
 
 8 
 
 Olim truncus eram ficulnus, inutile lignum, 
 cum faber, incertus scamnum faceretne Priapum, 
 maluit esse deum. Deus inde ego, furum aviumque 
 maxima formido ; nam fures dextra coercet 
 
 5 obscaenoque ruber porrectus ab inguine palus ; 
 ast importunas volucres in vertice arundo 
 terret fixa vetatque novis considere in hortis. 
 Hue prius angustis eiecta cadavera cellis 
 conservus vili portanda locabat in area ; 
 
 10 hoc miserae plebi stabat commune sepulchrum, 
 Pantolabo scurrae Nomentanoque nepoti : 
 mille pedes in fronte, trecentos cippus in agrum 
 hie dabat, heredes monumentum ne sequeretur. 
 Nunc licet Esquiliis habitare salubribus atque 
 
 T 5 a gg ere i n aprico spatiari, quo modo tristes 
 albis informem spectabant ossibus agrum; 
 cum mihi non tantum furesque feraeque, suetae 
 hunc vexare locum, curae sunt atque labori, 
 quantum carminibus quae versant atque venenis 
 
 20 humanos animos. Has nullo perdere possum 
 nee prohibere modo, simul ac vaga luna decorum 
 protulit os, quin ossa legant herbasque nocentis. 
 Vidi egomet nigra succinctam vadere palla 
 Canidiam pedibus nudis passoque capillo, 
 
 29 
 
i, 8, 25] HORATI 
 
 25 cum Sagana maiore ululantem. Pallor utrasque 
 fecerat horrendas aspectu. Scalpere terram 
 unguibus et pullam divellere mordicus agnam 
 coeperunt ; cruor in fossam confusus, ut inde 
 manis elicerent, animas responsa daturas. 
 
 30 Lanea et effigies erat, altera cerea : maior 
 lanea, quae poenis compesceret inferiorem ; 
 cerea suppliciter stabat servilibus, ut quae 
 iam peritura, modis. Hecaten vocat altera, saevam 
 altera Tisiphonen; serpentis atque videres 
 
 35 infernas errare canes, Lunamque rubentem, 
 ne foret his testis, post magna latere sepulchra. 
 Mentior at si quid, merdis caput inquiner albis 
 corvorum, atque in me veniat mictum atque cacatum 
 Iulius et fragilis Pediatia furque Voranus. 
 
 40 Singula quid memorem ? quo pacto alterna loquentes 
 umbrae cum Sagana resonarent triste et acutum, 
 utque lupi barbam variae cum dente colubrae 
 abdiderint furtim terris, et imagine cerea 
 largior arserit ignis, et ut non testis inultus 
 
 45 horruerim voces Furiarum et facta duarum : 
 nam, displosa sonat quantum vesica, pepedi 
 diffissa nate ficus : at illae currere in urbem ; 
 Canidiae dentes, altum Saganae caliendrum 
 excidere atque herbas atque incantata lacertis 
 
 50 vincula cum magno risuque iocoque videres. 
 
 9 
 
 Ibam forte Via Sacra, sicut meus est mos, 
 nescio quid meditans nugarum, totus in illis : 
 accurrit quidam notus mihi nomine tantum, 
 
 30 
 
SERMONES [i, 9, 32 
 
 arreptaque manu, ' Quid agis, dulcissime rerum ? ' 
 
 5 ' Suaviter, ut nunc est,' inquam, 'et cupio omnia quae 
 vis/ 
 Cum adsectaretur, ' Numquid vis ? ' occupo. At ille 
 1 Noris nos ' inquit ; ' docti sumus/ Hie ego ' Pluris 
 hoc ' inquam ' mihi eris/ Misere discedere quaerens, 
 ire modo ocius, interdum consistere, in aurem 
 
 10 dicere nescio quid puero, cum sudor ad imos 
 manaret talos. ■ O te, Bolane, cerebri 
 f elicem ! ' aiebam tacitus ; cum quidlibet ille 
 garriret, vicos, urbem laudaret. Vt illi 
 nil respondebam, ' Misere cupis ' inquit ' abire ; 
 
 15 iamdudum video ; sed nil agis ; usque tenebo ; 
 
 persequar. Hinc quo nunc iter est tibi ? ' ' Nil opus 
 
 est te 
 circumagi ; quendam volo visere non tibi notum ; 
 trans Tiberim longe cubat is, prope Caesaris hortos/ 
 4 Nil habeo quod agam, et non sum piger; usque se- 
 quar te/ 
 
 20 Demitto auriculas, ut iniquae mentis asellus, 
 cum gravius dorso subiit onus. Incipit ille : 
 1 Si bene me novi, non Viscum pluris amicum, 
 non Varium facies ; nam quis me scribere pluris 
 aut citius possit versus ? quis membra movere 
 
 25 mollius ? invideat quod et Hermogenes, ego canto/ 
 Interpellandi locus hie erat: ' Est tibi mater, 
 cognati, quis te salvo est opus ? ' * Haud mihi quisquam ; 
 omnis composui/ ' Felices ! Nunc ego resto ; 
 confice ; namque instat f atum mihi triste, Sabella 
 
 30 quod puero cecinit divina mota anus urna : 
 
 "Hunc neque dira venena, nee hosticus auferet ensis 
 nee laterum dolor aut tussis, nee tarda podagra; 
 
 31 
 
i. o. 33] HORATI 
 
 garrulus hunc quando consumet cumque ; loquaces, 
 si sapiat, vitet, simul atque adoleverit aetas." ' 
 
 35 Ventura erat ad Vestae, quarta iam parte diei 
 
 praeterita, et casu tunc respondere vadato 
 debebat ; quod ni f ecisset, perdere litem. 
 1 Si me auias/ inquit, ' paulum hie ades/ ' Inteream, si 
 aut valeo stare aut novi civilia iura ; 
 
 40 et propero quo scis/ ' Dubius sum quid faciam/ 
 inquit, 
 1 tene relinquam an rem.' ' Me, sodes.' ' Non faciam/ 
 
 ille, 
 et praecedere coepit. Ego, ut contendere durum est 
 cum victore, sequor. ' Maecenas quomodo tecum ? ' 
 hinc repetit; ' paucorum hominum et mentis bene sanae. 
 
 45 Nemo dexterius fortuna est usus ; haberes 
 
 magnum adiutorem, posset qui ferre secundas, 
 hunc hominem velles si tradere ; dispeream, ni 
 summosses omnis/ ' Non isto vivimus illic 
 quo tu rere modo ; domus hac nee purior ulla est 
 
 50 nee magis his aliena malis ; nil mi officit, inquam, 
 ditior hie aut est quia doctior ; est locus uni 
 cuique suus.' * Magnum narras, vix credibile ! ' ' Atqui 
 sic habet/ ' Accendis, quare cupiam magis illi 
 proximus esse/ 'Velis tantummodo: quae tua virtus, 
 
 55 expugnabis ; et est qui vinci possit, eoque 
 
 difficilis aditus primos habet.' ' Haud mihi dero : 
 muneribus servos corrumpam; non, hodie si 
 exclusus fuero, desistam ; tempora quaeram, 
 occurram in triviis, deducam. Nil sine magno 
 
 60 vita labore dedit mortalibus.' Haec dum agit ecce 
 Fuscus Aristius occurrit, mihi carus et ilium 
 qui pulchre nosset. Consistimus. ' Vnde venis et 
 
 32 
 
SERMONES [i, 10, 12 
 
 quo tendis ? ' rogat et respondet. Vellere coepi 
 et prensare manu lentissima brachia, nutans, 
 
 65 distorquens oculos, ut me eriperet. Male salsus 
 ridens dissimulare ; meum iecur urere bilis. 
 1 Certe nescio quid secreto velle loqui te 
 aiebas mecum.' * Memini bene, sed meliore 
 tempore dicam ; hodie tricesima sabbata : vin tu 
 
 70 curtis Iudaeis oppedere ? ' * Nulla mihi,' inquam, 
 'religio est.' 'At mi; sum paulo infirmior, unus 
 multorum. Ignosces ; alias loquar.' Huncine solem 
 tam nigrum surrexe mihi ! Fugit improbus ac me 
 sub cultro linquit. Casu venit obvius illi 
 
 75 adversarius, et, ' Quo tu, turpissime ? ' magna 
 inclamat voce, et ' Licet antestari ? ' Ego vero 
 oppono auriculam. Rapit in ius ; clamor utrimque, 
 undique concursus. Sic me servavit Apollo. 
 
 IO 
 
 Nempe incomposito dixi pede currere versus 
 Lucili. Quis tam Lucili fautor inepte est 
 ut non hoc fateatur ? At idem, quod sale multo 
 urbem defricuit, charta laudatur eadem. 
 
 5 Nee tamen, hoc tribuens, dederim quoque cetera; 
 nam sic 
 et Laberi mimos ut pulchra poemata mirer. 
 Ergo non satis est risu diducere rictum 
 auditoris — et est quaedam tamen hie quoque virtus; 
 est brevitate opus, ut currat sententia neu se 
 
 10 impediat verbis lassas onerantibus auris ; 
 
 et sermone opus est modo tristi, saepe iocoso, 
 defendente vicem modo rhetoris atque poetae, 
 
 HOR. SAT. TEXT — 3 33 
 
I, 10, 13] HORATI 
 
 interdum urbani, parcentis viribus atque 
 extenuantis eas consulto. Ridiculum acri 
 
 15 fortius et melius magnas plerumque secat res. 
 Illi, scripta quibus comoedia prisca viris est, 
 hoc stabant, hoc sunt imitandi ; quos neque pulcher 
 Hermogenes uraquam legit, neque simius iste 
 nil praeter Calvum et doctus cantare Catullum. 
 
 20 * At magnum fecit, quod verbis Graeca Latinis 
 miscuit.' O seri studiorum ! quine putetis 
 difficile et mirum, Rhodio quod Pitholeonti 
 contigit ? ' At sermo lingua concinnus utraque 
 suavior, ut Chio nota si commixta Falerni est.' 
 
 25 Cum versus facias, te ipsum percontor, an et cum 
 dura ti'bi peragenda rei sit causa Petilli ? 
 scilicet oblitus patriaeque patrisque Latini 
 cum Pedius causas exsudet Poplicola atque 
 Corvinus, patriis intermiscere petita 
 
 30 verba foris malis, Canusini more bilinguis ? 
 
 atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, 
 versiculos, vetuit me tali voce Quirinus, 
 post mediam noctem visus, cum somnia vera : 
 'In silvam non ligna feras insanius, ac si 
 
 35 magnas Graecorum malis implere catervas.' 
 
 Turgidus Alpinus iugulat dum Memnona, dumque 
 defingit Rheni luteum caput, haec ego ludo, 
 quae neque in aede sonent certantia iudice Tarpa, 
 nee redeant iterum atque iterum spectanda theatris. 
 
 40 Arguta meretrice potes Davoque Chremeta 
 eludente senem comis garrire libellos 
 unus vivorum, Fundani ; Pollio regum 
 facta canit pede ter percusso; forte epos acer, 
 ut nemo, Varius ducit ; molle atque facetum 
 
 34 
 
SERMONES [i, 10, 76 
 
 45 Vergilio adnuerunt gaudentes rure Camenae. 
 Hoc erat, experto frustra Varrone Atacino 
 atque quibusdam aliis, melius quod scribere possern, 
 inventore minor ; neque ego illi detrahere ausim 
 haerentem capiti cum multa laude coronam. 
 
 50 At dixi fluere hunc lutulentum, saepe ferentem 
 
 plura quidem tollenda relinquendis. Age, quaeso, 
 tu nihil in magno doctus reprehendis Homero ? 
 nil comis tragici mutat Lucilius Acci ? 
 non ridet versus Enni gravitate minores, 
 
 55 cum de se loquitur non ut maiore reprensis ? 
 Quid vetat et nosmet Lucili scripta legentis 
 quaerere, num illius, num rerum dura negarit 
 versiculos natura magis factos et euntis 
 mollius, ac si quis, pedibus quid claudere senis, 
 
 60 hoc tantum contentus, amet scripsisse ducentos 
 ante cibum versus, totidem cenatus ; Etrusci 
 quale fuit Cassi rapido ferventius amni 
 ingenium, capsis quern fama est esse librisque 
 ambustum propriis. Fuerit Lucilius, inquam, 
 
 65 comis et urbanus, fuerit limatior idem 
 
 quam rudis et Graecis intacti carminis auctor, 
 quamque poetarum seniorum turba ; sed ille, 
 si foret hoc nostrum fato dilatus in aevum, 
 detereret sibi multa, recideret omne quod ultra 
 
 70 perfectum traheretur, et in versu f aciendo 
 saepe caput scaberet, vivos et roderet unguis. 
 
 Saepe stilum vertas, iterum quae digna legi sint 
 scripturus, neque te ut miretur turba labores, 
 contentus paucis lectoribus. An tua demens 
 
 75 vilibus in ludis dictari carmina malis ? 
 
 non ego.; nam satis est equitem mihi plaudere, ut audax, 
 
 35 
 
*i io, 77J 
 
 HORATI 
 
 80 
 
 85 
 
 90 
 
 contempus aliis, explosa Arbuscula dixit. 
 Men' moveat cimex Pantilius, aut cruciet quod 
 vellicet absentem Demetrius, aut quod ineptus 
 Fannius Hermogenis laedat conviva Tigelli? 
 Plotius et Varius, Maecenas Vergiliusque, 
 Valgius, et probet haec Octavius, optimus atque 
 Fuscus, et haec utinam Viscorum laudet uterque ! 
 Ambitione relegata te dicere possum, 
 Pollio, te, Messalla, tuo cum fratre, simulque 
 vos, Bibule et Servi, simul his te, candide Furni, 
 compluris alios, doctos ego quos et amicos 
 prudens praetereo ; quibus haec, sint qualiacumque, 
 arridere velim, doliturus si placeant spe 
 deterius nostra. Demetri, teque, Tigelli, 
 discipularum inter iubeo plorare cathedras. 
 I, puer, atque meo citus haec subscribe libello. 
 
 36 
 
LIBER SECVNDVS 
 
 I 
 
 Horatiits. Sunt quibus in satira videor nimis acer et 
 
 ultra 
 legem tendere opus ; sine nervis altera, quicquid 
 composui, pars esse putat, similisque meorum 
 mille die versus deduci posse. Trebati, 
 
 5 quid faciam praescribe. Trebatitts. Quiescas. Hor. Ne 
 faciam, inquis, 
 omnino versus ? Treb. Aio. Hor. Peream male, si 
 
 non 
 optimum erat ; verum nequeo dormire. Treb. Ter 
 
 uncti 
 transnanto Tiberim, somno quibus est opus alto, 
 irriguumque mero sub noctem corpus habento. 
 
 10 Aut, si tantus amor scribendi te rapit, aude 
 Caesaris invicti res dicere, multa laborum 
 praemia laturus. Hor. Cupidum, pater optime, vires 
 deficiunt ; neque enim quivis horrentia pilis 
 agmina nee fracta pereuntis cuspide Gallos 
 
 15 aut labentis equo describat volnera Parthi. 
 
 Treb. Attamen et iustum poteras et scribere fortem, 
 Scipiadam ut sapiens Lucilius. Hor. Haud mihi dero, 
 cum res ipsa feret. Nisi dextro tempore, Flacci 
 verba per attentam non ibunt Caesaris aurem, 
 
 20 cui male si palpere, recalcitrat undique tutus. 
 
 Treb. Quanto rectius hoc, quam tristi laedere versu 
 
 37 
 
2, i, 22] HORATI 
 
 Pantolabum scurram Nomentanumque nepotem, 
 cum sibi quisque timet, quamquam est intactus, et odit ! 
 Hor. Ouid faciam? Saltat Milonius, ut semel icto 
 
 25 accessit fervor capiti numerusque lucernis ; 
 Castor gaudet equis, ovo prognatus eodem 
 pugnis ; quot capitum vivunt, totidem studiorum 
 milia : me pedibus delectat claudere verba 
 Lucili ritu, nostrum melioris utroque. 
 
 30 Ille velut fidis arcana sodalibus olim 
 
 credebat libris, neque, si male cesserat, u'squam 
 decurrens alio, neque si bene ; quo fit ut omnis 
 votiva pateat veluti descripta tabella 
 vita senis. Sequor hunc, Lucanus an Apulus anceps : 
 
 35 nam Venusinus arat finem sub utrumque colonus, 
 missus ad hoc, pulsis, vetus est ut fama, Sabellis, 
 quo ne per vacuum Romano incurreret hostis, 
 sive quod Apula gens seu quod Lucania bellum 
 incuteret violenta. Sed hie stilus haud petet ultro 
 
 40 quemquam animantem, et me veluti custodiet ensis 
 vagina tectus ; quern cur destringere coner, 
 tutus ab infestis latronibus ? O pater et rex 
 Iuppiter, ut pereat positum robigine telum, 
 nee quisquam noceat cupido mihi pacis ! At ille 
 
 45 qui me commorit ('melius non tangere V clamo), 
 flebit, et insignis tota cantabitur urbe. 
 Cervius iratus leges minitatur et urnam, 
 Canidia Albuci quibus est inimica venenum, 
 grande malum Turius, si quid se iudice certes. 
 
 50 Vt quo quisque valet suspectos terreat, utque 
 imperet hoc natura potens, sic collige mecum : 
 dente lupus, cornu taurus petit : unde nisi intus 
 monstratum ? Scaevae vivacem crede nepoti 
 
 38 • 
 
SERMONES [2, i, 84 
 
 matrem ; nil faciet sceleris pia dextera : mirum, 
 
 55 ut neque calce lupus quemquam neque dente petit bos: 
 sed mala toilet anum vitiato melle cicuta. 
 
 Ne longum faciam, seu me tranquilla senectus 
 exspectat seu Mors atris circumvolat alis, 
 dives, inops, Romae, seu fors ita iusserit, exul, 
 
 60 quisquis erit vitae, scribam, color. Treb. O puer, ut 
 sis 
 vitalis metuo, et maiorum ne quis amicus 
 frigore te feriat. Hor. Quid, cum est Lucilius ausus 
 primus in hunc operis componere carmina morem, 
 detrahere et pellem, nitidus qua quisque per ora 
 
 65 cederet, introrsum turpis, num Laelius aut qui 
 duxit ab oppressa meritum Carthagine nomen 
 ingenio offensi aut laeso doluere Metello 
 famosisque Lupo cooperto versibus ? Atqui 
 primores populi arripuit populumque tributim, 
 
 70 scilicet uni aequus virtuti atque eius amicis. 
 
 Quin ubi se a volgo et scaena in secreta remorant 
 virtus Scipiadae et mitis sapientia Laeli, 
 nugari cum illo et discincti ludere, donee 
 decoqueretur olus, soliti. Quicquid sum ego, quamvis 
 
 75 infra Lucili censum ingeniumque, tamen me 
 cum magnis vixisse invita fatebitur usque 
 invidia, et, fragili quaerens illidere dentem, 
 offendet solido, — nisi quid tu, docte Trebati, 
 dissentis. Treb. Equidem nihil hinc diffindere possum. 
 
 80 Sed tamen ut monitus caveas, ne forte negoti 
 incutiat tibi quid sanctarum inscitia legum : 
 si mala condiderit in quern quis carmina, ius est 
 iudiciumque. Hor. Esto, si quis mala; sed bona si quis 
 iudice condiderit laudatus Caesare ? si quis 
 
 39 
 
2, i, S5] HORATI 
 
 85 opprobriis dignum latraverit, integer ipse ? 
 
 Trebn Solventur risu tabulae, tu missus abibis. 
 
 Quae virtus et quanta, boni, sit, vivere parvo 
 (nee meus hie sermo est, sed quae praecepit Ofellus 
 rusticus, abnormis sapiens, crassaque Minerva), 
 discite, non inter lances mensasque nitentis, 
 
 5 cum stupet insanis acies fulgoribus et cum 
 acclinis falsis animus meliora recusat, 
 verum hie impransi mecum disquirite. ' Cur hoc ? ' 
 Dicam, si potero. Male verum examinat omnis 
 corruptus itidex. Leporem sectatus equove 
 
 10 lassus ab indomito, vel, si Rom ana fatigat 
 militia adsuetum graecari, seu pila velox, 
 molliter austerum studio fallente laborem, 
 seu te discus agit, pete cedentem aera disco ; 
 cum labor extuderit fastidia, siccus, inanis 
 
 15 sperne cibum vilem; nisi Hymettia mella Falerno 
 ne biberis diluta. Foris est promus, et atrum 
 defendens piscis hiemat mare : cum sale panis 
 latrantem stomachum bene leniet. Vnde putas aut 
 qui partum ? Non in caro nidore voluptas 
 
 20 summa, sed in te ipso est. Tu pulmentaria quaere 
 sudando ; pinguem vitiis albumque neque ostrea 
 nee scarus aut poterit peregrina iuvare lagois. 
 Vix tamen eripiam, posito pavone, velis quin 
 hoc potius quam gallina tergere palatum, 
 
 25 corruptus vanis rerum, quia veneat auro 
 rara avis, et picta pandat spectacula cauda ; 
 tamquam ad rem attineat quicquam. Num vesceris ista 
 
 40 
 
SERMONES [2, 2, 59 
 
 quam laudas pluma ? Cocto num adest honor idem ? 
 carne tamen quamvis distat nihil, hanc magis ilia 
 
 30 imparibus formis deceptum te petere esto, 
 
 unde datum sentis, lupus hie Tiberinus an alto 
 captus hiet, pontisne inter iactatus an amnis 
 ostia sub Tusci ? Laudas, insane, trilibrem 
 mullum, in singula quem minuas pulmenta necesse est. 
 
 35 Ducit te species, video : quo pertinet ergo 
 proceros odisse lupos ? Quia scilicet illis 
 maiorem natura modum dedit, his breve pondus. 
 Ieiunus raro stomachus volgaria tern nit. 
 ' Porrectum magno magnum spectare catino 
 
 40 vellem,' ait Harpyiis gula digna rapacibus. At vos, 
 praesentes Austri, coquite horum obsonia ! Ouamquam 
 putet aper rhombusque recens, mala copia quando 
 aegrum sollicitat stomachum, cum rapula plenus 
 atque acidas mavolt inulas. Necdum omnis abacta 
 
 45 pauperies epulis regum ; nam vilibus ovis 
 
 nigrisque est oleis hodie locus. Haud ita pridem 
 Galloni praeconis erat acipensere mensa 
 infamis. Quid? turn rhombos minus aequor alebat? 
 Tutus erat rhombus, tutoque ciconia nido, 
 
 50 donee vos auctor docuit praetorius. Ergo 
 si quis nunc mergos suavis edixerit assos, 
 parebit pravi docilis Romana iuventus. 
 
 Sordidus a tenui victu distabit, Ofello 
 iudice ; nam frustra vitium vitaveris illud, 
 
 55 si te alio pravum detorseris. Avidienus 
 
 cui Canis ex vero ductum cognomen adhaeret, 
 quinquennis oleas est et silvestria corna, 
 ac nisi mutatum parcit defundere vinum, et 
 cuius odorem olei nequeas perferre, licebit 
 
 41 
 
2, 2, 60] HORATI 
 
 60 ille repotia, natalis, aliosve dierum 
 
 festos albatus celebret, cornu ipse bilibri 
 
 caulibus instillat, veteris non parcus aceti. 
 
 Quali igitur victu sapiens utetur, et horum 
 
 utrum imitabitur ? Hac urget lupus, hac canis, aiunt 
 
 65 Mundus erit, qua non offendat sordibus, atque 
 
 in neutram partem cultus miser. Hie neque servis, 
 Albuci senis exemplo, dum munia didit, 
 saevus erit, nee sic ut simplex Naevius unctam 
 convivis praebebit aquam; vitium hoc quoque magnum. 
 
 70 Accipe nunc victus tenuis quae quantaque secum 
 
 adferat. In primis valeas bene : nam variae res 
 ut noceant homini credas, memor illius escae 
 quae simplex olim tibi sederit; at simul assis 
 miscueris elixa, simul conchylia turdis 
 
 75 dulcia se in bilem vertent, stomachoque tumultum 
 lenta feret pituita. Vides ut pallidus omnis 
 cena desurgat dubia ? Quin corpus onustum 
 hesternis vitiis animum quoque praegravat una, 
 atque affigit humo divinae particulam aurae. 
 
 80 Alter, ubi dicto citius curata sopori 
 
 membra dedit, vegetus praescripta ad munia surgit. 
 Hie tamen ad melius poterit transcurrere quondam, 
 sive diem festum rediens advexerit annus, 
 seu recreare volet tenuatum corpus, ubique 
 
 85 accedent anni et tractari mollius aetas 
 
 imbecilla volet ; tibi quidnam accedet ad istam 
 quam puer et validus praesumis mollitiem, seu 
 dura valetudo incident seu tarda senectus ? 
 Rancidum aprum antiqui laudabant, non quia nasus 
 
 90 illis nullus erat, sed, credo, hac mente, quod hospes 
 tardius adveniens vitiatum commodius quam 
 
 42 
 
SERMONES [2, 2, 123 
 
 integrum edax dominus consumeret. Hos utinam inter 
 
 heroas natum tellus me prima tulisset ! 
 
 Das aliquid famae, quae carmine gratior aurem 
 
 95 occupat humanam ? Grandes rhombi patinaeque 
 grande ferunt una cum damno dedecus ; adde 
 iratum patruum, vicinos, te tibi iniquum 
 et frustra mortis cupidum, cum derit egenti 
 as, laquei pretium. * lure/ inquit, ' Trausius istis 
 
 100 iurgatur verbis ; ego vectigalia magna 
 
 divitiasque habeo tribus amplas regibus.' Ergo 
 quod superat non est melius quo insumere possis ? 
 Cur eget indignus quisquam te divite ? Quare 
 templa ruunt antiqua deum ? Cur, improbe, carae 
 
 105 non aliquid patriae tanto emetiris acervo ? 
 Vni nimirum recte tibi semper erunt res, 
 
 magnus posthac inimicis risus ! Vterne 
 ad casus dubios fidet sibi certius, hie qui 
 pluribus adsuerit mentem corpusque superbum, 
 
 no an qui contentus parvo metuensque futuri 
 in pace, ut sapiens, aptarit idonea bello ? 
 
 Quo magis his credas, puer hunc ego parvus Ofellum 
 integris opibus novi non latius usum 
 quam nunc accissis. Videas metato in agello 
 
 115 cum pecore et gnatis fortem mercede colonum, 
 
 1 Non ego/ narrantem, ' temere edi luce profesta 
 quicquam praeter olus fumosae cum pede pernae. 
 Ac mihi seu longum post tempus venerat hospes, 
 sive operum vacuo gratus conviva per imbrem 
 
 120 vicinus, bene erat non piscibus urbe petitis, 
 
 sed pulla atque haedo ; turn pensilis uva secundas 
 et nux ornabat mensas cum duplice ficu. 
 Post hoc ludus erat culpa potare magistra, 
 
 43 
 
2, 2, I2 4 ] HORATI 
 
 ac venerata Ceres, ita culmo surgeret alto, 
 125 explicuit vino contractae seria frontis. 
 
 Saeviat atque novos moveat Fortuna tumultus, 
 
 quantum hinc imminuet ? Quanto aut ego parcius aut 
 vos, 
 
 o pueri, nituistis, ut hue novus incola venit ? 
 
 Nam propriae telluris erum natura neque ilium 
 130 nee me nee quemquam statuit : nos expulit ille, 
 
 ilium aut nequities aut vafri inscitia inris, 
 
 postremum expellet certe vivacior heres. 
 
 Nunc ager Vmbreni sub nomine, nuper Ofelli 
 
 dictus, erit nulli proprius, sed cedet in usum 
 135 nunc mihi, nunc alii. Quocirca vivite fortes, 
 
 fortiaque adversis opponite pectora rebus.' 
 
 Darnasippus. Sic raro scribis, ut toto non quater anno 
 membranam poscas, scriptorum quaeque retexens, 
 iratus tibi, quod, vini somnique benignus, 
 nil'dignum sermone canas. Quid fiet? At ipsis 
 
 5 Saturnalibus hue fugisti. Sobrius ergo 
 
 die aliquid dignum promissis ! Incipe ! Nil est. 
 Culpantur frustra calami, immeritusque laborat 
 iratis natus paries dis atque poetis. 
 Atqui voltus erat multa et praeclara minantis, 
 
 10 si vacuum tepido cepisset villula tecto. 
 
 Quorsum pertinuit stipare Platona Menandro, 
 Eupolin, Archilochum, comites educere tantos ? 
 Invidiam placare paras virtue relicta ? 
 Contemnere, miser ! Vitanda est improba Siren 
 
 15 desidia, aut quicquid vita meliore parasti 
 
 44 
 
SERMONES [2, 3, 44 
 
 ponendum aequo animo. Hor. Di te, Damasippc, 
 
 deaeque 
 verum ob consilium donent — tonsore. Sed unde 
 tarn bene me nosti ? Dam. Postquam omnis res mea 
 
 Ianum 
 ad medium fracta est, aliena negotia euro, 
 
 20 excussus propriis. Olim nam quaerere amabam, 
 quo vafer ille pedes lavisset Sisyphus aere, 
 quid sculptum inf abre, quid f usum durius esset ; 
 callidus huic signo ponebam milia centum; 
 hortos egregiasque domos mercarier unus 
 
 25 cum lucro noram ; unde frequentia Mercuriale 
 imposuere mihi cognomen compita. Hor. Novi, 
 et miror morbi purgatum te illius. Dam. Atqui 
 emovit veterem mire novus, ut solet, in cor 
 traiecto lateris miseri capitisve dolere, 
 
 30 ut lethargicus hie cum fit pugil et medicum urget. 
 
 Hor. Dum ne quid simile huic, esto ut libet. Dam. 
 
 O bone, ne te 
 frustrere ; insanis et tu stultique prope omnes, 
 si quid Stertinius veri crepat, unde ego mira 
 descripsi docilis praecepta haec, tempore quo me 
 
 35 solatus iussit sapientem pascere barbam 
 atque a Fabricio non tristem ponte reverti. 
 Nam, male re gesta, cum vellem mittere operto 
 me capite in flumen, dexter stetit et ' Cave faxis 
 te quicquam indignum ! Pudor ' inquit ' te malus angit, 
 
 40 insanos qui inter vereare insanus haberi. 
 
 Primum nam inquiram quid sit furere : hoc si erit in te 
 solo, nil verbi pereas quin fortiter addam. 
 Quern mala stultitia et quemcumque inscitia veri 
 caecum agit, insanum Chrysippi porticus et grex 
 
 45 
 
2, 3, 45] HORATI 
 
 45 autumat. Haec populos, haec magnos formula reges, 
 excepto sapiente, tenet. Nunc accipe quare 
 desipiant omnes aeque ac tu, qui tibi nomen 
 insano posuere. Velut silvis, ubi passim 
 palantis error certo de tramite pellit, 
 
 50 ille sinistrorsum, hie dextrorsum abit, unus utrique 
 error, sed variis illudit partibus : hoc te 
 crede modo insanum, nihilo ut sapientior ille, 
 qui te deridet, caudam trahat. Est genus unum 
 stultitiae nihilum metuenda timentis, ut ignis, 
 
 55 ut rupis fluviosque in campo obstare queratur; 
 alterum et huic varum et nihilo sapientius ignis 
 per medios fluviosque mentis : clamet arnica 
 mater, honesta soror cum cognatis, pater, uxor, 
 
 * Hie fossa est ingens, hie rupes maxima, serva! ' 
 60 non magis audierit quam Fufius ebrius olim, 
 
 cum Ilionam edormit, Catienis mille ducentis 
 
 * Mater, te appello' clamantibus. Huic ego volgus 
 errori similem cunctum insanire docebo. 
 
 Insanit veteres statuas Damasippus emendo : 
 65 integer est mentis Damasippi creditor ? Esto. 
 
 1 Accipe quod numquam reddas mihi ' si tibi dicam, 
 
 tune insanus eris si acceperis ? an magis excors 
 
 reiecta praeda, quam praesens Mercurius fert ? 
 
 Scribe decern a Nerio ; non est satis : adde Cicutae 
 70 nodosi tabulas centum, mille adde catenas: 
 
 effugiet tamen haec sceleratus vincula Proteus. 
 
 Cum rapies in ius malis ridentem alienis, 
 
 fiet aper, modo avis, modo saxum, et, cum volet, arbor. 
 
 Si male rem gerere insani est, contra bene sani, 
 75 putidius multo cerebrum est, mihi crede, Perelli 
 
 dictantis quod tu numquam rescribere possis. 
 
 46 
 
SERMONES [2, 3, 108 
 
 Audire atque togam iubeo componere, quisquis 
 ambitione mala aut argenti pallet amore, 
 quisquis luxuria tristive superstitione 
 
 80 aut alio mentis morbo calet ; hue propius me, 
 dum doceo insanire omnis vos ordine, adite. 
 
 Danda est ellebori multo pars maxima avaris; 
 nescio an Anticyram ratio illis destinet omnem. 
 Heredes Staberi summam incidere sepulchro, 
 
 85 ni sic fecissent, gladiatorum dare centum 
 
 damnati populo paria atque epulum arbitrio Arri, 
 frumenti quantum metit Africa. ' Sive ego prave 
 seu recte hoc volui, ne sis patruus mihi ; ' credo 
 hoc Staberi prudentem animum vidisse. Quid ergo 
 
 90 sensit, cum summam patrimoni insculpere saxo 
 heredes voluit ? Quoad vixit, credidit ingens 
 pauperiem vitium et cavit nihil acrius, ut, si 
 forte minus locuples uno quadrante perisset, 
 ipse videretur sibi nequior ; omnis enim res, 
 
 95 virtus, fama, decus, divina humanaque pulchris 
 divitiis parent ; quas qui construxerit, ille 
 clarus erit, fortis, iustus. Sapiensne ? Etiam, et rex, 
 et quicquid volet. Hoc, veluti virtute paratum, 
 speravit magnae laudi fore. Quid simile isti 
 
 100 Graecus Aristippus ? qui servos proicere aurum 
 in media iussit Libya, quia tardius irent 
 propter onus segnes. Vter est insanior horum ? 
 Nil agit exemplum, litem quod lite resolvit. 
 Si quis emat citharas, emptas comportet in unum, 
 
 105 nee studio citharae nee musae deditus ulli, 
 si scalpra et formas non sutor, nautica vela 
 aversus mercaturis, delirus et amens 
 undique dicatur merito. Qui discrepat istis 
 
 47 
 
2, £ log] HORATI 
 
 qui nummos aurumque recondit, nescius uti 
 
 no compositis, metuensque velut contingere sacrum ? 
 Si quis ad ingentem frumenti semper acervum 
 porrectus vigilet cum longo f uste, neque illinc 
 audeat esuriens dominus contingere granum, 
 ac potius f oliis parcus vescatur amaris ; 
 
 115 si positis intus Chii veterisque Falerni 
 
 mille cadis — nihil est, tercentum milibus — acre 
 potet acetum ; age, si et stramentis incubet, unde- 
 octoginta annos natus, cui stragula vestis, 
 blattarum ac tinearum epulae, putrescat in area : 
 
 120 nimirum insanus paucis videatur, eo quod 
 
 maxima pars hominum morbo iactatur eodem. 
 Filius aut etiam haec libertus ut ebibat heres, 
 dis inimice senex, custodis ? Ne tibi desit ? 
 Quantulum enim summae curtabit quisque dierum, 
 
 125 unguere si caules oleo meliore caputque 
 
 coeperis impexa foedum porrigine ? Quare, 
 si quidvis satis est, periuras, surripis, aufers 
 undique ? Tun' sanus ? Populum si caedere saxis 
 incipias servosve tuos quos aere pararis, 
 
 130 insanum te omnes pueri clamentque puellae : 
 
 cum laqueo uxorem interimis matremque veneno, 
 incolumi capite es ? Quid enim ? Neque tu hoc facis 
 
 Argis, 
 nee ferro ut demens genetricem occidis Orestes. 
 An tu reris eum occisa insanisse parente, 
 
 135 ac non ante malis dementem actum Furiis quam 
 in matris iugulo ferrum tepefecit acutum ? 
 Quin, ex quo est habitus male tutae mentis Orestes, 
 nil sane fecit quod tu reprehendere possis : 
 non Pyladen ferro violare aususve sororem 
 
 48 
 
SERMONES [2, 3, 168 
 
 140 Electram, tantum maledicit utrique, vocando 
 
 hanc Furiam, hunc aliud, iussit quod splendida bilis. 
 Pauper Opimius argenti positi intus et auri, 
 qui Veientanum festis potare diebus 
 Campana solitus trulla vappamque profestis, 
 
 145 quondam lethargo grandi est oppressus, ut heres 
 iam circum loculos et clavis laetus ovansque 
 curreret. Hunc medicus multum celer atque fidelis 
 excitat hoc pacto : mensam poni iubet atque 
 effundi saccos nummorum, accedere pluris 
 
 150 ad numerandum ; hominem sic erigit. Addit et illud, 
 
 * Ni tua custodis, avidus iam haec auferet heres.' 
 
 * Men' vivo?' ' Vt vivas, igitur, vigila, hoc age/ 
 
 1 Quid vis ? ' 
 ' Deficient inopem venae te, ni cibus atque 
 ingens accedit stomacho fultura ruenti. 
 155 Tu cessas ? Agedum, sume hoc ptisanarium oryzae.' 
 1 Quanti emptae ? ' ' Parvo.' ' Quanti, ergo ? ' ■ Octus- 
 
 sibus.' ' Eheu ! 
 quid refert, morbo an furtis pereamque rapinis ? ' 
 Quisnam igitur sanus ? Qui non stultus. Quid 
 avarus ? 
 Stultus et insanus. Quid, si quis non sit avarus, 
 160 continuo sanus ? Minime. Cur, Stoice ? Dicam. 
 Non est cardiacus (Craterum dixisse putato) 
 hie aeger. Recte est igitur surgetque ? Negabit, 
 quod latus aut renes morbo temptentur acuto. 
 Non est periurus neque sordidus : immolet aequis 
 165 hie porcum Laribus ; verum* ambitiosus et audax : 
 naviget Anticyram. Quid enim differt, barathrone 
 dones quicquid habes, an numquam utare paratis ? 
 Servius Oppidius Canusi duo praedia, dives 
 
 HOR. SAT. TEXT — 4 40 
 
2, 3, 1 69] HORATI 
 
 antiquo censu, gnatis divisse duobus 
 
 170 fertur, et hoc moriens pueris dixisse vocatis 
 ad lectum : 'Postquam te talos, Aule, nucesque 
 ferre sinu laxo, donare et ludere vidi, 
 te, Tiberi, numerare, cavis abscondere tristem, 
 extiraui ne vos ageret vesania discors, 
 
 175 tu Nomentanam, tu ne sequerere Cicutam. 
 Quare per divos oratus uterque Penatis, 
 tu cave ne minuas, tu ne maius facias id 
 quod satis esse putat pater et natura coercet. 
 Praeterea ne vos titillet gloria, iure 
 
 180 iurando obstringam ambo : uter aedilis f ueritve 
 vestrum praetor, is intestabilis et sacer esto. 
 In cicere atque faba bona tu perdasque lupinis, 
 latus ut in Circo spatiere et aeneus ut stes, 
 nudus agris, nudus nummis, insane, paternis ? 
 
 185 Scilicet ut plausus, quos fert Agrippa, feras tu, 
 astuta ingenuum volpes imitata leonem ! ' 
 
 'Ne quis humasse velit Aiacem, Atrida, vetas cur?' 
 1 Rex sum/ ' Nil ultra quaero plebeius.' ' Et aequam 
 rem imperito ; ac si cui videor non iustus, inulto 
 
 190 dicere quod sentit permitto.' * Maxime regum, 
 di tibi dent capta classem reducere Troia ! 
 Ergo consulere et mox respondere licebit? ' 
 ' Consule.' ' Cur Aiax, heros ab Achille secundus, 
 putescit, totiens servatis clarus Achivis ? 
 
 195 Gaudeat ut populus Priami Priamusque inhumato, 
 per quern tot iuvenes patrio caruere sepulchro ? ' 
 1 Mille ovium insanus'morti dedit, inclutum Vlixen 
 et Menelaum una mecum se occidere damans. ' 
 1 Tu, cum pro vitula statuis dulcem Aulide gnatam 
 
 200 ante aras, spargisque mola caput, improbe, salsa, 
 
 5° 
 
SERMONES [2, 3, 230 
 
 rectum animi servas ? ' * Quorsum ? ' ' Insanus quid 
 
 enim Aiax 
 fecit, cum stravit ferro pecus ? Abstinuit vim 
 uxore et gnato ; mala multa precatus Atridis, 
 non ille aut Teucrum aut ipsum violavit Vlixen. , 
 
 205 ' Verum ego, ut haerentis adverso litore navis 
 eriperem, prudens placavi sanguine divos.' 
 ' Nempe tuo, furiose.' i Meo, sed non furiosus.' 
 Qui species alias veris scelerisque tumultu 
 permixtas capiet, commotus habebitur, atque 
 
 210 stultitiane erret nihilum distabit an ira. 
 Aiax immeritos cum occidit desipit agnos : 
 cum prudens scelus ob titulos admittis inanis, 
 stas animo, et purum est vitio tibi, cum tumidum est, 
 
 cor? 
 Si quis lectica nitidam gestare amet agnam, 
 
 215 huic vestem, ut gnatae, paret, ancillas paret, aurum, 
 Rufam aut Pusillam appellet, fortique marito 
 destinet uxorem, interdicto huic omne adimat ius 
 praetor, et ad sanos abeat tutela propinquos. 
 Quid ? si quis gnatam pro muta devovet agna, 
 
 220 integer est animi ? Ne dixeris. Ergo ubi prava 
 stultitia, hie summa est insania ; qui sceleratus, 
 et furiosus erit ; quern cepit vitrea fama, 
 hunc circumtonuit gaudens Bellona cruentis. 
 
 Nunc age, luxuriam et Nomentanum arripe mecum ; 
 
 225 vincet enim stultos ratio insanire nepotes. 
 Hie simul accepit patrimoni mille talenta, 
 edicit, piscator uti, pomarius, auceps, 
 unguentarius, ac Tusci turba impia vici, 
 cum scurris fartor, cum Velabro omne macellum, 
 
 230 mane domum veniant. Quid turn ? Venere frequentes. 
 
 Si 
 
2, 3, 231] HORATI 
 
 Verba facit leno : ' Quicquid mihi, quicquid et horum 
 cuique domi est, id crede tuum, et vel nunc pete vel 
 
 eras.' 
 Accipe quid contra iuvenis respondent aequus: 
 ' In nive Lucana dormis ocreatus, ut aprum 
 
 235 cenem ego ; tu piscis hiberno ex aequore verris ; 
 segnis ego, indignus qui tantum possideam : aufer ! 
 sume tibi deciens ; tibi tantundem ; tibi triplex, 
 unde uxor media currit de nocte vocata.' 
 Filius Aesopi detractam ex aure Metellae, 
 
 240 scilicet ut deciens solidum absorberet, aceto 
 diluit insignem bacam : qui sanior ac si 
 illud idem in rapidum flumen iaceretve cloacam ? 
 Quinti progenies Arri, par nobile fratrum, 
 nequitia et nugis pravorum et am ore gemellum, 
 
 245 luscinias soliti impenso prandere coemptas, 
 
 quorsum abeant ? Sanin' creta, an carbone notandi ? 
 
 Aedificare casas, plostello adiungere mures, 
 ludere par impar, equitare in arundine longa, 
 si quern delectet barbatum, amentia verset. 
 
 250 Si puerilius his ratio esse evincet amare, 
 
 nee quicquam differre utrumne in pulvere, trimus 
 quale prius, ludas opus, an meretricis amore 
 sollicitus plores, quaero, faciasne quod olim 
 mutatus Polemon, ponas insignia morbi, 
 
 255 fasciolas, cubital, focalia, potus ut ille 
 dicitur ex collo furtim carpsisse coronas, 
 postquam est impransi correptus voce magistri ? 
 Porrigis irato puero cum poma, recusat : 
 ' Sume, catelle ! ' negat ; si non des, optet : amator 
 
 260 exclusus qui distat, agit ubi secum eat an non, 
 quo rediturus erat non arcessitus, et haeret 
 
 52 
 
SERMONES [2, 3, 292 
 
 invisis foribus ? ' Nee nunc, cum me vocat ultro, 
 
 accedam, an potius mediter finire dolores ? 
 
 Exclusit ; revocat : redeam ? Non, si obsecret.' Ecce 
 
 265 servus, non paulo sapientior : ' O ere, quae res 
 
 nee modum habet neque consilium, ratione modoque 
 tractari non volt. In amore haec sunt mala, bellum, 
 pax rursum : haec si quis tempestatis prope ritu 
 mobilia et caeca fluitantia sorte laboret 
 
 270 reddere certa sibi, nihilo plus explicet ac si 
 insanire paret certa ratione modoque/ 
 Quid ? cum, Picenis excerpens semina pomis, 
 gaudes si cameram percusti forte, penes te es ? 
 Quid ? cum balba feris annoso verba palato, 
 
 275 aedificante casas qui sanior? Adde cruorem 
 
 stultitiae, atque ignem gladio scrutare. Modo, inquam, 
 Hellade percussa Marius cum praecipitat se, 
 cerritus fuit ? An commotae crimine mentis 
 absolves hominem, et sceleris damnabis eundem, 
 
 280 ex more imponens cognata vocabula rebus ? 
 Libertinus erat, qui circum compita siccus 
 lautis mane senex manibus currebat et ' Vnum ' 
 (' quid tarn magnum ? ' addens), * unum me surpite 
 
 morti, 
 dis etenim facile est ! ' orabat ; sanus utrisque 
 
 285 auribus atque oculis ; mentem, nisi litigiosus, 
 
 exciperet dominus cum venderet. Hoc quoque volgus 
 Chrysippus ponit fecunda in gente Meneni. 
 1 Iuppiter, ingentis qui das adimisque dolores/ 
 mater ait pueri mensis iam quinque cubantis, 
 
 290 ' f rigida si puerum quartana reliquerit, illo 
 mane die, quo tu indicis ieiunia, nudus 
 in Tiberi stabit.' Casus medicusve levarit 
 
 53 
 
2, 3. 293] HORATI 
 
 aegrum ex praecipiti : mater delira necabit 
 
 in gelida fixum ripa febrimque reducet, 
 295 quone malo mentem concussa ? Timore deorum.' 
 Haec mihi Stertinius, sapientum octavus, amico 
 
 arma dedit, posthac ne compellarer inultus. 
 
 Dixerit insanum qui me, totidem audiet, atque 
 
 respicere ignoto discet pendentia tergo. 
 300 Hor. Stoice, post damnum sic vendas omnia pluris, 
 
 qua me stultitia, quoniam non est genus unum, 
 
 insanire piitas ? Ego nam videor mihi sanus. 
 
 Dam. Quid ? caput abscissum manibus cum portat 
 Agaue 
 
 gnati infelicis, sibi turn f uriosa videtur ? 
 305 Hor. Stultum me fateor (liceat concedere veris), 
 
 atque etiam insanum ; tantum hoc edissere, quo me 
 
 aegrotare putes animi vitio ? Dam. Accipe : primum 
 
 aedificas, hoc est, longos imitaris, ab imo 
 
 ad summum totus moduli bipedalis ; et idem 
 310 corpore maiorem rides Turbonis in armis 
 
 spiritum et incessum : qui ridiculus minus illo ? 
 
 An quodcumque facit Maecenas, te quoque verum 
 est, 
 
 tantum dissimilem, ettanto certare minorem? 
 
 Absentis ranae pullis vituli pede pressis, 
 315 unus ubi effugit, matri denarrat, ut ingens 
 
 belua cognatos eliserit. Ilia rogare : 
 
 ' Quantane, num tantum/ sufflans se, ' magna f uisset ? ' 
 
 ' Maior dimidio.' ' Num tantum ? ' Cum magis atque 
 
 se magis inflaret, ' Non, si te ruperis,' inquit, 
 320 ' par ens.' Haec a te non multum abludit imago. 
 
 Adde poemata nunc, hoc est, oleum adde camino ; 
 
 quae si quis sanus fecit, sanus facis et tu. 
 
 54 
 
SERMONES [2, 4, 22 
 
 Non dico horrendam rabiem — Hor. lam desine ! 
 
 Dam. Cultum 
 maiorem censu — Hor. Teneas, Damasippe, tuis te. 
 325 Dam. Mille puellarum, puerorum mille furores — 
 Hor. O maior tandem parcas, insane, minor! ! 
 
 Hor. Vnde et quo Catius ? Cat. Non est mihi tempus 
 
 aventi 
 ponere signa novis praeceptis, qualia vincant 
 Pythagoran Anytique reum doctumque Platona. 
 Hor. Peccatum fateor, cum te sic tempore laevo 
 
 5 interpellarim ; sed des veniam bonus, oro. 
 
 Quod si interciderit tibi nunc aliquid, repetes mox, 
 sive est naturae hoc sive artis, minis utroque. 
 Cat. Quin id erat curae, quo pacto cuncta tenerem, 
 utpote res tenuis, tenui sermone peractas. 
 
 10 Hor. Ede hominis nomen, simul et Romanus an 
 hospes. 
 Cat. Ipsa memor praecepta canam, celabitur auctor. 
 
 Longa quibus facies ovis erit, ilia memento, 
 ut suci melioris et ut magis alba rotundis, 
 ponere ; namque marem cohibent callosa vitellum. 
 
 15 Cole suburbano qui siccis crevit in agris 
 dulcior ; irriguo nihil est elutius horto. 
 Si vespertinus subito te oppresserit hospes, 
 ne gallina malum responset dura palato, 
 doctus eris vivam mixto mersare Falerno; 
 
 20 hoc teneram faciet. Pratensibus optima fungis 
 natura est; aliis male creditur. Ille salubris 
 aestates peraget, qui nigris prandia moris 
 
 55 
 
2, 4 , 23] HORATI 
 
 finiet, ante gravem quae legerit arbore solem. 
 Aufidius forti miscebat mella Falerno, 
 
 25 mendose, quoniam vacuis committere venis 
 nil nisi lene decet ; leni praecordia mulso 
 prolueris melius. Si dura morabitur alvus, 
 mitulus et viles pellent obstantia conchae 
 et lapathi brevis herba, sed albo non sine Coo. 
 
 30 Lubrica nascentes implent conchylia lunae ; 
 
 sed non omne mare est generosae fertile testae ; 
 murice Baiano melior Lucrina peloris, 
 ostrea Circeiis, Miseno oriuntur echini, 
 pectinibus patulis iactat se molle Tarentum. 
 
 35 Nee sibi cenarum quivis temere arroget artem, 
 
 non prius exacta tenui ratione saporum ; 
 nee satis est cara piscis averrere mensa 
 ignarum quibus est ius aptius et quibus assis 
 languidus in cubitum iam se conviva reponet. 
 
 40 Vmber et iligna nutritus glande rotundas 
 curvat aper lances carnem vitantis inertem ; 
 nam Laurens malus est, ulvis et arundine pinguis. 
 Vinea submittit capreas non semper edulis. 
 Fecundae leporis sapiens sectabitur armos. 
 
 45 Piscibus atque avibus quae natura et foret aetas, 
 ante meum nulli patuit quaesita palatum. 
 Sunt quorum ingenium nova tantum crustula promit. 
 Nequaquam satis in re una consumere curam, 
 ut si quis solum hoc, mala ne sint vina, laboret, 
 
 50 quali perfundat piscis securus olivo. 
 Massica si caelo supponas vina sereno, 
 nocturna, si quid crassi est, tenuabitur aura, 
 et decedet odor nervis inimicus ; at ilia 
 integrum perdunt lino vitiata saporem. 
 
 56 
 
SERMONES [2, 4, 86 
 
 55 Surrentina vafer qui miscet faece Falerna 
 vina, columbino limum bene colligit ovo, 
 quatenus ima petit volvens aliena vitellus. 
 Tostis marcentem squillis recreabis et Afra 
 potorem cochlea : nam lactuca innatat acri 
 
 6o post vinum stomacho ; perna magis ac magis hillis 
 flagitat immorsus refici; quin omnia malit, 
 quaecumque immundis fervent allata popinis. 
 Est operae pretium duplicis pernoscere iuris 
 naturam. Simplex e dulci constat olivo, 
 
 65 quod pingui miscere mero muriaque decebit, 
 non alia quam qua Byzantia putuit orca. 
 Hoc ubi confusum sectis inferbuit herbis 
 Corycioque croco sparsum stetit, insuper addes 
 pressa Venafranae quod baca remisit olivae. 
 
 70 Picenis cedunt pomis Tiburtia suco ; 
 
 nam facie praestant. Venucula convenit ollis ; 
 rectius Albanam fumo duraveris uvam. 
 Hanc ego cum malis, ego faecem primus et allec, 
 primus et invenior piper album cum sale nigro 
 
 75 incretum puris circumposuisse catillis. 
 
 Immane est ditium dare milia terna macello 
 angustoque vagos piscis urgere catino. 
 Magna movet stomacho f astidia, seu puer unctis 
 tractavit calicem manibus, dum furta ligurrit, 
 
 80 sive gravis veteri craterae limus adhaesit. 
 
 Vilibus in scopis, in mappis, in scobe quantus 
 consistit sumptus ? Neglectis, flagitium ingens. 
 Ten' lapides varios lutulenta radere palma 
 et Tyrias dare circum inluta toralia vestis, 
 
 85 oblitum, quanto curam sumptumque minorem 
 haec habeant, tanto reprehendi iustius illis 
 
 57 
 
2. 4> 37] HORATI 
 
 quae nisi divitibus nequeant contingere mensis ? 
 
 Hor. Docte Cati, per amicitiam divosque rogatus, 
 ducere me auditum, perges quocumque, memento. 
 
 90 Nam quamvis memori referas mihi pectore cuncta, 
 non tamen interpres tantundem iuveris. Adde 
 voltum habitumque hominis, quern tu vidisse beatus 
 non magni pendis, quia contigit ; at mihi cura 
 non mediocris inest, fontis ut adire remotos 
 
 95 atque haurire queam vitae praecepta beatae. 
 
 Vlixes. Hoc quoque, Tiresia, praeter narrata petenti 
 responde, quibus amissas reparare queam res 
 artibus atque modis. Quid rides ? Tiresias. Iamne doloso 
 non satis est Ithacam revehi patriosque penatis 
 
 5 aspicere ? Vlix. O nulli quicquam mentite, vides ut 
 nudus inopsque domum redeam, te vate ; neque illic 
 aut apotheca procis intacta est aut pecus ; atqui 
 et genus et virtus, nisi cum re, vilior alga est. 
 
 Tir. Quando pauperiem, missis ambagibus, horres, 
 
 10 accipe qua ratione queas ditescere. Turdus 
 sive aliud privum dabitur tibi, devolet illuc 
 res ubi magna nitet domino sene ; dulcia poma 
 et quoscumque feret cultus tibi fundus honores, 
 ante larem gustet venerabilior lare dives ; 
 
 15 qui quamvis periurus erit, sine gente, cruentus 
 sanguine fraterno, fugitivus, ne tamen illi 
 tu comes exterior, si postulet, ire recuses. 
 Vlix. Vtne tegam spurco Damae latus ? Haud ita 
 
 Troiae 
 me gessi, certans semper melioribus. Tir. Ergo 
 
 58 
 
SERMONES [2, 5, 51 
 
 20 pauper eris. Vlix. Fortem hoc animum tolerare iubebo ; 
 et quondam maiora tuli. Tu protinus, unde 
 divitias aerisque ruam die, augur, acervos. 
 Tir. Dixi equidem et dico : captes astutus ubique 
 testamenta senum, neu, si vafer unus et alter 
 
 25 insidiatorem praeroso fugerit hamo, 
 
 aut spem deponas aut artem illusus omittas. 
 Magna minorve foro si res certabitur olim, 
 vivet uter locuples sine gnatis, improbus, ultro 
 qui meliorem audax vocet in ius, illius esto 
 
 30 defensor ; f ama civem causaque priorem 
 
 sperne, domi si gnatus erit fecundave coniunx. 
 
 ' Quinte/ puta, aut ' Publi ' (gaudent praenomine molles 
 
 auriculae) * tibi me virtus tua fecit amicum; 
 
 ius anceps novi, causas defendere possum ; 
 
 35 eripiet quivis oculos citius mihi, quam te 
 
 contemptum cassa nuce pauperet ; haec mea cura est, 
 ne quid tu perdas, neu sis iocus.' Ire domum atque 
 pelliculam curare iube ; fi cognitor ipse. 
 Persta atque obdura, seu * rubra Canicula findet 
 
 40 infantis statuas,' seu pingui tentus omaso 
 Furius 'hibernas cana nive conspuet Alpis.' 
 ' Nonne vides,' aliquis cubito stantem prope tangens 
 inquit, ' ut patiens ! ut amicis aptus ! ut acer ! ' 
 plures adnabunt thynni et cetaria crescent. 
 
 45 Si cui praeterea validus male filius in re 
 
 praeclara sublatus aletur, ne manifestum 
 caelibis obsequium nudet te, leniter in spem 
 adrepe officiosus, ut et scribare secundus 
 heres, et, si quis casus puerum egerit Oreo, 
 
 50 in vacuum venias : perraro haec alea fallit. 
 
 Qui testamentum tradet tibi cumque legendum, 
 
 59 
 
2, 5, 5 2 ] HORATI 
 
 abnuere et tabulas a te removere memento, 
 sic tamen, ut limis rapias, quid prima secundo 
 cera velit versu ; solus multisne coheres, 
 
 55 veloci percurre oculo. Plerumque recoctus 
 scriba ex quinqueviro corvum deludet hiantem, 
 captatorque dabit risus Nasica Corano. 
 Vlix. Num f uris ? an prudens ludis me obscura 
 
 canendo ? 
 Tir. O Laertiade, quicquid dicam aut erit aut non : 
 
 6o divinare etenim magnus mihi donat Apollo. 
 
 Vlix. Quid tamen ista velit sibi fabula, si licet, ede. 
 Tir. Tempore quo iuvenis Parthis horrendus, ab alto 
 demissum genus Aenea, tellure marique 
 magnus erit, f orti nubet procera Corano 
 
 65 filia Nasicae, metuentis reddere soldum. 
 
 Turn gener hoc faciet : tabulas socero dabit atque 
 ut legat orabit; multum Nasica negatas 
 accipiet tandem et tacitus leget, invenietque 
 nil sibi legatum praeter plorare suisque. 
 
 70 Illud ad haec iubeo : mulier si forte dolosa 
 
 libertusve senem delirum temperet, illis 
 accedas socius ; laudes, lauderis ut absens ; 
 adiuvat hoc quoque, sed vincit longe prius ipsum 
 expugnare caput. Scribet mala carmina vecors : 
 
 75 laudato. Scortator erit : caveteroget; ultro 
 Penelopam facilis potiori trade. Vlix. Putasne 
 perduci poterit tarn frugi tamque pudica, 
 quam nequiere proci recto depellere cursu ? 
 Tir. Venit enim magnum donandi parca iuventus 
 
 80 nee tantum Veneris, quantum studiosa culinae. 
 Sic tibi Penelope frugi est, quae si semel uno 
 de sene gustarit tecum partita lucellum, 
 
 60 
 
SERMONES [2, 5, no 
 
 ut canis a corio numquam absterrebitur uncto. 
 
 Me sene quod dicam factum est : anus improba 
 Thebis 
 
 85 ex testamento sic est elata : cadaver 
 
 unctum oleo largo nudis umeris tulit heres, 
 scilicet elabi si posset mortua ; credo, 
 quod nimium institerat viventi. Cautus adito, 
 neu desis operae, neve immoderatus abundes. 
 
 90 Difficilem et morosum offendet garrulus; ultra 
 non etiam sileas ; Davus sis comicus, atque 
 stes capite obstipo, multum similis metuenti. 
 Obsequio grassare ; mone, si increbuit aura, 
 cautus uti velet carum caput ; extrahe turba 
 
 95 oppositis umeris ; aurem substringe loquaci. 
 Importunus amat laudari ; donee * Ohe iam ! ' 
 ad caelum manibus sublatis dixerit, urge, 
 crescentem tumidis infla sermonibus utrem. 
 Cum te servitio longo curaque levarit, 
 
 100 et certum vigilans, ' Quartae sit partis Vlixes ' 
 audieris ' heres ' : ' Ergo nunc Dam a sodalis 
 nusquam est ? Vnde mihi tam f ortem tamque fidelem ? ' 
 sparge subinde, et, si paulum potes, illacrimare : est 
 gaudia prodentem voltum celare. Sepulchrum 
 
 105 permissum arbitrio sine sordibus exstrue ; f unus 
 egregie factum laudet vicinia. Si quis 
 forte coheredum senior male tussiet, huic tu 
 die, ex parte tua seu fundi sive domus sit 
 emptor, gaudentem nummo te addicere. — Sed me 
 
 no imperiosa trahit Proserpina : vive valeque ! 
 
 61 
 
2, 6, i] HORATI 
 
 Hoc erat in votis : modus agri non ita magnus, 
 hortus ubi et tecto vicinus iugis aquae fons 
 et paulum silvae super his foret. Auctius atque 
 di melius fecere. Bene est. Nil amplius oro, 
 
 5 Maia nate, nisi ut propria haec mihi munera faxis. 
 Si neque maiorem feci ratione mala rem, 
 nee sum facturus vitio culpave minorem ; 
 si veneror stultus nihil horum : ' O si angulus ille 
 proximus accedat, qui nunc denormat agellum ! 
 
 io O si urnam argenti fors quae mihi monstret, ut illi, 
 thesauro invento qui mercennarius agrum 
 ilium ipsum mercatus aravit, dives amico 
 Hercule ! ' si quod adest gratum iuvat, hac prece te oro : 
 pingue pecus domino facias et cetera praeter 
 
 15 ingenium, utque soles, custos mihi maximus adsis ! 
 
 Ergo ubi me in montis et in arcem ex urbe removi, 
 quid prius illustrem saturis Musaque pedestri ? 
 Nee mala me ambitio perdit nee plumbeus Auster 
 autumnusque gravis, Libitinae quaestus acerbae. 
 
 20 Matutine pater, seu lane libentius audis, 
 
 unde homines operum primos vitaeque labores 
 instituunt (sic dis placitum), tu carminis esto 
 principium. Romae sponsorem me rapis. ' Heia, 
 ne prior officio quisquam respondeat, urge ! ' 
 
 25 Sive Aquilo radit terras seu bruma nivalem 
 interiore diem gyro trahit, ire necesse est. 
 Postmodo quod mi obsit clare certumque locuto, 
 luctandum in turba et facienda iniuria tardis. 
 ■ Quid tibi vis, insane, et quam rem agis ? ' improbus 
 urget 
 
 62 
 
SERMON ES [2, 6, 60 
 
 30 iratis precibus ; ' tu pulses omne quod obstat, 
 ad Maecenatem memori si mente recurras.' 
 Hoc iuvat et melli est, non mentiar. At simul atras 
 ventum est Esquilias, aliena negotia centum 
 per caput et circa saliunt latus. ' Ante secundam 
 
 35 Roscius orabat sibi adesses ad Puteal eras.' 
 * De re communi scribae magna atque nova te 
 orabant hodie meminisses, Quinte, reverti.' 
 1 Imprimat his cura Maecenas signa tabellis.' 
 Dixeris, ' Experiar : ' ' Si vis, potes,' addit et instat. 
 
 40 Septimus octavo proprior iam fugerit annus, 
 
 ex quo Maecenas me coepit habere suorum 
 in numero, dumtaxat ad hoc, quern tollere reda 
 vellet iter faciens, et cui concredere nugas 
 hoc genus : ' Hora quota est ? ' — ' Thraex est Gallina 
 Syro par ? ' — 
 
 45 ' Matutina parum cautos iam frigora mordent ; ' — 
 et quae rimosa bene deponuntur in aure. 
 Per totum hoc tempus subiectior in diem et horam 
 invidiae noster. Ludos spectaverat una, 
 luserat in Campo : ' Fortunae filius ! ' omnes. 
 
 50 Frigidus a Rostris manat per compita rumor : 
 
 quicumque obvius est, me consulit : ' O bone (nam te 
 scire, deos quoniam propius contingis, oportet), 
 numquid de Dacis audisti V 'Nil equidem.' ' Vt tu 
 semper eris derisor ! ' 'At omnes di exagitent me, 
 
 55 si quicquam.' 'Quid, militibus promissa Triquetra 
 praedia Caesar, an est Itala tellure daturus ?' 
 Iurantem me scire nihil mirantur, ut unum 
 scilicet egregii mortalem altique silenti. 
 
 Perditur haec inter misero lux non sine votis : 
 
 60 O rus, quando ego te aspiciam ? quandoque licebit 
 
 63 
 
2, 6, 61] HORATI 
 
 nunc veterum libris, nunc somno et inertibus horis 
 ducere sollicitae iucunda oblivia vitae ? 
 O quando faba Pythagorae cognata simulque 
 uncta satis pingui ponentur holuscula lardo ? 
 
 65 O noctes cenaeque deum ! quibus ipse meique 
 ante larem proprium vescor vernasque procacis 
 pasco libatis dapibus. Prout cuique libido est, 
 siccat inaequalis calices conviva, solutus 
 legibus insanis, seu quis capit acria fortis 
 
 70 pocula, seu modicis uvescit laetius. Ergo 
 sermo oritur, non de villis domibusve alienis, 
 nee male necne Lepos saltet ; sed quod magis ad nos 
 pertinet et nescire malum est agitamus : utrumne 
 divitiis homines an sint virtute beati ; 
 
 75 quidve ad amicitias, usus rectumne, trahat nos ; 
 et quae sit natura boni, summumque quid eius. 
 
 Cervius haec inter vicinus garrit anilis 
 ex re fabellas. Si quis nam laudat Arelli 
 sollicitas ignarus opes, sic incipit : ' Olim 
 
 80 rusticus urbanum murem mus paupere fertur 
 accepisse cavo, veterem vetus hospes amicum, 
 asper et attentus quaesitis, ut tamen artum 
 solveret hospitiis animum. Quid multa ? neque ille 
 sepositi ciceris nee longae invidit avenae, 
 
 85 aridum et ore ferens acinum semesaque lardi 
 frusta dedit, cupiens varia fastidia cena 
 vincere tangentis male singula dente superbo ; 
 cum pater ipse domus palea porrectus in horna 
 esset ador loliumque, dapis meliora relinquens. 
 
 90 Tandem urbanus ad hunc : ' Quid te iuvat/ inquit, 
 ' amice, 
 praerupti nemoris patientem vivere dorso ? 
 
 64 
 
SERMONES [2, 7, 2 
 
 Vis tu homines urbemque feris praeponere silvis ? 
 Carpe viam, mihi crede, comes, terrestria quando 
 mortalis animas vivunt sortita, neque ulla est 
 
 95 aut magno aut parvo leti f uga : quo, bone, circa, 
 dum licet, in rebus iucundis vive beatus, 
 vive memor quam sis aevi brevis.' Haec ubi dicta 
 agrestem pepulere, domo levis exsilit ; inde 
 ambo propositum peragunt iter, urbis aventes 
 
 100 moenia nocturni subrepere. Iamque tenebat 
 nox medium caeli spatium, cum ponit uterque 
 in locuplete domo vestigia, rubro ubi cocco 
 tincta super lectos canderet vestis eburnos, 
 multaque de magna superessent fercula cena, 
 
 105 quae procul extructis inerant hesterna canistris. 
 Ergo, ubi purpurea porrectum in veste locavit 
 agrestem, veluti succinctus cursitat hospes 
 continuatque dapes, nee non verniliter ipsis 
 fungitur officiis, praelambens omne quod affert. 
 
 no Ille Cubans gaudet mutata sorte bonisque 
 
 rebus agit laetum convivam, cum subito ingens 
 valvarum strepitus lectis excussit utrumque. 
 Currere per totum pavidi conclave, magisque 
 exanimes trepidare, simul domus alta Molossis 
 
 115 personuit canibus. Turn rusticus ' Haud mihi vita 
 est opus hac,' ait, 'et valeas; me silva cavusque 
 tutus ab insidiis tenui solabitur ervo.' 
 
 Davns. Iamdudum ausculto, et cupiens tibi dicere servus 
 pauca, reformido. Horat. Davusne ? D. Ita, Davus, 
 amicum 
 
 HOR. SAT. TEXT — 5 65 
 
2, h 3] HORATI 
 
 mancipium domino et frugi, quod sit satis, hpc est, 
 ut vitale putes. H. Age, libertate Decembri, 
 
 5 quando ita maiores voluerunt, utere ; narra. 
 
 D. Pars hominum vitiis gaudet constanter et urget 
 propositum ; pars multa natat, modo recta capessens, 
 interdum pravis obnoxia. Saepe notatus 
 cum tribus anellis, modo laeva Priscus inani, 
 
 io vixit inaequalis, clavum ut mutaret in horas, 
 aedibus ex magnis subito se conderet, unde 
 mundior exiret vix libertinus honeste ; 
 iam moechus Romae, iam mallet doctus Athenis 
 vivere, Vertumnis quotquot sunt natus iniquis. 
 
 15 Scurra Volanerius, postquam illi iusta cheragra 
 contudit articulos, qui pro se tolleret atque 
 mitteret in phimum talos, mercede diurna 
 conductum pavit ; quanto constantior isdem 
 in vitiis, tanto levius miser ac prior illo, 
 
 20 qui iam contento, iam laxo fune laborat. 
 
 H. Non dices hodie quorsum haec tarn putida tendant, 
 furcifer? D. Ad te, inquam. H. Quo pacto, pessime? 
 
 D. Laudas 
 fortunam et mores antiquae plebis, et idem, 
 si quis ad ilia deus subito te agat, usque recuses, 
 
 25 aut quia non sentis, quod clamas, rectius esse, 
 aut quia non firmus rectum defendis, et haeres 
 nequiquam caeno cupiens evellere plantam. 
 Romae rus optas ; absentem rusticus urbem 
 tollis ad astra levis. Si nusquam es forte vocatus 
 
 30 ad cenam, laudas securum olus, ac, velut usquam 
 vinctus eas, ita te felicem dicis amasque 
 quod nusquam tibi sit potandum. Iusserit ad se 
 Maecenas serum sub lumina prima venire 
 
 66 
 
SERMOXES [2, 7, 65 
 
 convivam : ' Nemon' oleum fert ocius ? Ecquis 
 
 35 audit ? ' cum magno blateras clamore f ugisque. 
 Mulvius et scurrae, tibi non referenda precati, 
 discedunt. * Etenim fateor me/ dixerit ille, 
 1 duci ventre levem, nasum nidore supinor, 
 imbecillus, iners, si quid vis, adde, popino. 
 
 40 Tu, cum sis quod ego et fortassis nequior, ultro 
 insectere velut melior, verbisque decoris 
 obvolvas vitium ? ' Quid, si me stultior ipso 
 quingentis empto drachmis deprenderis ? Aufer 
 me voltu terrere; manum stomachumque teneto, 
 
 45 dum quae Crispini docuit me ianitor edo. 
 
 Te coniunx aliena capit, meretricula Davum. 
 Peccat uter nostrum cruce dignius ? Acris ubi me 
 natura intendit, sub clara nuda lucerna 
 quaecumque excepit turgentis verbera caudae, 
 
 50 clunibus aut agitavit equum lasciva supinum, 
 dimittet neque famosum neque sollicitum ne 
 ditior aut formae melioris meiat eodem. 
 Tu cum proiectis insignibus, anulo equestri 
 Romanoque habitu, prodis ex iudice Dama 
 
 55 turpis, odoratum caput obscurante lacerna, 
 
 non es quod simulas ? Metuens induceris, atque 
 altercante libidinibus tremis ossa pavore. 
 Quid refert, uri virgis ferroque necari 
 auctoratus eas, an turpi clausus in area, 
 
 60 quo te demisit peccati conscia erilis, 
 
 contractum genibus tangas caput ? Estne marito 
 matronae peccantis in ambo iusta potestas ? 
 In corruptorem vel iustior. Ilia tamen se 
 non habitu mutatve loco peccatve superne, 
 
 65 cum te formidet mulier neque credat amanti. 
 
 67 
 
2, ;, 66] IIORATI 
 
 Ibis sub furcam prudens, dominoque furenti 
 committes rem omnem et vitam et cum corpore famam. 
 Evasti : credo metues doctusque cavebis : 
 quaeres quando iterum paveas, iterumque perire 
 
 70 possis, o totiens servus ! Quae belua ruptis, 
 cum semel effugit, reddit se prava catenis ? 
 1 Non sum moechus,' ais. Neque ego, hercule, fur, ubi 
 
 vasa 
 praetereo sapiens argentea. Tolle periclum, 
 iam vaga prosiliet frenis natura remotis 
 
 75 Tune mihi dominus, rerum imperiis hominumque 
 tot tantisque minor, quem ter vindicta quaterque 
 imposita haud umquam misera formidine privet ? 
 Adde super, dictis quod non levius valeat : nam, 
 sive vicarius est qui servo paret, uti mos 
 
 80 vester ait, seu conservus, tibi quid sum ego ? Nempe 
 tu, mihi qui imperitas, alii servis miser, atque 
 duceris, ut nervis alienis mobile lignum. 
 
 Quisnam igitur liber? Sapiens, sibi qui imperiosus, 
 quem neque pauperies, neque mors, neque vincula ter- 
 rent, 
 
 85 responsare cupidinibus, contemnere honores 
 fortis, et in se ipso totus, teres atque rotundus, 
 externi ne quid valeat per leve morari, 
 in quem manca ruit semper fortuna. Potesne 
 ex his ut proprium quid noscere? Quinque talenta 
 
 90 poscit te mulier, vexat foribusque repulsum 
 perfundit gelida, rursus vocat : eripe turpi 
 colla iugo. 'Liber, liber sum/ die age! Non quis; 
 urget enim dominus mentem non lenis, et acris 
 subiectat lasso stimulos, versatque negantum. 
 
 95 Vel cum Pausiaca torpes, insane, tabella, 
 
 68 
 
SERMONES [2, 8, 4 
 
 qui peccas minus atque ego, cum Fulvi Rutubaeque 
 aut Pacideiani contento poplite miror 
 proelia rubrica picta aut carbone, velut si 
 re vera pugnent, feriant, vitentque moventes 
 
 ioo arma viri ? Nequam et cessator Davus ; at ipse 
 subtilis veterum iudex et callidus audis. 
 Nil ego, si ducor libo fumante : tibi ingens 
 virtus atque animus cenis responsat opimis ? 
 Obsequium ventris mihi perniciosius est cur ? 
 
 105 Tergo plector enim. Qui tu impunitior ilia, 
 quae parvo sumi nequeunt, obsonia captas ? 
 Nempe inamarescunt epulae sine fine petitae, 
 illusique pedes vitiosum ferre recusant 
 corpus. An hie peccat, sub noctem qui puer uvam 
 
 up furtiva mutat strigili ; qui praedia vendit, 
 
 nil servile, gulae parens, habet? Adde, quod idem 
 non horam tecum esse potes, non otia recte 
 ponere, teque ipsum vitas, f ugitivus et erro, 
 iam vino quaerens, iam somno fallere curam : 
 
 115 frustra : nam comes atra premit sequiturque fugacem. 
 H. Vnde mihi lapidem ? D. Quorsum est opus ? 
 
 H. Vnde sagittas ? 
 D. Aut insanit homo, aut versus facit. H. Ocius hinc te 
 ni rapis, accedes opera agro nona Sabino ! 
 
 8 
 
 Horatius. Vt Nasidieni iuvit te cena beati ? 
 
 Nam mihi quaerenti convivam dictus heri illic 
 
 de medio potare die. Fundaniits. Sic, ut mihi num- 
 
 quam 
 in vita fuerit melius. Hor. Da, si grave non est, 
 
 69 
 
2, S, 5] 1I0RAT1 
 
 5 quae prima iratum ventrem placaverit esca. 
 Fund. In primis Lucanus aper leni fuit Austro 
 captus, ut aiebat cenae pater ; acria circum 
 rapula, lactucae, radices, qualia lassum 
 pervellunt stomachum, siser, allec, faecula Coa. 
 
 10 His ubi sublatis puer alte cinctus acernam 
 gausape purpureo mensam pertersit et alter 
 sublegit quodcuraque iaceret inutile quodque 
 posset cenantis offendere, ut Attica virgo 
 cum sacris Cereris procedit fuscus Hydaspes 
 
 15 Caecuba vina ferens, Alcon Chium maris expers. 
 Hie erus : ' Albanum, Maecenas, sive Falernum 
 te magis appositis delectat, habemus utrumque.' 
 Hor. Divitias miseras ! Sed quis cenantibus una, 
 Fundani, pulchre fuerit tibi, nosse laboro. 
 
 20 Fund. Summus ego, et prope me Viscus Thurinus, et 
 infra, 
 si memini, Varius ; cum Servilio Balatrone 
 Vibidius, quas Maecenas adduxerat umbras ; 
 Nomentanus erat super ipsum, Porcius infra, 
 ridiculus totas simul absorbere placentas ; 
 
 25 Nomentanus ad hoc, qui, si quid forte lateret, 
 indice monstraret digito : nam cetera turba, 
 nos, inquam, cenamus avis, conchylia, piscis, 
 longe dissimilem noto celantia sucum, 
 ut vel continuo patuit, cum passeris atque 
 
 30 ingustata mihi porrexerat ilia rhombi. 
 
 Post hoc me docuit melimela rubere minorem 
 ad lunam delecta. Quid hoc intersit, ab ipso 
 audieris melius. Turn Vibidius Balatroni, 
 1 Nos nisi damnose bibimus, moriemur inulti ; ' 
 
 35 et calices poscit maiores. Vertere pallor 
 
 70 
 
SERMONES [2, 8, 67 
 
 turn parochi faciem, nil sic metuentis ut acris 
 potores, vel quod male dicunt liberius vel 
 fervida quod subtile exsurdant vina palatum. 
 Invertunt Allifanis vinaria tota 
 
 40 Vibidius Balatroque, secutis omnibus ; imi 
 convivae lecti nihilum nocuere lagenis. 
 
 Affertur squillas inter murena natantis 
 in patina porrecta. Sub hoc erus ' Haec gravida/ inquit, 
 * capta est, deterior post partum carne futura. 
 
 45 His mixtum ius est : oleo quod prima Venafri 
 pressit cella ; garo de sucis piscis Hiberi ; 
 vino quinquenni, verum citra mare nato, 
 dum coquitur — cocto Chium sic convenit, ut non 
 hoc magis ullum aliud ; — pipere albo, non sine aceto, 
 
 50 quod Methymnaeam vitio mutaverit uvam. 
 Erucas viridis, inulas ego primus amaras 
 monstravi incoquere ; inlutos Curtillus echinos, 
 ut melius muria quod testa marina remittat.' 
 Interea suspensa gravis aulaea ruinas 
 
 55 in patinam fecere, trahentia pulveris atri 
 
 quantum non Aquilo Campanis excitat agris. 
 Nos maius veriti, postquam nihil esse pericli 
 sensimus, erigimur : Rufus posito capite, ut si 
 Alius immaturus obisset, flere. Quis esset 
 
 60 finis, ni sapiens sic Nomentanus amicum 
 
 tolleret : ' Heu, Fortuna, quis est crudelior in nos 
 te deus ? Vt semper gaudes illudere rebus 
 humanis ! ' Varius mappa compescere risum 
 vix poterat. Balatro suspendens omnia naso, 
 
 65 ( Haec est condicio vivendi,' aiebat, 'eoque 
 responsura tuo numquam est par fama labori. 
 Tene, ut ego accipiar laute, torquerier omni 
 
 7i 
 
2, S, 68] HORATI 
 
 sollicitudine districtum, ne panis adustus, 
 ne male conditum ius apponatur, ut omnes 
 
 70 praecincti recte pueri comptique ministrent ! 
 Adde hos praeterea casus, aulaea ruant si, 
 ut modo, si patinam pede lapsus frangat agaso. 
 Sed convivatoris, uti ducis, ingenium res 
 adversae nudare solent, celare secundae.' 
 
 75 Nasidienus ad haec : * Tibi di quaecumque preceris 
 commoda dent ! Ita vir bonus es convivaque comis : ' 
 et soleas poscit. Turn in lecto quoque videres 
 stridere secreta divisos aure susurros. 
 
 Hor. Nullos his mallem ludos spectasse ; sed ilia 
 
 80 redde, age, quae deinceps risisti. Fund. Vibidius dum 
 quaerit de pueris, num sit quoque fracta lagena, 
 quod sibi poscenti non dantur pocula, dumque 
 ridetur fictis rerum Balatrone secundo, 
 Nasidiene, redis mutatae frontis, ut arte 
 
 85 emendaturus fortunam ; deinde secuti 
 
 mazonomo pueri magno discerpta ferentes 
 membra gruis sparsi sale multo, non sine farre, 
 pinguibus et ficis pastum iecur anseris albae, 
 et leporum avolsos, ut multo suavius, armos, 
 
 90 quam si cum lumbis quis edit. Turn pectore adusto 
 vidimus et merulas poni et sine clune palumbes, 
 suavis res, si non causas narraret earum et 
 naturas dominus ; quern nos sic f ugimus ulti, 
 ut nihil omnino gustaremus, velut illis 
 
 95 Canidia afflasset peior serpentibus Afris. 
 
 72 
 
LANE'S LATIN GRAMMAR 
 
 Revised Edition, #1.50 
 
 By GEORGE M. LANE, Ph.D., LL.D., Professor 
 Emeritus of Latin, Harvard University 
 
 SINCE its first publication, this work has been more 
 widely used than any other Latin grammar for advanced 
 study and reference. It is approached by no other 
 American publication in completeness and in authoritativeness, 
 and is conspicuous for its originality, sound scholarship, inter- 
 esting character, accurate analysis of constructions, copious 
 illustrations, lively English renderings of the Latin examples, 
 and clear arrangement. 
 
 ^[ The revision has been conducted under the direction of 
 Professor Morris H. Morgan, who edited and completed the 
 original edition, left unfinished by the death of Dr. Lane. 
 In this revised edition the chapter on Sound has been entirely 
 rewritten, and enlarged from nineteen to thirty-one pages, by 
 Dr. Hanns Oertel, Professor of Comparative Philology in 
 Yale University. In this rewriting the modern views con- 
 cerning the nature and kinds of vowels and consonants, the 
 Latin accent, and the phonetical laws under which changes 
 of vowel and consonant sound take place, receive the 
 alterations requisite for meeting the needs of college students. 
 Many changes have also been made in the chapters on 
 Inflection and Formation to make these correspond to the re- 
 written chapter on Sound. Throughout the book the working 
 of "hidden quantities' ' has been completely revised. 
 ^j In the syntactical chapters there are a few changes in the 
 treatment of leading principles, such as the main con- 
 structions with cum, those with verbs of memory, and the 
 use of the subjunctive in prohibitions. For the most part, 
 however, no alterations have been found necessary in the 
 treatment of broad general principles, or in the method of 
 presentation. 
 
 03*0 
 
LIVY AND HORACE 
 
 SELECTIONS FROM LIVY . . ■ . . . . #1.50 
 
 Edited by HARRY E. BURTON, Ph.D., Professor of 
 Latin, Dartmouth College. Text Edition, $0.35 
 
 THESE selections are intended to give a more compre- 
 hensive idea of Livy's genius and versatility than can be 
 had from the reading of any one or two books, and 
 also to provide material dealing with the more significant and 
 interesting periods of the early history of Rome. The pas- 
 sages are varied in nature, and are not confined to military 
 history; they are not so short as to appear fragmentary. Each 
 subject is presented in a series of continuous chapters, the 
 notes supplying introductory and explanatory material for a 
 proper understanding of the period. There is a comprehen- 
 sive introduction, and a complete system of cross-reference. 
 
 HORACE. ODES, EPODES, AND CARMEN 
 
 SAECULARE $1.50 
 
 Edited by CLIFFORD H. MOORE, Ph.D., Professor 
 of Latin, Harvard University. Text Edition, $0.40 
 
 WHILE elementary matters have not been neglected in 
 this edition, particular attention has been devoted to 
 the literary side of Horace's work, and to his literary 
 relations. The introduction, besides dealing with the poet's 
 life and writings, discusses his lyric metres and peculi- 
 arities of syntax. The commentary is not limited to the 
 baldest aids, but is intended to give such assistance in 
 interpretation as may help students to some appreciation of 
 Horace's art and charm. The relation of the poet to his 
 Greek models, and especially his influence on subsequent 
 Latin literature, are clearly shown. 
 
 AMERICAN BOOK COMPANY 
 
 (273) 
 
CICERO 
 
 CICERO. CATO MAIOR DE SENECTUTE, $0.80 
 
 Edited by FRANK G. MOORE, Ph.D., Associate Pro- 
 fessor of Latin and of Roman Archaeology, Dartmouth 
 College. Text Edition,.$o.30 
 
 AN edition embodying much new critical material, 
 L and abundant grammatical helps. Unusual attention 
 has been paid to those rhetorical features which are 
 moot likely to be misunderstood, to the confusion of the 
 argument, while at the same time both grammar and rhetoric 
 have been treated as a means to an end. The text is sup- 
 plied with very full footnotes. The scholarly introduction 
 sets forth the character of Cato clearly and impressively, and 
 is supplemented by a comparative list of distinguished old men, 
 and by verses by Pope Leo XIII on Frugality and the Green 
 Old Age. There are critical notes, and an index. 
 
 CICERO. LAELIUS DE AMICITIA . . . go. 7 5 
 
 Edited by CLIFTON PRICE, Ph.D., Assistant Professor 
 of Latin, University of California. Text Edition, $0.30 
 
 THIS edition enables the student to understand and inter- 
 pret the text, and contains enough elementary matter to 
 adapt it to use in the best preparatory schools, and at 
 the same time enough advanced material for the first year in 
 college. The book is complete in itself, the grammatical 
 principles being stated in the notes. The notes at the bottom 
 of the page have been made very comprehensive, and the 
 proper balance has been preserved between the notes on syntax 
 and those on interpretation. The system of cross-reference, 
 and the emphasis laid on the figures of speech and grammar, 
 form strong features of the book. 
 
 AMERICAN BOOK COMPANY 
 
 (274) 
 
LATIN DICTIONARIES 
 
 HARPER'S LATIN DICTIONARY 
 
 Founded on the translation of Freund's Latin-German 
 Lexicon. Edited by E. A. Andrews, LL.D. Revised, 
 Enlarged, and in great part Rewritten by Charlton T. 
 Lewis, Ph.D., and Charles Short, LL.D. 
 Royal Octavo, 2030 pages. Sheep, $6.50; Full Russia, $10.00 
 
 ^j The translation of Dr. Freund's great Latin-German 
 Lexicon, edited by the late Dr. E. A. Andrews, and pub- 
 lished in 1850, has been from that time in extensive and 
 satisfactory use throughout England and America. Mean- 
 while great advances have been made in the science on which 
 lexicography depends. The present work embodies the latest 
 advances in philological study and research, and is in every 
 respect the most complete and satisfactory Latin Dictionary 
 published. 
 
 LEWIS'S LATIN DICTIONARY FOR SCHOOLS 
 
 By Charlton T. Lewis, Ph.D. 
 
 Large Octavo, 1200 pages. Cloth, $4.50 ; Half Leather, $5.00 
 
 ^| This dictionary is not an abridgment, but an entirely new 
 and independent work, designed to include all of the student's 
 needs, after acquiring the elements of grammar, for the inter- 
 pretation of the Latin authors commonly read in school. 
 
 LEWIS'S ELEMENTARY LATIN DICTIONARY 
 
 By Charlton T. Lewis, Ph.D. 
 
 Crown Octavo, 952 pages. Half Leather $2.00 
 
 ^j This work is sufficiently full to meet the needs of students 
 in secondary or preparatory schools, and also in the first and 
 second years' work in colleges. 
 
 SMITH'S ENGLISH-LATIN DICTIONARY 
 
 A Complete and Critical English-Latin Dictionary. By 
 William Smith, LL.D., and Theophilus D. Hall, 
 M.A., Fellow of University College, London. With a 
 Dictionary of Proper Names. 
 Royal Octavo, 765 pages. Sheep $4.00 
 
 AMERICAN BOOK COMPANY 
 
 078) 
 
A GREEK SERIES FOR 
 COLLEGES AND SCHOOLS 
 
 HERBERT WEIR SMYTH, General Editor 
 
 Beginner's Greek Book. Allen R. Benner, Phillips Academy, An- 
 dover; a .d H. W.. Smyth, Harvard University. $1.25. 
 
 Brief Greek Syntax. Louis Bevier, Jr., Rutgers College. $0.90. 
 
 Greek Prose Reader. F. E. Woodruff, Bowdoin College, and J. W. 
 Hewitt, Wesleyan University. 
 
 Greek Prose Composition for Schools. Clarence W. Gleason, Volk- 
 mann School, Boston. $0.80. 
 
 Greek Prose Composition for Colleges. Edward H. Spieker, Johns 
 Hopkins University. $1.30. 
 
 Aeschylus. Agamemnon. Paul Shorey, University of Chicago. 
 
 Aeschylus. 1 rometheus. J. E. Harry, University of Cincinnati. $1.50. 
 
 Aristophanes. Clouds. L. L. Forman, Cornell University. 
 
 Demosthenes On the Crown. M. W. Humphreys, Univ. of Virginia. 
 
 Euripides. Iphigenia in Tauris. William N. Bates, University of 
 Pennsylvania. $1.25. 
 
 Euripides. Medea. Mortimer Lamson Earle, Columbia University. #1.25. 
 
 Herodotus. Books VII. -VIII. C. F. Smith, University of Wisconsin. 
 
 Homer. Iliad. J. R. S. Sterrett, Cornell University. 
 
 Homer. Odyssey. Charles B. Gulick, Harvard University. 
 
 Lysias. Charles D. Adams, Dartmouth College. $1.50. 
 
 Plato. Apology and Crito. Isaac Flagg, University of California. 
 
 Plato. Euthyphro. William A. Heidel, Wesleyan University. $1.00. 
 
 Theocritus. H. R. Fairclough and A. T. Murray, Stanford University 
 
 Thucydides. Books II. -III. W. A. Lamberton, University of Penn- 
 sylvania. J 1.75. 
 
 Thucydides. Books VI. -VII. E. D. Perry, Columbia University. 
 
 Xenophon. Anabasis. Books I. -IV. J. W. Hewitt, Wesleyan Uni- 
 versity, and M. W. Mather, Harvard University. 
 
 Xenophon. Hellenica (Selections). Carleton L. Brownson, College 
 of the City of New York. 
 
 Greek Archaeology. Harold N. Fowler, Western Reserve University, 
 and James R. Wheeler, Columbia University. 
 
 Greek Literature. Wilmer Cave France, Bryn Mawr College. 
 
 Greek Public Life. Henry A. Sill, Cornell University. 
 
 Greek Religion. Arthur Fairbanks, University of Iowa. 
 
 Greek Sculpture. Rufus B. Richardson, late Director of the American 
 Scho 1 of Classical Studies, Athens. 
 
 Introduction to the Greek Drama. W. F. Harris, Harvard University. 
 
 New Testament Beginner's Book. J. W. Rice, Ohio Wesleyan Univ. 
 
 AMERICAN BOOK COMPANY 
 :28s) 
 
GREEK DICTIONARIES 
 
 LIDDELL AND SCOTT'S GREEK-ENGLISH 
 LEXICON 
 
 Compiled by Henry George Liddell, D.D., and 
 Robert Scott, D.D., assisted by Henry Drisler, LL.D. 
 Imperial Quarto, 1794 pages. Sheep $10.00 
 
 ^f The present edition of this great work has been thoroughly 
 revised, and large additions made to it. The editors have 
 been favored with the cooperation of many scholars, and 
 several important articles have been entirely rewritten. 
 
 LIDDELL AND SCOTT'S GREEK-ENGLISH 
 
 LEXICON— Intermediate 
 
 Royal Octavo, 910 pages. Cloth, $3.50; Half Leather, $4.00 
 
 ^1" This abridgment will not only meet every need encountered 
 in preparatory schools, but will also satisfy the requirements 
 of most college students. 
 
 LIDDELL AND SCOTT'S GREEK-ENGLISH 
 
 LEXICON— Abridged 
 
 Crown Octavo, 832 pages. Half Leather $1-1$ 
 
 ^| This abridgment is intended chiefly for use by students 
 in secondary and college preparatory schools. 
 
 THAYER'S GREEK-ENGLISH LEXICON OF 
 THE NEW TESTAMENT 
 
 Being Grimm's Wilke's Clavis Novi Testamenti. Trans- 
 lated, Revised, and Enlarged by Joseph Henry Thayer, 
 D.D., LL.D. Royal Octavo, 727 pages. 
 Cloth, $5,005 Half Leather $6.50 
 
 YONGE'S ENGLISH-GREEK LEXICON 
 
 By C. D. Yonge. Edited by Henry Drisler, LL.D. 
 
 Royal Octavo, 903 pages. Sheep $4.50 
 
 AUTENRIETH'S HOMERIC DICTIONARY 
 
 Translated and Edited by Robert P. Keep, Ph.D. New 
 Edition. Revised by Isaac Flagg, Ph.D. i2mo, 312 
 pages. Illustrated. Cloth $1.10 
 
 AMERICAN BOOK COMPANY 
 
 C310) 
 
CLASSICAL DICTIONARIES 
 
 HARPER'S DICTIONARY OF CLASSICAL 
 LITERATURE AND ANTIQUITIES 
 
 Edited by H. T. Peck, Ph.D., Professor of the Latin 
 Language and Literature in Columbia University 
 Royal Octavo, 1716 pages. Illustrated 
 
 Cloth $6.00 In two vols. Cloth . . $ 7.00 
 
 Half Leather 8.00 In two vols. Half Leather, 10.00 
 
 ^1 An encyclopaedia, giving the student in a concise and 
 intelligible form the essential facts of classical antiquity. It 
 also indicates the sources whence a fuller and more critical 
 knowledge of these subjects can best be obtained. The articles, 
 which are arranged alphabetically, include subjects in biog- 
 raphy, mythology, geography, history, literature, antiquities, 
 language, and bibliography. The illustrations are, for the 
 most part, reproductions of ancient objects. The editor in 
 preparing the book has received the cooperation and active 
 assistance of the most eminent American and foreign scholars. 
 
 SMITH'S DICTIONARY OF GREEK AND 
 ROMAN ANTIQUITIES 
 
 Edited by William Smith, Ph.D. Revised by Charles 
 
 Anthon, LL.D. 
 
 Royal Octavo, 1 1 3 3 pages. Illustrated. Sheep . . . $4.25 
 
 ^[ Gives the results of the latest researches in the history, 
 philology, and antiquities of ancient peoples. In the work of 
 revision, the American editor has had the assistance of the 
 most distinguished scholars and scientists. 
 
 STUDENTS' CLASSICAL DICTIONARY 
 
 A Dictionary of Biography, Mythology, and Geography 
 
 Abridged. By William Smith, D.C.L., LL.D. 
 
 i2mo, 438 pages. Cloth $i- 2 5 
 
 ^| Designed for those schools and students who are excluded 
 from the use of the larger Classical Dictionary by its size 
 and price. Every name likely to be met with at the beginning 
 of classical study will be found in this dictionary. 
 
 AMERICAN BOOK COMPANY 
 
 (3") 
 
DESCRIPTIVE 
 CATALOGUE OF HIGH 
 SCHOOL AND COLLEGE 
 
 TEXT-BOOKS 
 
 Published Complete and in Sections 
 
 WE issue a Catalogue of High School and College Text- 
 Books, which we have tried to make as valuable and 
 as useful to teachers as possible. In this catalogue 
 are set forth briefly and clearly the scope and leading charac- 
 teristics of each of our best text-books. In most cases there 
 are also given testimonials from well-known teachers, which 
 have been selected quite as much for their descriptive qualities 
 as for their value as commendations. 
 
 ^J For the convenience of teachers this Catalogue is also 
 published in separate sections treating of the various branches of 
 study. These pamphlets are entitled : English, Mathematics, 
 History and Political Science, Science, Modern Languages, 
 Ancient Languages, and Philosophy and Education. 
 ^| In addition we have a single pamphlet devoted to Newest 
 Books in every subject. 
 
 ^j Teachers seeking the newest and best books for their 
 classes are invited to send for our Complete High School and 
 College Catalogue, or for such sections as may be of greatest 
 interest. 
 
 ^[ Copies of our price lists, or of special circulars, m which 
 these books are described at greater length than the space 
 limitations of the catalogue permit, will be mailed to any 
 address on request. 
 
 ^j All correspondence should be addressed to the nearest 
 of the following offices of the company : New York, Cincin- 
 nati, Chicago, Boston, Atlanta, San Francisco. 
 
 AMERICAN BOOK COMPANY 
 
 (3 <2)