Class Book C. JULIUS V C;ESAR/S COMMENTARIES GALLIC WAR; FROM THE TEXT OF OUDENDORP A SELECTION OF NOTES FROM DIONYSIUS VOSSIUS, FROM DRS. DAVIES AND CLARKE, FROM OUDENDORP, AND OTHER EDITORS AND PHILOLOGISTS : TO WHICH ARE ADDED EXAMINATION QUESTIONS. BY E. H. BARKER, Esq. LATE OF TRIN. COLL., CAMB. V £*~ FOR THE USE OF COLLEGES AND SCHOOLS. SOLD BY LONGMAN & Co. ; BALDWIN & Co. ; WHITTAKER & Co. AND ALL OTHER BOOKSELLERS. 1831. s> : T LONDON: VIUNTED BY A. J. VALl'Y, UED LION COURT, FLEET STREET. 1831. PREFACE. The following work will, it is presumed, be found useful alike to Teachers and to Students, presenting in a small compass a large mass of philological information ; and in its detached form, acceptable from size to many, who do not require the other writings of Caesar for purposes of education, or are unwilling, and perhaps unable, to purchase more voluminous commentaries. The Editor lays no claim to originality, and is con tent with the minor merit of extracting from the labors of the Philologists and Editors within his reach, what seemed adapted to his object, and of offering such remarks as occurred to him at the moment. Vlll PREFACE. The production, such as it is, is now sent forth, and the Editor awaits the public decision with humble confi- dence from the consciousness that he has employed much and faithful diligence in the collection of materials, and that no small edition of these Commentaries on the Gallic War affords greater advantages to the Teacher and the Student. E. H. B. Thetford, May, 1831. C. JULII CiESARIS COM MENTARII' DE BELLO GALLICO. BOOK I. THE ARGUMENT. 1. Description and division of Gaul ; 2. Design, by the Hel- vetians, of invading it ; 3. Preparations; 5. Difficulties; 7. March ; 8. Caesar's resolution to hinder it ; 10. He at- tacks and defeats them at the river Arar; 11. Their era- 1. CommentarW] " By commenta- ries are to be understood those nar- rations, which, without regard to style, treat drily of the events which they record, and thus furnish materials to those who are disposed to enter into fuller details, and to employ the ornaments of composi- tion. (Cic, de Orat. 2, 12. de Clar. Or?.t. 75.) Hence Hirtins, in an Epistle prefixed to the 8th book de Bello Gallico : ' Ca?saris Commen- tarii editi sunt, ne scientia tanta- rum rerum scriptoribus deesset.' Compare Cic. ad Oiv. 5, 12. The Greeks call works of this kind 'fTTouvrifJ-aTa, "Tirofuvr] par iff /Mail, and 'AvofivvfJ-ovevfiaTa, (Strabo 4. p. 177. 'O Kdtffap iv Tots "TirofiP-fiiAaffi,) be- Casar. cause this kind of composition seeks only to preserve the memory of events, (Memoires). Without doubt these Commentaries might have been called 'EfrjuepCBes, and they are in truth so called by Plu- tarch Vit. Cses. c. 22.; but it is matter of donbt whether Ca?sar wrote no history of events besides these Commentaries, or two distinct works, the Commentaries and the Ephemerides. The latter opinion is maintained by Rualdus ad Plut. 858. Reii-ke, because the ancient writers everywhere quote from the Ephemerides passages, which are not to be found in the extant Com- mentaries. This grave argument of Rualdus has found many sup- A DE BELLO GALLICO. bassy to Caesar, and his answer; 14. Caasar reduced to great straits for want of corn, by the perfidy of Dumnorix the .ZEduan, whom nevertheless he pardons ; 17. Caesar defeats the Helvetians in a second battle; 21. They sur- render, and are ohliged to return to their own country ; 22. The Gauls congratulate Caesar upon his victory ; 23. And complain to him of the irruption of the Germans into Gaul, under Ariovistus ; 24. Caesar's embassy to Ariovistus; 27. His answer; 28. Caesar leads his army against Ariovistus; 30. The consternation, that seizes his troops; 31. He animates them by a speech; 33. Interview between Caesar and Ariovistus ; 37. Breaks off by the approach of the German cavalry ; 3S. Perfidy and cruelty of Ariovistus; 39. Caesar and Ariovistus prepare for battle, — manner of fighting in use among the German horse ; 41. Caesar defeats the Germans with great slaughter, obliges them to repass the Rhine, and by one battle puts an end to the war. ----- 1. GALLIA est omnis 2 divisa in partes (res, quarum Jln'a'm incolunt Belgae, attain Aquitani, tertiam, qui ipso- 'porters. Fabricins, however, in his -Bit)l. Lat. 1, 10, 2. so meets it as to contend that there are lacuna in the books of Caesar de Bello Gal- lico." Oberlin. G. J. Vossins de .Nat. Art. 2, 14, 5. considers that .'the term Commentaries cannot with propriety be applied to composi- tions written with so much ele- gance. Foicellinns : — (t Common- farms, ;md Commentarium, lihro di memorie, registro, giornale, v-nSixvyipta, ,'a book in which events are de- scribed in continuation and with exactness, but simply and without ornamented language, briefly and 'as by heads, to assist the memory; from commentor, aria. Hence Cnpsar intitled the books, which he wrote about the wars conducted by him- .self, Commentaries, ' quod nudi es- scnt omni ornatu orationis, tanqnam vestc, detracto,' Cic. in Brut'o c. 75. : c. 44. ' Ipsa ilia r>on est ora- tio, sed quasi capita rerum et ora- tionis commentarium paulo plenius:' Fam, 5, 12. ' Conficere commenta- rios rerum omnium.' " J. A. Er- nesti : — " Commentarii in genere sunt libri,in quibns memoriae causa res perseribimns quascunque, unde de tabulis acceptorum et expenso- rnm, de tabulis Censoriis, libris Pontificum saepe dicitnr." 2. Gallia est omnis] " He means only iliat part of Gaul, whirl) the Romans had not yet subdued ; for he makes 110 mention of the A 1 1 - broges, and the Gallia provinria, to say nothing of Cisalpina Gallia. Hut, if we believe Airnn. Marcell. 15, 11. this was a very ancient di- vision of Gaul. Strabo also 4. p. 177. professes to follow it, but Is. C:i civitate erat interfectus.') Yet Sulpicitis Severus Hist. Sacr. 1, 26. relates that Tliolas obtained the regnum, and JaYrus the principals, though both had the same power, so that these words are so met hues confounded." Davies. 6 DE BELLO GALLICO. idem conaretur persuadet, eique filiam suatn in matri- monium dat. Perfacile factu esse, illis pro bat, conata perficere, propterea quod ipse suae civitatis imperiura obtenturus esset: non esse dubium, quin totius Gallise pluriraum Helvetii possent : se suis copiis suoque exer- citu illis regna conciliaturum, confirmat. Hac oratione adducti, inter se fidem et jusjurandum dant, et, regno occupato, 13 per tres potentissimos ac firmissimos ,4 po- pulos totius Galliae sese potiri posse sperant. 4. Ea res ut est Helvetiis per indicium enunciata, moribus suis Orgetorigem ex vinculis causam dicere coegerunt: damnatum poenam IJ sequi oporlebat, ut igni 13. Regno occupato] " Ciaceo- nius would eject occupato, and refer regno to Gallia; ; but incorrectly. By regno occupato we are to under- stand regno civitalum suarum; if Casticus and Dumnorix obtained this, they hoped that, by means of the three most powerful people, they could become masters of all Gaul." Oudendorp. 14. Firmissimos] " Our ancient Ms. lias fortissimo*, which I find in a book published at Rome." Hoto- mannus. " Firmus is properly applied to inanimate things, when it signifies ' power of lesisting.' Here, however, it is transferred to men, as also in 5, 20. where Caesar relates that the Trinobantes, a Bii- tish nation, are ' firmissimam ea- rum regionum civitatem.' So also 5, 54. the Senones, a people in Cel- tica, are described as ' civitas in- primis firina,' i. e. as men most brave and powerful ; for we have above remarked that civitas is put for ' the inhabitants of a district.' In like manner in Salliist Jug. 28. Calpurnius is represented as ' fir- missimus contra pericnla.' Now, as this sense of the word is not veiy common, the transcribers have, with their customary temerity, substituted a more familiar term of the same signification. J. F. do- ne. v. ad Liv. 23, 25. has restored this word to other passages in the ancient writers, from which it had been unjustly expelled." Davie*. " Forlissimos also occurs in the Edd. Medio!, and Ven. originating in a gloss, as lias often happened to this word. See my note on Ln- can 2, 473. and Front. 2,3, 12.; Cort. adSallust. B.J. 28, 5. Below. 7, CO. we have « cohortes firmas,' B. C. 3, 88. The same confusion occurs in B. C. 3, 28. B. Afric. 45. Hence we everywhere read ' fir- mare aciem.' See ad Liv. 2,31." Oudendorp. 15. Pcenam] " In my opinion, this kind of punishment was, among the Gauls and the Germans, in- flicted on the declared enemies of the state, or on those who enter- tained hostile thoughts. So, at i he close of litis book, we read about C. Val. Procillus : ' Is se prtesente, de se ter sortibns consuitum aie- bat, utrum igni statim necaretur, an in aliud tempus reservaretur.' For Ariovistus wished to punish him as a spy. Such were also by the Roman laws regarded as the enemies of the state: hence l'oly- jenus 8. p. 571. NS/jlov 'Pa>nalwv k«- Aevovros 7roAe/*iW KaTamtdirovs avat- pe'iadat. Even among the Uomans, as we leain from the book de I). Hisp., a slave was burnt alive, be- cause he had murdered his n;isiii And in this punishment I discern the same analogy ; for, as he, who aims at sovereign power, is an cnemv of the commonwealth, so he LIBER I. CAP. 5. 7 cremaretur. Die constituta causa3 dictionis, Orgetorix ad judicium oranem suam familiam, ad hominum millia decern, undique coegit et omnes clientes obaeratosque suos, quorum magnum numerum habebat, eodem con- duxit : per eos, ne causam diceret, se eripuit. Cum civitas, ob earn rem incitata, armis jus suum exequi co- naretur multitudinemque hominum ex agris magistratus cogerent, Orgetorix mortnus est: neque abest suspicio, ut Helvetii arbitrantur, quin ipse sibi mortem consci- verit. 5. Post ejus mortem nihilo minus Helvetii id, quod constituerant, facere conantur, ut e finibus suis exeant. Ubi jam se ad earn rem paratos esse arbitrati sunt, op- pida sua omnia, numero ad duodecim, vicos ad quadrin- gentos, reliqua privata aedificia incendunt, frumentum omne, prseter quod l6 secum portaturi erant, comburunt, ut, domum reditionis spe sublata, paratiores ad omnia pericula subeunda essent : trium mensum I7 molita ci- is an enemy to a private family, wlio kills its master. In the same way those Greeks, who had volun- tarily joined the Persians, were, on the conclusion of the war, by a public decree, decimated and im- molated to the gods, as we learn from Diod. S. Bibl. 11. p. 3." Dio- nys. Vossius. 16. Prater quod] " Most Mss. exhibit praterqunm quod, which is here equivalent." Clarke. " It is the same indeed, but prater quod is more elegant, which reading was first restored from an ancient Ms. by Gifan. ad Lucr. v. Prater quam. See ad Gell. 1, 23. Sallust B.C. 36. Justin 13, 5. Calpurn. Eel. 4, 28. Flor. 2, 6. 'Prater quod in bnllis singulisque annulis era!.' Apnl. Metatu. 4. p. 82. Piic. ' Nam prater quod diuinae quietis ima- gines falsae perhibentnr :' Apoi. p. 19. ' Praterquam quod non sum jurgioMis,' (where the. M«s. Flor. and Dorv. more correctly reject quam:) Met. 2. p. 33. ' Prater quod epulis voluptates meas ante- ferrem.' Mela 3, 6. ' Prater quod fabulis traditur,' so the Ms., not prater quam quod. Nepos,MiIt. 5. ' Nulla civitas prater Plataeen- sium,' where others read Plataen- ses. So B. C. 3, 49. in the early Edd. we have, ' Commeatns omni genere prater frumenti ;' B. Hisp. 24. in some Mss., ' Praeter quorum arma sunt adlata.' Most lightly, therefore, quam is not acknow- ledged in Cujac. Bong. 3. and the most ancient membranee Andina>, Leid. pr. Scalig. Voss. pr. et sec. and the Edd. Vase. R. Steph. and oiliers." Oudendorp. 17. Menmm] *' The most ancient and the most incorrupt Ms. Bong. 1. lias mensum, which fur the sake of the antiquity I could not reject, as proceeding from the author's own hand. For thus too Censorinns, Panlus Jurisconsultus, Ausonins, Seneca, and others declined this genitive; so also Ovid, both else- where, and in Met. 8, 500. ' bis mensum qninque labores,' where see Ciofan. and N. Heins., and G. J. Voss. de Analog. 2, 14. So too J. F. Gronov. found in the most ancient Cod. Puteanus of Livy 29, 3. Lactam. Carm. de Phcenice v. 3 DE BELLO GALLICO. baria iS sibi quemque domo efferre jabent. Persuadenfc Rauracis et Tulingis et Lalobrigis finitimis, nti, eodetn usi consilio, oppidis suis vicisque exustis, ana cam iis proficiscantnr : Boiosque, qui trans Rhenam incoluerant et in agrum Noricum transierant Norciauiquc oppugna- rant, receptos ad se socios sibi asciscant. 6. Erant omnino itinera duo, qaibas itineribus domo exire possent : ana in per Sequanos, angustam et diffi- cile, inter montem Juram et flumen Rhodanum, vix qua singuli I9 carri dacerentur ; raons aatein altissimas im- pendebat, at facile perpaaci prohibere possent : alteram per Provinciam nostram, multo facilias atque expedi- tius, propterea quod Helvetioram inter fines et Allo- brogam, qui nuper pacati erant, Rhodanus flait, isqae nonnallis locis vado transitur. Extremum oppidum Allobrogum est, proximumque Belvetiorum finibus, Ge- neva. Ex eo oppido pons ad Helvetios pertinet. Al- lobrogibus sese vel persaasuros, quod nondum bono animo in Populum Romanam viderentur, existimabant ; vel vi coacturos, at per suos fines eos ire paterentur. Omnibus rebus ad prof'ectionem comparatis, diem di- cant, qua die ad ripam Rhodani omnes conveniant : is dies erat a. d. v. Kal. Apr. L. Pisone, A. Gabinio Coss. 7. Csesari cum id nuntiatum esset, eos per Provinciam nostram iter facere conari, maturat ab urbe proficisci ; et, quam maximis potest itineribus, in Ga'liam ulterio- 22. ' Per singula tempora mensuiti.' Mensum occurs also in a Ms. of Ve- getius 2, 5." Oudenuorp. 18. Molita ciburia] " Cilareanus, Hotomannus, and others are much perplexed to discover the meaning of these words ; as if forsooth Ca- sar could mean any thing else than ' ground corn,' or ' meal, which is fit for niiiking into bread ;' the Greek version rightly translates it &\. LIBER I. CAP. 8. 9 rem contendit, et ad Genevam pervenit : Provincial toti quam maximum militum numerum imperat; (erat om- nino in Gallia ulteriore legio una:) pontem, qui erat ad Genevam, jubet rescindi. Ubi de ejus adventu Hel- vetii certiores facti sunt, legatos ad eum mittunt, nobi- lissimos civitatis, cujus legationis Nameius et Veru* doctius principem locum obtinebant, qui dicerent, ' sibi esse in animo, sine ullo maleficio iter per Provinciam facere, propterea quod aliud iter haberent nullum : rogare, ut ejus voluntate id sibi facere liceat.' Caesar, quod memoria tenebat, L. Cassium Consulem occisum, exercitumque ejus ab Helvetiis pulsum et sub jugum i0 missum, concedendum non putabat: neque homines inimico animo, data facultate per Provinciam itineris faciundi, temperaturos ab injuria et maleficio existima- bat. Tamen, ut spatium intercedere posset, dum mi- lites, quos imperaverat, convenirent, legatis respondit, * diem se ad deliberandum 21 sumturum; si quid vellent, a. d. idus Apr. reverterentur.' 8. Interea ea legione, quam secum habebat, militi- busque, qui ex Provincia convenerant, a lacu Lemanno, qui in flumen Rhodanum influit, ad montem Juram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, millia passuum decern murum, in aititudinem pedum sedecim, i'ossam- 20. Sub jugum] " Ancient Mss. have subjugo, which occurs in other writers also. Liv. 3, 28. ' Sub hoc jugo dictator jllquos misit :' so Ur- sin. See Festus vv. Jugum and Subjugo mitti." Davies. " I have found jugo in none of my Mss. ex- cept in Voss. pr. in a second hand- writing, perhaps corrupted from the ancient jugom. There are vari- ations in the Mss. of oilier writers. See Cort. ad Sallust. B. J. 38, 9. Dtiker ad Flor. 1, 11. Drakenb. ad Liv. 1,26. 3, 28. Apul. de Philos. 265. ed. Colv., ' Ratione sub jugo missa.' So the Edd. vett.. but the Mss. Elmenh. and my own exhibit jugum." Oudendorp. Peihaps the philosophical way of accounting for the double phraseology is this: sub jugum mittere, ' to send under the yoke,' indicating ' motion towards the yoke ;' mittere sub jugo , ' to put under the yoke,' indicating ' that which is done after the movement in question, and after the arrival at the yoke,' so that mittere may be taken in a pregnant sense, ' to send for the purpose of putting,' and the notion of 'putting' predominating in the mind of the writer over the notion of 'sending' influences him in substituting sub jugo for sub ju- gum. Compare Poppo ad Xen. Cy- rop. 6, 1, 1. 21. Diem se ad deliberandum]" Do not understand the natural or arti- ficial day, as astronomers say ; ' for ' an indefinite space' is meant. So 1, 40. ' Quod in longiorem diem collatnrus erat.' Virg. JEn. 11 ? 425. 'Multa dies variique labor mutabilis sevi Rettulit in melius,' where Serv. 'Diesautem tenipus,' " Davies. 10 DE BELLO t^ALLICO. que pcrducit. Eo opere perfecto, praesidia disponit, castella communit, quo facilius, si se invito transire co- narentur, prohibere possit. zi Ubi ea dies, qnam con- stituent cum legatis, venit, et legati ad eum reverterunt, negat, ' se more ct exemplo Populi Horn an i posse iter ulli per Provinciam dare ; et, si vim facere conentur, prohibiturum ostendit.' Helvetii, ea spe dejecti, na- vibus junctis 2J ratibusque compluribus factis, alii vadis 22. Prohibere pnssit] " For posset I have written possit on the autho- rity of Bong. pr. Petav. Cujac. Voss. pr. and sec. Leid. pr. and others; and yet posset may be de- fended : 1 ? 13. * Ut conseqni pos- set, pontem facinndum curat :' so above 1,3. ' Persuadet ut occupa- ret,' 'Persuadet ut conaretur:' 3, 8. ' Sollicitant ut mallent,' but tliere also the Mss. vary : 5, 2. 7, 45. flmperat ut vagarentnr,' 7, 85. « Imperat, pugnaret,' but the best Mss. tliere differ. I shall write more in another place; but here the Mss. should be followed. Nay, Cortina defends the construction, and pronounces those ill-informed, who would everywhere change it, ad Sallust. Cat. 41. « Mittit uti confirmarent societatem,' and thus the Mss. and Edd. B. C. 1, 18. 'Peiit ut mitteretur.' See alv /xdvcav b'e the rates. Festus defines the airspirTcas o-vPTsSrifievq. The Sch.nl. schedia to be ' geims navigii incon*- adds: Kara Se robs iraXaiovs tj abv diti trabibus tantnin inter se corr- rdxei yefofi.evri vavs ourte KaKelrai. nexis faeti, quomercimonia circum- Rightly; for bladders, stuffed with fernnt post amissain navem.'" Jo. bay and straw, which were nsed Scheffer de Mil. Nav. Vet. 1, 3. from necessity in crossing rivers, p. 22. are called by Xen. Cyrop. 1. 24. Graioceli] " No commentator cxeSiat. Gelliits 10, 25. and Isido- has observed that it Was against rus 19,1. term them ratarice ; though these people that Caesar nsed the the latter rather wishes this term to stratagem, which Polyaenus 8, 23, 12 DE BELLO GALLICO. Caturiges, locis superioribus occupatis, itinere exer- citum prohibere conantur. Compluribus his proeliis pulsis, ab Ocelo, quod est citerioris Provincial 5 extre- mum, in fines Vocontiorum ulterioris Provinciae die sepiimo pervenit : inde in Allobrogum fines, ab Allo- brogibus in Segusianos exercitum ducit. Hi sunt extra Provinciam trans Rhodanum prirni. 11. Helvetii jam per angustias et fines Sequanorum suas copias transduxerant et in iEduorum fines perve- nerant eorumque agros populabantur. JEdui, cum se sjaque ab iis det'endere non possent, legatos ad Caesarem inittunt rogatum auxilium : • ita se omni tempore de Po- pulo Romano meritos esse, 26 ut paene in conspectu exer- citus nostri agri vastari, liberi eorum in servitutem ab- duci, oppida expugnari non debuerint.' Eodem tempore iEdui Ambarri, necessarii et consanguinei JEdaomm, Caesarem certiorem faciunt, sese, depopulatis agris, non facile ab oppidis vim hostium prohibere: item Allo- broges, qui trans Rhodanum vicos possessionesque ha- bebant, f'uga se ad Caesarem recipiunt et demonstrant, 27 sibi praster agri solum nihil esse reliqui. Quibus rebus adductus Caesar, non expectandum sibi statuit, dum, omnibus fortunis sociorum consumtis, in Santonos lS Helvetii pervenirent. 12. Flumen est Arar, quod 29 per fines iEduorum et 2. records; but he is mistaken, an oration, according to the rules when he adds, That Ca-sar crossed of art, llie narratio follows the pro- the Alps without a contest, as is cemium." Davies. evident from this place." Davies. 28. Santonos] The Mss. vary he- 25. Citerioris Provincial "Thee/- tween Santones and Santonos, but terior Provincia, among the Romans, the better Mss. have Santonos. Both was Cisalpina ; the ulterior, Trans- forms are in use ; so in c. 10. ' Iter alpina. See Aldus Manutins de in Santonnm fines,' hut in 3, 11. Qnaest. per Epist. 2,2." Davies. ' Quas ex Pictonibus et Santonis 26. DePopulo Romano ))ierilvs esse] convenire jusserai,' even in the re- " On account of their constant fi- ceived text. Thus we have Tcutoni delity to the Romans. See my note and Teutoncs. Lncan 1, 422. ' gall- on 1,43." Davies. detqne amotoSanlonushoste/where 27. Demonstrant] I.e. "' Inform, see Oudendoi p. relate.' So constantly in our Author. 29. Flumen est Arar, quod] "The In like manner Cic. de Oiat. 1,31.: Cod. Dnker. exhibits a singular • Etiam ilia cognoram et acceperam, reading qui, referring to Arar, hut antequam de re diceremus, initio id follows. Sec, however, the VV. conciliandos eorum esse animos, LL. and my note in the Addenda qui audirent, deinde rem demon- ad Front. 2, 3, 22. ' Propter flumen itrandam,' i. e. to be stated. For in Enipea, qui et alveo suo et alluvie LIBER I. CAP. 12. 13 Sequanoruni in Rhodanuni influit incredibili lenitale, 30 ita ut oculis, in utram partem fluat, judicari non possit. Id Helvetii ratibus ac lintribus junctis transibant. Ubi per exploratores Caesar certior factus est, ties jam co- piarum partes Helvetios id flumen transduxisse, quar- tam vero partem citra flumen Ararim reliquam esse: do tertia vigilia cum legionibus tribus e castris profectus, ad earn partem pervenit, quae nondum flumen transierat. Eos impeditos et inopinantes aggressus, magnam eorum partem concidit: reliqui fugas sese mandarunt atque in proximas sylvas abdiderunt. Is pagus appellabatur Tigurinus : nam omnis civitas Helvetia in quatuor pa- ges 31 divisa est. Hie pagus unus, cum domo exisset, patrum nostrorum memoria L. Cassium Consulera inter- i'ecerat et ejus exercitum sub jugum miserat. Ita, sive casu, sive consilio Deorum immortalium, quae pars civi- tatis Helvetiae insignem calamitatem Populo Romano intulerat, ea princeps 32 pcenas persolvit. Qua in re regionem iinpedierat.' Thus the Mss., but the received text is quod. Nay, above c. 2. our Author has flumine Rheno and flumine Rhodano, qui. Yet he generally subjoins quod. There is the same variation in Livy, 1, 3. ' Fluvius Albula, quem nunc Tiberim vocant,' where a Ms. has quam, which, however, I do not approve." Oudendorp. Probably the meddlesome and ill-informed copyists generally made the rela- tive refer to the name of the river, and not to the word expressing ' river;' because the weight of au- thority seems to demonstrate that the ancient writers adopted the other practice. 30. Lenitate] Plin. 3, 4. * Rhoda- nus fluvius ex Alpibus sese rapiens per Lemanum lacum, segnemque deferens Ararim, nee minus seipso torrentem Isarani et Druentiam.' Mela 3, 5. ' Araxes labitur placidus ac lenis, neque in utram partem eat, qnamvis intuearis, manifestus.' Eumenius thus speaks of the Arar : ' Segnis ille et ennctabnndus am- nis nunquam fuisse tardior vide- batur.' Vibius Sequester : * Ita lene decurrit, nt vix possit intelligi de- Ccesar. cursus ejus.' " Levitate occurs in some Mss. and levis is sometimes used as an epilhet to ' water,' (N. Heins. ad Ovid. Art. Am. in fine :) hut it would be unsuitable to this place. For the Arar flows most placidly, and lenis is the proper word to express the gentleness of its course. Justin 44, 3. ' Cursus amnium non torrentes rapidique, ut noceant, sed lenes.' Curt. 5, 3. ' Praeceps inter saxa devolvitur. Accipiunt deinde euro campi, quos clementiore alveo praeterit. DC stadia sunt mollioris soli, per quod leni tractu aquarnm Persico mari se insinuat.' Liv. 1, 4. * Lenibns stagnis,' and others, the poets es- pecially, Ovid, Lucan, Seneca, &c. See also J. F. Gronov. ad Tragic. Here. Git. 651." Oudendorp. 31. In quatuor pagos] " Hence Gloss. Lat. Gr. : ' Pagus, ronapxia, X^pa, vofiSs.' The names of the pugi Helvetii, and their situation, are de- scribed by Ph. Clnverius Germ. 2, 4. and Chr. Cellarius Geogr. Ant. 2, 3. p. 175." Davies. 32. Ea princeps] I. e. " Prima. Ca?s. B. G. 1, 41. ' Princepsque decima legio per tribunes militum B 14 DE BELLO GALLICO. Caesar non solum publicas, sed etiam privatas injuries ultus est, quod ejus soceri L. Pisonis avuin, L. Piso- nem legatum, Tigurini eodem prcelio, quo Cassium, interfecerant. 13. Hoc proelio facto, reliquas copias Helvetiorum ut consequi posset, pontem in Arare faciendum curat atque ita exercitum transducit. Helvetii, repentino ejus ad- ventu commoti, cum id, quod ipsi diebus viginti aeger- rime confecerant, ut flumen transirent, uno ilium die fecisse intelligerent, legatos ad eum mittunt : cujus lega- tionis Divico princeps futt," qui bello Cassiano dux Helvetiorum fuerat. Is ita cum Ceesare agit : ' Si pa- cem Populus Romanus cum Helvetiis faceret, in earn partem ituros atque ibi futuros Helvetios, ubi eos Caesar constituisset atque esse voluisset : sin bello persequi perseveraret, reminisceretur et veteris incommodi Populi Romani et pristinae virtutis Helvetiorum. Quod im- proyiso unum pagum adortus esset, cum ii, qui flumen transissent, suis auxilium ferre non possent, ne ob earn rem ant suae magno opere virtuti tribueret aut ipsos despiceret : se ita a patribus majoribusque suis didi- cisse, ut magis virtute, quam dolo contenderent ant in- sidiis niterentur. Qnare ne committeret, ut is locus, ubi constitissent, ex calamitate Populi Romani et in- temecione exercitus nomen caperet aut memoriam pro- deret.' J+ 14. His Caesar ita respondit: ' Eo sibi minus dubita- tionis dan", quod eas res, quas legati Helvetii comme- morassent, memoria teneret : atque eo gravius ferre, quo minus merito Populi Romani accidissent : qui si ali- ei gratias egit.' Lucr. 1, 95. speak- and Caesars, or their relations, when ing of Iphigenia, ' Quod patrio they became masters of the Roman princeps donarat nomine regem ;' Empire, (Th. Gorall. ad Pedonis for she was the first-bom. See En- Albinovani Eleg. 1,285.:) whence rip. Iph. AnI. 1220." Davies. it appears that the signification, of 33. Princrpsfuit] I. e. " Primum which I have supplied examples, is locum tenefiat, was the principal and far more ancient than the oilier." leading person. So in Phaedr. 5, I. Davies. principes is put for ' the leading men 34. Memoriam proderef] Gell. 1, in Alliens,' as Csr-s. B. G. 4, 11. 19. ' In antiquis annalihns memoria • Ubiorum principes,' 5,4. ' Trevi- super libris Sihyllinis hac prodita rorum principes,' for those who est.' Nepos Hannib. S. ' De ."Ma- were pre-eminent among their conn- gonis interitu duplex memoria pro- trymen. The word was at length, dita est.' by an abuse, applied to the Augnsti LIBER I. CAP. 15. 15 cujus injurise sibi conscius fuisset, non fuisse difficile cavere ; sed eo deceptum, quod neque commissum a se intelligent, quare timeret; neque sine causa timendum putaret. Quod si veteris contumeliee oblivisci vellet ; num etiam recentium injuriarum, quod eo invito iter per Proviuciam per vim tentassent, quod iEduos, quod Am- barros, quod Allobrogas vexassent, memoriam deponere posse ? Quod sua victoria tarn insolenter gloriarentur, quodque tam diu se impune tulisse injurias admirareu- tur, eodem pertinere : consuesse enim 5S Deos immor- tales, quo gravius homines ex commutatione rerum doleant, quos pro scelere eorum ulcisci velint, his se- cundiores interdum * 6 res et diuturniorem itnpunitatem concedere. Cum ea ita sint, tamen, si obsides ab iis sibi dentur, uti ea, qua3 polliceantur, facturos intelligat, et si iEduis de injuriis, quas ipsis sociisque eorum intu- lerint, item si Allobrogibus satisfaeiant, sese cum iis pacem esse facturum.' Divico respondit : ' Ita Helve- tios a majoribus suis institutos esse, uti obsides acci- pere, non dare, consuerint : ejus rei Populum Romanum esse testem.' Hoc response dato, discessit. 15. Posiero die castra ex eo loco movent: idem facit Caesar equitatumque omnem, ad numerum qua- tuor millium, quem ex omni Provincia et iEduis atque eorum sociis coactum habebat, praemittit, qui videant, quas in paries hostes iter faciant. Qui, cupidius novis- simum agmen insecuti, alieno loco cum equitatu Hel- vetiorum prcelium committunt : et pauci de nostris cadunt. Quo prcelio sublati Helvetii, 37 quod quingentis equifibus tantam multitudinem equitum propulerant, audacius subsistere, nonnunquam ex novissimo agmine 35. Consuesse enirn] Herodian in 36. Interdniri] "There is none- the Life of Comniodus : Toiovrcp jj.\v cessity to read, wiih Casp. Barthius Sr; TeAei K\eav$p6s n «al ol irepl avrbu in Claud, c. Ruff. 1, 22., interim or iXfifoavTo, (tiLAoTip-ncratJLzvns, ws ai> tis intereadum ; for, besides the snit- ettroi, ttjs avOpomlvris (pvaecos iv kvl ableness of the common significa- 8e?£ai, on in ttis ea-xar-ns evreKelas tion in this place, it sometimes has €is to (Jieyio-Tov vtyos apcu, Kal ir&Xiv even the same force as interim. See tov ap84i>Ta pfyai bxi-yt) Kal aveAirio-- Justin II, 9, 2." Davies. 70s Uvarai tvxvs povh. Diod. S. 37. Sublati Helcetii] I. e. " Elali. Bibi. 20. : 'AM' olfiai to Sairfviov So 5, 37. ' Hac victoria Biihjaliw Sxrirep iiriT'nb'ls to7s inrepr)cpdi>a>s 8ia\o- Ambiorix:' see also B. C. 2, 37." yi£o//.4vois to TeAos t£>v KaTsAtrio'&iv- DAVIES. vxv els Tovvavriov weTftTiflijirir. J 6 DE BELLO GALLICO. proelio nostros lacessere, coeperunt. Caesar suos a proelio continebat ac satis habebat in praesentia, hostem rapinis, pabulationibus, populationibusque piobibere. lta dies circiter qaindecim iter fecerunt, uti inter no- vissimum hostium agmen et nostrum primum non am- plius quinis aut senis raillibns passuum * 8 interesset. 16. Interim quotidie Caesar /Eduos frumentum, quod essent publico polliciti, flagitare : w nam propter frigora, quod Gallia sub septentrionibus, ut ante dictum est, po- sita est, non modo frumenta in agris rnatura non erant, sed ne pabuli quid era satis magna copia suppetebat : eo autem l'rumento, quod flumine Arare navibus subvex- erat, propterea uti minus poterat, quod iter ab Arare Helvetii averterant, a quibus discedere nolebat. Diem ex die ducere JEdui ; conferri, comportari, adesse di- cere. Ubi se diutius duci intellexit et diem instare, quo die frumentum militibus metiri oporteret ; convocatis eorum principibus, quorum magnam copiam in castris habebat, in his Divitiaco et Lisco, qui summo magi- stral praeerat, (quern Vergobretum appellant zEdui, qui creatur annuus, et vitae necisque in suos habet potes- tatem,) graviter eos accusat, quod, cum neque emi, neque ex agris sumi posset, tarn necessario tempore, tarn propinquis hostibus, ab iis non sublevetur: prae- sertim cum magna ex parte eorum precibus adductus bellum susceperit, multo etiam gravius, quod sit desti- tutus, queritur. 17. Turn demum Liscus, oratione Caesaris adductus, 38. Passuum] " Leid. pr. et Edd. trodnced passuum: an instance of Rom. Incerta, M^diol. Ven. Scali- this may be found, 8, 29." Ol'DEN- ger's, and others do uot acknowlege dorp. passuum; and it is true that it is 39. Flagitare] " A verb most ap- often understood, and sometimes propriate to this place; for it de- even in Caesar : 1, 41. 2, 30. (where notes a vehement demand, accom- see D. Voss.;) B. C. 1, 18. 48.64. panied with reproaches, (' vehe- See also ad B. G. 5,13.42.6,29. mentem non sine eotiviciis postula- ' Millibusque amplius qningentis pa- tionem.') Cic. ad Fain. 9, 8. (an tet,' 7, 3. ' Spatium est millium cii- epistle, which is also prefixed to ihe eiter clx,' as the better Mss. exhi- first book of Acad. Quarst.) ' Metuo bit; 8,20. B. Afr. 79. where pus- ne te forte fiagitent, ego auiem suum is commonly read. The co- mandavi ut rogarent.' See G. J. pyists have so rashly obtruded pas- Voss. Etym. L. L. v. Flagiiium." suum, that sometimes, when a thou- Davies. sand men are meant, they have in- LIBER I. CAP. 18. 17 quod antea tacuerat, proponit: ' Esse nonnullos, quo- rum auctoritas apud plebem plurimum valeat ; qui pri- vatim pl us possint, quam ipsi magistratus. Has sedi- tiosa atque iraproba oratione multitudinem deterrere, ne frumentum conferant, quod prasstare debeant. Si jam principatum Gallia? obtinere + 1 non possint, Gallorum, quam Romanorum imperia perferre, satius esse, neque dubitare, quin, si Helvetios superaverint Romani, una cum reliqua Gallia yEduis libertatem sint erepturi. Ab iisdem nostra consilia, quaequein castris gerantur, hosti- bus enunciari: hos a se coerceri non posse: quin etiam, quod necessario rem coactus Ceesari enuntiarit, intelli- gere sese, quanto id cum periculo fecerit, et ob earn causarn, quam diu potuerit, tacuisse.' 18. Caesar hac oratione Lisci Dumnorigem, Divitiaci fratrera, designari sentiebat : sed, quod pluribus prae- sentibus eas res jactari nolebat, celeriter concilium di- mittit, Liscum retinet: queerit ex solo ea, quae in con- ventu dixerat. Dicit liberius atque audacius. Eadem secreto ab aliis queerit; reperit esse vera. ' Ipsum esse Dumnorigem, summa audacia, magna apud plebem propter liberalitatem gratia, cupidum rerum novarum : complures annos portoria reliquaque omnia iEduorum vectigalia parvo pretio redenita habere, propterea quod illo licente contra liceri audeat nemo. His rebus et suam rem familiarem auxisse, et facultates ad largien- dum magnas comparasse : magnum numerum equitatus suo sumtu semper alere et circum se habere: neque solum domi, sed eiiam apud finitimas civitates largifer posse: atque hujus potentiae causa matrem in Biturigi- 40. Privati] " So R. Steph. first, also confounded in B.C. 1,6. 8.; as far as my knowlege goes, edited, and in Livy, 3, 24. 'Multi priva- with the approbation of Ciacconins, tim ferebant Volscio judices.' " and of all the other editors except Oudendorp. Ursinns. But the old Edd. and our 41. Obtinere] I.e. " Diutius le- Mss. exhibit privatim; which I nere ; for the iEdui, as Caesar says would- not rashly condemn. Cic.de B.G.I, 43. ' Omni tempore totius Fin. 5,28. 'Nam aut privatim Galliae principatum lenuissent.' It aliquid gerere malunt, ant capes- has the same force in Curt. 3,4,5. sunt remp. honoribus imperiisqne ' Proditos se rati ne conspectum adipisreudis.' Cass. B. G. 5, 3. quidem hostis snstinere voluerunt, ' De suis privatim rebus ab eo pe- cum vel paucioi es locum obtinere tere ccepernnl,' where some Mss; potnissent.' (J. F. Gronov. ad Li v. have privatis. These words are 3, 36.)" Davies. 18 DE BELLO GALLICO. bus homini illic nobilissimo ac potentissimo collocasse: ipsum ex Helvetiis uxorem habere : sororem ex matre et propinquas suas nuptum in alias civitates collocasse : favere et cupere Helvetiis propter earn affinitatem : odisse etiam suo nomine Caesarem et Romanos, quod eorum adventu potentia ejus diminuta et Divitiacus fra- ter in antiquum locum gratiae atque honoris sit restitutus. Si quid accidot Romanis, summam in spem per Hel- vetios regni obtinendi venire; imperio Populi Romani non modo de regno, sed etiam de ea, quam habeat, gra- tia desperare.' Reperiebat etiam in quaerendo Caesar, ' quod prcelium equestre adversum paucis ante diebus esset factum, initium ejus fugae factum a Dumnorige atque ejus equitibus,' (nam equitatu, quern anxilio Cae- sari iEdui miserant, Dumnorix praeerat,) ' eorum fuga reliquum esse equitatum perterritum.' 19. Quibus rebus cognitis, cum ad has suspicioncs certissimas res accederent, quod per fines Sequanorum Helvetios transduxisset, quod obsides inter cos dandos curasset, quod ea omnia non modo injussu suo et civi- tatis, sed etiam inscientibus ipsis fecisset, quod a magislratu iEduorum accusaretur : satis esse causae ar- bitrabatur, quare in eum aut ipse animadverteret, aut civitatem animadvertere juberet. His omnibus rebus unum repugnabat, quod Divitiaci fratris summum in Popnlum Romanum studium, summam in se volunta- tem, 4Z egregiam iidem, justitiam, temperantiam cogno- verat: nam, ne ejus supplicio Divitiaci animum offende- ret, verebatur. Itaque priusquam quicquam conaretur, Divitiacum ad se vocari jubet et, quotidianis interprc- tibus remotis, per C. Valerium Procillum, principem Gallice provincial, familiarem suum, cui summam omnium return fidem habebat, cum eo colloquitur: simul com- monefacit, quae ipso praesente in concilio Gallorum de Dumnorige sint dicta, et ostendit, quae separatim quis- que de eo apud se dixerit: petit atque hortalur, ut sine ejus offensione animi vel ipse de eo, causa cognita, statuar, vel civitatem statuere jubeat. 42. Summam in se voltoitatem~} vnliintalem perspexisftet.' See alte, so that they were ignorant Dion vs. Voss. See Oudendorp ad to which side the victory inclined. B.G. 5,44. ' I'ilum in hoste* mittit.' So Curt. 8, 2, 10. But it may be 51. Gladiis destrictis] " Bongars. that this engagement is called AM' pr. Voss. pr. Leid. pr. Egm. de- ceps, because it was fought in two strictis ; rightly, as learned men places. See Corn. Nep. Themist, have everywhere admonished. It 3. and Datam. 7." Davjes. occurs below sometimes: see 7, 12. LIBER I. CAP. 27. 23 est. Diutius cum nostrorum impetus sustinere non pos- sent, alteri se, ut cceperant, in montera receperunt ; alteri ad impedimenta et carros suos se contulerunt. Nam hoc toto prcelio, cum ab hora seplima ad vespe- rum pugnatum sit, aversum hostem videre nemo potnit. Ad multam noctem etiam ad impedimenta pugnatum est, piopterea quod pro vallo carros objecerant, et e loco superiore in nostros venientes tela conjiciebant, et non- nulli inter carros rotasque, mataras ac tragulas subji- ciebant 53 nostrosque vulnerabant. Diu cum esset pug- natum, impedimentis castrisque nostri potiti sunt. Ibi Orgetorigis filia, atque unus e filiis captus est. Ex eo prcelio circiter millia hominum cxxx superfuerunt, eaque tota nocte continenter ierunt: nuliam partem noctis itinere intermisso, in fines Lingonum die quarto pervenerunt, cum, et propter vulnera militum et propter sepulturam occisorum, nostri triduum morati, eos sequi non potuissent. Caesar ad Lingonas literas nuntlosque misit, ne eos frumento, neve alia re juvarent: qui si juvissent, se eodem loco, quo Helvetios, habiturum. Ipse, triduo intermisso, cum omnibus copiis eos sequi ccepit. 27. Helvetii, omnium rerum inopia adducti, legates de deditione ad earn miserunt. Qui cum eurn in itinere convenissent seque ad pedes projecissent suppliciterque loeuti flentes pacem petissent, atque eos in eo loco, quo turn essent, suum adventum expectare jussisset, paru- erunt. Eo postquam Cassar pervenit, obsides, arma, servos, qui ad eos perfugissent, poposcit. Bum ea con- quiruntur et conferuntur, nocte intermissa, circiter ho- minum millia vt ejus pagi, qui Verbigenus appellatur, sive timore perterriti, ne armis traditis supplicio affice- rentur, sive spe salutis inducti, quod, in tanta multitu- dine dedititiorom, suam fugam aut occultari, aut omnino ignorari posse existimarent, prima nocte ex castris 53. Sulijiclebant] " Ciacconius self says. The Greek version most and Ursinns read abjiciebant, but correctly : Mera^v ru>v 0' apfj.drwv without necessity. Ceesar has em- koL tQv Tpox&v, iraXra iroWh Ka\ ployed suhjiciebant, because they £v nutum aut ad voluntatem ejus facta sit : hominem esse barbarum, iracundum, temerarium : non posse ejus im- peria diutius sustineri. Nisi si quid 60 in Caesare Po- puloque Romano sit auxilii, omnibus Gallis idem esse faciendum, quod Helvetii feceiint, ut domo emigrent, aliud domicilium, alias sedes, remotas a Germanis, pe- tant, fortunamque, quaecumque accidat, experiantur. Haec si enuntiata Ariovisto sint, non dubitare, quin de omnibus obsidibus, qui apud eum sint, gravissimum supplicium sumat. Cassarem vel auctoritate sua atque exercitus, vel recenti victoria, vel nomine Populi Ro- mani deterrere posse, ne major multitudo Germanorum Rhenum transducatur : Galliamque omnem ab Ariovisti injuria posse defendere.' •32. Hac oratione ab Divitiaco habita, omnes, qui ad- erant, magno fletu auxilium a Caesare petere cceperunt. Animadvertit Cassar, unos ex omnibus Sequanos nihil earum rerum facere, quas ceteri facerent ; sed tristes, capite demisso, terrain intueri. Ejus rei causa quae esset miratus ex ipsis quassiit. Nihil Sequani respon- dere, sed in eadem tristitia taciti permanere. Cum ab iis saepius quaereret, neque ullam omnino vocem expri- mere posset, 61 idem Divifiacus iEduus respondit: ■ Hoc esse miseriorem gravioremque fortunam Sequanorum, prae reliquorum, quod soli ne in occulto quidem queri, But another critic gives a different even that of R. Steph., we have interpretation : — " Exempla crucia- possent ; but wrongly, unless you tusque, i. e. exempla cruciatuum ; ex- read with Bongars. tert. expromere. empla vero sunt genera. Vulgo He is said expromere vocem, ' who omiserunt que, quia non viderant speaks ;' exprimere, ' who forces to esse ec Slo. Svolv." Morus. talk and extorts words:' though 60. Nisi si quid] " Nepos Att. 13. these terms are often confounded ' Nisi si quid vetustatecoactus est ;' in the Mss. See ad Lucan. 1, 360. Cic. ad Fain. 14, 2. ' Nisi si quis ad Cic. ad Att. 2, 21. ' Multa cum me plura scripsit;' N. Heins. ad seditiosissime diceret, vocem ex- Ovid. Ep. Her. 4, 111. 'Nisi si primere non potuit;' Phaedr. 5, 5, manifesta negamus,' and Burm. ad 33. ' Et cum doloie vocem naturas Quintii. 3, 10. and elsewhere ; Du- exprimit.' So exprimere Icetitiam, ker ad Flor. 4, 7. 'Nisi si hoc quo- B. Alex. 56. gemitum,indignalionem, que ex persuasione defuit.' Ovid, &c. Phaedr. 4, 19,22. Veil. 2, 19. Columella, and Cic, quoted by where see Gionov. Heins. Buim. Heinsins, use the phrase with a and see ad Valer. Max. 3, 1, 2. subjunctive, as in this place. See ' Expressa est itaque ilia vox ho- also ad 6, 16." Oudendorp. mini ;' for that this is the right 61. Exprimere posset] " In some reading, is shown also by the Cod. more recent Mss. and in many Edd,, Harlem." Oudendorp. 30 DE BELLO GALLICO. neque auxiliuui implorare auderent, absentisque Ario- visti crudelitatem, velut si coram adesset, horrerent: propterea quod reliquis tamen fugae facultas daretur ; Sequanis vero, qui intra fines suos Ariovistum rece- pissent, quorum oppida omnia in potestate ejus essent, omnes cruciatus essent perferendi.' 33. His rebus cognitis, Caesar Gallorum animos ver- bis confirmavit, pollicitusque est, sibi earn rem curae futuram : magnam se habere spem, et beneficio suo 6z et auctoritate adductum Ariovistum finem injuriis factu- rum. Hac oratione habita, concilium dimisit, et secun- dum ea multae res eum hortabantur, quare sibi earn rem cogitandam et suscipiendam putaret ; in primis quod iEduos, fratres consanguineosque saepenumero ab Senatu appellatos, in servitute atque in ditione videbat Germa- norum teneri, eorumque obsides esse apud Ariovistum ac Sequanos intelligebat : quod in tanto imperio Populi Romani turpissimum sibi et reipublicae esse arbitraba- tur. Paulatim autem Germanos consuescere Rhenum transire ; et in Galliam magnam eorum multitudinem venire, Populo Romano periculosum videbat : neque sibi homines feros ac barbaros temperaturos existima- bat, quin, cum omnem Galliam occupassent, ut ante Cimbri Teutonique fecissent, in Provinciam exirent atque inde in Italiam contenderent ; praesertim cum Se- quanos a Provincia nostra Rhodanus divideret. Quibus rebus quam maturrime occurrendum putabat. Ipse au- tem Ariovistus tantos sibi spiritus, tantam arrogantiam sumserat, ut ferendus non videretur. 34. Quamobrem placuit ei, ut ad Ariovistum legatos mitteret, qui ab eo postularent, uti aliquem locum me- dium utriusque colloquio diceret: 6 * velle sese de re- publica et summis utriusque rebus 64 cum eo agere. Ei 62. Beneficio suo] "Caesar mini- c. 42. 5, 27.57. and elsewhere often, mm suo ronsnlatti fecerat ut rex and others everywhere use it. And, atque amicus a Senatu Rom. appel- that I may conceal nothing, so the laretiir, cum neque adituni, neque passage was long ago corrected by causam postulandi justam haberet. Gionov. ad Liv. 25, 10. ' Locum se Vide c. 35. 42. 43. nee non Dion, consciis dmn.se.' So c. 43. ' Eo 38. p. 81." Davies. tit erat dictum ad colloquium vene- 63. Dicerct] I.e. "' Appoint.' In runt.'" Oudendorp. this sense Caesar sometimes uses C4. Summis tUriu s ft e rehwa] I.e. diem dicere: thus above c. 6. below " Which ought to be of the greatest LIBER I. CAP. 35. 31 legationi Ariovistus respondit : * Si quid ipsi a Cassare opus esset, sese ad eura venturum fuisse ; si quid ille se velit, ilium ad se venire oportere. Praeterea se ne- que sine exercitu in eas partes Gallia? venire audere, quas Caesar possideret; neque exercitum sine magno commeatu atque eraolimento 6s in unum locum contra- here posse : sibi autem minim videri, quid in sua Gal- lia, quam bello vicisset, aut Caesari, aut omnino Populo Romano negotii esset.' 35. His responsis ad Cassarem relatis, iterum ad eum Caesar legatos cum his mandatis mittit : * Quoniam tanto suo Populique Romani beneficio affectus, (cum in consulatu suo rex atque amicus a Senatu appellatus esset,) hanc sibi Populoque Romano gratiam referret, ut in colloquium venire invitatus gravaretur, neque de moment to both parties. So Corn. Nep. Eumen. 10. speaking of An- tigonus, « De summis rebus erat dimicandum,' about the kingdom forsooth, and other matters of the greatest concern to men in gene- ral." Davies. 65. Atque emolimento] I. e. " Mo- Utio magnce et difficilis rei. Con- sult Heins. and in particular Burm. ad Veil. Paterc. 1, 17. 'In Btudium par et in emolimentllm. , The Greek version rightly, Meyd\r)i> Zavivnv Kal iroWijv affxo^-inv." Ou- dendorp. " There is an excellent passage in Gell. N. A. 11, 13. which has been observed by none : * Ad- moniti a Castricio sumus, ut con- siderarenius, quae vis quodveemolu- mentum ejus sentential sit.' Where, that yon may have no doubt about the signification of the word emolu- menti, he himself a little afterwards subjoins, 'Inspicite penitus quid efficiant verba haec' The word is derived from emolior, as is obvious to any one : which word is used by Seneca Agam. 3, 1, 478. ' Sua qnis- que ntitiunt tela, et infesti f re turn Emoliuntur, turbo convolvit mare.' Fretum emoliri is the same as in Virg. ;En. 1. 'totumque a sedibus imis Una Eurusqne Notusque ru- unt,' i. e. commovent e loco suo. As moliri is ' movere,' thus moliriagmen, classem Sec, so emolumentum is ' com- motio,' if I may so speak." Dionys. Voss. " Emolimento, * labore,' ' ope- ra.' For, as eniti is ' nitendo per- venire aliquo,' or ' efficere aliqiiid,' and nisus 'labor' and 'opera,' so emoliri is 'moliendo conandoque pervenire aliquo,' ' efficere aiiquid,' and emolimentum ' labor ipse.' Some prefer molimento, which would not differ from that other emolimento. But the Codd. here uniformly ex- hibit emolumento. And most com- mentators think that emolumentum and emolimentum do not differ more than monumentum and monimentum, and that, as emolimentum is prima- rily 'molitio' and 'susceptio,' so it is secondarily ' effectus molitio- nis, profectus, and fructus.' To, this opinion I accede." S. F. N. Morus. Plautus Bacch. 4, 5, 2. 'Magnum molior negotinm, metuo- que ut hodie possim emolirier,' i. e. ad finem perdncere. "Impp. Va- lens, Gratian. et Valentin, lib. 15. Cod.Tlieodos. tit. 1. leg. 19. ' No- vum opus qui volet in urbe moliri, sua pecunia absolvat, non contractis veteribus emolimentis, non effossis nobilium operum substructionibus.'" Forcellinjus Lex. tot. Latin. 32 DE BELLO GALLICO. communi re dicendum sibi et cognoscendum putaret ; haec esse, quae ab eo postularet : primum, ne qnam ho- rninum multitudinem ampiius trans Rhenuni in Galliam transduceret : deinde obsides, quos haberet ab iEduis, redderet, Sequanisque permitteret, ut, quos illi haberent, voluntate ejus reddere illis liceret ; neve iEduos injuria lacesseret, neve his sociisve eorum bellum inferret : si id ita r'ecisset, sibi Populoque Romano perpetuam gra- tiara atque amicitiam cum eo futuram : si non impetraret, sese, (quoniam M. Messala M. Pisone Coss. Senatus 66 censuisset, uti, quicumque Galliam provinciam obtine- ret, quod commotio reipublicae facere posset, iEduos cetcrosque amicos Populi Romani defenderet,) sese JE- duorum injurias non neglecturum.' 36. Ad base Ariovistus respondit : ' Jus esse belli, ut, qui vicissent, iis, quos vicissent, quemadmodum vellent, imperarent : item Populum Romanum victis non ad alterius praescriptum, sed ad suum arbitrium, im- perare consuesse. Si ipse Populo Romano non praescri- beret, quemadmodum suo jure uteretur; non oportere sese a Populo Romano in suo jure impediri. iEduos sibi, quoniam belli fortunam tentassent et armis con- gressi ac superati essent, stipendiaries esse factos. Magnam Caesarem injuriam facere, qui suo adventu vectigalia sibi deteriora faceret. iEduis se obsides red- diturum non esse, neque iis, neque eorum sociis injuria bellum illaturum, si in eo manerent, quod convenisset, stipendiumque quotannis penderent : si id non i'ecisscnt, longe iis fraternum nomen Populi Romani afuturum. Quod sibi Caesar denuntiaret, se iEduorum injurias non neglecturum; neminem secum sine sua pcrnicie contcn- disse. Cum vellet, congrederetur ; intellccturum, quid invicti Germani, exercilatissimi in armis, qui inter annos XIV tectum non subissent, virtute possent.' 37. Haec eodem tempore Ca*sari mandata refereban- tur, et legati ab /Eduis et a Treviris veniebant: M6m questum, quod Harudes, qui nuper in Galliam trans- portali essent, fines eorum popularentur ; sese ne obsi- G6. Senatus] "But Ca-sar was not by H. Grotius tie J. 11. et P. 3, 3, free from blame, when he brought 10." Davies. this war on Ariovistus, as is shown LIBER I. CAP. 39. 33 dibus quidem datis pacem Ariovisti redimere potuisse : Treviri autem, pagos centum Suevorum ad ripas Rheni consedisse, qui Rhenura transire conarentur ; iis praeesse Nasuam et Cimberium fratres. Quibus rebus Cassar vehementer commotus, maturandum sibi existi- mavit, ne, si nova manus Suevorum cum veteribus copiis Ariovisti sese conjunxisset, minus facile resisti posset. Itaque re frumentaria, quam celerrime potuit, comparata, magnis itineribus ad Ariovistuvn conten- dit. 38. Cum tridui viara processisset, nuntiatum est ei, Ariovistum cum suis omnibus copiis ad occupandum Vesontionem, quod est oppidum maximum Sequanorum, contendere, triduique viam a suis finibus profecisse. Id ne accideret, magno opere sibi praecavendum Caesar existimabat : namque omnium rerum, quae ad bellum usui erant, summa erat in eo oppido facultas ; 67 idque natura loci sic muniebatur, ut magnam ad ducendum bellum daret facultatem, propterea quod flumen Dubis, ut circino circumductum, paene totum oppidum cingit : reliquum spatium, quod est non amplius pedum dc, qua flumen intermittit, 68 mons continet magna altitudine, ita ut radices ejus montis ex utraque parte ripae fluminis contingant. Hunc murus circumdatus arcem efficit et cum oppido conjungit. Hue Caesar magnis nocturnis diurnisque itineribus contendit, occupatoque oppido, ibi praesidium collocat. 39. Dum paucos dies ad Vesontionem rei frumenta- riae commeatusque causa moratur, ex percunctatione nostrorum vocibusque Gallorum ac mercatorum, qui ingenti magnitudine corporum Germanos, incredibili virtute atque exercitatione in armis esse praedicabant, 67. In eo oppido facultas] I. e. read, Qua aflumine intermittitur, be- " Copia. So B. C. 3, 9. ' Navium cause we have 7, 17. ' Ad earn op- facultas :' see also c. 11. The copy- pidi partem, quae intermissa a flu- ists did not understand this, and in mine et palmie.' See also ad c. 23. most Codd. we have their substi- ' Intermissae trabes.' But the Mss. tution, difficultas, which produces a are agreed in the received reading, meaning quite contrary to that Intermittere is put neutrally for which was intended by Caesar." 'cessare,' 'desinere,' ' abrumpere,' Davies. Cic. Fam. 7,10. 'Sedjam Hercule 68. Qua flumen intermittit] "Ci- intermiseram ;' and so remittere is acconius thinks that we may also everywhere used." Oudendorp. 34 DE BELLO GALLICO. saspenumero sese cum eis congressos ne vultura quidem atque aciem oculorum ferre potuisse, tantus subito tirnor pmnem exercitum occupavit, ut non mediocriter omnium mentes animosque perturbaret. Hie primum ortus est a Tribunis militum, praefectis relicjuisque, qui, ex urbe amicitiae causa Caesarem secuti, non magnum in re mi- litari usum habebant: quorum alius, alia causa illata, 69 quam sibi ad proficiscendum necessarian! esse dicerent, petebant, ut ejus voluntate discedere liceret : nonnulli, pudore adducti, ut timoris suspicionem vitarent, re- manebant. Hi neque vultum fingere, neque interdum lacrymas tenere poterant: abditi in tabernaculis aut suum fatum querebantur, aut cum familiaribus suis commune periculum miserabantur. Vulgo totis castris testamenta obsignabautur. Horuin vocibus ac timore paulatim etiam ii, qui magnum in castris usum habebant, milites centurionesque, quique equitatu praeerant, per- turbabantur. Qui se ex his minus timidos existimari volebant, non se hostem vereri, sed angustias itineris et magnitudinem sylvarum, quae intercederent inter ipsos atque Ariovistum, aut rem frumentariam, ut satis com- mode supportari posset, limere dicebant. Nonnulli etiam Csesari renuntiabant, cum castra moveri ac signa ferri jussisset, non fore dicto audientes milites, nee prop- ter timorem signa laturos. 40. Hasc cum animadvertisset, convocato consilio, om- niumque ordinum ad id consilium adhibitis centurioni- bus, vehementer cos incusavit : ' primum, quod, aut quam in partem, 70 aut quo consilio ducerentur, sibi quaerendum aut cogitandum putarent. Ariovistum, se consule, cupidissime Populi Romani amicitiam appe- tisse ; cur hunc tam temere quisquam ab officio disces- surum judicaret? Sibi quidem persuaderi, cognitis suis postulatis atque aaquitate conditionum perspecla, eum C9. Alia causa illata] Ca?s. B. G. "Tac. Hist. 2. 'Miles alacer, qui 2, 25. ' Hnjus a«lveutu spe illata tainen jussa (iiicum interpretaii militibus;' Hirt. B. Alex. 2. 'Ne- quam exsequi mallet:' Hist. 1. ' Pa- que vcro Alexamlrinis in gerendis rendo potius, conimilitones, quam negoliis cuiictatio ulla ant mora imperia diicum sciscitando res inili- inferebatur;' Burm. and Prascli tares continentnr ;' * Vobis anna et ad Phaedr. 1, 1, 4. * Jurgii causam animus sit, mihi consilium et virtmis iotnlit ;' Davies ad B. Hisp. 1. vestiw regimen relinquile.' " Uio- t Aliqua inferebatur causa.' nys. Voss. 70. Quod, aut quam in partem] LIBER I. CAP. 40. 35 neque suam, neque Populi Romani gratiam repudiatu- rum. Quod si furore atque amentia impulsus bellum intulisset, quid tandem vererentur ? aut cur de sua vir- tute, aut de ipsius diligentia, desperarent ? Factum ejus hostis periculum patrum nostrorum memoria, cum, Cimbris et Teutonis a C. Mario pulsis, non minorem laudem exercitus, quam ipse imperator, meritus vide- batur: factum etiam nuper in Italia servili tumultu, quos tamen aliquid usus ac disciplina, quam a nobis accepissent, sublevarent. Ex quo judicari posset, quan- tum haberet in se boni constantia ; 71 propterea quod, quos aliquamdiu inermos sine causa timuissent, bos postea armatos ac victores superassent. Denique bos esse eosdem, quibuscum saspenumero Helvetii congres* si, non solum in suis, sed etiam in iliorum finibus, ple- rumque superarint, qui tamen pares esse nostro exercitu non potuerint. Si quos adversum prcelium et fuga Gallorum commoveret, hos, si quaererent, reperire posse, diuturnitate belli defatigatis Gallis, Ariovistum, cum multos menses castris se ac paludibus tenuisset, neque sui potestatem fecisset, desperantes jam de pugna et disperses subito adortum, magis ratione et consilio, quam virtute, vicisse. Cui rationi contra homines bar- baros atque imperitos locus fuisset, hac ne ipsum qui- dem sperare, nostros exercitus capi posse. Qui siium timorem in rei frumentariae simulationem angustiasque itinerum conferrent, facere arroganter, cum aut de officio imperatoris desperare, aut prasscribere viderentur. Haec sibi esse curas ; frumentum Sequanos, Leucos, Lingonas subministrare ; jamque esse in agris frumenta matura : de itinere ipsos brevi tempore judicatures. Quod non fore dicto audientes milites, neque signa laturi dican- tur, nihil se ea re commoveri: scire enim, quibuscum- que exercitus dicto audiens non fuerit, aut, male re gesta, fortunam defuisse ; aut, aliquo facinore comperto, 71. Constantia] "It here signi- alarmed. This force of the worrl ig fies 'a mind impervious to fear.' copiously illustrated by J. F. Gro- Curt. 3, 12. ' Mo turn fuisse regem nov. ad Tac. Agr. 27." Davies. constantia pueri,' by his boldness " See ad 3, 25. Cort. ad Plin. Ep; and intrepidily. So Phaedr. 5, 2, 1,12,9. ' Perseverantem constantia 12. ' Constantior fuissem vera ex- fugit.'" Oudendorp. istimans,' / should have been less 36 DE BELLO GALLICO. avaritiam esse conjunctam. Suam innocentiam perpe- tua vita, felicitatem Helvetioruru bello, esse perspec- tam. Itaque se, quod in longiorera diem collaturus 7 * esset, reprsesentaturum "' et proxima nocte de quarta vigilia castra moturum, ut quam prinium intelligere posset, utrura apud eos pudor atque officium, an timor valeret. Quod si piaeterea nemo sequatur, tamen se cum sola decima legione i to rum, de qua non dubitaret; sibique earn praetoriam cohortem futuram.' Huic legio- ni Caesar et indulscrat prsecipue el propter virtutem con- fidebat maxime. 41. Hac oratione habita, mirum in modum conversas sunt omnium mentes, summaque alacritas et cupiditas belli gerendi innata est, princepsque decima legio per tribunos militum ei gratias egit, quod de se optimum judicium fecisset, seque esse ad bellum gerendum para- tissimam confirmavit. Deinde reliquae legiones per tribunos militum et primorum ordinum centuriones ege- runt, uti Caesari satisfacerent : se neque unquam dubi- 72. Collaturus'] I. e. " Dilaturus. The Giei k Version lightly, ave&a- \6,ut)V' But inBiuius'sEpist. ad Cic. Fam. 11, 13. tiie phrase ' In poste- rnm diem iter sniim contulit,' has the same force, as if he had written, « Postero (lie proficisci statuit.'" Davies. " Conferre in aliijuod tern- pus, 'differre.' Ulpian. tf. de spou- sal. Quzesitum est, inquit, apud Jtilianum, an sponsalia sint ante duodf-ciniuni annum, si fnerint nup- tise collatae, h. e. dilatee in id tem- pus astatis: non sicut Accmsius comminiscitur, revera celebrata?. Old." Jo. Calvin Lex. Jurid. 73. Rrprasentaturum] " The legal term reprasentare is ' ante diem facere.' Thus he is said solutionem reprasentare, who pays the money before the day. Therefore they, who read tentaturum, trifle with the text. The Exscriptor Celsi has rightly understood the passage: 'Experturum tamen seqiiampriinnm quod alioqnin dilaturus fuerit.' And the Gri't-k Translator: *0sar: — ' Pollicitus erat se le- gionarios milites in praMoria? co- lioitis, i.e. in clientum loco hnbitu- rum ; at nunc ad equum rescribit, h. e. non tantum in clientelam, srd in familiam admittit.' See Seneca de Renef. 5, fi. 75. Amplissima missa] " It was usual with the Romans so to con- duct themselves toward> thosewhom thev had honored with the title of kings. Liv. 30, 15. ' Scipio Masi- LIBER I. CAP. 44. 39 rem et paucis contigisse et pro magnis hominum officiis consuesse tribui' docebat : ' ilium, cum neque aditum, neque causam postulandi justam haberet, beneficio ac liberalitatesua ac Senatus ea praemia consecutum.' Do- cebat etiarn, ' quam veteres,? 6 quamque justae causae necessitudinis ipsis cum iEduis intercederent, quae Se- natus consulta, quoties, quamque honorifica in eos facta essent: ut omni tempore totius Gailiae principatum iEdui tenuissent, prius etiam quam nostram amicitiam appetissent: Populi Romani hanc esse consuetudinem, ut socios atque amicos non modo sui nihil deperdere, sed gratia, dignitate, honore auctiores velit esse : quod yero ad amicitiam Populi Romani attulissent, id iis eripi, quis pati posset V Postulavit deinde eadem, quae lega- tis in mandatis dederat, ' ne aut vEduis, aut eorum sociis bellum inferret ; obsides redderet : si nullam partem Germanorum domum remittere posset, at ne quos amplius Rhenum transire pateretur.' 44. Ariovistus ad postulata Caesaris pauca respondit; de suis virtutibus multa praedicavit : • Transisse Rhe- num sese, non sua sponte, sed rogatum et arcessitum a Gallis; 77 non sine magna spe magnisque praemiis do- mum propinquosque reiiquisse; sedes habere in Gallia, ab ipsis concessas; obsides ipsorum voluntate datos ; stipendium capere jure belli, quod victores victis impo- nere consuerint; non sese Gallis, sed Gallos sibi bellum intulisse ; omnes Gailiae civitates ad se oppugnandum venisse, ac contra se castra habuisse ; eas omnes copias a se uno prcelio fusas ac superatas esse; si iterum ex- periri velint, iterum paratum sese decertare; si pace uti velint, iniquum esse, de stipendio recusare, quod sua voluntate ad id tempus pependerint. Amicitiam nissam primum regem appellatum 'Pufiaioov wvo/xol^ovto, Kal -rrpSiroi tZv eximiisque ornatutn laudibus, anrea ravTrj TrpoarjKQov irf/bs ry]V (piXiav ku\ corona, aurea patera, sella cut uli et avixfiaxicv. Tacit. Ann. 11,25. ' Pri- scipione eburnea, toga ptcta et pal- mi jEdui Senatorum in ut be jus ad- mata tunica donat.' See also B. eutisunt. Datum id foederi antiquo, Brissou. de Form. 2. p. 231." Da- et quia soli Gallorum fraternitatis vies. nomen cum populo R. nsurpant:' 76. Quam veteres) " The /Ednans where see Lipsius. Eumen. Pan. 3, first,among the Gauls, embraced the 4, 1. 6, 22, 4." Davies. friendship of the Romans. Strabo 77. Arcessitum a Gains'] By the 4. p. 192. Ot 8e 'ESovoi nal crvyyevels Arverni and Sequani : see c. 31. 40 DE BELLO GALLICO. Populi Romani sibi ornamento et praesidio, non detri- ment, esse oportere, idque se ea spe petisse. Si per Populum Romanum stipendium remittatur et dedititii subtrahantur, non minus libenter sese recusaturum Po- puli Romani amicitiam, quam appetierit. Quod multi- tudinem Germanorum in Galliam transducat, id se sui muniendi, non Galliae impugnandae causa facere; ejus rei testimonium esse, quod, nisi rogatus, non venerit, et quod bellum non intulerit, sed defenderit. 78 Se prius in Galliam venisse, quam Populum Romanum. Nunquam ante hoc tempus exercitum Populi Romani Galliae pro- vincial fines egressum. Quid sibi vellet ? Curinsuas possessiones veniret ? Provinciam suam hanc esse Galliam, sicut illam nostram. Ut ipsi concedi non oporteret, si in nostros fines impetum faceret, sic item nos esse iniquos, qui in suo jure se interpellaremus. Quod fratres a Senatu iEduos appellatos diceret, non se tarn barbarum, neque tam imperitum esse rerum, ut non sciret, neque bello Allobrogum79 proximo /Eduos Romanis auxilium tulisse, neque ipsos in his contentio- nibus, quas iEdui secum et cum Sequanis habuissent, auxilio Populi Romani usos esse. Debere se suspi- cari, simulata Caesarem amicitia, quod exercitum in Gallia habeat, sui opprimendi causa habere. Qui nisi decedat atque exercitum deducat ex his regionibus, sese ilium non pro amico, sed pro hoste habiturum : quod si eum interfecerit, multis sese nobilibus principibusque Populi Romani gratura esse facturum ; id se ab ipsis per eorum nuntios compertum habere, quorum omnium gratiam atque amicitiam ejus morte redimere posset. Quod si decessisset ac liberam possessionem Galliae sibi tradidisset, magno se ilium praemio remuneraturum et, qusecumque bella geri vellet, sine ullo ejus labore et periculo confecturum.' 78. Defenderit] I. e. " Arcuerit, Virg. Eel. 7, 47." Davies. propulsaverit. B. C. 1,7. ' Concia- 79. Bello AUobrngum'] "He does mant legionis XIII, quae aderat, not mean, as Jo. Goduiniis errone- milites sese paratos Romanis petierunt :' 7, 40. 47. ' Pectoris fine prominentes passis manibus obtestabanlur Ro- manos,' a* this passage ought to be wiitten: B. C. 3, 98. ' Passisque palmis projecti ad terram salutem petierunt.' And not unfrequently we have passu brachia, manus. See Burin, ad Ovid. Art. Am. 3,350. * Ut moveat posito braettia passa mero.' German, in 4 rat. 61, ' Snp- pliciter pansis ad numina palmis.' Hence perhaps some one may think that Cesar used both words passis manibus crinibusque. Cer- tainly they are so joined 7, 48. ' Mairesfamiliap, quae paullo ante LIBER I. CAP. 53. 47 '62. Caesar singulis legionibus singulos legatos et qusestorem praefecit, uti eos testes suae quisque virtutis haberet. Ipse a dextro cornu, quod earn partem minime firmam hostium esse animum adverterat, proelium cora- raisit. Ita nostri acriter in hostes, signo dato, impetum fecerun't. Itaque hostes repente celeriterque procurre- runt, ut spatium pila in hostes conjiciendi non daretur. Rejectis pilis, cominus gladiis pugnatum est : at Ger- mani celeriter ex consuetudine sua, phalange facta, im- petus gladiorum exceperunt. Reperti sunt complures nostri milites, qui in phalangas insilirent et scuta mani- bus revellerent et desuper vulnerarent. Cum hostium acies a sinistro cornu pnlsa atque in fugam conversa esset, a dextro cornu vehementer multitudine suorum nostram aciem premebant. Id cum animadvertisset P. Crassus adolescens, qui equitatu praserat, quod expedi- tior erat, quam hi qui inter aciem versabantur, tertiara aciem laborantibus nostris subsidio misit. 53. Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes terga verterunt, neque prius fugere destiterunt, quam ad flumen Rhenum millia passuum ex eo loco circiter quin- quaginta pervenerint. Ibi perpauci aut viribus confisi transnatare contenderunt, aut lintribns inventis sibi sa- lutem repererunt. 9 * In his fait Ariovistus, qui navicu- lam deligatam ad ripam nactus, ea profugit : reliquos omnes consecuti equites nostri interfecerunt. Duae fu- erunt Ariovisti uxores, una Sueva natione, quam ab Romanis de muro roanns tende. and all my own with the first Edd., bant,' (obtestantes nt sibi parce- also Vase. Gryph.Strad. Steph. and rent,) ' snos oi)testari et more Gal- others, exhibit repererunt or repp., lico passum capillum ostentare.' except that three more recent Mas. But it thence appears that they have the faulty lection reperierunt, stretched out their hands, (manus whence perhaps that pelierunt drew tetetidisse,) in asking for pardon its origin. Reperire in the sense of and peace, and let their hair hang * acquisition' is of frequent occur- down loose, (crines pussos,) in en- rence. Terent. Heant. 1, 1, 60. treating their relations. No alter- ' Simul rem et gloriam armis belli ation, then, ought to be made." repperi.' Invenire and reperire, Oudendorp. joined as in this plare, see in the 92. Petierunt] " I deny not that note of Burm. ad Ovid. Met. 1, this is Latin ; for thus we have 655. ' In non inventa reperta Luc- also 3, 15. and very often. The tus eras levior.' There is no ne- question, however, is, wheilier Cae- cessity, therefore, to admit the con- sar used it here ; since it seems jecture of Heinsius, pepererunt." first to have come from the press of Ouoendorp. Aldus. For the Mss. of Ursinus, 48 DE BELLO GALLICO. domo secutn eduxerat ; altera Norica, regis Vocionis soror, quara in Gallia duxerat, a fratre missam : utrae- que in ea fuga perierunt. Duae filiae harum, altera occisa, altera capta est. C. Valerius Procillus, cum a custodibus in fu^a trinis catenis vinctus traheretur, in ipsum Caesarem, hostes equilatu persequentem, incidit. Quae quidem res Caesari non minorem, quam ipsa victo- ria, voluptatem attulit ; quod hominem honestissimum provincial Galliae, suum familiarera et hospitem, erep- tum e manibus hostium, sibi restitutum videbat, neque ejus calamitate de tanta voluptate et gratulatione quic- quam fortuna deminuerat. Is, se praesente, de se ter sortibus consultum93 dicebat, utrum igni statim necare- tur, an in aliud tempus reservaretur : sortium beneficio se esse incolumem. Item M. Mettius repertus et ad eum reductus est. 54. Hoc prcelio trans Rhenum nuntiato, Suevi, qui ad ripas Rheni venerant, domum reverti cceperunt : quos Ubii, qui proximi Rhenum incolunt, perterritos insecuti, magnum ex his numerum occiderunt. Caesar, una aestate duobus maximis bellis confectis, maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hyberna in Se- quanos exercitum deduxit : hybernis Labienum praepo- suit ; ipse in citeriorem Galliam ad conventus agendos profectus est. 93. De se ter sortibus consullum] tern Dei vivi, suorum injurias deo- " Such was the custom of the Ger- rum ulcisci cogitabat, et per diem mans; and it prevailed in these- semper tribus vicibus suo more venth century after the time of mittebat sortes, et nunquam dam- Caesar, as we learn from Beka in natorum sors, Deo vero defendente the Life of Willehrordus p. 5. suos, super servum Dei, vel aliqnem ' Radhodus vero injuriam Dei sui ex suis, cadere pot ui t : nee nisi ferociter ulcisci disponens, jugu- unas tantum ex sociis sorte mon- lari jussit unum de collegio Sancti stratus, et martyrio cornnatus est.' Sacerdotis, per casum sortilegii.' Dionys. Vossius. Neither the Beka drew this from Alcuinus, who Greek Interpreter, nor Celsus make wrote the Life of Willebrordus, and any mention of the number three, he says that the lots were cast but see Scalig. and Brouk. ad Ti- thrice every day: — 'Radhodus ni- bull. 1, 3. ' Ipse sacras pneri sortes mio furore succensus, iu sacerdo- ter sustnlit.'" Oluendorp. C. JULII OffiSARIS COM MENTARII DE BELLO GALLICO. BOOK II. THE ARGUMENT. 1. The confederacy of the Belgians against the people of Rome; 3. The Rhemi submit on the approach of Csesar ; 4. And inform him of the strength and designs of the con- federates; 6. Czesar passes the Axona with his army; 7. Bibrax, a town belonging to the Rhemi, assaulted by the Belgians ; 8. Ceesar relieves it, and obliges the Belgians to retire ; 9. The armies drawn up on both sides, but without coming to an engagement ; 11. The Belgians, despairing of success, decamp and return home; 12. Caesar attacks their rear, and makes great slaughter; 13. He then marches against the Suessiones, and obliges them to submit ; 14. Advancing next into the country of the Bellovaci, he pardons them at the intercession of Divitiacus ; 16. The Ambiani surrender, but the Nervians stand on their defence ; 23. They are defeated, however, in a long and bloody engagement, and almost all cut off; 29. Caesar prepares to attack the Atuatici ; 31. They submit; 33. But falling treacherously upon the Romans during the night, 34. Are many of them cut to pieces, and the rest sold for slaves. 50 DE BELLO GALLICO. 1. Cum esset Caesar in citeriore Gallia in hybemis, ita uti supra demonstravimus, crebri ad eum rumores af- ferebantur, literisque item Labieni certior fiebat, omnes Belgas, quam tertiam esse Gallias partem dixeramus, contra Populum Romanura conjurare, obsidesque inter se dare: conjurandi has esse causas : primum, quod vererentur, ne, omni pacata Gallia, ad eos exercitus noster adduceretur : deinde, quod ab nonnullis Gallis solicitarentur, partim qui, ut Germanos diutius in Gallia versari noluerant, ita Populi Romani exercitura hye- mare atque inveterascere in Gallia moleste ferebant ; partim qui mobilitate et levitate animi novis imperiis studebant: ab nonnullis etiam, quod in Gallia a poten- tioribus ■ atque his, qui ad conducendos homines facul- tates habebant, vulgo regna occupabantur, qui minus facile earn rem in imperio nostro consequi poterant. 2. lis nuntiis literisque commotus Caesar duas legio- nes in citeriore Gallia novas conscripsit, et inita asstate, in interiorem* Galliam qui deduceret, Q. Pedium lega- tum misit. Ipse, cum primum pabuli copia esse incipe- ret, ad exercitum venit : dat negotium Senonibus reli- quisque Gallis, qui finitimi Belgis erant, uti ca, quae apud eos gerantur, cognoscant seque de his rebus certio- rem faciant. Hi constanter omnes nuntiaverunt, manus cogi, exercitum in unum locum conduci. Turn vero dn- bitandum non existimavit, quin ad eos [duodecimo die] proficisceretur. Re frumentaria provisa, castra movet 1. Ab nonnullis etiam, quod in Gal- because it is opposfil to citerior, lia a potentioribus] " Fr. Ilotom. and because Ca-sar is more accus- proposes to read, nb nonnullis etiam tamed to speak of Gallia ulterior potentioribus, a conjecture which I ban Gallia interior. Da vies defends seems to me to be loo lioki ; for it interior, '• what is far removed from rejects four words, whirh are found the extreme borders. CI. ManiPit. in all the Ms*., and there is no oc- Pan. 2, 14, 1. ' Vos in interiors casion to have recourse to it: for imperii vestri scresseiitis ;' Tacit, we must, airb koivov, understand Ann. 2, 21. ' Redemptos ab inte- aolicitarentur Belgce, and ail will be riorihiis (Germanis) reddidere ;' clear." Davies. Pomp. Mela, 1, 2. p. 18. ' [nteriora 2. In intcriorem] Oudendorp pre- ct litora tenent usque ad simiiu fers ulteriorem, the reading of the. Persicum.' " best Mss. O\oti. Seal, and Leid. 1., LIBER II. CAP. 4. 51 diebusque circiter quindecim ad fines Belgarum per- venit, 3. Eo cum de improvise- celeriusque omnium opinione 3 venisser, Remi, qui proximi Galliee ex Belgis sunt, ad eura legatos, Iccium et Antebrogium, primos civitalis, miserunt, qui dicerent, 4 se suaque omnia in fidem atque in potestatem Populi Homani permittere : neque se cum Belgis reliquis consensisse, neque contra Populum Roraanum omnino conjurasse: paratosque esse et ob- sides dare, et imperata facere, et oppidis recipere, et frumento ceteiisque rebus juvare : reliquos omnes Bel- gas in armis esse : Germanosque, qui cis Rhenum inco- lunt, sese cum his conjunxisse; tantumque esse eorum omnium furorem, ut ne Suessiones quidem, fratres con- sanguineosque suos, qui eodem jure et eisdem legibus utantur, unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant, deterrere potuerint, quin cum his consentirent. 4. Cum ab his quaereret, quae civitates, quantasque in armis essent, et quid in hello possent, sic reperiebat: plerosque Belgas esse ortos ab Gerraanis ; Rhenumque antiquitus transductos, propter loci fertilitatem ibi con- sedisse, Galiosque, qui ea loca incolerent, expulisse ; solosque esse, qui, patrum nostrorum memoria, omni Gallia vexata, Teutonos Cimbrosque intra fines suos in- gredi prohibuerint. Qua ex re fieri, uti earum rerutrt memoria magnam sibi auctoritatem, magnosque spiritns 3. Celeriusque omnium, opinione'] qui ilium adesse dicerent ;' B. Afr, Sallust B. J. 85. ' Opinione aspe- 57. ' Missus qui diceret ;' B. G. 5, rius,' where see Cort. ; Cic. ad 1. ' Legatos ad enm mittunt, qui Fam. 14, 23. 'Opinione celerius doceant;' 6,9. But the words are venturus esse dicitur.' But Cass, occasionally omitted : 2, 7. B. C. 2, B. G. 6, 30. ' Celeriter contraque 20. Hirt. B. Alex. 34. In other omnium opinionem;' 7,56. 'Con- passages he says, 'Quorum haee Sra omnium opinionem;' B. Alex, fuit oratio,' 'Qui ad hunc modum 71.78. ' Celerius omnium opinione.' locuti sunt,' and uses similar ex- Hence perhaps, as Qndendorp pressions. But no change should thinks, 5, 53. 'Omnes voluntates' be made without the consent of for ' omnium mente,' where see the Mss„ as Cortius has done ad Sal- jiote. In the former class of exam- lust. B. J. 62. ' Mittuntur legati, pies omnium is understood. qui Jugurtham imperata facturum 4. Qui dicerent] " B. G. 1, 7. dicerent,' where he has rashly, and ' Legatos ad eum mittunt nobilissi- in opposition to all the Mss., dis- mos civitatis,qui dicerent, sibi esse lodged from the text the words qui in animo ;' B. C. 2, 36. ' Nuntii dicerent." Oudendorp. praemissi ab rege Juba venerunt, 52 DE BELLO GALLICO, in re militari sumerent. De numero eorum omnia se ha- bere explorata, Remi dicebant, propterea quod propin- quitatibus affinitatibusque conjuncti, quantam quisque multitudinern in communi Belgarum concilio ad id bel- lum pollicitus sit, cognoverint. Plurimum inter eos Bel- lovacos et virtute et auctoritate et hominum numero valere : hos posse conficere armata millia centum: pol- licitos ex eo numero electa millia lx, totiusque belli imperium sibi postulare. Suessiones suos esse finitimos, latissimos* feracissimosque agros possidere. Apud eos fuisse regem nostra etiam memoria Divitiacum, totius Galliae potentissimum, qui cum magnae partis harum regionum, turn etiam Britanniae imperium obtinuerit : nunc esse regem Galbam : ad hunc, propter justitiam prudentiamque, totius belli summam omnium voluntate deferri: oppida habere numero xn, polliceri millia ar- mata quinquaginta : totidem Nervios, qui maxime feri inter ipsos habeantur longissimeque absint : xv millia Atrebates: Ambianos x millia: Morinos xxv millia: Menapios ix millia : Caletos x millia : Velocasses et Veromanduos totidem : Aduatucos xxix millia, Con- drusos, Eburones, Caeraesos, Pasmanos, qui uno nomine Germani appellantur, arbitrari ad xl millia. 5. Caesar, Remos cohortatus liberaliterque 6 oratione prosecutus, omnem senatum ad se convenire, principum- que liberos obsides ad se adduci jussit. Quae omnia ab his diligenter ad diem facta sunt. Ipse, Divitiacum -^Eduum magno opere cohortatus, docet, quanto opere rei publicae communisque salutis 7 intersit, manus hostium distineri, 8 ne cum tanta multitudine uno tem- 5. Latissimos] " Lati agri, ca>7ipi, 7. Communisque salutis] So 7, 2, arva, are phrases found everywhere. ' Communis salutis causa ;* B. C. 1, Cic. Or. in Verr. 3, 51. * Latos et 34. ' Interesse reip. et communis fertiles,' as indeed Gronov. ad Liv. salutis.' See Oudendorp ad Front. 23, 46. reads ; but Gruter and Grze- 3, 2, 6. ' Rebus ad commune perti- vius there prefer Icetos." Ouden- nentibiis ;' Ovid. Met. 12, 7.' Gen- dorp. tisque simul commune Pelasgje ;' C. Liberaliter] u ' Kindly.' So Lncan 2, 390. ' In commune bo- B. G. 4, 18. ' Qnibus (Sicambris) nus.' pacem et amicitiam petentibus li- 8. Distineri] I. e. ' To be drawn beraliter respondit.' So too else- into different parts.' For dis de- where, and in B. C. 3, 104." Da- notes ' separation,' Serv. ad Virg. vies. SeealsoB.G.; 4,19. B.Alex. JEn. 11, 381. Lucr. 5. ' Et mare, 71. ' Liberaliter pollicitus.' quod late terraruui distinet oras,* LIBER II. CAP. 6, S3 pore confligendum sit. Id fieri posse, si suas copias iEdui in fines Bellovacorum introduxerint, et eorum agros populari cceperint. His mandatis, eum ab se dimittit. Postquam omnes Belgarum copias in unum locum coactas? ad se venire vidit, neqne jam longe abesse ab his, qtios miserat, exploratoribus et ab Rernis cognovit, flumen Axonara, quod est in extremis Remo- rum finibus, exercitum transducere maturavit, atque ibi castra posuit. Quae res et latus unum castrorum ripis fluminis muniebat, et post eum quae essent tuta ab hos» tibus reddebat, et, commeatus ab Remis reliquisque civitatibus ut sine periculo ad eum portari posset, efri- ciebat. In eo flumine pons erat. Ibi praesidium ponit, et in altera parte fluminis Q. Titurium Sabinum lega« turn cum sex cohortibus reliquit : castra in altitudinem pedum duodecim vallo, fossaque duodeviginti pedum, munire jubet 10 6. Ab his castris oppidum Remorum, nomine Bi- brax, aberat raillia passuum vin. Id ex itinere magno impetu Belgae oppugnare cceperunt. iEgre eo die sustentatura est. Gallorum eadem atque Belgarum op- pugnatio est haec. Ubi, circumjecta multitudine homi- num totis mcenibus, undique lapides in murum jaci ccepti sunt murusquc defensoribus nudatus est, testu- dine facta portas succedunt lI murumque subruunt. Quod turn facile fiebat. Nam, cum tanta multitudo i. e. a se invicem dividit. See ad Ln- stood. See my note ad Lncan. 10, can. 4, 675. Tenniil. ad Front. 1, 3, 347. and Front. 2, 5, 46. 3, 15, 6. 5. Caes. B. G. 3, 11. 7, 37.51. 59. 84. 'Frumenlum in fo nun com porta re B. C 2, 17. 3, 44. Hirt. B. Alex. 17. jussit ;' Liv. 41, 3. Cic. Cat. 3, 8. ; B. Afr.55. Ceps. E.G. 5, 11. 33. 7, 47. B. C. 2, 9. In unum locum coactas] B. G. 25." Oudendorp. 1,34. 'Exercitum in unum locum 11. Portas succedunt] " That sue- contrahere ;' 3, 16. ' In unum lo- ced-ere is joined to an accus. as well cum coegerant ;' 6, 10. 7,9. B. C. as a dat., is shown by Serving ad 3, 73. 6,17. Locum is frequently Virg. Eel. 5, 6. from Sallnst, 'Cum omitted by other writers, and in murum hostium successisset.' See this passage the Ed. Amstel. 1697. Gronov. ad Liv. 31, 45. ' Tam alone omits it, while all the Mss., prompte snecedentium muros,' and and all the Edd. prior to that, ex- the authors quoted by Burm. ad hibit it. Calpurn. Decl. 29, and ad Gratii 10. Munire jubet] "Bong.pr.wm- Cyneg. 165. ; Tacit.Ann. 2,20. Silius niri, as some would always read in 10, 596. Apnl. Met. 5. p. 162.Elm. v such cases, if there be no accus. of Avienus in Arat. p. 89. Grot, and the person. But it is easily under- in Orb. Descr. 916." Oudendorp. 54 DE BELLO GALLICO. lapides ac tela conjicerent, in muro consistendi potestas erat nulli. Cum finera oppugnandi nox fecisset, Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos, qui turn oppido praeerat, unus ex his qui legati de pace ad Cse- sarem venerant, nuntios ad eum mittit, nisi subsidium sibi submittatur, sese diutius sustinere non posse. 7. Eo de media nocte Caesar, iisdem ducibus usus qui nuntii ab Iccio venerant, Numidas et Cretas sagit- tarios et funditores Baleares subsidio oppidanis mittit : quorum adventu et Remis, cum spe defensionis, studium propugnandi accessit, et hostibus eadem de causa spes potiundi oppidi discessit. Itaque, paulisper apud oppi- dum morati agrosque Remorum depopulati, omnibus vicis aedificiisque, quos adire poterant, 11 incensis, ad castra Caesaris omnibus copiis contenderunt, et ab mil- libus passuum minus n castra posuerunt, quae castra, ut fumo atque ignibus significabatur, amplius millibus passuum vm in latitudinem patebant. 8. Caesar primo, et propter multitudinem hostium, et propter eximiam opinionem virtutis, prcelio supersedere statuit ; quotidie tamen equestribus prceliis, quid hostis virtute posset et quid nostri auderent, solicitationibus periclitabatur. 13 Ubi nostros non esse inferiores intel- lexit, loco pro castris, ad aciem instruendam natura op- portuno atque idoneo, (quod is collis, ubi castra posita erant, paululum ex planitie editus, tantum adversus in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occu- pare poterat, atque ex utraque parte lateris dejectus u 12. Quos adire poterant] So 7, 14. in qtioqne esset animi, periclitare- 1 Vicos atque aedificia incendi opor- tur,' according to the common read- tere hoc spatio quoquo versus, quo ing, for most of ihe Mss. there ex- adire poterant.' The phrase adive htbit perspicerctur or perspiceret : locum occurs everywhere. Qiws B.C. 1, 72. 'Cur fortunam peri- refers to vicos, not to the nearer clitaretnr r* " Ovdenuorp. noun adificia: see Ondendorp ad 14. Dejcctus] It is here used for Obseq.79. Cort. ad Sallust. B.J. dejectio. Liv. 9,2. 'Augustias sep- 49, 5. ' Ipsi aique signs militaria tas dejectu arhorum saxorumque ohscurati ;' and Fliny £p. 5, 19, 3. ingentium objacente mole invene- Hirt. B. Afr. 2G. runt ;' Seneca Cons, ad Marc. 18. 13. Periclitabatur] I. e. 'Made ' Dejectus flnminnm, et ex uno trial of, tried.' Plant. Amphit. 2, fonte in orientem occidentemque 2,50. 'An periclitamini, quid ani- defusi amnes ;' Val. Max. 3,2, 1. rni habeam,' 3, 2, 33. ; " Caes. B. G. ' Altitndine dejectus ;' Ca?s. B. G. 7, 16, 'Quin equestri prcelio, o^id 2,22. Drakenb. ad Sil.12, 190. LIBER II. CAP. 10. 55 habebat et frontem leniter ,y fastigatus 16 paulatim ad planitiem redibat,) ab utroque latere ejus coliis trans- versara fossam obduxit circiter passuum cd et ad extre- mas fossas castella constituit, ibique tormenta colloca- vit, ne, cum aciem instruxisset, hostes, quod tantum multitudine poterant, ab lateribus pugnantes suos cir- cumvenire possent. Hoc facto, duabus legionibus, quas proxime conscripserat, in castris relictis, ut, si qua opus esset, subsidio duci possent, reliquas sex legiones pro castris in acie constituit. Hostes item suas copias ex castris eductas instruxerant. 9. Palus erat non magna inter nostrum atque hostium exercitum. Hanc si nostri transirent, hostes expecta- bant : nostri autem, si ab illis initium transeundi fieret, ut impeditos aggrederentur, parati in armiserant. Inte- rim prcelio equestri inter duas acies contendebatur. Ubi neutri transeundi initium faciunt, secundiore equitum prcelio nostris, Caesar suos in castra reduxit. Hostes protinus ex eo loco ad flumen Axonam contenderunt, quod esse post nostra castra demonstratuin est. Ibi vadis repertis, partem suarum copiarum transducere co- nati sunt eo consilio, ut, si possent, castellum, cui prae- erat Q. Titurius legatus, expngnarent pontemque inter- scinderent; si minus potuissent, agros Remorum popu- larentur, qui magno nobis usui ad bellum gerendum erant, commeatuque nostros prohiberent. 17 10. Caesar, certior factus ab Titurio, omnem equita- 15. Leniter] Some Mss. exhibit scent of hills. Tacitus uses, ' Cle- leviter ; and many have leniter, menter assnrgens.' which Davies rightly pronounces to 16. Fastigatus] B. G. 8, 14. ' In be the true reading, and he refers snmmam planitiem jugi pervenit, to Caes. B. G. 7, 29. ' Una ex parte quae declivi fastigio muniebatur ;' leniter acclivis aditus,' 83. ' Loco B. C. 1, 45. ' Declivis locus tenui leniter declivi,' B. C. 2, 24. ' Leni- fastigio vergebat,' 2,24. Sil. Ital. 5, ore fastigio;' Liv. 2, 50. 'In edi- 50. ' Sensim fastigans, compressa turn leniter collem,' (where see Dra- cacnmina nectit.' Fastigatus is ap- kenb.,) 25, 36. ' Fastigio leni sub- plied to ' what has a pyramidical vecta;' Lncan4, 11. ' leniqueexcre- form, and terminates in a slender vit in altum Pingue solum tnmnlo.' or spiral top.' But in Cic. de Divin. 1. we have, 17. Commeatuque nostros prohibe- ' Leviter inflexum,' de N. D. 2, 57. rent] B. G. 1, 49. ' Ne dintius com- ' Genae leviter eminentes.' There meatu prohiberetur ;' 4,30. ' Fru- is perpetual confusion in the Mss. mento commeatuque nostros pro- between lenis and levis; but the hibere ;' 8, 7. B. C. 1, 17. Corn, former seems preferable, when it Nep. Har.rnb. 3. ' Prohibere trans- refers to the gradual ascent or de- itu,' where see A. Van Staveren. 66 DE BELLO GALLICO. turn et levis armaturee 18 Nuraidas, funditores sagittarios* que pontem transducit atque ad eos contendit. Acriter in eo loco pugnatum est. Hostes impeditos nostri in Humine aggressi, magnum eorum numerum occiderunt. Per eorum corpora reliquos, audacissime transire co- nantes, multitudine telorum repulerunt ; primos, qui transierant, equitatu circumvenlos interfecerunt. Hostes, ubi et de expugnando oppido et de flumine transeundo spem se fefellisse intellexerunt, neque nostros in locum iniquiorem progredi pugnandi causa viderunt, atque ipsos res frumentaria deficere ccepit, concilio convocato constituerunt, optimum esse, domum suam quemque reverti, ut, quorum in fines primum Romani exercitum in- troduxissent, ad eos defendendos undique convenirent, et potius in suis, quam in alienis, finibus decertarent, et domesticis copiis J 9 rei frumentaria? uterentur. Ad earn sententiam cum reliquis causis heec quoque ratio eos deduxit, quod Divitiacum atque ^Eduos finibus Bellova- corum appropinquare cognoverant. His persuaded, ut diutius morarentur neque suis auxilium ferrent, non po- terat. 11. Ea re constituta, secunda vigilia magno cum stre- pitu ac tumultu castris egressi, nullo certo ordine neque imperio, cum sibi quisque primum itineris locum peteret et domum pervenire properaret, fecerunt, ut consimilis fuga? profectio videretur. Hac re slatim Caesar per speculatores cognita, insidias veritus, quod, qua de causa discederent, nondum perspexerat, exercitum equitatum- que castris continuit. Prima luce, confirmata re ab exploratoribus, omnem equitatum, qui novissimum ag- raen moraretur, praemisit. His Q. Pedium et L. Aurun- culeium Cottam Iegatos prasfecit. T. Labienum legatum cum legionibus tribus subsequi jussit. Hi, novissimos adorti et multa millia passuum prosecuti, magnam mul- titudinem eorum fugientium conciderunt, cum ab extre- mo agmine, ad quos ventum erat, consisterent, fortiterque impetum nostrorum militum sustinerent ; prioresque, (quod abesse a periculo viderentur, neque ulla neccssi- 18. Levis armnturee] "The cavalry 19. Domesticis copiis'] "For ro- were armed only with javelins, as pia domestica : see ad B.G.I, 31.'' Lipsins Mil. Rom. 3, 8. proves." Davies. Davies. LIBER II. CAP. 13. 57 tate neque iraperio continerentur,) exaudito clamore, perturbatis ordinibus, omnes in fuga sibi praesidium po- nerent. Ita sine ullo periculo tantam eorum multitudi- nem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium: sub occasuraque solis i0 destiterunt, seque in castra, ut erat imperatum, receperunt. 12. Postridie ejus diei Caesar, priusquam se hostes ex terrore ac fuga reciperent, in fines Suessionum, qui proximi Remis erant, exercitum duxit, et magno itinere confecto ad oppidum Noviodunum contendit. Id ex itinere oppugnare conatus, quod vacuum ab defensori- bus esse audiebat, propter latitudinem fossae murique altitudinem, paucis defendentibus, expugnare non po- tuit. Castris munitis, vineas agere, quaeque ad oppug- nandum usui erant, comparare ccepit. Interim omnis ex fuga Suessionum multitudo in oppidum proxima nocte convenit. Celeriter vineis ad oppidum actis, ag- gere jacto turribusque constitutis, magnitudine operurn, quae neque viderant ante Galli neque audierant, et cele- ritate Romanorum permoti, legatos ad Caesarern de de- ditione mittunt, et, petentibus Remis ut conservarentur, impetrant. 13. Caesar, obsidibus acceptis, primis civitatis atque ipsius Galbae regis duobus filiis, armisque omnibus ex oppido traditis, in deditionem Suessiones accepit, exer- citumque in Bellovacos duxit. Qui cum se suaque om- nia in oppidum Bratuspantium 21 contulissent, atque ab eo oppido Caesar cum exercitu circiter millia passuum quinque abesset, omnes majores natu, ex oppido egressi, manus ad Caesarem tendere, et voce significare coeperunt, sese in ejus fidem ac potestatem venire, neque contra Populum Romanum armis contendere. Item, cum ad oppidum accessisset castraque ibi poneret, pueri mu- lieresque ex muro passis manibus suo more pacem ab Romanis petierunt. 20. Sub occasumque solis~\ The 'Subnoetem.' Mss. and Edd. vary, some exhibit- 21. In oppidum Bratuspantiuiri] ing sub occasum solis, some sub oc- ,e This seems to be the same as casu solis, and some sub occasuque. Ca?saromagum in Ptolemy, the See Oudendorp ad Front. 1,5,9. name having been changed in honor * Sub occasum solis,' and Drakenb. of Julius or Augustus Caesar. See ad Liv. 2, 55. where there is the Ha.ir. Vales, in Gall. Notit. 113. same variety of lection. So sub and Chr. Cellar. Geogr. Aut. 2, 3. luce and sub lucem, E.G. 7,61. 83. 8, p. 245." Davies. 49. « Sub decessu,' B. C. 1, 28. 58 DE BELLO GALLICO. 14. Pro his Divitiacus, (nam post discessum Belga- rum, dimissis iEduorum copiis, ad eum reveiterat,) tacit verba : ' Bellovacos omni tempore in fide atque amicitia civitatis iEduae fuisse : impulses a suis principibus, qui dicerent, iEduos, a Csesare in servitutem redactos, ora- nes indignitates contumeliasque perferre, et ab iEduis defecisse et Populo Romano bellum iutulisse. Qui bu- jus consilii principes fuissent, quod intelligerent quan- tam calamitatem civitati intulissent, in Britanniam pro- fugisse. Petere non solum Bellovacos, sed etiara pro his iEduos, ut sua dementia ac mansuetudine in eo3 utatur. Quod si fecerit, JEduotnva auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum : quorum auxiliis atque opibus, si qua bella inciderint, sustentare consuerint.' 15. Caesar honoris Divitiaci atque iEduorum causa sese eos in fidem recepturum et conservaturum dixit : sed, quod erat civitas magna inter Belgas auctoritate atque hominum multitudine praestabat, dc obsides po- poscit. His traditis, omnibusque armis ex oppido col- latis, ab eo loco in fines Ambianorum pervenit, qui se suaque omnia sine mora dediderunt. Eorum fines Nervii attingebant : quorum de natura moribusque Caesar cum quaereret, sic reperiebat : ' Nullum aditum esse ad eos mercatoribus : nihil pati vini reliquarumque rerum ad luxuriam pertinentium, inferri, quod his rebus relan- guescere animos et remitti virtutem existimarent : esse homines feros magnaeque virtutis : increpitare atque in- cusare reliquos Belgas, qui se Populo Romano dedidis- sent patriamque virtutem projecissent : confirmare," sese neque legatos missuros, neque ullam conditionem pacis accepturos.' 16. Cum per eorum fines triduum iter fecisset, inve- niebat ex captivis, Sabim flumen ab castris suis non amplius millia passuum decern abesse : trans id flumen omnes Nervios consedisse adventumque ibi Romano- rum expectare, una cum Atrcbatibus et Veromanduis, finitimis suis, (nam his utrisquc pcrsuaserant, uti eandem belli f'ortunam experirentur :) cxpectari etiam ab his Aduatucorura copias, atque esse in itinere : mulieres, 22. Confirmare] I.e. " ' Affirma- versurum confirmat ;' B. C. 1. 71. re,' as in Cic. do Amir. 3. and else- *Se statim signa translaturos con* where." Uavies. So C, 33. 'Re- finnaut.' LIBER II. CAP. 17. 59 quique per eetatem ad pugnam inutiles viderentur, in eum locum conjecisse, quo propter paludes exercitui aditus non esset. 17. His rebus cognitis, exploratores centurionesque prsemittit, qui locum idoneum castris deligant. Cum- que ex dedititiis Belgis reliquisque Gallis complures, Caesarem secuti, una iter facerent; quidam ex his, ut postea ex captivis cognitum est, eorum dierum consue- tudine itineris nostri exercitus perspecta, 2 * nocte ad Nervios pervenerunt atque iis demonstrarunt, inter sin- gulas legioues impedimentorum magnum numerum in- tercedes, neque esse quicquam negotii, cum prima legio in castra venisset, reliquaeque legiones magnum spatium abessent, hanc sub sarcinis adoriri : qua pulsa, impedi- mentisque direptis, futurum, ut reliquaa contra consis- tere non auderent. Adjuvabat etiam eorum consilium qui re-m deferebant, quod Nervii antiquitus, cum equi- tatu nihil possent, (neque enim ad hoc tempus ei ret student, sed, quicquid possunt, pedestribus valent co- piis,) quo facilius finitiraorum equitatum, si praedandi causa ad eos venisset, impedirent, teneris arboribus in- cisis atque infiexis, crebris in latitudinem ramis et rubis sentibusque interjectis 24 effecerant, ut instar muri hae sepes munimenta preeberent; quo non modo 25 intrarij 23. Perspecta] "Davies has ta- 1. intertextis, which I think true, citly edited prospecta, which I have and corrupted from c. 22. ' Sepi- also found in Leid. 3., but without bnsque densissimis interjectis, pro- reason. B. G. 2, 11. ' Quod, qua de spectus impediebatur, ' but the causa discederent, nondum per- sense is there different. The an- spexerat ;' Curt. 8, 10, 30. 'Non cient writers properly apply texere tamen ante se recepit in castra, to ' osiers and thorns.' See in par- quam cuncta perspexit;' Frontin. ticular Heins. ad Ovid. Fast. 4, 1,2, 1. where see the note ; Apnl. 7. 435. ' Calathos e vimine textos ;' ' Cuncta membra cnriose perspexe- B. G. 2, 33. 'Scntis ex cortice rat,' where some Mss. exhibit pro- factis aut viminibus iutextis;' 5, spexerat , but 4. p. 71. ' Suspendit 40. ' Pinnae loricseqne ex cratibus se fenestra sagaciter prospecturus adtexuntiir ;' 6, 16. ' Contexta vi- omnia,' rightly, because it refers to minibus membra ;' B. C. 2, 2. ' Con- an elevated prospect, and so we textee viminibus vinea?;' B. Afr. have corrected in B. Afr. 3. ' De 47." Oudekdorp. * vallo prospecularetur, 'and thus the 25. Non modo~\ "This is fre- phrase, prospicere ex alto vel propin- quently put for non modo non, fol- quo, occurs everywhere : here, how- lowed by sed tie. See in particular ever, in the passage under conside- Sanctius andPerizon. in Minerva 4, ration, it is inappropriate." Oud. 7,5—6.; and often Caesar himself 24. Interjectis] " Elegantly Leid. uses the ellipse, 3, 4. ' Non modo 60 DE BELLO GALLICO. sed ne perspici quidem posset. His rebus cum iter agminis nostri irapediretur, non omittendum sibi consi- lium Nervii aestimaverunt. 18. Loci natura erat haec, quem locum i6 nostri cas- tris delegerant. Collis, ab summo aequaliter declivis, ad flumen Sabim, quod supra nominavimus, vergebat. Ab eo flumine pari acclivitate collis nascebatur, adver- sus huic et contrarius, passus circiter ducentos infima apertus, ab superiore parte sylvestris, ut non facile in- trorsus perspici posset. Intra eas sylvas hostes in oc- culto sese continebant : in aperto loco secundum flumen paucae stationes equitura videbantur. Fluminis erat altitudo pedum circiter trium. 19. Caesar, equitatu praemisso, subsequebatur omni- bus copiis : sed ratio ordoque agminis aliter se habebat, ac Belgae ad Nervios detulerant. Nam, quod ad hostes appropinquabat, consuetudine sua Caesar sex legiones expeditas ducebat : post eas totius exercitus impedi- menta collocarat : inde duae legiones, quas proxime con- scriptae erant, totum agmen claudebant, praesidioque impedimentis erant. Equites nostri, cum funditoribus sagittariisque flumen transgressi, cum hostium equitatu prcelium commiserunt. Cum se i 1 11 identidem in sylvas ad suos reciperent ac rursus ex sylva in nostros impe- tum facerent, neque nostri longius, quam quem ad finem porrecta ac loca aperta pertinebant, cedentes insequi auderent : interim legiones sex, quae primae venerant, opere dimenso, castra munire cceperunt. CJbi prima impedimenta nostri exercitus ab his, qui in sylvis abditi latebant, visa sunt, (quod tempus inter eos committendi prcelii convenerat,) ita, ut intra sylvas aciein ordinesque constituerant 17 atque ipsi sese confirmaverant, subito defesso, sed ne saueio quidem,' 8, 69. 8,54. B. C. 2,23. 25. 31. 35." 83. ' Non modo equitatmn, sed ne Oudendorp. legiones quidem.' See Cort. ad 27. Constituerant] " So 4, 35. Plin. Ep. 8, 7." Oudendorp. ' Legiones in acie constituit ;' 5,51. 26. Quem locum] " Such repeti- ' Aciemque iniquo locoeonstitiuint;' tions are usual in Ca?s. B. G. 1, 6. 7,67. « Aciemqne constitui jubet,' ' Erant itinera duo, quibus itineri- as most of the Mss. have ; B. C. 1, bus,' 16. * Diem instare, quo die,' 41. ' Copias sub castris constituit.' 29. 'Tabulae sunt reperta?, quibus Tims Frontin. 2,1,12. 'Sic con- in tabulis,' 31. 2,35. 3,1. (Leid. stituit aciem ;' and in Livy we have pr.) 4, 7. 19. 32. 5, 12. 13. 17. 7, 12. ' signa, agmen constituere/ Gro- LIBER II. CAP. 20. 6l omnibus copiis provolaverunt impetumque in nostros equites fecerunt. His facile pulsis ac proturbatis, 28 incredibili celeritate ad flutnen decucurrerunt, 2 ^ ut pasne uno tempore et ad sylvas et in flumine et jam in mani- bus nostris 3 ° hostes viderentur. Eadem autem celeri- tate adverso colle ad nostra castra atque eos, qui in opere occupati erant, contenderunt. 20. Caesari omnia uno tempore erant agenda : vexil- lum proponendum, quod erat insigne, cum ad arma con- curri oporteret : signum tuba dandum : ab opere revo- candi milites : qui paulo longius aggeris petendi causa processerant, arcessendi : acies instruenda, milites co- hortandi, signum dandum : quarum return magnam par- tem temporis brevitas et successes et incursus 3I hostium impediebat. His difficultatibus duae res erant subsidio, scientia alque usns militum, quod, superioribus prceliis exercitati, quid fieri oporteret, non minus commode ipsi sibi prsescribere, quam ab aliis doceri poterant ; et quod ab opere singulisque Jegionibus singulos legatos Caesar discedere, nisi munitis castris, vetuerat. Hi, propter propinquitatem et celeritatem hostium, nihil jam Caesaris imperium spectabanr,* 2 sed per se, quae videbantur, ad- ministrabant. nov. ad 27, 1G. and thus Caesar and others everywhere. So too insti- tuere, about which see B. G. 3, 24. Both instituere and constituere occur in the Mss. 4, 12." Oudendorp. 28. Proturbatis] Frontin. 2, 2, 4. ' Equitatum pedites proturbantem.' 29. Decucurrerunf] So concucurrit, procucurrit, B. C. 2, 41. 3, 91. Hirt. B. Afr. 31.68. Drakenb. ad Liv. I, 12, 8. ' Ab arce decneurrerat.' 30. In manibus nnstris'] " The phrase denotes that the enemy were so near that they could be almost touched by the hands. See Lips. Var. Lectt. 3, 12." Davies. See Cort. ad Sallnst. B. J. 57. ' Cupere prcelium in manibus facere.' 31. Successus et incursus] " Caesar loves to join two words, of wtiich the one interprets the other : 7, 30. * Patienda et perferenda;' B. C. 1, 5. * Extremum et ultimum,' 2, 4. ' Invisis, latitantibns,' 3, 13. and Casar. elsewhere. Incursus is here the interpretation of the more rare word successus, which in this place denotes ' a rapid and prosperous incursion.' So 1, 24. ' Ipsi confer- tissima acie rrjecto nostro equitatn, sub primam aciem successerunt.' " Oudendorp. 32. Spectabant] Some Mss. exhi- bit expectabant, i. e. " ' did not delay till Caesar gave the command, but acted by themselves.' Terence Eun. 3, 5. ' Sto expeciarcs si quid imperent.' But spec! are nihil impe- rium is ' not to regard, not to care for,' 6, 39. ' Modo conscripti, alque usus militaris imperiti, ad tiibnnum militum centui ionesque ora conver- tant; quid ab his praecipiatur, ex- pectant.' These words are fre- quently confounded : see ad Senec. de V. B. 11. Justin 12, 3. < Reditnm in patriam spectantibus, conjuses- que ac liberos animo jam comidec- F '2 DE BELLO GALLICO. 2i. Caesar, necessariis rebus imperatis, ad cohortan- dos milites, quam in partem fors obtulit, decucurrit, et ad legionem decimam devenit. Milites non longiore oralione cohortatus, quam uti suae pristinse virtutis rae- moriam rctinerent, neu perturbarentur animo, hostiumque impetum fortiter sustinerent, quod non longius hostes aberant, quam quo telum adjici 33 posset, proslii commit- teudi signum dedit. Alque in alteram partem item co- hortandi causa profectus, pugnantibus occurrit. Tem- poris tanta fuit exigtiitas, hostiumque tarn paratus ad dimicandum animus, ut non modo ad insignia accom- modauda, sed etiam ad galeas inducendas 34 scutisque tegumental" detraheuda tempus defuerit. Quam quis- tentihus.' For so I read with Vor- stius and many Mss., including one inspected by myself; not expecta- bant. Cic. pro Ligario c. 1. ' Do- rniini speetans et ad snos redire cu- piens.' Caes. B. G. 5, 29. ' Non hostem. sed rem spectare ;' 44. 13. C. 3, 43." Oudendorp. 33. Adjici] " The phrase adji- cere telum is excellently explained by Bos Animadv. ad C*s. 3., ' so to send as to reach the destined place, which is within the throw of the weapon.' Adigere has the same force." Oudendorp. " Adjicere] is properly jacere ad all quid, as adjicere tela. C*s. B. G. 3, 13. ' Ut neque ex inferiore loco satis commode tela adjici possent,et missa a Gallis gravins arciderent.' Adjicere telum is so to throw, that the weapon reaches the object, to which it is directed." Gesner Thes. L. L. 31. Ad galeas inducendas'] " Caesar wishes lo show the shortness of the time, which scarcely allowed lei- sure evn for putting on their hel- mets. For the Roman 4 , when they travelled, generally carried their helmets appended to their breasts or backs, and but little time was required for putting them on." Dionys. Vossius. There is a va- rious reading inducendas, which, as the more recondite tei m, is entitled to take the place of the other, the glossai iterpretatinii, or the substitution of an unlearned tran- scriber. " Inducere galeas would signify the same as induere, ' to put on the head ;' so we have inducere calceos. See my note in Animadv. Misc. V. 2. ad Apnl. Met. 7. p. 137. Ovid Art. Am. 2, 4«J5. 'sacris indur ta eapillis Laurus erat,' which must not he changed. Virg. /En. 2, 579.' inanibusqiie inducere coestus/ for which others employ induere. In general inducere is applied to what- ever covers anything: hence it is properly applied lo helmets, which cover the head." Oudendorp. 3-5. Scutisque tegumenta] " The Ro- mans were very curious about such matters ; their shields w< re painted or otherwise ornamented. This seems to have been particularly the case under Caesar, of whom Sueto- nius writes: ' Habebaiqne tam cul- tos (sc. milites,) ut argento et auro politis armis ornaret. Simul et ad speciem, et quo tenaciores eoruin in proelio essent metn damni.' In the most ancient times of Greece shields had figures embossed or painted on them, not for mere or- nament, but for good omens of suc- cess in war, and to strike terror into the enemy : see the descrip- tions of shields in En rip. Pliain." Dionys. Vossius. "The covers were made of leather: Taxiles says to Tigranes about the soldiers of Lucnllus, in Plutarch's Life of him. LIBER II. CAP. 23. 63 que in partem ab opere casu devenit, quaeque prima signa conspexit, ad haec constitit, ne, in quaerendis sttis, pugnandi tern pus dimitteret. 22. Instructo exercitu, raagis ut loci natura dejectus- que collis et necessitas temporis, quam ut rei militaris ratio atque ordo postulabat, cum diversis locis legiones, alias alia in parte, hostibus resisterent, sepibusque den- sissimis, ut ante demonstravimus, interjectis prospectus impediretur; neque certa subsidia collocari, neque quid in quaque parte opus esset provider]', neque ab uno omnia imperia administrari poterant. Itaque in tanta rerum iniquitate fortunes quoque eventus varii seque* bantur. 23. Legionis nonae et decimas milites, ut in sinistra parte acie constiterant, pilis emissis, cursu ac lassitu- dine exanimatos 36 vulneribusque confectos Atrebates, (nam his ea pars obvenerat,) celeriter ex loco superiore in flumen compulerunt, et transire conantes insecuti gladiis magnam partem eorum impeditam interfecerunt. Ipsi transire flumen non dubitaverunt et, in locum ini- quum progressi, rursus regressos ac resistentes hostes redintegrato proelio in fugam dederunt. Item alia in parte diversae duae legiones, undecima et octava, profli- gatis Veromanduis, quibuscum erant congressi, ex loco superiore in ipsis fluminis ripis prceliabantur. At turn totis fere a fronte et ab sinistra parte nudatis castris, cum in dextro cornu legio duodecima et non magno ab ea intervallo septima constitisset, omnes Nervii confer- tissimo agmine, duce Boduognato, qui summam imperii tenebat, ad eum locum contenderunt : quorum pars aperto latere legiones circumvenire, pars summum cas- trorum locum petere, cospit. p. 510. Out eoOrjTa hafjurpav oi their breath from lassitude. So &v5pes KanBduovaiv odonropovvTts, ovre Plant. Asin. 2, I, 17. ' Sed quid il- Ovpeoh iKKeKaOap/xevois xP& VTal Ka ^ hid quod exanimatus currit hie Kpdveffi yvfivols, fhenrep vvv, ret cricuriva Leonida?' Tliis meaning is derived roots '6ir\a>v o-KiTrdcrixaTa Trepiffirdaavres. from anima sometimes used in the They were neressary to protect sense of ' oris halitus.' Terence these ornamented shields from dust Phorm. 5, 6, 28. ' Animam com- or injury to the brass. See Lips, in pressi, aurem adinovi.' See also Anal, ad Mil. Rom. 3, 2." Davies. Plant. Asin. 2, 11, 24." Davies. 36. E.vanimatos] " Cassar fre- Caes. B. G. 3, 19. ' Cursu conten- quently uses this word to signify derunt exanimatique pervenerunt.' ' those who with difficulty draw 64 DE BELLO GALLICO. 24. Eodem tempore cquites nostri levisque armaturas pediles, qui cum iis una fuerant, quos primo hostium impetu pulsos dixeram, cum se in castra recipcrent, ad- versis hostibus occurrcbant ac rursus aliam in partem fugam petebant: 3 ? et calones, qui ab decumana porta ac sumino jugo collis nostros victores flumen trahsisse conspexeraut, praedandi causa egressi, cum respexilssent et hostes in nostris castris versari vidissent, praecipites fugae sese mandabant. Simul eorum, qui cum impedi- mentis veniebant, clamor fremitusque oriebatur, 58 alii- que aliam in partem perterriti (erebantur. Quibus om- nibus rebus permoti equites Treviri, quorum inter Gal- los virtutis opinio est singularis, qui auxilii causa ab civitate missi ad Caesarem venerant, cum multitudine hostium castra nostra compleri, legiones premi et pame circumventas teneri, calones, equites, tunditores, Numi- das, diversos dissipatosque in omnes partes fugere vi- dissent, desperatis nostris rebus, domum contenderunt : Romanos pulsos superatosque, castris impedimentisque eorum hostes potitos, civitati renuntiaverunt. 25. Caesar, ab decimae legionis cohortaiione ad dex- trum cornu profectus, ubi suos urgeri signisque in unum locum collatis duodecimal legionis conlertos milites sibi ipsos ad pugnam esse impedimento ; quartae cohortis omnibus centurionibus occisis, signiferoque interfecto, signo amisso, reliquarum cohortium omnibus fere cen- turionibus aut vulneratis aut occisis, in his priniopilo, 3 ? 37. Aliam in partem fugam pete- confusion in the Mss. and ancient hunt] " The more usual form of Edd. between ihe readings primo- speech is, ' Aliam partem fu«a pe- pilo, primipilo, and primipili. If we tebant,'and so P. Ciacconius thought read primipili, we must understand that we should read in this place, centurione. Oudendorp approves of But fugam pelere occurs even in this, and refers to Sallust B. J. 38. Virg. /En. 12, 2G3. Claud, in Huff. ' Centurio primipili,' Cles. B. G. 3, 2,132. Sextns Rufus in Breviar. 17. 5. ' Baculo primipili centurione,' ' Dum fugam petit, occisus est,' B.C. 1,13. ' Pa pins primipili cen- Livy9,23. Ovid Art. Am. 1, 5.12. turio,' 40.:— " And thus Lips. Mil. 2, Anr. Victor Epit. 41. Lucan 4, 8. has well vindicated Livy7,4l. 749." Davies. ' Primus centurio erat, quern nunc 38. Clamor fremitusque orieba- primipili adpellant.' On this fre- tur] Virg. jEii. 2, 313. ' Exoritur qnent variation consult too l)ra- elamorque vii'um, clangorque tuba- keub.ad Li v. 2, 27. ' Primipili cen- rum.' So Caps. B. G. 7,47. ' Orto tnrioni,' and A. Manut. de Primi- clamore.' pilo, (in Thes. Salen;;. T. 1. Diss. 3!>. Primojiilo] There is much II.) I do not consider primipilus lo LIBER II. CAP. 26. 65 P. Sextio Baculo, fortissimo viro, multis gravibusque vulneribus confecto, ut jam se sustinere non posset, re- liquos esse tardiores ; et nonnullos ab novissimis deser- tos proelio excedere ac tela vitare ; hostes neque a fronte ex inferiore loco subeuntes intermittere, et ab utroque latere instare ; et rem esse in angusto vidit, ne- que ullum esse subsidium, quod submitti posset: scuto ab novissimis uni militi detracto, (quod ipse eo sine scuto venerat,) in primam aciem processit, centurioni- busque norninatim appellatis, reliquos cohortatus mi- lites, signa inferre et manipulos laxare jussit, quo faci- lius gladiis uti possent. Cujus adventu spe illata 40 militibus, ac redintegrato animo, cum pro se' quisque, 41 in conspectu imperatoris et jam in extremis suis rebus operam navare cuperent, paulum hostium impetus tar- datus est. 26. Cassar, cum septimam legionem, quae juxta con- stiterat, item ur^eri ab hoste vidisset, tribunos militum monuit, ut paulatim sese legiones conjungerent et con- versa signa in hostes inferrent. Quo facto, cum alius alii 4 * subsidium ferrent, neque timerent ne aversi ab be Latin, although it is found in most Mss., but 10 be corrupted from primipili or primopilo." Gesner Thes. L. L. : — " The compound word without doubt has not yet found any authority prior to Valerius Ma- ximus 1, 6, 11. ' Aqnilarum altera vix convelli a primipilo potuit.' In all the other instances I think that the words are more conveniently divided. ' Ceterum frequentior mentio in lapidibus, quud Index Gruterianus ostendit, et quidem nunc primipilus sci ibitur, nunc pri- mopilus, primipilaris et primopilaris.' That primopilus is a word of anti- quity, and of the golden age, suffi- ciently appears from Dionys. H. 9. p. 5C7., where he is speaking of Flavuleiu* : 'Evhs twv t ovy [acLtuv, {le- gionum.) rfj Xap.irpoTd.Tri ap%P KeKoa- p,y)p.evos, y to.s k^KovTa eKaTovTap- Xias, (cenluriis,) eveo-dai re ml to Ke\ev6p.evov vrniptTttv KeXsvei vo/xos' tovtovs 'PwnaTot Tobs TfyepAvas Trj ira- rpicp •yXdiTTr) irpip.OTri\ovs KaXovcriv." 40. S/te illata] Ca?s. 6, 43. < Spe conseqnendi illata;' B. C. 3, 38. ' Illata suspici»ne.' And so we have everywhere inferre met urn, terrorem, dorp ob- Ollde desperationem, serves. 41. Pro se quisque] " A friend of mine proposes to substitute perse. But it is an old phrase equivalent to pro sua virili parte. Li v. 2. ' Cuin hostes adessent, pro se quisque in urhein ex agris demigravit.' So Caes. B. C. I, 33. « Maximeque timoris causa prose quisque id mu- nns legationis rectisabat.' " Hoto- MANN. " Prose quisque is a solemn form, ' as much as each can.' So Plautus, Terence, Livy, and others in a hundred places. See ad Ovid. Met. 3, 642." Oudendorp. 42. Alius alii] " Alius with a plural, as 1, 39. ' Quorum alius alia causa iilata, quam sibi ad proficis- cendum necessarian? esse dicerent, petebant,' (so the Cod. Lovan. ;) Dictys Cret. 2, 43. ' Super aliuni 66' DE BELLO GALLICO. hoste circumvenirentur, audacius resistere ac fortius pugnare cceperunt. Interim milites legionum duarum, quae in novissimo agmine praesidio impedimentis fue- rant, prcelio nuntiato, cur.su incitato, in summo colle ab hostibus coDspiciebantur. Et T. Labienus, castris hos- tium potitus, et ex loco superiore, quae res in nostris cas- tris gererentur, conspicatus, decimara legionem subsidio nostris misit. Qui cum ex equitum et calonum fuga, quo in loco res esset, quantoque in periculo et castra et legiones et impevator versaretur, cognovissent, nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt. 43 27. Horum adventu tanta rerun) commutatio facta est, ut nostri, etiam qui vulneribus confecti procubuis- sent, scutis innixi, prcelium redintegrarent ; turn calo- ries, perterritos hostes conspicati, etiam inermes armatis occurrerent ; equites vero, ut turpitudinem fugae virtute delerent, omnibus in locis pugnae se legionariis militibus praeferrent. At hostes, etiam in extrema spe salutis, tantam virtutem praestiterunt, ut, cum primi eorum ceci- dissent, proximi jacentibus insisterent, atque ex eorum corporibus pugnarent ; his dejectis et coacervatis cada- veribus, qui superessent, ut ex tumulo, tela in nostros conjicerent, et pila intercepta remitterent : ut won ne- quicquam tantae virtutis homines judicari deberet ausos esse transire latissimum flumen, ascendere altissimas ripas, subire iniquissimum locum : qua? facilia ex difti- cillimis animi magnitudo redegerat. 44 28. Hoc. proslio facto, et prope ad internecioncm gente ac nomine Nerviorum redacto, majores natu, quos alius ruinaB modo praecipitarentur;' elsewhere used by Caesar: 4,3. 'Vec- Cort. ad Sallust. B. C. 6. ' Alius tigales sibi fecerunt ac niiilto hu- alio more viventes;' Drakenb. ad miliores inrirmioresque redegerunt.' Liv. 3, 50, 12. ' Alius in aliam par- For so I have corrected the passage tern discurrunt ;' Ca>s. B.G. 4, 20." from the Mss.and old Edd., while in Oudendorp. the more recent we have reddiderunt, 43. Nihil ad celeritatem sibi reliqui for which we are indebted to the fecerunt] I. e. " ' They proceeded genius of correctors, who altered with the greatest expedition to as- what they did not understand, sist their countrymen. ' TheTrantfla- Hernias Fast. 3. Sim. 9, 2. 'Quod tor has not understood this elegant si vnluero eos qnadratoa redigere, expression: Ovdtv avUaav tt)s to- plurimiim mihi ex his rerideudum Xvrirros." Davies. See Grav. ad est,' and c. 32. ' Tu euin totmn ili- Cic. Alt. 4,0. utilem redegisti.' See Auson. Mos. 44. Redegerat] I. e. " Reddiderat. 224." Davjbs. The phrase is uncommon, but yet is LIBER II. CAP. 30. 67 una cum pueris mulieribusque in aestuaria ac paludes collectos dixeraraus, hac pugna nuntiata, cum victoribus nihil impeditum, victis nihil tutum arbitrarentur, om- nium, qui supererant, consensu legatos ad Caesarem miserunt seque ei dediderunt ; et in commemoranda civitatis calamitate ex dc ad 111 senatores, ex homi- num millibus lx vix ad D, qui arma ferre possent, sese redactos esse dixerunt. Quos Caesar, ut in miseros ac supplices usus misericordia videretur, diligentissime conservavit, suisque finibus atque oppidis uti jussit, et finitimis imperavit, ut ab injuria et maleficio se suosque prohiberent. 29. Aduatuci, de quibus supra scripsimus, cum om- nibus copiis auxilio Nerviis venirent, hac pugna nun • tiata, ex itinere 4 * domum reverterunt ; cunctis oppidis castellisque desertis sua omnia in unum oppidum, egre- gie natura munitum, contulerunt. Quod cum ex omni- bus in circuitu partibus altissimas rupes despectusque haberet, una ex parte leniter acclivis aditus, in latitu- dinem non amplius cc pedum, relinquebatur : quern locum duplici altissimo muro munierant ; turn magni ponderis saxa et praeacutas trabes in muro collocarant. Ipsi erant ex Cimbris Teutonisque prognati ; qui, cum iter in provinciam nostram atque Italiam facerent, iis impediments, quae secum agere ac portare non pote- rant, citra flumen Rhenum depositis, custodiae ex suis ac prassidio sex millia hominum [una] reliquerunt. Hi, post.eorum obitum, multos annos a finitimis exagitati, cum alias bellum inferrent, alias illatum defenderent, consensu eorum omnium pace facta, hunc sibi domicilio locum delegerunt. 30. Ac primo adventu exercitus nostri crebras ex oppido excursiones faciebant, parvulisque prceliis cum nostris contendebant : postea vallo pedum xn, in cir- cuitu xv millium, crebrisque castellis circummuniti, oppido sese continebant. Ubi, vineis actis, aggere ex- 45. Ex itinere] " It is worthy of but approved in Propert. 2, 10, 40. remark that we have in the Ms. ' Memento, hoc itere ad lapides Voss. 1. were with ££ written above ; cana venire meos.' See also Sosip. but in Bong. 1., the oldest of all the Charis. 1. p. 108. ed. Putsch., Caps. Mss., itere. This form is not only B. G. 7, 55. On the other hand, cited by learned men from Naevius, others employ itiner in the nomina- Attius, and other ancient writers, tive." Oudendorp. 68 DE BELLO GALLICO. structo, turrim procul constitui viderunt, primum irri- dere ex muro atque increpitare vocihus, quo tanta 46 machinatio ab tanto spatio institueretur ? quibusnam manibus, aut quibus viribus, pra j sertim homines tantulaa staturae, (nam plerumquo hominibus Gallis prae magni- tudine corporum suornm brevitas nostra contemtui est,) tanti oneris turrim in muros sese collocare confiderent? 31. Ubi vero moved et appropinquate mcenibus vide- runt, nova atque inusitata specie commoti, legatos ad Cassarem de pace miserunt, qui, ad hunc modum locuti : ' Non se existimare, Romanos sine ope divina bellum gerere, qui tantos altitudmis machinationes tanta celeri- tate promovere [et ex propinquitate pugnare] possent : se suaque omnia eorum potestati permittere,' dixerunt. ' Unum petere ac deprecari : si forte, pro sua dementia ac mansuetudine, quam ipsi ab aliis audirent, statuisset, Aduatucos esse conservandos, ne se armis despoliaret : sibi omnes fere flnitimos esse inimicos, ac suae virtuti invidere ; a quibus se defendere, traditis armis, non possent. Sibi praestare, si in eum casum deducerentur, quamvis fortunam a Populo Romano pati, quam ab his per cruciatum interfici, inter quos dominari consues- sent.' 32. Ad hasc Caesar respondit: ' Se magis consuetu- dine sua, quam merito eorum, civitatem conservaturum, si prius, quam murum aries 47 attigisset, se dedidissent : 4C. Quo tanta'] " So Lips. Seal, and that its invention was attributed and the others ; but the Mas. and to Epens, who was present at the old Edd. exhibit quod. Perhaps siege of Troy. Hence I doubt not quui had been used here and else- that the Trojan horse, by means of where, for which cut was in later which the city was taken, was in times the prevalent form. See ad reality, not a structure in the shape 7, 55. ' Quoi esset nsui.' This is at of that animal, hut an aries or ' hat- least the reason, why the line of tering-rain.' To tin* all the fictions Lucan 10, IGU.has been corrupted : of tin* poets may he referred. For ' Infudere coma?, quod nondum the walls of the city were thrown evanuit aura, Cinnamon:' nay, read down by this machine, and no one quoi or cui, as the line has been can believe that this was done by the already emended by Heins. ad Lac- Trojans themselves. Beside*, when tant. de Phoen. 83. 'Cinnamon Qmntiis Smyrn. 12. Bay*, speaking hinc, anramqne procul spirantis of the horse, iirel (>a 6 i> am- Jul. 43. ' Peregrinarum merrium plissitna.' " Oudendorp. LIBER III. CAP. 3. 73 gillatim, qui commeatus petendi causa missi erant, ab- sentibus, propter paucitatera despiciebant : turn etiam, quod, propter iniquitatem loci, cum ipsi ex montibus in Vallem decurrerent et tela conjicerent, ne primum qui- dem posse impetum suum sustineri existimabant. Ac- cedebat, quod suos ab se liberos abstractos obsidum nomine dolebant : et Romanos non solum itinerum causa, sed etiam perpetual possessionis, culmina Al- pium occupare conari et ea loca finitimae provincia3 adjungere, sibi persuasum habebant. 4 3. His nuntiis acceptis, Galba, cum neque opus hy- bernorum munitionesque 5 plene essent perfectae, neque de frumento reliquoque commeatu satis esset provisum, quod, deditione facta obsidibusque acceptis, nihil de bello timendum existimaverat, consilio celeriter convo- cato, sententias exquirere ccepit. Quo in consilio, cum tantum repentini periculi praeter opinionem accidisset, ac jam omnia fere superiora loca multitudine armato- tum completa conspicerentur, neque subsidio veniri, neque commeatus supportari interclusis itineribus pos- sent, prope jam desperata salute, nonnullee hujusmodi sententias dicebantur, ut, impedimentis relictis, eruptione facta, iisdem itineribus, quibus eo pervenissent, ad sa- lutem contenderent. Majori tamen parti placuit, hoc reservato ad extremum consilio, interim rei eventum experiri 6 et castra defendere. 4. Sibi persuasum habebant] "The per altos Imposuit,' i.e. ' molem form of expression is less usual, nay altorum montium.' See G.J. Voss. unustial. No ancient writer has, Inst. Orat. 5. p. 313." Davies. as far as my knowledge extends, Clarke observes that opus is taken said, Mihi persuasum habeo, but Mihi in a wider sense than mumtionesj persuasmn est. I therefore consi- and Oudendorp refers to B. C. 1, dered whether we could read by a 20. ' Opera munitionesqne prope different punctuation, and by the esse peifectas,' Hirt. B. Alex. 1. change of a single letter, ' Et eo ' Munitiones operibus angpntur.' loco, finitimae provincial adjunjrere 6. Rei eventum experiri] Curt. 5, sibi, persuasum habebant.' " Dio- 8, 17. ' Ul eadem constantia ani- nys. Vossius. I believe this ob- morum, qua praeterita tolerastis, servation to be well founded, and experiamini qnicquid deinde fors I can find no authorities in Gesner tulerit ; ' Cues. B. G. 2, 16. or Forcellinus at variance with ' Belli fortunam experiri ;' Liv. 25, it. 27. ' Fortunam navalis certaminis 5. Opus hybernorum munitionesque] experiri;' Justin 2, 11, 19. 5,6,7. " This is an ev Bta dvotv for opus mu~ 'Fortunam maris experiri;' Curt. nitionum hybernorum. So Virg. ./En. 8, 13, 12. ' Parva rei discrimine, 1,65. 'molemque et monies insu- summae experiebatur eventum;' Ccesar. G 74 DE BELLO GALLICO. 4. Brevi spatio interjecto vix, ut his rebus, quas con- stituissent, collocandis atque administrandis tempus daretur, hostes ex omnibus partibus, signo dato, de- currere, lapides gaesaque 7 in vallum conjicere : nostri primo integris viribus fortiter repugnare, neque ullum irustra telum ex loco superiore mittere: ut quseque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo oc- currere 8 et auxilium ferre : sed hoc superari, quod diu- turnitate pugnae hostes defessi prcelio excedebant, alii integris viribus succedebant: quarum rerum a nostris propter paucitatem fieri nihil poterat ac non modo de- iesso ex pugna excedendi, sed ne saucio quidem ejus loci, ubi constiterat, relinquendi ac sui recipiendi facul- tas dabatur. 5. Cum jam amplius horis sex continenter pugnare- tur ac non solum vires, sed etiam tela, nostris deticerent atque hostes acrius instarent, languidioribusque nostris vallum scindere et fossas complere ccepissent, resque esset jam ad extremum perducta casum, P. Sextius Baculus, primipili centurio, quern Nervico prcelio com- pluribus confectum vulneribus diximus, et item C. Vo- lusenus, tribunus militum, vir et consilii magni et vir- tutis, ad Galbam accurrunt atque unam esse spem salutis docent, si, eruptione facta, extremum auxilium experirentur. Itaque, convocatis centurionibus, cele- riter railites certiores facit, paulisper intermitterent pros- lium ac tantummodo tela missa exciperent seque ex labore reficerent: post dato signo ex castris erumpe- rent atque omnem spem salutis in virtute ponerent. b\ Quod jussi sunt, faciunt, ac, subito omnibus portis eruptione facta, neque cognoscendi, quid fieret, neque sui colligendi hostibus facultatem relinquunt. Ita com- uiutata fortuna, eos, qui in spem potiundorum castro- Ca?s. B. G. 1, 31. ' Fortunanique, explains the phrase, Mo bring as- rjuacciinqiie accidat, experiantur.' sistance,' or simply, ' to be at See also ad 7, 78. B. C. 2, 30. hand.' See Burm. and others ad 7. Gcrsa~\ " They are Gallic wea- Sabini Epist. Dcmoph. 19. * For- pons. Serv. ad Virg. JLn. 8, 002. sitan ant nondnm fractis occnrrere ' Gccsa, liastae viriles ; nam etiam rebus;' Val. Max. 1,7, 10. Snakeft- viios fortes Galli gcesos vocant.' burg ad Curt. 7, 5, 10. ' Ut riliit See Lips. Pol. 4, 4." Davies. snis occurrerent ;' Caps. B. G. 7, 8. Occurrere] I. e. " ' To ran up 24. 84. Hirt. B. Afr. 17. 31. 79. 85." quickly,' and, as Caesar himself Oudendorp. LIBER III. CAP. 8. 75 turn venerant, undique circumventos interficiunt, et ex hominum millibus amplius triginta, quern numerum barbarorum ad castra venisse constabat, plus tertia parte interfecta, reliquos perterritos in fngam conjiciunt ac ne in locis quidem superioribus consistere patiuntur. Sic, omnibus hostium copiis fusis armisque exutis, se in castra munitionesque suas recipiunt. Quo proelio facto, quod saepius fortunam tentare Galba nolebar, atque alio sese in hyberna consilio venisse meminerat, aliis occurrisse rebus viderat, maxim e frumenti commea- tusque inopia permotus, poster© die omnibus ejus vici aedificiis incensis, in Provinciam reverti contendit : ac nullo hoste prohibente, aut iter demorante, incolumem legionem in Nantuates, inde in Allobrogas, perduxit ibi- que hyemavit. 7. His rebus gestis, cum omnibus de causis Caesar pacatam Galliam existimaret, superatis Belgis, expulsis Germanis, victis in Alpibus Sedunis, atque ita inita. hyeme Illyricum profectus esset, quod eas quoque na- tiones adire et regiones cognoscere volebat, subitum bellum in Gallia coortum est. Ejus belli haec fuit causa. P. Crassus adolescens cum legione septima proximus mare Oceanum? in Andibus hyemarat. Is, quod in his locis inopia frumenti erat, praefectos tribu- nosque militum complures in finitimas civitates fru- menti commeatusque I0 petendi causa dimisit: quo in numero erat T. Terrasidius, missus in Esubios, M. Tre- bius Gallus in Curiosolitas, Q. Velanius cum T. Silio in Venetos. 8. Hujus est civitatis longe amplissima auctoritas omnis orae maritimae regionum earum, quod et naves habent. Veneti plurimas, quibus in Britanniam navi- gare consuerunt, et scientia atque usu nauticarum re- rum reliquos antecedunt et in magno impetu maris atque aperto, paucis portibus interjectis, quos tenent 9. Mare Oceanuni] Catull. Carm. ' Oceano litore ;' Caes. B. G. 1, 1. 166. 'Usque ad Hyperboreos et ' Coiitinetnr Garumna flnmine, O- mare ad Oceanuni ;' Lucius Ampe- ceano mari,' asOuDENDOBP reads, lius Mentor. I. ' Aqua, ex qua mare 10. Frumenti commeatusque] Cae- Oceannm ;' Pomp. Mela 2,6. p. sar is accustomed to join these 246. 'Paulatim se in nostrum et words: 1,48.3,6. 4, 30. 7, 38. B. Oceanum mare extendit ;' 3, 3. Afr. 8. 76 DE BELLO GALLICO. ipsi, omnes fere, qui eo mari uti consuerant, habent vectigales. Ab iis fit initium retinendi Silii atque Velanii, quod per cos suos se obsides, quos Cras- so dedissent, recuperaturos existimabant. Horum auctoritate finitimi adducti, (ut sunt Gallorum subita et repentina consilia,) eadem de causa Trebium Terrasi- diumque retinent, et, celeriter missis legatis, per suos principes inter se conjurant, nihil nisi communi consilio acturos, eundemque omnis fortunae exitum esse laturos : Teliquasque civitates solicitant, ut in ea libertate, quani a majoribus acceperant, permanere, quara Romanorum servitutem perferre mallent." Omni ora maritima ce- leriter ad suam sententiam perducta, communem lega- tionem ad P. Crassum raittunt, * si velit suos recipere, obsides sibi remittat.' 9. Quibus de rebus Caesar ab Crasso certior factus, quod ipse aberat longius, naves interim longas aedificari in flumine Ligeri, quod influit in Oceanum, remiges ex Provincia institui, nautas gubernatoresque comparari jubet. His rebus celeriter administratis, ipse, cum pri- mum per anni tempus potuit, ad exercitum contendit. Veneti reliquaeque item civitates, cognito Caesaris ad- ventu, simul quod, quantum in se facinus admisissent, intelligebant, (legatos, quod nomen ad omnes nationes sanctum inviolatumque semper fuisset, retentos ab se et in vincula conjectos,) pro magnitudine periculi bel- lum parare, et maxime ea, quae ad usum navium perti- nent, providere instituunt ; hoc majore spe, quod mul- tum natura loci confidebant. Pedestria esse itinera con- cisa sestuariis, navigationem impeditam propter inscien- tiam locorum paucitatemque portuum sciebant : neque nostros exercitus propter frutnenti inopiam diutius apud se morari posse, confidebant: ac jam, ut omnia contra opinionem accederent, tamen se plurimum navibus posse: Romanos neque ullam facultatera habere na- il. Mallent] Tliere is no occasion ficit,' B. Afr. 37. 'Imperat nf es- to substitute malint ; for "Caesar sent praesto,' 85. ' Ut fnea salntem chfwliere uses an imperf. of the pararent, egrediuntur,' 88. ' Hor- 8tibj. after the present, if we are to tatur nt servitia nianuinitterent,' confide in the Mss. : 1, 8. B. C. 2, ' Cohortatur ut portae aperiren- 39. ' Accelerat ut posset,' B. C. 3, tur.' " Oudendorp. 109. ' Ut in potestate haberet, ef- LIBER III. CAP. 11. 77 vium, neque eorum locorum, ubi bellum gesturi essent, vada, portus, insulas novisse : ac longe aliam esse navigationem in concluso mari atque in vastissimo atque apertissimo Oceano, 11 perspiciebant. His initis consiliis, oppida muniunt, frumenta ex agris in oppida comportant, naves in Venetiam, ubi Caesarem primum bellura gesturum constabat, quara plurimas possunt, cogunt. Socios sibi ad id bellum Osismios, Lexovios, Nannetes, Ambiliatos, Morinos, Diablintes, Menapios asciscunt : auxilia ex Britannia, quae contra eas re- giones posita est, arcessunt. 10. Erant hae difficultates belli gerendi, qnas supra ostendimus ; sed multa Caesarem tamen ad id bellum incitabant : injuriae retentorum equitum Romanorum ; rebellio facta post deditionem ; defectio datis obsidi-* bus ; tot civitatum conjuratio ; in primis, ne, hac parte neglecta, reliquae nationes idem sibi licere arbitrarentur. Itaque cum intelligent, oranes fere Gallos novis rebus studere, et ad bellum mobiliter celeriterque excitari, omnes autem homines natura libertati studere et condi- tionem servitutis odisse, priusquam plures civitates con* spirarent, partiendum sibi ac latius distribuendum exer- citum putavit. 11. Itaque T. Labienum legatura in Treviros, qui proximi Rheno flumini sunt, cum equitatu mittit. Huic mandat, Remos reliquosque Belgas adeat atque in offi- cio contineat, Gcrmanosque, qui auxilio ,J a Belgis arcessiti dicebantur, si per vim navibus flumen transire 12. In concluso mari atque in vas- fnere,' where Scheffer, against the tissi mo atque apertissimo Oceano] Lu- authority of all the Mss., rejects can 3, 651. ' Brachia nee licuit vasto in ; Val. Max. 3, 2, 12. ' A Thraci- jactare profundo.Sed clanso periere bus, quorum is magnum mime rum mari.' Vastum mare, vasti campi in pra^sidio habebat,' i. e. auxilia- are frequently put for ' a wide and res; Florus 3, 3, 13. 'Quae quasi open sea.' snbsidio Noricos insederat Alpinm 13. Auxilio~\ " The most ancient tnmulos,' where the Mss. of others Ms. Petav. in auxilio, ' among the and four Leyden Mss. have in sub- auxiliaries.' If several Mss. con- sidio, and rightly too. Salmasius firmed this lection, I should not and Dnker read insubsidium. Caps, condemn it. For so without doubt B. G. 6, 33. ' Legioni quae in pra- we ought to read from the Mss. in sidio relinquenatur,' but there it Frontinus 2, 13. ' Cum in auxilio may denote a place. Eutrop. 6, 22. jEgyptiisadversus Persas venisset/ 'Qui Pompeio in aiixUium apud Justin 5, 11. ' In eo prcelio decern Thessaliam fuerat,' Ms. auxilio." aiillia Graecorum in auxilio Cyri Oudenborp. 78 DE BELLO GALLICO. conentur, prohibeat. P. Crassum cum cohortibus le- gionariis duodecim et magno numero equitatus in Aqui- taniam proficisci jubet, ne ex his nationibus auxilia in Galliarn mittantur ac tantae nationes conjungantur. Q. Titurium Sabinum legatum cum legionibus tribus in Unellos, Curiosolitas, Lexoviosque mittit, qui earn ma- num distinendam curet. D.Brutum adolescentem classi Gallicisque navibus, quas ex Pictonibus et Santonis re- liquisque pacatis regionibus convenire jusserat, prasfi- cit, et, cum primum possit, in Venetos proficisci jubet. Ipse eo pedestribus copiis contendit. 12. Erant ejusmodi fere situs oppidorum, ut, posita in extremis lingulis" 4 promontoriisque, neque pedibus aditum haberent, cum ex alto se aestus incitavisset,' 5 quod bis accidit semper horarum xn spatio, neque navibus, quod, rursus minuente a;stu, naves in vadis afflictarentur. Ita utraque re oppidorum oppugnatio impediebatur ; ac, si quando magnitudine operis forte superati, extruso mari aggere ac molibus, atque his ferme oppidi mcenibus adaequatis, suis fortunis despe- rare cceperant, magno numero navium appulso, cujus rei summam facultatem habebant, sua deportabant om- nia seque in proxima oppida recipiebant. Ibi se rursus iisdem opportunitatibus loci defendebant. Haec eo fa- cilius magnam partem asstatis faciebant, quod nostras naves tempestatibus detinebantur summaque erat vasto atque aperto mari, magnis asstibus, raris ac prope nullis portibus, difficultas navigandi. 13. Namque ipsorum naves ad hunc modum facta? armatasque erant. Carinas aliquanto planiores, quam nostrarum navium, quo facilius vada ac decessum aestus excipere possent : proras admodum erectae, atque item 14. In extremis lingulis] I. e. 'Te- in;' for, in (lie word< of Silins Itali- nnibus linguis,' Lucan 1, Gl-1. Sal- ens 3, 59. ' Luna hnmissta per car- inas. Plin. E- sarGallorum falcatas quadrigaa ea- dem raiione palis defixis excepitj inhibnitqne.' We ran scarcely doubt that these words were take! from the Ephemerides of Civsar." Dionvs. Vossils. LIBER IV. CAP. 26. 107 Quibus rebus nostri perterriti, atque hujus omnino generis pugnce imperiti, non eadem alacritate ac stu- dio, quo in pedestribus uti proeliis consueverant, ute- pantur." 25. Quod ubi Csesar animum advertit, naves longas, quarum et species erat barbaris inusitatior et motus ad usum expeditior, paulum removeri ab onerariis navibus et remis incilari et ad latus apertum hostiura consti- tui, atque inde fundis, sagittis, toruientis, hostes pro- pelli ac subraoveri jussit: quae res magno usui nostris i'uit. Nam et navium figura et temorum motu et inusi- tato genere tormentorum permoti barbari constiterunt, ac paulum modo pedem retulerunt. Atque nostris mili- tibus cunctantibus, maxime propter altitudinem maris, qui decimae legionis aquilam ferebat, contestatus Deos, ut ea res legioni feliciter eveniret : 'Desilite,' inquit, '. commilitones, nisi vultis aquilam hostibus prodere : ego certe meum reipublicae atque imperatori officium praestitero.' Hoc cum magna voce dixisset, ex navi se projecit atque in hostes aquilam ferre ccepit. Turn nostri, cohortati inter se, ne tantum dedecus* 6 admitteretur, universi ex navi desiluerunt : hos item ex proximis pri- mis navibus cum conspexissent, subsecuti hostibus ap- propinquarunt. 26. Pagnatum est ab utrisque acriter ; nostri tamen, quod neque ordines servare, neque nrmiter insistere, neque signa subsequi poterant, atque alius alia ex navi, quibuscumque signis occurrerat, se aggregabat, magno opere perturbabantur. Hostes vero, notis omnibus va- 35. Utebantur] " This is not ob- 'Auctoritate niti,' 35. « Vi niteba- jectionable, because Caesar fre- tur.' Ciacconiiis restores it to B. fluently so repeats a verb, and Ci- Alex. 58. There is the same vatia- acconios does ill in ejecting uti. tion in Nepos Phoc. 3. In Cass. But the Oxford Ms. here exhibits a B. G. 1, 13. we have, ' Insidiis ni- reading of no less elegance, niteban- terentnr.' On the contrary in tur. See 7, 63. B. C. 1, 35. ' Ta- Apnl. Met. 3. p. 43. we must write men virtute et patientia niteban- on the authority of a Ms., consulted tur;' Val. Max. 3,2,23. 'Siimmo by me, * Violentia utitur,' not ni- stndio ad id capiendum niteretnr,' iitur, asScioppins Snsp.Lect. 3,16. where see Vorst.; 8, 6. 'Forum had formerly conjectured." Ouden. sumnio studio nitebat nr;' B. Alex. 36. Tantum declecus] "To aban- 20. ' Animo nixi ;' B. C. 2, 6. ' Ce- don their eagles or standards, was leritate navis enisus est,' w!«ere accounted the greatest dishonor, many Mss. exhibit usus. There is See J. Lips. Mil. Rom. 4, 5." Da- the same confusion in B. C. 3, 43. vies. 108 DE BELLO GALLICO. dis, ubi ex littore aliquos singulares ex navi egredientes conspexerant, incitatis equis impeditos adoriebantur : plures paucos circumsistebant : alii ab latere aperto in universos tela conjiciebant. Quod cum animum adver- tisset Caesar, scaphas longarum navium, item specula- toria navigia militibus compleri jussit, et, quos laboran- tes conspexerat, iis subsidia submittebat. Nostri, simul in arido constiterunt, suis omnibus consecutis, in hostes impetum fecerunt atque eos in fugam dederunt, neque longius prosequi potuerunt, quod equites cursum tenere atque insulam capere non potuerant. Hoc unum ad pristinam fortunam Caesari defuit. 27. Hostes prcelio superati, simul atque se ex fuga receperunt, statim ad Caesarem legatos de pace mise- runt : obsides daturos, quaeque im per asset sese facturos, polliciti sunt. Una cum his legatis Commius Atrebas venit, quern supra demonstraveram a Caesare in Bri- tanniam praemissum. Hunc illi e navi egressum, cum ad eos imperatoris mandata perferret, comprehende- rant atque in vincula conjecerant : turn, prcelio fac- to, remiserunt et in petenda pace ejus rei culpam in multitudinem contulerunt, et, propter imprudentiam at jgnosceretur, petiverunt. Caesar questus, quod, cum ultro in continentem legatis missis pacem ab se petis- sent, bellum sine causa intulissent, ignoscere impruden- tias dixit, obsidesque imperavit: quorum illi partem sta- tim dederunt, partem, ex longinquioribus locis arcessitam, paucis diebus sese daturos dixerunt. Interea suos re- migrare in agros jusserunt, principesque undique conve- nere et se civitatesque suas Caesari commendare ccepe- runt. 28. His rebus pace confirmata, post diem iv, quam est in Britanniam ventum, naves xv in, de quibus supra demonstratum est, quae equites sustulerant, ex superiore portu leni vento solverunt. Quae cum appropinquarent Britanniae et ex castris viderentur, tanta tempestas subito coorla est, ut nulla earum cursum tenere posset, sed aliae eodem, unde erant profecloe, rel'errentur ; aliae ad inl'eriorem partem insula-, qua? est propius solis occa- sum, magno sui cum periculo dejicerentur : 57 quae tamen, 37. Dpjiceren(ur~\ " An unexcep- to wliat is impelled downwards, tionable word : dejicitur is applied Ciacconius erroneously read rijice- LIBER IV. CAP. 31. 109 anchoris jactis cum fluctibus complerentur, necessario adversa nocte in altura provectae continentem petie- runt. 29. Eadera nocte accidit, ut esset luna plena, qui dies 38 maritimos aestus maxiraos in Oceano efficere con- suevit : nostrisque id erat incognitura. Ita uno tempore et longas naves, quibus Caesar exercitum transportan- dum curaverat, quasque in aridum subduxerat, sestus complebat ; et onerarias, quae ad anchoras erant deliga- tas, tempestas afflictabat ; neque ulla nostris facultas aut administrandi, aut auxiliandi, dabatur. Compluri- bus navibus fractis, reliquae cum essent, funibus, an- choris, reliquisque armamentis amissis, ad navigandum inutiles, magna, id quod necesse erat accidere, totius exercitus perturbatio facta est : neque enim naves erant alias, quibus reportari possent ; et omnia deerant, quae ad reficiendas eas usui sunt, et, quod omnibus consta- bat, hyemari in Gallia oportere, frumentum his in locis in hyemem provisum non erat. 30. Quibus rebus cognitis, principes Britannise, qui post proelium factum ad ea, quae jusserat Caesar, faci- enda convenerant, inter se collocuti, cum equites et naves et frumentum Romanis deesse intelligerent, et paucitatem militum ex castrorum exiguitate cognosce- rent, quae hoc erant etiam angustiora, quod sine impedi- ments Caesar legiones transportaverat, optimum factu esse duxerunt, rebellione facta, frumento commeatuque nostros prohibere et rem in hyemem producere, quod, iis superatis, aut reditu interclusis, neminem postea belli inferendi causa in Britanniam transiturum confide- bant. Itaque, rursus conjuratione facta, paulatim ex castris discedere ac suos clam ex agris deducere coepe- runt. 31. At Caesar, etsi nondum eorum consilia cognove- rat, tamen et ex eventu navium suarum, J 9et ex eo, quod rentur. For Caesar, in order to tia, quod tempus,' where see Cort. explain the reason of this word, (Horace Od. 4, 11, 14.)" Ouden- himself says a little before, ' Ad in- dorp. feriorem insula partem.' " Dionys. 39. Ex eventu navium suarum] Vossius. " From what had happened to 38. Luna plena, qui dies'] "B. C. them. So Val. Max. 1, 6, 1. 'Quo 3, 22. ' Jussu Pompeii, quae manda- genere monstri tanti apparatus sig- ta;' Sallust B. J. 36. 'Antecomi- nificatns est eventus.' Hirt. B. G. Ccesar. K 110 DE BELLO GALLICO. obsides dare intermiserant, fore id, quod accidit, suspi- cabatur. Itaque ad omnes casus subsidia comparabat: nam et frumentum ex agris quotidie in castra confere- bat, et, quae gravissime afflictae erant naves, earum ma- teria atque aere ad reliquas reficiendas utebatur, et, quae ad eas res erant usui, ex continenti comportari jubebat. Itaque, cum id summo studio a militibus administrare- tur, duodecini navibus amissis, reliquis ut navigari com- mode posset, effecit. 32. Dura ea geruntur, legione ex consuetudine una frumentatum missa, quae appellabatur septima, neque ulla ad id tempus belli suspicione interposita, cum pars bominum in agris remaneret, pars etiam in castra venti- taret, ii, qui pro portis castrorum in statione erant, Cae- sari renuntiarunt, pulverem majorem, quam consuetudo ferret, in ea parte videri, quam in partem legio iter fecisset. Caesar id, quod erat, suspicatus, aliquid novi a barbaris initum consilii, cohortes, qua3 in stationibus erant, secum in earn partem proficisci, duas ex reliquis in stationem succedere, reliquas armari et confestim sese subsequi jussit. Cum paulo longius a castris proces- sisset, suos ab hostibus premi, atque aegre sustinere, et conferta legione ex omnibus partibus tela conjici, ani- Biura advertit. Nam quod, omni ex reliquis- partibus demesso frumento, pars una erat reliqua, suspicati hostes, hue nostros esse venturos, noctu in sylvis deli- tuerant : turn dispersos, depositis armis, in metendo oc- cupatos, subito adorti, paucis interfectis, reliquos incer- tis ordinibus perturbaverant: simul equitatu atque essedis circomdederant. 33. Genus hoc est ex essedis pugnae : primo per omnes partes perequitaut et tela conjiciunt, atque ipso terrore equorum et strepitu rotarum ordines plerumque perturbant, et, cum se inter equilum turmas insinuave- rint, ex essedis desiliunt et pedibus proeliantur. Auriga.* interim paulatim ex prcelio excedunt, atque ita curru 8,21. ' Qua? Bellovacornm specn- rerum eventus, which is a nearer ap- labantnr eventum.' In tiie same proximation to the reading of the way Livy 7, 9. 33; 48. ' It;» Africa Mss." Davies. Ca>s. B. G. 7, 77. Hannibal excessit, s;rpius patriae, « Exitus fortunarum ;' B. C. 2, 5. nnam suornm eventus miseratns,' • Suarnm omnium fortttnarum even- wheie J. F. Gronov. reads suos turn.'" Oidendorp. eventus, but I should prefer suarum LIBER IV. CAP. 35. Ill se collocant, ut, si illi a multitudine hostium premantur, expeditum ad suos receptura habeant. Ita mobilitatem equitum, stabilitatem peditum, in proeliis praestant ; ac tantum usu quotidiano et exercitatione efficiunt, uti in declivi ac pra?cipiti loco incitatos equos sustinere et brevi moderari ac flectere, et per temonem percurrere, et in jugo insistere, et inde se in currus citissime reci- pere consuerint. 34. Quibus rebus, perturbatis nostris novitate pugnae, tempore opportunissitno Caesar auxilium tulit: namque ejus adventu hostes constiterunt, nostri se ex timore re- ceperunt. Quo facto, ad lacessendum+° et ad commit- tendum prcelium alienum esse tempus arbitratus, suo se loco continuit, et, brevi tempore intermisso, in castra legiones reduxit. Dura haec geruntur, nostris omnibus occupatis, qui erant in agris, reliqui discesserunt. Se- cutae sunt continuos compiures dies tempestates, quae et nostros in castris continerent, et hostem a pugna prohi- berent. Interim barbari nuntios in omnes partes dimi- serunt, paucitatemque nostrorum militum suis praedica- verunt, et, quanta praedae faciendae atque in perpetuum sui liberandi facullas daretur, si Romanos castris expu- lissent, demonstraverunt. His rebus celeriter magna multitudine peditatus equitatusque coacta, ad castra venerunt. 35. Caesar, etsi idem, quod superioribus diebus acci- derat, fore videbat, ut, si essent hostes pulsi, celeritate periculum effugerent ; tamen nactus equites circiter triginta, quos Commius Atrebas, de quo ante dictum est, secum transportaverat, legiones in acie pro castris con- stituit. Commisso proelio, diutius nostrorum miiitura impetum hostes ferre non potuerunt, ac terga verterunt. Quos tanto spatio secuti, quantum cursu et viribus effi- cere potuerunt, compiures ex iis occiderunt ; deinde, 40. Ad lacessendum] " Livy 33, 7. Lucan 3, 553. ' Sed Graiis habiles ' Principio a paucis procsurentibm pugnamque lacessere pinns,' and laeessita pugna est ;' Lucan 4, 720. so the Ms. Taur. ap. Stat. 2, 158. T Mittitur exigua qui prcelia prima ' privamque lacessere pugnam.' lu lacessat, Eliciatque mann.' See other places Caesar substitutes com- Virg. ./En. 5, 429. 11, 253. Stat, movere prcelium, as in 1, 23. and Theb. 1, 413." Davies. "Laces, prcelii solicitationes, as in 2, 8.: see sere pugnam, is an elegant expres- the notes on both places." Ouden- sion, about which see my note on dorp. 112 DE BELLO GALLICO. omnibus louge lateque afflictis incensisque, se in castra receperunt. 36. Eodera die legati, ab hostibus missi ad Caesarem de pace, venerunt. His Caesar numerum obsidum, quem antea imperaverat, duplicavit, eosque in continentem adduci jussit, quod, propinqua die aequinoctii, infirmis navibus, hyemi navigationem subjiciendam non existi- mabat. Ipse, idoneam tempestatem nactus, paulo post mediam noctem naves solvit, quae omnes incolumes ad continentem pervenerunt ; sed ex his onerariae duae eos- dem, quos reliquas, portus capere non potuerunt, et paulo infra delatae sunt. 37. Quibus ex navibus cum essent expositi milites circiter ccc, atque in castra contenderent, Morini, quos Csesar, in Btitanniam proficiscens, pacatos reliquerat, spe praedae adducti, primo non ita magno suorum nu- mero circumsteterunt, ac, si sese interfici nollent, arma ponere jusserunt. Cum illi orbe facto sese defenderent, celeriter ad clamorem hominum circiter millia vi con- venerunt. Qua re nuntiata, Caesar omnem ex castris equitatum suis auxilio misit. Interim nostri milites impetum hostium sustinuerunt, atque amplius horis qua- tuor fortissime pugnaverunt, et, paucis vulneribus ac- ceptis, complures ex iis occiderunt. Postea vero quam equitatus noster in conspectum venit, hostes abjectis armis terga verterunt, magnusque eorum numerus est occisus. 38. Cassar postero die T. Labienum legatum, cum iis legionibus, quas ex Britannia reduxerat, in Morinos, qui rebellionem fecerant, misit. Qui cum propter sic- citates paludum, quo se reciperent, non haberent, (quo perfugio superiore anno fuerant usi,) omnes fere in po- testatem Labieni venerunt. At Q. Titurius et L. Cotta, legati, qui in Menapiorum fines legiones duxerant, omnibus eorum agris vastatis, frumentis succisis, a?di- ficiis incensis, quod Menapii se omnes in densissimas sylvas abdiderant, se ad Caesarem receperunt. Caesar in Belgis omnium legionum hyberna constituit. Eo duaj omnino civitates ex Britannia obsides miserunt; reliquae neglexerunt. His rebus gestis, ex Uteris Caesaris dic- rum xx supplicatio a Senatu decreta est. C. JULII C^SARIS COM MENTARII DE BELLO GALLICO. BOOK V. THE ARGUMENT. . Caesar, leaving orders with his lieutenants in Gaul to build a fleet, sets out for Italy and Illyricum, where he puts a stop to the incursions of the Pirustae ; 2. Returning thence into Gaul, he marches against the Treviri, and quiets the disturbances in that province; 4. Dumnorix withdrawing from the Roman camp with the ^Eduan cavalry, is pursued and slain; 7. Caesar passes over into Britain; 8. And forces the enemy from the woods, in which they had taken shelter; 9. But understanding that his fleet had suffered greatly by a storm, he quits the pursuit of the Britons, re- pairs his fleet, fortifies his camp, and then returns against the enemy; 10. A description of Britain, and its inhabitants; 11. Caesar defeats the Britons in various encounters; 14. Passes the Thames; 19. Returns into Gaul ; 20. And because of the great scarcity of corn, distributes his legions among the several states; 21. Tasgetius slain among the Camutes ; 22. Ambiorix and Cativulcus excite several states to a revolt; 23. Ambiorix by an artful speech persuades Titurius to quit his camp, and attacking him in his march, cuts him off with his whole party ; 30. Being afterwards joined by the Nervians, he falls upon Cicero's camp ; 114 DE BELLO GALLICO. 36. The noble emulation of Pulfio and Varenus ; 37. Cassat marches to Cicero's relief; 41. The Gauls quit the siege, and advance to meet him ; 42. Caesar defeats them in bat- tle ; 44. And to prevent iheir continual revolts, resolves to pass the winter in Gaul ; 45. The Senones, Treviri, and other states, bear the Roman yoke with impatience; 47. Indutiomarus attacks Labienus's camp ; 49- But being slain in the attempt, the Gauls separate, and tranquillity is in a great measure restored. 1. Lucio Doraitio, Appio Claudio, coss. discedens ab hybernis Caesar in ltaliam, ut quotannis facere con- suerat, legatis imperat, quos legionibus praefecerat, uti, quamplurimas possent, hyeme naves aedificandas vete- resque reficiendas curarent. Ear urn modum formamque demonstrat. Ad celeritatem onerandi subductionesque 1 paulo facit humiliores, quara quibus in nostro mari uti consuevimus ; atque id eo magis, quod propter crebras commutationes asstuum minus magnos ibi fluctus fieri cognoverat : ad onera et ad multitudinem jumentorum transportandam paulo latiores, quam quibus in reliquis utiraur maribns. Has omnes actuarias z imperat fieri, quam ad rem multum humilitas adjuvat. Ea, quae sunt usui ad armandas naves, ex Hispania apportari jubet. Ipse, conventibus Galliae citerioris peractis, in Illy- ricum proficiscitur, quod a Pirustis finitimam partem Provincial incursionibus vastari audiebat. Eo cum ve- 1. Subductionesque'] Subducere nates, others, i.e. took le«s water ; they Virg. An. 1, 555. 577. Caes. B. C. may be called frigates or brigan- 3, 23. Livy 29, 1. ' to draw them tines. Livy 25, 30. ' In hoc tu- from the water to the shore, to mnltii actuaries naves instructs bring them into the dock-yard to be jam ante, circumveclapque annates repaired ;' and the contrary process exponiint ;' Caps. B. C. 1, 27. ' Ac- of ' launching them, or drawing tuaria navigia,' pinnaces or fly- them from the shore or dock-yard boats; Sallust Fragm. and Sisenna into the water,' is termed deducere ap. Non. 13, 9. Sometimes nana naves. Plant. Most. 3, 2, 50. ' Na- or navigium is understood, Cic. Att. vis subducta era! tuto in terra.' 5, 9. ' Actuariis autem minutis Pa- 2. Omnes actuarias'] Vessels of tras accedtre sine impediments, this description were remarkable non salis visum est decorum ;' Gell. for lightness and swiftness, and so 10, 25. ' Navium autem appellatio- called from the ease with which nes hae sunt, celoces, lembi,uctuariu:' they sailed ; they were impelled by See Isidor. 19, 1. Jo. Scheti'er Mil. sails and oars, and were lower than Nav. 2, 2. p. 81. LIBER V. CAP. 3. 115 nisset, civitatibus milites imperat, certumque in locum convenire jubet. Qua re nuutiata, Pirustas legatos ad eum raittunt, qui doceant, nihil earuni rerum publico factum consilio, seseque paratos esse demonstrant, omni- bus rationibus de injuriis satisfacere. Accepta oratione eorum, Caesar obsides imperat, eosque ad certam diem adduci jubet: nisi ita fecerint, sese bello civitatem per- secuturum demonstrat. His ad diem adductis, ut impe- raverat, arbitros inter civitates dat, qui litem asstiment pcenamque constituant. 2. His confectis rebus conventibusque peractis, in citeriorem Galliam revertitur, atque inde ad exercitum proficiscitur. Eo cum venisset, circuitis omnibus hy- bernis, singular! militum studio, in summa omnium rerum inopia, circiter DC ejus generis, cujus supra de- monstravimus, naves et longas xxvm invenit instruc- tas, 3 neque multum abesse ab eo,* quin paucis diebus deduci possent Collaudatis militibus atque iis qui negotio prasfuerant, quid fieri velit, ostendit, atque omnes ad portum Itium convenire jubet, quo ex portu commodissimum in Britanniam transmissum esse cogno- verat, circiter millium passuum xxx a continenti. Huic rei quod satis esse visum est militum, reliquit: ipse cum legionibus expeditis iv et equitibus dccc in fines Trevi- rorum proficiscitur, quod hi neque ad concilia veniebant, neque imperio parebant, Germanosque transrhenanos solicitare dicebantur. 3. Haec civitas longe plurimum totius Galliee equitatu valet, magnasque habet copias peditum, Rhenumque, ut supra demonstravimus, tangit. In ea civitate duo de principatu inter se contendebant, Indutiomarus* et Cinge- torix : ex quibus alter, simul atque de Csesaris legionum- 3. Instruclas] I. e. 'Rigged.' Tusc. 1, 31. ' Tantum antem abest " B. G. 5, 5. ' Reliquas paratas ad ab eo, ut malum mors sit.' navigandum atque omnibus rebus 5. Indutiomarus] " Writers, who instructas invenit ;' B. C. 1, 36. 3, study perspicuity, often indulge in 100. ' Tectas instructasqne sea- such repetitions. Minncius Felix phas ;' Virg. iEn.2, 254. ' Phalanx Oct. p. 52. : ' Sit Tbales Milesius instructis navibus ibat ;' Justin 5, omnium primus, qui primus de cce- 4, 1. ' Instructis navibus expecta- lestibus disputavit. Idem Thales bant;' Frontinns 2, 5, 47. 'In- Milesius rerum initium aquam dix- strncta classis ad pngnandum pro- it.' See also Caes. B, G. 4, 13." cessisset.' " Ouuenborp. Davies. 4. Neque multum abesse ab eo] Cic 116 DE BELLO GALLICO. que adventu cognitum est, ad eura venit; se suosque omnes in officio futuros, neque ab amicitia Populi Romani defecturos confirmavit; quaeque in Treviris gererentur, ostendit. At Indutiomarus equitatum pedi- tatumque cogere, iisque, qui per aetatem in armis esse non poterant, in sylvam Arduennam abditis, quae ingenti magnitudine per medios fines Trevirorum a flumine Rheno ad initium Remorum pertinet, bellura parare instituit. Sed postea quara nonnulli principes ex ea civitate, et familiaritate Cingetorigis adducti et adventu nostri exercitus perterriti, ad Caesarem venerunt, et de suis privatim rebus ab eo petere cceperunt, quoniam civitati consulere non possent: Indutiomarus, veritus ne ab omnibus desereretur, legatos ad Caesarem mittit; sese idcirco ab suis discedere atque ad eurn venire noluisse, quo faciiius civitatem in officio contineret, ne omnis nobilitatis discessu plebs propter imprudentiam laberetur. Itaque esse civitatem in sua potestate, seque, si Caesar permitteret, ad eum in castra venturura, et suas civitatisque fortunas ejus fidei permissurum. 6 4. Caesar, etsi intelligebat, qua de causa ea diceren- tur, quaeque eum res ab instituto consiiio deterreret, tamen, ne aestatem in Treviris consumere cogeretur, omnibus ad Britannicum bellum rebus comparatis, In- dutiomarum ad se cum ducentis obsidibus venire jussit. His adductis, in iis filio propinquisque ejus omnibus, quos nominatim evocaverat, consolatus Indutiomarum hortatusque est, uti in officio permaneret : nihilo tamen secius, principibus Trevirorum ad se convocatis, hos singillatim Cingetorigi conciliavit : quod cum merito ejus ab se fieri intelligebat, turn magni interesse arbi- trabatur, ejus auctoritatem inter suos quamplurimum 6. Fidei permissurwri] "See 1,44. Edd. where Elmenhorstius, Scriv. ad Lucan. 7, 28G.; Livy 36,27. ' Ut and Flor. give commiserat, which is in tidem se permillerent Rom. ;' contrary to the general sty le of Cic. Cat. 1,2. ' C. Mario et L. Va- Apul., though he is not always oon- lerio Coss. est permissa resp.,' sistent. See Prtc. Add. ad 4. p.6T. which ought not to be altered ; It has a larger meaning than com- Czes. B.G. 5, 11. ' Sumnia imperii miltere : Cic. Verr. 1,32. * Incom- permissa Cassivellano,' B.C. 1,9.; moda sua nostris committere legi- Apnl. Met. 8. p. 168. ' Cui cnnctam bits, quam dolori suo permittere ramili.i' tutelam dominaa permise- maluei unt.' " Ol'Uenuoki'. rat suns,' so the Mss. and ancient LIBER V. CAP. 6. 117 valere, cujus tam egregiam in se voluntatem perspexis- set. Id factum graviter tulit Indutiomarus, suam gratiam inter suos minui; et, qui jam ante inimico in nos animo fuisset, multo gravius hoc dolore exarsit. 5. His rebus constitutis, Caesar ad portum Itium cum legionibus pervenit. lbi cognoscit, XL naves, quae in Meldis factae erant, tempestate rejectas, cursum tenere non potuisse, atque eodem, unde erant profectae, rever- tisse: reliquas paratas ad navigandum atque omnibus rebus instructas invenit. Eodem totius Galliae equita- tus convenit, numero millium quatuor, principesque omnibus ex civitatibus : ex quibus perpaucos, quorum in se fidem perspexerat, relinquere in Gallia, reliquos obsidum loco secum ducere, decreverat ; quod, cum ipse abesset, motum Galliae verebatur. 6. Erat una cum ceteris Dumnorix iEduus, de quo ab nobis antea dictum est. Hunc secum habere in primis constituerat, quod eum cupidum rerum novarum, cupi- dum imperii, magni animi, magnae inter Gallos auctori- tatis, cognoverat. Accedebat hue, quod jam in concilio iEduorum Dumnorix dixerat, sibi a Caesare regnum civitatis deferri : quod dictum iEdui graviter ferebant, neque recusandi aut deprecandi causa legatos ad Caesa- rem mittere audebant. Id factum ex suis hospitibus Caesar cognoverat. Ille omnibus primo precibus petere contendit, ut in Gallia relinqueretur; partim, quod in- suetus navigandi mare timeret; partim, quod religioni- bus 7 sese diceret impediri. Posteaquam id obstinate sibi negari vidit, omni spe impetrandi ademta, principes Gal- liae solicitare, sevocare singulos hortarique coepit, uti in continenti remanerent; metu territare, non sine causa fieri, ut Gallia omni nobilitate spoliaretur: id esse con- 7. Religionibus'] " Perhaps be- 5. p. 380. Rhod." Davies. " So cause be pretended that the omens also Rliellicanus and Glandorpius or auspices were adverse to him. understand the passage, while Ho- So Pharnaces ap. Hirt. B. Alex. 74. tomann with less propriety refers ' Auspiciis et religionibus inductus it to the performance of a vow, or — descendere praerupta valle coe- of funeral rites. Sneton. Ca?s. 86. pit. 5 This interpretation is the more ' Ideoque et quae religiones mone- likely, because among the Gauls rent, et qua? renuntiarent amici, were prophets, who Sid re rrjs olu- neglexisse ;' 59. ' Ne religione qui- voffKonias ical Sias rrjs ra>v lepetcov 6v- dem ulla aquoquam incepto abster- xrias, rk /liWovra irpoAfyovai, km. irav ritus.' See also Livy i, 31." Oui)EN- rb irXrfios exovcriv virfiKoov, Diod. S. DORP. 118 DE BELLO GALLICO. silium Caesaris, ut, quos in conspectu Galliae interficere vereretur, hos omnes in Britanniam transductos necaret : fidem reliquis interponere, jusjurandum poscere, ut, quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent. Haec a compluribus ad Caesarem de- ferebantur. 7. Qua re cognita, Caesar, quod tantum civitati iEduae dignitatis tribuerat coercendum atque deterren- dum, quibuscumque rebus posset, Dumnorigem sta- tuebat; quod iongius ejus amentiarn progredi videbat, prospiciendum, ne quid sibi ac rei publicae nocere pos- set. Itaque dies circiter xxv in eo loco commoratus, quod Corus ventus navigationem impediebat, qui mag- nara partem omnis temporis in his locis fiare consuevit, dabat operain, ut in officio Dumnorigem contineret, nihilo tamen secius omnia ejus consilia cognosceret: tandem, idoneam nactus tempestatem, milites equites- que conscendere in naves jubet. At, omnium impeditis animis, 8 Dumnorix cum equitibus iEduorum a castris, insciente Caesare, domum discedere ccepit. Qua re nuntiata, Caesar, intermissa protectione atque omnibus rebus postpositis, magnam partem equitatus ad eum insequendum mittit, retrahique imperat : si vim faciat neque pareat, interfici jubet : nihil hunc se absente pro sano? facturum arbitratus, qui praesentis imperium neglexisset. Ille enim 10 revocatus resistere ac se manu defendere suorumque fidem implorare ccepit, saepe cla- mitans, 'liberum se liberaeque civitatis esse.' Illi, ut erat imperatum, circumsistunt atque hominem interfi- ciunt; at iEdui equites ad Caesarem omnes revertun- tur. 8. Omnium impeditis animis] Cic. sano maledicta maledictis refpon- de LL. 1, 3. ' Ne(|ne impedito ani- deo?' 2, 2, 24. ' Pro sano loqueris, mo res tanta suscipi potest,' occu- cum me meo appellas nomine.' Ho- pied and oppressed with cares. tomann. See N. Hems, ad Ovid. 9. Pro sano] I. e. " As a prudent Epist. Bris. Achilli v. 1)8." Davies. man, as might be expected from, or Sallust : * Popnluin Romanum hand as became a prudent man. So B. pro bono facturum, si jure gentium C. 3, 169. ' lsque maxime vellet sese prohiberet.' pro communi amico atque arbilro 10. lllc inim] "Enim is here tin controversies regum componere ;' affirmative particle, put for enim- Piaut. Men. 5, 5, 28. ' Hoc quidem tero. Tacitus uses it in the same ffidepol baud pro insano verbuni re- way, Plautus and others very of* spoudit niihi,' 42. * Satin' haec pro ten." Davies. LIBER V. CAP. 9. lip 8. His rebus gestis, Labieno in continente cum tribus legionibus et equitum millibus duobus relicto, ut portus tueretur et rem fruraentariam provideret, quaeque in Gallia gererentur cognosceret, consiliumque pro tem- pore et pro re caperet, ipse cum quinque legionibus et pari numero equitum quern in continenti relinquebat, solis occasu naves solvit, et, leni Africo provectus, 11 media circiter nocte vento intermisso, cursum non tenuit, et, longias delatus aestu, orta luce, sub sinistra Britan- niam relictam conspexit. Turn rursus, aestus commuta- tionem secutus, remis contendit, ut earn partem insulae caperet, qua optimum esse egressum superiore aestate cognoverat. Qua in re admodum fuit militum virtus 12 laudanda, qui vectoriis gravibusque navigiis, non inter- misso remigandi labore, longarum navium cursum adee- quarunt. Accessum est ad Britanniam omnibus navibus meridiano fere tempore : neque in eo loco hostis est visus, sed, ut postea Caesar ex captivis comperit, cum magnae mantis eo convenissent, multitudine navium per.territae, (qua? cum annotinis 13 privatisque, quas sui quisque com modi lecerat, amplius dccc uno erant visae tempore,) a liftore discesserant ac se in superiora loca abdiderant. 9. Caesar, exposito exercitu et loco castris idoneo capto, ubi ex captivis cognovit, quo in loco hostium 11. Provectus'] " See Burm. ad 13. Annotinis] " Annotinus is ' of Quinti!. 4, 2. ' Solvimus oratn, pro- only one year ;' the Greek Version vecti smnus ;' Anitz. ac! Aurel. rightly, ~2,vv to?s rod irp6o-0ev erovs. Vict. de-Vir. 111. 22. ' Antium pro- GIossa> : Annotinus, 'Ei-natai, eviav- vecti sunt;' Caps. B. C. 2,5. ' Freta cnoi. But I know not whether this Sicilian pro vein tin,' but she Mss. interpretation should not be disap- exhibit another reading; 3,8. 'A proved; for I think that annuus and terra provectae naves.' See aiso B. annotinus are not the same. Scali- Alex. 3. 97. ' A Caralibus secnn- ger ad Fest. derives it from annos, dum terrain provectus;' for so the annotis, so that annotinus woidd thus Mss. and old Edd. exhibit." Ou- be iroAuer^s. or annosus, which is dendorp. untrue. Annotinus is from annus, 12. Militum virtus'] Virtus here as serotinus from sero, vespertinus signifies ' patient endurance of the from vesper. So Colum. 4, 24. * Un- fatigue of rowing.' Cic. Tusc. 2, goes custodum annotinos resecato.' 18. describes virtue to be ' fortitude In the same way hornotinus is formed of mind in bearing calamities,' from hornus, and it occurs in Colum. (' fort itudo atiimi, qua mala toiera- and Cato de R. R." Dionys. Vos- m'ns ;') but Caesar here uses it to sius. See Petavius ad Themist. denoie ' bodily labor resolutely en- Or. 13. p. 665, dured.'" Davies. 120 DE BELLO GALLICO. copiae consedissent, cohortibus x ad mare relictis et equitibus ccc, qui praesidio navibus essent, de tertia vigilia ad hostes contendit, eo minus veritus navibus,' 4 quod in littore molli atque aperto deligatas ad anchoram relinquebat ; et praesidio navibus Q. Atrium praefecit. Ipse, noctu progressus millia passuum circiter xii, hos- tium copias conspicatus est. Illi, equitatu atque esse- dis ad flumen progressi, ex loco superiore nostros pro- hibere et proelium committere cceperunt. Repulsi ab equitatu, se in sylvas abdiderunt, locum nacti, egregie et natura et opere munitum, quem domestici belli, ut vide- batur, causa jam ante praeparaverant : nam crebris arboribus succisis omnes introitus erant praeclusi. Ipsi ex sylvis rari propugnabant, nostrosque intra munitiones ingredi prohibebant. At milites legionis vn, testudine facta et aggere ad munitiones adjecto, 11 locum ceperunt eosque ex sylvis expulerunt, paucis vulneribus acceptis. Sed eos fugientes Iongius Caesar prosequi vetuit, et quod loci naturam ignorabat, et quod, magna parte diei con- sumta, munitioni castrorum tempus relinqui volebat. 10. Postridie ejus diei mane tripartito milites equi- tesque in expeditionem misit, ut eos, qui fugerant, persequerentur. His aliquantum itineris progressis, cum jam extremi essent in prospectu, equites a Q. Atrio ad Caesarem venerunt, qui nuntiarent, superiore nocte, maxima coorta tempestate, prope omnes naves afflictas atque in littore ejectas esse; quod neque anchorae funesque subsisterent,' 6 neque nautae gubernatoresque vim pati tempestatis possent : itaque ex eo concursu navium magnum esse incommodum acceptum. 11. His rebus cognitis, Cresar legiones equitatumque revocari atque itinere desistere jubet: ipse ad naves revertitur : eadem fere, quae ex nuntiis literisque cogno- verat, coram perspicit, sic ut, amissis circiter XL navi- bus, reliquae tamen refici posse magno negotio videren- 14. Eo minus verilus navibus] "The 16. Subsisterent] " Livy 27, 7. phrase is somewhat unusual, but ' Vix Amiibali atque ejus armis occurs in Cic. Acad. 4, 45." Da- subsistentem ;' Ovid ex P. El. 3,4, VIES. 83. ' Res quoquc tanta fuit, quan- 15. Aggere ad munitiones adjecto] tae subsistere, suinmo jEneidos vati 11 A mount is properly said to be grande fnisset onus.' " Ovden- cast up, jaci, while a tower is said dorp. agi," (excitari 5,40.) Dionys.Voss. LIBER V. CAP. 12. 121 tur. Itaque ex legionibus fabros delegit et ex continenti alios arcessiri jubet ; Labieno scribit, ut, quam plurimas posset, iis legionibus quae sint apud eum, naves insti- tuat. Ipse, etsi res erat multae operas ac laboris, tamen commodissimum esse statuit, omnes naves subduci et cum castris una munitione conjnngit. In his rebus circiter dies decern consumit, ne nocturnis quidem teru- poribus ad laborem militum interniissis. Subductis navibus castrisque egregie munitis, easdera copias, quas ante, praesidio navibus reliquit: ipse eodem, unde re- dierat, proficiscitur. Eo cum venisset, majores jam undique in eum locum copiee Britannorum convenerant, summa imperii bellique administrandi communi consilio perraissa Cassivellauno, cujus fines a maritimis civitati- bus flumen dividit, quod appellator Tamesis, a mari circiter millia passuum lxxx. Huic superiore tem- pore cum reliquis civitatibus continentia bella interces- serant: sed nostro adventu permoti Britanni hunc toti bello imperioque pr&^fecerant. 12. Britannia? pars interior ab iis incolitur, quos natos in insula ipsa 1 ? memoria proditum dicunt: maritima pars ab iis, qui praedae ac belli inierendi causa ex Belgis transierant; qui omnes fere iis nominibus civitatum appellantur, quibus orti ex civitatibus eo pervenerunt, et bello illato ibi remanserunt atque agros colere ccepe- runt. Hominum est infinita multitudo creberrimaque aedificia, fere Gallicis consimilia : pecorum magnus Hu- merus. Utuntur aut 8ere, aut taleis ferreis, 18 ad certum pondus examinatis, pro nummo. Nascitur ibi plumbum album 1 ? in mediterraneis regionibus, in maritimis ferrum ; sed ejus exigua est copia : asre utuntur importato. Materia cujusque generis, ut in Gallia, est, preeter fagum 17. Natos in insula ipsa] "'Whose plate of iron, which he has added, ancestors sprung from Britain it- because talea is properly of wood: self.' There is a similar expression 7,73. ' Taleap pedem longse. ferreis in Thnc. 1. Tijuyovv 'AttjkV &v6poo- hamis infixi>.' The same wprd trot tpKovv oi avrol ae\, Schol. t. Afr. 18. motis corntbns agmen.' Front'm. 2, ' Subilo immittil coliorie*, tnrmas- 7, 8. ' Tninins, qua 3 eos sequprentur, que suorum,' 39. 75. 78." Oi'Df N- Hnmisit;' Civs.B.G.7,40. 'Agmen dorp. LIBER V. CAP. 20. 125 sin in fines Cassivellauni exercitum duxit; quod flumen uno omnino loco pedibus, atque hoc aegre, transire po- test. Eo cum venisset, animum advertit, 2 ? a d alteram fluminis ripam magnas esse copias hostium instructas : ripa autem erat acutis sudibus prsefixis munita; ejus- demque generis sub aqua defixse sudesflumine tegeban- tur. His rebus cognitis a captivis peri'ugisque, Caesar, prasmisso equitatu, confestim legiones subsequi jussit. Sed ea celeritate atque eo impetu milites ierunt, cum ca- pite solo ex aqua exstarent, ut hostes impetum legio- num atque equitum sustinere non possent, ripasque di- mitterent ac se fugae mandarent. 19. Cassivellaunus, ut supra demonstravimus, omni deposita spe contentions, dimissis amplioribus copiis, millibus circiter quatuor essedaiiorum relictis, itinera nostra servabat/ 8 paululumque ex via excedebat, locis- que impeditis ac sylvestribus sese occultabat, atque iis regionibus, quibus nos iter facturos cognoverat, pecora atque homines ex agris in sylvas compellebat : et, cum equitatus noster liberius praedandi vastandique causa se in agros efFunderet, omnibus viis notis seraitisque esse- darios ex sylvis emittebat, et magno cum periculo nos- trorum equitum cum iis confligebat, atque hoc metu la- tius vagari prohibebat. Relinquebatur, ut neque longius ab agmine legionum discedi Caesar pateretur, et tantum in agris vastandis incendiisque faciendis hostibus noce- retur, quantum labore atque itiuere legionarii milites ef- ficere poterant. ^0. Interim Trinobantes, prope firmissima earum re- gionum civitas, ex qua Mandubratius adolescens, Cassa- ris fidem secutus, ad eum in continentem Galliam z 9 vene- rat, (cujus pater Imanuentius in ea civitate regnum obti- 27. Animum advertit] "The com- ' Servabam vnltns dncis, et proden- mon reading is animadvertit. I fol- tia sensani Luniina :' see also 5C5." low the reading of the Ms. Noivic. Davies. "Terence Andr. 1,3,7. See the note at B. G. 1,24. The 'Me infensns servat;' and in this learned J. G. Graevins, too, has ob- spirit the British chieftain acted, served, ad Cic. Off. 2, 19. that the Yon may frequently find servare for copyists have in many places altered observare : see ad Lucan. 1,601. and this elegant mode of speech, snbsti- elsewhere." Oudendorp. tilting the other." Davies. 29. In conlinentem Galliam] So 28. Itinera nostra sercabat] I.e. Livy 31,45. ' Continens Atlica ; ' " Observabat, ihe Greek translator Nepos Thenibt. 3. and Etimeuius rightly iraperfipu. Sil. Ital. 6, 384. Paneg. 4, 3. 126 DE BELLO GALLICO. nuerat, interfectusque erat a Cassiveliauno, ipse fuga mortem vitaverat,) legatos ad Cassarem mittunt, polli- centurque, sese ei dedituros atqne imperata facturos : petunt, ut Mandubratium ab injuria Cassivellauni defen- dat, atque in civitatern mittat, qui praesit imperiumque obtineat. His Caesar iraperat obsides xl frumentumque exercitui, Mandubratiunique ad eos mittit. Uli impe- rata ceieriter fecerunt, obsides ad numerum frumentaque miserunt. 21. Trinobantibus defensis atque ab omni militum injuria prohibitis, Cenimagni, Segontiaci, Ancalites, Bi- broci, Cassi, legationibus missis sese Caesari dedunt. Ab his cognoscit, non longe ex eo loco oppidum Cassi- vellauni abesse, sylvis paludibusque munitum, quo satis magnus hominum pecorisque numerus convenerit. (Op- pidum autem Britanni vocant, cum sylvas impeditas vallo atque fossa munierunt, quo incursionis hostium vitandae causa convenire consuerunt.) Eo proficiscitur cum legionibus : locum 3 ° reperit egregie natura atque opere munitum ; tamen bunc duabus ex partibu.s oppug- nare contendit. Hostes, paulisper morati, militum nostrorum impetum non tulerunt, seseque alia ex parte oppidi ejecerunt. Magnus ibi numerus pecoris reper- tus, multique in fuga sunt comprehensi atque interfecti. 22. Dura haec in his locis geruntur, Cassivellaunus ad Cantium, quod esse ad mare supra demonstravimus, quibus regionibus quatuor reges praeerant, Cingetorix, Carvilius, Taximaguius, Segonax, nuntios mittit, atque his imperat, uti, coactis omnibus copiis, castra navalia de improvisoadoriantur atque oppugnent. Ii cum ad cas- tra venissent, nostri, ernptione facta, multis eorum inter- fectis, capto etiam nobili duce Lugotorige, suds inco- lumes reduxerunt. Cassivellaunus, hoc proslio nuntiato, tot detrimentis acceptis, vastatis finibus, maxime etiam 30. Locum'] " So also Celsius, and retain locum. For, as Incus is some- the Greek Translator with the Mss.: times corrnpfed into locus, so locus the Ms. Dorv. alone has lucum, no is on the contrary changed into lit- inelegant reading. Oasar had a ens. Ste Salinas, ad Tertnll. de little above said, Sylvas impeditas. Fallio p. 103. T<> Caesar 1$. G. fi, This word is by the facility of the 13. Is. Casauhon Prspf. ad Diojr. L. change easily corrupted into locus. Ions as.'" rightly restored luco.' Ol - See Frontinns 1, 2, 10. 8, 2, 5. Dra- dendorp. kenb. ad Liv. 21, 48. However, I LIBER V. CAP. 24. 127 permotus defectione civitatium, legatos per Atrebatera Coramium de deditione ad Caesarem mittit. Caesar, cum statuisset, hyemem in continenti propter repentinos Gallia? motus agere, neque multum asstatis superesset atque id facile extrahi posse intelligent, obsides impe- rat, et, quid in annos singulos vectigalis Populo Romano Britannia penderet, constituit : interdicit atque imperat Cassivellauno, ne Mandubratio, neu Trinobantibus bel- lum faciat. 31 23. Obsidibus acceptis, exercitum reducit ad mare, naves invenit refectas. His deductis, quod et caplivo- rum magnum numerum habebat, et nonnullae tempestate deperierant naves, duobus commeatibus Ji exercitum reportare instituit. Ac sic accidit, uti ex tanto navium numero, tot navigationibus, neque hoc, neque superiore anno, ulla omnino navis, quae milites portaret, desidera- retur : at ex iis, qua? inanes ex continenti ad eum remit- terentur, et prioris commeatus expositis militibus, et quas postea Labienus faciendas curaverat numero lx, per- paucas locum caperent; 33 reliquas fere onmes rejiceren- tur. Quas cum aliquamdiu Caesar frustra expectasset, ne anni tempore a navigatione excluderetur, quod aequi- noctium suberat, necessario angustius milites colloca- vit, ac, summa tranquillitate consecuta, secunda inita cum solvisset vigilia, 34 - prima luce terrain attigit, omnes- que incolumes naves perduxit. 24. Subductis navibus, concilioque Gallorum Sama- robrivae peracto, quod eo anno frumentum in Gallia 31. Bellum facial] This phrase a mutual protection : Ruben. Elect, occurs elsewhere, and in the best 2, 13. The Greek phrase was iro- writers: B. G. 3, 29. ' Civitatibns, pevriKos (tt6\os, as in an ancient quse proxime bellum fecerant,' Inscr. ap. Casaub. ad Sueton. Aug. where see Cellarius ; 5, 28. ' Po- 98. pulo Romano bellum facere,' where 33. Locum eaperenf] I.e. " 'Reach- see Davies ; 7, 2. ' Bellum facturos ed the destined place :' 4, 2G. ' Insu- pollicentur;' B. Afr. 8S.; Burm. ad lam capeie.' Yet Fr. Hotom. would Ovid. Met. 8,58.; Val. Max. 5,4, 3.; wrongly persuade us that the mean- Cort. ad Sallust. B. C. 26. ; Livy 1, ing is obscure, unless capere locum 38. ; Cic. pro Font. 12. be applied to the ships, which kept 32. Duobus commeatibus] Hirt. B. their course, (quae cur sum tenent.)" Afr. 31. 'Donee sibi veteranarnm Davies. legionum pars aliqua in secundo 34. Inita vigilia] Ca- ad 1'ropert. 1,6,27. See also ad ypia e\uii> to Trepi\ti(pdlv irXfjOos x^P at Ca?s. B. G. 1, 47." Davies. avaiuvav tSQaro." Dionys. Vos- 44. Tandem dat manus] " I. e. si us. See Cellaring ad C. Nepot. 'Yields,' as if conquered. Arnob. Hamilc. 1,4. 1. p. 2G. ' Sed concedainns inter- 45. Omnia c.vcogitanlur,quare] I.e. dum, manum vestris opinionibus ' They so conduct themselves as if dantes ;' Cic. de Amic, ' Qui liti- their endeavor was that.' LIBER V. CAP. 33. 133 suasum, non ab hoste, sed ab homine amicissimo Am- biorige consilium datum, longissimo agmine maximisque impedimentis. 32. At hostes, posteaquam ex nocturno fremitu vigU liisque de profectione eorum senserunt, collocatis insi- diis bipartito in sylvis opportune* atque occulto loco, a millibus passuum circiter duobus, Romanorum adven- tum expectabant : et, cum se major pars agminis in magnam convallem demisisset, ex utraque parte ejus vallis subito se ostenderunt, novissimosque premere et primos prohibere ascensu atque iniquissimo nostris loco prcelium committere cceperunt. 33. Turn demum Titurius, ut qui nihil ante providis- set, trepidare, concursare, cohortesque disponere ; hsec tamen ipsa timide atque ut eum omnia deficere videren- tur: quod plerumque iis accidere consuevit, qui in ipso negotio consilium capere coguntur. At Cotta, qui cogi- tasset, hasc posse in itinere accidere, atque ob earn causam profectionis auctor non fuisset, nulla in re com- muni saluti deerat, et in appellandis cohortandisque militibus, imperatoris ; et in pugna, militis officia prsesta- bat. Cumque propter longitudinem agminis minus fa- cile per se omnia obire, et, quid quoque loco 46 facien- dum esset, providere possent, jusserunt pronuntiare, ut impedimenta relinquerent atque in orbem consisterent. Quod consilium etsi in ejusmodi casu reprehendendum non est, tamen incommode accidit : nam et nostris mili* tibus spem minuit, et hostes ad pugnam alacriores ene- cit,Vpiod non sine summo timore et desperatione id factum videbatur. Praeterea accidit, quod fieri necesse erat, ut vulgo milites ab signis discederent, quee quisque eorum carissima haberet, ab impedimentis petere atque ab- ripere + 7 properaret, clamore ac fletu omnia comple- rentur. 46. Quoque loco] " The more re- in 7, S3. ' Quid quoque pacto agi cent Mss. Duk. Dorv. and Leid. 2. placeat/ where the best Mss. exhi- and the Edd. Rom. Med. Ven. ex- bit quoquo. See Cort. ad Sallust. hibit quoquo, as we have everywhere B. C. 13. ' Quid qnoque modo audt- quoquo modo, tempore, pacto, &c. ; but erat.' " Oudbndobp. quisque is also frequently used for 47. Abriiiere] " The Mss. And. quisquis or 'earh :' see 1,39. There- Oxon. Duk. and Leid. 3. exhibit fore I follow the older and several abripere, which I prefer to arripere. Mss. The same confusion occurs For they not only seized, but car- Ccesar. M 134 DE BELLO GALLICO. 34. At barbaris consilium non defuit: nam duces eorum tota acie pronuntiare jusserunt, ' ne quis ab loco discederet : illorum esse praedam, atque illis reservari, quaecumque Romani reliquissent : proinde omnia in victoria posita existimarent.' Erant et virtute et numero pugnando pares, nostri taraen etsi ab duce et a fortuna deserebantur, tamen omnem spem salutis in virtute po- nebant, et, quoties quaeque cohors procurreret, ab ea parte magnus hostium numerus cadebat. Qua re ani- madversa, Ambiorix pronuntiari jubet, ut procul tela conjiciant, neupropius accedant, et, quam in partem Ro- mani impetum fecerint, cedant: (levitate armorum et quotidiana exercitatione nihil iis noceri posse :) rursus se ad signa recipientes insequantur. 35. Quo prsecepto ab iis diligentissime observato, cum quaepiam cohors ex orbe excesserat atque impe- tum fecerat, hostes velocissime relugiebant. Interim earn partem nudari necesse erat et ab latere aperto tela recipi. Rursus, cum in eum locum, unde erant progres- si, reverti cceperant, et ab iis, qui cesserant, et ab iis, qui proximi steterant, circumveniebantur ; sin autem locum tenere vellent, nee virtuti locus relinquebatur, neque ab tanta multitudine conjecta tela confetti vitare poterant. Tamen tot incommodis conflictati, multis vulneribus acceptis, resistebant et, magna parte diei consumta, cum a prima luce ad horam octavam pugna- retur, nihil, quod ipsis esset indignum, committebant. Turn T. Ralventio, qui superiore anno primum pilum duxerat, viro forti et magnae auctoritatis, utrumque fe- mur tragula transjicitur. Q. Lucanius, ejusdem ordinis, fortissime pugnans, dam circumvento filio subvenit, in- terficitur : L. Cotta, legatus, omnes cohortes ordinesque adhortans, in adversum 0s 48 funda vulneratur. ried away those things. In Mas. ad Ovid. Met. 7, 731. and Obs. there is perpetual confusion with Misc. V. 2. T. 2. p. 304." Ouden- these words. See Drakenb. ad Sil. uobp. 5, 229. ad Liv. 2, 33, 7. 3, 4S. « Ab 48. In adversum os] "This is said lanio citltro arrepto :' whence arri- nearly as in Terence, in os laudare, pere in Ca?sar may be defended, or rather in the same sense as B. C. Apnl. Met. 3. p. 54. ' E mediis pa- 3, 99. • Gladio in os adversum con- pillis capillos absconditos iratus ar- jecto.' Lucan 7, 621. 'Ore quis lipuit,' but there too perhaps Hein- adverso demissum faucibus ensem sins does right in reading arripuit, Expulerit morieus anima ;' Ovid, LIBER V. CAP. 38. 135 36. His rebus permotus Q. Titurius, cum procul Am* biorigem suos cohortantem conspexisset, interpretera suum, Cn. Pompeium, ad eum mittit, rogatum, ut sibi militibusque parcat. Ille appellatus respondit : ' si velit secum colloqui, licere ; sperare, a multitudine impetrari posse, quod ad militum salutem pertineat; ipsi vero nihil nocitum iri, inque earn rem se suara fidem inter- ponere.' Ille cum Cotta saucio communicat, 'si videatur, pugna ut excedant et cum Ambiorige una colloquantur : sperare, ab eo de sua ac militum salute impetrare posse.' Cotta se ad armatum hostem iturum negat atque in eo constitit. 4 ? 37. Sabinus, quos in praesentia tribunos militum cir- cum se habebat et primorum ordinum centuriones, se sequi jubet, et, cum propius Ambiorigem accessisset, jussus arma abjicere, imperatum facit, suisque, ut idem faciant, imperat. Interim, dum de conditionibus inter se agunt longiorque consulto ab Ambiorige instituitur ser- mo, paulatim circumventus interficitur. Turn vero suo more victoriam conclamant atque ululatum tollunt, im- petuque in nostros facto, ordines perturbant. Ibi L. Cotta pugnans interficitur cum maxima parte militum^ reliqui se in castra recipiunt, unde erant egressi : ex quibus L. Petrosidius aquilifer, cum magna multitudine hostium premeretur, aquilam intra vallum projecit, ipse pro castris fortissime pugnans occiditur. Illi aegre ad noctem oppugnationem sustinent: noctu ad unum omnes, desperata salute, se ipsi interficiunt. Pauci ex prcelio elapsi, incertis itineribus per sylvas ad T. Labienum legatum in hyberna perveniunt atque eum de rebus gestis certiorem faciunt. 38. Hac victoria sublatus Ambiorix, statim cum equitatu in Aduatucos, qui erant ejus regno finitimi, proficiscitur; neque noctem neque diem intermittit pe- ditatumque se subsequi jubet. Re demonstrata, Adua- tucisque concitatis, postero die in Nervios pervenit Met. 5, 384. ' Inque cor hamata 32. ' Qua in sententia si constare percnssit aruudine Ditem.' " Ov- voluissent;' Caes. B. C. 1, 85. ' Om- dendorp. niuiri ordinum partes in misericor- 49. In eo conslitit] " Cic. ad Fam. dia constitisse ;' Hirt. B. Afr. 31. 7, 17. ' Quod jam videris certa ali- ' In opere consistere,' i. e; perma* qua iu sententia constitisse ;' 1, 9, nere." Oudendorp. 136 DE BELLO GALLTCO. hortaturque, 'ne sui in perpetuum liberandi atque ulcis- cendi Roraanos, pro iis, quas acceperint, injutiis, occa- sionem dimittant : interfectos esse legatos duo magnam- que partem exercitus ioterisse ' demonstrat ; ' nihil esse negotii, subito oppressarn legionem, quas cum Cicerone hyemet, interfici, se ad earn rem proritetur adjutorem/ Facile bac oratione Nerviis persuadet. 39. Itaque, confestim dimissis nuntiis ad Ceutrones, Grudios, Levacos, Pleumoxios, Geidunos, qui omnes sub eorum imperiosunt, quammaximas manus possunt, cogunt, et de improviso ad Ciceronis hyberna advolant, nondum ad eum fama de Titurii morte perlata. Huic quoque accidit, quod fuit necesse, ut nonnulli milites, qui lignationis munitionisque causa in sylvas discessis- sent, repentino equitum adventu interciperentur. His circumventis, magna manu Eburones, Nervii, Aduatuci atque horum omnium socii et clientes, legionem oppug- nare incipiunt : nostri celeriter ad arma concurrunt, val- lum conscendunt. JEgre is dies sustentatur, quod om- nem spem hostes in celeritate ponebant, atque, banc adepti victoriam, in perpetuum se fore victores confide- bant. 40. Mittuntur ad Caesarem confestim ab Cicerone li- teras, magnis propositis praemiis, si pertulissent. Ob- sessis omnibus viis, missi intercipiuntur. Noctu ex ea materia, quam munitionis causa comportaverant, turres admodum cxx 50 excitantur incredibili celeritate: quae deesse operi videbantur, perficiuntur. Hostes postero die, multo majoribus copiis coactis, castra oppugnant, fossam complent. Ab nostris eadem ratione, qua pri- die, resistitur: hoc idem deinceps reliquis fit diebus. Nulla pars nocturni temporis ad laborem intermittitur : non eegris, non vulneratis, facultas quietis datur : quas- cumque ad proximi diei oppugnationem opus sunt, noctu comparantur: multae prasustas sudes, magnus mu- ralium pilorum numerus instituitur ; turres contabulan- tur, pinnae loricaeque ex cratibus attexuntur. Ipse Ci- cero, cum tenuissima valetudine esset, ne nocturnurn 50. Turres admodum cxx] "Curt. Justin 11,14,2. 'Inter haec Dcrc 4, 9, 24. ' Mille admodum eqtiites admodum Graeci occurrunt Alex- piarmiserat ;' 12, 6. ' Bactriani andro ;' 24, 1, G." Davies. ibant equites mille admodum ;' LIBER V. CAP. 42. 137 quidera sibi tempus ad quietem relinquebat, ut ultro militum concursu ac vocibus sibi parcere cogeretur. 41. Tunc duces principesque Nerviorum, qui ali- quem sermonis aditum SI eausamque amicitiae cum Ci- cerone habebant, colloqui sese velle dicunt. Facta po- testate, eadem, qua? Ambiorix cum Titurio egerat, com- memorant, ' omnem esse in armis Galliam, Germanos Rhenum transisse, Cassaris reliquorumque hyberna op- pugnari.' Addunt etiam de Sabini morte. Ambiorigem ostentant fidei faciendas causa : * errare eos' dicunt, 'si quicquam ab his prsesidii sperent, qui suis rebus difli- dant ; sese tamen hoc esse in Ciceronem Populumque Romanum animo, ut nihil nisi hyberna recusent atque banc inveterascere consuetudinem nolint : licere illis in- columibus per se ex hybernis discedere, et, quascumque in partes velint, sine metu proficisci.' Cicero ad haec unum modo respondit. ' Non esse consuetudinem Po- puli Romani, ullam accipere ab hoste armato conditio- nem : si ab armis discedere velint, se adjutore utantur, legatosque ad Caesarem mittant : sperare, pro ejus jus- titia,* 2, quse petierint, impetraturos.' 42. Ab hac spe repulsi Nervii, vallo pedum xi et fossa pedum xv hyberna cingunt. Haec et superiorum annorum consuetudine a nostris cognoverant, et, quos- dam de exercitu nacti captivos, ab his docebantur : sed, nulla ferramentorum copia, quae sunt ad hunc usum idonea, gladiis cespitem circumcidere, manibus sagulis- que SJ terram exhaurire cogebautur. Qua quidem ex re 51. Sermonis adituni] " Ciacco- 'clemency' or 'compassion.' So nius suspects the first word, but do Cic. pro M. Marcello 4. * Heec tua not listen to him : Etimen. Paneg. justitia et lenitas animi florescet 4, 1, 5. ' Jam pridem mihi — 'divina- quotidie magis ;' Terence Heaut. I, rani patris tui aurium aditus eve- 1, 33. ' Meaesttiltitiae in justitia tna nerit ;' Caes. B. C. 1, 74. ' Aditus sit aliquid prsesidii.' So too the commendationis.' " Davies. " So Greek and Hebrew expressions, elsewhere fundi aditus, conveniendi which signify 'justice,' denote 'cle- aditus, postulandi aditus, &c. Hirt. mency ' or ' goodness,' as is shown B. Alex. 30. ' Aditus oppugnatio- byGrotiusadMatth.l,19."DAViES. ris ;' Caes. B. G. 5, 13. ' Aditus 53. Sagulisque'] " Into which they sermoque,' B. C. 1, 31. 'Aditus ad deposited the earth raised by their conanda ea.' " Oudendorp. hands. For botli the Greek Trans- 52. Pro ejus justitia'] " Justitia lator has x iT ^< TiV > a "d O rosins 6, here does not denote ' the desire to 10. writes, ' Gladiis concidendo ter- give to every one his due,' but ram et sagulis exportando.' And 138 DE BELLO GALLICO. hominum muHitudo cognosci potuit : nam minus horis tribus millium decern in circuitu munitionem perfece- runt : reliquisque diebus turres ad altitudinem valli, falces testudinesque, quas iidem captivi docuerant, pa- rare ac facere cceperunt. 43. Septimo oppugnationis die, maximo coorto vento, ferventes fusili ex argilla glandes fundis et fervefacta ja- cula 54 in casas, quae more Gallico stramentis erant tectae, jacere coeperunt. Hae celeriter ignem compre- henderunt et venti magnitudine in omnem castrorum locum distulerunt. Hostes, maximo clamore insecuti, quasi parta jam atque explorata victoria, turres testudi- nesque agere et scalis vallum ascendere cceperunt. At tanta militum virtus atque ea prassentia animi fuit, ut, cum undique flamma torrerentur, maximaque tclorum multitudine premerentur, suaque omnia impedimenta atque omnes foi tunas conflagrare intelligerent, non modo demigrandi causa 55 de vallo decederet nemo, sed paene ne respiceret quidem quisquam ; ac turn omnes acerrime for- tissimeque pugnarent. Hie dies, hie dies 56 nostris longe gravissimus fuit ; sed tamen hunc habuit eventum, ut eo die maximus hostium numerus vulneraretur atque interficeretur, ut se sub ipso vallo constipaverant re- cessumque primis ultirni non dabant. Paulum quidem intermissa flamma, et quodam loco turri adacta et con- tingente vallum, tertiae cohortis centuriones ex eo, quo yet the phrase, sagulis terrain exhau- 55. Demigrandicausa] u T\\e Greek rire, is as singular as the event it- Translator rightly, Oux Sn-ws pius audis.' LIBER V. CAP. 44. 139 stabant, loco recesserunt suosque omnes removertmt ; nutu vocibusque hostes, ' si introire vellent,' vocare cce- perunt, quorum progredi ausus est nemo. Turn ex omni parte lapiclibus conjectis deturbati, turrisque succensa est. 44. Erant in ea legione fortissimi viri centuriones, qui jam primis ordinibus appropinquarent, T. Pulfio et L. Varenus. Hi perpetuas controversias inter se habebant, quinam anteferretur, omnibusque annis de loco summis simultatibus contendebant. Ex iis Pulfio, cum acerrime ad munitiones pugnaretur, ' Quid dubitas,' inquit, ' Va- rene? aut quern locum probanda^ virtutis tuae spectas ? hie dies, hie dies de nostris controversiis judicabit.' Haec cum dixisset, procedit extra munitiones, quaque pars hostium confertissima visa est, in earn irrumpit. Ne Va- renus quidem turn vallo sese coutinet, sed omnium Veri- tas existimationem subsequitur. Turn, mediocri spatio relicto, Pulfio pilum in hostes mittit atque unum ex multitudine procurrentem transjicit, quo percusso et exanimato, 57 hunc scutis protegunt hostes, in ilium tela universi conjiciunt neque dant regrediendi facultatem. Transfigitur scutum Pulfioni et verutum in balteo defigi- tur. Avertit hie casus vaginam et gladium educere co- nanti dextram moratur manum ; impeditum hostes cir- cumsistunt. Succurrit inimicus illi Varenus et laboranti subvenit. Ad hunc se confestim a Pulfione omnis mul- titudo convertit; ilium veruto transfixum arbitrantur. Occursat ocyus gladio cominusque rem gerit Varenus atque, uno interfecto, reliquos paulum propellit, dum cupidius instat, in locum dejectus inferiorem concidif. Huic rursus circumvento fert subsidium Pulfio atque ambo incolumes, compluribus interfectis, summa cum laude sese intra munitiones recipiunt. Sic fortuna in contentione et certamine s8 utrumque versavit, ut alter 57. Exanimato] I. e. ' Deprived Oudendorp refers the former • ad of breath or life,' " « dead,' Nepos aemnlationem laiulis,' and the latter Epam. 9, 4. • Turn ferro extracto ' ad mutuum auxilinm.' The for- confestim exanimatus est,' Caes.B. mer does seem to refer to the spirit G. 6, 15. ' Circnmventi Mamma exa- of honorable emulation, and the lat- nimantur homines.' See also 7, 25. ter to the development of it in "Val. Max. 9, 12, 2." Davies. action. 58. In contentione et certamine'} 140 DE BELLO GALLICO. alteri inimicus auxilio salutique esset, neque dijudicari posset, uter utri virtute anteferendus videretur. 45. Quanto erat in dies gravior atque asperior oppug- natio, et maxime quod, magna parte railitum confecta vulneribus, res ad paucitatem defensorum pervenerat, tanto crebriores literas nuntiique ad Caesarem mitteban- tur : quorum pars deprehensa in conspectu nostrorum militum cum cruciatu necabatur. Erat unus intus Ner- vius, nomine Vertico, loco natus honesto, qui a prima obsidione ad Ciceronem perfugerat suamque ei fidem praestiterat. Hie servo spe libertatis magnisque per- suadet praemiis, ut literas ad Caesarem deferat. Has ille in jaculo illigatas effert, et, Gallus inter Gallos sine ulla suspicione versatus, ad Caesarem pervenit. Ab eo de periculis 5 ? Ciceronis legionisque cognoscitur. 46. Caesar, acceptis literis hora circiter undecima diei, statim nuntium in Bellovacos ad M. Crassura quae- storem mittit ; cujus hyberna aberant ab eo millia pas- suum xxv. Jubet media nocte legionem proficis- ci, celeriterque ad se venire. Exiit cum nuntio Crassus. Alterum ad C. Fabium legatum mittit, ut in Atrebatium fines legionem adducat, qua sibi iter faciendum sciebat. Scribit Labieno, si reipublicae commodo facere posset, cum legione ad fines Nerviorum veniat : reliquam par- tem exercitus, quod paulo aberat longius, non putat ex- pectandam ; equites circiter quadringentos ex proximis bybernis cogit. 47. Hora circiter tertia ab antecursoribus de Crassi adventu certior factus, eo die millia passuum viginti progreditur. Crassum Samarobrivae prasficit legionem- que ei attribuit, quod ibi impedimenta exercitus, obsides civitatnm, literas publicas, frumentumque omne, quod eo tolerandas byemis causa devexerat, relinquebat. Fabius, ut imperatum erat, non ita multum moratus, in itinere cum legione occurrit. Labienus, interitu Sabini et caede cohortium cognita, cum omnes ad eum Treviro- rum copiae venissent, veritus, ne, si ex hybernis fuga? similem profectionem fecisset, hostium impctum susti- nere non posset, praesertim quos recenti victoria eiTerri 69. Periculis] So elsewhere in the plural, commeatus, frumenta, iiccitu- tes, volunlates, &c. LIBER V. CAP. 40. 141 sciret, literas? Caesari remittit, quanto cum periculo le- gionem ex hybernis educturus esset: rem gestam in Eburonibus perscribit : docet, omnes peditatus equita- tusque copias 60 Trevirorum tria millia passuum longe ab suis castris consedisse. 48. Caesar, consilio ejus probato, etsi, opinione trium legionum dejectus, ad duas redierat, tamen unum com- munis salutis auxilium in celeritate ponebat. Venit magnis itineribus in Nerviorum fines. Ibi ex captivis cognoscit, quae apud Ciceronem gerantur, quantoque in periculo res sit. Turn cuidam ex equitibus Gallis magnis prasmiis persuadet, uti ad Ciceronem epistolam deferat. Hanc Grascis conscriptam literis mittit, ne, intercepta epistola, nostra ab hostibus consilia cognos- cantur. Si adire non possit, monet, ut tragulam cum epistola, ad amentum deligata, intra munitiones castro- rum abjiciat. In literis sciibit, se cum legionibus pro- fectum celeriter affore : hortatur, ut pristinam virtutem retineat. Gallus, periculum veritus, ut erat praeceptum, tragulam mittit. Haec casu ad turrim adhaesit, neque ab nostris biduo animadversa, tertio die a quodam milite conspicitur; demta ad Ciceronem defertur. Ille per- lectam in conventu militum recitat, maximaque omnes laetitia afficit. Turn fumi incendiorum procul vide- bantur, quae res omnem dubitationem adventus legionum expulit. 49. Galli, re cognita per exploratores, obsidionem re- linquunt, ad Cassarem omnibus copiis contendunt; eas erant armatorum 61 circiter millia lx. Cicero, data facultate, Galium ab eodem Verticone, quem supra de- monstravimus, repetit ; qui literas ad Cassarem referat : hunc admonet, iter caute diligenterque faciat : perscribit in literis, hostes ab se discessisse, omnemque ad eum 60. Peditatus equitatusque copias'] for milites: Nepos Dion. 9. ' Na- Caesar generally expresses fully, vein armatis ornat;' Liv. ], 29. what is elliptically expressed by * Cursus armatorum;' Caes. B. G. others: hence he does not say sim- 3, 3. ' Multitudine armatorum;' ply copias. So B. G. 6, G. ' Magnis Hirt. 8, 14. ' Copiis armatorum vias coactis peditatus equitatusque eo- pro suis castris instruunt,' but c. piis ;' 7, 5. * Copias equitatns pe- 35. ' Cum cohortibns armatis ex ditatusquesubsidioBiturigibns niit- proximis castellis impetum fecit,' tunt;' 7, 76. Curt. 9, 2, 16. ' Copiae unless armatis is to be joined to ex peditum eqnitumque.' proximis." OuDENlKtRP. 61. Armatorum] " Armati are put 142 DE BELLO GALLICO. raultitudinem convertisse. Quibus Uteris circiter media nocte Caesar allatis suos facit certiores, eosque ad di- micandum animo confirmat: postero die luce prima movet castra, et circiter millia passuum quatuor pro- cessus, trans vallem magnam et rivum multitudinem hostium conspicatur. Erat magni periculi res, cum tantis copiis iniquo loco dimicare. Turn, quoniara libe- ratum obsidione Ciceronem sciebat, eoque omnino re- mittendum de celeritate existimabat, consedit, et, quam eequissimo potest loco, castra communit. Atque haec, etsi erant exigua per se, vix hominum milliura vn, praesertim nullis cum irapedimentis, tamen angustiis viarum, quam maxime potest, contrahit, eo consilio, ut in siimmam contemtionem hostibus veniat. Interim, speculatoribus in oranes partes dimissis, explorat, quo comraoditfsimo itinere vallem transire possit. 50. Eo die, parvulis equestribus prosliis ad aquam factis, utrique sese suo loco continent ; Galli, quod am- pliores copias, quae nondum convenerant, expectabant ; Caesar, si forte timoris simulatione hostes in suuin locum elicere posset, ut citra vallem pro castris prcelio conten- deret; si id efficere non posset, ut, exploratis itineribus, minore cum periculo vallem rivumque transiret. Prima luce hostium equitatus ad castra accedit prceliumque cum nostris equitibus committit. Caesar consulto equi- tes cedere seque in castra recipere jubet; simul ex omnibus partibus castra altiore vallo muniri, portasque obstrui, atque in his administrandis rebus quam maxime concursari et cum simulatione timoris agi jubet. 51. Quibus omnibus rebus hostes invitati copias transducunt, aciemque iniquo loco constituunt ; nostris vero etiam de vallo deductis, propitis accedunt, et tela intra munitionem ex omnibus partibus conjiciunt; prae- conibusque circummissis pronuntiari jubent, ' seu quis Gallus seu Romanus velit ante horam tertiam ad se transire, sine periculo licere; post id tempus non fore potestatem :' ac sic nostros contemserunt, ut obstructis in speciem portis singulis ordinibus cespitum, quod ea non posse introrumpere videbantur, alii vallum jnanu scindere, 62 alii fossas com pie re inciperent. Turn Caesar, C2. Vallum manu scindere] I.e. Greek Translator, Tb tpv/xa rrj xfif* With suitable j iustiunieuts ; the irfpnifivuv : Caes. B. G. 3, 5. ' Val- LIBER V. CAP. 53. 143 omnibus portis eruptione facta equitatuque emisso, cele- riter hostes dat in fugam, sic, uti omnino pugnandi causa resisteret nemo ; magnumque ex eis numerum occidit, atque omnes armis exuit. 52. Longius prosequi veritus, quod sylvas paludesque intercedebant, neque etiam parvulo detrimento illorum ]ocum relinqui videbat, omnibus suis incolumibus copiis eodem die ad Ciceronem pervenit. Institutas tnrres, testudines, munitionesque hostium admiratur: producta legione cognoscit, non decimum queraque esse relictum militem sine vulnere. Ex his omnibus judicat rebus, quanto cum periculo et quanta cum virtute res sint ad- ministrata3 : Ciceronem pro ejus merito legionemque collaudat: centuriones singillatim tribunosque militum appellat, quorum egregiam fuisse virtutem testimonio Ciceronis cognoverat. De casu Sabini et Cottae certius ex captivis cognoscit. Postero die concione habita rem gestam proponit, milites consolatur et confirmat : quod detrimentum culpa et temeritate legati sit accep- tum, hoc sequiore animo ferendum docct, quod, bene- ficio Deorum immortalium et virtute eorum expiato incommodo, neque hostibus diutinalaetatio, 63 neque ipsis longior dolor relinquatur. 53. Interim ad Labienum per Remos incredibili celeri- tate de victoria Csesaris fama perfertur, ut, cum ab hybernis Ciceronis abesset millia passuum circiter lx, eoque post horam nonam diei Caesar pervenisset, ante mediamnoctem ad portas castrorum clamor oriretur, quo clamore significatio victorias gratulatioque ab Remis Labieno fieret. Hac fama ad Treviros perlata, Indutio- marus, qui postero die castra Labieni oppugnare decre- verat, noctu profugit, copiasque omnes in Treviros reducit. Caesar Fabium cum legione in sua remittit hyberna, ipse cum tribus legionibus circum Samaro- Inm scindere, fossas complere ;' a classical author. Vossius de Vit. Frontin. 3, 17, 6. ' Fossas implere Sertu. 3. p. 469. ranks it among et vi vallum detrahere oceperunt.' glosses. Others read Icetitia." Ou- 63. Leetatio] " So ihe Mss. of dendorp. Latatio is analogically Faernus, Hotom. and Brant ; so formed. Latitudo occurs in Accins Bong. 1. 2. Voss. 1. Egm. Oxon. ap. Non. c. 2. n. 487. ' Me excitasti Palat. Duk. Dorv. and the marg. ex lnctn in lirtitudinem,' ' Quanta Gryphii. But latitio, in Voss. 2. in venando affectus es lgetitudine.' Yet I desiderate an example from 144 DE BELLO GALLICO. brivam trinis hybernis hyeraare constituit ; et, quod tanti motus Galliae extiterant, totam hyemem ipse ad exercitum manere decrevit. Nam illo incommodo de Sabini morte perlato, omnes fere Galliae civitates de bello consultabant, nuntios legationesque in omnes partes dimittebant, et, quid reliqui consilii caperent atque unde initium belli fieret, explorabanr, nocturna- que in locis desertis concilia habebant. Neque ullum fere totius hyemis tempus sine solicitudine Caesaris intercessit, quin aliquem de conciliis ac motu Gallorum nuntium acciperet. In his ab L. Roscio legato, quem legioni xm praefecerat, certior est factus, magnas Gal- lorum copias earum civitatum, quae Armoricas appel- lantur, 64 oppugnandi sui causa convenisse : neque longius millia passuum vin ab hybernis suis afuisse, sed nuntio allato de victoria Caesaris, discessisse, adeo ut fugae similis discessus videretur. 54. At Caesar, principibus cujusque civitatis ad se evocatis, alias territando, cum se scire, quae fierent, denuntiaret, alias cohortando, magnam partem Galliae in officio tenuit. Tamen Senones, quae est civitas in primis firma et magnas inter Gallos auctoritatis, Cavarinum, quem Caesar apud eos regem constituerat, (cujus frater Moritasgus, adventu in Galliam Caesaris, cujusque majores regnum obtinuerant,) interficere pub- lico consilio conati, cum ille praesensisset ac profugisset, usque ad fines insecuti, regno domoque expulerunt : et, missis ad Caesarem satisfaciendi causa legatis, cum is omnem ad se senatum venire jussisset, dicto audientes non fuerunt. Tantum apud homines barbaros valuit, esserepertos aliquosprincipes belli inferendi, tantamque omnibus voluntatum coramutationem attulit, ut praeter ^duos et Remos, quos praecipuo semper honore Caesar habuit, alteros pro vetere ac perpetua erga Populum Ro- manum fide, alteros pro recentibus Gallici belli officiis, nulla fere -civitas fuerit non suspecta nobis. Idque adeo baud scio mirandumne sit, cum compluribus aliis 04. Qua Armoriccc appellants] deed 4, 17. informs us that the " Bretagne, a province of Gallia whole of Aqnitaine was formerly Celtica, was called Armorica, he- called Aremorica. But this, if it cause it was situated on the sea : he true, does not apply to this pas sec Camden Brit. p. 14. Pliny in- sage." Davies. See 7,7.;. LIBER V. CAP. 57. 145 de causis, turn maxime, quod, qui virtute belli omnibus gentibus praef'erebantur, tantum se ejus opinionis de- perdidisse, lit a Populo Romano imperia 65 perferrent, gravissime dolebant. 55. Treviri vero atque Indutiomarus totius hyemis nullum tempus intermiserunt, quin trans Rhenum lega- tes mitterent, civitates solicitarent, pecunias polliceren- tur, magna parte exercitus nostri interfecta, multo minorem superesse dicerent partem. Neque tamen ulli civitati Germanorum persuaderi potuit, ut Rhenum transiret, cum ' se bis expertos' dicerent, 'Ariovisti ' bello et Tenchtherorum transitu, non esse amplius for- 'tunam tentandam.' Hac spe lapsus Indutiomarus, nihilo minus copias cogere, exercere, a finitimis equos parare, exules damnatosque tota Gallia magnis prsemiis ad se allicere ccepit. Ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut undique ad eum legationes concurrerent, gratiam atque amicitiam publice privatimque peterent. 56. Ubi intellexit ultro ad se veniri, altera ex parte Senones Carnutesque conscientia facinoris instigari, altera Nervios Aduatucosque bellum Romanis parare, neque sibi voluntariorum copias defore, si ex finibus suis progredi ccepisset : armatum concilium indicit, (hoc more Gallorum est initium belli,) quo lege communi omnes puberes armati convenire consuerunt ; qui ex iis novissimus venit, in conspectu multitudinis omnibus cruciatibus affectus necatur. In eo concilio Cingetori- gem, alterius principem factionis, generum suum, (quem supra demonstravimus, Caesaris secutum fidem, ab eo non discessisse,) hostem judicat, bonaque ejus publicat. His rebus confectis, in concilio pronuntiat, arcessitum se a Senonibus et Carnutibus aliisque compluribus Gailiae civitatibus, hue iter facturum per fines Remorum, eorum- que agros populaturum, ac prius, quam id faciat, La- bieni castra oppugnaturum : quae fieri velit, prsecipit. 57. Labienus, cum et loci natura et manu munitissi- 65. A populo Romano imperia] him,' as here the orders, which " Imperia a populo is the same as come from the Roman people : see imperia populi: so legiones a Deio- ad B. C. 1, 1. and consult Cort. ad taro, B. Alex. 3. liters a Ccesare for Plin. Ep. 4, 22. ' Hoc a Maurico Ccesaris, t which had come from novum non est.' " Ouuenborp. Ccesar. N 14(5 DE BELLO GALLICO. mis 66 castris sese teneret, de suo ac legionis pericuio nihil tiraebat; ne quam occasionera rei bene gerendae dimitteret, cogitabat. Itaque a Cingetorige atque ejus propinquis oratione Indutioniari cognita, quam in con- cilio habuerat, nuntios mittitad finitimas civitates, equi- tesque undique evocat : iis certum diera conveniendi dicit. Interim prope quotidie cum omni equitatu Indu- tiomarus sub castris ejus vagabatur, alias ut situm castrorum cognosceret, alias colloquendi aut territandi causa : equites plerumque omnes tela intra vallum con- jiciebant. Labienus suos intra munitiones continebat, timorisque opinionem, quibuscumque poterat rebus, augebat. 58. Cum majore in dies contemtione Indutiomarus ad castra aecederet, nocte una, intromissis equitibus omnium finitimarum civitatum, quosarcessendos curaverat, tanta diligentia omnes suos custodiis intra castra continuity ut nulla ratione ea res enuntiari aut ad Treviros perferri posset. Interim ex consuetudine quotidiana Indutio- marus ad castra accedit, atque ibi magnam partem diei consumit; equites tela conjiciunt, et magna cum contu- melia verborum nostros ad pugnam evocant. Nullo ab nostris dato responso, ubi visum est, sub vesperum dis- persi ac dissipati discedunt. Subito Labienus duabus portis omnem equitatum emittit ; praecipit atque inter- dicit, proterritis hostibus 6 ? atque in fugam conjectis, (quod fore, sicut accidit, videbat,) unum omnes petant Iudutiomarum ; neu quis quern prius vulneret, quam 66. Manu munitissimis] " Justin adds, ' Atque in fugam conjectis,' 24, G. ' Nee mann facta, sed natu- agreeably to his habit of introducing ralia praesidia defendunt ;' Cic. Fin. synonyms, as in the words, dispersi 3, 22. ' Quid aut in natura, aut dissipatique. Apul. Met. 4. p. 76. in operibus manu factis tarn com- ' Ad proterrendos, si qui evigilas- positum, tamqne compactum, et sent,' where see Colv. and Pric. ; coagmentatum inveniri potest ?' De Jjiirm. ad Phcedr. Fab. 14. Stat. OfT. 2, 4. Curt. 7, 2. ' Magnos re- Theb. 2, 644. ' parmaque Menreten cessus habent, amcenosqne nemori- Proterrebat agens, trepidis vestigia bus manu eon-itis.' Caas. B. C. 3, retro Passions nrgentem,' where 44. ' Manu sata,' for 'notofspon- Barthius formerly by the aid of taneouB growth.'" Davies. See Virg. ^En. 12, 289. showed that Drakenb. ad Liv. 2, 5. ' Manuque there was no need of correction; adjutum.' Lactant. de M. P. 44. Apul. Met. 67. Proterritis hostibus] I. e. '"So 3. p. 46. Pric. The Mss. exhibit the terrified as to be forced into a preci- same variety in Ca?s. B. G. 7,81. pitate flight,' and therefore Caesar See also 8, 24." Oudendorp. LIBER V. CAP. 58. 147 ilium interfectum viderit, quod mora reliquorum spatium nactum ilium effugere nolebat: magna proponit iis, qui occiderint, praemia: submittit cohortes equitibus sub- sidio. Comprobat hominis consilium fortuna ; et, cum unum omnes peterent, in ipso fluminis vado deprehensus Indutiomarus interficitur, caputque ejus refertur in cas- tra : redeuntes equites, quos possunt, consectantur atque occidunt. Hac re cognita, omnes Eburonum et Nervi- orum, quae convenerant, copiae discedunt ; pauloque habuit post id factum Caesar quietiorem Galliam. C. JULII C^SAKIS COMMENTARII DE BELLO GALLICO. BOOK VI. THE ARGUMENT. 1. Cresar apprehending greater commotions in Gaul, augments his forces ; 2. He reduces the Nervians by a sudden inva- sion ; 3. And admits the Senones, Carnutes, and Menapians to a surrender ; 6. Labienus, pretending fear, suddenly attacks, and routs the Treviri ; Q. Caesar passes the Rhine a second time ; 10. The Suevians prepare to oppose the Ro- maus ; 11. The manners of the Gauls and Germans de- scribed ; 12. The iEduans and Sequani at the head of two opposite factions in Gaul. The Sequani declining in power, the Remi substitute themselves in their place ; 13. Description of the Druids; 15. The religion of the Gauls; 16. The Gauls and Germans differ much as to their manners and customs; 23. The Hercynian forest; 24. A bull with one horn ; 25. Wild asses; 26". Buffaloes; 27. Caesar, fearing the want of provisions, repasses the Rhine, and marches against Ambiorix ; 28. The great power of fortune ; 29. Ambiorix disbands his troops, and counsels them to provide for their own safety ; 30. Caesar divides his army, and marches in person in quest of Ambiorix ; 31. Is obliged to proceed with great circumspection in ravaging the country; 32. The Sicambri cross the Rhine, and fall upon LIBER VI. CAP. 1. 149 Cicero's camp ; 35. Tlie astonishing bravery of Sextius Baculus upon this occasion ; 37. The Romans suffer some loss ; 33. The Germans at length relinquish the attack, and return home ; 40. Cassar lays waste the country of the Ehurones, — Ambiorix narrowly escapes being taken ; 41. Caesar returns to Italy. 1. Multis de causis Caesar, majorem Galliae motum expectans, per M. Silanum, C. Antistium Reginum, T. Sextium, legates, dilectum habere instituit : simul ab Cn. Pompeio proconsule petit, quoniam ipse ad urbern cum imperio reipublicae causa remaneret, quos ex Cisalpina Gallia consulis sacramento rogavisset, ad signa convenire et ad se proficisci juberet : raagni inter- esse etiam in reliquum tempus ad opinionem Galliee existimans, tantas videri Italise facultates, ut, si quid esset in bello detriraenti acceptum, non modo id brevi tempore sarciri, 1 sed etiam majoribus adaugeri copiis 1. Brevi tempore sarciri] " This is a legal term, signifying (' to repair damage,') ' to make whole.' Fes- tus : * Sarcito in xii, Servius Sulpi- tius ait significare damnum solvito, prcESlato.' Whence sartus for inte- ger, and hence the form, sarta tecta conservare." Dion.Vossius. Paulus: '(Sar/eponebant pro integre, obqnam causam opera publica, qua? locan- tur, nt integra praestentur, sarta tecta vocantur; etenim sarcire est integrum facere.' Festus notices that in the ' Libri Augurales' occurs the phrase, Sane sarteque. Jos. Sca- liger: " In locatione operum pub- licorum, quae fiebat lege Censoria, certum est additum fuisse, Porti- CUM. S ART AM. TECTAM. PRO- duit." This phrase sarta tecta is to be interpreted in the way pointed out by Jo. Calvin in his Lexicon Juridicum. He suggests that the words are to be pronounced toge- ther as if one word, but with a con- junction understood, as ire agere, uii frui, and other expressions of that kind, so that the full phrase is sarta et tecta ; and sarta is put for sarcta. " Caesar has used sarcire in the same way, B. C. 1, 45. • Dam sarcire detrimentum volunt :' see also 3, 67. The metaphor is taken from those, who repair the rents in garments." Davies. Hence Jo. Calvin, in his Lex. Jnrid. : ' Sartor dicitur, qui vestes facit vel resarcit.' " Sarta tecta is in the Greek Orators and others eirio-Keval, but the Glossae interpret the words by virofyacpal, because sarcire is also pdirreiv." Jos. Scaliger. "Terence has, Ves- tis resarcielur. The simple verb sar- cire for resarcire damna, occurs in Cic. ad Fam. 1, 9. according to the manuscript readings, approved by learned men ; for the old Edd. ex- hibit resarcire. See also Colum. 9, 15. ; Caps. B.C. 3, 71. < Ut accep- tum incommodum virtute sarcite- tnr,' 74. ' Infamiae sarciendae ; ' Apul. Met. 2. p. 35. ' Id omne de facie sua defectum sarcire oompel- litur ;' on the other hand Sueton. 150 DE BELLO GALLICO. posset. Quod cum Pompeius et reipublicse et amicitiae tribuisset, celeriter confecto per suos dilectu, tribus ante exactam hyemem et constitutis et adductis legionibus, duplicatoque earurn cohortium numero, quas cura Q. Titurio amiserat, et celeritate et copiis docuit, quid Po- puli Romani disciplina atque opes possent. 2. Interfecto Indutiomaro, ut docuimus, ad ejus pro- pinquos a Treviris imperium defertur. Uli finitimos Germanos solicitare et pecuniara polliceri non desis- tunt : cum ab proximis impetrare non possent, ulterio- res tentant. Inventis nonnullis civitatibus, jurejurando inter se confirm ant, obsidibusque de pecunia cavent: 2 Ambiorigem sibi societate et fcedere adjungunt. Quibus rebus cognitis, Caesar, cum undique bellum parari vide- ret, Nervios, Aduatucos, Menapios, adjunctis Cisrhena- nis omnibus Germanis, esse in armis, Senones ad impe- ratum non venire, et cum Carnutibus finitimisque civita- tibus consilia communicare, a Treviris Germanos crebris legationibus solicitari ; maturities sibi de bello cogitan- dum putavit. 3. Itaque nondum hyeme confecta, proximis qua- tuor coactis legionibus, de improviso in fines Nerviorum contendit, et prius, quam i 11 i aut convenire aut profu- gere possent, magno pecoris atque hominum numero capto, atque ea praeda militibus concessa, vastatisque agris, in deditionem venire atque obsides sibi dare coe- git. Eo celeriter confecto negotio, rursus in hyberna legiones reduxit. Concilio Galliae primo vere, uti insti- tuerat, indicto, cum reiiqui, piaster Senones, Carnutes, Trevirosque, venissent, initium belli ac defectionis hoc esse arbitratus, ut omnia postponere videretur, conci- lium Lutetiam Parisiorum transfert. Confines erant hi Senonibus, civitatemque pat rum memoria conjunxerant ; sed ab hoc consilio afuisse existimabantur. Hac re Cland. 6. ' Damnum liberalitate Tliose critics erroneously tlionglit sua resartiirum.' " Oudendobp. that the sense would be the same in 2. Obsidibusque de pecunia cavent ] the expression cave re aliqua re, as in I. e. "'Cavent per obsides datos de aliqua re, whereas it is quite de pecunia.' The hostages were different, as in the well-known given as a pledge that the Treviri example, De Mis testamenio cavisset. would pay to the states the pro- So Terence Eun. 4, 7, 12. 'Sibica- mised sum. So 7, 2. obsidibus ca- vit loco,' i. e. per locum, quern vere, where others wrongly insert de. elegit." Oudendorp. LIBER VI. CAP. 5. 151 pro suggestu pronuntiata, eodem die cum legionibus in Senones proficiscitur, magnisque itineribus eo per- venit. 4. Cognito ejus adventu, Acco, qui princeps ejus consilii fuerat, jubet in oppida multitudinem convenire ; conantibus, priusquam id effici posset, adesse Romanos nuntiatur ; necessario sententia desistunt, legatosque de- precandi* causa ad Caesarem mittunt; adeunt per iEduos, quorum antiquitus erat in fide civitas. Liben- ter Ca3sar petentibus iEduis dat veniam, excusationem- queaccipit; quod sestivum tempus instantis belli, non qusestionis, esse arbitrabatur. Obsidibus imperatis cen- tum, hos iEduis custodiendos tradit. Eodem Carnutes legatos obsidesque mittunt, usi deprecatoribus Remis, quorum erant in clientela : eadem ferunt responsa. Peragit concilium Ceesar, equitesque imperat civita- tibus. 4 5. Hac parte Galliae pacata, totus et mente et animo in bellum Trevirorum et Ambiorigis insistit. Cavarinum cum equitatu Senonum secum proficisci jubet, ne quis aut ex hujus iracundia, aut ex eo, quod meruerat, odio civitatis, motus existat. His rebus constitutis, quod pro explorato habebat, Ambiorigem prcelio non esse concertatnrum, reliqua ejus consilia animo circumspi- ciebat. Erant Menapii propinqui Eburonum finibus, perpetuis paludibus sylvisque muniti, qui uni ex Gallia de pace ad Caesarem legatos nunquam miserant. Cum iis esse hospitium Ambiorigi sciebat : item perTreviros venisse Germanis in amicitiam, cognoverat. Haec prius illi detrabenda auxiiia existimabat, quam ipsum bello lacesseret; ne, desperata salute, aut se in Menapios ab- deret, aut cum Transrbenanis congredi cogeretur. 5 Hoc 3. Deprecandi] I. e. " Of excii- rop. 473. contends " that it does sing their acts, as appears from this, not necessarily of itself signify im- viz. that Caesar replies that he re- perare, and may be so taken as to ceives their excuse. Examples of signify simply significare, as 8, 4, 33. this signification occur in Gell.N. A. especially as Saafxbv iAdfx^ave pre- C, 16." Davies. cedes, and the king, who intimates 4. Equitesque imperat civitatibus'] to tributary states that he. requires The Greek Interpreter : 'liririas troops, does by so doing command IkcSo-t?? ir6\et 6 Kaiffap i-n-fiyyeiKe. them to furnish troops, {hac ipsa re 'Eirayy 4\\eiv is frequently so used iis copias imperat.)" in the Greek historians, but J. F. 5. Cogeretur] "In Caesar it signi- Fischer Comment, in Xenopli. Cy- fies the same as necessitate coactus 152 DE BELLO GALLICO. inito consilio, totius exercitus impedimenta ad Labie- num in Treviros mittit, duasque legiones ad eum pro- ficisci jubet: ipse cum legionibus expeditis quinque in Menapios proficiscitur. 1111, nulla coacta manu, loci praesidio freti, in sylvas paludesque confugiunt, suaque eodem conferunt. 6. Caesar, partitis copiis cum C. Fabio legato et M. Crasso quaestore, celeriterque effectis pontibus, adit tri- partita, sedificia vicosque incendit, magno pecoris atque hominum numero potitur. Quibus rebus coacti Mena- pii, legatos ad eum pads petendae causa mittunt. Ille, obsidibus acceptis, hostium se habiturum numero confir- mat, si aut Ambiorigem, aut ejus legatos, finibus suis recepissent. His confirmatis rebus, Commium Atreba- tem cum equitatu custodis loco in Menapiis relinquit; ipse in Treviros proficiscitur. 7. Dum haec a Caesare geruntur, Treviri, magnis coactis peditatus equitatusque copiis, Labienum cum una legione, quae in eorum finibus hyemabat, adoriri parabant : jamque ab eo non longius bidui via 6 aberant, cum duas venisse legiones missu Caesaris cognoscunt. Positis castris a millibus passuum xv auxilia Germano- rura expectare constituunt. Labienus, hostium cognito consilio, sperans, temeritate eorum fore aliquam dimi- candi facultatem, praesidio cobortium quinque impedi- mentis relicto, cum xxv cohortibus magnoque equitatu contra hostem proficiscitur et, m passuum intermisso spatio, castra communit. Erat inter Labienum atque hostem difficili transitu flumen ripisque praeruptis : hoc neque ipse transire in animo habebat, neque hostes trans- ituros existimabat. Augebatur auxiliorum quotidie spes. Loquitur in consilio palam, ' quoniam Germani appropinquare dicantur, sese suas exercitusque fortunas conaretur, or niteretur, with which 6. Bidui via] " P. Ciacconius ex- it is on this account more than once pnnges the word via, a9 Cic. ad Alt. confounded. Compare the notes 5, 1G. ' Quas aberant bidui,' 5. 17. on 5, 42. ' Manibiis sagnlisque ter- 'A quibus aberam bidui.' But in ram exbanrire cogebantur;' B. C. these expressions via is understood, 1,22. ' Adeo esse perterritos non- and I have more than once observed nullos,ut suas vitaedurius consulere that Cwsar shuns those ellipses, ooeantur.' The Greek Translator which are common in other writers, rightly: Mera rZv irepav rov 'Prjvov So B. G. 1, 37. we have twice tridui Tep/xavuv avix^ax'^av TroieTaBai avajKa- viam. See also 4, 4." D.W1ES. \oito." OUDENDORP, LIBER VI. CAP. 8. 153 in dubium non devocaturum,? et postero die prima luce castra moturnm.' Celeriter haec ad hostes deferuntur, ut ex raagno Gallorum equitatus numero nonnullos Gallicis rebus favere natura cogebat. Labienus noctu, tribunis militura primisque ordinibus coactis, quid sui sit consi- lii, proponit, et, quo facilius hostibus timoris det suspi- cionem, majore strepitu et tumultu, quam Populi Ro- mani fert consuetudo, castra moveri jubet. His rebus fugae similem profectionem efficit. Hasc quoque per exploratores ante lucem, in tanta propinquitate castro- rum, ad hostes deferuntur. 8. Vix agmen novissirnura extra munitiones proces- serat, cum Galli, cohortati inter se, ' ne speratam prae- dam ex manibus dimitterent; longum esse, perterritis Romanis, Germanorum auxiiium expectare, neque suam pati dignitatem, ut tantis copiis tam exiguam manum, praesertim fugientem atque impeditam, adoriri non au- deant;' flumen transire et iniquo loco proelium commit- tere non dubitant. Quas fore suspicatus Labienus, ut omnes citra flumen eliceret, eadem usus simulatione iti- neris, placide progrediebatur. Turn, prasmissis paulum impedimentis atque in tumulo quodam collocatis, * Ha- betis/inquit, ' milites, quam petistis, facultatem : hostem impedito atque iniquo 8 loco tenetis : praestate eandem nobis ducibus virtutem, quam saspenumero imperatori praestitistis : adesse eum et baec coram cernere, existimate.' Simul signa ad hostem converti aciemque dirigi jubet, et, paucis turmis prassidio ad impedimenta dimissis, re- Jiquos equites ad latera disponit. Celeriter nostri cla- 7. Devocaturum] " Cic. pro Lege Caesar and other writers. B. G. 3, Manilia c. 14. ' Non avaritia ab in- 28. ' Impeditioribus locis secuti.' stituto carsii ad praedam devora- See also ad Fronlin. 2, 3, 23. ' Ad vit ;' Phaedrus 1, 20, 2. ' Ad perni- inipedita ventum esset,' where the ciem quoque mortales devocat,' common reading is, ' Ad impedi- where see the Commentators; Corn, menta;' Caes. B. G. 6, 34. ' Ant lo- Nep. in Cimone c. 4. where see J), cis sylvestribus paius impedita,' Lambinus." Davies. " B. Hisp. 24. where also Bong. 1. ' impedimenta,' ' Ea res devocabat ut ad dimican- 7, 19. ' DifRcilis atqne impedita pa- dum descenderet;' for so we ought lus.'S, 14. ' Impedita palude castra to read from the Mss." Ouden- dividente.' See also 8, 6. ' In syl- DORP. va impedita circumdata palude,' S, 8. Impedito atque iniquo] " The 10. ' Impeditis locis dispersi,' as is first word is explained by the se- well edited." Oudendorp. cond, as is frequently the case in 154 DE BELLO GALLICO. more sublato pila in hostes immittunt. Illi, ubi praeter spem, quos fugere credebant, infestis signis ad se ire vi- derunt, impetum raodo ferre non potuerunt, ac, primo concursu in fugam conjecti, proximas sylvas petierunt: quos Labienus equitatu consectatus, magno numero in- terfecto, cotnpluribus captis, paucis post diebus civita- tem recepit : nam Gerraani, qui auxilio veniebant, per- cepta Trevirorum fuga, sese domum contulerunt. Cum iis propinqui Indutiomari, qui defections auctores fue- rant, comitati eos, ex civitate excessere. Cingetorigi, quem ab initio permansisse in officio demonstravimus, principatus atque imperiumest traditum. 9. Caesar, postquam ex Menapiis in Treviros venit, duabus de causis Rhenum transire constituit : quarum erat altera,? quod auxilia contra se Treviris miserant ; altera, ne Ambiorix ad eos receptum haberet. His con- stitutis rebus, paulum supra eum locum, quo ante exer- citum transduxerat, facere pontem instituit. Nota atque instituta ratione, magno militum studio, paucis diebus opus efficitur. Firmo in Treviris prassidio ad pontem relicto, ne quis ab iis subito motus oriretur, reliquas co- pias equitatumque transducit. Ubii, qui ante obsides dederant atque in deditionem venerant, purgandi sui causa ad eum legatos mittunt, qui doceant, ' neque ex sua civitate auxilia in Treviros missa, neque ab se fi- dem laesam :' petunt atque orant, ' ut sibi parcat, ne communi odio Germanorum innocentes pro nocentibus pcenas pendant :' si amplius obsidum velit, dare polli- centur. Cognita Caesar causa reperit, ab Suevis auxilia missa esse ; Ubiorum satisfactionem accepit ; aditus viasque in Suevos perquirit. 9. Altera] " So And. and Oxon. et alter, uses units et alter: B. G. with Beroaldns, Ven. 1517. Aldus, 7, 5. * Una ipsi ex parte, altera Ar- Gryph. Ed. I. Plantinus and tiie verni;' B.C. 2,1. ' Duabus ex par- rest ; and thus 6, 12. 13. 7, 17. 39. tihus — una erat proxima p. altera,' B.C. 3, 109. The other Mss. and etc. 3, 21. ' Duas leges promulga- Edd. all, as far as 1 know, exhibit vit, unam etc. alteram,' where some una erat. Both phrases are correct, Mss. exhibit ' aliam,' 3, 52. 88. 106. though the former is better Latin, 108. See also B. G. 8,54. B.C. 1, and more elegant, as Cort. ad Sal- 73. 2,31. The exprrssion, units et lust. B. C. 1, 2. thinks. But so Cic. alter, must not be confounded with de Off. 1, 32. ' Cum duas cerneret the one under consideration ; for it vias, unam voluptatis, alteram vir- denotes a few, but indefinite, not tutis.' Nay, our author himself strictly two. See Barm, ad Ovid, very often, and oftener than alter R. A. 3CG." Oudendorp. LIBER VI. CAP. 12. 155 10. Interim paucis post diebus fit ab Ubiis certior, Suevos omnes unum in locum copias cogere atque iis nationibus, quae sub eorum sint imperio, denuntiare, uti auxilia peditatus equitatusque mittant. His cog- nitis rebus, rem frumentariam providet, castris idoneum locum deligit, Ubiis imperat, ut pecora deducant suaque omnia ex agris in oppida conferant, sperans, barbaros atque imperitos homines, inopia cibariorum afflictos, ad iniquam pugnandi conditionem posse deduci : man- dat, ut crebros exploratores in Suevos mittant, quaeque apud eos gerantur, cognoscant. Illi imperata faciunt, et paucis diebus intermissis referunt, ' Suevos omnes, posteaquam certiores nuntii de exercitu Homanorum venerint, cum omnibus suis sociorumque copiis, quas coegissent, penitus ad extremos fines sese recepisse : sylvam esse ibi infinita magnitudine, quae appellatur Bacenis : hanc longe introrsus pertinere, et, pro native muro objectam, Cheruscos ab Suevis, Suevosque ab Cheruscis, injuriis incursionibusque prohibere : ad ejus initium sylvae Suevos adventum Romanorum expectare constituisse.' 11. Quoniam ad hunc locum perventum est, non ali- enum, esse videtur, de Galliae Germaniasque moribus, et quo differant eae nationes inter sese, proponere. In Gal- lia, non solum in omnibus civitatibus atque in omnibus pagis partibusque, sed paene etiam in singulis domibus, factiones sunt: earumque factionum principes sunt, qui summam anctoritatem eorum judicio habere existimantur, quorum ad arbitrium judiciumque summa omnium rerum consiliorumque redeat. Idque ejus rei causa antiquitus institutum videtur, ne quis ex plebe contra potentiorem auxilii egeret : suos enim quisque opprimi et circum- veniri non patitur, neque, aliter si faciant, ullam inter suos habent auctoritatem. Usee eadem ratio est in summa totius Galliae : namque omnes civitates in partes divisas sunt duas. 12. Cum Caesar in Galliam venit, alterius factionis principes erant JEdui, alterius Sequani. Hi cum per se minus valerent, quod summa auctoritas antiquitus erat in iEduis, magnasque eorum erant clientelae, Germanos atque Ariovistum sibi adjunxerant, eosque ad se magnis 156 DE BELLO GALLICO. jacturis I0 pollicitationibusque perduxerant. Proeliis vero compluribus factis secundis, atque omni nobilitate iEduorum int.erfecta, tantum potentia autecesserant, ut magnam partem clientium ab iEduis ad se transduce- rent, obsidesque ab iis principum filios acciperent et publice jurare cogerent, nihil se contra Sequanos cop- silii inituros ; et partem finitimi agri, per vim occupa- tam, possiderent ; Galliaeque totius principatum obtine- rent. : Qua necessitate adductus Divitiacus, auxilii pe- tendi causa Romam ad Senatura profectus, infecta re " redierat. Adventu Ceesaris facta commutatione rerum, obsidibus JEduis redditis, veteribus clientelis restitutis, novis per Cajsarem comparatis, (quod hi, qui se ad eo- rum amicitiam aggregaverant, meliore conditione atque aequiore iuiperio se uti videbant,) reliquis rebus eorum, gratia, dignitate amplificata, Sequani principatum di- miserant. In eorum locum Remi successerant ; quos quod adsequare apud Cassarem gratia intelligebatur, ii, qui propter veteres inimicitias nullo modo cum iEduis conjungi poterant, se Remis in clientelam dicabant. Hos illi diligenter tuebantur. Ita et novam et repente collectam auctoritatem tenebant. Eo turn statu res erat, ut longe principes haberentur ^Edui, secundum locum dignitatis Remi obtinerent. 13. In omni Gallia eorum hominum, qui aliquo sunt 10. Magnis jacturis] This word here by Caesar, and also B. C. 3, c. properly denotes ' what is, in a nit. ' Magnis jacturis sibi quorun- storm, thrown from a ship into the dam aninios conciliare,' Cic. ad sea for the purpose of enabling the Att. 6, 1. ' Provineia sumptions et vessel, thus lightened, to ride out jacturis exhausta,' pro Cluentio c. the gale.' Cic. de Off. 3, 23. 'Si 8. ' Ipsnm Auiium, non magna jac- in mari jactnra facienda sit, equi- tura facta, inteificiendum curavit.' ne pretiosi potius jacturam faciat, See Gronov. de Pec. Vet. 4, 4. an servuli vilis ? ' Sallust ad Caes. p. 284. ; Gifan. Obs. L. L. 111. J 2, 14. 'Si quid adveisi coortum Plautus Stich. 5, 4.G. ' Jactura eld- est, de illis potissimum jactura fit, bitnr neniini ;' Cellar, ad B. Alex, quia pretii minimi sunt.' It thence 49. ' Qui modo aliquam jacturam signifies 'loss or damage,' Colum. facere posset.' 1,1. 'In agricultura voluntas fa- 11. Infecta re] B.G. 7, 17. 'Nun- cultasque citra scientiain, saepe qnam infecta re discederent,' where niagnas dominis afferunt jacturas,' most Mss. have ' incepta ' or ' in- Hirt. B. Alex. 49. ' Jactura? et de- certa;' 7, 82. ' Infecta re reverte- trimenta rei familiaris.' It is often runt ;' B. C. 1, 33. 2, 14. 3, 40. 57. used in the sense of ' pecuniary sa- Nep. Milt. 7. ' Infectis rebus dis- crifices, expenses, and largesses,' as cessisset.' LIBER VI. CAP. 14. 157 numero atque honore, 12 genera sunt duo: nam plebes paene servorum habetur loco, quas per se nihil audet et nullo adhibetur consilio. Plerique, cum aut aere alieno, aut magnitudine tributorum, aut injuria potentioruro premuntur, sese in servitutem dicant nobilibus : in hos eadem omnia sunt jura, quae dominis in servos. Sed de his duobus generibus alterum est Druidum, alterum equitum. Illi rebus divinis intersunt, sacrificia publica ac privata procurant, religiones interpretantur. Ad hos magnus adolescentium numerus disciplines causa con- currit, magnoque ii sunt apud eos honore. Nam fere de omnibus controversiis publicis privatisque consti- tuunt ; et, si quod est admissum facinus, si caedes facta, si de haereditate, si de finibus controversia est, iidem decernunt ; praemia pcenasque constituunt : si qui aut privatus aut publicus eorum decreto non stetit, sacrifi- ciis interdicunt. Haec poena apud eos est gravissima. Quibus ita est interdictum, ii numero impiorum ac scele- ratorum habentur ; iis omnes decedunt, aditum eorum sermonemque defugiunt, ne quid ex contagione incom- modi accipiant : neque iis petentibus jus redditur, neque honos ullus communicatur. His autem omnibus Drui- dibus praeest unus, qui summam inter eos habet auctori- tatem. Hoc mortuo, si qui ex reliquis excellit digni- tate, succedit : at, si sunt plures pares, sufFragio Drui- dum deligitur, nonnunquam etiam armis de principatu contendunt. Hi certo anni tempore in finibus Carnu- tum, quas regio totiusGalliae media habetur, ,J considunt in loco consecrate Hue omnes undique, qui controver- sias habent, conveniunt, eorumque decretis judiciisque parent. Disciplina in Britannia reperta atque hide in Galliam translata esse existimatur : et nunc, qui dili- gentius earn rem cognoscere volunt, plerumque illo dis- cendi causa proficiscuntur. 14. Druides a bello abesse consuerunt, neque tributa 12. Aliquo sunt numero utque honore] equally convenient to the Druids, Propert. 2, 21, 55. ' Et quscunqne who assembled from all parts of erat in numero Romana puolla,' Gaul. For no other reason did the Lucr. 5, 83. ' Nee fuit in numero,' Amphictyones assemble at Delphi Cic. Orat. 61. ' Nemo, qui aliquo except that the town was in the esset in numero.' heart of Greece See Strabo 9. 13. Qua regio totius Gallice media p. 419. Pausanias 7. p. 445." Da- habetur] " No other place was vies. Casar. O 15S DE BELLO GALLICO. una cum reliquis pendunt; militiae vacationem omnium- que rerum habent iramunitatera. Tantis excitati prae- miis, et sua sponte multi in disciplinam conveniunt, et a parentibus propinquisque rnittuntur. Magnum ibi nu- merum versuum ediscere dicuntur: itaque annos non- nulli vicenos in disci plina permanent. Neque fas esse existimant, ea Uteris mandare, cum in reliquis fere re- bus, publicis privatisque rationibus, Graecis utantur Uteris. Id mihi duabus de causis instituisse videntur ; quod neque in vulgum disciplinam efferri velint, neque eos, qui discant, literis confisos, minus memoriae stu- dere : quod fere plerisque accidit, ut praesidio literarum diligentiam in perdiscendo ac memoriam remittant. In primis hoc volunt persuadere, non interire animas, sed ab aliis post mortem transire ad alios: 1 * atque hoc maxime ad virtutem excitari putant, metu mortis neg- lecto. Multa praeterea de sideribus atque eorum motu, de mundi ac terrarum magnitudine, de rerum natura, de Deorum immortalium vi ac potestate disputant et juven- tuti transdunt. 15. Alterum genus est equitum. Hi, cum est usus atque aliquod bellum incidit, (quod ante Caesaris ad- ventum fere quotannis accidere solebat, uti aut ipsi in- jurias inferrent, aut illatas propulsarent,) omnes in bello versantur : atque eorum ut quisque est genere copiisque amplissimus, ita plurimos circum se ambac- 14. Non interire animas, sed ab crevit, sodalitiis adstricti ronsor- aliis post mortem transire ad alios] tiis, qnaestiombns occultai urn rennn " This was the doctrine of Pytha- altarumqne erecti sunt ; ut, de- goras : Diod. S. 5. p. 306. 'Eviffx^ei spectantes human*, pronnnciariot yap Trap' avroTs (TaXdrais) 6 Uvda- animas immortales.' Certainly since y6pov Aoyos, '6ti ras ipvxas twi> ai>9pa>- the Gauls devoted themselves to voiv adavdrovs elvai av^efi-nKe, nai 5i' the literature of Marseilles, as ap- £t wpia/xtvccy vd\LV fiiovv, els erepov pears from S'rabo 4. p. 181., it is (rufj.a tt)s ipvxys ela^vojxivns. But no wonder that they were imbued whether the Druids drew their doc with the Pythagorean doctrines, trine from Pythagoras, or he him- In this opinion at least Iamblichus self rather borrowed it from them, V. P. n. 173. seems to have been, seems doubtful to Lipsius, Physiol. Origen, however, Pltilos. 2. p. 46. Stoic. 3, 12. Alexander indeed in expressly says: 'O rod Uv6ay6pov Clem. Alex. Str. 1. p. 223. ed. Lngd. oIk4tt)s ZdfioA^is robs irapa, Ke\ro7s maintains that Pyihagoras axyKo- Apv'tSas \eyerai 5i8a|cu .'" feris altaribus Hesus.' Dionys. Dionvs. Vossius. Vossius thinks that the true Gallic LIBER VI. CAP. 21. l6l tim ratio habetur, fructusque servantur: uter eorum vita superarit, ad eum pars utriusque cum fructibus supe- riorum temporum pervenit. Viri in uxores, sicut in liberos, vitse necisque habent potestatem : et, cum pater- familias, illustriore loco natus, decessit, ejus propinqui conveniunt, et, de morte si res in suspicionem venit, de uxoribus in servilem modum quaestionem habent, et, si compertum est, igni atque omnibus tormentis excrucia- tas interficiunt. Funera sunt pro cultu Gallorum mag- nifica et sumtuosa; omniaque, quae vivis cordi fuisse arbitrantur, in ignem inferunt, etiam animalia : ac paulo supra hanc memoriam servi et clientes, quos ab iis di- lectos esse constabat, justis funeribus 20 confectis, una cremabantur. 20. Quae civitates commodius suam rem publicam administrare existimantur, habent legibus sanctum, si quis quid de re publica a flnitimis rumore ac fama ac- ceperit, uti ad magistratum deferat, neve cum quo alio communicet : quod saepe homines temerarios atque imperitos 21 falsis rumoribus terreri, et ad facinus impelli, et de summis rebus consilium capere cognitum est. Magistratus, quae visa sunt, occultant ; quseque esse ex usu judicaverint, multitudini produnt. De re publica nisi per concilium " loqui non conceditur. 21, Germani multum ab hac consuetudine difFerunt : nam neque Druides habent, qui rebus divinis praesint, neque sacrificiis student. Deorum nutnero eos solos du- cunt, quos cernunt, et quorum aperte opibus juvantur, Solem et Vulcanum et Lunam : reliquos ne fama quideni 20. Justis funeribus] Curt. 3, 12, fnnere justo,' Carm. 9. 'Justo fu- 15. 'Jamque justis defunctovum cor- nere fletos.' poribus solutis,' where the Ms. Pe- 21. Imperitos'] The Greek version trensis and the Ed. Mernlae have has rightly, aireipovsTrpayfidTcov. B. C 'Solutis exequiis' rightly, as Da- 1, 85. ' Homines imperitos et per vies thinks, butOuDENDORP thinks colloquium deceptos.' differently, because no other Mss. 22. Per concilium'] I.e. "During acknowlege the reading, and it is the time of the council, while the evidently a mere gloss. Stat. Theb. assembly was sitting. So Sueton. 12, 34. distinguishes between justa Ca?s. 80. ' Cunctati utrumne ilium and funera: 'Qui justa ferant, qui in campo per comitia — e ponte de- funera ducant.' But Pliny H. N. jicerent,' i. e. during the time." 10, 2. says expressly, ' Principio- Davies. So per ea tempora, per hie- que justa funera priori reddere ;' mem, and similar expressions, as Auson. Praef. Parent. ' Condita Oudendorp remarks 162 DE BELLO GALLICO. acceperunt. 43 Vita omnis in venationibus atque in studiis rei militaris consistit: ab parvulis labori ac du- ritise student. Qui diutissime impuberes permanserunt, maximara inter suos ferunt laudem: hoc ali staturam, ali hoc vires nervosque confirmari, putant. Intra annum vero vicesimum fcenrinee notitiara habuisse, 2 * in turpis- simis habent rebus : cujus rei nulla est occultatio, quod et promiscue in fluminibus perluuntur, et pellibus aut parvis rhenonum 15 tegimentis utuntur, magna corporis parte nuda. 22. Agriculture non student ; majorque pars victus eorum in lacte, caseo, carne consistit : neque quisquam agri modum certum aut fines habet proprios ; sed nsa- gistratus ac principes in annos singulos gentibns cog- nationibusque hominum, qui una coierint, quantum, et quo loco visum est, agri attribuunt, atque anno post alio transire cogunt. Ejus rei multas affernnt causas; ne, assidua consuetudine capti, studium belli gerendi agri- cultura commutent ; ne latos tines parare studeant, po- 23 Neque sacrificiis student — reli- quos ne fama quide.m acceperunt] " The contrary is apparent from Tacitus G. 9. ' Deum maxime Mer- curium colunt, cni, certis diebns, humanis quoqne hostiis litare fas habent. Herculem et Martem con- cessis hostiis placant. Pars Sne- vornni et Isidi sacrificat.' Caesar might easily have been deceived, as he passed only a few days within the limits of Germany. See Cluver. Germ. 1,22." Davies. 24. Notitiam habuisse] See Ocel- lus Lucanns deUniv.4. p. 534. Gal., and Iambi. V.P. n. 210. 25. Rhenonuni] " Isidor. Orig. 19, 23. : — ' Rhenones sunt velamina hnmerornm et pectoris usque ad umbilicum, atque intortis,' {inton- sis?) ' vi I lis adeo hispida ut imbres respuant, quos vulgo reptos vocant, eo quod longitudo villornm quasi reptat : de quibus Sallnstius, Ger- mani intectum ihenonibus corpus tegunt, dicti antem rhenones a Rheno, Germaniae flumine, nbi iis frequenter utuntur.' Varro also mentions them. Glossas Mss.: 'Rhe- no est pellicium, vel vestis facta de pellibus pendensque ad umbili- cnm.' Cluvetius is mistaken in supposing that they had no sleeves ; they had very short sleeves, as we learn from Sidonins Apollinaris Epist. 4, 20. where he describes the dress of Sigismerus, a royal youth : 'Praeter hoc vestis alta, stricta, versicolor, vix appropinquans po- plitibus exertis. Manica? sola bra- chiornm principia velantes. Viri- dantia saga linibis marginata puni- ceis, pendnli ex humero gladii, bal- teis snpercuirentibus strinxerant clansa bullatis latera ihenonibus.' Whence we at the same time learn that the Germans were wont to garnish their rhenones with studs, as this royal bridegroom, Sigismerus, did. The name, as Cluverins well observes, is derived not anb tuv j>n- vwv, ' the skins of lambs,' much less from the river Rhine, a figment worthy of Isidorus, but from rhcn," {rune, or rein,) " a species of animal of the cervine genus." Dionys. Vossius. LIBER VI. CAP. 24. l63 tentioresque humiliores* 6 possessionibus expellant ; ne accuratius ad frigora atque sestus vitandos sedificent ; ne qua oriatur pecuniae cupiditas, qua ex re factiones dissen- sionesque nascuntur ; ut animi aequitate plebern conti- neant, cum suas quisque opes cum potentissimis aequari videat. 23. Civitatibus maxima laus est, quam latissimas circum se vastatis finibus solitudines habere. Hoc proprium virtutis existimant, expulsos agris finitimos cedere, neque quenquam prope audere consistere : simul hoc se fore tutiores arbitrantur, repentinae incursionis timore sublato. Cum bellum civitas aut illatum defen- dit, aut infert; magistratus, qui ei bello praesint, ut vitas necisque habeaot potestatem, deliguntur. In pace nullus est communis magistratus, sed principes regionum atque pagorum inter suos jus dicunt, controversiasque minuunt. Latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cujusque civitatis fiunt ; atque ea juventutis exercendae ac desidiae minuendse 2 7 causa fieri praedicant, Atque, ubi quis ex principibus in concilio dixit, ' se ducem fore; qui sequi velint, 'profiteantur ■' consurgunt ii, qui et causam et hominem probant, suumque auxilium pollicentur, atque ab multitudine collaudantur : qui ex iis secuti non sunt, in desertorum ac proditorum numero ducuntur, omniumque iis rerum postea fides derogatur. Hospites violare, fas non putant, qui quaque de causa ad eos venerint, ab injuria prohibent, sanctosque ha- bent; iis omnium domus patent, victusque communi- catur. 24. Ac fuit antea tempus, cum Germanos Galli vir- tute superarent, ultro bella inferrent, propter hominum multitudinem agrique inopiam trans Rhenum colonias 26. Humiliores] I. e. " Tenuiores this is no unfrequent sense of th« or infirmiores. Seneca de Ira 1,3. word. Horace Epist. 2, 1, 107. ' Nemo tarn hiimilis est, qui pcenam ' Crescere res posset, minui dam- vel summi hominis gperare non pos- nosa libido.' So Ca3sar says a little sit.' Piiblius Syrns : ' Anxilia liu- before controversias minuere in the milia, firm a consensus facit.' Where sense of 'deciding and terminating.' Tan. Faber erroneously substitutes See also the note ad B. G. 5, 26. It infirma, because he did not recall to is worthy of remark that the Lace- liis mind this sense of the word." daemonians for the same reason Davies. permitted predatory expeditions, 57. Desidia minuendce~\ I.e. '"Tol- (Cragius de Rep. Laced. 3, p. 181.)" lendae prorsus et eradicandas ;' for Davies. 164 DE BELLO GALLICO. mitterent. Itaque ea, quae fertilissima sunt, Germaniae loca circum Hercyniam sylvam, (quam Eratostheni et quibusdam Graecis fama notam esse video, quam illi Orcyniam appellant,) Volcae Tectosages occupaverunt, atque ibi consederunt. Quae gens ad hoc tempus iis sedibus sese continet, summamque habet justitiae et bellicae laudis opinionem : nunc quoque in eadeni inopia, egestate, patientia, qua Germani, permanent, eodem victu et cultu corporis utuntur; Gallis autem Provincial propinquitas, et transmarinarum rerum notitia, multa ad copiam atque usus iargitur. Paulatim assueracti supe- rari, multisque victi proeliis, ne se quidem ipsi cum illis virtute comparant. 25. Hujus Hercyniae sylvae, quae supra demonstrata est, latitudo novem dierum iter expedito patet: non enim aliter finiri z8 potest, neque mensuras itinerum no- verunt. Oritur ab Helvetiorurn et Nemetum et Raura- corum finibus, rectaquefluminis Danubii regione pertinet ad fines Dacorum et Anartium : hinc se flectit sinistror- sus, diversis ab flumine regionibus, multarumque gentium fines propter magnitudinem attingit: neque quisquam est hujus Germaniae, qui se aut adisse ad initium ejus syl- vae dicat, cum dierum iter lx processerit, aut quo ex loco oriatur, acceperit. Multa in ea genera ferarum nasci constat, quae reliquis in locis visa non sint: ex quibus, quae maxime differant ab ceteris et memoriae prodenda videantur, haec sunt. 26. Est bos cervi figura, cujus a media fronte inter aures unum cornu existit, excelsius magisque directum his, quae nobis nota sunt, cornibus. Ab ejus summer, sicut palmae, rami quam late diftunduntur. Eadem est fceminae marisque natura, eadem forma magnitudoque cornuum. 27. Sunt item, quae appellantur Alces. 2 ? Harum est 28. Finiri] "It is here taken in finiri plaenit,' where see Gron." a sense rather unusual for dimeliri, Oldendorp. 'ascertaining the space from limit 29. AUes] "The Greek Version to limit." Dionys. Vossius. " Caps, has &\Kfs, not after ihe Greek B. G. 0, IS. 'Spatia temporis mi- fashion; for Pans. (5, 12. "Oaot Si mero noctinm fininnt.' See Bnrm. a.v&pu-nou> to Sib. tov (rrS/xaTos 4s rb ad Veil. Paterc. 1, 10. ' Finito are- (ktus ixityaaiv ^io-xovra oSSin-as twv nae circulo ;' Livy 35, 7. ' Diem Oripiuv ehai, Kal oi> Ktoaru ^■ytjvTai, LIBER VI. CAP. 27. 165 166 DE BKLLO GALLICO. consimilis capreis figura et variefas pellium; sed mag- nitudine paulo antecedunt, mutilaeque sunt cornibus, et crura sine nodis articulisque habent ; neque quietis causa procumbunt, neque, si quo afllictae casu concide- rint, erigere sese aut sublevare possunt. His sunt arbo- res pro cubilibus : ad eas se applicant, atque ita, pau- luni modo reclinatae, quietem capiunt: quarum ex vestigiis cum est animadversum a venatoribus, quo se recipere consuerint, omues eo loco aut a radicibus subruunt, aut accidunt arbores tantnm, utsurnma species earura stantium relinquatur. Hue cum se consuetudine reclinaverint, infirmas arbores pondere affligunt, atque una ipsae concidunt. 28. Tertium est genus eoruin, qui Uri appellantur. rovrots e cwnSei)/ [J.lv is ras &\ks. exhibits altes." Oudendorp. In another note lie writes: — "Spanh. deP. N.ed. 2.T. 1. p. 198. informs us that Caesar ha< confound- ed alchis with alec, and be com- plains that this observation tins been filched from him by Harduin from the first edition of Ins woik." LIBER VI. CAP. 29- 167 Hi sunt magnitudine paulo infra elephantos, 30 specie et colore et figura tauri. Magna vis eorum, et magna velocitas : neque houiiui, neque ferae, quam conspexe- rint, parcunt. Hos studiose foveis captos interficiunt. Hoc se labore durant homines adolescentes, atque hoc genere venationis exercent ; et, qui plurimos ex his in- terfecerunt, relatis in publicum cornibus, quae sint testi- monio, magnam ferunt laudem. Sed assuescere ad homines et mansuefieii, ne parvuli quidem excepti pos- sunt. Amplitudo cornuum et figura et species multum a nostrorum boum cornibus differt. Haec studiose con- quisita ab labris argento circumcludunt, atque in am- plissimis epulis pro poculis 51 utuntur. 29. Caesar, postquam per Ubios exploratores compe- rit, Suevos sese in sylvas recepisse, inopiam frumenti veritus, quod, ut supra demonstravimus, minime omnes Germani agricultural student, constituit, non progredi 1'ongius : sed, ne omnino metum reditus sui barbaris tolleret, atque ut eorum auxilia tardaret, reducto exer- citu, partem ultimam pontis, quae ripas Ubiorum con- tingebat, in longitudinem pedum cc rescindit ; atque in extremo ponie turrim tabulatorum quatuor constituit, praesidiumque cohortium xn pontis tueudi causa ponit, magnisque eum locum munitionibus firmat. Ei loco praesidioque C. Volcatium Tullum adolescentem prae- fecit: ipse, cum maturescere frumenta inciperent, ad bellum Ambiorigis profectus, (per Arduennam sylvam, quae est totius Galliae maxima, atque ab ripis Rheni finibusque Trevirorum ad Nervios pertinet, millibusque amplius d in longitudinem patet,) L. Minucium Basilum cum omni equitatu praemittit, si quid celeritate itineris atque opportunitate temporis proficere possit; monet, ut ignes fieri in castris prohibeat, ne qua ejus adven- SO. Infra elephantos'] I.e. "'Less turn protensa, ut regiis mensis in- than.' Terence Enn. 3, 2, 36. 'In- signi capacitate ex eis gernlae fiant.' fra infimos homines,' where see Ri- Isidorus had read these words of vius ; Propert. 1, 20, 5. ' Est tibi Solinns : ' Cornua in tantum pro- non infra speciem, non nomine dis- tendtintnr, ut demta ob insignem par;' Hirt. B. Alex. 13. 'Infra capacitatem inter regias mensap hanc niagnitndinem ; ' and others potuuni gerula fiant.' Hence he for very often." Oudendorp. the words cornua potuum gerula has 31. Pro poculis] " Isidor. Orig. coined the barbarous term gerulce, 12,1. ' Uri agrestesboves sunt in and uses it in the sense of ' a ves- Germania, habentes cornua in tan- se! or cup."' Diowss. Vossius. 168 DE BKLLO GALUCO. tus procul significatio fiat : sese confestim subsequi dicit. 30. Basilus, ut imperatum est, facit ; celeriter con- traque omnium opinionem confecto itinere, multos in agris inopinantes deprehendit ; eorum indicio ad ipsum Ambiorigem contendit, quo in loco cum paucis equi- tibus esse dieebatur. Multum cum in omnibus rebus, turn in re militari potest fortuna. Nam sicut magno accidit casu, ut in ipsum incautum atque etiam impara- tum incideret, priusque ejus adventus ab hominibus vi- deretur, quam fama ac nuntius adventus atferretur : sic magnae fuit fortuna3, omni militari instrumento, quod circum se habebat, erepto, rhedis equisque comprehen- sis, ipsum effugere mortem. 31 Sed hoc eo factum est, quod, aedificio circumdato sylva, (ut sunt fere domicilia Gallorum, qui, vitandi aestus causa, plerumque sylvarum ac fluminum petunt propinquitates,) comites familiares- que ejus angusto in loco paulisper equitum nostrorum vim sustinuerunt. His pugnantibus, ilium in equum quidam ex suis intulit: fugientem sylvae texerunt. Sic et ad subeundum periculum, et ad vitandum, multum fortuna valuit. 81. Ambiorix copias suas judicione non conduxerit, quod prcelio dimicandum non existimarit, an tempore exclusus et repentino equitum adventu prohibitus, cum reliquum exercitum subsequi crederet, dubium est: sed certe, dimissis per agros nuntiis, sibi quemque consulere jussit : quorum pars in Arduennam sylvam, pars in continentes paludes profugit: qui proximi Oceanum fuerunt, hi insulis sese occultaverunt, quas aestus effi- cere consuerunt : multi, ex suis finibus egressi, se sua- que omnia alienissimis crediderunt. Cativolcus, rex dimidiae partis Eburonum, qui una cum Ambiorige con- silium inierat, setate jam confectus, cum laborem aut belli aut fugae ferre non posset, omnibus precibus 5J de- 32. Effugere mortem'] Many cri- they should put to death Ambio- tics expunge the word mortem; all rix, as the author of the sedition, the Mss. recognise it; and the if he fell into thrir hands, as La- phrase is unexceptionable. So ef- bienus also conducted himself to- fifgere invidiam, Corn. Nep. Them, wards Indutioniarim, 13. G. 5, 88." S. effugere casus, livorem, morbum, Da vies. Seneca deTranq. 15. "I do not 33. Omnibus prccibus] " Ca?sar is doubt that Csesar gave orders that accustomed so to speak. Thus in LIBER VI. CAP. 33. 169 testatus Ambiorigem, qui ejus consilii auctor fuisset, taxo, cujus magna in Gallia Germaniaque copia est, se exanimavit. 32. Segni Condrusique, ex gente et nuraero Germa- norum, qui sunt inter Eburones Trevirosque, legatos ad Caesarem miserunt, oratum, ne se in hostium nuraero duceret, neve omnium Germanorum, qui essent citra Rhenum, unara esse causam judicaret : nihil se de bello cogitavisse, nulla Ambiorigi auxilia misisse. Caesar, explorata re quasstione captivorum, si qui ad eos Ebu- rones ex fuga convenissent, ad se ut reducerentur, ina- peravit: si ita fecissent, fines eorum se violaturum ne- gavit. Tim eopiis in tres partes distributis, impedi- menta omnium legionum Aduatucam contulit. Id eastelli nomen est. Hoc fere est in mediis Eburonum flnibus, ubi Titurius atque Aurunculeius hyemandi causa consederant. Hunc cum reliquis rebus locum probabat, turn quod superioris anni munitiones integral manebant, ut militum laborem sublevaret. Praesidio impedimentis legionem xiv reiiquit, unara ex iis tribus, quas proxime conscriptas ex Italia transduxerat. Ei legioni castrisque Q. Tullium Ciceronem praeficit, du- centosque equites attribuit. 33. Partito exercitu, T. Labienum cum legionibus tribus ad Oceanum versus, in eas partes, quas Menapios attingunt, proficisci jubet : C. Trebonium cum pari legionum nuraero ad earn regionem, quas Aduatucis ad- jacet, depopulandam mittit : ipse cum reliquis tribus ad flumen Scaldem, quod influit in Mosam, extremasque Arduennas partes ire constituit, quo cum paucis equiti- bus profectum Ambiorigem audiebat. Discedens, post diem septimum sese reversurum, confirmat ; quam ad diem ei legioni, quas in praesidio relinquebatur, frumen- tum deberi sciebat. Labienum Treboniumque hortatur, si reipublicas commodo facere possint, ad earn diem re- bouk 7. ' Omnibus precibus peti- " Such execrations (or impreca- erunt ne se et communes liberos lions) are called preces iratce by hostibus ad suppliciiim dederet.' Horace Sat. 2, 6, 30. : Epod. 5, 85. And again, in the same book, ' Sed dubius iwde rumperet silen- ' Fientes omnibus precibus orabant t'mni, Misil Thyesteas pieces.' So ut se in servitutem receptos ribo Druidum preces dirce, Tacit. Ann. 14, juvarent.' But here preces are ' im- 30. See J. Fr. Groaov. ad Gell. 6, precations.' " Dionys. Vossius, 16." Davies. Ccesar. P 170 DE BELLO GALLICO. vertantur; ut, rursus communicato consilio, exploratis- que hostium rationibus, aliud belli initium capere pos- sent. 34. Erat, ut supra demonstravimus, manus certa nulla, non oppidum,non praesidium, quod se arrais defenderet; sed omnes in partes dispersa multitudo. Ubi cuique aut vallis abdita, aut locus sylvestris, aut palus impedita, spem praesidii aut salutis aliquam offerebat, consederat. Hasc loca vicinitatibus 34 erant nota, magnamque res diligentiam requirebat, non in sumrna exercitus tuenda, (nullum enira poterat universis ab perterritis ac disper- sis periculum accidere,) sed in singulis militibus conser- vandis ; quae tamen ex parte res ad salutem exercitus pertinebat. Nam et praedae cupiditas multos longius evocabat, et sylvae incertis occultisque itineribus con- fertos adire prohibebant. Si negotium confici stirpem- que hominum sceleratorum interfici vellet, dimittendas plures manus diducendique erant milites : si continere ad signa manipulos vellet, ut instituta ratio et consue- tudo exercitus Etomani postulabat, locus ipse erat prae- sidio barbaris, neque ex occulto insidiandi et dispersos circumveniendi singulis deerat audacia. At in ejusmodi difficultatibus, quantum diligentia provideri poterat, pro- videbatur ; ut potius in nocendo aliquid omitteretur, etsi omnium animi ad ulciscendum ardebant, quam cum ali- quo militum detrimento noceretur. Caesar ad finitimas civitates nuntios dimittit, omnes ad se evocat 35 spe praedae, ad diripiendos Eburones, ut potius in sylvis Gallorum vita, quam legionarius miles, periclitetur ; simul ut, magna multitudine circumfusa, pro tali l'aci- nore, stirps ac nomen civitatis tollatur. Magnus undi- que nuraerus celeriter convenit. 35. Haec in omnibus Eburonum partibus gerebantur, diesque appetebat septimus, quern ad diem Caesar ad impedimenta legionemquc reverti constituerat. Hie, 34. Vicinilntibus] "Corn. Nop. catis ad se undiqne mercatoribus ; ' Alcib. 3. ' Vicinitati negotinin 5, 53. ' Principibus ad se evoca- dant ; ' Sallnst B. C. 3G. ' Vicinita- t is ; ' 7, 33. ' Ad se Deceliam e\o- lem antea solicitatani armis exor- cavil ;' 7, 24. ' Labiennm ad se nat,' and see Colt, ad 24, 4. Sue- evocat;' B. C 1, 34. ' Evocat ad ton. Aug. 6. ' Tenetque vicinita- se Massiliensium piimos.' " Ou- tem opinio.'" Oudendorp. dendorp. 35, EvocaQ » B. G. 4, 20. ' Evo- LIBER VI. CAP. 36. 17J quantum in bello fortuna possit et quantos afferat casus, cognosci potuit. Dissipatis ac perterritis hostibus, ut demonstravimus, manus erat nulla, quae parvam modo causam timoris afferret. Trans Khenum ad Germanos pervenit fama, diripi Eburones, atque ultro omnes ad praedam evocari. Cogunt equitum duo millia Sigarabri, qui sunt proximi Rbe.no, a quibus receptos ex fuga Tenchtberos atque Usipetes supra docuimus : transeunt Rhenum navibus ratibusque, xxx millibus passuum infra eurn locum, ubi pons erat perfectus praesidiumque ab Caesare relictum : primos Eburonum tines adeunt, multos ex fuga dispersos excipinnt, magno pecoris nu- mero, cujus sunt cupidissimi barbari, potiuntur. Invi- tati praeda, longius procedunt : non hos palus, in bello latrociniisque natos, non sylvas morantur : quibus in lo- cis sit Caesar, ex captivis quaerunt ; profectum longius reperiunt, omnemque exercitum discessisse cognoscunt. Atque unus ex captivis, ' Quid vos,' inquit, ' banc mi- seram ac tenuera sectamini praedam, quibus licet jam esse fortunatissimis ? Tribus horis Aduatucam venire potestis : hue omnes suas fortunas exercitus Romano- rum contulit : praesidii tanturn est, ut ne murus quidem cingi possit, neque qnisquam egredi extra munitiones audeat.' Oblata spe, 36 Germani, quam nacti erant prae- dam., in occulto relinquunt, ipsi Aduatucam contendunt, usi eodem duce, cujus base indicio cognoverant. 36. Cicero, qui per omnes superiores dies praeceptis Caesaris summa diligentia milites in castris continuisset, ac ne calonem quidem quemquam extra munitionem egredi passus esset, septimo die diffidens, de numero dierum Caesarem fldem servaturum, quod longius eum progressum audiebat, neque ulla de reditu ejus fama afferebatur; simul eorum permotus vocibus, qui illius patientiam psene obsessionem appellabant, si quidem ex castris egredi non liceret ; nullum ejusmodi casum 36. Oblata spe~] "He elsewhere This word is everywhere used to de- says, illuta. So we often have oc- note ' something of an unforeseen casio vblata, and spes oblata, Fron- advantage,' ' to tempt anyone.' See tin. 3, 11, 1. 17, 7. Val. Max. 3, 8, the note ad Pha?dr. 1, 23. ' Ob- 2. But the Mss. Lovan. Gottorp. jecto tentans an cibo posset capi.' Leid. 3. Voss. 3. Dorv., and the Nay, Tacit. Ann. 4, 60. * Drusnm Edd. Rom. Med. Ven. and Inc. ex- traxit in partes spe objecta prin- hibit the elegant reading objecta. cipis loci.'" Oudendorp. 172 DE BELLO GALLICO. expectans, quo, novera oppositis legionibus maximoque equitatu, dispersis ac paene deletis hostibus, in millibus passuuni m offendi posset; quinque cohortes frumenta- tum in proximas segetes misit, quas inter et castra unus omnino collis intererat. Complures erant in castris ex legionibus asgri relicti ; ex quibus qui hoc spatio die- rum convaluerant, circiter ccc sub vexillo una mittun- tur : magna preeterea multitudo calonum, magna vis ju- mentorum, quae in castris subsederat, facta potestate, sequitur. 37. Hoc ipso tempore et casu Germani equites inter- veniunt, protinusque eodem illo, quo venerant, cursu ab decumana porta in castra irrumpere conautur : nee prius sunt visi, objectis ab ea parte sylvis, quam castris nppropinquarent, usque eo, ut, qui sub vallo tenderent mercatores, 37 recipiendi sui facultatem non habevent. Inopinantes nostri re nova perturbantur, ac vix prim urn impetum cohors in statione sustinet. Circumiunduntur ex reliquis hostes partibus, si quem aditum reperire pos- sent. iEgre portas nostri tuentur, reliquos aditus locus ipse per se munilioque deiendit. Totis trepidatur cas- tris, atque alius ex alio causam tumultus quaerit ; neque quo signa ferantur, neque quam in partem quisque con- veniat, provident. Alius capta jam castra pronuntiat ; alius, deleto exercitu atque imperatore, victores barba- ros venisse contendit: plerique novas sibi ex loco reli- giones fingunt, CoUaeque et Titurii calamitatem, qui in eodem occiderint castello, ante oculos ponunt. Tali timore omnibus perterritis, confirmatur opinio barbaris, ut ex captivo audierant, nullum esse intus presidium. Perrumpere nituntur, seque ipsi adhortantur, ne tantam fortunam ex manibus dimittant. 38. Erat aeger in praesidio relictus P. Sextius Bacil- lus, qui primum pilum ad Caesarem duxerat, cujus men- 37. Tenderent wercatores] " Ten- bernacnlisque detensis.') But the dere is habere icntoria, ('to pitch custom of the Romans deserves no- tents ;') whence (Vug. JEn. 2, 29. tice : the merchants were not per- ' Hie Dolounm manns, hie saevus mitted to dwell within the camp, tendebat Achilles,' 8, 005. ' legio but pitched their tents \yirlmnt it.*' latis tendebat in arvis.') But when Dionys. Vossics. Frontin. 1, 1, the cantonments are going to be 18. ' Omnibus extra vallum jussis broken up, the phrase is detendere tendere.' tentoria, (Cajs. B. C. 3, 85. ' Ta- LIBER VI. CAP. 40. 173 tionem superioribus proeliis fecimus, ac diem jam quin- tum cibo caruerat. Hie, diffisus suse atque omnium saluti, inermis ex tabernaculo prodit : videt imminere bostes, atque in summo esse rem discrimine : capifc arma a proximis atque in porta consistit. Consequun- tur hunc centuriones ejus cohortis quae in statione erat : paulisper una prcelium sustinent. Relinquit animus 38 Sextium, gravibus acceptis vulneribus : gegre per manus tractus servatur. Hoc spatio interposito, reliqui sese confirmant tantum, ut in munitionibus consistere au- deant, speciemque defensorum praebeant. 39. Interim confecta frumentatione, milites nostri cla- morem exaudiunt ; praecurrunt equites, quanto sit res in. periculo, cognoscunt. Hie vero nulla munitio est, quae perterritos recipiat : modo conscripti, atque usus rnili- taris imperiti, ad tribunum militum centurionesque ora convertunt : quid ab his praecipiatur, expectant. Nemo est tam fortis, quin rei novitate perturbetur. Barbari, signa procul conspicati, oppugnatione desistunt : redisse primo Iegiones credunt, quas longius discessisse ex cap- tivis cognoverant : postea, despecta paucitate, ex omni- bus partibus impetum faciunt. 40. Calones in proximum tumulum procurrunt: hinc celeriter dejecti se in signa manipulosque conjiciunt : eo magis timidos perterrent milites. Alii, cuneo facto ut celeriter perrumpant, censent, quoniam tam propin- qua sint castra ; et, si pars aliqua circumventa cecide- rit, at reliquos servari posse confidunt : alii, ut in jugo consistant, atque eundem omnes ferant casum. Hoc veteres non probant milites, quos sub vexillo una pro- fectos docuimus. Itaque inter se cohortati, duce C. Trebonio, equite Romano, qui eis erat prsepositus, per medios hostes perrumpunt, incolumesque ad unum om- nes in castra perveniunt. Hos subsecuti caloaes equi- 38. Relinquit animus] I. e. " 'EXi- phrase, relinquere animam, is very ■jro-tyvxycre, as the Greek Version has different from the phrase, animus rightly. Davies wrongly interprets (not animu, as about death in Ne- ttie phrase, ' he dies,' confounding pos Eumene c. 4.) relinquit vie, i. e„ it with another expression, relin- ' deficior animo, et virions sive ani- quere animam. But how could any mo linquor.' Pliny 30, 16. Curt. 8, one he said to be dead, whom the 2. Ovid Met. 10, 459. ' fogitque Author immediately afterwards re- Et color et sanguis, animusque re- presents to have been saved ? The linquit euntem.'" Oudendorp. 174. DE BELLO GALLICO. tesque eodera impetu militum virtute servantur. At ii, qui in jugo constiterant, nullo etiam nunc usu rei mili- taris percepto, neque in eo, quod probaverant, consilio permanere, ut se loco superiore defenderent, neque earn, quam profuisse aliis vim celeritatemque viderant, imi- tari potuerunt ; sed, se in castra recipere conati, iui- quum in locum demiserant. Centuriones, quorum non- nulli ex inferioribus ordinibus reliquarum legionum vir- tutis causa in superiores erant ordines hujus legionis transducti, ne ante partam rei militaris laudem amitte- rent, fortissime pugnantes concidernnt. Militum pars, horum virtute submotis hostibus, praster spem incolumis in castra pervenit ; pars a barbaris circumventa periit. 41. Germani, desperataexpugnatione castrorum, quod nostros jam constitisse in munitionibus videbant, cum ea praeda, quam in sylvis deposuerant, trans Rhenum sese receperunt. Ac tantus fuit etiam post discessum hos- tium terror, ut ea nocte, cum C. Volusenus missus cum equitatu ad castra venisset, fidem non faceret, 3 ? adesse cum incolumi Caesarem exercitu. Sic omnium animos timor prasoccupaverat, ut, paene alienata mente, 4 °deletis omnibus copiis equitatum tantum se ex fuga recepisse, dicerent, neque, incolumi exercitu, Germanos castra oppugnaturos fuisse contenderent. Quera tiraorem Caesaris adventus sustulit. 42. Reversus ille, eventus belli non ignorans, nnum, quod cohortes ex statione et prassidio essent emissas, questus, ne minimo quidem casu locum relinqui debuisse, niultum fortunam in rcpentino hostium adventu potuis- se indicavit ; multo etiam amplius, quod paene ab ipso vallo portisque castrorum barbaros avertisset. Quarum omnium rerum maxime admirandum videbatur, quod Germani, qui eo consilio Rhenum transierant, ut Am- 39. Fidem non faceret] " Habere 15. ' Item apud Labeonem qna?- fJem is 'to believe ;' facere Jidcm, ritur, si quis meniem meilicamento, ' to per.«nadp,' ' to cause any one to aliove quo alienaverit, an injnrta- Ixlicvp,' ire'ideiv, as the Greek Ver- rum actio locum liaberet.' ()ihers sion ripbtly his." Oudendorp. say, if I am not mistaken, emola or 40. Alienata tnente] "I. e. So cnmmota mente." Dionys. VOSSIOS. disturbed in mind as to be hardly " See Duker and Drakenb. ad Liv. n'asteis of tliemselves. Celsus 4, 2. 3, 47. * Alienatns ad libidinem ' Oculorum caligo, alienatio men- animo.' " Oudenuorp. tis, vomitus.' So ff. 1. 47. Tit. 10, LIBER VI. CAP. 44. 1/5 biorigis fines depopularentur, ad castra Romanorum delati, optatissimum Ambiorigi beneficium obtulerint. 43. Caesar, rursus ad vexandos hostes profectus, magno coacto numero ex finitimis civitatibus, in omnes partes dimittit. Omnes vici atque omnia aedificia, quae quisque conspexerat, incendebantur: prasda ex omnibus locis agebatur: frumenta non solum a tanta multitudine jumentorum atque hominum consumebantur, sed etiam anni tempore atque imbribus procubuerant ; ut, si qui etiam in praesentia se occultassent, tamen iis, deducto exercitu, rerum omnium inopia pereundum videretur. Ac saepe in eum locum ventum est, tanto in omnes partes diviso equitatu, ut modo visum ab se Ambiorigem in foga captivi, nee plane etiam abisse ex conspectu con- tenderent, ut, spe consequendi illata atque infinito labore suseffpto, qui se summam ab Caesare gratiam inituros putarent, paene naturam studio vincerent, semperque paulum ad summam felicitatem defuisse videretur, atque ille latebris aut saltibus se eriperet et noctu occultatus alias regiones partesque peteret, non majore equitum praesidio, quam quatuor, quibus solis vitam suam com mittere audebat. 44. Tali modo vastatis regionibus, exercitum Cassar duarum cohortium damno Durocortorum Remorum re- ducit, concilioqne in eum locum Gallias indicto, de con- juratione Senonum et Carnutum quaestionem habere instituit ; et de Accone, qui princeps ejus consilii fuerat, graviore sententia pronuntiata, more majorum suppli- cium sumsit. 4 ' Nonnulli judicium veriti profugerunt ; quibus cum aqua atque igni interdixisset, duas legiones ad fines Trevirorum, duas in Lingonibus, sex reliquas in Senonum finibus Agendici in hybernis collocavit; fru- mentoque exercitu proviso, ut instituerat, in ltaliam ad conventus agendos profectus est. 41. More majorum supplicium sum- mentions the same sort of punish- sit~\ " Sneton. Ner. 49. relates that ment, when he says about Gutur- it was customary, ' Nudi hominis vatus, ' Adeo ut verberibns ex- cervicem inseri furcae, corpus vir- animatum corpus securi feriretur.'" gis ad necem czedi.' Hirtius 8, 38. Dionys. Vossius. C. JULII C^ESARIS COMMENTARII DE BELLO GALLICO. BOOK VII. THE ARGUMENT. 1. The Gauls concert measures for renewing the war; 2. The Carnutes massacre a number of Roman citizens at Gena- bum ; 6. Vercingetorix invests Gergovia, whither lie is fol- lowed by Caesar; 11. Caesar makes himself master of Vel- launodunum and Genabum ; 12. Vercingetorix quits the siege of Gergovia, Caesar possesses himself of Noviodunum, puts Vercingetorix's cavalry to flight, and invests Avaricum ; 13. By advice of Vercingetorix, the Biturigians set fire to their towns, that they may not furnish subsistence to the Romans; 16. Caesar in great straits for want of corn; 17. The two armies near each other, but without coining to a battle; 1Q. Vercingetorix, accused of treason, clears him- self; 21. Caesar continues the siege of Avaricum ; 22. The construction of the walls of towns among the Gauls ; 23. Avaricum, after a resolute defence, is at last taken by storm ; 28. Vercingetorix consoles his men by a speech ; 29. And prepares with greater force to renew the war; 30. Czesar quiets the intestine divisions of the iEduans ; 32. Sets out upon his march towards Auvergne ; 33. Passes the Allier by a feint; 34. And arriving before Gergovia, seizes an eminence near the town; 35. The /Eduans form LIBER VII. CAP. 1. Ml the design of a revolt from the Romans ; 38. Rut by Caesar's prudence and diligence, are in some measure prevented; 41. Caesar carries three of the enemy's camps before Ger- govia ; 44. The Romans pressing the attack too far, are repulsed with great slaughter; 49. Caesar reprehends the temerity of his soldiers ; 50. And resolves to retire into the country of the iEduans ; 52. Noviodunum seized and set on fire by the treachery of the ^Lduans; 54. Labienus, after a successful expedition against the Parisians, returns to Caesar with all his forces; 57. The revolt of the ^Eduans followed by that of almost all Gaul ; 58. Preparations for war; 59. The Gauls, under the conduct of Vercingetorix, attack Caesar in the territories of the Lingones ; 61. But are routed with great slaughter; 62. Caesar pursues them as far as Alesia ; 63. Description of that town ; 64. The Gauls de- feated in an engagement between the cavalry ; 65. Vercin- getorix sends away all his force ; 66. Caesar surrounds Alesia with lines of circumvaliation and contravallation ; 69. The Gauls, drawing their forces together, endeavor to raise the siege; 71. Critognatus's speech to the garrison of Alesia; 72. The Gauls within and without the town prepare to attack the Romans ; 73. A battle of the horse, in which the Romans have the advantage; 74. The Gauls make several attempts upon the Roman lines, but are always re- pulsed with loss; SI. At length the Romans, sallying from the intrenchments, defeat the Gaub with great slaughter; 82. Alesia surrenders; 83. The iEduans and Arverni submit, Caesar sends his army into winter-quarters. 1. Quikta Gallia, Caesar, ut constituerat, in Italian* ad conventus agendos proficiscitur. Ibi cognoscit de Clodii caede: de Senatusque consulto certior factus, ut omnes Italise juniores conjurarent, 1 dilectum tota pro- 1. Conjurarent] " The Greek ver- Dacornm, ut, cum ad bella profi- $ion rightly, awofjivvetv. Hence ciscerentur, non prius rem capesse- those are termed conjurati, who rent, quam de Istro cei turn modum have sworn at the same time: Virg. haurientes ore in modum sacri vini, G.3. uses it improperly for 'that jurarent, non se ad patriae sedem by which we swear,' ' Ant conju- regressuros, nisi hostibus cassis. Et rato descendens Dacus ab Istro,' idcirco Virgilium familiari sibi by- at which place Junius Philargyrius pallage dixisse Istrum conjuraturo, says : ' Aufidius Modestus legisse apud quein Daci conjurare consne- se affirmabat, hunc morem esse verunt.' Statius Theb. 1. has un- 178 DE BELLO GALLICO. vincia habere instituit. Eas res in Gailiam Transalpi- nam celeriter perferunlur. Addunt ipsi et affingunt ru- moribus Galli, quod res poscere videbatur, retineri urbauo motu Caesarem, neque in tantis dissensionibus ad exercitum venire posse. Hac impulsi occasione, qui jam ante se Populi Romani imperio subjectos dolerent, liberius atque audacius de bello consilia inire incipiunt. Indictis inter se principes Gallise conciliis, sylvestribus ac remotis locis, queruntur de Acconis mode ; nunc casum ad ipsos recidere posse deraonstiant; miserantur comraunem Galliae fortunarn ; omnibus pollicitationibus ac preemiis deposcunt, qui belli initium faciant et sui ca- pitis periculo Gailiam in libertatem vindicent. Ejus in priinis rationem habendam dicunt, priusquam eorum clandestina consilia efFerantur, ut Caesar ab exercitu intercludatur. Id esse facile, quod neque legiones, ab- sente imperatore, audeant ex hybernis egredi ; neque imperator sine prassidio ad legiones pervenire possit : postremo in acie praestare interfici, quam non veterem belli gloriam libertatemque, quam a majoribus accepe- rint, recuperare. 2. His rebus agitatis, profitentur Carnutes, ( se nullum periculum communis salutis causa recusare, principes- que ex omnibus bellum facturos pollicentur ; et, quoniam in prsesentia obsidibus inter se cavere z non possint, ne doubtedly imitated Virgil: ' bis ab- all swore together, because there actum legibus Istrum, Et conjurato was not time to administer the oath dejectos vertice Dacos.' Bemart to each; and the conjuratio was and Lipsius thought that vertice re- proclaimed by an edict, by which ferred to the superstition of the those, who were to take the oath, Dacians, who, according to Strabo, were ordered to assemble together, held mountains to be sacred. But Caesar B.C. 3,102. mentions the I can discern no suitable sense, and custom in no obscure terms : ' Erat I would substitute vorlice for ver- edictum Pompeii nomine Amphi- tice, that Statins may allude to the poli propositum, uti omnes ejus Danube, and say that ihe Dacians provincial jnniores, Gra?ci, cives- had been driven by Vespasian from que R. jurandi causa convenirent.' that river, by which they were ac- These soldiers, as Serv. ad Virg. customed to swear. However, the iEn. 1. p. 239. informs u«, were conjuratio, of which Caesar here called tumultuarii viilites, because speaks, is that which Virgil means, such a conjuratio generally happened when he says, ' simul omne tu- during a tumult." Dionvs. Vos- multu Conjurat trepido Latium.' stus. For the military commander was 2. Obsidibus cavere] " The MfiS. then accustomed to say, 'Qui remp. Lov. Dnk. Dorv., and the Edd. salvani vult, me sequatur.' They Rom. Ven. Mediol. and others ex- LIBER VII. CAP. 4. 179 res efferatur, ut jurejurando ac fide sanciatur, petunt, collatis militaribus signis, (quo more eorum gravissimae cerimoniae continentur,) ne, facto initio belli, ab reliquis deserantur.' Turn, collaudatis Carnutibus, dato jureju- rando ab omnibus, qui aderant, tempore ejus rei consti- tute, ab concilio disceditur. 8. Ubi ea dies venit, Carnutes, Cotuato et Coneto- duno ducibus, desperatis hominibus, Genabum dato signo concurrunt civesque Romanos, qui negotiandi causa ibi constiterant, 3 (in his C. Fusium Citam, hones- tum equitem Romanum, qui rei frumentarias jussu Cas- saris prseerat,) interficiunt, bonaque eorum diripiunt. Celeriter ad omnes Gallia? civitates fama perfertur : nam, ubi major atque illustrior incidit res, clamore per agros regionesquc significant ; hunc alii deinceps exci- piunt et proximis tradunt ; ut turn accidit : nam, qua? Genabi oriente sole gesta essent, ante primam confectam vigiliam in flnibus Arvernorum audita sunt; quod spa- tium est millium circiter clx. 4. Simili ratione ibi Vercingetorix, Celtilli filius, Ar- vernus, summae potentiae adolescens, (cujus pater prin- cipatum Galliae totius obtinuerat, et ob earn causam, quod regnum appetebat, ab civitate erat interfectus,) convocatus suis clientibus, facile incendit. Cognito ejus consilio, ad arma concurritur : ab Gobanitione, pa- truo suo, reliquisque principibus, qui hanc tentandara fortunam non existimabant, expellitur ex oppido Gergo- via : non destitit tamen, atque in agris habet dilectum egentium ac perditorum. Hac coacta raanu, quoscum- que adit ex civitate, ad suam sententiam perducit: 4 hibi t de obsidibus. This is approved bantur, degebant. Caes. B. G 7, 42. by Ciacconins improperly: cavere ' Idem facere cogunt eos, qui nego- de obsidibus is one thing, cacere obsi- tiandi causa ibi constiterant.' It dibus another, as we have seen ad is so used in an ancient stone, 6, 2. ' Obsidibusque de pecunia ca- which was found ' apud forum Se- vent/ i.e. 'obsides dant, in pignus gusianorum:' et cautionem danda; pecunia?,' as ntmini. avo. here liostages are given as a mutual deo. silvano. caution." Oudendorp. faeri. tignvar. 3. Qui negotiandi causa ibi consti- qvi. foro. secvs. terant] " Of wiiom there were va- consistvnt. rious kinds and colleges, as we D. s. p. p." learn from ancient Inscriptions. So Dionys. Vossius. negotiatores frumentarii, etc. Con- 4. Ad suam sententiam perducit] stiterant is here the same as mora- " Val. Max. 7, 3, 6. ' Vafro consilio 180 DE BELLO GALLICO. hortatur, lit communis libertatis causa arma capiant: magnisque coactis copiis, adversaries suos, a quibus paulo ante erat ejectus, expellit ex civitate. 5 Rex ab suis appellatur ; dimittit quoquoversus legationes; ob- testatur, ut in fide maneant. Celeriter sibi Senones, Parisios, Pictones, Cadurcos, Turones, Aulercos, Le- movices, Andes reliquosque omnes, qui Oceanum attin- gunt, adjungit : omnium consensu ad earn defertur im- perium. Qua oblata potestate, omnibus his civitatibus obsides imperat, certum numerum militum ad se celeri- ter adduci jubet, armorum quantum quaeque civitas do- mi, quodque ante tempus efficiat, constituit : in primis equitatui studet. Summae diligentise sum mam imperii severitatem addit ; magnitudine supplicii dubitantes cogit : nam, majore commisso delicto, igni atque omni- bus tormentis necat : leviore de causa, auribus desectis, aut singulis effossis oculis, domum remittit, ut sint rcli- quis documento et magnitudine prenae perterreant alios. 5. His suppliciis celeriter coacfo exercitu, Lucterium Cadurcum, summae hominem audaciac, cum parte copia- rum in Rutenos mittit : ipse in Bituriges proficiscitur. Ejus adventu Bituriges ad ^Eduos, quorum erant in fide, legatos mittunt subsidium rogatum,quo facilius hostium copias sustinere possint. iEdui de consilio legatorum, quos Cassar ad exercitum reliquerat, copias equitatus peditatusque subsidio Biturigibus mittunt. Qui cum ad fluraen Ligerim venissent, quod Bituriges ab JEduis dividit, paucos dies ibi morati, neque flumen transire ausi, domum revertuntur legatisque nostris renuntiant, seBiturigum perfidiam veritos revertisse, quibus id con- silii fuisse cognoverint, ut, si flumen transissent, una ex parte ipsi, altera Arverni se circumsisterent. Id eane de causa, quam legatis pronuntiarunt, an perfidia adducti ad snam sententiam perduxit ;' ejus nomine Thessalia appel'atur, Cic. ad Atf. 16, 8. Sallnst B. J. aniea Myrmidouuni vocitala civj- SO. Nepos in Epaiiiin. 4." Ouden- tas.' In the same way, among t lie DORP. Greeks, tt6\is is sometimes so used : 6. Expellit cx civitate'] I.e. " From Strabn 8. p. 356. ed. Par. Sttj^xo- the country of the Arverni; for in pos Se itaAel ir6\iv, tV x^P av Tlloav this work de B. G., civitas never \eyo/xePTjv, us <5 Ilot7jT?V tV Aw^ji', signifies ' a city/ except in 3, 20. Ma/capos 7rrfA.11/, and examples are So Veil. Paterc. 1, 3. ■ E;im regio- produced from Eurip. and Soph, nem arniis ocenpavit, qrne nunc ab LIBER VII. CAP. 8. 181 fecerint, quod nihil nobis constat, non videtur pro certo esse ponendum. Bituriges eorum discessu statim se cum Arvernis conjungunt. 6*. His rebus in Italiam Caesari nuntiatis, cum jam ille urbanas res virtute Cn. Pompeii commodiorem in statum pervenisse intelligent, in Transalpinam Galliam profectus est. Eo cum venisset, magna difficultate affi- ciebatnr, qua ratione ad exercitum pervenire posset. Nam, si legiones in Provinciam arcesseret, se absente in itinere prcelio dimicaturas intelligebat : si ipse ad exercitum contenderet, ne iis quidem, qui eo tempore pacati viderentur, suam salutem recte committi videbat. 7. Interim Lucterius Cadurcus, in Rutenos missus, earn civitatem Arvernis conciliat. Progressus in Nitio- briges et Gabalos, ab utrisque obsides accipit, et, magna coacta manu, in Provinciam Narbonem versus eruptio- nem facere contendit. Qua re nuntiata, Caesar omnibus consiliis antevertendum existimavit, ut Narbonem pro- ficisceretur. Eo cum venisset, timentes confirmat, pras- sidia in Rutenis provincialibus, Volcis Arecomicis, To- losatibus, circumque Narbonem, qua? loca erant hosti- bus finitima, constituit : partem copiarum ex Provincia supplementumque, quod ex Italia adduxerat, in Hel- vios, qui fines Arvernorum contingunt, convenire jubet. 8. His rebus comparatis, represso jam Lucterio et remoto, quod intrare intra praesidia periculosum puta- bat, in Helvios proficiscitur : etsi mons Cevenna, qui Arvernos ab Helviis discludit, durissimo tempore anni, altissima nive iter impediebat : tamen discisa nive sex in altitudinem pedum atque ita viis patefactis, summo militum labore 6 ad fines Arvernorum pervenit. Quibus 6. Lahore] Several Mss. exhibit because this labor was not performed sudore. " A lection, which I would sine sudore, which becomes soldiers, not dare to condemn, though it may (Sallust B. J. 85, 40.) Wherefore I seem too poetic, and Caesar, as far could almost venture to affirm that as I know, has nowhere else so used Ca?sar, who in his own way uses the word. Veil. Paterc. 2, 128. synonyms, of which the one is ex- « Quod nobilissimis summo cum plained by the other, wrote, Sudore sudore conseqnendum est;' Val. ac labore, as Cic. pro Font. 1. 'Qui Max. 7, 6, 1. ' Provincias multo su- cum ipso M. Fonteio ferruni ac ma- dore et sanguine in potestatem re- nils contulerunt, multoque ejus su- dactas ;' Plin. Ep. 2, 7. ' Decns dore ac labore sub populo Romano sudore et sanguine adsequi.' On imperium ditionemque ceciderunt."' this account it has rather place here, Qudendorp. Casar. Q 182 DE BELLO GALLICO. oppressis inopinantibus, quod se Cevenna, ut muro, munitos existimabant, ac ne singulari quidern 7 unquara homini eo tempore anni semita3 patuerant, equitibus ira- perat, ut, quam latissime possint, vagentur et quam maximum hostibus terrorem inferant. Celeriter haec fama ac nuntiis ad Vercingetorigem perferuntur: 8 quern perterriti omnes Arverni circumsistunt atque obsecrant, ut suis fortunis consulat, neu se ab hostibus diripi patia- tur; praesertim cum videat, orane ad se bellum transla- tum. Quorum ille precibus permotus, castra ex Bitu- rigibus movet in Arvernos versus. 9. At Caesar, biduum in iis locis moratus, quod hasc de Vercingetorige usu ventura opinione prasceperat, per causam supplementi equitatusque cogendi ab exercitu discedit ; Brutum adolescentem iis copiis praeficit ; hunc monet, ut in omnes partes equites quam latissime per- vagentur: daturum se operam, ne longius triduo ab castris absit. His constitutis rebus, suis inopinantibus, quam maximis potest itineribus, Viennam pervenit. Ibi nactus recentem equitatura, quern mnltis ante diebus eo praemiserat, neque diurno neque nocturno itinere inter- misso, per fines iEduorum in Lingones contendit, ubi duae legiones hyemabant, ut, si quid etiam de sua salute ab iEduis iniretur consilii, celeritate praecurreret. Eo cum pervenisset, ad reliquas legiones mittit, priusque omnes in unum locum cogit, quam de ejus adventu Ar- vernis nuntiari posset. Hac re cognita, Vercingetorix rursus in Bituriges exercitum reducit, atque inde profec- tus Gergoviam, Boiorum oppidum, quos il)i Helvetico proelio victos Caesar collocaverat JEduisque attribuerat, oppugnare instituit. 7. Ac ne singulari quidem] "In 'Ac ne canda ;' for so two Mss. Seal, and Leid. 1. quidem does not exhibit, while in the received text nppear; perhaps rightly. For ne quidem appears." Ocdendorp. But is often put for ne quidem. Consult it is perhaps very doubtful whether the Authors quoted by Duker ad the Latin writers ever omitted qui- Flor. 3, 17. 'Ut ne prima illius dan, though there is no doubt that flamraa posset sustineri,' and Bnrm. the copyists have often left it out. ad Sneton. Aug. 35. Ca^s. B. G. 8, A T e quidem is merely nee quidem, 38. 'Ne civibns se committebat,' and answers to ou8e in Greek. Petav. Cod. Apnl. Met. 1. p. 17. 8. Hcec fama ac nuntiis }>erferun- • Ne snfficientem supellectilem pa- fur] B. C. 2, 37. ' Res secunda; rare licet,' and every where, ne nuntiis ac Uteris perferebantur.' ipse, ne istud, ne omnino etc. 4. p. 66. LIBER VII. CAP. 11. 183 10. Magnam haec res Caesari difficultatem ad consi- lium capiendum afferebat: si reliquam partem hyemis uuo in loco legiones contineret, ne, stipendiariis iEduo- rum expugnatis, cuncta Gallia deficeret, quod nullum amicis in eo prassidium videret positum esse : sin matu- rius ex hybernis educeret, ne ab re frumentaria duris subvectionibus laboraret. Praestare visum est tamen, omnes difficultates perpeti, quam, tanta contumelia ac- cepts, omnium suorum voluntates alienare. Itaque co- hortatus iEduos de supportando commeatu, praemittit ad Boios, qui de suo adventu doceani, hortenturque, ut in fide maneant atque hostiura impetum magno animo sustineant. Duabus Agendici legionibus atque impedi- nrentis totius exercitus relictis, ad Boios proficiscitur. 11. Altero die cum ad oppidum Senonum Vellauno- dunum venisset, ne quem post se hostem relinqueret, quo expeditiore re frumentaria uteretur, oppugnare in- stituit, idque biduo circumvallavit : tertio die missis ex oppido legatis de deditione, arma proferri, jumenta pro- duci, dc obsides dari jubet. Ea qui conficeret, C. Tre- bonium legatum relinquit : ipse, ut quam primum iter conficeret, Genabum Carnutum proficiscitur, qui, turn primum allato nuntio de oppugnatione Vellaunoduni, cum longius earn rem ductum iri existimarent, prassi- dium Genabi tuendi causa, quod eo mitterent, compara- bant. Hue biduo pervenit; castris ante oppidum posi- tis, diei tempore exclusus, in posterum oppugnationem differt, quaeque ad earn rem usui sint, militibus imperat; et, quod oppidum Genabum pons fluminis Ligeris con- tinebat, 9 veritus, ne noctu ex oppido profugerent, duas legiones in armis excubare jubet. Genabenses, paulo ante mediam noctem silentio ex oppido egressi, flumen transire cceperunt. Qua re per exploratores nuntiata, Caesar legiones, quas expeditas esse jusserat, portis in- censis, intromittit, atque oppido potitur, perpaucis ex hostium numero desideratis, quin cuncti vivi caperen- tur, 10 quod pontis atque itinerum angustiae multitudini 9. Continebat] I. e. " Continens ripas fluminis contingant.' " Ou- erat sive contigtia oppido. B. G. 1, dendokp. 38. ' Reliquum spatium raons con- 10. Cuncti vioi caperentur'] " Vi- tinet magna altitudine, ita ut radi- vus capi is no infrequent phrase in ces ejas montis ex utraque parte the Historians : 7, 88. ' Vivus in 184 DE BELLO GALLICO. lugam intercluserant. Oppidum diripit atque incendif, prasdaru militibus donat, exercituin Ligerim transducit atque in Biturigura tines perveuit. J 2. Vercingetorix, ubi de Caesaris adventu cognovit, oppugnatione destitit atque obviam Caesari proficiscitur. Ille oppidum (Biturigura, positum in via,) Noviodunum oppugnare instituerat. Quo ex oppido cum Iegati ad eum venissent, oratum, ut sibi iguosceret suaeque vitas consuleret ; ut celeritate reliquas res conficeret, qua pleraque erat consecutus, arma proferri, equos pioduci, obsides dari jubet. Parte jam obsidum transdita, cum reliqua administrarentur, centurionibus et paucis militi- bus intromissis, qui arma jumentaque conquirerent, equitatus hostium procul visus est, qui agmen Vercinge- torigis antecesserat. Quem simulatque oppidani con- spexerunt, atque in spem auxilii venerunt ; clamore sublato arma capere, portas claudere, murum complere cceperunt. Centuriones in oppido cum ex significatione Gallorum novi aliquid ab his iniri consilii intellexissent, gladiis destrictis portas occupaverunt, suosque omnes incolumes receperunt. 13. Cassar ex castris equitatum educi jubet, prcelium- que equestre comraittit : laborantibus jam suis Germa- nos equites circiter cd submittit, quos ab initio secura habere instituerat. Eorum impetum Galli sustinere non potuerunt, atque in fugam conjecti,mu3tis amissis, se ad agmen receperunt : quibus profligatis, rursus oppidani perterriti comprehensos eos, quorum opera plebem con- citatam existimabant, ad Caesarem perduxerunt, seseque ei dediderunt. Quibus rebus confectis, Caesar ad oppi- dum Avaricum, quod erat maximum munitissimuraque in finibus Biturigura atque agri fertilissima regione, pro- feclus est; quod, eo oppido recepto, civitatem Bituri- gum se in potestatem redacturum confidebat. 14. Vercingetorix, tot continuis incommodis Vellau- noduni, Genabi, Novioduni acceptis, suos ad concilium convocat. Docet, * longe alia ratione esse bell am ge- rendum, atque antea sit gestum : omnibus modis huic rei studendura, ut pabulatione et coraraeatu Roinani fuga comprehenditar,' 8, 35. ' Np- 15. Hisp. 23. ' Vivi capti fuisspnt,' minem vivum rapi patinntnr,' R. 41. Livy 3, 9. 18. 4, 51). and often." Alex. 7G. B. Afr. 95. ' Vivos capit,' Oldendohp. LIBER VII. CAP. 13. AVARICUM. 185 A. Avaricum, the strongest city of the Biturigians. B. Fortifications of the Biturigians. C. Two towers of assault raised by Ccesar. D. Trench and wicker work. E. Mines. F. Stakes cut into the form of slags' horns. 186 DE BELLO GALLICO. prohibeantur : id esse facile, quod equitatu ipsi abun- dent, et, quod anni tempore subleventur : pabulum se- cari non posse : necessario dispersos hostes ex aedificiis petere : hos omnes quotidie ab equitibus deleri posse. Prasterea salutis causa rei familiaris commoda negli- genda; vicos atque eedificia incendi oportere hoc spa- tio, a Boia quoquo versus, quo pabulandi causa adire posse videantur. Harum ipsis rerum copiam suppetere, quod, quorum in finibus bellum geratur, eorum opibus subleventur : Romanos aut inopiam non laturos, aut magno cum periculo 11 longius ab castris progressuros: neque interesse, ipsosne interficiant impedimentisne ex- uant, quibus amissis bellum geri non possit. Praeterea oppida incendi oportere, quae non munitione et loci na- tura ab omni sint periculo tuta ; neu suis sint ad detrac- tandam militiam receptacula, neu Romanis proposita ad copiam commeatus praedamque tollendam. 12 Hasc si gravia aut acerba videantur, multo ilia gravius aesti- mare debere, liberos, conjuges in servitutem abstrahi, ipsos interfici ; quae sit necesse accidere victis.' 15. Omnium consensu hac sententia probata, uno die amplius xx urbes Biturigum incenduntur. Hoc idem fit in reliquis civitatibus. In omnibus partibus incendia conspiciuntur ; quae etsi magno cum dolore omnes fere- bant, tamen hoc sibi solatii proponebant, [quod se, pro- pe] explorata victoria, celeriter amissa recuperaturos [confidebant]. Deliberatur de Avarico in communi con- cilio, incendi placeret, an defendi. Procumbunt omni- bus Gallis ad pedes Bituriges, ' ne pulcherrimam prope totius Gallias urbem, quae et praesidio et ornamento sit civitati ; suis manibus succendere cogerentur ; facile se loci natura defensuros' dicunt, 'quod, prope ex omni- bus partibus flumine et palude circumdata, unum habeat et perangustum aditum.' Datur petentibus venia, dis- suadente primo Vercingetorige, post concedente et pre- 11. Cum "periculo] " B. G. 3, 12. Prwdamque tollendam] " Ho- 1. ' Magno cum periculo,' 5, 52. tomann thinks the last word super- ' Qnanto cum periculo,' 75. 'At fluous, though it is found in all the ne cum periculo ex castris egredi Mas., and required by the un-ellip- cogantur,' and every where. So tical and perspicuous style of Cre- elsewhere, ' cum contutnelia,' 'ctim sar. Phaedrns 2, 8. ' Qnem con- diligentia,' ' cum dolore.' " Ou- vocata jnhet occidi familia, Prm- dendorp. damque tollit.'" Oudendorp. LIBER VII. CAP. 17. 187 cibus ipsorum et misericordia vulgi. Defensores oppido idonei deliguntur. 16. Vercingetorix minoribus Caesarem itineribus sub- sequitur, et locum castris deligit, paludibus sylvisque munitum, ab Avarico longe millia passuum xvi. Ibi per certos exploratores in singula diei tempora, 13 quae ad Avaricum agerentur, cognoscebat, et, quid fieri vel- let, imperabat : omnes nostras pabulationes frumenta- tionesque observabat, dispersosque, cum longius neces- sario procederent, adoriebatur, magnoque incommodo afficiebat : etsi, quantum ratione provideri poterat, ab nostris occurrebatur, ut incertis temporibus diversisque itineribus iretur. 17. Castris ad earn partem oppidi positis, Caesar, quae intermissa a flumine et a palude aditum, ut supra dixi- mus, angustum habebat, aggerem apparare, vineas agere, turres duas constituere coepit : nam circumvallare loci natura prohibebat. De re frumentaria Boios atque 2E- duos adhortari non destitit : quorum alteri, quod nullo studio agebant, non multum adjuvabant ; alteri non mag- nis tacultatibus, quod civitas erat exigua et infirma, ce- leriter, quod habuerunt, consumserunt. Summa diffi- cultate rei frumentariae affecto 14 exercitu, tenuitate Boi- orum, indiligentia iEduorum, incendiis aedificiorum, us- que eo, ut complures dies milites frumento caruerint, et, pecore e longinquioribus vicis adacto, 15 extremam fa- mem sustentarent, nulla tamen vox est ab iis audita, Populi Komani majestate et superioribus victoriis in- digna. Quin etiam Caesar cum in opere singulas legio- 13. In singtda diei tempora] I. e. 2, 84. * Inopia affectissimi,' and, "'Per singulas horas,' Jul. Celsns ' Valetudine affectus,' B. C. 1, 31. p. 124. icad' eKdffTiiv Ihpav, the Greek B. Alex. 44. * vulnere,' B. C. 3, 84. Version. Caes. B. G. 7, 35. ' Ex Elsewhere also in this sense confici diei tempore,' 68. 'Diei tempus,' and affici are interchanged. See ad 8, 15. B. C. 1, 48. ' Tempus anni,' Front. 2, 5, 39. ' Vnlnere affecit,' Hirt. B. Alex. 3. B. Afr. 78. B. and ad B. G. 8, 21." Oudendorp. Hisp. 15. 16." Oudendorp. 15. Aducto] I. e. Intra castra, as 14. Affecto] " Leito- hominum non modo effugissc con- mann to suspect this phrase. But, tcnti,' where theMss. of others and wliat removes all scruple, Ca-sar the four Leydon Mss. erroneously himself 4, 27. has used it: Veil, exhibit homines; B. Hisp. 34. ' In- Paterc. 2, 70, 4. ' Victns acie cum terfecti sunt hominum millia XXII.' in tumuliim norte ex funa se rece- So also the Mss. Val. Max. 9, 2, 1. pisset.'" Davies. " 13. G. 2, 12. and Ex.t. 3." Oudenoohp. * Cum se hostt-s ex fuya reciperent,' 19. Expresserat] "Cspsar has used 6,41. ' Eipiitatum se ex fuga rece- a term of art. Deprimere and ex- pisse dicerent,' 8, 20. li. C. 3, 95. primere, are opposed to each other ; 102. Hirt. B. Alex. 3,47." Ouden- of which the former signifies ' to let DORP, down,' and the other ' to raise up.' 18. Milliti hominum delecta'] "In So Vitr. 8, 7. applies expressus to Voss. 1. I have found expressly « a violeut ascent of waters by LIBER VII. CAP. 22. 191 192 DE BELLO GALLICO. quabant; et apertos cuniculos praeusta et prseacuta materia et pice i'ervefacta et maximi ponderis saxis morabantur, mcenibusque appropinquare prohibebant. 23. Muris autem omnibus Gallicis hasc fere forma est. Trabes directae, perpetual in longitudinem, 20 pa- ribus intervallis distantes inter se binos pedes, in solo collocantur; hae revinciuntur introrsus et multo aggere vestiuntur. Ea autem, quae diximus, intervalla gran- dibus in fronte saxis effarciuntur. His collocatis et coagmentatis alius insuper ordo adjicitur, ut idem illud intervallum servetur, neque inter se contingant trabes, sed paribus intermissae spatiis, 21 singulae singulis saxis interjectis, arte contineantur. Sic deinceps omne opus contexitur, dum justa muri altitudo expleatur. Hoc cum in speciem varietatemque opus deforme non est, altemis trabibus ac saxis, quae rectis lineis suos ordines ser- vant ; turn ad utilitatem et defensionem urbium sum- mam habet opportunitatem ; quod et ab incendio lapis et ab ariete materia defendit, quae, perpetuis trabibus pedes quadragenos pleruraque introrsus revincta, neque perrnmpi, neque distrahi potest. 24. lis tot rebus impedita oppugnatione, milites, cum toto tempore luto, frigore, et assiduis iinbribus tarda- rentur, tamen continenti labore omnia haec superave- runt, et diebus xxv aggerem, latum pedes cccxxx, altum pedes lxxx, exstruxerunt. Cum is murum hos- pipes :' ' Ita per fistulas plumbeas called in Greek Si-qveKils or irpocre- aqiiam qui dncent, his rationibus x € ? s > as ' s shown by t lie learned Bos bellissime poterunt efficere, et de- Animadv. ad J. Caps. p. 21. from rursus, et circumductiones, et ven- Josephus B. J. 7, 33." Olden- tres, et expressus.' Nay, in the dorp. same chapter he applies expressus 21. Intermissa; spatiis] " Hoto- in the sense of * elevated spots:' mann doubts not that we ought to « Sed ea castella neque in decursn, read intermissis, and says that the neque in ventris planitie, neque in practice of Caesar requires it. And expressionibus, neque omnino in in truth this conjecture is confirmed vallibns; sed in perpetua fiant ae- by the Ms. Leid. 1. and B.C. 1, 20. qualitate.' And 4, 4. eminentes ex- 'Nam certis spatiis intermissis.' prcssiones in a square stone are what But a thing itself is said intermilti, the French call ' enleuvres, taillnre when it ceases: 7, 17. ' Castris ad en point de diamant.' " Dionys. earn partem oppidi positis, Caesar Vossius. " See Lipsius Poliorc. 2, qua? intermissa a flumine,' etc., 70. 3,4. Voss. ad B. C. 2, 9." Ouden- ' Planilies intermissa collibus;' 1, dorp. 38. ' Qua flumen intermittit ;' 5, 20. Trabes directs, perpetua; in Ion- 8. ' Vento intermisso.' " Ouden- giludinem] " Trabes perpctuce are dorp. LIBER VII. CAP. 25. 193, tium paene contingeret, et Caesar ad opus consuetudine excubaret militesque cohortaretur, ne quod omnino tem- pus ab opere intermitteretur : paulo ante tertiam vigi- liam est animadversum, fumare aggerem, quern cuniculo hostes succenderant : eodemque tempore toto muro cla- more sublato, duabus portis ab utroque latere turrium eruptio fiebat. Alii faces atque aridam materiern de muro in aggerem eminus jaciebant, picem reliquasque res, quibus ignis excitari potest, fundebant, ut, quo pri- mum occurreretur, aut cui rei ferretur auxilium, vix ratio iniri posset. Tamen, quod instituto Caesaris duae semper legiones pro castris excubabant, pluresque par- titis temporibus erant in opere, celeriter factum est, ut alii eruptionibus resisterent, aliiturres reducerent, ag- geremque interscinderent, omnis vero ex castris mul- titude ad restinguendum concurreret. 25. Cum in omnibus locis, consumta jam reliqua parte noctis, pugnaretur, semperque hostibus spes victo- rias redintegraretur; eo magis, quod deustos pluteos turrium videbant, nee facile adire apertos ad auxiliau- dum animum advertebant, semperque ipsi recentes de- fessis succederent, omnemque Galliae salutem in illo vestigio temporis aa positam arbitrarentur : accidit, in- spectantibus nobis, quod, dignum memoria visum, prae- termittendum non existimavimus. Quidam ante portam oppidi Gallus, qui per manus sevi ac picis transditas glebas in ignem e regione turris projiciebat, scorpione ab latere dextro transjectus exanimatusque concidit. Hunc ex proximis unus jacentem transgressus, eodem illo munere fungebatur: eadem ratione ictu scorpionis exanimato altero, successit tertius et tertio quartus ; nee prius ille est a propugnatoribus 2J vacuus relictus 22. In illo vestigio temporis'] " So labor hostium perfidia et vi tern- B. C. 2, 26. ' Et vestigio temporis pestatis puncto temporis periit.' " primum agmen erat in conspectu.' Dionys. Vossius. Cic. in Pison. : 'Atque eodem in 23. A propugnatoribus'] Propugna' templo, eodem et loci vestigio et tor is properly applied to those, temporis.' The metaphor is taken who being besieged or blockaded, from persons walking, who do not defend the ramparts of a town, or long tread in the same steps. Curt, the intrenchments of a fortified 4, 5. ' Nunquam din eodem vesti- position, or fight from the deck of a gio stare fortunam.' Ca?sar else- ship in self-defence; here it is used where says, punctum temporis. B.C. simply for * persons besieged,' and 2, 14. ' Ita multorum mensium often for ' the defender or protec- R 194 DE BELLO GALLICO. locus, quara, restincto aggere atque omni parte submotis hostibus, finis est pugnandi factus. 26. Omnia experti Galli, quod res nulla successerat, postero die consilium ceperunt ex oppido profugere, 24 hortante et jubente Vercingetorige. Id, silentio noctis conati, non magna jactura suorum sese etfecturos spera- bant, propterea quod neque longe ab oppido castra Ver- cingetorigis aberant, et palus perpetua, qua? intercede- bat, Romanos ad insequendum tardabat. Jamque hoc facere noctu apparabant, cum matres familiae repente in publicum procurrerunt flentesque, projectae ad pedes suorum, omnibus precibus petierunt, ne se et communes liberos hostibus ad supplicium dederent, quod ad ca- piendam fugam naturae et virium inrirmitas 2S impediret. Ubi eos in sententia perstare viderunt, quod plerumque in summo periculo timor misericordiam non recipit, con- clamare et significare de fuga Romanis cceperunt. Quo timore perterriti Galli, ne ab equitatu Romanorum via; praeoccuparentur, consilio destiterunt. 27. Postero die Caesar, promota turri directisque operibus, quae facere instituerat, magno coorto imbri, non inutilem hanc ad capiendum consilium tempestatem arbitratus, quod paulo incautius custodias in muro dis- positas videbat, suos quoque languidius in opere ver- sari jussit, et, quid fieri vellet, ostendit. Legiones intra vineas in occulto expeditas cohortatur, ut aliquando pro tantis laboribus fructum victorias perciperent: his, qui tor of another.' See Gronov. Obs. in the poets, and the best prose- 4,19. p. 748. who remarks "that writers have not declined (he use of the besieged are never said simply it. Sallust B.C. 17. ' Qnibus in oppugnare, but propugnare ; as on otio vel magnifice vel nulliter vi- the other hand, the besiegers are vere copia erat ;' Corn. Nepos Ly- never said propugnare, but oppug- sandro c. 3. ' Iniit consilia reges vare. Sometimes both parties as- Lacedapmoniorum tollere;' Justin sume the opposite character, as 36, 1, 3. ' Pellere ipsum regno wIipii, for instance, the besieged consilium cepil ;' Hirt. B. Afr. "S." make a sally, and attack the in- Davies. See also Caps. B. G. 8, trenrhments of the hostile camp: 44. then in truth the former are said 25. Natura et virium infirmitas~\ oppugnare ; and the besiegers pro- I. e. ' Naturalis virium infirmitas,' pvgnare, with respect to one and by a hendiadys. So Justin 2, 2. the same camp." ' Lana? its usus ac vestium igOOLtit 24. Consilium ceperunt ex oppido est,' for ' lanearum vcstiuin.' Sec pro/ugere] "The infiii. for the ge- Gra?v. ad Cic. Oft'. 1, 44. rtind is an Hellenism very frequent LIBER VII. CAP. 29. 195 primi murum ascendissent, prasmia proposuit, 26 militi- busque signum dedit. Illi subito ex omnibus partibus evolaverunt, raururaque celeriter compleverunt. 28. Hostes, re nova perterriti, muro turribusque de- jecti, in foro ac locis patentioribus cuneatim consti- terunt, hoc animo, ut, si qua ex parte obviam contra veniretur, acie instructa depugnarent. Ubi nerainem in aequum locum sese demittere, sed toto undique muro circumfundi viderunt, veriti, ne omnino spes fugae tolle- retur, abjectis armis, ultimas oppidi partes continenti 2 ? impetu petiverunt : parsque ibi, cum angusto portarum exitu se ipsi premerent, a militibus ; pars, jam egressa portis, ab equitibus est interfecta : nee fuit quisquam, qui praedae studeret. Sic et Genabensi caede et labore operis incitati, non aetate confectis, non mulieribus, non infantibus pepercerunt. Denique ex omni eo numero, qui fuit circiter XL millium, vix dccc, qui primo cla-^ more audito se ex oppido ejecerant, incolumes ad Ver- cingetorigem pervenerunt. Quos ille, multa jam nocte, silentio ex fuga excepit, (veritus, ne qua in castris ex eorum concursu et misericordia vulgi seditio oriretur,) ut, procul in via dispositis familiaribus suis principi- busque civitatum, disparandos 28 deducendosque ad suos curaret, quae cuique civitati pars castrorum ab initio obvenerat. 29. Postero die concilio convocato consolatus cohor- 26. Prcemia proposuit] I. e. ' Pe- 84." Oudendorp. cuniary rewards :' see B. Hisp. 26. 28. Disparandos] " The use of this "Brant erroneously thinks that the verb, in writers of the golden age, reward, here alluded to, is a mural is very rare in the sense of * sepa- crown ; for this was presented to ration.' Hence it is worthy of re- him alone, who first mounted on mark that in the Mss. Gottorp. and the walls of a hostile city. Caesar, Voss. 3. we have dispertiendos, from however, offers to several the re- dispertire or dispartire, which our wards here alluded to. See Gell. N. Author uses in other places ; and in A. 5, 6." Davies. Ms. Lov. disparandos deducendos ad 27. Continenti] " Faernus and suos. But Plautus Rud. in Prol. 0, Ursinus have wrongly preferred has expressly, as in this place : 'Is continuo from one Ms., though the nos pergentis alium alia rlisparat.' Ms. Oxon. favors it. Our author Perizonius has even conjectured, chose a different adjective, as we that this verb ought to be restored have often seen already. And so to Val. Max. 2,7,11. ' Manus a c. 4. ' Labore continenti omnia corporibus suis districtae, inque superare ;' B.C. 3, 63. ' Continen- cruentato solo dispersa?,' as I tiabella,' 5,11. ' Continensflamma,' should prefer reading." Ouden- S, 15. . • Continentes dies,' B. C. 3, dorp. 196 DE BELLO GALLICO. tatusque est, ' ne se admodum anirao demitterent, neve perturbarentur incommodo : non virtute, neque in acie vicisse Romanos, sed artificio quodam et scientia op- pugnationis, cujus rei fuerint ipsi imperiti : errare, si qui in bello oranes secundos rerum proventus expec- tent : sibi nunquam placuisse, Avaricum defendi, cujus rei testes ipsos haberet; sed factum imprudentia Bituri- gum, et niraia obsequentia reliquorum, uti hoc incom- modum acciperetur : id tamen se celeriter majoribus commodis sanaturum. Nam, quae ab reliquis Gallis civitates dissentirent, has sua diligentia adjuncturum, atque unura consilium totius Galliae effecturura, cujus consensu ne orbis quidem terrarum possit obsistere : idque se prope jam effectum habere. Interea aequum esse, ab iis communis salutis causa impetrari, ut castra munire instituerent, quo facilius repentinos hostium impetus sustinere possent.' 30. Fuit hsec oratio non ingrata Gallis, maxime, quod ipse animo non defecerat, tanto accepto incommodo, neque se in occultum abdiderat et conspectum multitu- dinis fugerat : plusque animo providere et praesentire existimabatur, quod, re integra, primo incendendum Avaricum, post deserendum censuerat. Itaque, ut reli- quorum imperatorum res adversas auctoritatem minuunt, sic hujus ex contrario dignitas, incommodo accepto, in dies augebatur: simul in spem veniebant ejus affir- matione de reliquis adjungendis civitatibus, primumque eo tempore Galli castra munire instituerunt, et sic sunt animo consternati, homines insneti laboris, 1 ^ ut omnia, quae imperarentur, sibi patienda et perferenda 50 existi- marent. 31. Nee minus, quam est pollicitus, Vercingetorix animo laborabat, ut reliquas civitates adjungeret, atque 29. Insiteli laboris] B. G. 5, 6. quently unite, ' Patior et perfero,' ' Insnetus navigandi,' B. C. 1, 44. ' Patior et fero,' ' Perpetior et * Insuetoshujus generis pugna?.' perfero.' Horace: ' Rure meo pos- 30. Patienda et perferenda] " So sum qnidvia perferre patiqne.' we have in this ch. the synonyms, Hence also B. C. 3, 15. ' Patienter * Providere et praesentire,' 4, 22. atque ir-quo animo ferre :' some- ' Navibns coactis contractisque,' times our author uses ' patienter everywhere, ' Parere et imperata ferre,' as 7, 77. B. C. 1, S5." Ot> facere.' So Cicero and Terence, dendorp. as the Lexicons inform us, fre- LIBER VII. CAP. 33. 197 earurn principes donis pollicitationibusque alliciebat. Huic rei idoneos homines deligebat, quorum quisque aut oratione subdola aut amicitia facillime capi posset. Qui Avarico expugnato refugerant, armandos vestien- dosque curat. Simul ut deminutae copias redintegra- rentur, imperat certum numerum militum civitatibus, quern, et quam ante diem in castra adduci velit ; sagit- tariosque omnes, quorum erat permagnus in Gallia nu- merus, conquiri et ad se mitti jubet. His rebus celeriter id, quod Avarici deperierat, expletur. Interim Teuto- matus, Olloviconis filius, rex Nitiobrigum, cujus pater ab Senatu nostro amicus erat appellatus, cum magno equitum suorum numero, et quos ex Aquitania con- duxerat, ad eum pervenit. 32. Caesar, Avarici complures dies commoratus, sum- mamque ibi copiam frumenti et reliqui commeatus' 1 nactus, exercitum ex labore atque inopia refecit. Jam prope hyeme confecta, cum ipso anni tempore ad geren- dum bellum vocaretur et ad hostem proficisci consti- tuisset, sive eum ex paludibus sylvisque elicere, sive obsidione premere posset ; legati ad eum principes iEduorum veniunt, oratum, ' ut maxime necessario tempore civitati subveniat : summo esse in periculo rem ; quod, cum singuli magistratus antiquitus creari atque regiam potestatem annum obtinere consues- sent, duo magistratum gerant, et se uterque eorum legi- bus creatum esse dicat. Horum esse alterum Convic- tolitanem, florentem et illustrem adolescentem ; alterum Cotum, antiquissima familia natum, atque ipsum ho- minem summae potentiae et magna? cognationis; cujus frater Valetiacus proximo anno eundem magistratum gesserit: civitatem omnem esse in armis, divisum sena- tum, divisum populum ; suas cujusque eorum clientelas. Quod si diutius alatur controversia, fore, uti pars cum parte civitatis confligat ; id ne accidat, positum in ejus diligentia atque auctoritate.' 33. Caesar, etsi a bello atque hoste discedere detri- 31. Frumenti et reliqui commeatus'] 7. ' Frumentatione et reliquo com- '* Frumentum and commeatus are meatu prohibere Romanos.'" Ou- often united : see ad 3, 7. But 8, dendorp. 198 DE BELLO GALLICO. mentosum" esse existimabat, tamen non ignorans, quanta ex dissensionibus incommoda oriri consuessent, ne tanta et tatn conjuncta Populo Romano civitas, quam ipse semper aluisset, omnibusque rebus omasset, ad vim atque ad arma descenderet, atque ea pars, quas minus sibi confideret, auxilia a Vercingetorige arces- seret, huic rei praevertendum existimavit ; et quod legi- bus iEduorum his, qui summum magistratum obtinerent, excedere ex finibus non liceret, ne quid de jure aut de legibus eorum deminuisse videretur, ipse in zEduos pro- ficisci statuit, senatumque omnem, et quos inter contro- versia esset, ad se Decetiam evocavit. Cum prope omnis civitas eo convenisset, docereturque, paucis clam convocatis, alio loco, alio tempore, atque oportuerit, fratrem a fratre renuntiatum, cum leges, duo ex una familia, vivo utroque, non solum magistratus creari ve- tarenr, sed etiam in senatu esse prohiberent : Cotum imperium deponere coegit ; Convictolitanem, qui per sacerdotes more civitatis, intermissis magistratibus, esset creatus, potestatem obtinere jussit. 34. Hoc decreto interposito, cohortatus iEduos, ut controversiarum ac dissensionum obliviscerentur, atque, omnibus omissis his rebus, huic bello servirent, eaque, quae meruissent, praemia ab se, devicta Gallia, expec- tarent, equitatumque omnem et peditum millia x sibi celeriter mitterent, quae in prassidiis rei frumentarias causa disponeret, exercitum in duas partes divisit ; IV legiones in Senones Parisiosque Labieno ducendas de- dit ; v i ipse in Arvernos, ad oppidum Gergoviam se- cundum flumen Elaver, duxit : equitatus partem i Hi attribuit, partem sibi reliquit. Qua re cognita, Vercin- getorix, omnibus interruptis ejus flu minis poutibus, ab altera Elaveris parte iter iacere ccepit. 35. Cum uterque utrique esset" exercitus in con- 32. Detrimentosum] " Ms. Rpg. store, detrimento sibi, or summer rei detrimento suo." Clarke. " Suo existimabat. But the common read- appears, as a various lection, in ing is, I think, sound. The Greek Ms. Dnk. ; detrimentum summum, is Version has, iiriKivtiwov iiyov/xfvos.'' exhibited in Voss. 2. The word is Oudendorp. suspected by some, because it is S3. Uterque utrique essel] Some airaj \(y6/iti>oi>, but Capsar has se- Mss. and the early Edd. exhibit veral words peculiar to himself, utrimque exisset. " Whence I con- Otherwise it would be easy to re- jecture that Caesar wrote utrique ex- LIBER VII. CAP. 36. 199 spectu fereque e regione castris castra poneret, disposi- tis exploratoribus, necubi efFecto ponte Romani copias transducerent, erat in magnis Caesari difficultatibus res, ne majorem aestatis partem flumine impediretur; quod non fere ante autumaum 3 + Elaver vado transiri solet. Itaque, ne id accideret, sylvestri loco castris positis, e regione unius eorum pontium, quos Vercingetorix re- scindendos curaverat, postero die cum duabus legionibus in occulto restitit ; reliquas copias cum omnibus impe- dimentis, ut consueverat, misit, captis (quartis) quibus- que cohortibus, uti numerus legionum constare videre- tur. His, quam longissime possent, progredi jussis, cum jam ex diei tempore conjecturam caperet, in castra perventum, iisdem sublicis, quarum pars inferior integra remanebat, pontem reficere ccepit. Celeriter effecto opere legionibusque transductis, et loco castris idoneo delecto, reliquas copias revocavit. Vercingetorix, re cognita, ne contra suam voluntatem dimicare cogeretur, magnis itineribus antecessit. 36. Caesar ex eo loco quintis castris Gergoviam per- venit, equestrique prcelio eo die levi facto, perspecto urbis situ, quae, posita in altissimo monte, omnes aditus difficiles habebat, de expugnatione desperavit ; de ob- sessione non prius agendum constituit, quam rem fru- mentariam expedisset. At Vercingetorix, castris prope oppidum in monte positis, mediocribus circum se inter- vallis separatim singularum civitatium copias collo- caverat ; atque omnibus ejus jugi collibns occupatis, qua despici poterat, horribilem speciem praebebat: prin- cipesque earum civitatium, quos sibi ad consilium titissent, i. e. ' suddenly appeared;' tnr.' " Oudendorp. which verb Authors are accustomed 34. Quod non fere ante autumnum] to use on such occasions. See Gro- " The Elaver, then, was greater in nov. ad Liv. 25, 21. ' Qui signo da- the summer, aud we account for the to simul omnes latebris existerent/ fact by the melting of the snow on and Burm. ad Ovid. Met. 2, 264. ; the mountains, which is conveyed and the notes on B. Afr. 7. ' La- into the river. So 7, 55. * Ligerim tent inter convalles, et subito exis- ex nivibus crevisse, ut omnino vado tunt,' where some Mss. and Edd., transiri non posse videatur.' For and Voss. also, have exeunt ; B. G. the same reason the Rhone and 7, 51. Ms. Leid. ' Legiones infestis Lake Leman are always more swol- contra hostem signis extiterunt ;' len in summer, as is observed by Le B.C. 3, 105. ' Palma integra ex Clerc Phys. 2,7, 31." Davies. paviraeuto extitisse ostendeba* 200 DE BELLO GALLICO. capiendura delegerat, prima luce quotidie ad se jubebat convenire, seu quid communicandum, seu quid admi- nistrandum videretur : neque ullum fere diem intermit- tebat, quin equestri prcelio, interjectis sagittariis, quid in quoque esset animi ac virtutis suorum, periclitaretur. ?J Erat e regione oppidi collis sub ipsis radicibus montis, egregie munitus, atque ex omni parte circumcisus : (quern si tenerent nostri, et aqua3 magna parte et pabu- latione libera prohibituri hostes videbautur;) sed is locus pra3sidio ab iis non nimis firmo tenebatur : tamen silen- tio noctis Caesar, ex castris egressus, prius quam sub- sidio ex oppido veniri posset, dejecto praesidio potitus loco, duas ibi Iegiones collocavit, tbssamque duplicem duodenum pedum a majoribus castris ad minora per- duxit,ut tuto ab repentino hostium incursuetiam singuli commeare possent. 37. Dum haec ad Gergoviam geruntur, Convictoli- tanis iEduus, cui magistratum adjudicatum 36 a Caesare demonstravimus, solicitatus ab Arvernis pecunia, cum quibusdam adolescentibus colloquitur, quorum erat prin- ceps Litavicus atque ejus fratres, amplissima familia nati adolescentes. Cum iis praemium communicat, hor- taturque, ' ut se liberos et iraperio natos meminerint : imam esse iEduorum civitatern, quas certissimam Gal- liae victoriam distineat ; 3 ? ejus auctoritate reliquas con- tineri ; qua transducta, locum consistendi Roraanis in 35. Periclitaretur] " B. G. 2, 8. that the received reading is the ' Quotidie tamen eqiiestribus prce- gloss. Imperium assignare, Tacit. His, quid hoslis virtute posset, et Hist. 5, 30. principatum, Val. Max. quid nostri auderent, periclitaba- 3, 2, 1. Veil. Paterc. 2, 38. ' Nul- tnr ;' B. C. 3, 10. ■ Fortunam peri- lis assignauda gloria est.' " Ouden- clitari;' B. Alex. 43. ' Virtutem dorp. periclitari ;' B. Afr. 28. ' Frngein 37. Victoriam distineat]" Elegan- periclitari,' Hirt. B. Alex. 16. Apul. tissime civitas dislinere victoriam f>. p. 11G. ; B. Alex. 13. ' Periclitari dicitur, quae ejus perpetuum teno- remigio, quid qua?que efficere pos- rem interrumpit, et objice suo non set."' Ouuendorp. patitur earn esse contimiam et so- 36. Adjudkatum} " Cujac. Andin. lidam, as in Ovid, ' freta distinet Oxon. Seal, and Leid. 1. exhibit Isthmos.' In the same sense Cic. in assignatnm, which verb you may Phil. 12, 12. ' Per me pacem dis- often find in Cicero, Tacitus, Su- tincii,' i. e. me pacis moram esse, etonius, Valerius Maximus, and qua interrumpatur; Livy 2, 15. ' Ne others. Wlieuce I suspect that it quid pacem distineat :' see also ad is the more genuine lection, and C;cs. B. G. 2, 5." Oudendorp. LIBER VII. CAP. S8. 201 Gallia non fore : esse nonnullo se Csesaris beneficio af- fectum, sic tamen, ut justissiraam apud eura causam ob- tinuerit : sed plus communi libertati tribuere : cur enim potius iEdui de suo jure et de legibus ad Caesarem dis- ceptatorem, quam Romani ad iEduos, veniant? ' Cele- riter adolescentibus et oratione magistratus et praemio deductis, cum se vel principes ejus consilii fore profi- terentur, ratio perficiendi quaerebatur, quod civitateru temere ad suscipiendum bellum adduci posse non con- fidebant. Placuit, uti Litavicus decern illis millibus, quae Caesari ad bellum mitterentur, prseficeretur, atque ea ducenda curaret, fratresque ejus ad Caesarem pros- currerent. Reliqua, qua ratione agi placeat, consti- tuunt. 38. Litavicus, accepto exercitu, cum millia passuum circiter xxx ab Gergovia abesset, convocatis subito militibus, lacrymans, ' Quo proficiscimur,' inquit, ' mi- lites ? Omnis noster equitatus, omnis nobililas inte- riit : principes civitatis, Eporedirix et Viridomarus, insi- mulati proditionis, ab Romanis indicta causa interfecti sunt. Hsec ab iis cognoscite, qui ex ipsa caede fuge- runt : nam ego, fratribus atque omnibus meis propinquis interfectis, dolore prohibeor, quae gesta sunt, pronun- tiare.' Producuntur ii, quos ille edocuerat, quas dici vellet, atque eadem, quae Litavicus pronuntiaverat, mul- titudini exponunt: ' omnes equites vEduorum interfec- tos, quod collocuti cum Arvernis dicerentur ; ipsos se inter multitudinem militum occultasse atque ex media caede profugisse.' Conclamant ^Edui, et Litavicum, ut sibi consulat, obsecrant. ' Quasi vero,' inquit ille, ' con- silii sit res, ac non necesse sit nobis Gergoviam conten- dere et cum Arvernis nosmet conjungere. An dubita- mus, quin, nefario facinore admisso, Romani jam ad nos interficiendos concurrant? Proinde, si quid est in nobis animi, persequamur eorum mortem, qui indignissime in- terierunt, atque hos latrones interficiamus.' Ostendit cives Romanos, qui ejus praesidii flducia una erant. Continuo magnum numerum frumenti commeatusque diripit, ipsos crudeliter excruciatos interficit: nuntios tota civitate iEduorum dimittit, eodem mendacio de caede equitum et principum permovet ; hortatur, ut 202 DE BELLO GALLICO. siraili ratione, atque ipse fecerit, suas injurias * 8 perse- quantur. 39. Eporedirix iEduus, suramo loco natus adolescens et summae domi potentiae, et una Viridomarus, pari aetate et gratia, sed genere dispari, quern Caesar, sibi ab Divitiaco transditum, ex humili loco ad summam digni- tatem perduxerat, 3 ? in equitura nuniero convenerant, no- rainatim ab eo evocati. His erat inter se de principatu contentio, et in ilia magistratuum controversia alter pro Convictolitane, alter pro Coto, summis opibus pugna- verant. 40 Ex iis Eporedirix, cognito Litavici consilio, media fere nocte rem ad Caesarem defert; orat, ' ne patiatur, civitatem pravis adolescentium consiliis ab amicitia Populi Romani deficere, quod futurum provi- deat, si se tot hominum millia cum hostibus conjunxe- rint, quorum salutem neque propinqui negligere, neque civitas levi momento aestimare posset/ 40. Magna aftectus solicitudine hoc nuntio Caesar, quod semper iEduorum civitati praecipue indulserat, nulla interposita dubitatione legiones expeditas qnatuor equitatumque omnem ex castris educit : nee fuit spa- tium tali tempore ad contrahenda castra, quod res posita in celeritate videbatur. C. Fabium legatum cum legio- nibus n castris prassidio relinquit. Fratres Litavici cum comprehendi jussisset, paulo ante reperit ad hostes pro- fugisse. Adhortatus milites, ' ne necessario tempore 38. Suas injurias'] I. e. *' ' Sibi il- summas laudum perduxerit arces.' " latas ;' for injuria is applied alike Oudkndorp. to one who suffers, and to one 40. Pugnaveraf] " Bong. 1. Lov. w!io inflicts an injury, Gell. N. A. Egm. Voss. 1. and five more recent 9, 12." Davies. See ad 1, 30. Mss., with the early Edd., exhibit ' Helvetioruin injurias populi Ro- pugnaveratit, more correctly, and inani.' more elegantly, as the verb belongs 39. Ad summam dignitatem per- to both the parties. B. G. 8,54. duxerat] " Nepos Phoc. 1. 'Agel- ' Una a Ca^sare, altera a Pompeio lus, qui me ad banc dignitatem per- mitterentur,' which Clarke ought duxit;' Veil. Paterc. 2,79. 'Militem not to have changed; B. Afr. 07. remigemque ad sunimam perduxit ' Alter Adrumentum, alter Tbap- Rcientiani,'9G. ' Novitatem suam in sum obsiderent.'See Burm. ad Veil, hoc perduxerat, tit et Neronis esset Paterc. 1, 16. ' Alter ab attero vi- socer,' 109. ' Imperium in eminens deri nequiverint.' The reason is perduxit fastigiam ;' Seneca Ep. 20. the same as in thp case of alius, of ' Penluceris aut ad summum,' 44. ; which we have spoken above." Ov Sil. Ital. 13, 771. ' Ad decus et uendohp. LIBER VII. CAP. 42. 203 itineris labore permoveantur,' cupidissimis omnibus, progressus millia passuum xxv, agmen iEduorum con- spicatus, immisso equitatu, iter eorum moratur atque impedit, interdicitque omnibus, ne quemquam interfi- ciant. Eporedirigem et Viridomarum, quos illi inter- fectos existimabant, inter equites versari suosque appel- lare jubet. lis cognitis et Litavici fraude perspecta, iEdui manus tendere, deditionem significare, et pro- jectis armis mortem deprecari incipiunt. Litavicus cum suis clientibus, quibus more Gallorum nefas est etiam in extrema fortuna deserere patronos, Gergoviam prof'ugit. 41. Caesar, nuntiis ad civitatem iEduorum missis, qui suo beneficio conservatos docerent, quos jure belli interficere potuisset, tribusque horis noctis exercitui ad quietem datis, castra ad Gergoviam movit. Medio fere itinere equites, ab Fabio missi, quanto res in peri? culo fuerit, exponunt ; summis copiis castra oppugnata demonstrant; cum crebro integri defessis succederent nostrosque assiduo labore defatigarent, quibus propter magnitudinem castrorum perpetuo esset eisdem in vallo permanendum ; multitudine sagittarum atque omni ge- nere telorum multos vulneratos : ad haec sustinenda magno usui fuisse tormenta: Fabium discessu eorum, duabus relictis portis, obstruere ceteras, pluteosque vallo addere, 41 et se in posterum diem similem ad casum parare. His rebus cognitis, Caesar summo studio mili- turn ante ortum solis in castra pervenit. 42. Dum haec ad Gergoviam geruntur, iEdui, primis nuntiis ab Litavico acceptis, nullum sibi ad cognoscen- dum spatium relinquunt. Impellit alios avaritia, alios iracundia et temeritas, quae maxime illi hominum ge- neri est innata, ut levem auditionem habeant pro re comperta. Bona civium Romanorum diripiunt, casdes faciunt, in servitutem abstrahunt. Adjuvat rem procli- natam Convictolitanis, plebemque ad furorem impellit, 41. Pluteosque vallo addere ] " By ' Plutei, crates corio cnido intentze, plutei we are to understand here, quee solebant opponi mililibus opus not that 'machine, which protected facientibus, et appellabantur mili- the soldiers while thfy were en- tares. Nunc etiam tabulae, quibus gaged in any work,' but simply as- quid praesepitnr, eodem nomine di- seres, and Festus informs us that the cuntur.'" Dionys. Vossius. word was so used in ancient times ; 204 DE BELLO GALLICO. ut, facinore admisso, ad sanitatem pudeat reverti. M. Arislium tribunum militum, iter ad legionem facienlera, data fide ex oppido Cabillono educunt : idem facere co- gunt eos, qui negotiandi causa ibi constiterant. Hos continue in itinere adorti, omnibus impedimentis exuunt; repugnantes diem noctemque obsident ; multis utrim- que interfectis, majorem multitudinem ad arma con- citant. 43. Interim nuntio allato, omnes eorum milites in po- testate Caesaris teneri, concurrunt ad Aristium ; nihil publico factum consilio demonstrant; quaestionem de bonis direptis decernunt; Litavici fratrumque bona pub- licant; legates ad Caesarem sui purgandi gratia mit- tunt. Haac faciunt recuperandorum suorum causa : sed, contaminati facinore et capti compendio ex direptis bonis, quod ea res ad multos pertinebat, et timore pcenae exterriti, consilia clam de bello inire incipiunt, civita- tesque reliquas legationibus solicitant. Quae taraetsi Caesar intelligebat, tamen, quam mitissime potest, lega- tos appellat: • nihil se propter inscientiam levitatemque vulgi gravius de civitate judicare, neque de sua in iEduos benevolentia deminuere.' Ipse, majorem Gal- lias motum expectans, ne ab omnibus civitatibus cir- cumsisteretur, consilia inibat, quemadmodum ab Ger- govia discederet ac rursus omnem exercitum contraheret; ne profectio, nata ab timore defectionis, similis fugse videretur. 44. Haec cogitanti accidere visa est facultas bene ge- rendae rei. Nam, cum minora in castra operis perspi- ciendi causa venisset, animadvertit collem, qui ab hos- tibus tenebatur, nudatum hominibus, qui superioribus diebus vix prae multitudine cerni poterat. Admiratus quaerit ex periugis causam, quorum magnus ad eum quotidie numerus confluebat. Constabat inter omnes, quod jam ipse Ca?sar per exploratores cognoverat, dor- sum esse ejus jugi prope asquum ; sed hinc sylvestre et angustum, qua esset aditus ad alteram oppidi partem : huic loco vehementer illos timere, nee jam aliter sentire, uno colle ab Romanis occupato, si alterum amisissent, quin paene circumvallati atque omni exitu et pabula- tione interclusi viderentur : ad hunc muniendum locum omnes a Vercingetorige evocatos. LIBER VII. CAP. 46. 205 45. Hac re cognita, Caesar mittit complures equitura turmas eo de media nocte : iis imperat, ut paulo tumul- tuosius omnibus in locis pervagarentur. Prima luce magnum numerum impedimentorum ex castris mulo- rumque produci, eque iis stramenta detrahi * a muliones- que cum cassidibus, equitum specie ac simulatione, col- libus circumvehi jubet. His paucos addit equites, qui latius ostentationis causa vagarentur. Longo circuitu easdem omnes jubet petere regiones. Haec procul ex oppido videbantur, ut erat a Gergovia despectus in castra ; neque tanto spatio, certi quid esset, explorari poterat. Legionem unam eodem jugo mittit, et paulo progressam inferiore constituit loco, sylvisque occultat. Augetur Gallis suspicio, atque omncs ilload munitionem copiae transducuntur. Vacua castra hostium Caesar con- spicatus, tectis insignibus suorum occultatisque signis militaribus, raros milites, ne ex oppido animadverteren- tur, ex majoribus castris in minora transducit, lega- tisque, quos singulis legionibus prsefecerat, quid fieri vellet, ostendit : in primis monet, ut contineant milites, ne studio pugnandi aut spe preedae longius progredian- tur : quid iniquitas loci habeat incommodi, proponit : hoc una celeritate posse vitari : occasionis esse rem, : non prcelii. His rebus expositis, signum dat et ab dex- tera parte alio ascensu eodem tempore iEduos mittit. 46. Oppidi murus ab planitie atque initio ascensus, recta regione, si nullus anfractus intercederet, mcc pas- sus aberat : quicquid huic circuitus ad molliendum cli- vum accesserat, id spatium itineris aogebat. At medio fere colle in longitudinem, ut natura mentis ferebat, ex grandibus saxis sex pedum murum, qui nostrorum im- petum tardaret, praeduxerant Galli, atque, inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis usque ad murum oppidi densissimis castris compleverant. Mi- lites, dato signo, celeriter ad munitionem perveniunt, eamque transgressi, trinis castris potiuntur. Ac tanta 42. Eque iis slramenta detrahi] xerunt,' 5, 4, 6. 'E curia violenta " Suetuu. Vitellio c. 7. 'Ex aure manu detrahi,' 7, 6, 2. 'Eqnescutis unionem deti actum;' Val.Max. 3, detractas pelles.'" Qudendorp. 5, 1. • Emanu ejus aunulum delra- Ctusar. S 206 DE BELLO GALLICO. fuit in castris capiendis celeritas, ut Teutomatus, rex Nitiobrigum, subito in tabernaculo oppressus, ut me- ridie conquieverat, superiore corporis parte nudata, 4J vulnerato equo, vix se ex manibus preedantium militum eriperet. 47. Consecutus id, quod animo proposuerat, Caesar receptui cani jussit, legionisque decimae, qua turn erat comitatus, signa constitere. At reliquarum milites le- gionum, non exaudito tubas sono, quod satis magna val- les intercedebat, 44 tamen ab tribunis militum legatisque, ut erat a Caesare praeceptum, retinebantur : sed, elati spe celeris victoriae et hostium fuga superiorumquetem- porum secundis proeliis, nihil adeo arduum sibi existi- roabant, quod non virtute consequi possent ; neque prius finem sequendi f'ecerunt, quam muro oppidi por- tisque appropinquarent. Turn vero ex omnibus urbis partibus orto clamore, qui longius aberant, repentino tumultu perterriti, cum hostem intra portas esse existi- marent, sese ex oppido ejecerunt. Matres familiae de muro vestem argentumque jactabant, et, pectoris fine 4S prominentes, passis manibus obtestabantur Romanos, ut sibi parcerent, neu, sicut Avarici fecissent, ne mulie- ribus quidem atque infantibus abstinerent. Nonnullae, de muris per manus demissae, sesemilitibus transdebant. L. Fabius, centurio legionis viii, quem inter suos eo die dixisse constabat, excitari se Avaricensibus praemiis neque commissurum, ut prius quisquam murum ascen- deret, tres suos nactus manipulares atque ab iis sub- 43. Superiore corporis parte km- Ca?s. B. G. 6,34- * Valle9 abdila data] " Having laid aside the thorax, where see tlie various readings; B. which was the covering for the Alex. 73. ' Intercisa valles ;' Burnt, breast, as Hotomann interprets it. ad Phapdr. 1, 7. Drakenb. ad Liv. P. Victorius Var. I>ct. 3G, 4. has 4, 25." Oldendokp. written some remarks on this pas- 45. Pectoris fine] B. Afr. 85. sage, which are not at all to the ' Umbilici fine ;' Sallnst Hist. 3. ' In- put-pose." Davies. guinum fine;' Apul. Flor. N. 15. 44. Valles intercedebat] " Valles ' Scapiilarum finibns;' Hygin. A3- is used as well 88 vallis ; so trt/is and tron. 4, 12. ' Navis Argo fine totius ;' Apul. 5. p. 104. ' Ferro (or turrcs) exscidcie Cadini,' where caput excideres.'" Ol'uendokp. LlBER VII. CAP. 54. 209 sensisset, cum, sine duce et sine equitatu deprehensis hostibus, exploratam victoriam dimisisset, ne parvum modo detrimentum in contentione propter iniquitatem loci accideret. Quanto opere eorum animi magnitudi- nem admiraretur, quos non castronim munitiones, non altitudo montis, non raurus oppidi tardare potuisset ; tanto opere licentiam arrogantiamque reprehendere, quod plus se, quam imperatorem, de victoria atque exitu re- rum sentire existimarent : nee minus se in milite nio- destiam et continentiam, quam virtutem atque animi magnitudinem desiderare.' 53. Hac habita concione, et ad extremum oratione confirmatis militibus, ' ne ob hanc causarn animo per- moverentur, neu, quod iniquitas loci attulisset, id virtuti hostium tribuerent :' eadem de profectione cogitans, quae ante senserat, legiones ex castris eduxit, aciemque. idoneo loco constituit. Cum Vercingetorix nihilo magis in aequura locum descenderet, levi facto equestri prcelio atque eo secundo, in castra exercitum reduxit. Cum hoc idem postero die fecisset, satis ad Gallicam ostenta- tionem minuendam militumque animos confirmandos fac- tum existimans, in iEduos castra movit. Ne turn qui- dem insecutis hostibus, tertio die ad flumen Elaver pon- tem refecit, atque exercitum transduxit. 54. Ibi a Viridomaro atque Eporedirige iEduis appel- latus, discit, cum omni equitatu Litavicum ad solicitan- dos iEduos profectum esse : opus esse, et ipsos antece- dere 4 s> ad confirmandam civitatem. Etsi multis jam rebus perfidiam iEduorum perspectam habebat, atque horum discessu admaturari defectionem civitatis existi- niabat; tamen eos retinendos non censuit, ne aut ini'erre injuriam videretur, aut dare timoris aliquam suspicio- nem. Discedentibus his breviter sua in _/Eduos merita exponit : * quos et quam humiles accepisset, compulsos in oppida, multatos agris, omnibus ereptis copiis, impo- 49. Antecedere] " Bnng. 1. Voss. getorix magnis itineribus anteces- 1. Seal. Egui.Duker. and six others sit ;' B. C. 2, 24. ' Ipse cum equi- with the Edd. Ber. Vase. Str. Steph. tatu antecedit ad exploranda caa- Gryph. post, antecedere, rightly, for tra ;' prcegredi, 3,78. as we ought prcecedere : 7, 12. ' Equitatus, qui to read from the Ms. Lov., and 79. agrueD antecesserat,' 35. ' Vercin- again antecedere." Oudendorp. 210 DE BELLO GALLlCG. sito stipcndio, obsidibus summa cum contumelia extor- tis ; et quam in fortunam, quamque in amplitudinem de- duxisset, ut non solum in pristinum statum redissent, sed omnium temporum dignitatem et gratiam anteces- sisse viderentur.' His datis mandatis, eos ab se di- misit. 55. Noviodunum erat oppidum iEduorum, ad ripas Ligeris opportuno loco positum. Hue Ca j sar omnes obsides Gallia?, frumentum, pecuniam publicam, suorum atque exercitus irnpedimentorum magnam partem con- tulerat : hue magnum numerum equorum, hujus belli causa in Italia atque Hispania coemtum, miserat. Eo cum Eporedirix Viridoraamsque venissent et de statu civitatis cognovissent, Litavicum Bibracte ab /Eduis receptum, quod est oppidum apud eos maxima? auctori- tatis, Convictolitanem magistratum magnamque partem senatus ad eum convenisse, legatos ad Vercingetorigem. de pace et amicitia concilianda publice missos : non praetermittendum tantum coramodum existimaverunt. Itaque, interfectis Novioduni custodibus, quique eo ne- g'otiandi aut itineris causa convenerant, pecuniam atque equos inter se partiti sunt; obsides civitatum Bibracte ad magistratum deducendos curaverunt ; oppidum, quod ab se teneri non posse judicabant, ne cni esset usui Homanis, incenderunt ; frumenti quod subito potuerunt, navibus avexerunt ; reliquum flumine atque incendio corruperunt ; ipsi ex finitimis regionibus copias cogere, prassidia custodiasque ad ripas Ligeris disponere, equi- tatumque omnibus locis, injiciendi timoris causa, osten- tare coeperunt, si ab re frumentaria Romanos excludere [aut adductos inopia ex Provincia excludere] possent. Quam ad spem multum eos adjuvabat, quod Liger ex nivibus creverat, ut omnino vado non posse transiri videretur. 56. Quibus rebus cognitis, Caesar maturandum sibi censuit, si esset in pcrficiendis pontibus periclitandum, ut prius, quam essent. majores eo coactns copiae, dimi- caret. Nam, ut commutato consilio iter in Provinciam converteret, (ut nemo non tunc quidem necessario facien- dum existimabat,) cum infaraia atque indignitas rei et oppositus mons Cevenna viarumque diffieultas impe- LIBER VII. CAP. 59- 211 diebat, turn maxime, quod Agendico, Labieno atque iis legionibus, quas una miserat, vehementer timebat. Ita- que, admodum magnis diurnis atque noctumis itineribus con feeds, contra omnium opinionem ad Ligerim perve- nit ; vadoque per equites invento, pro rei necessitate opportuno, ut brachia modo atque humeri ad sustinenda arma liberi ab aqua esse possent, disposito equitatu, qui vim fluminis refringeret, atque hostibus primo aspectu perturbatis, incolumem exercitum transduxit : frumen- tumque in agris et pecoris copiam nactus, repleto iis rebus exercitu, iter in Senonas facere instituit. 57. Dura hasc apud Csesarem geruntur, Labienus eo su'pplemento, quod nuper ex Italia venerat, relicto Agendici, ut esset impedimentis praesidio, cum quatuor legionibus Lutedam proficiscitur, (id est oppidum Pa- risiorum, positum in insula fluminis Sequanae,) cujus adventu ab hostibus cognito, magnae ex finitimis civita- tibus copiae convenerunt. Siimma imperii transditur Camulogeno Aulerco, qui, prope confectus estate, tamen propter singularem scientiam rei militaris ad eum est honorem evocatus. Is cum animum advertisset, perpe- tuam esse paludem, qua3 influeret in Sequanam atque ilium omnem locum magnopere impediret, hie consedit nostrosque transitu prohibere instituit. 58. Labienus primo vineas agere, cratibus atque ag- gere paludem explere atque iter munire conabatur. Postquam id difficilius confieri animadvertit, silentio e castris tertia vigilia egressus, eodem, quo venerat, iti— nere Melodunum pervenit. Id est oppidum Senonum, in insula Sequanae positum, ut paulo ante Lutedam diximus. Deprehensis navibus circiter l celeriterque conjunctis, atque eo militibus impositis, et rei novitate perterritis oppidanis, quorum magna pars ad bellum erat evocata, sine contentione oppido potitur. Refecto ponte, quern superioribus diebus hostes resciderant, exercitum transducit et secundo flumine ad Lutedam iter facere ccepit. Hostes, re cognita ab iis, qui a Meloduno profugerant, Lutetiam incendunt pontesque ejus oppidi resciudi jubent : ipsi profecti a palude, in ripis Sequa- nae, e regione Lutetiae, contra Labieni castra considunt. 59. Jam Caesar a Gergovia discessisse audiebatur : 212 DE BELLO GALLICO. jam de iEduorum defectione et secundo Galliae motu rumores afferebantur, Gallique in colloquiis, interclusum itinere et Ligeri Caesarem, inopia frumenti coactum, ia Provinciara contendis.se confirmabant. Bellovaci autem, defectione iEduorum cognita, qui ante erant per se infi- deles, 50 manus cogere atque aperte bellum parare ccepe- runt. Turn Labienus, tanta rerum commutatione, longe aliud sibi capiendum consilium, atque antea senserat, intelligebat : neque jam, ut aliquid acquireret, prcelioque hostes lacesseret; sed ut incolumem exercitum Agendi- cum reduceret, cogitabat. Namque altera ex parte Bel- lovaci, quae civitas in Gallia maximam habet opinionem virtutis, instabant ; alteram Camulogenus parato atque instructo exercitu teoebat : turn legiones, a prsesidio atque impedimentis interclusas, maximum flumen disti- nebat. Tantis subito difficultatibus, objectis, ab animi virtute auxilium petendum videbar. 60. Itaque sub vesperum consilio convocato, cohor- tatus, ut ea, quae imperasset, diligenter industrieque administrarent, naves, quas a Meloduno deduxerat, sin- gulas equitibus Romanis attribuit, et, prima confecta vigilia, quatuor millia passuum secundo flumine 51 si- lentio progredi ibique se expectari jubet. Quinque cohortes, quas minime firmas ad dimicandum esse existimabat, castris praesidio relinquit : quinque ejus- dem legionis reliquas de media nocte cum omnibus impedimentis adverso flumine magno tumultu proficisci imperat. Conquirit etiam lintres : has, magno sonitu remorum incitatas, in eandem partem mitt it. Ipse post paulo, silentio egressus, cum tribus legionibus eum locum petit, quo naves appelli jusserat. 61. Eo cum esset ventum, exploratores hostium, ut omni fluminis parte erant dispositi, inopinantes, quod 50. Per se infiddes] " In Ihe same wliicli the water is conveyed.' So sense the word is applied by Cic. Virg. G. 3, 447. ' niissusqiie secnn- ad Fam. 15,4. 'Ex alienissimis so- do deflnit amne,' h. e. cum aqua, ciis amicissimos, ex infidelissimis (with tlie stream,) as Servius rightly firmissimos redderem.' So Hirt. explains it. The opposite term B. A. 43." Davies. is udversum flumen, (agaiust the 51. Secundo flumine] "Secundum stream.)" Davies. flumen he here calls ' that part, to LIBER VII. CAP. 62. 213 magna subito erat coorta tempestas, ab nostris oppri- muntur : exercitus equitatusque, equitibus Romanis ad- ministrantibus, qnos ei negotio prsefecerat, celeriter transmittitur. Uno fere tempore sub lucem hostibus nuntiatur, in castris Romanorum praeter consuetudinem tumultuari 52 et magnum ire agmen adverso flnmine, sonitumque remorum in eadem parte exaudiri et paulo infra milites navibus transportari. Quibus rebus auditis., quod existimabant tribus locis transire legiones, atque omnes, perturbatos defectione iEduorum, fugam parare, suas quoque copias in tres partes distribuerunt. Nam, et praesidio e regione castrorum relicto, et parva manu Metiosedura versus missa, quae tantum progrederetur, quantum naves processissent, reliquas copias contra Latriennm duxerunt. 62. Prima luce et nostri omnes erant transportafi et hostium acies cernebatur. Labienus, milites cohorta- tus, * ut suae pristinae virtutis et tot secundissimorum prceliorum memoriam retinerent, atqne ipsum Csesarem, cujus ductu saspenumero hostes superassent, prassentem adesse existimarent/ dat signum prcelii. Primo con- cursu ab dextro cornu, ubi septima legio consisterat, hostes pelluntur atque in fugam conjiciuntur : ab sinis- tra, quern locum duodecima legio tenebat, cum primi ordines hostium transfixi pilis concidissent, tamen acer- rime reliqui resistebant, nee dabat suspicionem fugae quisquam. Ipse dux hostium Camulogenus suis aderat atque eos cohortabatur. At, incerto etiam nunc exitu victorias, cum septimae legionis tribunis esset nuntiatum, quae in sinistra cornu gererentur, post tergum hostium legionem ostenderunt signaque intulerunt. Ne eo qui- dem tempore quisquam loco cessit, sed circumventi om- 52. Tumultuari'] " It is here used passives originally : see Perizonius in a passive sense ; for verbs called a>) Sanct. Min. 3, 2. p. 31 3. Hence deponents, are not unfVeqnently em- they formerly said tumultnare, as ployed in a passive sense. So Apul. we are informed by G. J. Vossius Met. 4. p. 71. ' Magnanimi dncis Anal. 3, 7. who c. 6. has collected a vigore venerate :' 11. p. 239. There long list of deponents used passive- is a large number of verbs of this ly." Davies. Veil. Paterc. 2, 79, kind, and it is probuble that all de- 5. ' Diun inter ducem et supplicem ponents were in their primitive use tumultuatnr.' 214 DE BELLO GALL1CO. ncs interfectique sunt. Eandem fortunam tulit Camulo^ genus. At ii, qui preesidio contra castra Labieni erant relicti, cum proelium comraissum audissent, subsidio suis ierunt collemque ceperunt, neque nostrorum mili- tum victorum impetum sustinere potuerunt. Sic, cum suis fugientibus permixti, quos non sylvae montesque texerunt, ab equitatu sunt interfecti. Hoc negotio con- fecto, Labienus revertitur Agendicum, ubi impedimenta totius exercitus relicta erant : inde cum omnibus copiis ad Caisarem pervenit. 63. Defectione iEduorum cognita, bellum augetur. Legationes in omnes partes circummittuntur : quantum gratia, auctoritate, pecunia valent, ad solicitandas civi- tates nituntur. Nacti obsides, quos Caesar a pud eos deposuerat, horum supplicio dubitantes territant. Pe- tunt a Vercingetorige iEdui, ad se veniat, rationesque belli gerendi communicet. Re impetrata contendunt, ut ipsis summa imperii transdatur ; et, re in controversiam deducta, totius Galliae concilium Bibracte indicitur. Eodem conveniunt undique frequentes. Multitudinis suffrages res permittitur : ad unum omnes Vercingeto- rigem probant imperatorem. Ab hoc concilio Remi, Lingones, Treviri afuerunt : illi, quod amicitiam Roma- norum sequebantur ; Treviri, quod aberant longius et ab Germanis premebantur : quae fuit causa, quare toto abessent bello et neutris auxilia mitterent. Magno do- lore jEdui ferunt, se dejectos principatu ; queruntur for- tunae commutationem, et Caesaris in se indulgentiam re- quirunt ; " neque tamen, suscepto bello, suum consilium ab reliquis separare audent. Inviti, summae spei ado- lescentes, Eporedirix et Viridomarus, Vercingetorigi parent. 64. Ille imperat reliquis civitatibus obsides : denique ei rei constituit diem : hue omnes equites, xv millia 53. Requirunt] 1. e. " ' Regret, ninm in ipso Samnio reqniratnr,' feel the loss of, find Vercineetorix where see Dnker, and see my note verydifferentfromC2esar."CLARKE. ad Lucan. 6, 154. ' Interqne cada- " So Clarke, with Hotomann, right- vera quaeri ;' Hirl. B. Afr. 10. Iy explains the word. Cic. pro Mil. ' Omnihus insciis et reqiiirentibus 1. ' Veterem consiietndinem fori et imperatoiis consilium.' " Oluen- pristinum inorein jndirioruin reqni- DORP, runt ;' Flor. 1, 16. « Ut hodie Sam- LIBER VII. CAP. 65. 215 numero, celeriter convenire jubet: peditatu, quern ante habuerit, se fore contentum dicit, neque fortunam ten- taturum, aut in acie dimicaturum ; sed, quoniam abun- det equitatu, perfacile esse factu, frumentationibus pa- bulationibusque Romanos prohibere : aequo modo animo sua ipsi frumenta corrumpant asdificiaque incendant, qua rei farailiaris jactura perpetuum imperium liberta- temque se consequi videant. His constitutes rebus, JE- duis Segusianisque, qui sunt finitimi Provincial, x millia peditum imperat: hue addit equites dcco. His prasficit fratrem Eporedirigis, bellumque inferre Allobrogibus jubet. Altera ex parte Gabalos proximosque pagos Arvernorum in Helvios, item Rutenos Cadurcosque ad fines Volcarum Arecotnicorum depopulandos mittit. Nihilo minus clandestinis nuntiis legationibusque Allo- brogas solicitat, quorum mentes nondum ab superiore bello resedisse 54 sperabat. Horum principibus pecu- nias, civitati autem imperium totius provinciae polli- cetur. 65. Ad hos omnes casus provisa erant praesidia co- hortium duarum et viginti, quae ex ipsa coacta provincia ab L. Caesare legato ad omnes partes opponebantur. Helvii, sua sponte cum finitimis prcelio congressi, pel- luntur et, C. Valerio Donotauro, Caburi filio, principe civitatis compluribusque aliis interfectis, intra oppida murosque compelluntur. Allobroges, crebris ad Rhoda- num dispositis praesidiis, magna cum cura et diligentia suos tuentur. Caesar, quod hostes equitatu superiores esse intelligebat et, interclusis omnibus itineribus, nulla 54. Resedisse] " Leid. l.Gottorp. where the Ms. Dorv. has, ' rogus Busl. and two others, with the Ed. ille deorum Siderat;' Seneca A- Inc, exhibit redisse : rightly, if ad gam. 2G1. ' Iramque fiamniis jam sanitatem were added, as 1, 42. residentem incitas;' Pliny H. N. But now 1 am not satisfied witli 2,11. ' Favor et misericordia acres this reading. That, which is found prinios impetus habent, paulatim in Voss. 1., mprits more attention, consilio et ratione velut extincta residisse; for it is a metaphor from considunf.' There is the same va- an extinguished flame. The same va- riation in Livy 2,29. 'Cum irae riation appears both elsewhere, and resedissent,' where see Drakenh. in Lucan 9, 75. 'jam flamma resi- In Hirtius B. Alex. 5. we have, dit,' which I now prefer. See also ' Subsidit aqua,' as in Virgil, Ovid, Maikl. ad Stat. Silv. 5. Epic. 3. and others." Oudendorp. 21(5 DE BELLO GALLICO. re ex Provincia atque Italia sublevari poterat, trans Rhenum in Germaniam mittit ad eas civitates, quas superioribus annis pacaverat, equitesque ab his arcessit, et levis annaturae pedites, qui inter eos proeliavi consue- verant. Eorum adventu, quod minus idoneis equis ute- bantur, a tribunis railitum reliquisque, sed et equitibus Romanis atque evocatis, equos sumit, Germanisque djstribuit. C6. Interea, dum base geruntur, hostiurn copiae ex Arvemis, equitesque, qui toti Galliae erant imperati, eouveniunt. Magno horum coacto nuraero, cum Caesar in Sequanos per extremos Lingonum fines iter facerel, quo facilius subsidium Provincise ferri posset, circiter rnillia passuum x ab Romanis trinis castris Vercinge- torix consedit: convocatisque ad concilium prasfectis equitum, ' venisse tempus victorias,' demonstrate ' fu- gere in Provinciam Romanes Galliaque excedere : id sibi ad praesentem obtinendam libertatem satis esse; ad reliqui temporis pacem atque otium parum profici : ma- joribus enim coactis copiis reversuros, neque finem belli facluros. Proinde in agmine impeditos adoriantur. Si pedites suis auxilium ferant atque in eo morentur, iter conrici 55 non posse; si, (id quod magis futurum confidat,) relictis impedimentis, suae saluti consulant, et usu reruni necessariarum et dignitate spoliatum iri. Nam de equitibus hostiurn, quin nemo eorum progredi modo extra agmen audeat, ne ipsos quidem debere du- bitare. Id quo majore faciant aniuio, copias se omnes pro castris habiturum, et terrori hostibus futurum.' 56 Conclamant equites, ' sanctissimo jurejurando confirmari oportere, ne tecto recipiatur, ne ad liberos, ne ad pa- rentes, ne ad uxorem aditum habcat, qui non bis per agmen hostiurn perequitarit.' 55. Iter confici] B. G. 7, 11. and others everywhere; Ca>s.B. G. ' Quamprimum iter conficeret.' 5,33. 'Nulla in re communi Tahiti 5G. Terrori hostibus futurum] " Cli- deerat,' B. C. 1, 32. ' Se oneri non jac., ' Terrori hostiurn non defutu- fnturnm,' Mss. defuturum, where rum ;' Andin. Oxon. and Leid. 1., see the note; 2,39. ' Spei ejus ' T>rrorem hostiurn non defuturum,' studia non deerant,' 41. 'Nondeest which I approve, if we retain ter- negotio Curio;' 3, 79. ' Ne occa- rori, as we expressly read in Ms. sioni deesset,' 93. ' Hnic rei nou Seal. Livy 3, 50, 10. 'Nee illiiis defueruiit." " OtDENDORP. dolori, nee susc libei tati del'uturos,' LIBER VII. CAP. 69. 217 67. Probata re atque omnibus ad jusjurandura adac- tis, postero die in ties partes distributo equitatu, dua. se acies ab duobus lateribus ostendunt : una a primo agmine iter impedire coepit. Qua re nuntiata, Caesar suum quoque equitatum, tripartito divisum, contra hos- tem ire jubet. Pugnatur una tunc omnibus in partibus : consistit agmen : impedimenta inter Iegiones recipiun- tur. Si qua in parte nostri laborare aut gravius premi videbantur, eo signa inferri Caesar aciemque convert! jubebat : qua? res et hostes ad insequendum tardabat et nostros spe auxilii*? confirmabat. Tandem Germani ab dextro latere, summum jugum nacti, hostes loco de- pellunt; fugientes usque ad flumen, ubi Vercingetorix cum pedestribus copiis consederat, persequuntur, cora- pluresque interficiunt. Qua re animadversa, reliqui, ne circumvenirentur, veriti, se fugae mandant. Omnibus locis fit caedes : tres nobilissimi iEdui capti ad Caesarem perducuntur: Cotus, praefectus equitum, qui controver- siam cum Convictolitane proximis comitiis habuerat; et Cavarillus, qui post defectionem Litavici pedestribus copiis praefuerat ; et Eporedirix, quo duce ante adven- tum Cassaris iEdui cum Sequanis bello contenderant. 08. Fugato omni equitatu, Vercingetorix copias suas, ut pro castris collocaverat, reduxit ; protinusque Ale- siam, quod est oppidum Mandubiorum, iter facere cce- pit ; celeriterque impedimenta ex castris educi et se subsequi jussit. Ceesar, impediments in proximum collem deductis, duabusque legionibus prsesidio relictis, secutus, quantum diei tempus est passum, circiter tribus millibus hostium ex novissimo agmine interfectis, altero dre ad Alesiam castra fecit. Perspecto urbis situ, per- territisque hostibus, quod equitatu, qua maxime parte exercitus confidebant, erant pulsi, adhortatus ad labo- rem milites, Alesiam circumvallare instituit. 09. Ipsum erat oppidum in colle summo, admodum edito loco, ut, nisi obsidione, expugnari posse non vi- deretur. Cujus collis radices duo duabus ex partibus flumina subluebant. Ante id oppidum planities circiter millia passuum 111 in longitudinem patebat : reliquis ex 57. Spe auxilii] " Because Ihey ed too heavily, Caesar would assist knew well that, if thev were press- them." Davies. Cesar. T 21 S DE BELLO GALLICO. omnibus partibus colles, mediocri interjecto spatio, pari altitudinis fastigio, oppidum cingebant. Sub muro, quae pars collis ad orientem solem spectabat, hunc om- nem iocum copiaj Gallorum compleverant, i'ossamque et maceviam sex in altitudinem pedum preeduxerant. Ejus munitionis, quae ab Romanis instituebatur, circui- tus xi millium passuum tenebat. Caslra opportunis locis erant posita, ibique castella xxm facta; quibus in castellis j8 interdiu stationes disponebantur, ne qua subito eruptio fieret : hoec eadem noctu excubitoribus ac firmis praesidiis tencbantur. 70. Opere institute, fit equestre proelium in ea plani- tie, quam intermissam colli bus in millia passuum in longitodinem patere, supra demonstrayimiis. Suinma vi ab utrisque contenditur. Laborantibus nostris Cae- sar Germanos submittit, legionesque pro castris consti- tnit, ne qua subito irrnptio ab hostium peditatu fiat. Praesidio legionum addito, nostris animus augetur : hostes, in fugam conjecti, se ipsi multitudine impediunt atque angustioribus portis relictis coarctantur. Turn Germani acrius usque ad munitiones sequuntur. Fit magna caedes : nonnulli, relictis equis, fossam transire et maceriam transcendere conantur. Paulum legiones Caasar, quas pro vallo constituerat, promoveri jubet. Kon minus, qui intra munitiones erant, Galli perturban- tur ; veniri ad se confestim existimantes, ad anna con- clamant ; nonnulli perterriti in oppidum irrumpunt. Ver- cingetorix portas jubet claudi, ne castra nudentur. Multis interfectis, compluribus equis captis, Germani sese recipiunt. 71. Vercingetorix, priusquam munitiones ab Romanis perficiantur, consilium capit, omnem ab se equitatum noctu dimiltere. 5 ? Discedentibus mandat, ' ut suam quisque eorum civitatem adeat, omnesque, qui per asta- 58. Quibus in caslellis] "B.G. 1,6. cum miss uroa arbitraretnr.' *' Old. ' Erant omniuo itinera duo, quibus 59. Dimittere ] For dimittendi. itineribus domo exire possent,' and Coin. Nenos Hannib. 13. ' Nunc Boon afterwards, ' Diem dicunt, qua tempus est liujus libri facere fi- die ad ripam Rhodani omnes con- nem ;' Phaedrus 3, 16,13. 'Potore veniant ;' 2, 18. 'Loci natnra erat est animus nectar, qnod Pallas lia:e,qiiein locum nostri castris dele- im ill i Nuper donavit ;' Caes. B. G. geiaut;' S, 17. 'Eo loco, qucmin lo- 8,44. ' Rebellaie consilia iuisseut.' LIBER VII. CAP. 71. 219 ft, 3" .-■"fe M. - ' ... ; 1 r j# :"■. .:.. .2^ S "5 i£ 220 DE BELLO GALLICO. tern arma ferre possint, ad bellum cogant ; sua in illos merita proponit, obtestaturque, ut sua? salutis rationem habeant, neu se, de communi libertate optime meritum, hostibus in cruciatum dedant : quod si indiligentiores fuerint, millia hominum delecta lxxx una secum interi- tura demonstrat ; ratione inita, frumentum se exigue dieruni xxx habere, sed paulo etiam longius tolerare posse parcendo.' His datis mandatis, qua erat nostrum opus intermissum, secunda vigilia silentio equitatum dimittit; frumentum onine ad se referri jubet ; capitis pcenam iis, qui non paruerint, constituit: pecus, cujus magna erat ab Mandubiis compulsa copia, viritim distri- buit; frumentum parce et paulatim metiri iustituit: co- pias omnes, quas pro oppido collocavcrat, in oppidum recipit. His rationibus auxilia Galliae expectare et bellum administrare parat. 72. Quibus rebus ex perfugis et captivis cognitis, Caesar base genera munitionis instituit. Fossam pedum xx directis lateribus duxit, ut ejus fossae solum tantun- dem pateret, quantum sumina labra distabant. Reliquas omnes munitiones ab ea fossa passus CD reduxit: id hoc consilio, (quoniam tantum esset necessario spatium complexus, nee facile totum corpus corona militum cin- geretur,) 60 ne de improviso aut noctu ad munitiones hos- tium multitudo advolaret ; aut interdiu tela in nostros, operi destinatos, conjicere possent. Hoc intermisso spatio, duas fossas, xv pedes latas, eadem altitudine perduxit: quarum interiorem, campestribus ac demissis locis, aqua ex flumine derivata complevit. Post eas aggerem ac vallum xn pedum exstruxit ; huic loricam pinnasque adjecit, grandibus cervis eminentibus ad commissuras pluteorum atque aggeris, qui ascensum hostium tardarent; et turres toto opere circumdedif, quae pedes lxxx inter se distarent. 73. Erat eodem tempore 6l et materiari et frumentari GO. Corona cingeretur] " Hi r this ro breviore recepit, Densius ut 8, 11. explains the phrase, wlien he parva disponeret arma corona,' says, 'Nee locum munitionibtis wliere avoid receiving£i/ro, the con- clandi nisi a majore exercilu posse.' jectnre of Markl. ad Stat. Silv. 5, Hence coronare for cingere, Stat. 2, 121. and consult Schel. ad Hygin. Tlieb. 2. 'densaqne nemos statione Grom. p. 61." Oudendorp. coronant.'" Dionys.Vossius. " Lu- 61. Eodem tempore] " Mannt. can 6, SB. ' Agminariue interius nm- Plant. Seal, and the lest in succes- LIBER VII. CAP. 73. 221 et tantas munitioncs fieri necesse, deminutis nostris copiis, quae longius ab castris progrediebantur : ac non- nunquam opera nostra Galli tentare, atque eruptionem ex oppido pluribus portis summa vi facere conabantur. Quare ad hose rdrsus opera addendum Caesar putavit, quo minore numero militum munitiones defend i possent. Itaque truncis arborum aut admodum firmis ramis ab- scisis, 6 * atque horum delibratis ac praeacutis cacumini- bus, perpetuae fossae, quinos pedes altae, ducebantur. Hue illi stipifes demissi et ab infimo revincti, ne revelli possent, ab ramis eminebant. Quini erant ordines, conjuncli inter se atque implicati ; quo qui intraverant, se ipsi acutissimis vallis induebant. 6 * Hos cippos appel- labant. Ante hos, obliquis ordinibus in quincuncem dispositos, scrobes trium in altitudinem pedum fodie- bantur, paulatim angustiore ad infimnm fastigio. 64 Hue teretes slipites, feminis crassitudine, ab summo praia- cuti et praeusti, demittebantur ita, ut non amplius digitis quatuor ex terra eminorent: simul, confirmandi et sta- biliendi causa, singuli ab infimo solo pedes terra excul- sion give uno tempore; and rightly, if they give it from Mss. For so 8, CI. ' Uno fere tempore sub lucem nuntiatur,'83. ' Ptignatur uno tem- pore omnibus loci*;' B. C. 1, 20. ' Omnes uno consilio,' 3, 15. 'At- que uno etiam tempore accidit,' 21. ' Cum Casilinum vmisset, unoque tempore ;' Hirt. B. Alex. 8. 17. B. Afr.30.34. and often. See Brak>nb. ad Liv. 1,51. But the other Edd. with the Mss. both of others, and my own, exhibit eo: whence Hoto- mann says that be should highly approve of eodem, if any Ms. sanc- tioned it. I can testify that it ap- pears ' in membranis primis Lei- densibus, Oxoniensibus, et Andi- nis :' dem was absorbed l)y tern. I have, therefore, with Gronovius, restored eodem, until it should ap- pear that uno is in the Mss. Caesar elsewhere uses unus ct idem." Ou- DENDORP. 62. Abscisis] " Others alscissis, but the most ancient Mss. as well of Caesar, as of other Authors, do not double the hissing; letter. So Livy 44, 5. 'Qua rupes abscisas erant.' See also G. J. Vossius Anal. 3, 26. p. 97." Davies. " All my Mss. too exhibit abscisis or abscissis, except the Ms. Guttoi-p. ; others have accisis, but see Lips, and ad 3, 14. ' Quibus abscisis,' and fre- quently." Oudendorp. 63. Se ipsi acutissimis vallis indue- bant] Xen.K.n. 1,6, 19.p.81."lya eV- nSffcpodpa (pevyeiv ainbs eavTOu ifiir'nr- Tcav ivedv. Caps. B.G. 7, 82. 'Seipsi stimitlis inopinantes inriuebant ;' Virg. JEn. 10, 681. Luer. 4, 815. 64. Angustiore ad infimum fastigio'] Fastigium denotes 'depth' as well as 'height.' " Virg. G. 2, 288. ' Forsitan et scrobibns quae sint fastigia quaeras ;' Lucan 4, 296. ' puteusque cavati Montis ad irri- gui premitur fastigia campi ;' in like manner, Apul. Met. 4. p. 85. ' Profundo maris udo re-edit ver- tice.' I have quoted other passages in Misc. Obs. V. 5. T. 1. p, 65." OUDENDORP. 222 DE BELLO GALLICO. cabantur : reliqua pars scrobis ad occultandas insidias viminibus ac virgultis integebatur. Hujus generis octoni ordines ducti, ternos inter se pedes distabant. Id ex siuiilitudine floris liliura appellabant. Ante haec taleae, pedem longae, ferreis hamis infixis, totae in ter- ram infodiebantur ; mediocribusque intermissis spatiis, omnibus locis disserebantur, quos stimulos nomina- bant. 74. His rebus perfectis, regiones secutus quam potuit aequissimas pro loci natura, xiv millia passuum com- plexus, pares ejusdem generis munitiones, diversas ab his, contra exteriorem hostem perfecit, ut ne magna qui- dem multitudine, si ita accidat ejus discessu, munitio- num prassidia circumfundi possent: neu cum periculo ex castris egredi cogantur, dierum xxx pabulum fru- mentumque habere omnes convectum jubet. 75. Dum haec ad Alesiam geruntur, Galli, concilio principum indicto, non omnes, qui arma ferre possent, ut censuit Vercingetorix, convocandos statuunt, sed certum numerum cuique civitati imperandum ; ne, tanta multitudine confusa, nee moderari, nee discernere suos, nee frumentandi rationem habere possent. Imperant ./Ediiis atque eorum clientibus, Segusianis, Ambivaretis, Aulercis Brannovicibus, [Brannoviis,] millia xxxv; parem numerum Arvernis, adjunctis Eleutheris Cadur- cis, Gabalis, Velaunis, qui sub imperio Arvernorum esse consuerunt; Senonibus, Sequanis, Biturigibus, Santo- nis, Rutenis, Carnutibus duodena millia; Bellovacis X ; totidem Lemovicibus ; octona Pictonibus et Turonis et Parisiis et Helviis ; Suessionibus, Ambianis, Medioma- tricis, Pctrocoriis, Nerviis, Morinis, Nitiobrigibus quina millia, Aulercis Cenomanis totidem; Atrebatibus I v ; Bellocassis, Lexoviis, Aulercis Eburonibus terna ; Rauracis et Boiis xxx ; universis civitatibus, quas Oceanum attingunt, quasque eorum consuetudine Armo- ricas appellantur, (quo sunt in numero Curiosolites, Rhedones, Ambibari, Caletes, Osismii, Lemovices, Ve- neti, Unelli,) sex. Ex his Bellovaci suum numerum non contulerunt, quod se suo nomine atque arbitrio cum Romanis bellum gesturos dicerent, neque cujusquam imperio obtemperaturos : rogati tamen ab Commio, pro ejus hospitio bina millia miserunt. LIBER VII. CAP. 77. 223 76. Hujus opera Commii, ita ut antea demonstravi- mus, fideli atque utili superioribus annis erat usus in Britannia Caesar: quibus ille pro mentis civitatem ejus immunem esse jusserat, jura legesque reddiderat, atque ipsi Morinos attribuerat. Tanta tamen universal Galliae consensio fiiit libertatis vindicandae, et pristinae belli laudis recuperandae, ut neque beneficiis, neque amicitias memoria,. moverentur; omnesque et animo et opibus in id bellum incumberent, coactis equitura vm millibus et peditum circiter ccxl. Haec in iEduorum finibus recensebantur numerusque inibatur : preefecti constituebantur : Commio Atrebati, Viridomaro et Epo- redirigi, JEduis, Vergasiilauno Arverno, consobrino Ver- cingetorigis, summa imperii transditur. His delecti ex civitatibus attribuuntur, quorum consilio bellum admit nistraretur. Omnes alacres et fidnciae pleni ad Alesiam proficiscuntur : neque erat omnium quisquam, qui aspectum modo tantae multitudinis sustineri posse arbi- traretur ; praesertim ancipiti prcelio, 65 cum ex oppido eruptione pugnaretur, foris tantae copiae equitatus pedi- tatusque cernerentur. 77. At ii, qui Alesiae odsidebantur, praeterita die, qua suorum auxilia expectaverant, consumto omui fru- mento, inscii, quid in /Eduis gereretur, conciiio coacto, de exitu fortunarum suarum consultabant. Apud quos variis dictis sententiis, quarum pars deditiouem, pars, dum vires suppeterent, eruptionem censebant, non prae- tereunda videtur oratio Critognati, propter ejus singula- rem ac nefariam crudelitatem. Hie, summo in Arvernis ortus loco, et magnae habitus auctoritatis, ' Nihil,' in- quit, 'deeorum sententia dicturus sum, qui turpissimam servitutem deditionis nomine a))pellant ; neque hos ha- bendos civium loco, neque ad concilium adhibendos, censeo. Cum iis mihi res sit, qui eruptionem probant : quorum in consilio, omnium vestrum consensu, pristinae 65. Ancipiti prcelio] " Tiiese words extraque mnnitione?, non abscissum here denote ' an engagement press- in duas partes exercitum, cum al- ing on the rear, and in front.' R. C. tera alteri auxiliiim ferre non pos- 3, 72. ' Non illi paucitatem nostro- set, causae ftiisse cogitabant ;' Curt, rum militum, non iniquitatem loci, 3,7,9. ' Ubi circumiri, ubi anci- atque angustias praeoccupatis cas- piti acie premi pos^ent ;' Nepos tris, et ancipitem terrorem intra Datain. 7, 3." Davies. 22 4 DE BELLO GALLICO. residere virtutis memoria videtur. Animi est ista m'oHi- tia, non virtus, inopiam paulisper ferre non posse. Qui ultro morti ofierant, facilius reperiuntur, quamquidolo- rem patienter ferant. Atque ego hanc sententiara proba- rem, (nam apud me tantum dignitas potest,) si nullam, prasterquam vitae nostras, jacturam fieri viderem ; sed in consilio capiendo omnem Galliam respiciamus, quam ad nostrum auxilium concitavimus. Quid, hominum millibus lxxx uno loco intertectis, propinquis consan- guineisque nostris animi fore existimatis, si paene in ipsis cadaveribus proelio decerlare cogentur? Nolite hos vestro auxilio exspoliare, 66 quivestrae salutis causa suum periculum neglexerint ; nee stultitia ° 7 ac temeri- tate vestra, aut irnbecillitate animi, omnem Galliam prosternere et perpetuos servituti addicere. An, quod ad diem non venerunt, dc eorum fide constantiaque du- bitatis 'I Quid ergo? Romanes in illis ulterioribus munitionibus animine causa quotidie exerceri pulatis? Si iilorum nuntiis confirmari non potestis, omni aditu pra?septo ; iis utimini testibus, appropinquare eorum adventum ; cujus rei timore exterriti diem noctemque in opere versantur. Quid ergo mei consilii est? 6s lacere, quod nostri majores, nequaquam pari bello Cimbrorum Tcutonumque, fecerunt; qui in oppida compulsi, ac simili inopia subacti, eorum corporibus, qui aetate inu- tiles ad bellum videbantur, vitam toleraverunt, neque se hostibus transdiderunt. Cujus rei si exemplum non haberemus, tamen libertatis causa institui et posteris 66. Exspoliare] I. e. "'Penitns spoliare.' See Heins. ail Ovid. Met. 13,562. ' Exspoliatqwe genas oculis,' Burm. ad Pliaerir. 2, 2. ' Exspoliari viros ;' Caps. B. G. 8, 50. A piil. 2. p. 26. 'Caput rapillo exspoliaveris,' so some Mss., not spoliaceris." Oudendorp. 67. Nee stultitia] " There is a double negative for one. Terence Andr. 2, 2, v. nit. ' Neque In hand dicas tibi non pra?dictum,' as in Greek, where two negatives make a stronger negation ; Minueius Fe- lix Oct. 88. ' Hnjusmodi propudia nobis non licet nee audi re.' See several examples, collected by Bronkh. ad Propert. 2, 15, 5." Da- vies. "See the note on I>. G. 5, 21. 'Neque nulla oinnino na\i<.' In the passage under consideration, however, we may conveniently un- derstand velitis: a verb of a con- trary signification is often under- stood in the second member of a sentence. See, among mnny others, Perizoniiis ad Sanct. Min. 4, 8, 5. Burnt, ad Phaedr. 74. and ad Veil. Paterc. 2, 128. ; and my note on I'tontinus 2, 5, 31." Oipendorp. 68. Quid ergo mei consilii est] Brutus ad Cic. 11, 1. * Quid ergo est, inquis, Uli consilii f dandaa est locus.' LIBER VII. CAP. 78. 225 prodi pulcherrimum judicarem. Nam quid illi simile bello fait? Depopulata Gallia, 6 ' Cimbri, magnaque illata calamitate, finibus quidem nostris aliquando ex- cesserunt, atqne alias terras petierunt ; jura, leges, agros, libertatem nobis reliquerunt : Romani vero quid petunt aliud, aut quid volunt, nisi invidia adducti, quos fama nobiles potentesque bello cognoverunt, horum in agris civitatibusque considere, atque his aeternam in- jnngere servitutem ? Neque enim unquam alia condi- tione bella gesserunt. Quod si ea, quos in longinquis nationibus geruntur, ignoratis : respicite finitimam Gal- liam, quae in provinciam redacta, jure et legibus cora- mutatis, securibus subjecta, perpetua premitur servi- tute.' 78. Sententiis dictis, constituunt, ut, qui valitudine aut aetate inutiles sint bello, oppido excedant, atque omnia prius experiantur, quam ad Critognati sententiam descendant: 70 illo tamen potius utendum consilio, si res cogat atque auxilia morentur, quam aut deditionis aut pacis subeundam conditionem. Mandubii, qui eos op- pido receperant, cum liberis atque uxoribus exire co- guntur. Hi, cum ad munitiones Romanorum accessis- sent, flentes omnibus precibus orabant, ut se, in servitu- tem receptos, cibo juvarent. At Caesar, dispositis in vallo custodiis,? 1 recipi prohibebat. 69. Depopulata G(.llia~\ "This anna descenderet,' so the more per- verb, classed among deponents, is feet Mss., but the majority exhibit here used in a passive sense. So discederet; B.C. 1,9. ' Ad omnia se B. G. 1, 11. ' Sese depopulatisagris, descendere paratnm,' 81. ' Quo ne- non facile ab oppidis vim hostinm cessario descensuros existimabat,' prohibere ;' Horace Od. 3, 5, 24. 3, 9. 'Ad extremnm anxilinm de- ' Arva Marte coli populata nostro.' scenderunt;' and so Livy and others And this is not surprising, as the everywhere." Oudendorp. active termination remained in use : 71. Custodiis] "An abstract for B. Hisp. 42. 'Agros vestramque a roncrete : Nepos Epam. 6, 4. provinciam vestio impulsu depopu- 'Coram frequentissimo legationum lavit ;' Virg. ^n. 1, 531. (4, 402.)" conventn ;' Val.Max. 1, 1, 9. ' Non Davies. See the note on Lucan dnbitaverunt sacris imperia servi- 2, 445. ' Arva premi, quam si ferro re;' Eumenius Pan. 4, S, 5. ' Cum populentur et igni.' conjugiis et liberis ceteroqne. ex- 70. Ad Critognati sententiam de- amine nece.ssitudinum.'" DavIes. scendant] " B. G.5, 29. ' Ad ejus- " B. G. 5, 55. ' Prassidia custodi- modi consilium descendisse;' 6,16. asque disponere ;' B. C. 2, 5. 'Cum ' Ad innocentium supplicia descen- liberis, atque uxoribus, publicisqne diiDt;' 7, 33. 'Ad vim atque ad custodiis;' Frontinus 2, 2. 'In 226 DE BELLO GALLICO. 79. Interea Commius et reliqui duces, quibus summa imperii pcnnissa erat, cum omnibus copiis ad-Alesiam perveniunt, et, colle exteriore occupato, non longius m passibns ab nostris munitionibus considunt. Postero die equitatu ex castris educto, omnem earn planitiem, quam in longitudinem in millia passuum patere demonstravi- mus, complent, pedestresque copias paulum ab eo loco abditas in locis superioribus constituunt. Erat eK op- pido Alesia despectus in campum. Concurritur, his auxiliis visis: fit gratulatio inter eos, atque omnium animi ad lretitiam excitantur. Itaque productis copiis ante oppidum considunt, et proximam fossam cratibus inlegunt atque aggere explent, seque ad eruptionem atque omnes casus comparant. 80. Caesar, omul exercitu ad utramque partem muni- tionum disposito, ut, si usus veniat, suum qnisque locum teneat et noverit, equitatum ex castris educi et prcelium committi jubet. Erat ex omnibus castris, quae sum- mum undique jugum tenebant, despeclus ; atque omnium militum intenti animi pugnae proventum expectabant. Galli inter equites raros sagittarios expeditosqne levis armaturae interjecerant, qui suis cedentibus auxilio suc- currerent, et nostrorum equitum impetus sustinerent. Ab his complures de improviso vulnerati prcelio exce- debant. Cum suos pugnae superiores 71 esse Galli con- fiderent et nostros multitudine premi viderent, ex omni- bus partibus et ii, qui munitionibus continebantur, et ii, qui ad auxilium convenerant, clamore et ululatu suorum animos confirmabant. Quod in conspcctu omnium res gerebatur, neque recte ac turpitcr factum celari pote- rat; utrosque et laudis cupiditas et timor ignominiae ad Btatione enstodiae sunt.* " Ouden- clarissinnis;' Drakenbor<» ad Sil. DORP. Iial. 11, 20. ' Veteres(|iie doloris ;' 72. Pugua superiores] u Those ex- Markl. ad Stat. Sil v. 5, 3, 101). ' Fa- cellent Mss. Andin. and Leid. I. in r^rj u«- ob^cura jactres,' as tlie Ms. exhibit pugnce, which I do not ra*h- of a friend inspected by me ex- ly reject. Innumerable adjectives hibits ; Duk« r ad Flnr. 3, 17. ' .1- bave often a genitive for an ab'a- gnim reiuin teniere motarum ;' see tive: Veil. Patere. l,Z.acer belli; the note on Lucan 2,213. and Misc. Barthina ad Clandian. Iiiif. 1, 171. ; Obs. 5, 69. But yet I prefer the Cerda ad Virg. G. 4, 491. unimi vie- reading of the Mss. in this place of fits; Hirf. B. Alex.5f>. ; C2. Vossins Caesar." Oldendorp. ad Veil. Patere. 1, 5. ' Discipline LIBER VII. CAP. 82. 227 virtutem excitabant. Cum a meridie prope ad solis oc- casum dubia victoria pugnaretur, Germani una in parte confertis turmis in hostes impetum fecerunt, eosque propulerunt : quibus in t'ugam conjectis, sagittarii cir- cumventi intert'ectique sunt. Item ex reliquis partibus nostri, cedentes usque ad castra insecuti, sui colligendi facultatem non dederunt. At ii, qui ab Alesia processe- rant, mcesti, prope victoria desperata, se in oppidum receperunt. 81. Uno die intermisso, Galli, atque hoc spatio mag- no cratium, scalarum, harpagonum numero eflecto, media nocte silentio ex castris egressi, ad campestres muni- tiones accedunt. Subito clamore sublato, qua signirica- tione, qui in oppido obsidebantur, de suo adventu cog- noscere possent, crates projicere, fundis, sagittis, lapidi- bus nostros de vallo deturbare, reliquaque, quae ad op- pugnationem pertinent, administrare. Eodem tempore, clamore exaudito, dat tuba signum suis Vercingetorix atque ex oppido educit. Nostri, ut superioribus diebus suus cuique locus erat definitus, ad munitiones acce- dunt : fundis, librilibus, 73 sudibusque, quas in opere disposuerant, ac glandibus Gallos perterrent. Prospec- tu tenebris ademto, multa utrimque vulnera accipiuntur; complura tormentis tela conjiciuntur. At M. Antonius et C. Trebonius, legati, quibus eae partes ad defenden- dum obvenerant, qua ex parte nostros premi intellexe- rant, iis auxilio ex ulterioribus castellis deductos sub- mittebant. 82. Dnin longius ab munitione aberant Galli, plus multitudine telorum proficiebant : posteaquam propius successerunt, aut se ipsi stimulis inopinantes induebant, aut in scrobes delapsi transtbdiebantur, aut ex vallo ac turribus transjecti pilis muralibus interibant. Multis 73. Fundis, librilibus] " Some have thought, Poliorc. 4, 3. and so we libralibus, which lection may he con- find in the Ms. Brant, and the firmed from Vegetius 2, 3. 'Libra- Greek version : %endorp. 228 DE BELLO GALLICO. undique vulneribus acceptis, nulla munitione perrupta, cum lux appeteret, veriti, ne ab latere aperto ex supe- rioribus castris eruptione circumvenirentur, se ad suos receperunt. At interiores, dum ea, quae a Vercingeto- rige ad eruptionera prseparata erant, proferunt, priores fossas explent ; diutius in iis rebus administrandis mo- rati, prius suos discessisse cognoverunt, quam munitio- nibus appropinquarent. Ita, re iniecta, in oppidum re- verterunt. 83. Bis magno cum detrimento repulsi Galli, quid agant, consulunt : locorum peritos adhibent : ab his su- periorum castrorum situs munitionesque cognoscunt. Erat a septentrionibus collis, quern propter magnitudi- nem circuitus opere circumplecti non potuerant nostri, necessarioque paene iniquo loco et leniter declivi castra fecerant. Haec C. Antistius Reginus et C. Caninius Rebilus, legati, cum duabus legionibus obtinebant. Cognitis per exploratores regionibus, duces bostium LX millia ex omni numero deligunt earum civitatum, quae maximam virtutis opinionem habebant ; quid quoque pacto agi placeat, occulte inter se constituunt ; adeundi tempus definiunt, cum meridies esse videatur. lis co- piis Vergasillaunum Arvernum, unum ex quatuor duci- bus, propinquum Vercingetorigis, prasticiunt. Ule ex castris prima vigilia egressus, prope confecto sub lucem itinere, post montem se occultavit, militesque ex noctur- no labore sese reficere jussit. Cum jam meridies appio- pinquare videretur, ad ea castra, quas supra demonstra- vimus, contendit : eodemque tempore equilatus ad cam- pestres munitiones accedere et reliquae copia? pro castris sese ostendere cceperunt. 84. Vercingetorix ex arce Alesise suos conspicalus, ex oppido egreditur ; a castris longurios, musculos, ialces reliquaque, quas eruptionis causa paraverat, pro- fert. Pugnatur uno tempore omnibus locis acriter 7+ atque omnia tentantur: qua minime visa pars firma est, hue concurritur. Romanorum maims tantis munitioni- bus distinetur, nee facile pluribus locis occurrit. Multum ad terrendos nostros valuit clamor, qui post tergum 74. Acriter] B. G. 8, 19. 42. 'A- 'Pugnatur acriter ad novissimum cerrime prceliantiir;' B. C. 1, 80. aginen.' LIBER VII. CAP. 87. 229 pugnantibus extitit, quod suum periculum in aliena vi- dent virtute constare : omnia enim plerumque, quae ab- sunt, vehementius hominura mentes perturbant. 85. Caesar idoneum locum nactus, quid quaque in parte geratur, cognoscit, Iaborantibus auxilium submit- tit. Utrisque ad animum occurrit, unum illud esse tempus, quo maxime contendi conveniat. Galli, nisi perfregerint munitiones, de omni salute desperant: Ro- mani, si rem obtinuerint, finem laborum omnium expec- tant. Maxime ad superiores munitiones laboratur, quo Vergasillaunum missum demonstravimus. Exiguum loci ad declivitatem fastigium magnum habet momen- tum. Alii tela conjiciunt ; alii testudine facta subeunt; defatigatis in vicem integri succedunt. Agger, ab uni- versis in munitionem conjectus, et ascensum dat Gallis, et ea, quae in terrarn occultaverant Romani, contegit : nee jam arma nostris, nee vires suppetunt. 86. His rebus cognitis, Caesar Labienura cum co- hortibus sex subsidio Iaborantibus mittit : imperat, si sustinere non possit, deductis cohortibus eruptione pugnet : id, nisi necessario, ne faciat. Ipse adit reliquos; cohorlatur, ne labori succumbant ; omnium superiorura dimicationum fructum in eo die atque hora docet con- sistere. Interiores, desperatis campestribus locis prop- ter magnitudinem munitionum, loca praerupta ex ascen- su tentant : hue ea, quae paraverant, conferunt : multi- tudine telorum ex turribus propugnantes deturbant : ag- gere et cratibus fossas explent, aditus expediunt : falci- bus vallum ac loricam rescindunt. 87. Caesar mittit primo Brutum adolescentem cum cohortibus sex, post cum aliis septem C. Fabium lega- tum : postremo ipse, cum vehementius pugnarent, inte- gros subsidio adducit. Restituto prcelio ac repulsis hos- tibus, eo, quo Labienum miserat, contendit; cohortes quatuor ex proximo castello deducit; equitum se par- tem sequi, partem circumire exteriores munitiones, et ab tergo hostes adoriri jubet. Labienus, postquam neque aggeres, neque fossae vim hostium sustinere poterant, coactis undequadraginta cohortibus, quas ex proximis praesidiis deductas fors obtuliy* Caesarem per nuntios 75. Fors obtulii] B. G. 2, 21. 19.; Aurel. de Vir.IU.13. 'Equnm, ' Quam in partem fors obtulit,' 8, quem fors dederat.' Casar. U 230 DE BELLO GALLICO. facit cerfiorem, quid faciendum existiraet. Accelerat Caesar, ut proelio intersit. 88. Ejus adventu ex colore vestitus 76 cognito, (quo insigni in proeliis uti coDsueverat,) turmisque equitura et cohortibus visis, quas se sequi jusserat, ut de locis su- perioribus haec declivia 77 et devexa cernebantur, hostes prcelium committunt. Utrimque clamore sublato, exci- pit rursus ex vallo atque omnibus mnnitionibus clamor. Nostri, omissis pilis, gladiis rem gerunt. Repente post tergum equitatus cernitur: cohortes alias appropin- quant : hostes terga vertunt : fugientibus equites occur- runt: fit magna caedes. Sedulius, dux et princeps Le- movicum, occiditur: Vergasillaunus Arvernus vivus in fuga comprehenditur : signamilitariaLXXiv ad Cassarem referuntur : pauci ex tanto numero se incolumes in cas- tra recipiunt. Conspicati ex oppido caedem et fugam suorum, desperata salute, copias a munitionibus redu- cunt. Fit protinus, hac re audita, ex castris Gallorum fuga. Quod nisi crebris subsidiis ac totius diei labore milites essent defessi, omnes hostium copiae deleri po- tuissent. De media nocte missus equitatus novissimum agmen consequitur : magnus numerus capitur atque in- terficitur, reliqui ex fuga in civitates discedunt. 89. Postero die Vercingetorix, concilio convocato, id se bellum suscepisse non suarum necessitalum, sed communis libertatis causa, demonstrat; et quoniam sit fortunae cedendum, ad utramque rem se illis offerre, seu morte sua Romanis satisfacere, seu vivum transdere velint. Mittuntur de his rebus ad Caesarem legati. Jubet arma transdi, principes produci. Ipse in muni- tione pro castris consedit: eo duces producuntur. Ver- 7G. Ex colore vestitus] " The ge- ' Montis declivia.' But the excel- neials were dressed in a white or lent Ms. Andin., (he Mss. Gotlorp. purple cloak: Val. Max. 1, G, 11. Leid. and Voss. 3. and the Ed. Inc. ' Ducturus erat (Ciassus) a Canis give decliva, which onglit not to be adversns Parthos exercitum. Ei despised. Fordeclirus is said equally jMillum tradi turn est paliidanientuni, as clivis, with innumerable adjectives cum in prodium exeuntibus album of that kind : see ad Lucan. 4, 114. aut ptirpureum dari soleret.' But There is a variation also of reading Caesar used a garment of a very in B. G. 2, 18. and elsewhere. See singular color, or else those words also ad B. C. 1,45. and ad Hirt. B. would be idle, ' Quo insigni in prce- Afr. 10. 'Omnia sibi procliva.' " Jiis uti consueverat.'" Davies. Oldendorp. 77. Decliviu] " Lncan 2, 421. LIBER VII. CAP. 90. 231 cingetorix deditur, arma projiciuntur. Reservatis -^Eduis atque Arvernis, si per eos civitates recuperare posset, ex reliquis captivis toto exercitu capita singula praedas nomine distribuit. 90. His rebus confectis, in iEduos proficiscitur ; civi- tatem recipit. Eo legati ab Arvernis missi, qua; impe- raret, se facturos pollicentur. Imperat magnum nume- rum obsidum. Legiones in hyberna mittit : captivorum circiter xx millia ./Eduis Arvernisque reddit : T. La- bienum duabus cum legionibus et equitatu in Sequanos proficisci jubet: huic M. Sempronium Rutilum attri- buit : C. Fabium et L. Minucium Basilum cum duabus legionibus in Remis collocat, ne quani ab finitimis Bel- lovacis calamitatem accipiant. C. Antistium Reginum in Ambivaretos, T. Sextium in Bituriges, C. Caninium Rebilum in Rutenos cum singulis legionibus mittit. Q. Tullium Ciceronem et P. Sulpicium Cabilloni et Ma- tiscone in iEduis ad Ararim, rei frumentariae causa, collocat. Ipse Bibracte hyemare constituit. His rebus Uteris Caesaris cognitis, Romas dierum xx supplicatio indicitur.? 8 71. Supplicatio indicitur] " An ancient Ms. has redditur, as if you were to say that the supplicatio was a grateful return to the gods for the victories vouchsafed by them ; but as far as my knowledge goes, none of the old writers has so used the word. Supplicatio is here the same as gratulntio in Val. Max. 1, 1, 1. 'Priscoetiam instituto rebus divi- nis opera datur, cum aliquid com- mendandum est, precatione; cum exposcendum, voto ; cum solven- dum, gratulatione ; cum inquiren- dum vel extis, vel sortibus, impe- trito ; cum solemni ritu peragendum, sacrificio.' So Cic. ad Brut. 11, 18. 1 Sed tamen, tarn recenti gratula- tione, quani tuo nomine ad omnia deorum templa fecimus ;' de Prov. Cons.ll. What Maximus here calls precatio, is termed obsecratio by Livy 31, 9. 'Supplicationibus habitia jam, et obsecratione circa omnia pulvinaria facta.' For Livy is there speaking of a fresh war, and intends to say that the Roman state was recommended to their care, before the consuls took their departure for the provinces." Dionys. Vos- SIUS. C. JULII CiESARIS CO M MENTARII DE BELLO GALLICO. BOOK VIII. THE ARGUMENT. Aulus Hirtius's Preface. 1. The Gauls form a resolution to renew the war ; 2. Cassar falls unexpectedly upon the Bitu- rigians, and compels them to submit; 4. He afterwards disperses the Carnutes by the terror of his arms ; 5. The Bellovaci prepare for war; 6. Their designs; 7. Caesar endeavors to draw them to an engagement, by inspiring them with a contempt of his small numbers ; S. But, as they carefully avoid a battle, he resolves to fortify his camp; 11. The Bellovaci intercept the Roman foragers ; 12. Daily skirmishes within view of the two camps; 13. The Bello- vaci artfully counterfeit a retreat ; lo\ And falling upon the Romans from an ambuscade, after an obstinate right, are entirely dispersed ; 17- The Bellovaci and other states sub- mit; 20. Cajsar divides his army ; 21. Caninius and Fabius relieve Duracius, besieged by Dumnacus in Limo; 2-i. Ca- ninius pursues Drappes and Luterius ; 25. Fabius obliges the Carnutes and other states to submit ; 2o\ Drappes and Luterius possess themselves of Uxellodunum ; 27. Caninius invests the town ; 28. Intercepts a convoy escorted by Luterius ; 29- Attacks and carries the camp of Drappes ; 30. And joining the forces under Fabius, returns to the siege LIBER VIII. 233 of Uxellodunum; 31. Caesar repairs to the camp of Cani- nius ; 33. And, depriving the besieged of water, compels the town to surrender; 37. He then sends his army into winter- quarters; 38. Commius, defeated in an engagement of horse, surrenders to Antony; 41. The year following, Gaul being in perfect quiet, Caesar goes into Italy ; 42. Where he is received with the highest demonstrations of respect ; 43. He returns to the army, where he learns the designs formed against him at Rome ; 4,6. And thereupon sets out again for Italy. Coactus assiduis tuis vocibus, Balbe, cum quotidiana mea recusatio non difficultatis excusationem, sed iner- tiae videretur deprecationem habere, difficillimam rem suscepi. Cassaris nostri commentaries rerum gestarum Gallias, non comparandos superioribus atque insequen- tibus ejus scriptis, contexui, 1 novissimumque ac imper- fectum ab rebus gestis Alexandriae confeci usque ad exitum non quidem civilis dissensionis, cujus finem nul- lum videmus, sed vitae Caesaris. Quos utinam qui legent, scire possint, quam invitus susceperim scriben- dos, quo facilius caream stultitias atque arrogantiae cri- mine, qui me mediis interposuerim Caesaris scriptis. Constat enim inter omnes, nihil tarn operose ab aliis esse perfectum, quod non horum elegantia commenta- riorum superetur : qui sunt editi, ne scientia tantarum rerum scriptoribus deesset ; adeoque probantur omnium judicio, ut praerepta, non praebita, facultas scriptoribus videatur. Cujus tamen rei major nostra, quam reliquo- rum, est admiratio: ceteri enim, quam bene atque emen- date; nos etiam, quam facile atque celeriter eos per- fecerit, scimus. Erat autem in Caesare cum facultas atque elegantia summa scribendi, turn verissima scientia suorum consiliorum explicandorum. Mihi ne illud qui- dem accidit, ut Alexandrine atque Africano bello inter- essem : quae bella quanquam a ex parte nobis Caesaris 1. Contexui] "He elegantly ap- construed with a subjunctive : "Lu- plies the word contexere, which sig- ran 2, 351. ' tempora quanquam Shit nifies not only covjungere , but con- aliena toris,' as I have edited from tinuare interrupta." Otjdendorp. the Mss. ; 473. ' quanquam His se- 2. Quanquam] This is occasionally deat castris.' See also Pearce ad 234 DE BELLO GALLICO. sermone sint nota ; tamen aliter audimus ea, quae rernm novitate aut adiniratione nos capiunt, aliter, quae pro testimonio sumus dicturi. Sed ego nimirum, dura omnes excusationis causas colligo, ne cum Caesare conferar, hoc ipso crimen arrogantiae subeo, quod me judicio cujusquam existimem posse cum Caesare comparari. Vale. Omni Gallia devicta, Caesar cum a superiore aestate 3 nullum bellandi tempus intermisisset, railitesque hyber- norura quiete reficere a tantis laboribus vellet ; com- plures eodem tempore civitates renovare belli consilia nuntiabantur conjurationesque facere. Cujus rei veri- similis causa afferebatur, quod Gallis omnibus cognitum esset, neque ulla multitudine, in unum locum coacta, resisti posse Romanis; 4 nee, si diversa bella complures eodem tempore inissent 5 civitates, satis auxilii, aut spatii, aut copiarum habiturum exercitum Populi Ro- mani ad omnia persequenda : non esse autem alicui civitati sortem incommodi recusandam, si tali mora reliquae possent se vindicare in libertatem. 2. Quae ne opinio Gallorum confirmaretur, Caesar M. Antonium quaestorem suis praefecit hybernis : ipse cum equitatus prassidio pridie kal. Januarias ab oppido Bibracte proficiscitur ad legionem xm, quam non longe a finibus iEduorum collocaverat in finibus Biturigum, eique adjungit legionem xi, quae proxima fuerat. Binis Cic. de Orat. 1, 6. Caes. B. G. 8, 5. Iuisstnt~\ u As writers every- 55. ' Qnanqnam esset dubium,' Leid. where use inive prcelium, so [hey I.; B. Afr. 31. ' Qnanqnam adver- employ inire helium. Livy 3G, 1. sarii essent uiagnis copiis fieti.' So ' Vellent juberentne cum Autioclio the Mss. and Edd. of Apul. Met. G. rpgre belhim iniri,' and very often ; p. 115. 'Qnanqnam frustra filiuin Veil. Paterc. 2, 3. ( Bcllaque non dicam.'" Oudendorp. causis inita ;' Frontinus 1, I, 8. 3. Superiore cestate] "It means ' Majorebellum niolitione initnros ;' the summer, not of that year, but Justin 8, 2. 'Tot bella victores illo of tbe preceding." Oudendorp. dnce inierant,' 12, 2, G. 15, 1, 9. and 4. Resisti posse Romanis] "The others; Hirt. B. Afr. 91. ' Inito Gauls had found both elsewhere, bello.'" Oudendorp. The com. and in the preceding summer at nion reading was intulissent, bnt the Alesia that, if they assembled all W 33. " Quo defendente nullo, tamen dendorp. adsoeudere esset difficile ;' Hiit. B. 31. Conclamant, legati] " Eiph- Alex. 46. ' Depressa scapha, vnlne- teen Mss., and the Ed. Inc. do ratus tamen adnatat.' " Olden- not acknowledge ut : hence I have DORP. banished it. -See the notes on 4, 30. Ektos iracundia]!. e." Abrep- 10. and Frontinus 2, 4, 1. ' Pio- tos, ' carried away.' So elalus spe, clamat, occnparent ipM prapsentis victoria &c. ; B. C. 1,45. elati stu- prcelii gloriam ;' B. C. 2, 4. 'Ex- din, 3, 79. gloria; Soph. Elrctr. citati extremo tempore rivitati stib- 629. iit(p4pei npbs 6pyr,f. So Apul. venirent/ so the betterMss., 9, 5. j 3. p. 49. Erie, 'Ad justam indig- B. C. 3, 82. ' Fidem implorarenr, nationem arrecli,' where there is no prsestaret,' so the IMss.. hot the occasion to read crccti or abrepti, as common reading is ut pr. ; B. Alex. I formerly conjectured. Hence. 56. ' Edictum proposuerati se adi- perhapi we may defend Apul. 6. p. rent,' so some' M>«., not ut se ad." 117. 'Truci rabie solent efferri,' Oldendorp. LIBER Vlir. CAP. 23. 247 esset illaturus: afflictas opes iZ equesfri prcelio Bellova- corum esse ; delectorum peditum multa millia interisse ; vix refugisse nuntios csedis : tamen magnum, ut in tanta calamitate, Bellovacos eo proelio commodum esse con- secutos, quod Correus, auctor belli, concitator 33 multi- tudiuis, esset interfectus ; nunquam enim Senatum tan- tura in civitate, illo vivo, quantum imperitam plebem, potuisse.' 22. Haec orantibus legatis, commemorat Caesar, ' eo- * dem tempore superiore anno Bellovacos ceterasque '■ Gallia? civitates suscepisse bellum ; pertinacissime hos * ex omnibus in sententia permansisse, neque ad sani- ' tatem reliquorum deditioneesse perductos: scire atque ' intelligere se, causam peccati facillime mortuis dele- ' gari, neminem vero tantum pollere, ut, invitis principi- * bus, resistente Senatu, omnibus bonis repugnantibus, ' infirma manu plebis bellum concitare et gerere posset ; '■ sed tamen se contentum fore ea poena, quam sibi ipsi * contraxissent.' 23. Nocte insequenti legati responsa ad suos referunt, obsides conficiunt. Concurrunt reliquarum civitatium legati, quas Bellovacorum speculabantureventum. Ob- sides dant, imperata faciunt, excepto Commio, quern timor prohibebat, cujusquam fidei suam committere sa- lutem. Nam superiore anno T. Labienus, Cassare in Gallia citeriore jus dicente, cum Commium comperisset solicitare civitates et conjurationem contra Caesarem fa- cere, infidelitatem ejus sine ulla perfidia judicavit com- primi posse. Quern quia non arbitrabatur vocatum in 32. Afflictas opes] "I would make in the Ms. Dorv.; but in the Mss. no rash change, as the expression And. and Oxon. we have conciliator, afflictce opes is good Latin: 6, 10. Was cnncitor formerly written here Yet it is worthy of remark that the too, which is almost everywhere in Leid. 1. and Oxon. exhibit affectas Mss. converted into concitator? See opes, which is equally elegant, as is Gronov. ad Liv. 23, 41. Bong, ad manifest from the same place. Ta- just. 2, 9. 'Auctor et concitor ejus cit. Hist. 2, 84. ' Affecta? jam im- belli,' where in two Mss. seen by perii opes;' Apul. 4. fin., ' Affecta me also, we have concitator. Caes. domus triste fatum.' Elsewhere B. G. 7, 77. Petav. ' Galliam con- too this participle has been changed civimus.' Yet I make no change into afflictus : see Heins. ad Ovid, against the authority of the Mss.: Am. 2, 2, 21. ' Ibit ad. affectam, all exhibit, 8, 38. ' Principem see- qua? non languebit, amiciim Vise- leris illius et concitatorem belli,' c. re.'" Oudendorp. seq." ' Bellum concitare.' " Ouden- 33. Concitator] " It is not found dorp. 248 DE BELLO GALLICO, castra venturum, ne tentando cautiorem faceret, C. Vo- lusenura Quadratum misit, qui eum per simulationem colloquii curaret interficiendum. Ad earn rem delectos idoneos ei tradit centuriones. Cum in colloquium ven- tum esset, et, ut convenerat, manurn Commii Volusenus arripuisset; centurio, vel ut insueta re permotus, vel ce- leriter a familiaribus prohibitus Commii, conficere homi- nem non potuit : graviter tamen primo ictu gladio caput percussit. Cum utrimque gladii destricti essent; non tam pugnandi, quam diffugiendi fuit utrorumque consi- lium : nostrorum, quod mortifero vulnere Commium cre- debant affectum ; Gallorum, quod, insidiis cognitis, plura, quam videbant, extimescebant. Quo facto sta- tuisse Commius dicebatur, nunquam in conspectum cu- jusquam Romani venire. 24. Bellicosissimis gentibus devictis, Caesar, cum vide- ret, nullam jam esse civitatem, quae bellum pararet, 34 quo sibi resisteret ; sed nonnullosex oppidis demigrare, ex agris diffugere, 35 ad praesens imperium evitandum : plu res in partes exercitum dimittere conslituit; M. An- tonium quaestorem cum legione xi sibi conjungit; C. Fabium legatum cum cohortibus xxv mittit in diversis- simam Galliae partem ; quod ibi quasdam civitates in armis esse audiebat, neque C. Caninium Rebilum, lega- tum, qui in illis regionibus praserat, satis firmas n legi- ones habere existimabat. T. Labienum ad se evocat, legionemque xn, quae cum eo fuerat in hybernis, in To- gatam Galliam mittit, ad colonias civiuui Romanorum tuendas; ne quod simile incommodum accideret decur- sione barbarorum, 36 ac superiore aestate Tergestinis ac- cidisset, qui repentino latrocinio atque impetu eorum 34. Bellum pararef] "I think that But Bong. 1. 2. Cnjar. Seal. Petav. appararet should he replaced : Cic. Leid. 1. And. Oxon. do not acknow- pro Lege Man. 12. * Tantum hel- ledge it. In Carrar. we have pro:- lum, tam diuttirnuni, tam longe la- pavnret." Oudendorp. teque dispersum Cn. Pompe'ms 35. Diffugere] " B. G. 8, 23. cxtrema hieme apparavit ;' Veil. ' Diffugiendi consilium,' 35. ' Diflu- Paterc. 2, 12. 'Tertius in appa- giunt ad praegidia;' Cic. Verr. 3, ratu helli consumtus,' 83." Davies. 18. ' Diffugprant prrmulti,' sc. ex "The conjecture is rightly ap- agris; Lucan 1, 572. See ad B. C. proved hy Clarke, and confirmed 1, 82." Oudendorp. by eleven Mss. and the first Edd., 36. Dccursiotie barbarorutn] Hirt. which have id. B. C. 2, 2. 'Appa- B. Alex. 42. 'Ad decursiones fa- ratus omnium reruin ad bellum.' ciendas et bellum iufVrendum.' LIBER VIII. CAP. 27- 249 erant oppressi. Ipse ad vastandos depopulandosque fines Ambiorigis proficiscitur, quern perterritum ac fu- gientem cum redigi posse in suam potestatem despe- rasset, proxiraura suse dignitatis esse ducebat, adeo fines ejus vastare civibus, asdificiis, pecore, ut odio suorum Ambiorix, si quos fortuna fecisset reliquos, nul- lum reditum propter tantas calamitates haberet in civi- tatem. 25. Cum in omnes partes finium Ambiorigis aut legio- nes aut auxilia dimisisset, atque omnia coedibus, incen- diis, rapinis vastasset, magno numero hominum inter- fecto aut capto : Labienum cum duabus legionibus in Treviros mitt it, quorum civitas, propter Germanise vici- nitatem quotidianis exercitata bellis, cultu et feritate non multum a Germanis differebat, neque iraperata un- quam, nisi exercitu coacta, faciebat. 26. Interim C. Caninius, legatus, cum magnam multi- tudinem convenisse hostium in fines Pictonum literis nuntiisque Duratii cognosceret, qui perpetuo in amicitia Romanorum permanserat, cum pars qua3dam civitatis ejus defecisset; ad oppidum Lemonum contendit. Quo cum adventaret, atque ex captivis certius cognosceret, multis hominum millibus a Dumnaco, duce Andium, Duratium clausum Lemoni oppugnari ; neque infirmas legiones hostibus committere auderet ; castra munito loco posuit. Dumnacus, cum appropinquare Caninium cognovisset, copiis omnibus ad legiones conversis, castra Romanorum oppugnare instituit. Cum complures dies in oppugnatione consumsisset," et, magno suorum detri- mento, nulJam partem munitionum convellere potuisset, rursus ad obsidendum Lemonum redit. 27. Eodem tempore C. Fabius, legatus, complures civitates in fidem recipit, obsidibus firmat, literisque C. Caninii Rebili fit certior, quse in Pictonibus gerantur. Quibus rebus cognitis, proficiscitur ad auxilium Duratio ferendum. At Dumnacus, adventu Fabii cognito, de- sperata salute, si eodem tempore coactus esset, et Ro- manum externum sustinere hostem et respicere ac timere 37. Cum complures dies in oppug- consumtis,' 81. 'In ea re diem natione consumsisset] B. G. 5, 11. consumunt ;' B. Afr. 78. * Tempns ' In his rebus decern dies consumit;' in otio consumebatur.' " Ouuen> B. C. 1, 27. 'Diebus in ea re dorp. 350 DE BELLO GALLICO. oppidanos, repente eo ex loco cum copiis recedit i nee se satis tutum fore arbitratur, nisi fluraen Ligerim, quod erat ponte propter magnitudinem transeundum, copias transduxisset. Fabius, etsi nondum in conspectum ve- nerat hostibus, neque se cum Caninio conjunxerat, ta- men doctus ab iis, qui locorum noverant naturam, potis- simum credidit, hostes perterritos earn locum, quern petebat, petituros. Itaque cum copiis ad eundem pon- tem contendit, equitatumque tantum procedere ante agmen imperat legionum, quantum cum processisset, sine defatigatione equorum in eadem se reciperet castra. Consequuntur equites nostri, ut erat praeceptum, inva- duntque Dumnaci agmen, et fugientes perterritosque sub sarcinis in itinere aggressi, magna praeda, multis in- terfectis, potiuntur. Ita, re bene gesta, se recipiunt in castra. 28. Insequenti nocte Fabius equites praemittit, sic paratos, ut confligerent atque omne agmen moraren- tur, dum consequeretur ipse. Cujus praeceptis ut res gereretur, Q. Atius Varus, prasfectus equitum, singularis et animi et prudentiae vir, suos hortatur, agmenque hos- tium consecutus, turmas partim idoneis locis disponit, partim equitum prcelium committit. Consistit audacius equitatus hostium, succedentibus sibi peditibus, qui, toto agmine subsistentes, 38 equitibus suis contra nostros ferunt auxilium. Fit prcelium acri certamine : naraque nostri, contemtis pridie superatis hostibus, cum subse- qui legiones meminissent, et pudore cedendi, et cupidi- tate per se conficiendi prcelii, fortissime contra pedites prceliabantur ; hostesque, nihil amplius copiarura acces- surum credentes, ut pridie cognoverant, delendi equita- tus nostri nacti occasionem videbantur. 29. Cum aliquamdiu summa contentione dimicaretur, Dnmnacus instruit aciem, quae suis esset equitibus in vicem praesidio. Turn repente confertae legiones in con- spectum hostium veniunt. Quibus visis perculsae bar- barorum turmae, perterritae acies hostium, perturbato impedimentorum agmine, magno clamore discursuque passim fugas se mandant. At nostri equites, qui paulo 38. Suhsistentes] B.G.I, 15. 'Hos- sere cceperunt ;' 5, 10. 'Auchorae tes audacius subsistere, nonnun- subsisterent.' quara etiam nostros proelio laces- LIBER VIII. CAP. 31. 251 ante cum resistentibus fortissime conflixerant, laetitia victoriae elati, raagno undique clamore sublato, cedenti- bus circumfusi, quantum equorum vires ad persequen- dum dextraeque ad casdendum valent, tantum eo proelio interficiunt. Itaque amplius millibus xn aut armato- rum, aut eorum, qui timore arma projecerant, interfectis, oranis multitudo capitur impedimentorum. 30. Qua ex fuga, cum constaret, Drappeten Senonem, (qui, ut primum defecerat Gallia, collectis undique per- ditis hominibus, servis ad libertatem vocatis, exulibus omnium civitatium ascitis, receptis latronibus, impedi- menta et commeatus 3 ? Romanorum interceperat,) non amplius hominum n millibus ex fuga collectis, Provin- ciam petere, unaque consilium cum eo Lucterium Ca- durcum cepisse, (quem superiore Commentario, prima defectione Galliae, facere in Provinciam impetum volu- isse, cognitum est:) Caninius legatus cum legionibus II ad eos persequendos contendit, ne de detrimento aut timore Provincias magna infamia, perditorum hominum latrociniis, caperetur. 31. C. Fabius cum reliquo exercitu in Carnutes cete- rasque proficiscitur civitates, quarum eo prcelio, quod cum Dumnaco fecerat, copias esse accisas 40 sciebat : non enim dubitabat, quin recenti calamitate submissio- res essent futurae ; dato vero spatio ac tempore, eodem instante Dumnaco, possent concitari. Qua in re summa felicitas celeritasque in recipiendis civitatibus Fabium 39. Commeatus] " Rightly : see diminution, is frequently said met'. ad 2,5. Yet the lection in Cod. di, as res, opes : Livy 7, 29. ' Ro- Cujac, which appears also between bore juventutis acciso;' Sil. Ital. 2, the lines in Leid. 1., comitatus, is not 302. Accitis populis, where some to be despised. By this term are read attritis, others aceisis, but whe» understood as well commeatus as ther a people itself can be said ac- supplementa.and other things coming cidi, is a question. In Statius Theb. to an army. See by all means B.C. 12,52. 'Ardent excisae viscera 1, 48. 'Neque maximi comitatus, gentis,' Barthius indeed would read qui ex Italia venerant,' 51. 'Mag- accisce, but without the support of nos comitatus, qui iter habebant ad the Mss. Excidere copias is also Cacsarem, ad flumen constitisse,' 54. elegantly said by Frontinus 1,1,9. ' Comitatus et qui frumenti causa and that word is more than once processerant :' in which places to be restored to Florns. Apul. 7. there is the same confusion, as also p. 137. ' Factione militarium vexil- B. G. 1, 34." Oudendorp. But lationnm indagatu confecta atqne ad Apul. Met. 11. p. 766. he says concisa.' From this it appears that that he now approves of commeatus. accidere arbor es is correct; not absci* 40. Accisas] " What has suffered dere, 6, 27." Oudendorp. 252 DE BELLO GALLICO. consequitur. Nam Carnutes, qui saepe vexati nunquam pacis fecerant mentionem, datis obsidibus, veniunt in deditionem ; ceteraeque civitates, positae in ultimis Gal- lias finibus, Oceano conjunct ae, quae Armoricae appel- lantur, auctoritate adductae Carnutum, adventu Fabii legionnmque, imperata sine mora faciunt. Dumnacus, suis finibus expulsus, errans, latitansque, solus extremas Galliae regiones petere est coactus. 32. At Drappes, unaque Lucterius, cum legiones Ca- niniumque adesse cognoscerent, nee se sine certa perni- cie, persequente exercitu, putarent Provinciae fines in- trare posse ; nee jam liberam vagandi latrociniorumque faciendorum facultatem haberent, consistunt in agris* 1 Cadurcorum. Ibi, cum Lucterius apud suos cives, quondam integris rebus, multum potuisset, semperque auctor novorum consiliorum magnam apud barbaros auctoritatem haberet, oppidum Uxellodunum, quod in clientela fuerat ejus, natura loci egregie munitum, occu- pat suis et Drappetis copiis, oppidauosque sibi con- jungit. 33. Quo cum confestim C. Caninius venisset, animad- verteretque omnes oppidi partes praeruptissimis saxis esse munitas, quo, defendente nullo, tamen armatis ascendere esset difficile ; magna autem impedimenta oppidanorum videret, quae si clandestina fuga subtra- here conarentur, effugere non modo equitatum, 42 sed ne legiones quidem possent, tripartito cohortibus divisis, trina excelsissimo loco castra fecit, a quibus paulatim, quantum copiae patiebantur, vallum in oppidi circuitum ducere instituit. 34. Quod cum animum adverterent oppidani, miserri- maque Alesiae memoria soliciti similem casum obses- 41. Consistunt in agris] " It marks ne Italicao quidem stirpis,' 23, 29. ; 4 quieiam sedom post vaga latroci- Jiistin 2, 1. ' Ita ut non modo pri- nia :' see Biirm. ad Ovid. Met. 11, mas geneiare homines, sed ne ad- 407. ' Profugum consistere.' " Ou- veuas quidem recipeie ac tueri pos- dendorp. sent.' See also G. J. Voss. de 42. Non modo equitatum"] "Caps. Constr. G3. p. 244.'.' Davies. "See B. G. 3, 4. 'Non modo defesso ex ad B. G. 2, 17. 'Non modo in- pugna excedendi, sed ne saucio trari, sed ne perspici quidem pos- quidem ejus loci, irbi constiierat, sit :' Drakenb. ad Liv. 5, 38." Ou- relinquendi f'acultas dahatur;' dendorp. Livy 1, 40. ' Non modo civica?, sed LIBER VIII. CAP. 36. 253 sionis vererentur ; maximeque ex omnibus Lucterius, qui fortunae illius periculum fecerat, moneret, frumenti rationem esse habendam : constituunt omnium consensu, parte ibi relicta copiarum, ipsi cum expeditis ad impor- tandum frumentum proficisci. Eo consilio probato, proxima nocte, duobus millibus armatorum relictis, re- liquos ex oppido Drappes et Lucterius educunt : ii, paucos dies morati, ex finibus Cadurcorum, qui partim re frumentaria sublevare eos cupiebant, partim prohi- bere, quo minus sumerent, non poterant, magnum nume- rum frumenti comparant : nonnunquam autem expedi- tionibus nocturnis castella nostrorum adoriuntur. Quam ob causam C. Caninius toto oppido munitiones circum- dare contatur, ne aut opus effectum tueri non possit, aut plurimis locis infirma disponat prsesidia. 35. Magna copia frumenti comparata, considunt Drappes et Lucterius non longius ab oppido x millibus, unde paulatim frumentum in oppidum supportarent. Ipsi inter se provincias partiuntur : 4J Drappes castris preesidio cum parte copiarum restitit ; Lucterius agmem jumentorum ad oppidum adducit. Dispositis ibi prse- sidiis, hora noctis circiter x, sylvestribus angustisque itineribus frumentum importare in oppidum instituit. Quorum strepitum vigiles castrorum 44 cum sensissent, exploratoresque missi, quas agerentur, renuntiassent, Caninius celeriter cum cohortibus armatis ex proximis castellis in frumentarios sub ipsam lucem impetum fecit. Ii, repentino malo pertcrriti, diffugiunt ad sua prsesidia: quae nostri ut viderunt, acrius contra armatos incitati, neminem ex eo numero vivnm capi patiuntur. Effugit inde cum paucis Lucterius, nee se recipit in castra. 36. Re bene gesta, Caninius ex caplivis comperit, partem copiarum cum Drappete esse in castris a milli- bus non amplius xn. Qua re ex compluribus cognita, 43. Tpsiinter se provincias partiun- of speech is very rare." Dionys. tur] "It is the same as if he had Vossius. 6aid curas or munitt. He speaks in 44. Vigiles castrorurri] I. e. ' Ex- the Roman way; for among the cubitores :' Lncan 8,24. ' ne rum- Romans, the consuls and praetors pete somnos, Castrorum vigiles, were accustomed to divide the nullas tuba verberet aures ;' B. provinces by lot: thence provincia Hisp. 3. 'Vigiles non poterant di- was used to signify ' any office.' ligentiani preestare,' 35." Davies. Yet among the historians, this mode CcEsar. Y 254 DE BELLO GALLICO. cum intelligent, fugato Duce altero, perterritos reliquos facile opprimi posse : magnae felicitatis esse arbitraba- tur, neminera ex caede vefugisse in castra, qui de accepta calamitate nuntium Drappeti perferret. Sed in expe- riendo cum periculum nullum videret, equitatum omnem Germanosque pedites, summae velocitatis homines, ad castra hostium praemittit : ipse legionem unam in trina castra distribuit, alteram secura expeditam ducit. Cum propius hostis accessisset, ab exploratoribus, quos prae- miserat, cognoscit, castra eorum, ut barbarorum fert consuetudo, 45 relictis locis superioribus, ad ripas flumi- nis esse demissa : at Germanos equitesque imprudenti- bus omnibus de improviso advolasse et prcelium com- misisse. Qua re cognita, legionem armatam instruc- tamque adducit. Ita, repente omnibus ex partibus signo dato, loca superiora capiuntur. Quod ubi acci- dit, Germani equitesque, signis legionis visis, vehemen- tissime prceliantur: confestim cohortes undique impe- tum faciunt, omnibusque aut interfectis aut captis, magna praeda potiuntur : capitur ipse eo prcelio Drap- pes. 37. Caninius, felicissime re gesta, sine ullo paene roi- litis vulnere, ad obsidendos oppidanos revertitur ; ex- ternoque hoste deleto, cujus timore antea augere praesi- dia et munitione oppidanos circumdare prohibitus erat, opera undique imperat administrari. Venit eodem cum suis copiis postero die C. Fabius, partemque oppidi sumit ad obsidendum. 38. Caesar interim M. Anlonium quaestorem cum co- hortibus xv in Bellovacis reliquit, ne qua rursus novo- rum consiliorum ad capiendum bellum facultas daretur: ipse reliquas civitates adit, obsides plures imperat, ti- mentes omnium animos consolatione sanat. Cum in Carnutes venisset, quorum consilioin civitate, superiore Commentario Caesar exposuit, initium belli esse ortum, quod prascipue eos propter conscientiam facti timerc animum advertebat, quo celerius civitatem metu libera- ret, principem sceleris illius et concitatorem belli, Gu- 45. Fert consuehido~] " B. G. G, B. Hisp. 20. 'Opinio fert;' Te- 7. ' Quam populi Roman! fert con- rencc Heaut. 2, 1, 3. 'Fert ado- snetntlo;' B. C. 1, 5). ' Ut fert iescentia."' Oudendokp. Gallica consuetudo;' and often: LIBER VIII. CAP. 39. 255 tfuatum, ad supplicium deposcit : qui, etsi ne civibus quidem suis se committebat, tamen celeriter, omnium cura quaesitus, in castra perducitur. Cogitur in ejus supplicium Caesar contra naturam suam, maximo mili- tum concursu qui ei omnia pericula et detrimenta belli, a Gutruato accepta, referebant, 46 adeo ut verberibus exanimatum corpus securi feriretur. 39. Ibi crebris literis Caninii fit certior, qua? de Drappete et Lucterio gesta 4 ? essent, quoque in consilio permanerent oppidani. Quorum etsi paucitatem con- temnebat, tamen pertinaciam magna poena esse afficien- dam judicabat ; ne universa Gallia, non defuisse vires sibi ad resistendum Romanis, sed constantiam, putaret; neve hoc exemplo ceterae civitates, locorum opportuni- tate fretae, se vindicarent in libertatem : cum omnibus Gallis notum sciret, reliquam esse unam aestatem suas provinciae ; quam si sustinere potuissent, nullum ultra periculum vererentur. Itaque Q. Calenum legatum cum legionibus duabus relinquit, qui justis itineribus se sub- sequeretur ; ipse cum omni equitatu, quam potest celer- rime, ad Caninium contendit. 46. Accepta, referebanf] " They and in other writers. See B. C. 3, proclaimed Gutruatus to be the 72. Yet, if the lection of Davies cause of the losses. ' Metaphors were confirmed by good Mss., I est a re nummaria ; proprie enim would not refuse my consent. Per- ttcceptum referre dicebantur, qui pe- haps the whole name of Gutruatus cuniam i is nnmeratam in codicem originated in a gloss, so that ei may accepti referebant.' But, what is be referred to Gutruatus, not to particularly worthy of remark, other Ccesar. All the Mss. retain a, which, writers use a dative with this however, is erased in Vase. Stra- phrase: Ovid Trist. 2, 1, 10. 'Ac- da, R. Steph. Gryph. Ed. Post.; ceptum refero versibus, esse no- but a is rightly read, if you read eens;' Horace Epist. 2, 1,233. " in- with me qui ei, as in Petav. Bong, cultis qui versibus et male natis, 1. and Leid. 1. to which Leid. 2. Rettulit acceptos, regale numisnia, also leads, where we have quo." Philippos,' where see D.Lambinus. 47. De Drappete gesta] "Ms. Reg. Perhaps, then, Hirtius, omitting (a Drappete.) In truth de aliquo geri the preposition, wrote: ' Detri- for de aliquo fieri, is an unusual form menta belli Gutruato accepta re- of speech." Clarke. "Deiswant- ferebant.'" Davies. But Ouden- ing in Voss. 2., and its presence is dorp offers a different explana- necessary. Gesta is the same as tion : — "The soldiers related to acta, facta: which words are fre- him that all the losses sustained in quently interchanged by authors, the war were received from Gu- Virg. G. 4, 305. 'Hoc geritur.' See truatus ; for Caesar himself had not Gronov. Obs. 4, 14. Muncker ad been present. Accipere detrimentum Fulgent. 67. So agere and gerere ab aliquo, is a phrase of frequent remp., gerere and agere bellum, &c. eccurreuce in these Commentaries, here and elsewhere." Oudendorp. 256 DE BELLO GALLICO. 40. Cum contra expectationem omnium Caesar Uxel- lodunum venisset oppidumque opcribusclausum animum adverteret ; neque ab oppugnatione recedi videret ulla conditione posse ; magna autem copia frumenti abun- dare oppidanos, ex peri'ugis cognosset ; aqua prohibere hostem tentare coepit. Flumen infimam vallem divide- bat, quae totum paene montem cingebat, in quo positum erat praeruptum undique oppidum Uxellodunum. Hoc flumen averti loci natura prohibebat ; sic enim in imis radicibus montis ferebatur, ut nullam in partem depressis fossis derivari posset. Erat autem oppidanis difficilis et praeruptuseo descensus, ut, prohibentibus nostris, sine vulneribus ac periculo vitas neque adire flumen, neque arduo se recipere possent ascensu. Qua difficultate eorum cognita, Caesar, sagittariis funditoribusque dispo- sitis, tormentis etiam quibusdam locis contra facillimos descensus collocatis, aqua fluminis prohibebat oppida- nos, quorum omnis postea multitudo aquatum unum in locum conveniebat. 41. Sub ipsum enim oppidi murum magnus fons aquse prorumpebat, ab ea parte, quae fere pedum ccc intervallo fluminis circuitu vacabat. Hoc fonte prohiberi posse oppidanos cum optarent reliqui, Caesar unus videret ; e regione ejus vineas agere adversus montem, et aggeres instruere 48 ccepit, magno cum labore et continua dimi- catione. Oppidani enim, loco superiore decurrentes, eminus sine periculo prceliabantur, multosque pertina- citer succedentes vulnerabant ; ut tamen non d*terrerentur niilites nostri vineas proferre, atque operibus vincere locorum difficultates. Eodem tempore tectos cuniculos ab vineis agunt ad caput fontis,+9 quod genus operis sine 48. Aggeres instruere'] " The com- so the Mss. Flor. and Bertin., as pound is elegantly used for the Elmenh. informs us, but the coni- simple : B. C. 2, 9. Contubulationem man reading is struclum, as 10. p. or parieles instruere, where see the 232. ' Mons sublimi fabrica instruc- note ; B. Afr. 20. ' Officinas ferra- tus.' See by all means Scriver. ad jias instruere,' 51. 'Opus instrue- Veget. 2, 11." Oudenuorp. bat;' see ad Nepot.Them. 6. ' An- 49. Ad caput fontis] I. e. ' The dierunt muros instrni,' where there origin and beginning,' as often else- is the same variation ; Frontin. 3, where. See Torrent, ad Horat. 17, 4. 'Instructum duplici muni- Od. 1, 1, 22. But Civs. B. G. 4, 10. tione castellnm ;' Apul. G. p. 112. says of the Rhine: ' Multisque ca- 'Fanum sublimi fabrica instructum,' pitibus in Oceanian iunuit,' where LIBER VIII. CAP. 41. UXELLODUNUM. 257 A. Uxellodunum. B. Fountain where the besieged watered. C. Barrels filled with tallow, pilch, &;c. D. Terrace. E. Mines. F. River which ran through the valley. G. Tower of ten stories. 258 DE BELLLO GALLICO. ullo periculo et sine suspicione hostium facere licebat. Exstruitur agger in altitudinem pedum ix, collocatur in eo turris x tabulatorum, non quidera quas moenibus ad- aequaretur, (id enim nullis operibus effici poterat,) sed qua3 superaret i'ontis fastigium. Ex ea cum tela tor- mentis jacerentur ad fontis aditus, nee sine periculo possent adaquari oppidani ; non tantum pecora atque jumenta, sed etiam magna hominum multitudo siti con- sumebatur. 42. Quo malo perterriti oppidani cupas sevo, pice, scindulis s ° complent, eas ardentes in opera provol- vunt. Eodem tempore acerrime prceliantur, ut ab in- cendio restinguendo dimicatione et periculo deterreant Romanos. Magna repente in ipsis operibus flamma extitit. Qugecurnque enim per locum praecipitem missa erant> ea, viueis et aggere suppressa, 51 comprehende- bant id ipsum, quod morabatur. Milites contra nostri, quanquam periculoso genere prcelii locoque iniquo pre- mebantur, tamen omnia paratissimo sustinebant animo : res enim gerebatur et excelso loco et in conspectu exercitus nostri; magnusque utrimque clamor orieba- tur. Ita quam quisque poterat maxime insignis, quo notior testatiorque virtus ejus esset, telis hostium flam- inseque se offerebant. capitibus denotes ' mouths,' but the et dividantur.' And this reading is commentators deny that this word supported by the Greek word iraw- is elsewhere used in this notion, Sahibs, to which through crxlfa, and no one would doubt that such a scindo, it is allied, and which is de- nse of the word is very rare. How- fined to be rb \evr6Turov ruv |vAcoj/ : ever, Mamertinus Pan. 2, 16, 4. has see Hesych. Suid. Scliol. Aristoph. used it in the same sense: 'Citra Nub. 130. Ran. 835. " Sunt scunJu- Maeotim sub extrema septentrionis Ice tabella? e ligno, qnibiis tegi aedes plaga, qua fervidum caput Danu- solitas Roma?, ex Plinio discimus. bins evolvit.' They who are not Hodieque pro iis lamellas e lapide wholly ajiaiypdcpT]joi, know well that nsurpamns, quae fortasse inde apud the Masotis is near, not to a foun- Italos scaglia, Gallis escaille, nobis tain, but to the mouths of the Da- schalie dicuntur, extrito ndu: quod nube." Davies. in lingua nostra novum non est, 50. Scindulis] There is great con- cum pro tanden, i.e. ' dentes,' etiam fusion in Cstsar, and in various ta'en dicamus; pro laden,' onerare,' ■writers, between the lections scin- lu'en." Dionys. Vossils. dula and scandula ; but the former 51. Ea, vineis et aggeve suppressa] is, I think, preferable : the one " Supprimere is here, not anoKpiw must be derived from scindo, and ruv, but reprimere, or retinere, or the other from scando. Isidor. 19, moruri, as Hirtius himself explains 19. ■ Scindulce eo quod sciudantur it. So Caes. B. C. 1. iter supprime- LIBER VIII. CAP. 44. 259 43. Caesar cum complures suos vulnerari videret, ex omnibus oppidi partibus cohortes montem ascendere, et, simulatione mcenium occupandorum, clamorem undique jubet tollere. Quo facto perterriti oppidani, cum, quid ageretur in locis reliquis, essent ignari, suspensi sz revo- cant ab impugnandis operibus armatos murisque dispo- nunt. Ita nostvi fine prcelii facto celeriter opera flamma comprehensa partim restinguunt, partim interscindunt. Cum pertinaciter resisterent oppidani, et, jam magna parte suorum siti amissa, in sententia permanerent, ad postremum cuniculis venae fontis intercisee sunt atque aveisae. Quo facto exhaustus repente perennis exaruit fons, tantamque attulit oppidanis salutis desperatio- nem, ut id non hominum consilio, sed Deorum voluntate factum Si putarent. Itaque, necessitate coacti, se trans- diderunt. 44. Caesar, cum suam lenitatem cognitam omnibus sciret, neque vereretur, ne quid crudelitate naturae vide- retur asperius fecisse, neque exitum consiliorum suorum animum adverteret, si tali ratione diversis in locis plu- res rebellare consilia inissent ; exemplo snpplicii deter- rendos reliquos existimavit. Itaque omnibus, qui arma tulerant, manus prascidit; vitam concessit, quo testatior esset poena improborum. Drappes, quern captum esse re for retrahere se ab itinere, and nels. Hence Tacitus Ann. 1. when Livy 7. impetum supprimere for re- it was debated in the Roman senate primere." Dionys. Vossius. " So whether they should divert the NeposTimoth. 3. supprimere classem ; course of those rivers, which swell- Ovid A. A. 3, 467. supprimere ha- ed the Tiber, in order to prevent benas, Met. 15, 282. suppressifontes. its frequent inundation!!, the Reatini So also B. C. 1, 45. supprimere hos- declared, 'Optime rebus mortalium tern insequentem, where see Davies." consuluisse naturam, quae sua ora Oudendorp. fiuminibus, suos cursus, utque ori- 52. Suspensi] I. e. " Dubii, incer- ginem, ita fines dederit. Spectan- ti: Virg. jEn. 2, 114. 'Suspensi, das etiam religiones sociorum, qui Eurypylum scitatum oracula Phoebi sacra et lucos et aras patriis amni-> Mittimus;' B. Afr. 48. ' Exercitus bus dicaverint. Quin ipsum Tibe- ejus magis suspensiore animo ante rim nolle prorsus accolis fluviis or- adventum Jubaj commovebatur.'" batum minore gloria fluere. Sen Oudendorp. preces coloniarum, sen difficultas 53. Deorum voluntate factum] Such operum, sive superstitio valuir, ut was the superstition of antiquity, in sententiam Pisonis concederetur, Fountains and rivers were account- qui nil mutandum censuerat.' See ed sacred, or deified, and it was the note of Dionys. Vossius. A impious for man to expect to stop similar opinion of the Gauls about their course, or change their chan- ambulatory towers occurs 2, SI. 260 DE BELLO GALLICO. a Caninio docui, sive indignatione et dolore vinculorum, sive timore gravioris supplicii, paucis diebus se cibo abstinuit 54 atque ita interiit. Eodem tempore Lucte- rius, quern profugisse ex proelio scripsi, cum in potes- tatern venisset Epasnacti Arverni, (crebro enim mutan- dis locis, multorum fidei se comittebat, quod nusquam diutius sine periculo commoraturus videbalur, cum sibi conseius esset, quam inimicum deberet Caasarem ha- bere,) hunc Epasnactus Arvernus, amicissimus Populi Romani, sine dubitatione ulla vinctum ad Caesarem deduxit. 45. Labienus interim in Treviris equestre prcelium se- cundum fecit; compluribusque Treviris interfectis, et Germanis, qui nulli adversus Romanos auxilia denega- bant, principes eorum vivos in suam redegit potestatem ; atque in iis Surum iEduum, qui et virtutis et generis summam nobilitatem habebat, solusque ex iEduis ad id tempus permanserat in armis. 46. Ea re cognita, Caesar, cum in omnibus Gallia? partibus bene res gestas videret, judicaretque, supe- rioribus asstivis Galliam devictam et subactam esse ; Aquitaniam nunquam ipse adisset, sed per P. Crassum quadam ex parte devicisset; cum ii legionibus in earn partem est profcctus, ut ibi extremum tempus consu- meret asstivorutn : quam rem, sicut cetera, celeriter feli- citerque confecit: namque omnes Aquitanios civitates legatos ad eum miserunt obsidesque ei dederunt. Qui- bus rebus gestis, ipse cum equitum praesidio Narbonem profectus est, exercitum per legatos in hyberna deduxit: quatuor legiones in Belgio collocavit cum M. Antonio et C. Trebonio et P. Vatinio et Q. Tullio, legatis : duas in iEduos misit, quorum in omni Gallia summam esse auctoritatem sciebat : duas in Turonis ad fines Carnu- tum posuit, quae omnem regionem conjunct am Oceano continerent : duas reliquas in Lemovicum fines, non 54. Sese cibo abslinuif] "This verb where, and de C. D. 1, 9. 'Abeo- is generally reckoned an intransi- rum reprehensione sese abstinent;' live; yet good authors attribute to G. J. Vossius de Constr. 22." Da- it an active force: Livy 21, 49. vies. Val. Max. 1, 4. 'Abstinnit ' Usque ad iucem portn se abstinu- se ab ejus tecti nsn,' c. G. E\t. 1. ernnt ;' Lactant. de I. D. 10. 'Quo ' Se ab incepto proposito abstine- se homines imperiti a peccando abs- ret,' where see the notes, tinerent ;' Augustine both else- LTBER VIII. CAP. 48. 26 1 longe ab Arvernis, ne qua pars Galliae vacua ab exer- citu esset. Paucos dies ipse in Provincia moratus, cum celeriter omnes conventus 55 percucurrisset, pub- licas controversias cognovisset, bene meritis prsemia tribuisset, (cognoscendi enim maximam facultatem ha- bebat, quali quisque anirao in rempublicam fuisset totius Galliae defectione, quam sustinuerat fidelitate atque auxiliis Provincial illius :) his rebus confectis, ad legiones in Belgium se recipit, hybernatque Nemeto- cennae. 47. Ibi cognoscit, Commium Atrebatem proelio cum equitatu suo contendisse. Nam, cum Antonius in hy- berna venisset civitasque Atrebatum in officio maneret, Commius, qui post illam vulnerationem, quam supra commemoravi, semper ad omnes motus paratus suis civibus esse consuesset, ne consilia belli quaerentibus auctor armorum duxque deesset, parente Romanis civitate, cum suisequitibusse suosque latrociniis alebat, infestisque itineribus commeatus complures, qui compor- tabantur in hyberna Romanorum intercipiebat. 48. Erat attributus Antonio praefectus equitum, C. Volusenus Quadratus, qui cum eo hyemaret. Hunc Antonius ad persequendum hostium equitatum mittit. Volusenus autem ad earn virtutem, quas singularis in eo erat, magnum odium Commii adjungebat ; quo libentius id faceret, quod imperabatur. Itaque dispositis insidiis, saepius ejus equites aggressus, secunda prcelia faciebat. Novissime, cum vehementius contenderetur, ac Voluse- nus, ipsius intercipiendi Commii cupiditate, pertinacius eum cum paucis insecutus esset, ille autem tuga vehe- menti Volusenum longius produxisset; repente omnium suorum invocat fidem atque auxilium, ne sua vulnera, perfidia interposita, paterentur inulta ; conversoque equo, se a ceteris incautius permittit in praefectum. Fa- ciunt idem omnes ejus equites, paucosque nostros con- vertunt atque insequuntur. Commius incensum calca- ribus equum jungit equo Quadrati, lanceaque infesta 56 55. Conventus] " He so calls cer- the word see Gronov. Obs. 3, 22. tain towns of his province, selected p. 63S." Davies. for the administration of justice, 56 Lanceaque infesta'] " B. G. 6 } (assize-towns.) On this notion of 8. 'Infestis signis ad se ire ;' B. C t 26"2 DE BELLO GALLICO. medium femur ejus magnis viribus transjicit. Prsefecto vulnerato, non dubitant nostri resistere et conversi hostem pellere. Quod ubi accidit, complures hostium, magno nostrorum impetu perculsi, vulnerantur et partim in fuga proteruntur, partim intercipiuntur. Quod ubi malum dux equi velocitate evitavit, graviter vulneratus praefectus, ut vitas periculum aditurus videretur, refertur in castra. Commius autem, sive expiato suo dolore, siye magna parte amissa suorum, legatos ad Antonium mittit, seque et ibi futurum, ubi prasscripserit, et ea fac- turum, quaa imperaverit, obsidibus datis firmat. Unum illud orat, ut timori suo concedatur, ne in conspec- tum veniat cujusquam Romani. Quam postulationem Antonius cum judicaret ab justo nasci timore, veniam petenti dedit, obsides accepit. Scio, Cassarem singulorum annorum singulos Com- mentaries confecisse : quod ego non existimavi mihi esse faciendum, propterea quod insequens annus, L. Paullo C. Marcello coss. nullas res Galliae habet magno opere gestas. Ne quis tamen ignoraret, quibus in locis Caesar exercitusque eo tempore fuissent, pauca scri- benda conjungendaque huic Commentario statui. 49. Caesar, in Belgio cum hyemaret, unum illud pro- positum habebat, continere in amicitia civitates, nulli spem aut causam dare armorum: nihil enim minus vole- bat, quam sub decessu suo necessitatem sibi aliquam imponi belli gerendi, ne, cum exercitum deducturus esset, bellum aliquod relinqueretur, quod omnis Gallia libenter sine praesenti periculo susciperet. Itaque, bo- norifice civitates appellando, principesmaximis praemiis afficiendo, nulla onera nova imponendo, defessam tot adversis prceliis Galliam, conditione parendi meliore facile in pace continuir. 50. Ipse, hybernis peractis, contra consuetudinem in Italiam quam maximis itineribus est prol'ectus, ut mu- nicipia et colonias appellaret, quibus M. Antonii, quai- S, 93. • Infestis pilis procurrere;' ' Infcsto nuirrone ;' Drakenb. ad B. Afr. 84. ' Infesto telo ad se ve- Liv. 2, 36. ' Infestis provolare lias- nire ;' Pricaeus ad Apul. Met. 1. Us.'" Oudendorp. LIBER VIII. CAP. 51. 263 storis sui, commendaret sacerdotii petitionem. Con- tendebat enira gratia" cum libenter pro hornine sibi conjunctissimo, quern paulo ante praemiserat ad pe- titionem, turn acriter contra factionem et potentiara paucorum, qui M. Antonii repulsa, Caesaris decedentis convellere gratiam cupiebant. Hunc etsi augurem prius factum, quam Italiam attingeret, in itinere au- dierat : tamen non minus justam sibi causam muni- cipia et colonias adeundi existimavit, ut iis gratias ageret, quod frequentiam atque officium suum Anto- nio praestitissent ; simulque se et honorem suum in sequentis anni commendaret petitione, propterea quod insolenter adversarii sui gloriarentur, L. Lentulum et C. Marcellum coss. creatos, qui omnem honorem et digni- tatem Caesaris exspoliarent ; ereptum Sergio Galboe con- sulatum, cum is multo plus gratia suffragiisque valuis- set, quod sibi conjunctus et familiaritate et necessitudine legationis esset. 51. Exceptus est Caesaris adventus ab omnibus mu- nicipiis et coloniis incredibilihonore atque amore : (turn primum enim veniebat ab illo universal Galliae bello.) Nihil relinquebatur, quod ad ornatum portarum, itine- rum, 58 locorum omnium, qua Caesar iturus erat, excogi- 57. Gratia] " Sueton. Jul. 19. nai @o\ais ffrecpdvwv Kal avQZv 8e|c£- .* Inferior gratia;' Sallust B. C. 20. (jlsvov avr6v. He adds ws vwikiik&s * Vulgns fuimus sine gratia, sine to show that conquerors were auetoritate ; itaque omnis gratia, usually so treated ; for no one is potentia, honos, divitiae apud illos ignorant that the athletes and Olym- sunt :' where see Cortius." Ouden- pionicee were thus honored by the dorp. throwing of flowers, whence the 58. Itineruin] " He means the well-known phrases avdopo\La and flowers and chaplets strewed along (pvKKofioAia, and that the honor was the roads, according to the usual not confined to them alone, but custom of the people, when they paid to every great military corn- wished to receive any one with joy. mander, as it was paid to Pompey, Hence we read in Polybius that T. we learn from Plutarch." Dionys. Quintius, when he had ordered the Vossius. At the chairing of the liberty of Greece to be prorlaimed, Members elected to represent in was honored by a shower of chap- Parliament the borough, in which lets : Oi 5e woWol erreepdvovs ivtpplir- I reside, (and most probably the rovres Kal\T]fii'i(TKovi, And Plutarch same custom prevails in other relates of Curio the Tribune that, places,) persons are appointed to whenhehadtriumphedoverPompey scatter flowers in the streets, as the in the elections, the people testified procession moves forward, and to their applause by throwing flowers: throw them at the Members them- KaKetvos /xev ws vsviK-qnhs Xajxirphs virb selves. 264 DE BELLO GALLICO. tari posset. Cum liberis omnis multitudo obviam pro- cedebat : hostiae omnibus locis immolabantur: tricliniis stratis fora templaque occupabantur, ut vel expectatis- simi triumphi laetitia praecipi posset. Tanta erat mag- nificentia apud opulentiores, cupiditas apud humiliores. 52. Cum omnes regiones Galliae Togatae 5 ^ Caesar per- cucunisset, summa cum celeritate ad exercitum Nemeto- cennam rediit : legionibusque ex omnibus hybernis ad fines Trevhorum evocatis, eo profectus est ibique exer- citum lustravit. T. Labienum Gallias Togatae praefecit, quo majore commendatione conciliaretur ad consulatus petitionem. Ipse tantum itinerum faciebat, quantum satis esse ad mutationem locorum, propter salubritatem, existimabat. Ibi quanquam crebro audiebat, Labienum ab inimicis suis solicitari; certiorque fiebat, id agi pau- corum consiliis, ut, interposita Senatus auctoritate, ali- qua parte exercitus spoliaretur ; tamen neque de Labieno credidit quicquam, neque, contra Senatus auctoritatem ut aliquid faceret, potuit adduci ; judicabat enim, liberis sententiis palrum conscriptorum causam suam facile obtineri. Nam C. Curio, tribunus plebis, cum Caesaris causam dignitatemque defendendam suscepisset, saepe erat Senatui pollicitus, si quern timor armorura Caesaris laederet, et, quoniam Pompeii dominatio atque arma non minimum terrorem foro inferrent, discederet uterque ab armis exercitusque dimitteret, fore eo facto liberam et sui juris civitatem. Neque hoc tantum pollicitus est ; se-d etiam per se discessionem fa cere ccepit : (quod ne fieret, consules amicique Pompeii jusserunt,) atque ita rem moderando discesserunt. 53. Magnum hoc testimonium Senatus erat universi, 59. Gallia Togalce] I. e. " ' Cisal- Cic. Att. 1,1.' Quoniam videtnr in pinae.' See Aid. Manut. Quaest. suffragiis mnltum posse Gallia(Cis* per Epist. 2, 2. The colonics and alpina.) cum Romae ab judiciis fo- municipia of the Roman people had rum refrixerit, excurremns mense the right of suffrage. Caes. B. G. Septembri legati ad Pisonem, ut 8, 50. ' Munieipia et colonias ap- Januario revertamur.' See the pellaret, quibus M. Antonii, Quae- notes of Paulus JManutius and Pe- 6toris sui, commendaret sacerdotii trus Victorias. As to the time petitionem.' And again : ' Justam when the right of suffrage was given sibi causam munieipia et colonias to the colonial and munieipia, see H. adeundi existimavit, lit iis gratias Noris ad Cenot. Pis. Diss. 1, 1." ageret, quod freqnentiam atque of- Dames. ficiuni suam Antonio pra?stitissent.' LIBER VIII. CAP. 55. 265 conveniensque superiori facto. Nam Marcellus proxi- mo anno, cum impugnaret Caesaris dignitatem, contra legem Pompeii et Crassi retulerat ante tempus ad Sena- tum de Caesaris provinciis, sententiisque dictis, disces- sionem faciente Marcello, qui sibi omnem dignitatem ex Caesaris invidia quasrebat, Senatus frequens in alia omnia transiit. Quibus non frangebantur animi inimi- corum Caesaris, sed admonebantur, quo majores para- rent necessitudines, quibus cogi posset Senatus id pro- bare, quod ipsi constituissent. 54. Fit deinde S. C. ut ad bellum Parthicum legio una a Cn. Pompeio, altera a C. Caesare mitterentur : neque obscure ha; duae legiones uni Caesari detrahuntur. Nam Cn. Pompeius legionem primara, quam ad Caesa- rem miserat, confectam ex delectu provincial Caesaris, earn tanquam ex suo numero dedit. Ceesar tamen, cum de voluntate adversariorum suorum se exspoliari nemini dubium esset, Cn. Pompeio legionem remisit, et suo nomine xv, quam in Gallia citeriore habuerat, ex S. C. jubet transdi. In ejus locum xm legionem in Italiam mittit, quae praesidia tueatur, ex quibus prassidiis xv deducebatur. Ipse exercitui distribuit hyberna. C. Trebonium cum legionibus quatuor in Belgio collocat; C. Fabium cum totidem in iEduos deducit. Sic enim existimabat, tutissimam fore GalSiam, si Belgea, quorum maxima virtus, et iEdui, quorum auctoritas summa esset, exercitibus continerentur. 55. Ipse in Italiam profectus est. Quo cum venisset, cognoscit, per C. Marcellum consulem, legiones duas, ab se remissas, quae ex S. C. deberent ad Parthicum bellum duci, Cn. Pompeio transditas atque in Italia re- tentas esse. Hoc facto, quanquam nulli erat dubium, qnidnam contra Caesarsm pararetur, tamen Caesar omnia patienda esse statuit, quoad sibi spes aliqua relinque- retur, jure potius disceptandi, quam belli gerendi. Contendit. EXAMINATION QUESTIONS. BOOK I. 1. What is meant by Commentarii? 2. What is the difference between helium and proelium? Is the one ever used for the other ? 3. How is civitas used by Caesar? 4. What is meant by carrus or carrum ? 5. What is meant by the phrase, principatum obtinere? 6. What is the difference between navis, ratis, and schedia ? 7. What is the proper meaning of reprcesentare ? 8. What is meant by the words adscripticii and adcensi, conscripti, and adlecti ? 9- What is meant by the phrase, in provincice for mam Yediyi ? BOOK II. 1. What is the difference between perspecta and prospecta? Q. What is meant by the phrase, adjicere tclum ? 3. What authorities are there for uniting the words primi pill into primipilus or primopilus? 4. In the following phrase, pro se qvisque, is any alteration required ? BOOK III. 1. What is meant by portorium ? 2. Is the phrase, eibi persuasum habebant, correct '. 3. What is meant by gcBSum ? 4. What is meant by malaria? 5. What is meant by the phi use, sub corona vendi? 6. What is meant by evocatio and conjuratio? 7. What is meant 1>\ sectura and strictures? 8. What is meant by the phrase, sub pellibus? EXAMINATION QUESTIONS. 267 BOOK IV. 1. How is the phrase, in conspectu venire, to be accounted for ? Does any similar expression occur in Greek writers ? 2. Is the phrase, in sylvas abdere, analogous ? 3. What is the difference between navis longa and navis oneraria? Is fxaKpbv irXoiov used in the same sense ? 4. What is meant by essedum and covinus? BOOK V. 1. What is the difference between subducere naves, and deducere naves ? 2. What is meant by navis actuaria, or navigium aclu- arium ? 3. What is meant by annotinus? What other examples occur of adjectives similarly formed? 4. In what sense does Caesar use pietas? 5. What was meant by the phrases, dare manus, tendere BOOK VI. 1. What is meant by the phrase, sarta tecta? 2. Is there any and what difference between the phrases caver e aliqua re and caver e de aliqna re? 3. Define the various meanings of jactura. 4. Was the transmigration of souls a Druiclical doctrine? And how did they acquire the doctrine? 5. What is meant by ambactus? 6. What was the Gallic or Druidical name of Mars ? And what is the opinion held by Dionysius Vossius ? 7. Has any writer distinguished between justa and funera? 8. What is meant by rheno? And what is the derivation of the word according to Cluverius ? 9. What is the difference between tendere and detendere, as applied to tents ? 10. What is the difference between habere fidem and facer e fidem ? BOOK VII. 1. What is meant by conjuratio, and tumultuarii milites? 2. What is meant by ne quidem with a word interposed ? 268 EXAMINATION QUESTIONS. Was quidem ever omitted ? Is ne equivalent to nee? How would ne quidem be expressed in Greek ? 3. How do you account for the phrase, in Mo vestigio tem- poris? And what other word does Caesar elsewhere substitute for vestigium ? 4. What is the proper meaning of propugnator ? And what is the difference between oppugnare and propugnare? And in what circumstances is the one used for the other ? 5. How do you account for the river Elaver being greater in summer than in winter ? 6. What is meant by plutei in the phrase, Pluteosque vallo addere ? 7. Is valles used in the nominative ? And what other nouns of that class have the nominative often ending in es? 8. What is the difference between secundum Jlumen and adversum Jlumen ? 9. What is remarkable in the phrase, angustiore ad injimum fastigio? And can you give any other instances of fast ig ium being so used ? 10. Distinguish between fundis and Ubrilibus. 11. What was the color of the general's cloak? And did Caesar deviate in tiiis respect from the usual custom ? 12. Define the terms supplicatio and gratulatio, precatio and obsecratio. BOOK VIII. 1. Is the accusative or the dative used with prcestare in the sense of ' excelling V And how has Tacitus used pr&sidere? 2. What is the meaning of corona, as applied to towers? What gave rise to the word in this sense? Is there any cor- responding term in Greek ? 3. Is jugis applied only to liquids ? 4. Define the difference between auxilium, presidium, and subsidii/ in . 5. How came provincia to signify ' any office ? ' 6. What is the proper meaning oi accept urn referre? 7. Define the difference between scindula and scandula, and give reasons for preferring the former reading. 8. Was there any superstitious feeling, among the ancients, about stopping the course, or changing the channel of rivers? 9. On what occasion was it usual to strew flowers, herbs, and chaplets along the roads? And what were the Greek terms used on such occasions ? I>IUNTED DY A. J. VALPY, RED LION COURT, TLEtT STREET.