/
it W O VW,
J* ' <:•/
HS——
l"IJ-UU
t
ci) •
yo so
/
GMBBNLJEAF L IBM AM Y.
This collectio7i ivas purchased of the heirs of Hon. John
I Schulze, Ph. D., Member of the Prussian Ministry of Pub¬
lic Instruction, by Luther L. Greenlcaf Esq., of Evans ton,
and by him presented to the University, A. D. iS6g. q,
V
fsronirion
AAargareP CfoveiLSymonds
Northwestern University-1926
; f (Preservation Endowment
Restoration ofthis Bookprovided bvthe
L
J
?
y
\
T"
..
')y ■
;
i y i
L- ■
l/g
Ksán^H
... - a. ? y1 ' i
, ■
• "V¿
~ ■ î
.a
\ • &
HENR1CI
CORNELII AGRIPPAÉ AB NET-
tefhey m,De inecrtitudine & Vanitate fciëtia-
rum declamado inueâiua,denuo
ab autore recognita & mar
giijalibus Annota-
tiombusauda,
JftrCapita traitandorum totius ope¬
n's, feauétes indicant pagclla.
l»ANNO. M. D. XXXVII,
Loci communes
• j ^ *■—*
SIVE CAPITA TRA¬
M'S: CTANDORVM.
^ '■ De feientiis in generali i De metopofeopía 34
De literarum dementis x De chiromamia y
Degrammatica 3 Iterumdegcomantia 31
Depoefi 4 Dearufpicia p
De hiftoria 5 De fpeculatoria jS
Detherorica 6 De fomnifpicia p
Dedialefiica 7 De furore 40
Df^bphiftica 8 De magia in genere 41
De atte Lulii 9 De magia naturall 41
Deattememoratiua 10 De magia mathematical! 43
De machem.itícaingcnere u De magia venéfica 44
De arithrnetica 11 Degoctta&necromaniia 43
Degeomantia 13 De theurgia 4i
De aleatoria 14 Decabala 47
De forte pythagorica 15 De preftigiís 48
AJhucde Aiithmctica 16 De philofophianaturali 49
Demttfica 17 De principas 50
Defaltationibus&choreis 18 De mundo jr
Degladiator« 19 De anima 5t
De hiftrionica 10 Demetaphyi 33
Dethctonímo 11 De morali pbtlofophia 34
De geometría xx De pol} tica 33
De optica X3 De religione in genere 56
Depi&ura X4 Deimtginíbu» 37
De ñamaría & plaftica 13 De remplis 38
Detpccularia 16 Defcftis 59
Decofmetria 17 Deceremoniis 6o
Dearchite&ura x8 De magiftranbus ecclefig 6t
Demetallaria 19 De fcáis monafticis tfx
De afttonomía 30 De arte meretrlca 6\
De aftrologia iudtciaria 31 Dearte leuonia 64
De diuinatjonibus in.genere.3x Demendicitate 6f
De phyfionomia 33 De ceconomia in genere
«i. _
GAPITA TRÄCTANDORVM. Gr
Dcccconomia ptiuata 67 Dcanatomiflica $6
Deoeconomiaregtafiueaul, 8 De veterinaria 87
De Dobilibus aulicii 69 Dedietaria l S
De plebeis auiicis y o de arte coquinaria 89
De mulieribus aulicit 71 dealcumiftica 90
Demctcatura. 71 de iure Sc legibn»
Dequasftuia 73 de iure canomco 91
De agricultura 74 De arte aduocaron'a 93
De paftura 73 de arte notarrami & procurato-
Depifcatione 7« ría 94
De venática Sc auciipío 77 de iurisprudentia 93
De agricultura refiduum 78 dearteinquifítotum ¡ig
De ane militari 79 de iheo'ogia fcolaftica 97
Denobilitate So deiheologia inrerprctatiua 98
De arre heráldica 81 de theologiaprophetica 99
De medicina m genere Si de verbo dei A'oo
De medicina operatiice 83 defciemiarumtnagíP.ris lot
De pbarmacopolia 84 Ad encomiumaíini dígref. loa-
Dechirurgia 83 Opcru peroratio.
í»hen ricvs cor-
nelivs agrippa ad
lectorem.
An non tibi leâor ftudiofproagnanimum prçaudarq;3e
pene Herculeum hocmcumfacinui videbitur,contra v
niuerfam illamfcientiarom oíro atq;artium gigantoma
chiam arma futnere.ac vniuerfos illot fcientiarú,artíiíq3
robuChffímos venaroret inarcr.áqiuocare J infremetad
uerfum me doftoréfupercilm.liccriatorum eruditio, magiftrorä
ameritas,baccalaureorum conatos, &fcolaftícorúoím zelu',mc"
clianicorfiq;feditiofo.Qjiosíicófccero,r,Qneaiitpar aut maim
erit,arq; leonem.Ncmçum claua percútete bydram Lerueam i -
gne interimcre,aprum Êrimantheiim occidete ceruam in Mena
lionemoreaurea cornua gerentem caperc.Stymphalidasaueein
nubibus fagittisconfundere, Anchçum intra vinas opprimere,co¬
lumnas in océano figerc , Gerionemtricipitera vincere, boue»
abigcre.taurum prrimere . Acbeloum tnonomacbia (operare
niomedes çpjos abJucere,Cerbcrumvin£him catbenatraherc,
aurea Hefperidum malarapere , ciufq; grrscrii plura, quœ ab
ffí "J
Hercule St magras laborib'ncc mitiorí perículdgefta funt.cum
Boa minoris labons,periculi,aur quam maximi fit hzegymna-
fiorum atque palcftrarum monftra fupCrare . Neque enim non
video quam cruenta pugna hic mihicominusineunda cft,atque
quam plenum periculo bellum, cum dm tam potentiffîmorum
höftium rallatús exercitu.Heí quot me machints oppugnabuiit,
quod me impetent molimínibuijquotmeperfequentur ignomi
niif?Obftrepentinprimispediculofi grammatici.atque etymolo
gus fuísíX Agrippa nomen rident podagriemn . Attooiti poeiz
pro Momo reí hirco Efopico traducentcarminibus. Nugiuendi
hiftonograpphi iupra Paufaniam& Heroftratumprofanabunt.
Magnicrepí rhetoresj'ratisoculis/erribiliniltUjgrandiftrepij vo
cibus, dirifquegefticulatiombus per duellio natus accufabuut,
Monftruofl me moriographilanus cerebrum obfindent.Pugna-
ces dialeâici innúmera fyllogifmorum tela in meconiicient. Fie
xiloqui fophiftz verborum laqueis fuifque indiflfjlubiübus ,
c¿u inieáo freno,obturabunt Birbarus Lullifta abíurdis ver¬
bis, acfolœafmiid ernentabit caput. Terra cœloque proferibent
impii mathematici . Atomographi Arithmetici concitatis in
me'.fœneraloribui adalieoi aern rationccogcnt. Ad laquiumadi
get petuicar aleator. ínfauílos números fupputabit fortilegus
pythagorifta. Garcerem triftitiamque infçlices figuras proii-
ciet punâatorgeomantes. Canentmeiorriuiis vulgi fabulam
multitoai mufici ac fttidulisronchis diíTonifqueconcharum, pe
luium.patinarúqr.ftrepitibus,plus quam lolent digamorum fpó-
fa litiis.obmrbab mt. Excludentchoréis pompofae mattoex.
Ofcula negabuntblandulz puellz. Camelum faltantcm íüb—
fannabuntgarrulzancillulx, Saltatorhiftrio ludet in me turpi
feena tragœdiam . Dextera lzuaque impetetccn;imanus gla¬
diator . Peiplexi geometrxinieiïis triquetristetragonisquecir-
calis tinqmmGatdioniisnodis irretitumcaptiuabunt.Simia vel
ipló Tberlîre d formier ein pinget fculpetquc inanis opticus.Vl
tra Sauromatas& glacialem relegabunt vagi cofmimetix.Dçda-
leus arcliltciâus inexpugnabilibus machinisclaudeftinc fubeuni
culabit.correptumqueinobfctuabilib9 labyrinthis errarecogtt.
Ad arrugias condemuabit Stygius mctallarius.Sufpendiumcora
" minabutur fatales aftrologi.cçlorumqne labib vertigine confcen
fum ad fuperos cohibebunt, Omiuabuntur omne malum mina-
cesdniinatores Fngidumin Vcncrcm inualidiquc femorisdiffa
inabit ïpoitunus phyfîoguomus.Ccrebricofum afe¡lú,puúciabit
öia,tU deiyrus mctopo(cop*.Diuinabit oía iinißre fmdic°cbfromáte?¡
■gynS Trifti aufpicio exaugurabit pfagus arufp ex. Mittet vltrices flam-
roas iouís.gí przfagifulminis igaes portentofusfpeculator. No-
ûurois terrebit lemutibus tenebrieofus oniropola .Queens vates
JC: ambiguo decípiet oráculo. Prodigloíi magi tanquam alterum A-
^ pulctumaut Lucianftinalinunyion tñ aurtum.fed forte ftercora
u"f' rium transformabunt.Spe&rix atque maDibus perfequctur ates
16P goeticus.Sacrilegui theurgus caput cófecrabit es korakas vel for
wip tc id cloacas Imprçcabuntur fuam dettaQim dementulati cabali
flae, Aeepbalum fpadoncmve reprrefcntabitanili? praeftigiator.
Difcerpent pugnacifdmii opitiionibus contentiofi philofophi,
ifcp: Nosque inter caneo & crocodilum migrate facient circulacorcs
Pythagorici. Dolioaut fepuichrorecludeot fœdi mordacesque
Cynict.Vxoremcommunicandam clamabunt peftilcntes.Aca-
idaii demicgEnecabfintcrapula glutones Epicurei. Mortificabanta-
rtä», nimi,excludentqueparadilbimpiipcripatetici. Seueri Stoicia-
ilflrisis. deroptir hiimanissffe&ibusinfcilicempermucabimt.Vamfoqui
xéÉ<t snetaphyflci velut ex chao Demogorgooeo eorum qua: oufquá
moas funt necerunt(uunquá non paradoxismente eucrtent.Cenforcs
ijnu! etbici m centum referent tabulas.Interdicermuncribus legifla-
tCxtfci tor política?. Abdicabit aula voluntarius princeps.Sifñriis propel
jrspj, lent ambitiôfloprimates.Tnfenfatu« populus vícatim affliger op
¡i fea probtiis.Pbalaris tauro cruciandtim recludet terribilis tyranuui.'
lac;: Iaexiliumagetfaflidiofioligorcba:. Plebs impetuofa 8c multo-
Mr rum capítum rnalabeftiapndiâacaufa rapict in exitium. Prodi¬
ga tioMsinfîmulabitafflida qureuis refpublica. Ariîinterdicentaua
m¡¡, ri facerdotes. A pulpito laceffentlaruari cuculliones.contumeli-
]œB|| ofiq;hypocrira:.P£tàreferuabûtçternisign>b°plem potentes p6
¡¡jjji tificcs.Gallicamfcabiemcomminabuntur falaces meretriculç.
Rapax lenolenaque temuleDta obftetïicabtintloculos,Excluder
¡|S1Í xenodochus vlcetofî mendicantes.Sacrumincendiumrabidojqj
jElf, morfus ofFcrcnt gyrouari quarftuarii.fuisq; defhtucnt indulgen-
tiit.Obzrabit macollo infidus difpenlator œconomus.Impioge»
^ in Scyllas blafphemus nauta . Mercator improbus viùrisoppi-
' gnoratum abfumet.Furax quçftor compilabit ftipendjum. Pro-
hibebumamœms hortulis duri agrícola:. Lupismcdeuouebunt
oriofî paftores.Hamumfubiicietlatentem vndiuaguspifcat'or.
' ^ Canes accipitrcfq; immitetclamabundus venator. Depratdabit
. jjj armipotens milcs.Submoulfcfit ordine purpuran nobiles. Exuët
maioruin iraaginifcus paluda« beraldi.indiitisqucçquittis, qnç
iôrneâmenta votant, pro luftíco exa&ionar io fncla mítahunt. to¬
no & retrimentis icatophagi medicipeifundés.Equibos loquar
logifticut difputandodemotbotcmpeftiuüfobtrahet remcdiû,
Temerariufque cmpi.icusdubioexperinicnto moitis exponer
periculo.Fallax me hodicus pro craítinando iemedu,çgritodi -
nem prodocet fuom ad coropendiiiiii)f'Xugent ctyfternsfordidi
phartnacopoIç.Dentibui acci ftibus infidubumur cmafculatores
chirurgi,DiiTecàndum poflulabuntcrudelcs anacoroillae, ftoga-
riotecludct imraundus vctcriiianiH,ac quadrigariopnlnere oc-
cecabit oculoj.Fame co ficiet pracoaricator dietarios.OiTam in
fulfam (îticuloi obtrudetcoquin.Dimtiii interdicet prodignsal-
cumiftajablegabitquc fornaculis.Vaftiifirois gloflaroin fuarum
voluminibusobruentinexpugnabiles iurifti , Maicftans reum
agent faftuofilegulti.Ex communicabút diris exrcrationibosar
rogantes canoniflae, Sexcentum calomnias imcnrabuntlitigiofî
caufidici.Colhidetcumaduerfariodefetta eaufa fubdolus ptocu
rator.Sufcnbct faîfum dubiustabellio.Gondemoabita&iomiin
exorabiiis iudex,negabitquc(quos vocant) appellandi apofto-
los.Deftituet refcnpto impetiofo» archiicribacancellanus.Hçre
feos indamabunt obitinaritheofophifiat.aut ad idola fuafeâari
compcllent.ftd palinodiam vocifetabunt fupercili fi nofiripna-
gnil'quc figillis profcribentforbonici atlantes.Vides nunc Ic&or
quanta habeant peticulaífacíle tamen bos infultus cuadcdi Ipcs
eft,fi tu mó vetitatis patiens,pofito liuore,cadido ammo ad bare
egenda acccflcris. Habeo prçtcrcaquo m: tueat vttbumdci,
quod ego bis proclypcofcutoq; uittepidusopponam.&t fi opor
teat qui pro îllolibeus tantos in me concitam hoftcs.libens etiá
occumbam,priufquam Jcferam.Ettefcirevolo me noooJ.o io
ambt'.!One,non dolo,non errore infinitum hap.. (cripfille, nec me
iacnlcga C'jpiditas.necimprobat mentisariogactia ad hoc irnpc
git,fed caufaoí? cñ lulhlfimaiû vertlfima.tj) videlicet,vidrí muí
toshúanis difcipbnis fcientiifque vfqjadeo ínlolclcere.v: facratú
llterarum eloquia &canónicas fpiritufianíh feripturas quiaca-
reantornamennsverborum,viribus lyllogiímortiin, ¿ff £hti(q;
fuadelis,Bc peregrina pbilolbphorum eroditione, íedfimplicitet
in opsratione virtutis,&r nuda fide fitmatç mri].)¡dcircoranquam
•vluftícas & ídioiicas non modo defpicete& Jtpernari, fed & ve-
bu contempm quodaminfuperinfeftari. Alios etiain viderons,li
cet fi: 1 magis puvideantnr.qui Chi-fti leges proba.e & coftfit-
marc nicuntur dccrctii pb.'olopboruioplio plus tnbuentes qui
fao&ís dei ptopbetisíeuangeh'ftis Sc apofto!i»,cum tamen tí aB
illis plus dií'dupafon abfnnt. Pratterea ia multis ac ferme omnib"
gymnafiis peruerfus mos ac damnabilis confuetudo inoIeu¡t,q3
initiandos difcipulos íurciuracdo adigunt.Ariftoteli aut Boetro,
aut Thoma:(aut Alberto, feu alio cuius fuo fchotaftico dcó feie
nuaquam repugnatuios.a quib® ítquis Utum vnguemdiucifum
feníent, hunchçrcticum, fe ádalofum, piar um aurium offenfi'
tium ,igne flammifque abfumendurti proclamant. Hi igitur tam
temerarii gigantes & facrarum liieiaiü boftes aggrediendi funt,'
illomrn caftta & ai ees expngnanda funt,oftcndcudumque quan
ta fit hoítBcccitas.cúcotfciéuú&artibus,eum tot infugfingula
rum magÄiis&autoribtu/empera veritatis cognitione aberra
re quanta triam temcritas,qu.im arrogan» ptarfumptio philofo-
phorom fcbolas pratferre ecclefiç Chrifti.opinionefque hominu
pr*ponere adzquare verbo dei uenique quam impía tf
rannir.captiuare ad pratfiaitos autores ftudiofo-
rum îugcnia.Ac adimere difcipnlis liber
tatcmindagandçîefequédas re
ritatis.Q.ujoîa cütá maní
fefta fint.rt íficias iri uó
poffínr,venia dada
erit.fi hberius
ac forte ama
yi rulentiusí ['}
aliqua
difopbnarum ge-
neraearnindem
ye prnfsflb«
res rideac
m pero- @
rare.
- vale;
Nobilis wiri
riciCorftelii Agtippf,Equitisaurati, & vtriufque
iurisdoäorisjSacrs Qfareemaieftatis a confilio,
& archiuis indiciarij,deincertitudine &
vanitate fciétarum atq;
artium decla-
. »V matio.
J#De fcientijs in generali.'
Caput. I.
Etus opinio eft,& ferme omnium philo
fophantium Concors & vnanimis fenten
tia qua arbitranturfcientiam quamliber,
hoi ipfi pro vtriufque captu ac valore no
nihil diuinitatis adferre,ita vt f£pe vitra humani-
tatis limites in deorum beatorum choros eos refer
re poffintihinc varia illa & innúmera fcientiarum
encomia prodierunt,quibus vnulquifque eas artes
atque difciplinaSjin quibus iam diuturno exercitio
ingenij fui vires exacuit,n5 minus ornato,qua Ion
go fermcme nititur omnibus anteferre,& vel fupra
celosipfosextollere .Ego veroaliusgenerispfua-
fusrationibus,nil pernitiofius,nil peftilenti'-'homi
rum vite,animarumq; noftrarumfaluti pofie con
tigere arbitror,q ipfas artes, ipfafqjleientias.Ideoq?
cóuerfo ordins agendú céceo,& fciétias ipfas non
tantis preconiis extolledas fed magna ex parte vi¬
tuperadas eífe mea opinio eft,nec vllä efle qua: câ
reatiuftareprehéfioniscéfura,ne<$ rurfus qua: ex
i , . ■ '»«M T"—~
" ' ÖE SCIENT I IS.'
feipfa laude aliquémereatur,nifi qua a poffeiloris
abítate mutuatur.Ea.auté modeftia liac iententiá
meá a vobis accipivolo,vt menee alios vellerepre
hëdere,qui diuerfum fentiunt,ncc mihi aliquid ar
rogare infolétiusputetis.Ita<$ mihi íhoc reliquis
diífentiéti veniá dabitis,donee a fingulisp ordine
literarumfacultatibus,häcfententiäaufptcabimur
ii5 vulgaribusduntaxat argumentis,8i aluperficie
rerum iumptis,fed ronibus firmiffimis, & ex itimis
rerum vileeribus eduitis:n5 vllaDemofthenis aut
Chryfippi arguta eloqucntia,qui mihifacras lite¬
ras .pfitenti opprobrio effet futura,taqadulatioes
ámanti,fi fucosdicendi fequar.Nam loq proprio,
non eloqui:& rei veritaté,non fermonis ornatum,
facrarum literarum .pfefforé intendere decet. N5
ci in ligua,fed í corde veritatis fedes eft. Nec iter-
eft in dicendis veris quali fermone vtamur,menda
cium ení eIoquentia,verbiiq; phaleratisindiget,vt
fe poflît hoïm mentibus infinitare, veritatis autem
iermo(vt icribit Euripedes)fimpiex exiftit,nô quE
rensfucum,nec pigmenta.Quod fi ergo affumptu
negotium abfqpomni eloquentiç fiore(quç ea ipfa
quoqj nunc a nobis, etiam non tarn negligenda q
damnanda erifjveftris delicatiffimis auribus offun
dam,ea vos prçcor feratispatientia,qua Romanas
ille imperator quondam cum exercitu conftit i,vt
audiret mulierculam,atquc Archefilaus rex inter-
dum audire voluit raucos & inameenç vocishomi-
hes,quo audiens poftea eloquentes , plus cape-
rèt obleftamenti.McmincritisilIius Theophrafti
Cententie,apud máximos quoique & elegantiffi-
L
ín generali;
mos vir os etiam rudes loqui poffe, dumfhodo fi¬
de & ratione loquantur : atque ne quail ofcitantes
vos auribus pendere finam.quibus veftigiis 8c indi-
tiis veluti canibus hanc narratam opinionem me-
am venatus deprehenderim, nunc proferam in me
dium:fi modo id vos priuscommonuero, fcientias
omnestam malas eíTe,quambonas:nec aliam no¬
bis fupra humanitatis metam afierre deitatis bea-
titudinem,nifiillam forte,quam antiquusille Ter¬
pens pollicebatur primis parentibus,inquiens; Erí
tisficutdii,fciétesbonum & malum. In hoc itaquc
ferpente glorietur,qui gloriaturfefcire fciétiam,
quod probe faciitaffe legimus Ophitos heréticos,
qui ferpentem in lacris luis colebant,dicentesipfu Ophifi
inparadifo virtutis coghitione induxiffc. Aftipu- fer pét S
laíuriftis Platónica hiftoria, Theutum quendam colebáe
humano generi infenfum dçmonem fcientias pri- vnde SC
mum excogitaffe,non minus offenfíuas quam vti- noœen
leSjVt prudentiíTxme diíTeruit illetot9 Aegyptirex illisat-
ThamuSjdefcientiarum acliterarum inuétorib9, tribute
Hinc eft quod grammaticipleriquedfmones quad Nam
fcientes exponunt:fed efto,h as fabulas fuis poe- ophi»
tis philofophifquerelínqijam9,8c nonfintaliifcié Grçce
tiarum inuentores qua homines,atque illosfcimus Terpen
fuiíTepe(rimfgenerationisfilios,fihosinquá Cain tem fof
& de quibus verediâum.efl:Filii huius feculipru- nat.
détioresfût filiis lucisin generationehac.Siitaque
nunc fcientiarum inuentores homines funt,nonne
omnis homomédax,nec eft quifaciat boni! viqne
ad v nii:Sed efto,rurfus iînt homines aliqui boni,ni
hil fcientif ipfe bonitatis,nihil veritatis habebunt,
Aii
DE S CI E N T IIS.
îîifi quant im ab ipiis înuentoribusvcl poíTeíTorib^
mutuátur,vel acquirunt.Nam il in malum quépiá
inciderint,noxiç erunt illumq; ex malo reddent
d eteriorem,v t perueríum grammaticó, vaniloquu
pœtam,mendacem hyftoricó,rhctorem palponé,
memorio graphuoftentatorem,litigiofum diale-
¿hcó, iophiftá perturbatorem,linguacem lulliftá,
arithmeticumíbrtilegó,laciuó mulícó,impudicét
, íaltatoré,geometráiaftatoré,coímographúerro-
réarchitedópernitiofó nauta pirata, aftronomó
fallacem, magum flagitiofum , perfidó cabaleum
phyficó fomníatoré, portentofum metha phyficó,
moroluin ethicií ,iniquum polyticum principé ty
ránum,magiftrató oppreíToré,populó feditiofum
facerdotéfchifmaticó,monachumfuperftitiofum,
prodigum ceconomum, mercatorem falfiiiurium
quçftorem compilatorem,fegné agrícola, paftoré
abigfó , pilcatorem maledicú.venatorem íatroné
militem prgdonem mobilem exactorem,medicum
occiforem,pharmacopolá veneficnm, coquó hel-
luonem,alchimaftam impoftorem, iuriíconfultü
verfipellem,caufidicómille fcelerum proteéloré,
tabellionem falfariiim,iudicé venalem,& ex fubli
mi tribunali Iatroné,theologumhereticó,& vni-
uerfç inultitudinis feduâoré-Nihil autem inaufpi-
catius q ars,qfeientia impietatecóftipata, & mala
rumrerumpernitiofiíTimus eft maximus quifque
^ artifex&doâiiTimusautor.Quodfietiam in non
Scietiae tam maló,fed ftultó aliqueincidant,nihil illo info
iftulto. lentius acimportunó magis,nam prçter id quod il
Ii de cognata ftultitia fupereft,tuetur illu doctrine
IN GENERALI.
autoritas,habetcp literarum inftrumenta , quibus
iuam defendat amentiam,quibus cçteri ftulti care¬
les mitíiis infaniunt,quemadmodum de rhetore ait
Plato.Nâ quo erit (inquit)ineptior atq; indoótior,
hoc plura narralyt&itnitabituroía,nihiiq;fein-
dignum exiftimabit.Nil igitur exitialius q cum ra-
tione enfanire.Si quis autem vir bonus & iapiens il
las poiTideat,forta(Tis bonç erunt fcientia:,ac reipu
blicç vtileSjpoiTeiïorem autem fuum nihilo reddet
beatiorem;nonenim(vt aiunt Porphirius& lam- .
blieus)verborñ accumulatio,d¡lciplinarumq; muí
titudobeatitudo eft,quçnecvllum infuperprora
tionum ac verború qiiantitate accipit incrementú:
quod fi ita efTet,nihil .phiberet illos,qui omnes c5
gregauerunt difciplinas eíTe beatos,hunc vero qui
liiscareatnequaqHäjeiTentqjphilofophifacerdGti
bus beatiores. Vera enimbeatitudonon confiftitin vera JC
bonorum cognitione,fed in vita bona: non intel- atlU1"
Iigere,fed in intellcihi viuere.neq,- enim bona in- ^°-
telligentia, led bona voluntas coninngit homines
D 7 e1
deo,nec aliud efficifit difeipling foris adhibite nifi
quia conditionem nobis quandam purgatoria ad-
hibent,adbeatitudinem aliqtiid conducentem, no
tarnen rationemipfam qua nobis beatitud« com-
pleatur,nifi eis adiit & vita,in ipfá bono rii trailata
naturam,fçpilTimeenim eftcompertum(vt ait Ci¬
cero pro Archia)ad laudem $tq,- virtutem naturam
finedocirina.quamdoíh'ináfine natura valuiiTc.
Non igiturtam Ionga.tamdift"icili,& vix vnquam
perfcrutabili(vt Auerroiílecontendunt feiertiarii
omnium difei'plina aninunn imbirereopus erit,qua
A Hi
DE StlENTIIS:
ipfe etiam Ariíloteles beatitudinem aitvalde c5-
jnunem,& quam cunäi facile adipifci queant, per
difciplinam quádam & diligentiam, quamfcilicet
ait facilem, & quafi communem facultatem con-
templandi obieâum omnium nobiliíT¡mú,fcilicet
deum:qui quidem ta facilis & omnibus communis
contemplandia£tus.}nonfyllogizando & demon-
ftrandopficitur,fed credédo&colédo. Quf ergo
nunc fcientiarum felicitasiquç fapientium piiilofo
phorumq; laus & beatitudo ? quibusfchole omnes
perftrcpunt,refonátquc encomiis eorum, quorum
animas diris cruciatibus diftrahi audiunt vidétque
_ .g . inferí; vidithçc AuguftinusSc timuit,exclamans il-
*"C1 ia lud Pauli. Surgant indocti &rapiunt celos, & nos
rum pe cum fcientianoftra mergimurininfernum. Quod
ricu o- ^ aujen¿uin verum fateri,tanta eft fcientiarum
a 1 omnium periculofa inconftáfque traditio,vtlóge
10> tutiusfitignorarequamfcire.Adamnunqua e bea
titudinisparadifo pulfusfuiffet^nifi ferpente magi
ftro didicifTet,fcirebonu & malum. Et Paulus eii-
ciendos cenfet deecclefia,qui plusfcire volútquá.
oportet.Socrates dû omnes ferme difciplinas per-
fcrutatus effet,tunc primum ab oráculo lapientiíTi
mus omnium iudicatus,eíl cum le nihil fcirc palam
fateretur.Tam eftfcientiaru omnium cognitio dif
ficilis,ne dicá tmpoíTibilis,vt prius vita tota homi
nesdefîciat,quam vel vniusdifciplinç minima ra¬
tio perfefteinueftigatipofîit.Quod mihi id affir-
Eccle 8 mare vi^etl,r Ecclefiaftes dum ait, Intellexi quod
l" omnium operum dei nullam poffithomo inueni-
re rationem, eorum quç fiuntfub foie: & quanto
IN GENERfttl.
pluslaborauerit ad quçrendum,tanto minus fnüe-
niat,etiam fi dixerit fapiensfe noffe,no potent re- .
fierire.Nihil hoí peftilentius contingere poteft q Scietia.
cientia,hçc eft vera illa peilis,qu£totum ac omne ni'l'L ■
hominum genus ad vnum fubuertit,quç omne 111- Pc l'e
nocentiam expulit, & nos tot pítórum generibus tlus*
mortiq; fecit obnoxios,qugiidei lumen inti.nxit a -
nimas noftrasin ,pfundas conijciehs tejxebras,qus
veritatemdánans errores in altisfimo throno col-
locauit.Quareiamnonvituperandi mihi videtuc
Valétian9 rile Imperator(que acerrimum Iiteraru *
hoftemextitiíTe aiunt)atq;Licinius Imperator, q
literas virus ac peítem publicam di¿litabat,qu¿n 5:
Cicerone ipfum fonte literarum abundantiffimú,
refert Valerius,tandem literas contempfiiTe. Tata .Veritas '
ante ell verítatis ampia libertas.liberaqj aplitudo,
vtnulliusfciétif fpeculationibus,nó vilo i'enfuiiin
vrgentiiudicio,nonvllís logici artificij argumétis,
nulla probatione euidéte,millo fyllogifmo demó-
ílrante,rice vilo humane rónisdücurfu poffit de-
prehedi,nififoIafide:quá qhabetjisab Ariñotele
in prioru refolutionu lib.dicitur meli9 difpofit9,q
fi effet fciens:quod exponésPhiloponusait,id effe
meliuscognofceteqper demonftrationé qua: per
caufam fit.Et Theophraftusinfuis tranfnaturali-
busfícait,Viqp ad aliquid quidé poffumus per çau
famfpeculari,principia alenfibus fumentes: quan
do auté ad ipfa extrema & prima tranfíerimus, n5
amplins poffumus fcire,líue quia no habemus cau¬
fam,fiue ,ppter intelleílus noitri infirmitatem . Et
Plato í Timeo,q> ait illa explicare plus eil, q vires
A iiij
DE SCIENTIIS
noftre fufficiat,fed credit iubet iis qui ate dixerßt,
Acadc I"311? nuÜa demóftrationis neceffitate loquátur,
Jci Fnerunt enim Academiciphilofophi Í pretio, qui
certo dixerût nihil poíTe affirmari,tueruntPyrhonici,8c
nihil af nauíti,qui quide nihil affirmabant, Nihil itaq;
firma - Pr?c,Pul"1 habet fciét¿asfupra ipfum credere, vbi vi
bitvn- dehcet q>bitas autoris mouct ditcipulorum libera
j gj crcdendi voluntaté.Hícpythagoricñilludpreium
SKenti Ptlltn niagiftro refponfum,ipfe dixit.Et peripa
Koi cH tcticorumillpvulgatúmjpuerbium: Vnicuiq;peri
¿ti qd an arte tua crcdedum cit.Sic: creditor grammati
cofide- 00 verbörumfignificationibus.. Credit diale¿ti
rarent cus<ieParteoratl,3n's 3 Gramático accepta. Affu-
omnia ^ a dialéctico rhetor argumétatiSislocos.Poeta
&ex«é menhjras mutuatur a mufico.Geómetra propor-
derent tlones fum't at" arithmetic©.Aftrologus vtrifq; fi¬
de dat.Deinde tranfnaturales c5ie¿hiris vtuturna
tiiralium,& quiíq; artifex recte prçfumit de flatu-
tis alterius.Habet enim quçuisfciétia certa quedam
principia,quç credere oporteat,nec vilo m5 queät
demoflrari quç fi quis pcrtinacius negare velit,n5
habet philofophiilli quo contra illum difputent,
moxq; dicent contra negantem principia non efle
dii putandu,aut ad alia qufda extra (ciétia; metas re
legabunt-.vtfiquis(dicunt)neget ignem eiTe cali-
dum,proijciatur in ignem, & queratur ab eo quid
fentiat,¿ta demum ex philolophistortoresfiuntSC
carnifices,dum volunt nos vi cogéré fateri id quod
ratione debucrant docere. Proinde nil reipublicaj
infenfum ac pernitiofum magis q îiterç,q fcientie,
in qua fi qui eruditione & fcientiapraditi funtho
1
DE LITERARVM E LE M EN TIS.
mines eorum arbitrio,veluti plus fapientium,pluri
mumresgeruntur,acplcbisfimplicitatemultitudi'
nifq; imperitja freti,omnem magiftratus autoritä¬
rem libifolivfurpant,vndereipublic£ ftatusa po- oligar
pulariinoligarchiammigrat, atcgexindeinfactio chiatn.
nesdiuifa in tyrannidam facile tralit,quam nemo ;deft,
vnq vfpiam terraru obtinuiffe legitur line fcientia pauco-
line doctrina,line litteris,prêter vnumL .Syllam pn'n
di£tatoré,quifolusiinelitteds républicain occu- cipatû*
pau t,in quo tamê literaria ignoratio velhoc refpu
blica maxime debet, quod tytannidá fponte tadé
de pofuerit. Prç terea om nesfciëtie nil niíi decreta
& opiniones hominum funt,tam noxieçj utiles, ta
peftifer«qfalubres,tammale qbone,nulqua cou¬
plet® fed Sc ambiguë,píen® erroris 8c cótentionis,
atque id nunc ita eífe per lingulas fcientiarum dt-
fcip linas progrediendo oftendemus.
De literarum elementis.
,Caput 11.
NAm inprimisquinonvidetbenedicendiar-
tes,dico °;rammaticam,logicam,rhetoricam {^ j
quefolum veftibulaacforesfcientiarum funt,no
autem fcientiç fçpe non minus peftilitatis adferre q
voluptatis,quibustamennulla alia veritatisregula litera —
eft,quam primorû quorúcuq,- ínftituentiú placita rum e„
atq; voluntas,quod ab ipíis vfq; litterarú inuentfs, lc»méta
que prima artmillaru elementa inftrumenta^funt Jequi-
pleniíTimeconftatrquarúprimffueruntChald®®, klls co
ínuétore Abrahamo,vt ait philo,quibus Chaldei, p¡0fe a
Affyrii, Se Phœnices vfi funt,fed lunt qui aiunt Af pUj „0
fyriisprimumlittcras dedifte Rhodomantu. Poft lydor¡j
DE ELEMENTIS
Vcr%. has Moyfesliterastradidit Iudgis,forte no quidetn
li.i.àe hischaraíleribusquibushodie vtuntur que inuëtû
inuéto putltur Ezrf,qué omniû fere veteris inilrumenti
ribusre librorfi fcriptorë exiílimát.Porro qda L inus Chai
rucap. cides literas ex Phoenice tulit ad Grçcos, fed P hœ-
fcxto. niceas,donec Cadmus Agenorú filius alio chara-
¿tere illis nouas literas daret numero fexdecim qui
bus Troiano bello quatuor addidit Palamedes.Po
ilea totidé Simonides Melicus. Aegyptiis autë pri
mum fcribendi vfum tradidit quidá notcMënona
per animalium effigies, vt inobelicis cernitur.Sed
literas lilis primú dédit Mercuri9,ille videlicet qué
Laââtius ait quintû Mercuriu fuiíTe,cui Vulcartu»
Nili filffuccefiitin regnú.Latinis vero literastra
didit mulier Nicoftrata, cognomento Carmente.
Septem itacf litcrarum genera antiquitus prçcelle-
bant-.Hebrçf,Grçce,Latine,Syriç,Chald£s, Aegy-
ptie,& Gcticf ,de quibus in peruetuílo códice hos
fequentesverficulosfefelegiíTe referí Crinitus.
Moyfes primus Hebraicas exaruit literas,
M ente Phcenices fagaci condiderunt Atticas,
Quas L atini fcriptitamus cdidit Nico ílra ta,
Abraham Syras,& idem repperit Chaldaicas,
Ifís arte non minore protul it A egyptias,
Galfila prompfit Getarum quas videmus vltimas.
Cçtere vero gëtes & barbar? nationes recentio-
ribustemporibus nouas literas inuenerut.Na Go-
thisGordan9 epifcopusliteras dedit, 8c atiquiFrá
ciquifub Marcomiro&Pharamñdo Galliasde-
uicerunt,íuoshabuere literarum charaíleres a G re
cisparum diftátes,quibus VVaílaldus eoru patrio
DE LITERARVM ELEMENTIS
fermone defcripfit hyftoriam,fed inuentore illarñ
literarum icerto: extât etiam aliç Frácorum literç,
quarum inuentor quidam nomine Doracus,fed a
VValftaldi charaitere longe diuerfç,& adhuc aliç
inuentore Hicho Franco,quicum Marcomiro ad
oftia RheniveniteScithia.Quin& Beda aliquas
defcripfit, fed incerto inuentore, aliquorum N or-
mannorum literas. Et multe aliç gentes fimili mo¬
do vel nouosfibi literarû charaâeres côftituerunt,
vel ab átiquis acceptos pro parte autimmutarunt,
aut corruperunt.vt Dalmatç Grçcas,8t Armenii .
Chaldças:atGothiLongodardic£ latinaru literaru _m§n:j
charaiteres dehoneftauerunt.Multç prçterea anti- ru m
É 1 l"l IIH
quç literç perierunt, ficut veterum Hetrufcorum,
quç tarnen olim Plitiio Liuiocjteftibus magno in corru"
prçciofueruntapud Romanos,& adhuc cernût in Ptl0,
antiqufs monumetis haru m effigies, fed penitus in-
cognite:nam Romanis olim orbé terrarum vafilan
tibus, obloletis,antiquis,& cuiufq; natiois propriis
fuarum vfiim literarum illis violenter imponebár.
Sic Hebrçoruliterçfubcaptiuitate Babylonis pe¬
rierunt,& lingua eoru a Chaldçis corrupta eft. Sic
antiqua Germanorum Gallorum Hifpanorutn, Se.
aliarumnationum literç introduces Romanis cha
raäeribus perierunt, linguçq; earü gentium cor ru
ptx,& immutatsfunt.Contra Romanotum & lite
ra:,&lingua a Gothis,Longobardis,Francis,aliifq;
barbarisgétibus vicenerfa corrupta lunt, & immn
tata.-neq^enim latina lingua eaipfa efthodiequa:
olim,8t deHebrça lingua & charaitere inter ipfos
thalmudiftas non módica diífentio eft : nam Rabi
DE LITERARVM ELEMENTIS
Iehuda a it Protoplaftum Adamum Aramco idio-
matclocutum.Marfutra ait, traditam a Mofe lege
charaótere qui dicitur Hebrgo,¿diomate vero fan-
¿to,qug ab Efdra in Arameum idioma Affiriofq;
charaiteres mutata, paulopoft charaiteres retines
Affirms,fanítum idioma refumpfit,Hebreo chara
¿tere cum Aramgo fermone reliótis Chufi,hoceil
his qui fimul legem fufceperunt, & idola colunt,
vt Samaritg Alii dicunt no aliis a primordio quam
nunc charaíteribuslcriptam fuiíTe legem, propter
preuaricationem autem aliquando mutatum fuiffe
chara¿terem,fed poftpcenitetiamrcftitutum-.Rabi
Simon, Eleafaris filins, & l'ermonem & character?
Hebrai aullo tempore mutatum putat,adeode Hebraicis
ca lin- ne apud ipfos Hebreos quidë aliquid habetur certi
guain- atqphçcefttemporum viciíTitudojVt nullg fintlite
certiffi rf nulle lingua; que hodieformam antiquitatislug
ma_ agnofcant aut intelligant.
DeGrämatica. Caput III.
AT ex his tarn inconffantibus & ad omne té-
pus mutabilibus pricipiis, literarum dico &
linguarum,prior Grammatica,deinde cete-
rg,quasdiximus benedicendi artes prodiere,nam
cum parum vifum effet literasfcire,nifi certo gra-
du formaq; iungerentur.atq; ex litteris fyllabç,ex
illis tandem verba&diítióes formarcntur, fibiq;
ad intelligentiam fermonis iungcretur,aufi lut in-
geniofihominesloquendiregulasvidelicet côftru
ctus,rcgiminis ,& fignificatorum ponere,ac velut
lingugfrenuminiicere,vt quicquid fecunda illas
diceretur,bene dictum effet,effetij ars benedicen-
DE GRAMM ATICA "
™ di,Vocaruntq;artéhancgrammaticam:e¿us inuen
% tor apudGrgcos primus traditur Prometheus, Ro „
I®" mam primus intulit quidam Crates Mallotes,mil-
['°'ï fus ad Senatum ab Attalo,inter feeundum Sc tertiñ tlc£lue
etile bellum punicum,qua poftea magno fallu profeC- tor*
chita fuseftPalemon,adeovtnomenartiindiderit, vo f -
toed ceturq; GrammaticaarsPalemonia,viradraodum a
:0™> arrogas,vt iactaret fecum & notas litteras & inte- nionls,
at)!» riturasjtamq; fuperbus,vt omneseui fui doitiííi- arroâa
itoptít mosviroscontemptuihaberet,etiäipfumM.Var-
EÍiifft ronem porcum appellare aufusfit Verütaméipfa ra;ce
latina Grammaticatam egena ell,ac Grçcç littera 1 erx
iractó turç obnoxia,vt qui hác non calleat,is egramma- 3 íí1.1?
ehraitii ticorum numero protin9 fit eiiciédus.Omnis itaq; anci a
totea! literature feu grámaticc ratio,non nift in folo vlu tur*
tfintliit maiorum,autoritateq,- cöfiftit,quib9 placitum eft,
itatiifc ita re vocari fícq; fcribi,verbaq; fie & fie componi
& conftrui, quodipfi tunc bene diítu vocát. Vnde çr-ma
Grámatiea fe reite loquédi artem iaítat,fed falfo, t¿capaj
Donett* cumidipfum longemelius dilcimus a matribtis,aut rc^e
ndicoS nutricibus mulíerculis quam a Grämaticis. Grac- i
idecetí- corum lingamfquieloquentiflimifunthabiti)ma- ars
ere,nas ter Cornelia formauit.Silem Aripitisfcithif regis j
¡rtojp fîlium Iftrina matergrççamlinguam docuit.Notú
^llaityi eft in multis prouinciis exterarií gentium colonias
ur, ft! inducías,natos filios matrum fermoné femper te-
jUlïtit nuilTe.Hin e-Plato atq; Quintiiianus dedeligenda
etcób pueris nutrice idoncatáfoliciteftatuerut. Abfit er-
.jcvtls go vt hanc reite loquédi rónabilis inGrammati-
](|f¡ ¡||ü ftas tranfferamus,qui cum nihil prêter vnam Grä-
K(|¡c(ii. maticam profiteantur nihilfciunt minus.Siquidé
DE GRAXMMATICA
Prifcianus hanc netoto vit? fu?téporedifcere po-
tuit: Se Dydimus de ea quatuor, iîue vt alii dicunt
fex millia librorum fcripfiiTe perhibetur. Legimus
Claudium Cefarem ita fuiiTe gr?cis literis deditum
Gram- vt tres literas nouas illi lingu? adinuenerit, quas
matice poftea princeps non omifit. Et Carolus ille magnus
germa- Germanie? lingu? grammaticam commentus eft,
pica, menfibufque ac ventis noua nomina indidit. Et
in hune vfquediem,diesno¿tefc¡j laboratur,fcribú
tur c5mentaria,elegátie quçftiones, annotationes
fcholia obferuationes, caftigatiôes, céturie mifeel
lanea átiquitates ,paradoxa,colle¿lanea,additi5es
lucubration es,itérât? ac reiterate ?ditiones.Atque
interim parturiuntur nobis totidégrámaticf quod
funtgrammaticinecjjtamequifpiamillorufiuegf?
cus,fiue latinus fuerit,ratifiera reddiditquomodo
orationis partes diíKguende íunt,quis illarumin
conftruítione feruandus ordo-an quindecin dun-
r taxat fint pronomia,vt fétit. Prifcian9,an plura,vt
. " Diomedes&Phocavoluerunï'.anparticipiumper
- - fefe pofitúremaneatalíquandoparticipiúVtruge
111 rundía noía fint,an verba.Cur Grecisneutri gene-
trouue . .. - . r , z.
ns pluralia noia cu verbo angularis numen comm
gatur.Qua ratione liceat latinis nomina terminaba
ina& inusproferrein um,ficut £ margarita mar-
garitú,pró punftus púítú.Quomodo nominatiuut
Iuppiter producat genitiuu louis.Atq; qua ratio¬
ne verba neutralia a Iii admittut,alii exclndiít. Cur
plerafq; latinas diftionesalii cu grçco diphthongo
feribunt,alii non,vtfceIix,queftío Atcg an latin? x
& ce'diphthongi feribätur tatú, & non proferatur,
T
IN GENERALI
aut abç vocales ficut ícribuntur,itafub vfla fy liaba
exprimantur.Similitercurinlatinis plerifijvoca
bulís. aliquiygreco,ahi i latino folummodoi vtan
tur,ficut in confidero. Item cur in aliquibusquidá
duplicant literas,quidam nó,vt in caufla, religio.
Cur caccabusjcum habeat primam fy llabam pofi-
tione geminati cc produ&am, nihilominus a ple-
rifque poetis vt plurimum corripiatur.Item vtrum
Ariflotelis anima fcribi debeat cndelechia per def '
ta,vel entelechia per tau. Prastereo infinitas & nun
quam ceflaturas eorú contentiones de accentibus,
de ortographia,de pronúciatione litararu, de figu
ris,de etymologiis,anaIogiis,de^ cçtclb prçceptio
nibus & regulis, & inflexionib9 & modis fignifican
dijdemutatione cafuum varïetateqptéporuimmo-
dorum,perfonarum numerorum, deq; variis impe
dimentis.8c ordine conftru&ionis,denic£ de ipfo Ii
terarum latinaru numero,se genealogía: & vtrum
H fit litera,necne,& huiufmodi plura. Ita non fol5
in di¿lionib9& fyllabis,fed £r in elementis nulla ra Lucia.
tioneredditaafeinnicédiíTentiunt.Cuiufmodipu in iudi
gnamLucianus SamotenfisdeS&T confonanti- ciova-
buslepidiffimo libelle derifit,cui9 exemplum eife calium
poteftin thalafia & talatta. Quidam etiam Andre
as Salernitanus de ea re grammaticale bellum flu- Perni-
diofa facundia defcripfit.Sed panca & módica hçc cies in
funt.Plura & maiora denominudeprauatis inter- rem pu
pretationibusdicerepoffemus,quibus vniuerfoor bli.ex
bi plurimum imponunt. E quibus primumin re- corup.
publica non minima mala proccdunt,dum legi- & de¬
bus fubiici feruitutem exponunt,ciuium autem li- praua-
DE GRAMMATICA
ta no- bertatéínterpretátur eam.vbi vnicuiq;licet quod
nnnü i libet,ac ifonomiá, hoc eft,iuris eqiialitatem dicut,
terpre- vbi omnibus indifcretim,idem ius,idem bonos,ide
tatione prçmium.Simili modotráquillumimperiú aiunt,
vbi oía principis libidini obfecundant, feliciffimñ
vbi populus luxu deffluit& otio.Similibufq; admo
dum mulcis,& medicina,& leges,& cánones ctfrrn
pte funt expolltionibus,quibus cogunt ipfas etiam
facrasliteras,ipfum<jChriftuafediiTentire cótor
quetes illas,no ad fenfum fpirituffan¿ti,aec ad c5-
munéhominú faluté,fed adfuum ipforum cópen-
diií.Ex quarefjpe grauiffima imminerunt picula,
vtiolet error in vocabulis erroremparerein reb9.
Cuiufmodi deceptus quodä rex primus Hebríorij
Saul in verbo Zobar,quod & mafculum fignifîcat
& memoriam,cum dixiftetDeus, Delebo memo-
riam Araelech,ipfe Saul putabatfi maresabftulif-
xo,I7 ietjfeiatiffecifle prçcepto.Côtingit & Grecis& Its
pj)0$ lis fimilis error in verbo Phos,quod &hominé fi¬
gnifîcat & lumë.vnde quondá Saturnalia cultores
verbiambíguitatedeceptijhoícmquotanis Satur¬
no immolarunt,dum ilíum accefis luminibus çque
placare potuiftent.Quegéstamftulta,tandeHer-
culemagiftro reíipuit.Tandem etiam theologi &
fratres cucullati,feie grámaticis inferétes,de verbo
rum fignificationibusjcum multis hçrefum appen
dicibusdigladiantur,euertetesferipturas occafioe
grammaticp,interpretesmalieffe¿h'eorñqua:bene
di&a funt,hoi.es vani, & vere infelices, per artem
fuamlemetipfosexcçcantes,fugienteslumen ve-
ritatis, Scdum virtutem di&ionum curiofe nimis
DE GRAM MA TICA.
fcrutantur,féfum fcripturariim nolur.t heiligere
fed nuda vocabula tenetes circa illa morätur,lub-
uertétes, Sc amittantesverbñ veritatis,Sicut narra
tur de facrificulo illo,fiue verú fiue fabula fit,g cij
plures haberet hoftias nein grammaticam cómit-
teretin hec verba confecrauir.hçc enimfunt cor-
poramea.Vñ ná orta eftilla Antidicomat/anitaru
8c Eluidianorum execranda hgrefis diuf Chrlfii
matris perpetua virginitaténegatiutn,nifi ex hoc JVÍatth i
vnico vocabulo donee,vbilegiturin euangelíj q ft
Iofeph n5 cognofcebat eá,doñee peperit filió luú
primogenitú. Adquátá latinçcum grfea ecclefia
contentionem concitarunt duç ille minime didio
nes ex Sc per.L atinis aíTerantibus fpiritum fandú
procederé ex pâtre 8c exfilioGrçcisautem deceti
bus non ex filio,fed ex patre per filió.Quátas rur-
fustragœdiasmouitdidio illa,nifi,in confilio Ba-
filienihßohemis vtriulq; fpeciei communionéne-
ceíTariam adfirmátibus,quia feriptú fit: nifi mádu-
caueritis carnem filij hominis,Se biberitis eius fan-
guinem,nÓhabebitisvitaminvobis.Vnde ná illa
Valdenfium 8c fequaciú,recentiorumcj circa Eu-
chariihani hjrefis?nifi ex illa didione,eft quá illi-
fymbolice ac fvgnificatiuf dótaxat didá volút, tro
pumcpfubeffe verbis,Romana ecclefia illam eíTen
tialiter exponéte. Sut adhuc aliç grámaticoró per
nicîofe hçrefes,verum tara occulte,tamq; fubtiles,
vt nifi Oxonienfes acutiffimi Anglorum theologi,
atqjParhifienfium Sorboniflç,lynceis oculis has
perfpexiiTent,magnifq;figilisc5dënairent,vix ali-
quis poflet prçcauere,Eiufmodi funt, fi qwis £quç
bene didó fenferit Chriíl^ prçdicasjChriil9 prçdî
B
de grammatica:
cat,Ego credis,tu credit,credés eft ego. Item q> ver-
bum manensverbum, poteft priuari omnibus fuis
accidentibus. Item,quod nullum nomen eft tertix
perfona: ÓC his iîmilia. Cune profedo fi herética di
ci debeantjhœretici eriit imprimis propheta:,lfaias
Ila.56. & Malachias,quorúvterq; inducitdeñdefeipfolo
Mala.i. qUents pr:oi; ad Ezechiam his verbis-.Ecce ego ad-
det fuper dies mos,&:c.non.n.dicit addam, fed ad-
det. Alterfic,&fi dominxegOjvbiefttimormcusi
quo in loco facit deñ pluratiue fe appellate domi¬
nos,fed multomagishçretici erunt omnes,q nunc
per vniuerfum Ronaanum orbe habetur theologi,
quatenus vniuerfam orthodoxa: ecclefix dodriná
nouitate pronunciations contra omnë grammati
coruin artem ac vfum ad confiólas voces, móftrofa
vocabula & perplexafophifmata protraxerñt,aufí
infuper docerc theologiä ¿pfam incorrupto ferma
ne tracii non poífe.Snnt infinita horum fimilia, Sc
miferandû cft çtate noftra quátas cotétiones & er-
Grama roresmoueant pertinacesgrámatici,Sc fuperbifo-
ticorñ philfe,fuis peruerfis vocabulorntn interpretationi
puerfa bus,dum alijsex verbis colliguntfententias, alij co
hac té- tra exfententiiscolligunt verba.Hinein medica ar
peftate te,in vtroq;iure,inphilofophia & theologiä, c^te
iterprç ris'í> facultatibus literarum infinity cotentioneser-
tatio. rorescj quotidie infurgunt. Nihil enim demóftrát
Gramuntici,fedíolisnituntur autoritativ,qns fa:
piffime inter fe tarn variç funt ate* difeordes, vt ne
Scrmo- ccifarium fit plurimas illarum eífe mëdaces,quaru
nis ius prçceptionibus qui maxime confidunt,hi rede lo-
non a- quuntur omniú minime. Omnecnim fermonisius
pud gré non apud gramáticos, fed penes populum exiftit,
M
3de grammatical
& vulgar» confuetudinebenedicedivfumfortitur. rnaticoi
Latiniautcmfermonis vigor poftquam iualefcen effe, fed
tibus barbaris apud populum cite defierit, eius ra- penes
tio tarnen non a gratnmaticis, fed idoneis & doftis popula
icriptoribusjVti a Cicerone,Catone,Varrone,vtro
que PliniOjQuintiliano, Seneca,Suetonio,Quin-,
to Curtió,Tito,Liuio,Saluftio,fimilibufq;eft pe-
tenda:quos penes folosreftent antiqug delitia: lati-
nitatis,vfuf<$ recte Ioquendf,non apud grammati-
cosliteratores,quifuisregulisde verborum & ca-
fuum infle<ftionibus,compofitionibus,& deponen¬
tes,ípfi latinitati plurimum íponút,ac talla fgpiffî
me conftruunt vocabula,qua: fas non fit homini la
tino vfurpare,nififorteParrhifiefisSarbona inter
artículos referat.Si quisdicat de veritate fermonis
latini fidetn grámaticisnó habendam,atque tamé
hiliteratores grammatici fefe lolofcriptoru om¬
nium cenfores,iudices,Se interpretes conftituunt,
ac autores omnes librofq; in ordinem redigere,aut
ecanonefubmouere fibi arrogant nullus vnqtam
excellentisingenijautorextitit,qui maladica ifto
ru lingua cuaferit,que no taxauerint,autin quo no
plurímú culpauerit.Crimiaantur in Platone cófu Opinor
fioné,& ordiné defiderant,de cuius vitijs Georgius copofi -
Trapezunti9 libroscompofuit,quiabalijsidcirco tádi&io
Conotimon ScEtynim vocatuseft,vtnarratCrini núapu-
tus.Quetunt in Ariftotele dilucidara perfpicuitaté tou kc-
arguunt tenebrolam eiusobfeuritatern, Sclepiam nos, q<3
voeantrtaxant Vergilium,vtpauci ingènij,& cópi vanúSC
Iatorem,aliorumq; vfurpatorem criminantur.Tul ieptum
lio non fatis facit Demoiîhenes,& ille furamus lati notât 8C
norfi rhetor a Grgcia repetudaru petitur,& multt's Timon
Pii
de grammatica:
cOgno- notis accufâtur,timid9 ,fuperfluus,in repetitionib*
ttiento frigidus in facetijs,lentur in principes,otiof9 in di
miftu greffionib9,raro incalefcens,tarde aiTurgés.qUÎ 8C
phro- a noftrisetiamreprehenfus,a M.Capella tanqtur
pos qué bato numero locutus,ab Apoljinaríflaccidus &fu
Laerti9 pinusnotatuseíbiamcj etiam Liuianasorationcs
fcribit Trogus pro fiólisdamnat ,& Horatio non placet
acris in Plautus5idem ab incompofitis verfibus damnatLu-
gentj cilium,vtturbidum flume nullis benedigeftis mul
fuifle, ta dicitur inuolucre Plini9,nimi5 fertur indnlgere
&vehe genio Ouidius, ab AfinioPolione pro affeâatore
métem, reprchcnditurSaluftius,furto & aliena prorfusre-
fedadir citaiTe,& a Labeone & Scipione adiutus arguitur
ridédñ Terentius,Seneca calx fine arena vocatus eld,qué
próptu. bis verbis taxat Qujintilianus.Si nullum çqualium
contempfiíTetjfi partim nó concupiflfet, fi non fua
omniaamaíTet,fi rerum pondera minutiífimislen
tentijs no fregiflet,fenfu potius eruditorû q puero
ru armoré c5probaretur:led & M.Varro pore9 ap
pellatus eft,& Ambrofius corniculaSt fabulator
nuncupatus,Macrobiushomo eruditiffimus impu
dentis & ingratiingenijtaxatus : & abs Laurentio
Valla grámaticorií omniii eruditiffimonnlliseo-
rñ qiiivnq latinefcripleriítindultú eft,8tillü lanía
nit Mancinellus. Erat olim inter grammaticos
de ligua latina benemeritusSeruius,& huncimpu-
gnauit ßeroald9,tande Sc hunc poíleriores grama
tici veluti bat barü,omnino auerfantur.Si gramma
tici omnes alter i altera furere folitifunt,denique
horumoperafaääeil,vtfacreferipture tradufiio
corrreäionis prçtextu,totiesimiitata iátotaafe-
ipfa diíTonet,horú cefurisde apocalypfi Ioannfs
\ ' ' , *
U iL 1 o t i I.
apoftoli,de epiftola Pauli ad Hebrços,de epiftola
Iudç& alíjs plerifcj- nouiteftamenti capitulis diu
dubitatumeft,quin & euangelia ipia ad proble-
mata reuocare conatifunt,fed iam ad poetas.
Depoefí Cap. III.
P Oefis ipfa, autore Quintiliano,altera grama
ticg pars eft,hoc iplo nö modicú fuperba, q>
olítheatra& amphitheatra auguftiffima hominú Poefís.
çdifïcia,non phiío£ophis,non iurifc5fultis,nó me¬
diéis ,non rhethoribus,non mathematicis,nó theo
logis,fed ipfis poetarú fabulis ingentibus lumptib51
ex truäaiunt Arsn5ialiudinuëta,niiî vt laiciuiá
tibusrithmisfyllabarii numeris,ac ponderibus, no
minumcpinaniftrepitn,ftultorumhominum aures
demulceat,ac fabularum oble&amentis, medacio
rü^ centonibus decipiat ánimos . Quocirca ar-
chiteftrixmédaciorú&cultrix peruerloru dogma
tum dicí meruittató; vt quod ad furorem, & renn»-
lentiam & impudétiam,& audacia attinct, illico-
donemusrcerteinterritá illam mentiendi fiducia P°e'ls>
quisçquo animo feret que enim angelum inlanis
nugisfabuliiqjrelinquit vacuum Iam enim ab ipfo
chaosfaciés exordia fabuiarú narrat cçli fech'ones
Veneris partus, Titanú pugna, louis incunabula,
Rheç fraudes,& lapidis fuppoíítiones .Saturni vin¬
cula gigantu rebelione,Promethei furtu atcp fup-
plicmm, Deli errores, Latones labores,Pyton is cç-
dem, Titij iniîdias, Dcucalionis fundaciones,horni-
numq; ex lapidibusortum Iachidilaniationes, lu-
nonis dolujSemelcs cóflvrationé Bacchi vtrancp
ftirpem, Scqujcunq; de mínerua ,Vulcano,Brich-
thonio , Borea, Orichia Thefeo, Aegeo Caftore,
Biij
DE PO ES I.
Polluce,raptu Helena;,& morte Híppolyti, in fa-
Lulis Atticis referuntur.Prgterea errationé Cereris
raptä & inuentá Proferpinam,8cquecuncj; de Mi-
noa,de Cadmo,de NiobedePentheo, Attgo, OE-
dipode,de Herculis laboribus,de folis & Neptuni
pugna. Athamantis infania,del o.in vaccam muta
ta,&eius cuftode . Argo a Mercurio perempto
&quxdevellereaureo,Pe!ea,lafone,Meda;a.Item
dcAgamenonismorte,& Clitemneftrgfupplicio,
& qua; deDanae,Perfeo,Gorgana,Caffiopea,An¬
dromeda, OrpheOjOrefte,de AEneg & Vlyffis er-
rorib9,de Circe,Thelagonio,8i AEolo ,Palame-
de,Nauplio.AiaceDaphne,Ariadne,Europa,Phe
dra,Pafiphae Dédalo,Icaro,Glauco, Athlante,Ge
rione,Tantalo,dcPane, Centauris, Satyris,Syre-
nibus,& reliquishuiufmodiinfignib9medacijsme
moria prodidit,Nec interim humanis rebus cótéta
iplos denique deos.In fabularu fuaru parte vocat,
eorü ort9 ,ínterit9,lites,iurgia, odia, iras, prslia vul
ñera, lametationes,vincula,amores, íenocinia, libí¬
dines, fornicationes, adulteria, cum hclbus & be-
ftijs concnbitus,& qug his abfurdíora te nephanda
tnagis,venenoíius verborum leporib9,8e noxia car
minisfuauitatetexans,non prgfentestantum fallit
acinficit,fed furiora hgc veneficia,pulchrisverficu
lis metrifque feruata, etiam poíteris cSmunicat, Se
tanquatabidícanis morfu quofcunq; dogmatíbns
fuismedaciisqjfemel infecerit,cóíímilirabiefurere
cotnpellit,Tanta enim arte mendacia eins confiíla
Poefidi funtjVt nci raro veris preiudicenthyftorijs. Quem
uinita- admodúdeemétitoDidonis cu AEnea adulterio,
tis íor- atq; capto a Grgeis Ilio maniíeílum cír,Sunt tamen
DE P OES I
qui ad tantiim ïfaniç furore deuenerint, vt illi nô tcsfalfo
nullasdiuinitatisfortes inefie putant', quia dçmo- attribu
nesolimpoeticis verficulis refponfa dederunt:hic tas.
illos prophetas ac vates,díuinoque fpu afflatos vo
cant,ac poetarum nugaciffitnisverficulis tâqua ora
culis ad diuinádú vtuttur,Hïc apiid Prifcos fortes Sortes
Homericjcognominatçiuntab Homeri verficu- Home«
lis-.ficuta Vergib) carminibus fortes Vergiliana:, rc£&
quaruminvita AdrianimeminitSpartianus.Qua: Vergi-
fuperftitiohodie&adfacrasliteras,&pfalmorum lian»,
verfículos tranflata eftetiánonimprobantib^plc-
rifcp noftne religion/s magifîris noftris. Sed ad
poefim reuertamur,hanc Auguftinusaciuitatedei Pocfis
exulare iubet,ethnicus Plato a fuá república expel tollcda
lit,Cicero admittit vetat.Socrates admôet, fi cui fa e repu¬
ma maximç care eft,iílácpferuarecupiat iilefá,is blfca.
caueat ne poeta aliqueinimicum liabeat:quia non
tä magnam in laudédo, quam in maledicedo & vi
tuperando vimhabent. Minos rex iuftifíimus abs
Heiiodo & Homero celebratus,quia Athenienfib^
bellum intulit,trágicos poetas infe concitas,qui il
lu m apud inferos relegarunt.Penelopem abs Ho-
merofingularípudicxtiailluftratalicophróaliquo
,pcis cócubuiífe fcribit.Didoné Carthaginis cödi-
tricé cotiiiétiffimá vidua,Enns9 poeta lcipióisge-
ftadecatasprim^Aeneaadamaffe fínxit, qué tú ex
róne tpm vidiífe vnq no potuitrqcí medacitim Ver
gi.deíde fie ornauit,vt pro vera credítum fie hifto
ria.Tádéeo vfqthatc métiedi licétiamalediccdíq; Cafará
improbitas ,pceffit,vt neceíTe fue rit lege illis p cé - lex in
fores pi £i"cnberc,q eiufmöi poctarú .pbra atqfmé peeta-u
daciareprimeiétur,fj & apa prifcos Romaosipfa Jicctiä.
B iij
DE Po ES I.
fcoefîspalam probro habebatur,atq; adeo vt (Gel—
lio & Catoneteftibus)quî iti illa ftuderet, publiais
graflator vocaretur:quin & a M. Catoneob id ta-
Iuilinia xatus fuit.Q^FuluinSjquodprocôfulmiflusin Ae-
ii9 í oe Enníum poetam Tecu ádrurapTent-Ht im—
tas ^°e perator Iuftínian9illiusprofeíTores nulla prorfus
iminunitatedignatur. Homeru etiatn, qué omniu
poetará philolophö, & oím philofophorá poeta
vocant,veluti inlanienté, qutnquaginta drachmis
Atheni Athenienfes mul¿tauerunt:&: Tichteú poetáveluti
enfes. mentis inopem derileruntjquin & Laced^monij
Laced# Archilochij poete libros eciuitate fuá exportare
moni j, iuíferunt. Sic poeíim ipfam probiffimi quiq? tanq
medaciorum parentem afpernati funt, poetis adeo
xnonftrofe mentientibus : quippe qulbus íludiu eft
nihilfanidicere aut literis prodere,led cüfarcina-
tis verficulis(ftultis auribus estillare, & fabularum
inuolucris, perftrepere, & fuper fumo machinan
f-w 9 omnia)ficutalicubl cecinit Campanus:
^ " Viuunt carmine infani poeta:,
taru va nu§as adimas, ta m e peribunt.
~ His mendacia funt opes Staurum.
' Fingunt queque volunt,putantque palmam
Mentiri bene gloriofíorem.
Sunt prçterea apud poetasacerrimecontentiones,
nonfolumde carminischaraéterede pedibus,de
accentibusjdefyllabarum quantitatibus: nam deijs
etiam triuialesquique grammatici côcertant,fed de
ijsipfisfuisnugis, fîgmentisatq; mendacij,vt puta
de nodo Herculis,de cafta arbore,de literishyaci-
thijdefilijNiobedearboribus apudquas: Latona
Diana peperit.Item de Homeri path a, det£ etus
de poESi;
fepulchro,atq; vtrum Homerus an Hefiodus teta
te fuperior fit, an Patroclus antfquios Achile, quo
corporishabitu AnacharfisScytha dormierit,cur
Homerus non honorauerit carmine Palamedem
vtrumLucanusinter poetas aut hiftoricos reponé
dusfit.Itemde furtis Vergilij, &qtio annimenie
motlus fuerit & quis Exiguos elogos immiferit
autor.Gramaîici certat,8t adhucfubiudice lis eft.
Omnia aát poetará carmina plena fabilis funt,no
nififub adulati5is,aut detredationls peffimorá vi-
tiorá prçtextâ ad ftultorum deleâatione decátata
Quicquid agunt poete,narrent, laudent,inuocent
fabulis fuisadulantur.Rurfus inuehant,mordeant,
accufent,fabulisdebacchátur,femper vero ífaniut
Recîe igitur Democritus hancnô arte, fed infa-
niam vocat.EtPlatonislententia eft fruftra poe-
ticasforescomposfuipepulit.Tunc fiquidem ad¬
miranda canuntpoetç quando videlcet infaniunt.
auttemulentifunt,Hinc Auguftinus poefim vocat
. vinumerroris,abebrijsdoâoribuspropinatà Hie¬
ronymus eä df monum cibu appellat. Ars infuper g
tenuis & nuda qug g fe quidem tota infulfa res eft,
nifi alia quauis difciplina veftiatur condiaturq; ars
efuriés lemperq famélica,5c taq mures alienó pané
comedés, atq tú nefcio q iter nugas & fabulas cum
T ithóis cicadis,L yciorü ranis, & Myrmidonñ for-
micis,polliceriaudetímortaléglonánoís acdice
re.Viuitefelices,fi quid mea carmina poíTunt
Nulla dies vnquam memori vos eximet juo.
Que reuera,aut nulla eft,aut nihil profutura . Sed
hoc munus dicent hiftorici no poetará,fed fun efte
De Hiftoria
horati*
in arte
poética
Poete a
d ul ato¬
res & in
fani.
Poefisi
fania.
J- - "" —~~
de historia:
Caput. V.
Hiítaj; ST autéhiftoria return geftarú eu laude aut
ria. E vituperionarratio:quf magnarum rerú coli
lia,adi5es exitus,regücj; & magnorü viroru
a<Su$,cum téporü & locorü ordine ac deferiptio-
ne,tanq viua qufdam pi<9ura anteoculos exponit,
ideoq; hác taq vitf magiftrá & ad eius inftitntioné
vtiliffimá cenfent ferme oes eo quod multarú rerú
exépliscum óptimos quofq; ob faudis noísq; ïmor
talé gloria,ad prf clara qugq; facinora accédai, tu
quod impíos quolq; ac prauos perpetua: infamia:
metu,a vitijs deterreat,quáuis res hfc ff piffime in
diuerfum ceíTerit,& multi qd Liuius dixitdeMá-
lio capitolino malint efTe tàmç magnf quam bonç
&pleriq; quod virtutibus nequeunt,fceleribusin-
notefeere volunt,infcribiq; hyftorijs, quëadmodfi
dePaufaniaMacedoneadolelcentePhilippi regis
parricidio illuílri ex Trogo récitât Iuftinus, atque
deHeroftrato(qui Diante Ephefiitemplum opus
omnium prfclariffimum a tota Afia annos ducen-
tos xdificatum incendit)narrant Gelius,Valerius,
atcjSolinus.Et quanq feueriffimislegibus cautum
fuerit,ne quis hoiem ilium voce feriptove noiaret,
finem ta men,cuius gratia perpetrauit fcelus,adie-
cutus eibfama vj & nomine cius per tot fécula ad
nosvfqdedu£tis:fed ad hyftoriareuertamur. Ha:c
cum maxime oím rerum lerié,fidem, confonantiä
veritatéq; expofcat,illa tarnen minime omniú pra
fíat,ta ínter le diiTentiutbiftoriographi^ta variaSc
diuerfade eifdétradut,vtimpofíibile fitplurimos
illoru no eífe mendacilïimos:non dico folu de prí
cipio mHndi,dediluuio vniuerfali,devrbec5dita,
• DE HISTORIA? ^ > •
a quibus exordijs res geftasfefe fcribere profitétur
cum primum illoram omnesignorent, alterú notî
omnes credunt,tertium penes eos incertu fit.Qua-
re cii liée remotiffima fint,nec çona rone ab omni
bus recepta,habeant erratorñ illorñ veniá.Sed de
pofterioribus temporibushaud poteritillis nonim
putarimendacioru culpa, cauff autem tantf illorñ
diíTonantia: multa: funt.Nam plericj; eo qnod nar- Caufas
ratorum temporibus,Iocis,perfonis,geílis,non ad- menda
fuerñt,ex aliorñ relatu populares fermones collige ciorum
tes,nihil certñ,nihil c5ft3sfcribñt:quo vitio a Stra in hifto
bone taxantur Eratoñhenes, Metrodorus Sceptius rÜs-,i ,
Pofídonius,8í patroclesgeographus.Sunt alijqui
cum partem rerú viderít,quafí intranfitu militari
aut prstextu votorñ mendici,per xenodochia,prt>
uinciastranlcurrantesjconfcribere audét hifloriá,
cuiufmodi quondá Onofícritus & Ariftobolusfcri
pferunt de India. Sunt qui deleâationiscaufa reb9
vet's nonnihil admentiuntur,fa:pe etiam veritatem
omitientes de quo Herodotum notât DiodorusSi
cuiusactrebelliñ Liberianus Sí Vopifc9, atq; Taci
tum Tertu!ianus8í Oroííus,in quorumnumerutn
etiam Danuda Sí Philoftratñ rcponemus.Sunt etiá
qui res veras ad fabulas conuertunt,quales Gnidi9
Crefias,Hecatgus,Sí pluresalijantiquoruhiílorici.
Sunt Scmultiqui ípudenter hiftorio'graphií noíe
fe iaâantes,ne videátur quicq ignorare,aut aliquid
aliud ab alijs retuliíTedum de ignotis & in accefíís
prouícijs verbofa nouitate feríbere prçfumpferût,
nil nifí elegantes nugasgí m onítrofa mendacia,tra
diderunt. Cuiufmodi ea quçde Arimafpis,gryphis
Pigmeis,8í gruibus,ac de Cynocephalis Sí Aftro-
DE HISTORIA:
mons.Hippopodibus,Piiarnifiis,TrogIodytisleg!
mus,quorum erroribusproxími funt,qui lub ar¿ti
comarecogelatumafFirmarut,atcj; tarnen inueni-
unt ftultos & fineiudicio homies,quiillis talia ere
dant,ac pro oraculis habeat,at ex horum numero
funt Ephorus,qui vnam duntaxat ciuitatem efle
Híberistradidit,cumillitantáHefperix parte in»
habitare nofeuntur . Et Stephanus Grjcus, qui
Francos Italie populos, & Viennam oppidum efle
Galilgç pro Galatif dixit Et Arrianus Grçcus, qui
Gcrmanorum fedes non proculab Ionio aflerit,
quib9 accedít & Dionyíius in his quç falfo tradidit
de Pyrenans montibus . Prsterea quse Cornelius
Tacitus marceluSjOrofius Blondus de Germanise
Strabo l°c's diiTerunt,magna ex parte a veritatediferepát
n¿ser Similiter falfo feribit Strabo Iftru,hoc eft,danu-
ror biumn5 proculab Adriático oriri,& Herodotus
eundem abhefperofluere,&apud Celtas,qui om-
Strabo nium in europa extremi funt oriri ad Scythiam in
niser gredi,8c iterum Strabo Lapu m ac Vifurgu fluuios,
ror. ad Hanafutn ait deferri,cu Lap9Rheno mifceatur
Plinijer Vifurgusautmanexoneretur.Sic&Plinius Mo-
rorSta famfluuium in oceanûproperaretradit,cumfen5
bellici Océano fed Rhenoim mergat.Confimilibus erro-
error nbusexrecenforibushiíloricisac geographi,Sa-
volater bellicus Alanos ab Alemanisfoliodeduc¿t,& Hun
rani^- garosabHunnisfalfo deriuat,quinGothos&Ge-
ror. rasScythasait,& danos cú dacis cófundit,ac di-
nuç Ottiliç montem in Bauariá locat,cú n5 procul
fit ab Argentorato, Volaterranusetiá Aufteranií
& Auíltíam,Auaros &Sauaros, Lucerna quoq;Sc
Naufium confundit. Sí Plinium dici Bernenfum
d;e historia:
Heluetiorñ mentionemfeciíTe, cum illi loge pofte
rioribustemporibusa Bartholdoduce Zarígiorú Conra-
primúcóditifuerunt. Similiter Córadus Celtes Da di error
coseofdem cum Cimpris exiftimat, & Cherufcos
eos quos Cerufos,quin & Riphços montes in Sar-
matia fitas putat, & eleârum gummam ex arbore
de fiuentemtradit.Sunt & adhuc alij inter hiftori-
cos longe maiorum mendaciorum culpa habentes
qui cum aut rebus interfuerunt ,aut aliter res ípfas
vtfuntjvelgeftarfuntcognouerunt,tarnen beneuo
lentia& oblequio viâi fuis adulâtes,côtra fidë faifa
confirmant.Sunt ex iftis qui ad accufandas aut de-
fendendas alienas cauJ~as,hiftoriasnarrare aggreffi
ca fola qusfuo argumento conducunt. narrantes,
estera vero diffimulantes prartereuntes aut exte-
nuates:macas& corruptashiftorialcributde quo
vitio Bl5dustaxatOrofium,quodingéte illamlta
liç cladé,qua Gothi Rauennam Candanû. Aquile
giá,Ferraría,ac tota fere Italia diripueríít, cSticue
rit fuú ne attenuaret .ppofitu agumetú. Sut preter
ea q metu aut fimultare aut odio aliquorum curru
ptidetrahút veritati.Ali) du fuorñ gefto extollere
cupi5t,alioru patrata extenuát,& í humilitaté deij
ciuntfcribútq; noqft eft,fed q> cuplunt,q<í volút,
quodqj Iubetjconfidétesno defutoros medaciorú
fuorum comités atq patronos,teftesq; eos qb9 egre
giepaJpatífuerint,Quod vitium antiquit9 Grçcis
feriptoribusfamiliareerat, hodie vero ferme oís
nafionísChronographi eoiplo laborat,vtSabelli
cus & Blondus in rebus Venetorum, Paulusçmi-
lius ac Gaguínus in geftis Francorú,quos no ob ali
umfruítum alunt principes,nifi quod aitPlutar-
—-r— —
d;e historia.'
chus, vt famulante ipfis bono ingenio, virtutem
alienismeritis fuffocantes,illorum facta nugisac
figffientispro hyftorica maieftate attollat.SicGrç
ci hyftoricidc rcrum íuentorib9fcribentes,omnia
íibi,fednonfuavendicare voluerunt.Eft Sí aliud
corruptifíimum adulatorum genus, qui cum prin-
cipum fiiorum originé ad antiquiffimos quofq; re¬
ges extendere conentur,cum infuo genere eo ne-
queant peruenire,ad externas origines fabulafque
recurrent, Sí regum Sí locorum nomine configút,
Sí nihil no cómentiuntur.Huius generis eft barba-
rus ille Hannibaldus,qui Francorum hyftoriascon
fcribcns Scythicam Sicambriam, Sí Prianum iu-
niorem,al¿acp locorum ac return nomina commé
tus eft,quorum nullus vnquam peiorum meminit
hyftoricus'.atqjtamen illius nugas cófimilis inge-
nij homines fecutifunt, videlicet GregoriusTu-
ronefis,Rhegino,atq; Sigisbertus,Sí plerique alij,
Huiusfurfuríseft Sí Vitilkindus,qui Saxones an¬
tiquifiimos^ primores Germanif íncolas,Mace-
donú fobolem ait, Sí ab A lexandri magni reliquijs
deriuat,queminhocerrore fequiítur plerique ali)
Multi prçterea fcribunt hyftorias,non tam vt ve-
rareferant,q vt deleftent,aut egregij principisi-
maginem in quouis lubeat exprimant aut effínguát
Quosíi quisarguat mcndacij,dicuntfe non tam
ad rem geftam,quam ad pofteritatis vtilitatem Sí
famamingenijintueri,ideoq;non omnia narrare
vt afta funtjled vt narrare expedit,nccfe veritaté
pertinaciter velle tueri,vbi figmentum falcitaté ve
communispoftulat vti]itas,citantesteftemFabium
dicentem,non efte vituperandumtalemédacium,
. de historia: '-
quod ad honeftatis perfuafionem conducit.Prarter
ÎW ca cum pofteris ipfîs fcribant non magni referre,
't&l cuius nomine,cjuaveferie boni prîncipis exemplfi
Ä proponatur in publicumstalé profeâo Xcnophon
1 ¿ de Cyro,non qualis effet,fed qualis eífe debuiffet,
tanquam optimi prîncipis exemplar & archetypñ
-S" fcitam elegantem«^,fed abfcj veritatis fide hyfto-
íttoK riamdeferipfitjiinctandem fañumeft,vt multi
& natura 8c índuftria ad mentiendum apt/, confi¬
ai âis argumentis fabulofas defcriberenthyftorias,
sftfc vt funt illa Morganc, Margal onç, Melufina;, Ama¬
te dyfí,Florandi,Tyranti,Conamori,Ar¿turi,Diethe
iatci ri,Lanceloti,Triftanni,illainquam prorfusfabu-
u com lofa ac fimnl inerudita deliramenta poetarumeo-
s me; meedijs ac fabulis fabulofiora : Inter eruditos ver»
milis in principatumin iftis obtinuerunt Lucíanus atque
Apuleius,quin & apud Herodotum liyftoriíe pa¬
ttern,apud Diodorum 8c apud TheopÓpum quod
ait Cicero innumerabiles funt fabul», & ipfi pleni
mendacijs.Ibi enim epota Medo prandente flumi-
na,& velincatum. Iuuena
Athon legimus jJS
Et quicquid Grçcia mendax. Satvra.
Audet in hyftoria. s
Atq; hf funt caufç cur nufquä vere exafta fides re-
periatur hyftoria.',8c fi hác in ea maxime querirn9,
indicium autem quo in difeernedo opus effet diffi
cillimu eft confequi.Cum enim publica rerum ge
ftaru cofcriptionesnöfierent que rcrum docerent
veritatem,8c mentientes arguerét,fed fuç oplnioni
quifque permiffus eft.Hinc naâi funt errédi metié
ditp poteftatem,vnde tanta apud hyftoriographos
DE HISTORIA
diTcordi,nata eft,vt eriamquod aitlofephus cen¬
tra Appionem libris fuis aiterutros argua nt,& val
de contraria de rebus eifdem oonfcribant,quátis g
dem locis(idetn ait) Heilanicus ab Agefilao dege-
nealogijs difcrepat, & í quantisHerodotum corri
git Agefilaus, & quomodo Ephorus quidem Hel-
lanicurninplurimisoftenditeiTemendacem:Epho
rum vero Timgus Timgum qui poft eum fuere?
Horodotum vero cunfti.Sed neq; de fingulis curo.
Anthiocho,& Philifto,aut Callia Timgus concor¬
dare dígnatus eft in multis etiam Thucydides tan-
quäfallax accufatur, licet fcrupulofílfímamhífto
ría confcripfifle videatur, Hgc de alijs fcribit lofe
phus ,atcp hunc nofter corrigit Egefippus, prgter
ea ex hiftoriographis multi multa narrant,fed no
omnia probanda,& quidé probant haud quaquá
probada,pleriq; peíTima exempla imitada propo
nunt. Nam qui Herculam,Aclullam Heftorem,
Thefeum Epaminundam ,Lifandum,Temiftoclé
denicp Xerxem,Cyrum ,Darium,Alexandra,Pyr
rhum,Hannibalcm. Scipionem ,pompeiû,Cefaré
miris laudibus depingut,quid nifi,magnos & furio
fos latróesfamofofq; orbis prgdones defcripferut
Efto fuerint imperatores optimi,certe viri peiTimi
fcelerofiftimicp:quodfiquisdicat,mihi ex hiftoria
rum leâione prgcipuam nancifci prudentiam,no
negauerimmodoidquoque concédât, ex eifdée-
tiamfummam hauririperniciam,atque vt alicubi
canit M artialis-Sunt bona multa funt mediocria
multa funt mala multa.
De Rethorica.
Caput VI.
D Er R H E T O RIC Ai
"jr-j Hetorica vero qugiis próxima eft,arsfit nec Rhei®
'Jt^ne inter grauiffimosviros certatur, & adhuc rica
lub íudice lis eft.Ipfe fiqdem Socrates apud Plato-
né firmíffimus rónibuseam nec artem,necfcientíá
c5tendit,fedfagacitatem quandáípfamijnec prœ
clarem nec honeftam gnimo turpë illiberalem,ac
feruilëadulatione.Sed & Lifias:& Cleätes & Me-
nedemus,cenfuerut eloquentíá nulla arte pofle c5
tineri,fed a natura duntaxat proficifci,qug quemli
bet doceat dú opus fit blandiri:& res fuas enarrare
argumentifq; firmare,atq; veram pronunciations
memoriam,pulchrumq; inueniédi modum,non ni
fi a natura proficifci,quod ipfum in Antonio Ro-
manorum oratorum pricipe vifum eft.Quin & cu
ante Thifiam,Coracem,& Gorgiàm nullus adhuc C0^0-
rhetoricçartéfcripferitautdacuerit,multostamë "er^a
ígeniibonitatefuiíTeeloquentififitnos.Prgterea cu dehne
arsdefiniatur elfe colledio prgceptorumadvnum rfieto~
finemtendétium,adhuc certátrhetores quisillius rlc?
finis fit,an perfuadere,an benedicere,nec contenti
veris caufis,nouas & fiólas et excogitant. Pneterea
tot thefes, hypoteies, figuras,colores,duítus, cha-
raileres,fuaforias ,c5trouerfias,decIamati5es„pœ-
mia i finuationes,beneuolentiç captíones, artifici-
ofiffimas narrónes íuenerunt,vt vix numerare fuf-
ficiat, & tarnen Rhetorics finem faitum eíTe ífi-
ciantur .Hanc Lacedçmonesoino reprobarunt, Lacedç
eftimantes proborumhoim lermonemnó ab ar- mbibus
te,fed a peítore profic'fci oportere. Antiqui et Ro n5 ¿>ba
manifero admodñrhetoresin vrbem admiferunt ta Rhe
cumq; poft multam controuerfiam oftédere Cice- torica,;
ro conatus effet orandi facultatem no tarn ab arte,
C
DE rhetoRîca:
<| a prudétia proficifci,atq; idirco opus de gfeáoj
oratore lcripfiffet,tâmen ille orator qué ipíe velut
exéplaribi fabricar,no omnibus probatus efhquia
& Bruto ipfo Angularisintegritatis viro admodum
fufpe&us vifuseft,femperq; vicitfentétia rhetorfi,
benedicendi precepta hominum vitf plus offrcere
quam prod eile: atque vt liceat verum fateri, coftat
notam illam ac omncm rhetorice dilciplinänihil
aliud effe,quam effentationisadulationisq; (& vt
quidam audaciusdicunt)mentiendi artificium,vt
quod rei veritate efficere non poíFit,perfuadeat fu
co orationisquéadmodum dePericlefophifta ait
periclis Archidamu>(vt autor eft Ennapius)qui interroga-
dicédi tus,num effet ¿lio potetior,relp5dit:EtfiPerichdes
facul- in bello a me vidus fit,ea tarnen prxditus eft dicen
tas. di facundia, vt cum de ijs ratiocinetur, non vi -
Carnea ótus fed viíior appareat:atq; de Carneadeait Pli-
des. nius,q> ipfo argumentante quid veri effet,haud fa¬
cile diicernit poterat.De eodem traditum eft,q> cu
pro iuftitia muí ta publice eleganter & fapiéter díf
feruiffet. poftridie non minore doftría atcp copia
contra iuftitia peroraffe.Erat apud Syracufas Co
rax rhetor,vir acuti ígenij,& ligua: promptioris,
qui banc artem mercede docebat,ad hunc acceffit
Tifias cum promptam mercedem no haberet,pol-
licitus eft duplicem poftq ille cum docuerit rheto
ric - m,que Corax hac coditione fufcepit & docuit.
Hanc T¿fias cum didiciffet, de pretio magiftrum
circüuenire ftudés,interrogauit Coracé quid effet
rhetorica,quo refpondente effeftricem perfuafio-
nu,in prçceptoré fie argumentatus eft : quodennq;
igitur de mercede dixero,fi tibi me nihil debere g-
ÖE RHETORICAL
íúafero,nihil debeo,quia no debere perfuaíí: fî no
periuaiero,non debeo ét,quia me fcireperfuadere
non docuifti.Tum Corax hoc argumentum in Ti
ííam retorquerevifus:Quodcunq;(ait)ego quoque
de mercede dixero,fi nieaccepturumperfuafero
accipiam quoniá gíuaíñfí non perfuafero,etiam ac
cipere debeo,quoniam tantum difcipulum erudi-
uiqprfceptorem fuperaret His antiftrophisargu
mentis eoscontendere audientesSiracufani, excla
maueruft: Mali corui malum ouum, fignificantes
mail prçceptoris peiorem difcipulutn.Haud abfi-
milem hifloriam tefert Gellius de Protagora fo-a
phi,lia & Euathlo eitisdifcipulo .Atq fcire eXa&e
ornate,grauiter,& copiofe dicere pulchru & dele-
ftabile ac femper vtile eíl,nonniíquam tamen tur
pe & importunó,fçpilfime vero periculolum,fem
per ant fufpeítum eíbquocirca Socrates ipfe rheto
res nulla fftimatione dignoscenfet, nec qui vllani
in bene inftituta repub.debeant potentiam obtins
re:& Plato illos a fua repub. cum tragicis htftrioni Incottt
bus St poetis fimul excludendos cenfuit, nec iniu- moda
ria.Ná hoc artificio nihil piculofins ciuilib9 offici reipiib.'
is,ab hoc prguaricatores,térgiuerfatores calumni- ex rhe-
atores,fycophanta:, 8tcftera huiufmodi fcelerata: torfca
lingua: hominum nomina defcendunt. Hoc enim
prsditihomines in ciuitatibus pleruncjícdniurat,
acfeditionesmouét,dumhacartifîeioialoquacita
te alios decipinnt,alios mordet,alios cauillát blan
diuntiit alijs,ací innocentes tyrannidé qiiandam
fibi vfurpant. Hie rede dixit Euripides', tyranni
cum quôdda eíTe multa feife dicere : 8t Aefchilús
ait,Malum omnium turpiffîmum effedico compo j
......
de rhetorica:
fitosfermoe£:& Raphael Vollateranus hiftoriaru
& exemplorum ftudiofiffimus fatetur,collatis quç
cunqueaudiuerit,quçq>legerit veterum Si recétio
rum exemplis,pauciffimos viros bonos reperirie-
loquentes.Nonne eoipfo ingentes refpublicefçpe
grauiter vexatç,fçpepenitusdeletf funt. Exemplo
iunteius rei,Bruti,Caffij, Gracchi, Catones, Ci¬
cero, Demofthenes,g vt omnium habitifunt elo-
quétiffimi,ita femper fuere omnium feditiofiffimi,
NamCenforius Cato quadragefies accufatus, ipfe
feptuagefiesac vitra alios reos fecit,tota ftate fuá
infanisdeclamatiombus reipub.tranquillitaté per
turbans.Alter VticenfispuocatoCçfare libértate
Romanafn fundituslubuertit. Non minus Cicero
Antonium in reipub perniciem ,puocauit, & De¬
mofthenes Philippú in detrimétum Athenienfíum
nullus deniq; reipub.ftatus ab hoc artificio non eft
aliquando eueríus,nullus ab eloquenti® vitio fi au
res prgbuit reftitit illgfus.Perinde per multum po-
teft in iudici;s fidutia eloquetiç,hac patrona defen
dunturmalç caufe.Sí nocensreus eripitur legis pe
riculo,hac accufante fepe innoccns damnatus eft:
nec vllus vnq co artificio tam defenfus cxtitit,quin
Ijfus fit qui ex diucrfo erat,M . Cato Romanorum
prudentiffimus vetuit tres illos Athenienfium ora-
tores,Carneadé,Crytolaum,Diogené,inRomaná
vrbem publice audiendos admitti, quia tam acuto
ingenio,orationisfacfidia,ac valida eloquetiapr®
Demo diti eilet,vt facile poíTent çqua & iniqua perluade
fthenes re,Conftat de hoc gloriatfl apud amicos olim De-
pfuade mofthenem,fefe quado liberet pofteiudicumfeu¬
di gitia tentias ad fuam voluntatem cóuertere artificio fer
DE RHETORICA
moniis,ad cuiusarbitrium Athenienfibus cum Phi
lippo fçpebellu/çpe pax fuit.Táta illi vis erat elo
quentis I concitandis,fedandisq; aiorum ac voluft
tatumaffe¿libus,vttanquam ciuium fuorum ipe-
riumhabensjillos quovoluerat vertere dicendo,
confimilem ob rönem Cicero Roms aplerifque Cicero
rex vocatuseíl ,qa fenatum quouis vellet verte- rexvo-
retdicendo orationefua oía regens.Híc apparet catus.
rhetoricam non aliam eile qua perfuadédi&mo Rheto
uendorum affeiluum artem,îubtili eloqo, exqfito rica qd
fuco,8c fubdola verifimilitudíerapientem aíosí-
cautorum eafqueducentem Í captiuitatem erro-
ris,peruertendo fenfum veritatis. Quod fi natura:
beneficio nulla resn5 vera voce exprimitur, quod
peílilétiusq verborumfucatorumiludium ? Veri-
tatisfermo fimplex eil,fed viuusSc penetrans & di
fcretor itentionumcordis,Sctanqfecuris acgladi
us anceps oía artificióla rhetorú entymemata fa -
eile diífecans 8c abfeídens,H!c Demoílhenes qu5 pjjot-
reliquos quofeunque ex arte dicentes facile conte cjemQ _
neretjvnum Photionem vera & adre pertinentia ß^eni
fimpliciterScbreuiterdicentemmetuebat, ideocg ^
orationum fuarñfecurí nuncupate folebat,forte n¡¡.
nouerát hçc prifci Romani(q teile Suetonio)rhe- pjic¿ta
tores bis Roma ciuitate,femelfubC,FannioStra- K
bone,&M.Valerio MeíTala confulibusfemel iterú m._
fub Cn. Domitio Enobardo Sc L. Licinio CraíTo j
cenforibus,publico ediíto eiieiétes,tertio fub Do
mitiano íperatore,vniuerfali fenatufcófulto 8c vr
be Roma,Se tota ífuper expulerut Italia, Atheni-
enfeseostanquam iuílitie peruerforesforo prob i
buerunt,ac Thymagoram,quod iter officia faluta
C iii
, DE RHETOR ï'CA'
tiotiís Dario regí more gentis îllius adulatus fuifiet
capitahfuppIicioaffecerut,Pepulerunt Lacedçmo
nil Ctefiphoné,eo quod fe iaâarat dare quauistotú
Lacedf diempoíTe dicere.Nihil enim apudülos magísin-
monis uifum quam curiofum hoclinguç artificium,eorú
pulfqi. quibus ventas proferendi nulla cura eft,fed opus
niodicû proponétes, îîlud orat.onis lenocinus &
verborumampulhsexcalere,Stdicendi dulcedine
decipere ánimos auditoru, illoíq; lingua fuá reuin
âosducereab auribusuamq; palameft nulloshoc
artificio faítosmelioresjcópluresautem deieriores
¡ reddrqui fi de virtutib9 comptius dicere poífent
longe tarnen videnius elegantiores,efTe feliciorifq;
eloquétif ad defendendos errores,ad fem/nandas
lites,ad excitandas faíliones,ad congerenda conui
tía,malediíta,calumnias,quam ad reconciliandam
Rheto pacem,concordiam, tráquilitatem, atq; ad precá
ricah» ftaui charitatem,fidem,religionem.Porro hoc arti
reticos ficio confifí plurimiab ortodoxa fide defciuerunt
efficit, ac fchimata, fuperftitióesq; ac herefes hinc
pullularunt,dum nonnullifcripturáfacram,eoq>
eloquëtiç Ciceronianoq; lepore careat,itaafperná
tur, vt cum ethnicorum fucatis argumétorum per
fiiafionibus,cótra catholicam interdum veritatem
fentiré.Oupd de Tacianishereticisin primismani
feftumeft,& iis,quos Libanius fophifta, & Sym-
machus orator idololatriç defenlores, atq; Celfus
Africanus,& íuhanusapoftata,contra Chnftñ ma
gnis rhetorifmis inlultantes fe duxeruntte quorum
pernicíolo acblafphemo eloqo,multas pfuafionú
argumetationes acceperunt h çretici, quasin aures
hominumfimplicium immittétes,totos feduxerüt
¡DE RHEToRICA
averbo veritatis: led quid veterum hçreticorum
exemplis infiftimus, noftra téporafpeiiemus.Qui Hitbe-
funtducesgermanicarúherefum,que abvnoLu- far-rjifi
therofufcepto exordio hodie tá multa funt,vt fe- tonce
reíinguljciuitatesfuam peculiarem habeanth.gre- oer¡t:
fim, nonne autores illorum homines difertiílimi *•
linguç eloquentia & calami elegantiainitruäi, Sc
quos anteannosaliquosa linguarum peritia,a fer-
monisornatu,adifcendifcribendiq; proptitudine
fic laudatos vidimus,vt nihil illorú laudibus potu! f
ietadiici : hodie videmus capita Sc principeshçre-
ticorum,ita funtadhucmultiqui eloquëtiçdediti Cicero
dum volunt Ciceroniani fieri,efficiutur pagani: Sc niani.
qui Ariftoteli 8c Piatoni impenfius iludent,fiunt
illi quidem fuperftitiofi,hi vero impii. Omnes au-
temilliquicunqueprfterfimplicia veritatis verba
otiofos fermones in aures hominum effundunt,
aiTifient in indicio rationem reddituri de iis,qu:e
vane coniecerunt 8c mentiti funt aduerfus deum.
DeDialeilica.
Caput, VII.
SVCCEDIT ISTIS IN SVBSIDI Dl-a;Ci
umdialeibca, 8cipfa quidem non nifi conten
tionisactenebrarum artificium eft, per quam
reliquf omnesfcientie obfcuriores accognitu
difficiliores redduntur: atq; hec etiam fefe lógica
videlicet dicendi 8c ratiocinandi leientiam vocat
Milerum profeSto 8c irrationale hoim gen9, fi abf
q; hac difciplinasnefciat ratiocinari: häc fameSer
iiius Sulpitiusomnium artium maximáeíTe dixit,
8c quafi luce ad ea quç ab aliis doceátur,cú ipfa(vt
ait Cicero)re vniueriam doceat diflribuere in par
C iiii
F
DE DIALECTICA
tes,& latentem definiédo explicare, interpretendo
obfcuram explanare,ambiguam contemplan & di
ftinguere,atque regulam de iis omnibus tradat qua
vera & faifa iudicentur.Prçterea pollicentur díale
¿tici fe cuiufij rei eífétíalem,vt aiut, definitionem
pofleinuenire, tarnen hancnullis vnquam verbis
prfftarepoíTunttam lucidam ,quin çque nefcius
maneat animus,quin dicat quisidiotç pro homine
animal rationale mortale, minus intelliget,quáfi
dixiffet hominem.Plura de his fcripfit inter latinos
Bœtius,cuius opera non habentur, fed prçftât o-
Nullai. mnibusquç fcripfit Ariíloteles, predicara enta,ele
aut per chos,tópica,perihermenias,analítica,& reliqua,
paucx quern fecuti Peripatetici opinantur nihil ftareaut
vere fciri poffe,nihil quod fyllogiíTendo probetur per
demon demonftrationem, earn videlicet quam depingit
flratio Ariftoteles,fedtamen nunquä indogmatibusob-
bes. feruauit cum omnes luç argumentationes ex pra>
fuppofitisabeodeducantur, qué fecuti omnes ifli
fciétiaru pollicitatores ,ha<Sen9 nulla aut pauciíTí
mas veras demöftratiöes dederút,nedum in natura
libusjfed omnes deducunt illas ex preacceptis, aut
abfuo Ariflotele,autabs alio quiillapriordixerit.
quorum autoritatem feruant fibi pro principes de
monftrationis,verá aute demoftrationë,quç face-
re debeat fcientiá,docet Ariftoteles eá eífe,que fit
per quidditates,vt loquííturDiale¿h'ci,per propri
as rerú difieretias nobis occultas & ignotas. Ait ífu
per demóftrationéex caufis fieri,exiiquç funtde,
perfe,&fecundú quod fpiiim,que quidá enuntia-
tionescum fintcóuertibilesfeadinuicem inferen-
tesjtamen ait non dari nec concedí demóílratio-
DE DIALECTICA,
nem circularé ex caufis. Siitaquenunc principia
demóftrationis plurimum ignota fu nt,& circula¬
do non admittetur,certe nulla indeautpauciíTima
eacgincerta haberipotefl fcientiatcre'dere ení o-
portebitdemonftratis, per fragilia quçdam princi
tpia quibus aut propter precedente prudentu auto-
ritaté,' velutinotisterminisaftetimur, autquos ex
periétia comprobamus per fenlus,Omnis enini no Notifia
titia,vt aiunt,ortum habet a ieníibus,& experimen £X
tumfermonum verornm,vt ait Auerrois,efl,vtcon j3US Qrj
cordent féfatis. Et illud noti9 eft & verius in quod tur
pluresféfus conueniunt, ex féíibilibus itaque eo-
rum fententiamaducimur,ad omnia ea quça no¬
bis fciri poifpnt. Iamenimcumfenfus omnesfçpe
fallacesfuntjCertenulla nobisfynceram probare
poffiint experientiam pneterea cumfenfusintelle-
¿hjalemnaturam nequeát attingere, & rerum in¬
feriora caufte ex quibus illarum nature,effedus, &
proprietates feu paifiones dembftrari deberét, fint
omnium confenfu noftris fenfíbus penitus ignota;,
none couincitur veritatis via fenfib9 eife preclufa?
quare etiamomnesillgdeduäiones&fcientie quar
in ipfis feniibus radicitus fundata: funt, omnes in-
certeerunt, & erroneg, &dubiç. &fal laces, Q_n<e
ergo nunc vtilitas dialeiticç,quisfru<3:us fcientiïî-
cf illius demonftrationis ex principiis & experimé
tis quibus cum veluti notis terminis affentire necef-
fe eritínonneiáipfa principia & experimétata ma-
gis fcientur quam demon ftrata,fed hgc ars niic pau
loremotius nobis repetenda eft. Dialeftici decern
numerátprgdicaméta quevocát genera generalif prçdf-
fima,hçc funt:fubftátia,quantitas,qualitas,relatío, canieta
*3. de dialéctica:
quatido,vbi fitus,habitus,a¿tio,jaaffio,quíb9 oía c5
p ,, flare putar.t,& intelligiqufcunq; intotovniuerfo-
r> a" *¥orbicularimundocótinentur.Traduntinfuper
cabilla qUS ¿e jpßsac ear- partibuS prfdicentur, quin¬
qué vc3:genus,fpeciem,dift"erentiam,proprium,ac
Cauff cidens,quç ob id prfdicabilia noíarunt. Porro in-
rerum uefterunt quatuor cuiuflibet rei caufas,materialem
formalem,efficiétem & finalem, ex quibus omnia
rerum veritatem & falfitatë lele íuenire polîe arbi
trantur,quadam infallibiIi(vtputant)demonftra-
tione,hoc eft,fyllogifmo,qué altero trióordinó,
vt vocant,figurarú fupra vndeuigíti modos efleo-
Svllo- portebit.Component autem omnem fyllogifmum
eilm ^ue demonftrationem ex tribus terminis,qui funt:
fubieCtum qua;íiti,& dicitur minor.alter prsdica-
tum qu;efít¿,& d c:turmaior:terti9 eft medió inter
vtrumq; pa rticipäs:&iuxta hos,duas formant pro-
pofítiones ,quas prxmiflas appellant, maiorem &
minorem,ex illis tandemnafcitur conclufio.f.de
altero ad extremum : Alterumtanquam a limine
ad metam procurrentes.Hoc totum eft egregiumil
lud artifició,ha:c eius funt extrema confinia quibus
omnia combinare,diuidere,& cocludere opinátur
perqufdá quf refellipofleipoffibile putantauxio
mata,atq; hxcfuntlogici artificij portetofa, & al¬
ta myfterla magnoq; labore exquifita, a magiftris
fallacibus,quftanq occulta qufdamSí arcana non
oes profiteri licet,nec difcere,nifi illos, qui grades
mercedes ,p illis preftare poíTunt,magnifq; fumpti
bus autoritatéhancfibi inter fchplafticos coeme-
rint.Deniq; ij lunt coró canes,haíc illa retía qulb9
(¡lloró opinione)reró omnió fíue naturf fubiefla-
JP
de sophistica:
ruTiijVt phifica,fiue natura ipfam comitantiutn,vt
mathematica,fiue naturam ipfam cjuodámodo íu-
perantia5vtMetaphifica,venantur veritatem ,qu¡í
tarnen eo artificio iuxtaP . Clodii atque Varronis
prouerbium nimium, altercando amittunt, atque
fejciuntduntaxat veteru dialeóhcorum confinia.
DeSophiftica
Caput. VIII So
Edlongeplura prodigia maioraq; porteta lis ^^
S addidit recentior fophiíla< ñfchola,deternú
norupaíTionib9,de ífínitio,dec5paratiuis,de
iuperlatiuis,dediffert aliud ab,de ¿ncipit & de fi¬
nit de formalitatibus,hçcceitatibus,infantibus,am
pliationibus,reftridionibus,difiributionibu,,inte-
tionibus,fuppofitionibus,appellati5ibus,obligati-
onibus,confiequentibus,indilTblubilibus exponibi
lib9,reduplicatiuis, exclufiuis,inflantiis cafib9,par
ticularifationibus,luppofitis mediatis & immedia-
tis,copletis& incompletis, coplexis & incöplexis,
& ceteris intolerandis vanisq; vocabulis, qugtradu
tur in paruislogicahbus,quib 9omnia quecüquere
ipfa faifa funt& impoíTibilia,vera effe facile cóuí-
cent:&contra quicúq; vera futvelutex eqiioTro
ianoerumpentesjiimachinislubitoverboruincé
dio acruina vafabunt Sunt rurlusq non riifi tria °P
prçdieamenta recipiut,nec nifi quas fyllog;fmorü a rura
figuras,&tantuo¿loilloru modos probat-moda- co^tro
les autem propofitiones,c5cretosinfuper & abftra uerjli£
¿los términos rideant,nec défunt qui vndecimú nu
merentprçdicamentum,& quartana fyllogifmorú
figuram augeantq; prfdicabiliutn & caufarumnu
merújtotq; inuictas & Scoticasfubtillitates inucxe
1
DE SOPHISTICA
rnnt,vtCleátis,Chryfippiq; argutia:,cú Daphitg,
Euthidemi, Dionifiodori circumuentiûculis,peni
So phi- tus craiTg ruilicaneq; future fint,fi cumiisnouisfo-
fttcç phiilarum noftrorum inuentis côferantur, in qui
fruítus busnuncpaiTim ferme omnis fcholallicorum tur¬
ba cummifero labore ac damnabili iludió occupa
ta,nil magis agere videtur,nifi vt difcat errare, ac
perpetuis diglationib9 explicada veritaté obfcu-
riorem reddere vel amittere,quorum tota difcipli
nanon aliud quicquam eíl quácaptio qugdam,
ex deprauatis verborum diítionibus fubdola qua-
dam cauillatione peruertens vfu loquendi, Se vim
inferes lingue quam ignorât, tranfuertens verita-
temfecundum veriiTimilem expofitionem,quorú
gloria non niiiin c5uitiis8c ílrepitu fita eil,vt qui
nontam viitoriam appetant quam certamen,nec
veri inueniendijfed altercädi propofitum fit,adeo
vt inter hos primas partes teneat,quicunq; clamo-
fiiTïmus eil ScimpudentiiTimus, Sc lingua: fremitu
audaciiTimus. De quibusait Pctracha: fiue isilyli
optím9 pudor,fiueignoratii côfeiTio eil,linguaimplaca-
înter biles funt:calamon5 contendunt,noluntappare-
lopht- requamfriuolafuntquibus ornätur-.ldeocp more
ltas. Parthicofugitiuampugnam exercent,Sc volatilia
verba iaâantcs,quafi ventisvela committunt.Hi
funt enim quos Quintiiianus dicit in dilputando
mire callidos,cum autëabilla cauillatione difcef
fcrint,non magis fufficere in aliquo grauiore a du,
quá parua qua:da animalcula qua:in anguiliismo
bilia campo deprehenduntur, itaqj campü timet,
verüq,- eilillud diuerticula Sc áfract9 fuffragia eiTe
infirmitatiSjVt qui parúcurfu vacent flexududát
DE SOPHISTICA
Sic & Sophifte metuuntjfuL notariis,& collatisli-
bris,& autoribus pugnare,fed folius memoriç lin-
guç viribus,fugitiuis clamoribus, non ad calamos,
fed ad ob liuiofas aures c5certarevolut,nec referre
putant qua quifque ratione vtatur,dummodo in-
ftantiam det,nec curä dum quicquid fentiat autdi Verbo
cat,modo loquatur & ftrenue contendat Nam qui fifophi
verbofior eft,is inter eos videtur doctior,ii pradti- ftç.
giis circumeunt fcholas & plateas,& menfas, qua>
runt çmulos,quos vt congrediantur inuitant, in- Alter-
ftant,infiliunt,fi congreditur St vrget ad diuerticu cadi li¬
la prolabuntur,& latebras qugrunt,& ad vfttata re bido io
currunt,tot facientesanfra¿tus,ac laberynthum cir phifta-
cumiri oporteat-.quod ft quis nolit aut pigeat cum rum.
illis decertare,fubdola aliqua interrogati5e,& qua
quis non optima cognitioneinquifiuit adgrediun-
tur,vt fie v el ex improuifo relpondétem d e errore
conuincant,autfcire fe negantem verecundif reií
faciant 8t explodant,atq; ipfiin vtranq; partem do
¿tring vendicent gloriam. Sed quos frudus nobis
in ecclefia Chrifti peperit pariatq; dialedica cum
fuis Sophiftis fpedemus, qui non a (Temientes diui—
nçtraditioniillamcompofitis, & ex fallacibusfen
fibusdedudisr5nibusconfundunt,quibusdum ni-
mium credunt recedente luce veritatis,fuccrefcunt
tenebtœ, quibus penitus obuoluti & excaecati,fa-
dique magiftri & duces ctecorum, multos fecum
iis falfis argumentationibus ac apparentibus ra-
tionibus trahnntinfoueam,femperqueignoran-
tiç profundum,errorumque pelagus innatantes fer
pentum more lubrici fraudulent]'« & fedudionis
verbis fubiuuolantes,imperitioresfeducunt adere
dë sophistica:
dendum figmentisfuis,& extollentes ea^erfuade-
re audentfacratiflimam theologiam, fine lógica,
fine dialeâica,fine rixa,fine altercatioe-sfine fophif
Díale- matibus confiare non pofíe. Non ificior dialeâi-
âicaq- cam adfcholafticam exercitatíonem eonferre,íed
ten9vti ad theologicam contëplationem quid conférât no
lis. video,cuius fumma dialéctica eft í oratione confti
tuta.Nequeenivana^miiTionepoilicituseft nobis
CKRISTVS íquiés:Petite & accipietis Itaquepri-
ufq cótentiofifcholaftici fuam dialeâicam difcát
ifti Ghriftifidelesab ipfo magiftro veritatis ipetrat
omnem neceflariam veritatem.Prçterea dialeâica
per varias ambages tan dem non altius pertigere po
teil q ad philofophiam,fed per fidelem orationé
reâa & certiffima via cofcenditur ad fummam di-
Diale uinarum atq; etiam humanarum rerum fapientiam
¿ticah Erant igitur quicunq,- dicunt dialeâicam hanc efle
retico- euertendorum hereticorum machinam oím poten
rumro tilTimam,cum re vera ípfa fitrobur oím hairetico
bur rum:hacartefleti quondam ArrinsSi Neftorius
Iiœretici,tam impudenter defipuerunt, vtille di-
ucrfasper gradus& témpora in Trinitatefubftan-
tias aiTereret,alter M A RIA M virginem theoto-
con efTe negaret,quia diuinas operation es logicis
fophifmatibns metiri prefumpferunt,plus Arifto-
telisobferuantesdialeâicafophifmata,quà diuine
fcripturœaîaduertentes verba,Oía namque(vt ait
Hieronymus)hereticorum dogmata fedemfibi 8C
requiem inter Ariftotelis & Chryfippi fpineta re-
periunt,indeEunomiusprofert, quodnatum eft,
non fuit antequamnafceretur.Inde Manicbçus vt
deum liberet a conditionsmalorum alterum mali
DEPARTE L VL II;
inducit autorem.Inde nouatus fubtrahit veniain,'
vttollat pœnitetiam.De illisfontibusvniuerfahç
reticorum dogmata,argumentationum fuarum ri-
uulostrahunt.Nam cumnullusfermofitquinô re
cipiat contradi<ftionem,nec vlla argumetatio qua:
non poffit per alíam fubuerti inde eft quod ad nul
lum finemfcienti£,adnullamcognitionem verita
lis,per dialeíticas difputatiôes holes peruenire pof
funt,fed & multoscontingitdeclinare a veritatei
hçrefes,dum fpeciemfibivalidiorísveritatis logi-
cis argumentationibus reperiffe le credunt, aut lie
hçreticos reprobant,vt ipfinihilofaniora reftitu-
antrquarePlato ipfeferoadmodum voluitdialeâi
camattingí acuftodibus,eo quodhfc in vtranque
partem différât,& minus firmas reddat de honefto
aut inhonefto rónes.H je de dialéctica haítenus.
De Arte L V L IIJ
Caput. IX.
INuenitautem Raimfidus Lullius recentioribus
teporibus dialeifticce haud abfimilem prodigio-
fam artem,per quam táq olim Gorgias Leonti-
nus(qui primus in conuentu literatorü hominfi
pofcere aufus eft,qua de re qüifq; audire vellet") de
quouisfnbieftofermone,abunde quis valeat diffé¬
ré, atcpinucnire quadá artificiofa noim ac verbo-
rum perturbatione,atquein vtramq,- partem de oí
fermonecuriofohocplnfq eleganti artificio,gár¬
rula locacitatis oftentationedifputare neq; vllum
vincendi locum alijs relíquere,& res minutiffimai
1
DE ARTE MEMORATIVA.
& pufillas in immerfum dllatare.Sed hg c altlus tz
Agríp peterenon eft necefl~e,nos ampia fatíscommenta¬
pa com ríaínhácartemdedimusalibi,verum nolo hgca-
menta licui fucumfacíantin artificio admodum leui,qd
ria í ar &fiín eifdem extollere vífi íumus, tamen resipfa
té bre- palam fe fecit,vt opus non fit circa hancmagnope
ne Lui redepugnare,hoc autemadmonere vos oportet,
Ii. hanc artem ad pompam ingenií & dodring often
tationem potins quam ad comparandam eruditio
nem valere ac longe plus habere audacia:, quam ef
ficacig*Eiïe prgtereatotam ineruditamac barbará
nifi elegantiore quadam literatura adornatur.
De arte memoratiua.
Caput. X.
Ars me ^'busadniimeraturetiammemoratina
morati 1 1 ah Cicero)nihil aliud eft quam idu
ua _ dio qii£edam,& prgceptionis ratio,locis &
ímaginibustanquam membrana conftans,& cha-
raderibus a Sí monide Meliton e primu excogitata.
Deínde per Metrodorum Sceptium perfeda ,ipfa
tamen qualis qualis fit,fine naturali memoria perfi
ftereminime poteft,quamtot fgpiffime moftruo-
fis obtunditimaginibus,&(p memorig tenacitate
maniam & phrenefim nonnunquam inducat,dum
vc; naturalem memoriam innumerabilium re-
rum ac verborum imaginlbus praigrauans, nature
finibus non contentos,arte inlanirefacit.Hanc ita
que cum Simonides aut alius quiuis Themiftocli
obtuliftet,ait ille,obliui5is malle,nam multa me¬
moro quf nollem,obliuifcinon poíTum qugvellé,
EtQuítilianusdeMetrodoro : vanitas inquit,ni-
mirum fuit atqjiadatio,circa memoriam fuam po
US
DE MATHEMAT. IN GEN:
tius arte g natura gloríátis, lcripferut de ea Cicero
lib. rhetoricorum nouorum, & Quintilianus in
inftitutionibus,& Seneca,& ex recentioribus Frá-
fcilcus Petrarcha, Mateolus Veronenlis , Petrus
Rauennas,& Hermannus ßufeius, & alii,fed indi-
gni catalogo obfeuri homines per multi, & multi
häc quotidie profitetur,fed nö reperitur qui in ea
multú proficiat,& magiftri eius pro lucro infamia
ífpereportant.Solent enim ingymnafiis pleruncp
huius artis profeflione nebulones quidamíchola-
ribusimponere, acrei nouitate pecuniolam abin-
cautis emungere:deni<jpuerilis gloria eil often-
tarememoriam turpe & impudentis eil multarum
rerumleitionem inflar mereimoniorii ante fqres
explicare,cum interim vacua demus flit.
Demathematica in genere. Caput.X I. «,
SEdtëpus eft nunc de mathematicis difeiplinis 4
dicere,quemulto omnium certiíTime putatur
oés tarnen non nifi in doâorum fuoru,quibus
plurima fides datur.opinionibus confiflût: qui
etiam in illis nô paru errauerunt,quod & Albuba-
tarvnuseorumnobisatteftatur,inquiens:Antiquos
etiam vfqjpoft Ariftotelis tépora nô plane mathe
matica fciuifle, ciiq; oës hç artes circa lphericáfeu
rotundam,fíue figuram,fiue numerum,flue motum
jtotiíTime verfentur,fateri tandem coguntur perfe
âerotundûfphçricumnufquà, neq,- fecunduarte
reperirfneq fecúdum naturam,Atqhe difcipling
licet vel paucas,velnullasinecclefiahfrefes dede
rint,tamé quod ait Auguftinusnihil adialuté per*
tinent,fed magisin errorem mittüt,& deo auocant
atq;(vt ait Hieronimus)non funt icientiç pi^tatis.
matiea.
DE A RIT H. E f G E Ö?
De Aiithm etica.
Caput. XII.
INterhas prior eft Arithmetica, hoc eft numero
rum difciplina,qug matris quodammodo adeg
terasobtinet vicein,non minusiuperftitiofa qua
vana ac propter vilem numerandi pra£ficá,non
nift a mercatoribus auaritig caufain pretio habitat
traftat enim de numeris & eorum diuifionibus,
quis par,qnisimpar,quis pariterpar, quis pariter
impar,quisimpariterpar,quis fuperfluus,quis di-
minutus quis perfeftns,quis compofitus, quis in-
compofitus,quis per fe,quis ad alium.Item de pro-
portioneSt proportionalitate earumdemq; fpecie
bus.De numeris harmonicis & geometricis, deque
variisnumerorñ paiTionibus & minutiisatqucmo-
do fupputandi.
Degeomant/ca. Caput. Xllf.
" T\Enique arithmetica hgc nobis geomanticam
b. ' l_^/diuinationem ,& prçneftinas.teiTeras,Síta¬
los,a leas,& qnicquid eft eiufmodinumeraliumfor
tilogiorum progenuit:quauisgeomaticam omnes
fermeaftrologig adoptent,ob parilem iudicandi
rationemrtum quia vires eius non tarn ex numero
quam ex motu eliceant,luxta illud Ariftotelis di-
ftum in primo metheororum: Motnscglj eft per¬
petuus,& eft prineipium & caufa omniií motuum
inferiorñ. Scrrpferunt autë de hac ipfa ex antiquio
ribus.Hali:ex recentioribusGerardusCremonen-
fis,BarthoIomçusParmenfis,& quidam Tundinus
feripfi & ego quadam Geomantiam ab allis longe
diueriam,fedn5 minus fuperftitiofam, fallacenq;,
autfi vultis dicam etiam mendacera.
DE ALEATORIA;
De Aleatoria. Caput.X IUI.
A Rs item aleatoria, & ¿pía tota fortdega eft,
cuius quanto qui ftudiofíor,tanto erit&ne . 5 3"
quior & infclicior,dum alienicócupifceníia "a£ona:
fuá profund¿t,ncc vel patrimonii vllam re-
lierentiam tenet. Hçe ársmendaciorum, perjurio-
rum,fiirtorum, litmm, injuriará,homicidiorumq,-
materefi, vere malo-rum dgmonuinuentum,qu;e
excito Afie regno inter cuerfe vrbis manubias va
riafubfpecieínigrauitad Grecos, Hinc Tclíere,
calculi, tricolus,fen¿o,monarchus,orbiculi, talior-
chus vulpes:pr£tereaoíl"o cedrón, duodecacedrom
quibus no nihil diuinationÎsinciTepi!tatiir.Sunt&
quidicant Attalum Afiatícum artem hác ¿nueniffe
& ab artificio numerandiexcogitadle: e Romanis
vero memoric prodiíhim eft,Claudiñ ¿mperatoré
de illa librumcopofuiífe, cuius ¿píe atq; ante cu ni
AuguítusCefar ambo ftudiofiíTimi cupidiiîitniq,-
. extiterunt. Ars tota ¿nfamis,& omnium gentin legi
busxnterdi<2:a,quin & cobiló Lacedemoniusiun-
gendsfocietatiscaufa Corinthú legatus miíTiis, cu
ducesacfeníoresCoríthiorñ inueniíTetin alea lu
dentes,in lefio negotio rediit,dicens:nolle fe Spar
thanorum gloriara hac infamia maculare, vi dice
renturcum aleatoribusfocictate contraxiíie:táto
probro apud máximos quofqs habita eft,vt tergi.
Demetrio in lenitatis opprobrium taxillí aureia
Parthorum regí miífi fint:atq; tamen hodie regum
&nobiliumhic exercitatiíTimus tudusefi,quid lu
duseft¿imofapientia,eorum quifuerintinhac ad
fallendum damnabiüusinfiituti.
De forte Pythagorica. Caput XV".
D it
■■^~r
de sorte pythagoRica
"N "T Ecillud prçtereûdum cenfeo,quod aíTere-
S° tes bant pythagoric,'. & quod alii putant, ipfe
>'tha" etaamcredidit Anítoteles, literaria elemëtacertos
goncg puos p0flyere numéros, ex quibus per proprias ho
minii nomina diuinabantut,colleâis in fu m m á cu-
iuflibet literarum numeris,quibus collatis, palam
illi rétribuerut, cuiusfumma altera excefferat,lme
de bello,fiue de lire,fiue coniugio, fiuede vita aut
alia coniimilire quçfitùforet-.eaque ratione dictât
Patroclum abHeâore viftttm, ilium vero Acliil
leiuperatíi,quá rem Terétian9 tradidit iis ver lib9,
Et nomina tradunt ita literis fa¿la.
H|c, vtnumeris pluribns,illa fint minutis.
Quandoq;fubibuntdubia pericia pugnç.
Maior numerus qua ílcterit,fauere paímam
Pre (agía lethí mínima patere íumma.
Sic & patroclem Heélora manu perilTe.
SícHeítora tradunt cecidiíTe mox Achíllí.
lio roí- Etíunt qui fimíli computo promíttuntfefe ho-
copia roicopia inueturos,ficut de iis tradidit,nefcioquis,
perlor nomine Alchandrinus.obícurusphiloíbphus, qué
tes. ferunt difcipulum fmíTe Ariílotelis.Et narrat Pii-
nius Pytagorç muentis etiam illud attribui, pro-
priorum nominum imparem vocalium numerum
orbitatcs oculorií,claudicationes,confimilefue ca
fusportenderc.
Adhuc De Arithmetica.
Caput XVI
S Ed ad Arithmeticam redeamus : hanc Plato
amalodçmone vna cum talorum& alearum
ludo primum monilratam ait. Et Lycurgus
magnus ille Lacedemoniorum legiflator, illa
ilorni
de arithmetica:
ceu turbulentam è república iua eiiciendam cen-
fuit, Vacuum enim & inanem laborem depofcit, Se
ab vtilibushoneftifq,- negociis homines abftrahit,
ac de rebusfutihbus fa-pe magnisiurgiís cotendit. Arith -
Hincillud Arithmeticorum irrecóciliabile bellú, metico
vter numerus par an impar praifcrendusfit, quisin rú con¬
ter ternarium,fenarium,denarium,numerus ílt per trouer-
feâior.Itemquisnumerusdiciturpariterpar, cir- fia.
ca cuius diifinitionem Euclidem ipfum Geometnç
principem, non parum erraffe contendunt.Prgter pytha -
ea non faciledixerim, qua: Pythagoriea myfteria, goricc-
quasmagicasviresnumerisineffe fomniar.t, etiim tu c!emé
ab ipfisrebus nudatis: dicereq,-audent,nifiillis in- tiadenu
ftrumentis exemplaribufque mundum a deo crea- nieris.
tum iri non potuiffe,ac diuinorum omnium cogni
tionem in numeristanquam in regula omnium cer
tiffima contineri.Hinc ortifuntMarcimagi,& Va
lentíniharelesinnumeris fundata:, & ex numeris
progreffe,qnidiuinam religionem & innumerabi
liadiuing veritatisfecreta,fielep^r frigidffimosnu
merospoffe inuenire & enunciare prafumebant. Hçrcti-
AcceditiftisPithagorica tetrach's inter facramen- ci ex A-
ta habita, 8c alia pluraiisfimilia, ¿jila: omr.ia vana, rithme
fiâa,St falla funt,nec quicquamveri fu per eft arith tica,
meticis illis,nifi infenfatus acinanimatus numerus:
atque tamen hinc fefe diuinos homines agere arbi-
trantur,quod fciantnumerareffed hocegre illis c5
cedunt mufici,hunc honorem fuá: harmonio liben
tius deferentes.
^[DeMufica. Caput XVII. Mufica.
D E ratifica igituriam nobisfermo efto, deque
ex G re eis copiofe fcripfit Ariftoxenus, qui Sc
D iii
——
DE M VSIC A
animam mulîcam efle dixit : cuius documenta Boe
tiusdeinde latinistradidit : dico autem illam qua:
in vocum acfonorum modulatione confiftit,non
earn quam de metris & rythmis ac carminu fictioni
bus nuucupant que poelis eft,quç autore Alphara
bio,nontam fpeculatione ac ratione, qua furoris
i nia nia fertut,de qua fuperius dramus : verum ea.
quede modulationibus eft,qui eft concenlusner-
uorUm,aut vocum in fuos modos fine auriú offen-
I tione cofonantium agit ení de fouis, de inter uallis
de fiftematis genere de tono, de cômutationibus
ac modulationibus. Hac veteres diuiferein enliar-
Muficce monicam chromaticam, diatónica priorem auté
Paitéis (videlicet enharnomaticam)ob minis reconditam
difficultaté pro impoffibili eius indagine defer-
uere-.alteram vero ob 1 a fe i ii i e i n fa m i a m alpernati
iunt atq,- abducaruntitertiá vero fpeciem duntaxat
1 (tang mundane côpofitioni conformem periuafi)
admiierunt Sunt etiam ex veteribus,qui muficos
modos exgetnim vocabulisdiftinxerûtvtin Pliry
giü,Lydia.Doriû.quosapudPolymeftrem, &Sac<-
cadam, Archiuñgenere fuifle antiquiffimos con
ftat,quibus Sappho Lefbya(vtinquit Ariftoxen9)
quartum videlicet mixolydium fuperinftituit eu
iusinuentor5,aIii Terfandru,alii Pythoclidem ti
biciné putantLyfiasLâproclem Athcnicnfem au
torcm pofuit,atque hos quatuor modos veterú au
toritascelcbresnotaui'tjtotumcp aftruftionéency
clopediam vocauerût,quafi feientiarum orbé,c¡>
mufica omnes ampleftatur difeiplinas, ficut ait
Plato in primo de legibus muficam fine vniuer-
ftdifciplinatraftari non polTe. Ijater hos vero
DE MVS IC A
quatuor modos,Phrygium,quia diftrahit Strapit Phry-
animum,non probant,fed barbaricumporphyrio gja mo
ilium vocat,quía ad furorem & pugnas excitandas dulatio
tantum commodum.Ali) idcirco Bacchicií vocát,
vti furibundum,impetuofum,& perturbatum,cui9
modulatione,quam anapeílo pede declarant,Lace
dgmonios & Cretéles ad arma concitatos legimus:
eodem Timotheus Alexandrum Regem ad arma
incitauit,& Taurominitanus iuuenis narrante Bee
tio,domum in qua fcortum latitabat Phrigio fono
excituscomburerefeflinauit. Lydium etiam Plato
reprobat,vt qui acutus fit,& a modeñia Dorij rece
densjlamentationibus accómodus : verum(vt qui-
bufdam placet)etiam ijs,q natura hilares & iucüdi
iunt congruus.Hinc Lydos hylares & periueundos
populosijsmodulationibusdele¿]:atosfuerñt,quas
etiam Tufci Lydoru progenieschoricisfaltationi •=. ^ ..
bus adhibebant.Dorm ante tanqgrauiorem hone ' Q£j
flioremq; omnibus modis modeftum,ad grauiores jat¿onj¡.
animi affeilus & motus corporis aptum,& ad recle
ac bene viuédumvtilem,omnibus prftulerút: ideo oenUs"
apud Cretenfes:Lacedçmcnios, Arcades in magna
veneratione habitus.Imperator quoq; Agamenón
ad bellum Troianum profeiiurus Doricii domi re
Iiquit muíícum,qui ipondeo pedemulieré Clyte-
mneílráinpudicitia prob:tatec£ coferuarct.quare
non prius ab Aegyftho vitiari potuit,q ismuhcimi
priiisémedioípiefuAuliíTet.Mixolydiü verotra- jvifxoly
gœdijs&commiferationibuscongruum, Incitado ¿¿g mo
nis SC retraclionis efticacia habere,& m cero ris im- ^ulatio
perium teuere dicunt.His quatuor modis funt qui
alios fu d er adinuenerut,vt quos collatérales vocat
D iiij
I
de mvsica:
videlicet Hypodprium,Hypolydium,Hypophry-
gium,vt lint feptem totidem planetis correfpondé
tes,quibus Ptolomeus addit octauum hypermixo-
lydium omnium acutiíümutn,firmamento attribu
tum:verum Lucius Apulcius primo Floridorum
quíq; modos defcribit.Aeoliú,hyaftiú varió, lydiú
querulú,phryg¿5 beilicoíum, dorium religiofum,
His addunt alij Ionicum Iucundum & flondum. A
Martiauo etiam,iuxta Ariftoxenitraditione,quin
cp numerantur modi principales,& decern collimi
ti) ,Et licet hanc artem fuauitate nó módica habere
fateátur,c5munis tarnen fententia eft,atq; ipla ex-
Mufics periétia omnibus nota,eíTeillam viliú ac infelicis
vilitas. intemperátiscp ingenijhominuexercituum,&qui
necincipiédi,necfiniédirationem teneat, íícutde
Archabio tibicinelegitur,qui pluriscóducédus e-
rat vt defineret,q conducendus vt caneret.De qui-
Hora- bus tam ¿mportunismuficisfic ait Horatius.
'^er Omnibnshocvitiumeft cantonbus inter amicos,
monib. ^/""nnqiTamindncantanimum cantare rogati:
mufica Iniuffi.nunquam débitant.
merce- Hinc mufíca ipla ad pretium & íiipem femper va
nana, gabunda extint,& lenocinioru clie{bula,quä null9
vnquam profeííuseit vir grams,modeftus,pudicus
fortis,Ideoq; Crecí illos cómuni vocabulo Liberi
patris artifices,iiue(vt Arifl:oteles)dionyfiacostech
nicas,hocefl,artificesbacchanales appellarunt ,q
improbis elle moribus magna ex parte cófueuerút.
Vitam plurimum traducentcs incotinéter,partim.
Mufici etiam cum inopia,quy quidem vitia & gignit & au-
parafi- get/Pertarum acMedorum reges..muficos ínterpa-
ti. rafitos&hiílriouesreferebant, videlicet ex opere
DE MVS ICA
illorum voluptatë iïbi capientes,ipfos auté a&ores
côtemptui habentes,at<j Antifthenes ille fapiens, .
euaudiíTetIfimeniáquendamoptimum haberiti- -j 'tl"
bicine,homo neq eft in qui t. nn ri en im fi prohnsfo , e™s.
r^f,rihiren eiTet^nô enim vt dicitur,ars eft illa viri ,e 'j31
iobrij & probi,fed otiofi & iocantis. Hanc Scipio ^me 1
AemilianuSjCato , tanq a Romanis moribus alie- "uirQ"
náafpernabátur.Hinc Auguftoatq; Neroni pro-
bro datueft.,quodMuficam auidiusfe<ftarttur,Sed
Auguftuscorreptus quidé abflinuit,Nero aut per-
äpliusinfiequutus,ob hoccontéptuiludibrioq; ha- philio-
bitus eft.Philippus rex cu audiffet film quodá loco
iuaiiius ceciniíTe^obiurgatus eft. Nonne pudet, in- r j uiica
quiés,quodtäbeneficiascanere.fatisenimeftfiupq; aDOpq
principivirocanentibusalijsaudiédiotiú fupeífie tj|£.,,_
Non canitapudgrf eos poetas Iuppiter,nec pulfiat ma°
cithara,doáa Pallasdeteftatur tibias. Apud Ho¬
rnera pullatCitharœdus,prçbent aures Alciones
& Vlyífies. Apud V ergiliu lonat & cátat Iopas,au-
fcultant Dido & Aeneas Alexandro magno quon
damcanente Antiogonuspedagoguscicharem fre
git,abiecitcj;,lnquiens çtati tug iam regnare conue
nit3nó canere.Sed & Aegyptíj tefte Diodoro,mu-
ficam tanqua virorñ ánimos effœminantem prohi
bebant adulefeentes fuos perdificere. Et Ephorns,
tefte Pollibío,eam non nifi ad illudendos acfallen
dos hominesinuentá tradidit.At reuera quid imi-
tilíusquid c5ptembilius,quidfugxendum magisi-
ílistibicinis,cantoribus,acreliquigeneris,Muficis,
qui tot vocibuscanentium,prgcinentui,decinentm
intercinentium,occinentiñ,&concinnentium vni
'■'"i'farum auiumgarritusfuperátcs,venenata qua-
■ - —
DE MVSrCA.
dam dulcedine,velut fírenes hominum anirnos la-
fciuientibus vocibus,gefticulationibus,acfenispre
ftigiant at q; corrumpút.Quapropter Ciconú ma¬
rres atq; murus Orpheumi ipfutn ad pacaru vfij in
uidiam perfecute funt,quodmodulis luis maresef
fœminaret.Quod fi fabulis quidam autoritas eft,
Mercu- Centum lumimbus cinótum caput Argus habebat,
rius eni quç omnia tamévni9fiftulç modulofo fopita funt
Argii fi & extinäa. Atc¡í tarnen hic plurimúgloriáturmu-
ftule cá ficiifti^quafiipfifuprarhetoreshabeantmouédo-
tu deli- rum áffeCtuú imperium:quosinfuper eoipfoeue-
nitu oc xitinfania,vtipfosetiamceloscanereaffirmet,vo
cidit. cibus tarnen a nullo vnquam mortalium auditis,ni
fi forte quod muficisiftis,periuum euouae,feuper
temulentiam vel infomnium innotuerunt. Nullus
tamé muficorú interim é celo defcédit,qui vocum
confonanrias omnes nouerit,quic£ proportionum
induíiionesomnesinuenerit.Attamendicunt arte
eíTeconiiimmatiffimam, &quçomnes ampleíla-
tur difciph'nas,necfine vniuerfadifciplía traâari
peffít,etiád¿uinationisvim ilIitribuentes,quacor
poris habitudines,animkp afteítus & mores homi-
nñ per ipfam iudicentur.Jed & dicuntarte effein-
finitam,nec vilo ingenio exhauriri pofle,fed ídies
illam pro cuiufipcaptu nonos dare moduIos.Pro-
- - '|Ca' ptsteaq; no male AnaxilasrMufica per déos (inqt)
1 ' perindeatq,-lybiaiemperquotannis,nouamqua-
piam feram parit. Hanc Athanafiusob vanitatem
fuá interdixit ecclefiisdedAmbrofius ceremoniarú
&pompç appetcntior,ecclefijsinftituit cancndi Sí
plallendi vfum.Auguftinusveroin medio herens,
inde fibihaudnon difficile dabin ortú eíTeincon
wm
DE S ALTAT. ET CHOREIS*
feíTionibusíuísmeminit.hodie vero tanta in eccle
Eis mufíce licentia eft,vtetiam vnacú mille ipfius
canon éobfcœnçcjueq; catiuncnle interim in or
ganis pares vices habeät,ipfacp diuina & lacre ora
tionñ preces,coduvtis magno ere lafciuis muficis,
non ad audicntíum intelligentiam,non ad fpiritus
e!euationem,fed ad fornicariam pruriginem, non
liumanis vocibus^fed beluinis ílrepitibus cátilant
dumhínniunt difcStum pueri,mugiuntalii teño
rem.aliilatrant contrapunólum, aliiboant altura
alii frendent baíTñjfaciuntcpvt fonorum plurimñ
quidem audiatur,verborum & orationxsintelliga
tur nihil,fed auribus pariter & animo iudicii fub
trahitur authoritas.
Defaltationibus& choréis,
Cap, XVIII. Saltati
ADmufícam fpeâat etiam faltationum Eue ones &
chorearum artificu puellis amatoribufquc choreg
longe gratiffimum,& quod magna cura di-
feunt,& in medias noítesEne íatietate pro-
trahunt,fummaq; diligentia obferuant,v t &ad ly-
rçtympanicj; actibiarum números, cópofitis gefti-
bus,moderatilq; inceíTibusfaltent,acrem omnium
ílultiíTimam,& infania quadam haud abfimilé,pru
dentiíTime,vt putant, fcientiffimeq; peragar.t, qua
nifitibiaru cbcetus teperaret,&(vtdicitur') vanitas
vanitate cómendaret,nullum choreis fpeâaculum
ridiculum ac inconditü magis,hxc laxainen petu-
lantiearnica fceleris,incitamen hbidinis, hoftis pu
dicitiç,ac ludís probis oibus indigtms, lepe ib i ma- Cbore
trona,vt ait Petrarcha.diuferuatñdec9 perdidit,fç aru pe¬
pe infelis virgunculaíbididicit q¿! melius ignorai ricuia
DE S ALTATI ON I B. ET COREIS
fet,multarumibifamaperiit pudorque. Multfin-
de domum impudicf,plures ambiguë rediere,ca-
ftior autem nulla:pudicitiam choreis ff pe ftratam
Saltati- femperque impulfam oppugnatamque videmus:
ones vn laudarunttamenhancnonnuiliGrfcorumfcripto
de pro- resjficut plçrafq; alia fceda ac pernitiofa,ipfaq; Tal-
mana- tationum exordia é fummis C£elis,é ftellarutn fiderû
rínt. q;lationibus,eorumquegreííum,8r regreiTu,com-
plexu,ac ordinetanquam harmonica quadacn cele
lliú chorea, vna cu mundi generatione diuinit9 g-
diífledicunt.Alii innentum eíFefatirií BaccSquo-
qjhacarte Thyrrenos, ludos,& Lydos bellicofif-
iimos populos deuiciffe aiunt.Hinc tâdem faltado
ipfa í religionë relata eft,& a Coribatisin Phrygia
a Curetis in Creta, ab dea Rhea fieri iufla eft, & in
Delo nulla facra peragebantur cuifaltationofuif
fet adhibita,nec vllevnquamcelebratf feftinitates
&cerèmonif citrafaltationem. Indorum quoque
Brachmanni,mane & vefpere adfolem couerfifal
tantes ilium vcnercbantur Apud Aethiopasetiam
& Aegyptios,& Thracos,& Scythas, faltatio inter
facrorum ceremonias habita eft,quippe quf ab Or
phco& Mufeo optimisfaltatoribus conftitutafuif
let.Erantetiam apud Romanos facerdotes Salii,
qui in honorem Martis faltabant. Lacedçmonii
Gra-corum pra:ftantifhmi,cum a Caftore & Pollu-
celaItareperdidiciiTent,omniafaItationib9perage
re ioliti funt,In Theflaha tato in precio habita eft
vt populi pra?fides& antefignani prefaltatorñ no»
minehonorarentur.Ipfe etiaSocrates viroimfa-
pientifiirnus ab oráculo iudicatus,illa iam natugrá
dior difcere non erubnit, quin & fummislaudibus
DE SALTATION! B. ET CHOREIS
extulit,& inter ferlas difciplinas numerauit. Vila ch¬
illi res grauior quam vt de ea rede pronunciari pof
ftt,qug tota diuina cum mundi generationenata ef
fet,& eu amore deo vetuftiffimo in luce prodierit,
Sed quid mirûfia Grçcisphilofophari, qui adul-
teria^qui ftupra,qui patrieidia,deniq;nullti no fa-
cinus in deor referunt autores. Complures de falta
tione libros fcripferut3qui omnia genera ei9 & fpe
ciesnumerosq; comprcnderunt earumdemq; no¬
mina perlenfuerunt,& cuiufmodi vnaqujq,- íllarñ
cíTeta quo autoreínuenta: qtiare de illis plurahic
dicereiuperledeo.Romani veteres viriprudétisSc
automate graues faltationes omnes repudiarurt, a'tatl
nec vlla penes eos honefta matrona faltaífe lauda- ones^°
tur.Hinc Saluftiusimproperat Sempronie quod manis
cataffet laltaftetq; dodiusquam conueniret pro-rePu*
be,quin & Gabinio viro confulari atq; N.Cadio ni
miafaltandiperitia probro data eft,& M . Cato L.
Murenç,quod in Afiafaltaíletprocrimineobiecít
cui patrocinatus Ci cero,id vt redefadum defende
re non eft aufus,fedconftanter fadum pernegauit
Nemo inquiésfaltat fobrius, ni forte infaniat,necji
infolitudine,neq; in côuiuio moderatoatijhone-
ftg,intempeftiui conuiuii, immoderatiioci,turpiu
deliciarum comes eft extrema faltatio,Itaquefalta Saltati
tionénecefleeft oím vitiorúefle poftremum,ne- ones™
que vero facile didu que mala hie vifushauriút & pudici
auditus,que pariât colloquia & tradus.Saltatnr in tif fon
c5ditisgeftibus,& monftrofo pedum ftrepitu ,ad
molles pulfationesad lafciuas «tilcuas,ad obfcce rítame
na carmina, contredantur pnellf & matronœim- ta-
pudicismanibus& bafîis, meretriciisq; eompelxi-
N!
DE GLADIATORIA
bùs&qiiçabfcondit natura,vclauit modeftia,ipfa
lalciuia tuncfçpenudantur,& luditegmineobdu-
citurfcelus.Exerckuumprofefto non e cçlisexor-
tutn,feda mail'sdçmonibus excogitatutn iniuriara
diuinitatis,quando populus Ifrael erexitfibivitula
in deferto,cui cum facrificaftent coeperút edereSt
bibcre, & poftea furrexerunt ludere & cantantes
Exo.32. faltabantin chord.Hçc dcchorearumfaitationib9
fatis.
Degladiatoria
Caput XIX
' Ecp tarnen me preterit hoc loci efic adhuc a-
liapleraquefaltationumgenera a prifc:sfcri
ptoribus celebrata.quorum maxima pars hodieab
foleta eft,pars adhuc in vfu eft, vt ialtatio armata,
gladiatorie,chironomif acmilitif accomoda,tra
Saltatio gicum profefto artificmm,quo hoiem innoxium
gladia- occidereludus cft,aclethale vulnuscxcepiffe pau
torxa lo cunchmtiusfumma infamia. Execrandum om¬
nibus artiftcium, cuius ftultitiç iuxta eft impietas,5c
omnia eiuimodi faltationum genera,vt ftmt vanita
tis &impudentiçplena, non tarn vituperanda fut
quam execranda,co quod nonaliud doceantquá
miríficos quofdá ritus quomodo infanire oporteat
Dehiftrionica.
Caput XX,
Hlftrionica aiit fartatio immitationis & de-
monftrationisartifíciu eít, res mente cöcc-
ptas decétigefticulationc cxplicans:tá clare
Jiica fal & gfpicuc mores & affeft9oésreprefctás,vt
tatio. fpeftator oís hiftrioncquisnihil loquété ex pluri
mis motib9 & gefticulationib^clare ítelligat.Tan-
de histrionïca:
tum prçftat hiftrionica vt nullis prorfus fit opus in
terpretib9: tam apte enim fenem,puerum mulieré,
feruií, ancillamvtemulentum, iracundum, omni«,
que perfonarum differentia & affeätisiiicuda gefti
■culation e reprefentat,vt etiam é longinquo fpeâa
tor non audicnsfabulam,ex fola hiftrionisfaltatio
ne illius intelligat argumentó. Hinc hiftrionisnon
paruminpretiohabitoslegimusconftatcç referen
te Macrobio,Cicerone cum Rofciohiftrione, qui
etiam Syllç diííatorichariífimusfiiit, contendere Cicero
iolitum,vtrumillefepius eadem fententiam variis nis cu
geftibus efficeret,adipfeper eloquétiecopiamfer- Rofcio
monediuerfo pronuntiaretrqueres Roicium indn hiffrio
xit,vtlibrum conlcriberet.in quo eloquentiarn cÓ ne cer"
pararet cum hiftrionica: VeruMaiTftienfiuni ciui- ta men.
tas,tefte Valerio,tantg grauitatis cufto's extitit, vt
nullum adifum hiftrionibus daret,nec minus,quia
eorutn argumenta magna ex parte ftuprorum con
tinerent a¿his,ne taliafpeftandi conluetudo imi-
tadi etiam licentiam faceret.Proinde vero exerce-
rehiftrionicamnonfoluturpis & fceleftaoccupa
tio eft,fed etiam confpicere & deleftari flagif iofú,
fiquidéSt lafciuientisanimiobleftat'ocaditin cri
men.Nullum denique nomen olimfuit infamius,q
hiftrionum,aclegibusipfis arcebatur ab honorib?
quicunque fabulam faltaflentin theatro.
Derctorifmo
Caput XX r.
ERat&faltatio rhetorica,hiftrionicf non difti Salta-
milis,fed remilTior,quam Socrates,Plato Cice tioRhe
ro.O ujntilianus, ac ftoicoró plurimi admodu vti torica,
le ac oratori g qua neceftaril arbitrati fut qiiatcn?
DE RHETORI S MO
apto quodam corporis geftu,vultus& corporis co
poiita adformationeconftat,tum vigore oculorií
pondere vultus.accommodatoq; iingulis verbis ac
iententiis iono vocis, cumefficari corporis motu
ad ea qug exprimuntur,ied gefticulatione tenus.
Hgc autemfaltoriaimehiftrionica rhetorica por¬
ro apud quofqueoratores tandem exulareccepit,
Hiftrio admonente Tiberium Augufto,vt orenon digitis
ncseic- J°queretur,& iam intotumfublata eft,dontaxata
âiolim icenicisaliquQtfraterculisadh-uc colitur(guisolí
eccleiia ab ecclefia hiftriones eriáCacro communionisfa-
cramento îllis denegato depulfi eiTent(quoshodie
aliquosvidemus mira vocum contentione, vultu
multiformijoculo vago& petulati,ia<äatisbrachi
is,faltantibus pedibus,lafciuientibus lumbis, ac va-
riismotibus inuerfionibus, circüdu&ionibus, refu
pinationibus.faltibus,gefticulante toto corpore a-
nimi videlicet mobilif ateipfum Cecum voluete,po
polares conciones ad plebem a fuggefto procluma
reunemoresfortaiïïs Demoftenisfententiç,qui(vt
eft appud Valerinm) interrogatus, quidnä effet in
dicendo efficaciffmum,refpódit hypocrifís,iterú
deinde & tertio interrogatus,idem dixit,ac peneto
ta dicendi vim huic deberi-fed ne a matheiî longi9
progrediamur ad geometriamnnncproperemus.
De Geometría.
Caput. XX II
Geome |Jffa geometría quam Philo Tudfus principemSC
tria & matrem omnium difeiplinarnm appallat,hanc
Jl prç ceteris difeiplinis laudemhabçt. q> eu inter
omniu fermedifeiplinarum feilas magna & in¬
númera funt certamina jgeometrç omnesvndq;.
DE GEOMETRIA
^ ííbiconíonant:nec aliqua vnq de ilia inter ípfos ell
e(Kt contentio,nifi quod de punáis,de lineis,de fuper-
liv*> fíciebusadhucdifputant,fíntnehfc diuifibilia an
l0nsB indiuifíbilia,c£terum nödifcrepant abinuicé,ncc
CMI® doärina,nec traditione;fed qnifcpalterum nouis
«u: vel fubtilioribus inuentis,& quç nunquam quifquá
tete excogitauit,nitíturfuperare. Nullustarnen Geo-
Emc metra adhuc circuliverä quadraturamiuenit, nec
t,doits coftf çqualem lineam dedit, licet Archimedes Si-
ltai(f' raculanusjhfcfequondáinueniíTeputabat,& muí
mum ti polleti vfq; in hçctémpora idipfum, fed fruflra
tfàs quodámodo conatí iunt,licet próxima dixiffe vi-
¡tioi(,í deantur.Ertamen efteorumambitio, vt priorum
issh traditionibus nunq acquiefcant,fed in tajibus am-
railip pliusaliquidquam magiílrieoruminuenireputá-
iocir tes leipfos in tátam infaniam agunt, quam vniuer-
tocorp: feterra: elleborünonfufficiatexpurgare. Ab¿pfa ~
mío¿ autem geometría vltrahocquodIiniamenta,for- tr)£
ltopttó mai,in terual la,magnitudines,corpora, dimentio- ^
¡tíotiíf nes,atq; pondera rimatur,dependent quiconque
oitó orgánica ingeniofa opificia, artificiofaq; íítrumé
poctiív ta,manganaria,tnachanopacetica,políorcetica;tá
sft,acpe bellorum quam architecture,ceterorumque vfibus
uttf aecómoda,vt arietes,teftndines,cuniculi,catapul-
:p[0pjc tç, fcorpiones, exoftre, fambucç,fcale,tolleones,
turres ambulatoria,heliopoles,triremes, pontes,
mole.Item bige,trige,quadrige,troclee,clicleoclç,
rote, vefles, & quibufcunq; ¿mmania pondera vi
..¡lint minime trahuntur,aut attolluntur. Pmerea qua:-
jj mí cunq; aut pondere,aut aqua,aut fpiritü,aut neruis
& funiculisconftantjficut horrologia qua: ponde
3ŒBîô gradiuntur,& qua: ventorum impulfu refonant
DE GEOMETRÍA
Organa,etiam qtifcunque hydraufíca & fpiritica I-
ftrumenta,& qu<; ex his etiam non nifi ad volupta-
te in admirationemque fabricatafunt,vt pilç fpon
te f altantes,lucernç fuas tibi producentes il up as, &
ótenla Ten cucurbitç lp5te ignem iufflantes, & qua
le Polîtianus narrai animal, quod dum fecaturin
menta,bibitínterí viuentifquereprefentatmot9at
que voces. Cuiufmodi forte artificio narrat Mercu
rtusAegyptios deorum canfinxiflefimulacra,vtar
ticulatim Promerent vocem,atque progrederen-
tur.Illeetiatn ArchitasTarentinusligneam colutn
bam tlcgeometricisronibusconftruxitjVtiurgeret
in altum,& volitaret.Iam vero& Archimedes pri
museneum ccelum tanto a rtis opificio fabrica (Te
legitur,vt inhibí planetarutn omnium motuspla-
niffime deprehenderêtur,fimulque fingularum cx
lcftium fphçrarum vertigines,cuiufmodi etiá ,pxi-
mishisdiebusfabricatum viHim'.Exhacartefimul
prodeunttormentorum varia genera, & bombar¬
de ceteraque inílrumentaigniuoma,de qtiibns ego
xiuper tub titulo pyrographia: fpecialem Iibrum
compofui,cuiusnunctandenipœnitct,cunihiLnifi
perniciofiffimú magifteríú doceat Denique qufc-
quid artificij eft in pi¿tura,í Cofmimetria,inagr!-
cultura, in arte bellica in fuforia,in plaftica,in fta
tuaria,in fahr ili,in arch it eâura,in mctallica,totú
hoc vel potiffimum a geometría eft.
De optica vel perfpecl tua.
A Caput. XX I Itr.
r\ Geometría itaque próxima eft optica, quam
Optica, t Xyocant perfpeftiuam : deinde Cofmimetria
_p
Ï)É OPTICA VEL PERSPECf:
atque architeótura. Perfpeéhua autemfiue optica
hgc tripliçem videndi rationem,dire¿tam,refiexá,
refractamq; pcrtra&at,quid lux,quid vmbrœ, quid
interualla,edocet:cauiai"que viiibilium,quiepcr in
terualla faifa videntur,deprehendit:radiorumqi;e
proieihones îquirt,per vnum feu plura peripicua
iuperdiuerfascorporum figuras : tum vmbrarum
& lucís figuratíones,atque que de rebus,qua: vfui,
qua; medio accidant: atque quomodores & vilio:
ex mçdij diuerfitate,vario modo afficiantur com-
monftrat.De rationeautem videndi,vari« & diíTb p^ilofo'
na: opinioneslunt:nam Plato fecundum concíari- pj10r¡j
tatem vifum fieri arbitratur,videlicet ea qua: ex o- • - ,
culis eft luce defluente ad vnum extrinfecû aerem, {je
eaqu;e a corporibus eft luce obuiam relatares vero f-ne
qua: circa aerem medium eft facile effufibili,vefti- 3
biliq; coextefçigniformi vifus virtuíi.Galenüscó-.
corditcr fcntitcúPlatone:v,erüHipparchus ait,ra
dios ab oculfs estenios vfque ad corpora ea, qtiafi
p.alpitatione quadam tangentes, fufeeptionem eo-
rum ad vifum reddere: Epicurei autem fimulacra
eoritmqueapparentfefeoculisingerere affirmât,
Añílateles autem fimulacra non qnidem corpó¬
reo,fed fecundum qualitatein pefa'lterationem ad
ris,qua: in circuitu cft,avifibilibus vfque ad vifum
detienire cenfet.Porphyriusvero neqp radios, ne-
que fimulachra,neq; aliud quiequam videndi oäm
ait,fed animam ipfam feipfam cognofccntem vifi-
bilem & qua: vna eft omnium,feipfam in omnibus
quaifuntcognofcere Verum geometrs-Sc optici.
Hipparcho quodammodo accèdent es, conos quof
dam ex coincidentia r ad i o r u m fa&os fub fe r i bun f ^
È-i't
1
mm,. —
, .
f DE PICT VRA
que per oculosemittiit,vnde multa fimul vifibllfa
cöprehcndere vifum,fed illacertilfime,vbicunquc
racbj colnciderint:fed enim Alchindus de afpeâi-
bus otno docct aliud:verutn Auguftino videtur a-
riiinf potétiam in oculo aliquid efficere, quodafa
pientie ftudiofisnecdum fitperueftigatú.Hgcitaq;
icientia ad deprehendendu cœleftiu corporum va
rietatem,dillantiam,rnagnitudinem,motii,eQrû<£
rtfleiliones&refraäioncspermultumcondncinar
chitechirçetiamin metiendisedificijs inferuit.Pro
x mçtamen pingendi artificio atq; fpeculatorum
fabrica; plurimii confertornamenti,vtfineipfahe
artes perfici no poffint.Monfirat enï qua rone,nec
abnumera,nec dcformia fingamus in imaginibus,
quçcernunturinteruallorû&altitudinumcaulat.
DePiäura.
Caput. XX 11 II.
Pi&ura I cl ura itaq; ars monílrofa,fedimitationereró
¡natural iü accurratiffima,lineamétorñdefcrí-
ptione &: colorñ debita appofitione conllans:
hfcolím tanto in pretio fuit,vt primum gra-
dum liberaliií artium obtineret.Ipfa vero non mi¬
nus libera eft,atq; poefis,ficut bcnececínitFlaccus,
picía»W»*q: prwí<
Q nclibet 3lid en di, fem per fm> pfiffig
Piaura; Dicitur enim pfítura non aliud cj poefis tacens:
& poe- poefis veropiclura loqucns,tam funt fibiinuicem
leos atfi affines. Nam fient poeta;, fie pi&ores hifiorias &
{'bulas fingunt,omn¿umq; rerum imagines,lumen
iclo- lplendorem, vmbras, eminentias, depreffiones,
resopti exprimunt.Illud prçterea exipfa optica habespi-
¿lu: a,vt vitium decipiaf,acin vna imagine variato
P;
C1
cet
de pictvra:
fitu,plures fpecies intuentium oculis obfundat:&
quo ftatuariapertingere:nonpoteft,ipfa peruenit
pingit ignem,radios,lumen,torutrua,fulmina,ful¬
gura,occafum, aurora, crepuiculum, nébulas^ ho¬
rn ¿ni lq; affedus,fentus animi,ac pene vocera ipiam
exprimít: & mentitis dimenfionibus, commenfu-
ratíonibus, qng non funt,tanquam ea qug funt, aut
qug non ita funtita tamen viderí facit.Quemad-
modum de Zeufi & Parrhafio pidoribus narrât ^eufls
hiftorici:qui cum de artis prerogatíua veniíTent in p
certamen & prior detuliflet vuas pidas tanta fimi c
Iitudine,vtaues3uolarent:alterdetulitpidum ve- ra
lum fie veritatem mentíens,vt ille auíü iudicio tarnen,
tumens poflularet, dedudio velo oftendit pidu-
ram:tandem agnitoerrore,coadus eft illi palmara
deferre,quum ipfe auesfefelliíTet. Parrhafius vero
artificem.Etnarrat Pliniusin ludís Claudii luiffe
pidutf admirationem,cum adtegularum fimilitu
dine coruideceptiimagineaduolaruntiiara vero &
cclebritriumuiratu narrante Plinio, experimento
compertum eft, auiú cantus depido draconeco-
hibitos.Habet infuper hoc pidura ,vt in omnibus
fuisoperibusplus femper inte!ligatur,diiudícctur
quá confpiciatur,ficutidiligetiffime hçc ferutatus
eftPIutarchus in fuis leonibus: cumcpars fumma
fitdngeniutn tamen vltraartem eft.
Deftatuaria & plaftica Caput- XXV.
PIduram comitatur ftatuaria, & platica.fufo-
ria & críptica,importuni ingenij artificia,quf
tamen etiamfub architedura comprehendi
poíTunt. Statuaria ex lapide,ligno,ebore ,re-
rumidola fabrica t-.eademó; ex gleba fmgitplaftes.
E i¡)
DE STATVARIA ET PLAST.1
.Ars autem fuforia hgcin proplafte, ex fre alijfcjf
metaüis exprimit. Cripticusverolapidibus St gem
misinfculpfit.Scripfitdeiftis recentioribus Pom-
poniusGauriciis,verum omneshç artes paritercú
piâura ad oftentationem Sí libidinem fuperftitio
nemque,amalis puto dimonibus reperte liint cuius
artifices fuerunt, qui primiiuxta verba Pauli com
flomx Tnutaueruntgloriamincorruptibilísdei, ¿nfimili-
.1. tudinemimagínísincorruptibiliahominis& voln
çrum,& quadrupedum, & ierpentum : qui contra
Pçpt- diuinum prgceptum vetans idolum ícuptile,& fimi
•3- litudinem ,tam eorum que in cçlo furfum,quá quf
in terra deorfum fieri, odiofiífimá deo idololatri
^3P-!4 am introduxerunt,dequibus ait Sapiens. Jdolunt
ipfum maledictum eft. St qui fecit iilud & quod fa«
(Sum eft tormenta patíentur. Vanitas énim homi-
iuim,v t ait idem, inuenit artes iítas in tentationena
animehominum, St in decipulam infipientium,&
adinuetio illarum, corruptio vitç eft.NihiJominus
tarnen nos Chriftiani pre ceteris gent/bus fic defi-
pimus,vthanc vita; & morum corruptelam,vbiqup
in atriis,in domib9,in cubiculistenerc non pudeat
quo lafcinisimaginibus noftrx matrona: filia:q; ad
lalciam inuitctur,quin et id hie in tëpla,infacella,
... inarasdei,magnisvenerationibustraducimus,non
f abiq; idololafrie pericu!o,fed hoc latiusireligiöe
1 . " Pf" difputabimus.VerumineíTepi<Spris,atqueftatuis
in ftatti noncont^1,3nc'aniautor,tat:erneg00^in in Italia
didici-nacnfratres Auguft niani cii canonicisre-
gularibus coram Romano pontífice debeati Au-
gqtfiini habitu, videlicetnigram neille ftolamfiig
alba tunica, ant candidam fupernigra induiftet,
I
DE STATVARÎA ET PLAST,
pertinaciter litigárent,atc(; ex fcripturis quod âd
hancbtetndirimendam faceret nihil compcrmm
haberetur,v:fum fu!t Romanis iudicibns rem ora
nem ad piftores & ftatuan'os relegare, vt quod il-
li ex vetuftispiólurisatq; ftatuis adfererent.fenté-
ttf haberet vigorem. Hoc exemplo confirmatns
ego,cum aliquaijdo indefatigata ddigent aihona
chahscuculí ç originem iiiueíbgaré,nec qmcquá
indc ex fcripturis tnuenire potuiffem, tandem ad
picloresme contuli,atque in iffsfratnimprocce-
ftriisatqueportiCibus,vbi vtnuique teftameti hi-
ftoria:, vt pfurimum depiâçcerr uniur, rem per-
quilîuiYcumquein totovetere teftamento millurn
ex patriarchis,nequeexfacerdotib9,nequeex pro
fihetis,ñeque ex leuit¡s,neque Helia îpfum, quera
¡cet Carmelitf fibifaciunt patronutn tnueniffem
cuciiUátuttrnouum teftamentum adgreffus, inue-
ni illicZachariam,Simeonem.Iohannem Bapti-
ftam ! Iofeph, ChriAum, apoftolos, difcipulos,
fcribas,pharifeos, pont fie s Annam, Caypham,
Herodem,Pdatum,5c plerofquealios, nuil-a vfpi.1
cofpexi cucullam,rurfufque ab initio omnia Sc fin
guladiligenter examinans,mox in ipfo fronte hi-
floriçfçfe offert eucullatusdiabolus,illev!delicet,
qnieratChriñumtentansin deferto. Gauiftishim
plunmum reperiffe mein piólun's, quod hacte^.
rusnequ/ui in 1 teris,diaboliimfcilicet hnilepri¬
mara cucullç autorem, quo deineeps puto cateri
monachi & fratreshanc fub draerfis coloribusmu
tarunt,aut forte velut hereditario iure fibi relióla
aeeeperunt.
Defpecularia. Caput. XXVI.
H iiti
Optica, Ed nunc ad obticá reuertamur,quç etiafn
5 fpeculoru artificio plurimo eft adiumeto
oím illorum affeftiones & impofturas in¬
dicas,quorum experimenta patentiin varijsfpecu
lorum generibus,vt funt caua,conuexa,plana,co»
lunaria,pyramidal¿a,turbinalia,gibbofa,orbicula
ría,angularia,íuerfa,euerfa,regularía,irregularia,
fpecula folida pfpicua.Sic legimus narrante id Celio in an
diuerfa tiquis ieâionibus Augufti téporibus, Hoftium vi-
rumquandam,fedobfccenitatisfacilepríc¿péfec¿f
fe eius notg fpecula,quç imagines loge maiores red
derent,vtdigitusbrachij menfuram Sí longitudi-
ne & craffitrtdíe exccderet.Fitquoq; fpeculum, in
quo quis alterius videt imaginem,non fuam. Et a-
liud quod í certo loco pofitü nihil imaginet, alior
fum verc tranflatuin facit imagines. Ite quod íuer-
fasrcddat imagines, & quod vniusrei plures red-
dat> ¿magines.Et aliud quod contra alioru fpeculo
rum morem dextrum reddit dextro,& fíniflrfifini
ftro. Et fiunt fpecula comburentiaanterius& po-
ftcrius,atq; aliud quod fufceptam imaginem no ¿n
träfe reprefentat,fcd remotius extrafein aera reij-
cit,ibi táquam aereum fimulacrum apparere facit,
ignemq; col leáis i fe folisradijs per remota fpatia
in quodcunq," combuftibile potenter ícutit,&eiuf
modi plura,qualia vidimus aliquando & fabricare
nouimus.Habente etiam perfpicua fpeculafuas í-
pofturas,videlicet vtrem magnam apparere faciát
paruá,& côtra quç minima funt apparere magna,
& quç remota funt propinqua,autquç propinqua
funt videantur remota,quç infra pedes funt furfum
& qua fupra nos funt, lue ínfima, above fitu fefe
IP
DE COSMIMETRIA:
cônfpeétui noftro offerant.Sunt & perquf vnares
videtur,plures,& alia quas resipfas diuerfis colori-
bus, vt in iride,autfub diuerfis diffimilibusq; figu-
risdecepto vifu reprefentant,& ijsfimilia. Et noui
egofabricarefpecula,in quibuslucentefole omnia
qug cucp lllius radijs illuftrátur per rcmotiffima fpa
tia,puto trium aut quincp miliarum pleniffime co-
fpiciuntur.Eft & illudin planis fpeculis mirandr,
Vt quanto minora funt pro eorú modulo rëreprç
fententjfeiplà minorem,quátumcunque auté ma¬
xima nunquam tame rem ipfam feipfa reddentma
ioremquodconfiderant Auguftinusad Nebridin
fcribens,aliquid occultum illic latere putat,atá ti
dé hfc omnia vana &fupervacua funt,necnifiad
oflentationem & otiofam dele&ationem adinuen
ta fcripferunt de fpeculis,cü Gra:ci,tum Latini per
plures,preftatautem omnibus vnusVitellius.
De Cofmimetria.
Caput. XXVII.
DEinceps nuc Cofmimetria paucis difcutia-
musatq; hecin Cofmographiá&geogra-
phiadiuiditur,vtraq;orbemefuratatcj;di- mc
ftinguit,fed prior iuxta cç leflium rônë ex illorum
diftidione.terrarum & locorum illis fubie&arum
fitus.pergraduum&minutorum menfuras comen
furat,rationesq;climatum,dierumc¡; &no£tiñ dif-
criminaventorumcardinesjfiderumvariosexort9,
poloru eleuationes,peraIlelos,& mcridianos,gno-
momum vmbras, & qu$ ad ha:c reliqua funt, ad fin
gula loca mathematicis ronibus edocet. Altera ve¬
ro nulla adhibita cadeftium ratione,orbem per fia
dia & miliaria menfurat,ac per montes,fyluas, la-
——
2)E COS MI METRIA.
cus,flumínajMaria,& littoradüh'guít,gétefque ac
populos,regna,prbuicias, ciuitates,port9,& qug m
ter cetera memorabilia funt,t!om monftrat.
Ac patrios omtiescu tus habitulcp locorum.
Et quid queq; ferat regio,8t quid ferre recufet.
Explicat. Ac imitatione quadam piílure luxta ge«
metrif & perfpeâiuç rationes,orbëomné í globo
vel plana tabula effingit.
Pingens in paruo totum volutuine mundum.
Sub ijsgeneribus qu'dá chorégraphia numerant,
quf partialia queda loca feorlum explorando pee
feíiioreífuper & quafí cófummata effigie depígit.
Ornatu vario partes diílinóta per omnes.
Vitibus &fylu!s pra torum,font ¡bus agris
Aequora qugq; rigant humentia ilumina, corpus
Indçque humiles valles premitur,vbí furgit i altó,
Verticibus celfís tollensad ethera montes.
Geogra Hgc omnia,& que antea diximus,ipla nobis cofmi-«
phorn metria pollicetur Sed quinos illádoáuriluntau-
diffen- toresjinterfetantum non vna dffcordia pugnant
tiones delimitibus,longitudinibus,latitudinibns,magni-
tudinibus,meníuris,diftatijsc!iroatibus,eorúdé ha
Terrs b tudinibusadmodum a fe inuicem difcrepantes,
vmbili- Quç aliter Eratoñhenes aliter Strabo,aliter Mari-
cus. nus,aliter Ptolemçus aliter Dionyfius,aliteriumo
resdiftinxere Necdeterrçvmbilico inter eos con
uenit,quéPtolemçusfubçquinoâiali circulo col-
locat.StraboParnafum Grscts montem credidií,
cui aíTentiunt Plutarchus & Laftantiusgrammati-
cus,petantes ilium cataclylmi tempore,aquarn ex
bqí fiuffedifcrimé.Qvieroadmodum de hoecanit
Lucanus:
^ DE COS Ml ME TR I A:
1 Hocfolumfludu terras mergendo cacumen
^ Emícuit,pontocj; fuit diferí men in aftris,
mm Q110^ fi fi?c ratio ad reuincendum fatrs eft,erit vm
bilicusterrç no in Parnafo Grçcie, fed in Gotdico
Te 1 Armenif monte-.quqtefteBerofo primusa diluuio
' • I"®? emicásNoe arca excepit.Alij alia adferunt,& quo
's niodoaquilarumvolatu mediumterreinuentufit.
. Sût etiam & theologi, qui falcem fuam 111 hác méf
.. * fem míttentcs,Hierofblpmam medió terra: effe vo
3m® jjjt5qUjaIcriptumfitper prophetam:Deus operat9
sotiMî; eflfalutetninmedioterrç.Aeecdûtad hanccenlu
s"*!? ram Lucretius, Laítantius,& Augustinus , qui anti
":a podastam conftáternegarót,Atq,-illiinfuper qui
'8® extra Europatn,AíIam Àfricam,alium habitabilé
orbem inficiaruntqua:tamenHifpanorum Lufita
%¡í norumq; nau:gationibus,pofteris nobis fee9 cóper
mita ta funt qui etiam totamfub zodiaco zonam cotra
lanobistf: poetarum nngas ac Ariílotelisfalfam opinionem
■kn® habitataro rnonílrarunt. Alios prçtereageographo
ífiípfi ru-n plerofq,- errores,fuperiusinter hiftoricos re-
ak:s citauimus Verum hfcars, dum terram immenfam,
k,toé & ¿nferutabilia maria,infularuq; & regionum om
Ücnpffi niumfítuslimites&infígnía,ac innnmerabiliií pa
riíergentió ignotas orígenes ritus,mores difen mi¬
aute ñas nosdqcereconatur, nullum aliumfru&úinde
liíttío;: percipim9,nifi quod aliena anidiusfcrutamur,nos
li'ciwlis ipfosdifcirousignorare.Etvtait Auguftinusin có
jtemcrÄ feffionibus.Eunthominesadmirati alta montium
msjriit! & ingentes fluctus maris.& latiffîroo* lapfusflumi-
)re^pi¿ num 8c oceaniambitum,Sí gyros ííderum,^ relin-
jjiiKS! quut feipfos Plin.quocp ífaniá eíT: dicit metiri ter
rá,quádá metimur fepiffime menfurá egredimur.
— —
r DE ARCHITECTVRA.
De Archite&ura.
Caput. XX VIII
Arehi- A Rchi^ura autem non dubium,quin per-
te&ura A multumcommodiornatufqj adferat,8ípu-
¿ \blicis & priuatisgdificijí, hg c parietes,& te¬
da, priftinas,& véhicula, pontes,& ñaues,
fana,templa, delubra, moenia, turres, & omnis ge¬
neris machinas (quibusres homnium ta m publica
qpriuatftuentur ornan turcj;) nobis Iargitur,difci
plina alioqui per neccíTaria & honeíla,fi no admo
dura fafcinaret mortalium ánimos, vt nemoferme
reperiatur(modo facultares non defít)qui nontot9
cupiatetiá bene conftrudisfempaliquid gdificare
Àecfifi OH? ííatiabili gdificandi Audio defiderioq; effedú
candi eft>vthuiusrei nullus ftaturusfitmod9 neq; finis,
morb9 ^inc abfciffg rupes,complete valles,adiin planum
' mótes,perfoíTafaxa,&adaperta maripromótoria,
excauata terrg vifcera,deduda Ilumina,iuníta ma-
ribus maria, exhaufti Iacus,excicatg paludes,coer
cita equora, feruataq marts profunda, fad® nous
infill®, rufurcp ali® reftitute cótinenti Que omnia
&hisplura quum cu natura ipfapugnent,íf pe ta¬
rnen no módica vniuerfo orbi cómoditatemattule
runt. Sed comparemusliisqu® nullo prorfus alio
mortalibusfuntvfuñq quod admirádñ fpedádúq,
&(vtaitPlinius)adotiofam & ftulte pecunisoñé
tationé,ingentibusfumptibuscóftruda funtrcuiuf
modi lunt Aegyptiorû, Grçcoru, Hetrnfcorñ, Ba-
by.loniorum,accçterorum aliquotgentiumfuper-
ílítiofa operñ miracula,labyrinthi, piramides,obe
lifcijCoroíTi maufolai,Rapfinatis, Sefoftris,& ama
fcraonftruofeñatufiatque fphínx illa miranda,
de architectvra:
in qua rex Amafis conditus putatur.Erat cnim (vï
j -s, ait Plinius)a laxo naturali elaborata,& rubrico-.ca
¿i pit is monftri ambitus per frontem,centum & duos
-, pedes colligit:longitudo centum quadragintatres.
. Sed & funt his maiora,opus Memnonis atque Se-
miramidis,inBagifianoMedia; monte,vafta fta-
; diorum leptem & decern cffigies.Qua: tarnen lon-
. jl gf fuperaíTet,quicñij ille Architeâus fuit,fine Ste-»
ficrates(vt refert Plutarchus)fiue Dinocrates (vt re
fert Vitruuius)qui ex Athos mote Alexadri effigi-
tia em faâurum fe polIicebatur,in cuius manu ciuitas
d": affideretjdecé milia hoim capax*Adnumeremus i-
lji ; ftis Babylonicam fpeculá, cuius bafis( teile Hero-
doto)quaque verfusftadium adimpleuit: atque tur
, rim illam,qua; in profundo marivitreis cancrisfu-
!aulf per extruäamemoratur. Accédant etiä Gordian®
nptct çdes,&arcus triumphales,& deorum templa : &
una,« prçcipue illud Diana; Ephefiç,per annos ducentos
Kfîâiif a tota Afia fabricatum:& quod in Aegypto ad La-
1(V^S tonçtemplum conftruâum vnolapidç facellum,
itiQjœ latum fronte cubitos quadraginta, idipfumq; vno
ÇBîsl'ï etiam lapide conteíhinuac Affirij regis Nabucho-
oáiaioa donofor ftatua,ex auro fexaginta cubitorum ma-
oprotfei gnitudine,quamnonadoraíTecapitale fuit:atque
ïïfpïfc alia cubitorum quatuor,ex ingenti topafio Aegy
í ptcà- ptùcreginçfa<Sa,Huc fpeâant & noflris diuis të-
uîi ¡'aï pía fuperbiffimis failigijs extruda,5c in miram alta
|etmito¿ tudinem, congefta ingenti' faxorum mole,ere&a
»¡ntiíifc campanilia,multisadmodumfacrispecunijs,8c ele
pÁmifc emofynisprofufis,quibusmultipauperesCHR I -
S T í vera dei tépla & imagines, interea fame fit i,
illa niai alg.ore,fgritudine, egeílateq; penclitantia,rcclius
—
* de metallaria:
çdificari& íuílentaripotuiffent,deberentq;- Gltd
iura vero quantam permtiem ha:c ars fçpiffimead
ferat hoibus,ipfe hoftilesarces bellorumque ma¬
chine, cataphratte,lcorpiones,balifta:,cetefac£Îub
uertendx mortalium vitg inftrumenta,deuictique
horum ingenio pop uli telles funt. Neq; id in terra
modo,cum etiä naues,caílrorú ac artíuminflar,fa
bricare docuerir.quibus periculoia Maria, non tá
nauiganius,qiiam habttam'',& cum naturafuamil
le pericnlis nobis infefta funt,hisnauigisreddimus
infeñiora,in i Iiis ñon fecus,ac in folida terra latro
c¡nantes,bellaq;gerentes.Scrípferunt de Archite-
¿hira primus Agatarchus Ather>ienfis,poilea De-
mocritus& Anaxagoras,deídeS il enus. Archimeni
des, Ariíloteles,Theophraílus,Cafo. Varro,Plini-
nsidemum Vitruuius,nigrigentus,ex receñtioribus
autcrn,Leo.ßaptifla/rater Lucas,A lbertús, Dur«
ferius.
i De Metallaria.
Caput, xxix;
metalla • RcbiteilurçquoquefubellarsMetalica ,ars
fia, /\ revera non modiciingenij.Primúfíqiiidem
X \ ex telluris möntiumq; i uperficie, qii£ quo-
quo loco venç intus lite lunt,qus illarum ex
tendones,exit9,fibre,cognolceredocet,& quomo
do excaùatisferrç viieeribus, montinm mollesfub
ftruédffuntidequibus feripdtapud veteres Strato
Lampíaienus librum,qúé de machinis metallicís
intitulauit Porro queraadmodum ex erutis mine-
iarü lapidibus,ignis liquamine püra metralla exco
qüantur,eäq;,fi mixta fínt,a feinuicem difeernátur
aut nullí,aut paueiffimi hà<âeû9integre addíderut: ;
DÈ METALLARÏ Â:
fçrtc qáars bçc,veluti mechanica &leruilis,a do-
F«lit¡¡ ¿bis quibufque&libensigeni)sdelpe¿taíit. Verum ^«rip-*
^ quum ego ante aliquot anuos a Cela rea maieitate p¿~I]ber
?Gí aliquot minerisprot'eituselTem,omnia quantüpo cjc me_
«i tuiidagatus,cœpideillisfpeciaiem librú lcribere tailafta
f iiiiit quem adhuc vlque in mambus habeo,cotinuo pro
m"" maiori reru notitia adaugens,& corrigens,lperans
me,quod tum ad mettalioruminuentionem, tu co
gnitioné,tiim venará examinationé & cóflationé
mótiumq;fubiiru¿hoiiem,&tra¿l;orianim mach «•
narum,cçteraq; artificia haitenus incognita perti-
neat,nihil omiíTurñ.Hac arre omnes humana; con.
liant opes, qiiarú auantiœ táta mortales libido in-
uafit,vtviuiadinferosvfque penetrent,&magna "l'ari-
naturf ruina ifedibusmanium querantd uitias,vt fl*®ar
canitOuidius: Itum eíiin vifceraterrç. tahum.
Quafij recondiderat,{iygiafq; admouerat vmbris.
Iamq; nocensferrum,ferroq; nocentius aurum.
Prodierat,cuius dira cupidine tandem
Omnc nephas,fugere pudor,verumqfideftj.
In quorum fubire locum fraudelq; doliq;.
Iniîdiç%,Sc vis,& amor íceleratus habendi.
Et alius poeta inquit.
Auro pulfa fides,auro venalía iura.
PeíTtmum igitur vita; fcelus inuenlt,quicunque pri
mus aurifodinas,cçteralque metallorú venas repe-
rit:&(vtaitriinius)tanto nocentioresfeceruntilli Inuétfo
terras,vtnon minustemerarijfint,cjquié profun metalla
do marispetuntmargaritas.Inuentum autem muí- rúe
tisquidem,fed dilTonantibushifíoriopraphísattri.
buítur.Prgcípui vero plumbum in in futís,qua: Caf
'""¿jj; fiter¡desdícuntur,cótfa Celtiberiam fitis primo í-
0
«.'jsyw
de astronomía:
uçntum tradunt:g s autem in Cypro,ferrum ift Cre¬
ta,fed aurum & argentum apud Pangeum Thracie
montem:demum orbem omncm interunt Soli Sei—
archar(vt referí Solinus)vfum auri & argenti dam-
narunt in gternam,fefc a publica auarítia abdican
tes.De auri luperfluitate,apud Romanos olim vete
ri interdicto cautil m erat, eratque lex cenforia vi-
äini aliarum aurifodinç,qua(vt ait Plinius)in Ver
cellenfi agro cauebatur,ne plus quinqué hominú
Publicani haberét.Atq; vtinam ho íes eo iludió fer
rerentur in cglum,quo ferutantur terrse vifcera,fo
la diuitiarum vena pelle¿ti,que beatum hominera
adeo facere non poíTunt,vt multos admodum,idq¡
non raro,pœniteat infumptg operg.
De Aftroromia.
Caput. XXX.
SVpremoiájloco fefe offert aílrologia, qug &
\ílronomia,tota prorfusfallax, poetarumque
^ fabulamentis multo nugacior, cuius magiitri
° ' audaces profecto homines,& prodigiorumau
tores,impía curiofitate,pro eorum liblto,fupra ha
manam fortem(tanquá Bafilides hgretici abraxas)
fabricant orbes celorem,fiderum meniuras, mot9,
figuras,imagines,números, concentufq; tanquam
nuper è cxlisdelapfi, ac inillisaliquandiu verfati,
depingñt:quíbus omnia ílare ac fieri atq; feiri pof
fe arbitrantur,de ijs ipfis tarnen admodum inter fe
di (Ten - diíTidentes,contrarij, & adhuc pugnantes ,vtcum
tío def- Pliniodicerenon dubitemliuius artis inconflátiá
pliera- palamargueréjipfameíTenullam.Cumdceinsetiá
rarúnn pricipijsaliter fentiant Indi,aliter Chaldgi, aliter
mero. Aegygtij,alitéi Maufí,aliter Iudxi,aliter Arabes,
'• , DE ASTRONOMIA.
tUttiíC, aliter Grfci,aliter Latini,aliter antig,aliter recen-
uœîliii: tiores Ná de numero fpherarum tractantes, Plato,
"itSolii Proclus,Ariftoteles,Auerrois,ac oínnesferme átc
Altoníum aílrologi,prêter paucos,o¿to duntaxat
titijikl; fphçras numeral utit. Hermetem tarnen & aliquot
aoso-- Babylonis dicunt Auerrois,& Rabí ifaac, nouum
s«tfüis orbem poíuiffe: cui opinioini adhxret Azarcheles
'lisiitlïi Maurus,atque Tebith,& idem doctus Rabi Ifaac,
mquík & Alpetragusiquibus adft.pülatur Albertus Teu-
eeoití tonic9,fuo çuo nefcio quo facinore magnus,& om
rrtivifce. nesqui motumacceíTus&receírusprobauerunt.Iii
itumhoi nioresautemaftrologi nunc decern orbes cenfent,
ídmfc quosipfe Albertus etiam PtolemçumtenuifTe pu-
!■ tat Auerroi's que que nouem ilium célere arbitrât9
cum tarnen re vera non plures oéto adfírmet Pto-
lemçus,Sed & Alfonliisfecutus aliquando iudiciu
blfliii,! Rabí Ifaac,cognomento Bazam,nouem fphçras te
is,patins nuit fed poil quatuor annos ab aditione tabulará
, cuius nui fuarum adhçrënsfententijsAlbuhaiïen Mauri,at-
pí«ÍM que Albategnijfefe reuocauit ad oiSto.Ipfe etiá Ra
ililtc/f bi Abraam Auenazrc,& Rabi L eui,ac Rabi Abraá
ereticiife Zacutus, nullum orbem mobilem lupraoâauutn
neniara,:: elfe autumat,Sed & de motu oítaui orbis,ac ftel- Cónfró»
iludís larumfixarumadmoduminterfevariantChaldan uerfia
pjfcc enimatque Aegyptij ilium vnica duntaxatlatione de mo-
ferri adfirmant,quibus affentiunt Alpetrag9,& ex tu oña-
godoníi recentioribus Alexander Aquilinus,cçteri auté a- fi orbis
ruants,« ftronomi ab Hippardioad noftravfq; témpora, il
rtuiiiiK lum pluribusmotibns circumagi dicunt. Iuda-i Tal
jjniJtr. mudiftçilliduplicemmotum afiîgnant. Azarche-
jjlJp.i les atq; Tebith,& Ioannes de monte regio motum
¿¡¡¡triÍ trepidationis,quem dicutacCeifus & recefFus fuper
~
DE ASTRNOMIA
paruisclrculis circa capita ArïetisSt Librçilliad-
icripferut,fed í hoc a feíuicé diflerétes,quod Azar
cheles ait,caput mobile a fixo,non plus decern par
tibusdifiare pofie.Tebith autem,non plus partib9
quatuor,cum decern &nouem ferme minucijs: Io-
annesde Regio monte, non pluspartibus oíloat-
que idcirco ítellas fixas no Temper ad eandem mun
di partem vergi.fed quandoquereuerti,vnde cce-
perunt arbitrátur: fed Ptolemçus,Albategni,Ra¬
bí Leui, Auenazre, Zacutus.& inter reccntiores
PlautusFlorentinus, & Auguftinus Ritius, mihi
in Italia íummafamiliaritatedeu:n¿lus,ftellas iux
ta fignorum fucccffiones,Temper & continuo mo-
ueri affirmant. Recétiores autem aftronomitripli
cem oifaug fphçrç motum attribuunt, vnuna pro¬
prium,quern trepidationisdiximus, quiin feptem
millibusannislemel comp leatunalterum,que gy-
ratiois dicunt,a nona fphçra,cuius circumuolutio
non minus,quam quadragintanouem millibusan-
nisfiniatur:tertium a décimo orbe, quem vocant
motum primi mobilis,fiue motum raptus,fiuediur
Contro num,qui intra deum naturalem ad principium Tuu
uerfia quotidireuerti'tur.Praitcrea qui duplicem motum
de du- oitauçfpherçattribueront,non omnes inter Te con
plici ueniunt:nam recëtiores ferme omncs,& quitrcpi-
motu o dationis motum admittunt,eam a Tuperiorifphçra
tUux rapi argumentantur,fed Albategní, AlbuhaiTen,
fphsera; AIfraganus,Auerrois,Rabi Leui,Abrahà Zacutos
' Auguftinus Riti9,motum diurnum,quem alij mo¬
tu raptus putant,arbitrantur non effe alicui9 fpha:
rç proprium,fed a toto fieri celo.Ipfe etiam Auer-
rois ait,Ptolem£um i quodam libro Tuo (quem nar
tjü! ^ DE ASTRONOMIA
Bolín «ti°numinfcripfit) negare motum gyratiotiis,&
Itctte RabíLeui ait,ilium cum Auerroefenfifle motum diíletio
diurum fieri a toto cçlo, Ruríus nunc de menfura de men
Mciji ', motus0(äauiorbis,&ftellarumfixarumnon ma- fura mo
Béi Sls conueniunt'Nam Ptolemgus arbítratur ftellas tus oda
tía- "xas moueri in centum annis vno gradu. Albateg- uiorbis
:b°c fi¿ri contenditin fexaginta fex annis Ae- fiellaró
its;!: gyptijs,cuiaíTentiunt Rabi.Leui,Rab Zacutus, & fixarú,
[;L Alfonfus in corredioné tabularum luarum. Azar
t: " cheles Maurus ait, in feptuagintaquinque annjsv-
7 ' no gradu moueri Hipparchus in feptuaginta & o-
77 áo-.Hebraorum plures,vt Rabi Iofue,Rabi Moy-
fes,Maymonus,Rabi. Auenayra,& poftillosHa-
Moniti « * f . ■ J • r j
ly Benrodem, In ieptuaginta annis: Ioannes de
' Y Monte Regioinodoginta:AuguftinusRitiusme-
dium tenet,inter opiniones AÍbategni& Hebrço-
""'v rum ,fentiensftellas fixas vnam cfli partem, non
"T citius quam fexagintafex,nec tardius quam feptua
ginta annis moueri:fed& Rab,Abraam Zacuti(vt
ants narrat Ritius)teftatur exlndorum traditione,eiTe
ï.ti:. acJhuc in celo duas ftellasfibidiametraliteroppo
aap ßtas,qus curfum fuum contra fignorum ordinem,
ctï»t non njß í centum & quadragltaquatuor annis com
intttlï pleant. Ipfe etiam Alpetragus arbitratur eiTe ad
£f;' hue Í cadis varios motos hoibus ignotos = quod fi
Míi'l; it a eft , poifunt & inibi efle ftellae 8C corpora, qui-
i- ■: bus motusilli conueniant,qu« aut cernerehomi-
háZtc nes non poíTnnt, propter exuberantiam altitudi-
:œ4# nis,aut haitenus nulla adhuc artis obferuatiSe de-
licoi'lp prehenderunt:cuiaiTentit etiam Fauorinus philo-
iffllt fophus apud Gellium, i oratione fua aduerfusge-
(<psf nethliacos.Reftat igitur nullum adhuc aftronomñ
F ij
DE ASTRONOMIA
êcçlisdefcendiiTe,quivelmotum aplanes verum
Marlis ccrtumquenosdocerepotuerit.NecipfeetiaMar-
nuotusí tisverusmotushucufquecognitusfuit: quod ipfe
cognit9 ctiam conqueritur Ioannes de monte Regio,i epi
ftola quadam ad Blanchinum: eiufdem fiue motus
errorem etiam quidamGuillelmusdefanâo Clo«
doaldojifignis aftrologus, í fuisobieruationibus
Ver9fo ante ducentos&pluresannos fcriptum reliât,nee
lis igrefpofterum quifpiam hunc haäenus correxit.Quin
f9 Í pun Sc verum folis ingreflum in pun6taa:quinoit]aIia
ctaequi inuenireimpoffibile eft,quod Rab.Leuimultisra
no¿ha~ tionibus probat.Sed quid dicemus de poftea com-
lia ico- pertis,quomodo circa illa abcrrarunt priores. Ná
gmtus multi cumTebith,maximam folis declinationera
cotinuo variari arbitratifur.t,cum tarnen vna fem
per menfura feratur. Aliter tarnen de illa opinatus
eft Ptolemeus,aliter compertum eil per Albaten,
R ab, L eui, Auenazram,8i Alfonfum. Similiter etiá
de motu folis,& anni menfura,aliterillicompertá
habent,quam Ptolemeus & Hipparchus tradide-
runt.Similiterde motuaugis folis, alter Ptolemç-
us,aliter Albategni,accçterifentiunt.Decçli ífuj?
imaginibus,ac ftellarum fixarum cöfiderationibus
aliter Indi,aliter xgyptij,aliter Chaldf i,aliter He-
brgi,aliter arabes,aliter Timotheus,aliter Arfatilis
aliter Hipparch9,aliter Ptolemç9yaliterrecétiores
tradiderunt.Traieo hic de cçli pricipio, dextro at
que finiftro,quam defipiunt narrare,deqbustamé
Thomas Aquinas , Albertus Teutonicus fuper-
flitiofi Theologi,dum aliquidferiofedicere cona
rentur,nihil íuenirepotuerunt quod oftenderent,
nec vellos certelwenirepoterit vnquam,Quin Sí
W—m
de astronomía;
galaxias, hoc eft, Iaièeus circulus quid lit, adhuc
abaftrologisignoratur Tráfeoetiam deexcentri Sailens
eis,c5cétrij§ís,epicyclis,rétrogradai ionib9,terpida Prcu' >
tioníbus,acceíIibus,receffibus raptibus,csterifque lcogni-
motibus, & mortuum circulis fermonem proro- tus*
gare, cum omniah^c non fint nec del necnaturx
opera, fed mathematicorum monftra & fingen-
tium nuga;,a corrupta philofophia,& poetarum fa
bulisderiuata,quibus tarnen veluti rebus veris,& a
deo creatis,aut a natura firmatis,non pudet magi-
ftros illostantum attribuere fidei, vt in has nugas
velutf caufas référant, quecunq; in iftis fiunt infe-
rioribusjillosq; confíáosmot^dicñt eífe principia
omnium motuum inferiorum- Aftronomos iftos
Anaximenisferuanonfpernendo di&ooportune Facete
caftigauit,hçc enim cófueuerat vnacñhero Anaxi dictum
meneambulare:qui cum quodam die fydera in- abácil
fpefturus,dotno maturius exiuiiTet,immemor finis \3 JX1
loci,dum fecurius cçlum intuendo explorât aftra, naxime
infubieftam ceciditfoueam,dixitq; tue ancilla:Mi nsherá
ror here,qua ratione que in celo funt prefcire exi-
ftimas,cumquçfuntantepedes, nequeas prçuide-
re. Legitur eadéfacetia Thaiesmilefiusabancilla
ThreiTa correptus.Haud abfimilede illisait Tullid
inquiens: Aftrologidu cçlifcrutantur plagas,quod
ante pedes eft nemo eorumfpeftat. Ego quoq;hac
artemaparentibuspuer imbibijdeindenon modi¬
cum temporis & laboris in ea amifi, tandem didici,
totam hanc & omne,nullo alio fundaméto inniti,
nifi men's nugis,8c figmentis imaginationum ,tx-
detq,- & pcenitetinfumptf olim opere,cuperemcj;
omnemilliusmemoria vfumq; expoliare,abieciq;
F ii'i
DE ASTRONOMIA.'
iamdudumex animo, nec reaflumerem vnquamj
nifi me potentum violent® pr®ces(qui folent non-
nunquamadmdigna artificia etiam magnisprobif
que ingeniisabuti)fçperurius impingere compel-
lerent,fuaderetq; domeftica vtilitas,me aliquando
illorum frui debereftultitia,& nugas tantopere ciz
afirolo pieutibus,nugís obfequí : dico quidemnugis, quid
gia ni - enim habet aitrologia nifi meras poetarum nugas
hil pr® & fabulas, portentuofaq; figmenta, quibuscelum
ter nu- ipfum refertiffímum commenti funt; Nequevero
fas & vJlihorainumgeneriplusintetfeconuenit, quam
someta Aftrologis cum poetis, nifi quod de Lucífero &
habet, vefpere inter le diíFentiunt,poctisaíTerétibus, quo
die Lucifer ante orientem folem appartient, eodc
occidenremfolemfubfequi, quod eodemdiefieri
poiíTe Aftrologi negntferme omés,prfterillos,qu¡
Venerem lupra folem locant,quia ftellf,qu£ longe
vlteriores funt,nobis in ortu citius oriri,& inocca
fuferíusreciderevidentur. Sed liane Aftrologorú
defituftellarum,fíueplanetarum difeordiam, nifi
nunc recordatus preterííTero , fiquidem non tam
Afirologorum quam philofophorum eft. Nam
Plato poftlunam fecundam lpheram foils locat,
idem faciunt Aegyptii,inter luna & MercuriuSo-
Philo - lé collocantes.Archimenides autem & Chaldfi fo
fopho- lern in ordine quartum collocant. Anaximander,
rum de & Mctrodorus Chius,& Crates,folem omnium fu-
flellarú premuní conftitutum dicunt,poft quem lunam, in
&plane fea has esteras errantes,inerrantefque.Xenocrates
tarúfitu omnes vna eadéq; infuperficieftellas moueri pu-
contro tat.Non minus defolis & lunç cçterarumqucftel-
beríi®. larnmmagnitudine&djftantia difcordát,necvlla
DE AS T ROL OGIA
inter eos decfleftibusopinionum conflantia nee
Veritas,nee mirum id, cum cçlum ipium quod fcru
tantur omnium fit,inconftantifiïmimi,nugifque &
fabulis repletiflîrnumtnam ipla duodecim figna,re
liquçque & boreales 8c auftrales imagines non niiï
fabulisincçlum afcéderunt,atque taméhis fabulis
viuunt,imponunt,lucratur Aftrologi poetis inte¬
rim eorumdeminuentoribusegregie eiurientibus.
De Aftrologia indiciaría.
Caput XXXI. Añro.
REftatadhucaltera aftrologiç fpecíes,quam ,
diuinatoriamvocant,leu iudiciariá qugagit 3ll^lcl-a
de reuolutionibusannorú mundi de natiui-
rías
tat ib9,de queftionib9,de ele¿tionib9,de inte
tionib9,& cogitationib9,de virtutib9,ad oím futu-
rorum etiam,vel diuinf pronidentiearcanarum di
fpofitionum euentus prçdieendos,euocàdos,deui-
tandos velrepellandos.Hinc aftrologicçlorum fí-
derüque effectus remotiffímis anis.ac ante omnem
rei memoria aut Promethei témpora, a n-iagnis (vt
aiunt.&antedilluuianisconiunâionibusnôdinan
tur,omniumqueanimátium,lapidum,metallorum perat;¿0
herbarú.8t quçcunqueinhisiferiorib9creatafuiit, nesa_
cffeâ9vires,ac motus,ab his ipfis cçlis íideribufque Rr¿5at_
defluere,6mhinoquedepédereacindagaripoíTeaf tr¿buut
firmant,homines proferto increduli,nec min9 im-
pij,vel hoc vuum no agnofceutes,quod deus iá her
bas,plantas,arbores ante cylos 8c ftellas códiderat.
Quin grauifiïmi quiqj philolophi^ vtPythagoras,
Democritus,BÎon,Fauorînus,Plaueti9, Carneades,
Poffídonius. Timeus, Ariftoteles, Plato, Plotinus,
Porphyri9,Auicéna,AuerroisjHippocrates,Gale-
Fiiii
DE ASTROLOGIA
nus. Alexander. Apurodifius prsterea Cicero. Se-
neca.Plutarchus, &alijmulti, qui ab omni arte&
fcientia rerú caufas fcrutati funt,nufqua nos in has
aftrologicas caufas remittút,qua; etíá fi cauff effet,
tamen quia ftellarum curfus, & earum vires nô pla
ïiecognofcimus,quod omnib9fapientibus notiffi-
mum eft,de eorum affeäibus certñ iudicium dare
afirolo non poÁ"ent Necverodefuntinteriplos, vtEudo
eta iudi xus,Arçhelaus,Caflandrus,Hoychilax,Halicarnaf
ciariai- fusperitiffitnimathematici,& multl ala recentio-
rta resgrauiffimiq; autores, qui fatëtur impoiîibile ef
y fepofTe quicquamcerti deiudiciorumfciétiainue
niri,cumpropterinnumerascooperantes,cu cœlo
alias caufas,quasfimulattendereoportet:iubetque
etiá Ptolema;us:tfi quia obftant illis occafionesqua
plurimg. vtputa cofuetudines. mores, educatio, pu¬
dor, imperium, locus, genitura, languis, cibus, ani-
miq; libertas,& difciplina, cum influxusilli non co
gant,vt aiuntjfed inclinant. Prarterea qui iudiciora
regulasprgfcripferunt,tam diuerfa plurimuq; pu-
gnantia eadê de re ftatuunt.vt impoffibile fit pro-
gnofticatorem,ex tot távariis diffonifq; opinioni-
bus,aliquid certi pofle pronii ciare, nifiïnfit il li in-
trinfecusquifpiam futuroru occultorumq; fer fus
acprgfagiiinftinitus,fiuepotius occulta latensdg
monis ílpiratio quo iter hec valeat difcernere,feu
alioquouismodo,núcilli,núcalteri opinioni ad-
hfrereinducatur,quoihftinftu fi quis careat, is in
aftrologicis iudicis (vt ait Haly) veridicus efte non
pöt,quareiän5 tana arte,qua obfcura quadam re-
rum forte aftrologica conftatpra:dicHo:& ficutno
arte,fed forte, ex ludornm codicillis verfus exit,
DE ASTRoLoGIA
nonnunquam verum pronuntians, fic etiam ex ani
moaftrologi non ar te,fed forte prodeút vaticinia
cui atteftatur etiam Ptolemeus:Scientia (inquiens)
fiellarum,ex te & ex illis eft,indicans futurorú oc-
cultorumcj prgdi¿tionem,nontameíTeex obferua
tione ftellarum,quá ex animiafte&ibus. Nulla igi-
tureftcertitudohuiusartis,fedcóuertibiIis eft ad
omnia fecundumopinionem,qua: coniefturis,aut
exiftimatione,autimperceptibili dçmonu afflatu,
autfupftitiofa forte colligitur,Nil igitur aliud eft
hgcars,quam fuperftitioiorumhominu fallax c5-
ieftura,qui ob multi temporis vfum de reb9 incer ■
tisfcientiam fecerunt.inqua emungend« pecunia:
gratia decipiantimperitos,atq;ipíi fímuldecipiá- Cattela
tur.Quod ft ars iftorum vera eft,& ab illis intelligi aftrolo
tur, vnde tot Sítanti errores ebulliunt in eorúpro- gorum.
gnofticationibus-finminus,nonnefruftra & ftulte
& impie de rebus nullis aut n5 intelleftis fcientiam
profitentur.Sedcautxores illorum de futurisnö ni-
fiobfcurapronuntiaaat.&qugadoémrem & tea- ■„.»
pus,& principem,& nationéapplicari poiTunt,am
bigua prognoftica,artificiofaverfutia cofingut.Po
ilea vero qua aliquid horu acciderit,tfic illius colli
gunt caufas,atq; poft faftum vetera vaticinia 11011 's
ratio nit 9ftabiliut,vtvideatur prguidiiTe,quemad-
modum fomniorum interpretes,vbifomnium vide
rint,nihil certi intelligunt: vbi autem poft aliquid
eis eueneritjtunc ad id quod accidit,aptát etiam fo
mniuvifum.Prgterea cúimpoffibilefitín táta ftel-
laru varietaten5fempinuenire,quafda bene,quaf
dammalepofitas,occafionecapiuntcx his dicen-
di quod volunt,& quibus volunt,vita,falutem,ho-
¡DE ASTROLOGIA'
notesjOpes,potent ia m,visoria m, fanitaté,foboIé,'
amicos,coniugia,velfacerdotia,magiftratus,fími-
liaéj; predicant, Quod fi quibtis fint male proprij,
ipmortes,fufpendia,dedecora, clades,exilia orbi¬
tales,Iangores,calamitefc{;renunciant,non tam ex
fcelerata arte,g exiceleratis affeâibus.huicimpiç
curiofitati crédulos homines pertrahétesin exitifi
populos,ac principesfepe funeftis feditionibus,ac
! bellis inter fe c5mittentes. Quod fi cumpronofti-
cis illorum fortuna coincida! vt inter tot ambigua
vnumaut altemm verum euenerit, mirum quam
tunc criftas efterunt,q idinfolentiftime predicant
Quodfiaflidue mentmntur, cóuincantur médacij
id tunc excufant blafphemía .vel médacium méda
ciotegunt,inquientes,fapientem dominari aftris,
cum re vera,nec aftra fapienti,ncc fapiës aftris,fed
vtrifq; dominaturdeus autaiuut, ineptudinem re
cipientis cadeftibus influxibus obftitifte. Vlteriore
autefidem requit entibus irafcñtur,&inueniutcir-
culatorcs illi interim principes & magíftratus, qui
illis credát omnia,ac ornét publicis ftipendijs.quu
Aftro- re vera nulls genus hoim reipublicg fi peftilentius
logirei
quaiftorum,qui ex aftris,ex infpeftis manibus,ex
pub.ob fomni)s,confimilibuf<pdiuinationum artificij,futu
lunt. rapolliccntur,& vaticinia fpargunt,hoes infuper
& Chrifto & oíbus in ilium credentibus Temper of
Aftro- fenft:c^e quibus Cornelius Tacitus conqueritur,
lo?ia fu Mathematicijfic enim eos vulgo nominát,inquiens
perftiti gennshominú principibusinfidú,credentibusfal-
tionú lax,aeiuitatenoftrasfemper,phibcntur,fed expel
pons luntur nunq Quin & Varro autor grauis,omnium
fuperftitionum vanitates S: aftroiogiç finu pro,
l
DE ASTRONOMIA'
fîuxifleteftatur. Erat etiä in Alexandria veâigaî,
q> aftrologi gfoluebätblacenominfi, a ftultitia fie
núcupatü,qu¡a ex ingeniofa flultitia qugftum face
rét nec nifi ftultiSi temeraríj homines illos côfule
re foleant:quippe feab aftris, efthominum vita at
fortuua,quid timemus,quid folicitamur,qui deo
life & cçlis.qui nec errare,nec main agere poffunt
relinquamus atq homines cum fimus, no plus qua
oportebat vitra vires noftras altfi, fed humana du-
taxatfapiamus:quin&Chriftianicu fini? credétes
Chrifto, linquamus horas & momenta deo patri,
qui ea pofult in fuá poteftate.Quod fi vero vita no
ftra atq fortuna ab aftris no funt, none in vacuum
currit omnis aftrologus? Sed efthominum genus
adeo timidulu credulumq,-,qui tanquá pueri ad le-
murum fabulas pi us timent,credunt ea quit no funt
quam ea quf funt:atq quo res eft minus poffibilis,
hanc eo timet magis:atq; quo eft veriffimilis minus
hanc eo firmi9 credút: qui .pfefto fi no eflent aftro
logi & diuinatores.perirët fame, atq; horum ftulta
credulitas preteritoru oblita,prefentiu negligens,
in futura prf ceps,fie deceptorib9illisfauct,vt cu in
cfteris hominib9vno medacio ta fufpeíta fides red
datur dicentis,vt reliqua oiavera obfcurétur,cótra
inhismedaciorú magiftris,vna fortuita ventas, e-
tiâ publicismédaciis faciatfidë,quib9 profeílo qui
maxiroecófidunt,maximeoimreddutur ¿nfeiicif-
fimijVtfolentfuperftitiolç ¡lie nuge perniciem fuis
adfere cultorib9,quod m Zoroafte, Pharaone, Na
bu¿hodonofor,Cffare,BraíTo,Pompeio. Diotha-
ro,Nerone,Tuliano apoftata teftaturltiquitas,qui
vthisnugis fuere deditiffimi,fie earumdetncofídé-
1 )
DE ASTROLOGIA
tiaperiere infelieiffimii&quibusleta cunda prai
miferant aftro logia, mceftaprouenerunt omnia,
vt Pompeio,CraiTo,& Ca:fari,quibus neminem eo
rum,nifí iam fené,nifi domi,niiï cum gloria mori-
turum promiferunt, attamen quifque eorum maie
& immature perijt.Pertinax profedo Se prçpofte-
rumhoím genus,futura feprefeire qui proñtean-
tur,prçtetitoru Se prœfentiumignari : & cumoibus
omnia occultiffima fediduros profiteantur, quid
in p pria domo,quid in thalamo fuo fíat, fçpiffime
nefciunt:cuiufmodi aftroiogum Morus AnglicuS
hocepigrammateperpulchro taxauit.
A ft ra tibiœthcreo panduntfefe omnia vari.
Omnibus Se qug funt fata futura monent.
Omnibus eft vxor,quod fe tua publicat,id te
Aftra (licet videant omnia)nulla monent.
Saturnusprocul eft,iamqueolim ejeus (vtaiunt)
Necpropedifcernensapuero lapidem.
Luna verecundisformofa incedit ocellis,
Nec nifi virgîneum virgo videre poteft.
Iuppiter Europen,Marté Ven9,8c Veneré Mars
Daphnen Sol, Hircen M ercurius recolit.
Hinc fadu aftrologe eft,tua cu capit vxor amates
Sidera fignificent,vt nihil inde tibi,
aftrolo Prçtereaq ínter fede hisipfísiudíciorúregulisdif-
gorum fentiant Iqda:i,Chaldfi,Aegyptij,Perfa:,Greci.Ara
dé indi bes,omnibus notum eft:Se quomodoomnem anti-
ciiscb- quorum aftrologiam abiieit Ptolemœus, 8chunc
trouer- vt défendit Auérodan,ltalaceffit Albumafar,atque
fue. omnes hos lacerat Abraham Auenazre Hebrœus
deniqueDorotheus,Paulus Alexandrinus, Ephe-
ftion,Matern9, Aomar,T cbith, Alchind9, Zahel,
DE ASTROLOGIA.
MaíTahalla,8c fere oës alij aliter fentiunt & opina
tur,& cum quç dícunt probare vera nequeunt,fola De do-
experimëti,rônefefetuentur,necfuper ea quid e m mib. có
omnesvnanimiterconucniunt:nequeminusdedo trouer-«
morum proprietatibus, ex quibus omnium euétuú fi<e¿
prçdi&ioné venátur,diicrepant,qu£ aliter affignat
Ptolemçus,aliter Heliodorus, aliter Paulus, aliter
Manlius,aliter Maternus,aliter Porphyrius, aliter
Aberagel,aliter Aegyptij,aliter Arabes,aliter Grx
ci & Latini,aliter vet eres,aliter recentiores.Quan
doqdem etiam initia finefq; domorn,quodámodo
conftituereoporteat,inter eosnôdum liquet : cum
hf c aliter fabricât antiqui,aliter Ptoletnç us, aliter
Campanus,aliter Ioannes de regio monte. Vnde
fît,vt fuifipfimet obferuationib9fibî fidem adimat,
cum locis eifdem diuerfi diuerfas adfcribiint pro-
prietates,initia,atque finesumpium hominu genus
qui que folius deifunt,tribuiit aftris: & nosliberos
natus,fiderum feruos faciût-& cum fciamus Deum
creaíTe oía bona,illiftellasaliquasmaleuolas,8t
fcelerum autores,& malorfi influxumtradunt,non
abfcj; maxima deicçloruq; iniuria,ftatuétesin cœ-
leftibus,inillo diuino &nobilifenatu,maIa&fce-
lera facienda decernif.&quicquid a nobis volunta
tis culpa perpetra tu rquicquid vitio materiçinna
tura preter ordinemacciditjtotúimputátííderib9. afirolo
Iamvero &herefes& infidelitates pniciofiffimas gihaire
docere non veretur,videlicet,dum donum prophe íes & in
tiç,vîm religionum,archanaccfcientiç,imperiûin fidelita
demonesjvirtutémiraculorumefficaciam fuppli- tes do-
catíonum,& futur® vita: ftatutum, omnia pende- cent
re ab aftris,ab illis largiri, ex illis cognofci, impia
I
¡DE AST RoLOGIA
temeritatefatëtur-Dicuteni alcëdëte Geminoruni '
fidere,idcp,Saturno Mercurioq; Tub Aquario iun- ;
ctis,í nona cgli plaga,nalci ,ppheta,ideoq; Chriflu
diim tot claruiífe v irtutibus .quia eo in ioco Satur-
num habuerit inGeminis.Religionum etiam leitas
quibus Iouem prfcipuu prçficiunt patronum, per
ceterarumftellarum comixtionesdiftnbuuntpta,
vt Iuppiter ille cu Saturno religionem faciat Iudfo
rum :cumMarte,Chaldçorum:cum Sole, Aegyptio
runr.cu venere, Sarafenorú:cumMercurio,HCRI
STIANORVM:cum Luna,eä quam tuturamdicút
ANTICRISTLatcfMoyfen ludáisfabbati diéex
aftrologicis rónibus inftituíffe religiofum,ideoq;
errare CHRISTI ANoS,quidiemlabbat¿ ludforñ
ritu operibus vacantes non fcriantur cu fit ilia dies
Saturni.Fidehtatemautem cu¡ufq; cum ad borníes,
tum addeum,profeíTamcp religion em,confcientiç
etiam Archana,a parte Solis,ac tertia, nona,vnde
cimacjp cglidomicilfisdeprçhendipo{Teputàt,prg->
nofcendique lioím cogitationibus, &, vt aiunt in-
tentionibus. Multi multas admodú regulas tradunt
ipfifq; diuinç oípotentias miraculofis operibus, pu¬
ta vniuerfalisdiíuuij,& datç per Moyíen legis, ac
V ¿rginis puerperio,cfleftium configurationes cau
fasprçficiunt,acGHRISTI redeptrice,humanige
nerismorté,Martisopusfui{Tefabulantur.Quin,SC
Chriílum ipfumí miraculisfuis horarum el echoe,.
vfum,qbus illum ludfi lxdere non pofTent,du afeé
deret H!erofolymam,ideoq; vetantibus difcipulis
dixiíTe,Nonneduodecimhor®funt diei f Dicunt
pra;terea,ficui Marsinnoua caeli domo feliciter
locatusfueritjhunc armones ab obceffisfola pne-
DE ASTRONOMIA
e®ia«5 fentia expulfurum,qui vero,Luna atque loue cum
paño» capitedraconisí medio cglo coniunótis, Deofup-
<x$| plicaueritjomnia illum,qugcunquepetierit,impe-
locoSft traturum:porro futuram vita: fcelicitatem a loue
ttka!¿ Saturno qua: largiri . Quod fi quis Saturnum ¿n
Toma,» Leone teliciter conftitutum habuerit in Genefi,
xibuutu eius anima pofthanc mortalem vitam , innume-
faciitle ris anguftijsliberatam, ad caelum & origenis íua:
primordia,aplicatam dijs,tranfíturam . Atque ta-
cmiojic men 'ftIS execrandis nugis,perniciofíffimifque bç-
Mmu; refibus,Petrus Apponenfís,Rogerius,Bacon ,Gui-
a&tu do,Bonatus,Arnoldusde Villa noua philofophi,
AlyacenfísCardinalis& Theologus,& plerique
kitl CHRIS TIANI noísdoítores,haud abíq;ha:re
rcótó; feosífamiafubfcribunt,& fefe vera ha:c expertos
m,:: eíTeteftariatquetueriaudent. Scripfitautem ad-
„ uerfusaflrologosrecentioribus annís duodecí li-
T E$; bris IoanhisPicus Mirandula copiam tanta,vtvix
^ vllum pra:terieritargumentum:tanta autem effica
, cia, vt haäenus nec Lucius Balancius acerrimus
aftrologñe propugnator,necaliusquifquambuius
: artis defenlor, hanc ab addu&is a Pico rationibus
1 ' ' poteritfaluare. Is enim probat validifíimus argu
• mentis,illam non hominum,fed malorum demo-
num fuifTeinuentum : quod ídem etiam Firmia-
nus ait per quam illi oimnem philofophiam medi-
' V cina m,leges atque religionem , in humani generis
a:Ei:;' exterminium nififunt abolere. Nam primum qui-
j1'"' dem religioni fidem adimit,miracula extenuar,,p-
» uidentiátollitdumomnia cSftellationum vipro-
uenire,&afíderibusfatalinecefíítate penderedo-
J • cet infuper vitij patrocinatur,excufans quafi cxli-
f
DE ASTROLOGIA:
tus in nosdefcendentibusibonas qualcunque artes
contaminât atq; euertit:imprimis philofophiam,
rerum caufat,a veris rationibusad fabulas tradu-
cens: deide medicinam,a naturalib9 efficacilibulq;
remedijs,ad vanasobferuationes,peruerfafque &
corpori & animo exitiales fuperftitiones conuer-
tens. Porro leges,mores, & quafcunque humani
prudentii artes in totum peiTundans, cum,quo
tempore,qua ratione,quis medijs quid agendum,
fola aftrologia confuleretnr,folaque vite & morá
& reipublice & priuate fceptra tenet, tanquam de
cçlo omnium habensautontatem,vanaq,- putaren
tur cçtera omnia,qua; hanc no agnofcerent patro-
nam. Digniiiîma profe¿to ars,quam olim etiam
dçmones profiterentur in fallaciam hominu,&in
iniuriam diuinitatís.Iam vero & Manicheorum hç
. refis arbitrij libertatem i totum tollens & auferens
am " non aliunde emanauit,q ex aftrologorum de fato
51 a0- falfo opinioneatq; doâxina. Ex eodem fonte &
lire is ßaf^];cjls hajrefis emanauit,quitrecentos fexagita-
a a ,r quíquecelos,perfuceffionemStfinulitudinemab-
°SU inuicem facias pronuntiauit, & horum oftentio-
mana- nem epp-£ numeriim<Jieium ann¡ ? atque fingulisil-
Ult' lorum certa principia, & virtutes,& angelos aiTï-
gnans atque Jllis nomina adfingens,e(Te autem om
afirolo nium pricipem Abraxas, quod nomen iuxta Grc-
gia reie cam literaturam,continetinfetrecentum fexagi-
¿ta,Scfa taquique,quot videlicet funtillorum eg lorum lo-
cris&,p calespofitiones,abillocommenti.Hicideo nar*
Íihanis rata funt,vt cognofcatis aftrologiam,etiam hire-
cripto ticorum progenitricemeíTe. Porro aftrologiam
rib. hanc diuinatoriam , ficuf fplendidiffimi quique
DE ASTRoLOGÎA.
"tt; cxplodunt philofophi, fíe Moyfes, Ifaias lob,le-
°î ' remias, cçterique antique legis deteftantur pro-
as''; phetœ : & e catholicis doctonbus Auguft inus, il-
at 1 lam aCHRTISIAN A religiôe expel lend um
V cenfet : Hieronymus hanc idololatrie genus eile
:s"® difputat.Rident earn Bafiiius & Cyprlanus : réfutât
Chryfoftomus,Eulebius,& ladantius : inuehun-
tE;;: tur Gregorius,Ambrofíus atep Seuerianus, faníiñq;
'S® Toletanumconfilium earn proln'bet atcg damnat, r~r1.¿
¡It Si etiam in fynodo Martini,& abs Gregorioiuniore,
* &Alexandro tertio pontifícibus anatematiz ata. °'eía
afp & a cluibbusimperatorü legibus púnica. A pud ve- îunî ^
mif teres Romanosfub Tyberio,vitellos,Diocletiano, ro""
oiiic Conflantino,Gratiano, Valentiano, Theodofio ^°§^ans
o®: imperatoribus,vrbe prohibita,eie£la,atq; punita, 'lna
iw ab ipfo etiam Iuftiniano capitisfuppliciopercufTa tor,®rn;
¿é quod ex códice eiusmanifeftum eft. pronx-
iBis De diuinationibiis in genere. '
fflk: Caput. X X X 11
ait® f A Dmonet hie locus etiá de cgteris diuinationu De'dx'ui
A artibusdicere, qua; notam obieruatione cç- natj5e
J,!; * A]eftium,qreruminferlorum,quandamc£lej-noenc
ilium vmbram & imitationem habentiu, vaticinia re °
prebent:vt illis intellect's, melius cognolcatis hac
aftrologicamarborem,dequatales fruftusdefcen
dunt, atcp abs qua velutLernea Hydra multorum
js capitumferagenerataeft.Inter artesitaq; ad diui-y,
^ nandi quçftum properantes;phifionomia, met$>-r
■ ¡i pofcopia,chiromantla,geomantia,(de qua etiá fu .
l!'" pradiximus,arufpia,fpeculatoria, & onirocritica,
quçeftfomniornminterpretatio,acfurentium o-
" raculahicfedemfibivédicârut. Omnia autem hçc
imf G
Jf
DE DIVÎNATIO. IN GENERE.1
artificia nullius folida: doßrina: funt,nec vlliscer-
tisrationibus confiant,fed de rebus occultis,aut
fortuita forte,autlpiritus agitatione,aut apparen-
tibus quibufdam coniecturisinquirunt,quf ex quo
tidiams & longi téporis fumpta: funt obieruationi-
bus.Solent enim omnes illg diuinationutn pro«
digiofa: artes,non niíí experientia: titulo fe deten-
dere,& fe obíedionum vinculis extricare, quoties
aliquid fupra fidem ac pr jter rationem doceant po
eu .i liceanturqi, de quibus omnibus fie in lege prœcc-
ptum eft non inueniaturin te,quicolluftretfilium
ducensperignem,& ariolosfcifcitetur,aut obier-
net fomniaatcpauguriamec fit maleficus,nec ¿ncá-
tator,qnoniara hecabominatur dominus.
Dephifionomia, Caput.XXXIII
Phyfio- 1* «» Arum ita que Phiiîonomia,naturam(vt ait)
nomia ' r—•» a—
H
Jucera fecuta,ex rotius corporis infpeâio-
I ac, qua; funt anima: Sc corporis affeâioncs,
que hominis fortuna,probabilib9fignisfeaf
fequipolTe pra:fumit,quateni> hue Saturniû autlo
uiftam,illumMartium a ut Solarem, alterutn Vene
reutn, Mercurialem aut Lunarem pronuntiat,&
ex corporis habitudine illoru horofeopia colligit,
ex efleftibus paulatim,vt aiunt,adcaufas videlicet
aftrologicastranfccndens, ex quibus poftea nuga-
tur quicqnid libet
De metopofeopia. Capnt.XXX 1111
metopo -jy«-Etopofcopiaautemex folius frontis infpe-
Í copia. J.VjLitione,omniahominuminitia,progreffusS
fines,iagaciifimo ingenio,aedoifta experientiafe
praifentireia¿cat,ipla feetíam aítrologúealumná
faciens.
lEJ DE CHI ROM AN TIA
íflíDe Chiromantia.
Caput XXXV.
Hiromantia aute,in volamanus, ,p numero Chíro•
jfiH c planetarúfepté motes effingit,at<j ex linei's, mantia,
quç ibi côfpiciuntur,qu£ hominis cóple¿tio
louai qui affe<âus,quç vita,qu£ fortuna fefe poffe cogno
wltÉ icerearbitratur,per linearum harmomcam corre-
ar!!Îi fpondentiam,ceu per cjleílía quedam ftigmata no
oAx# bis a deo & natura illic impreiîa,"& qua: deus auto-
relob pofuitinmanibushomfnum,vtindenofcat
Mtiti vnufquifq; operafua,quamtiisreueradiuinus pro- lob. J7Î
®,itn phetaillenondechiromanticavanitate,feddear Diuina»
ficosjswi bitrij libertare locutusfuerit. Praterea tuenturfe torû ro
■util prjdiâi diuinatores,quod licet non per rerum eau nes qui-
ffilll fas,tamen perfignaabeifdem,fimilibusvecaufisim bus artS
MHz- preflfa,quç femperfinteadem rebus eifdem, fimilia fuam ti|
mù queílmilíbusde effeíhbus poflent iudicare, dicunt entur.
sriffii quedeiisartibusvfumquondam Pythagoram qui
Ä adulefcentem mores,naturas,ingenia,ex oris &vuí
Sami tus,totufque corporis filio ac habitu cóiectabatur:
s.i» quemque idoneum iudicabat,hunc in difeiplinam
ptoses recipiiubebat.IdemconfueuiíTePharaotem Indo
ilcoái rum regem narrai Philoftratus: verum harum ona
.¡[jjc nium artium errorem non alia ratione nobisinj-
r¿ pugnare neceffe eil nifi ea ipfa, quod deficiunt vi-
delicetomniratione.Scripferunttumde iftisper-
jjjll multi ex antiquisvirigrau.ffimi,Hermes,Alchin-
Xjnjjj dus,Pythagoras,Pharaotes,Ind9,Zopyrus,Helen9
Ptolemfus,Ariftoteles,Alphorabius:pra:terea,Ga
opo5
■>
lenus,Auicenna,Rafis,Iulianus,Maternus, Loxi-
us, Philemon,Palarmon, Conftantinus, Aphrica-
nus,ex Romanis deniep principié Lucius Sylla &
Gü
T
DE CHIRM ANTIA
Cçfar Dictator eius ftudiafiffimi fuere,Ex pofte-
rionbus vero Petrus Apponenfis, Albertus Teu¬
tonics,Michael Seotus, Antiochus, Bartholem«-
us Coclvtis Michael Sauonarola. Antonius Cermi
fonuSjPetrusde area, Andreas Coruus, Tricaffus
Mátuanus Iohannesde indaginc, & pleriquealii
illuftrcsroedicnomnes tamen vltraconieduras,8i;
experientiç obferuationes traderequeunt nihilnó
eft'eautem conieduris illis& obferuationibusvl-
lamveritatis regulati),ex eo manifeflum eft,quia
figmenta funt voluntaria. &iuperquibusipfi etiam
çqualjsdodrinte & autoritatisillarumdodoresnó
concordant.Quare vehementer délirant erranque
omnes,qui per hacc figna,vltra corporiscomplexio
ncm,& naturiedifpoiltionem,motus('quoqueipios
&fortiuia:animicjaffeitns;,pra;dicere volunt,quod
in Zopyriiudicio de Socrates fatis comprobatum
eft Nec vobis fidem faciat,quod Appion gramma-
ticusfcriptumreiiquit,Alexandum quédam ,tam
difcrete imaginumfimilitudines,p!nxiiTe,vt ex bis
metopofcopus futura;ant praterits mortis annos
dixerit,quod quidem poffeiisartibus fciri,nonta
increiibileeñ,quáimpofTibile,fed folethocnugi-
uédum hominum genus inftindumalorum damo
num ííc delirare, trahentiumillosaberroreinfu-
perftitionem,& ab hac paulatim in infidelitatem.
Iterudegeomantia.
Caput. XXXVI.
G Eomantia et id de qua & in arithmetica lo
cuti fum9,queproiedis pudis,vel cafu,vel
viqr.adamdedudis, exquibus per pares & impa-
DE ARVSPICIA.
res numéros,figuras quafdam eglefhbus attributas
cóponit,perquasdiumatur,idcirco omnes illius
fcriptoresaftrologiefiliáteftátiir.Efi &alia geo-
■matigipecies, qua Almadal Arabs introducir,que
ipfa perconieíturas quafdam,a fimilitudinib9fum
ptas.exterrgcrepitu,motu,fciiTura,tumore,velfp5
te,vel ab eflu & caumate, auttonitruis prouenieti
busdiuinatur.qug ipfa etia inani aftrologig fuper
ftitionefulcitur,horas &lunationes. & fiderfi ort9
figurasque coobferuans.
De arufpicia.
Caput.xxxvii.
Vgurium vero,cuius multe admodum funt Augu»
fpecies,arsipfaprifc¡stemporibus¿n magna ria
kobferuatione fuit,ac tanta, vt nihil eorû,que
ad publicavelad priuata pertinerent,inaufpl
catepfecerít Hgcarsantiquifibma eftvt traditPô-
poniusLgt9a Chaldsis ad Grecos, apud quos Am-
phiareusTyrefias, Mopfus Aphilotes,& Calchas
fummiaugures habiti funt, aGramis ad Hetrufcos
venit: ab illis ad Latinos.& ipfe Romulns augur
fuit,& magiftratus inflituit augurii confirman' ,8C
Dionyfiustraditantiquam augurandiartem fuiiTe,
etiam Aboriginum,& Afcanium,prius quam acieni
contra Mezentium educeret, augurium cap ta (Te
quod vbifelixconfpexit,pugnauit,atque vicit De
nique Phrygii, Pyfidg, Cilices, Arabes , Vmbri,
Thufci,& multialiipopuli auguraría feenti funt.
Lacedgmonii etiam regibus fuis augurem aíTeíTo-
remdederút & publico intereffeconcilio voluere.
Erat& apud Romanos augurum collegium :huic
artifidemfecerunt,quidocuerñt a cxleñibus cor-
G iii
DE SPECVLÁToRIAJ
fUigu- porlb9,quçdam prgfagiorum luminafuper anima
*6 col- tia qugq; in hgc iferiora defcëderc,velutfignaqug
legiima dam in eorum motu,fitu,geftu,inceffu,volatu,vo-
Rotnx. ce,cibo,colore,opere,euentu conftituta quibustan
quam infita quadam vi occulta, ac tácito quodam
concenfujcum cçleftibus corporibus quorum viri¬
bus afficiuntur,fie coueniant,vt poifint omnia hçc
prjiagire,qu2ciinq,- celeftia corpora cogitaruntfa
cere. Ex quo patethancdiuinationem non nifi cô-
ie£turalequi,partim a fideram(vtaiunt)influenti)s,
partim a parabolicisquibufdâ fimilitudinibusfutn
ptas,quibusnihileft fallacius,quare rident eamPa
netius & Carnea des,Cicero,Chryfipp^1, Diogenes,
Antipater,Iofephus,& Philo,damnât lex &eccle
fia, atque huiufmodi luntilla Chaldçorum Aegy-
ptiorumque myfteria,quç quondam Hetruíc¿,de-
inde Romani,&hodieadhuc fuperftitiofum ho-
minum vulgus velut oracula adorat.
Specu- Defpcculatoria.
latoriaj- .. Caput.xxxvii).
X eodé fundamento .pdit fpeculatoria que
E fulmina & fulgura,cçterafq; elemétorñ im-
preífio«»s,íluperoftéta,portéta,pdigiain-
terpretatur,non tarnen alia via quam côieâurç &
fimilitudinis,qiiam eqijidem plurimum errarema
nifeftueft,quodha;c omnianaturalia opera funt,
nonpronoftica.
^fDefomnifpicia.
Caput xxxix.
Sömni Cedit onirocritica,que eft foniorii interpre
Ipicia» A tatio,quoru interpretes propria; cóiedores
voçantur,quemadmodum canit Euripedes.
? de somnispicia;
Qui bene conieÄ»t,is vates optimus eño>.
Cui artificio etr3,0t quidë m agrá ph¡lotophí,haud •
Volt; parum tribuerunt,precipue Democrit?, Ariftote-
^<¡4; les,6c eius fe&ator thçmiftius,atq; Sinefius Plato-
:ito ®c meus,fie innitétes exéplis illís fomniorum, qua: ca
H«on»ij fus aliqs vera fecit,vt íde nihil fruftra fomniarifua-
mtoÉíil dere conentur,Dicunt ením, quod quemad m odií
cogiianj cçleftesinfluxus,in corporali materia formas pro
Dtami; ducat diuerfas,fic ex eifdem influxibus, ín potétia,
int)infiia phantaítica,qugorganica eft,phantafmata impf i-
iittt mi cflefri difpofitione,efteâus cuípiam producedi
-rident® conientanea,maxime vero in fomnijs-.quia animus
Jp5,Di® tunca corporeisexterifquecarisrelaxatus,liberi9
«tlait diuinosillosfufcipitinfluxus,vndemultadormié-
¿8onia¡¿ tibus in fomnijs itinotefcunt,qu$ latent vigilantes.
mW? Hacitaque potiíTimum ratione,ipfisfomnijs verí-
iij¡¡¿; tatis oplnionem cóciliare nitútur.De caufis ta men •
t fotnniorútaintrinfecisqextrinfeeis,nonomnesin a„rft
vnamfententiam conaeniunt, Nam Platoniciil- ^ £•
lasreferfítin fpecies,8t notiones anima; concretas. n¡-orunj
Auicennainintelligentiam vltimammouentélu- caugs
v; " nam,medio illiusluminis,quo irradiatur phátafia
■ ¿ hominum:dum dormiunt, Ariftotcles refertin lea
fum cómnnem,fed phantaílicum. Auerrois in ima
° » ginatiua.Democrit" in idola a rebus decifa. Alber
tus in influxum fuperiorum,medijstamen quibuf-
J u¡ dam fpeciebus,qu$ cótinuo defluunt a c«lo,medi-
ci in vapores & humores hxc rcferunt,a!ij in affe-
dus& curas vigiliç,aliqui Arabes in potentiam in
telledualem,ali) dicunta potentijsanxmx Scinflu-
XH cflijSc fimulacrisfimul dependere,aftrologi illa
■iiffl® a pu¿$ cofbellatiôibus caufari volñt,alij caulas illo-
itfif G iiij
J- *
DE FVRORE.
Sónio - rum in aerem circundantem penetrantemq: refe-
ifiintef runt.Scripfcrunt prftereadefomnioru interpreta
jíretes tiene Daldianus,& Artemidorus, & circunferutur
librifub Abraham noíe,quem Philo inlibrisdeGi
gantibus,& de cíuili vita,aíTerit fomniorum folu-
tiones'primum adinucniífe,& alij fub Salomonis &
Danielis noibusin hanc rem confidi, in quibusde
fomnis nihil nífi mera ("omnia traduntur. Sed ipfc
Marcus XMli9 in fuis diuinationum librisaduerlus
hanc vanitatem,eorumq; ft ultitiam,qui fomnis fi-
dem habent,validiffimis rationibus dtfputat, quas
hie enumerare omitto.
De furore.
Caput. XL.
-^Ed(quodfere prçterieram)iftis fomniatoribus
^^eos etiam adnumeremus,qui furentium vatici
^^.lijs diuinitatisfidem prçbct,eosque,qui & pre
fentium notitiam,& prçteritorum memoriam,
omnemcp humanum lenfum perdiderunt,diuinam
futurorum prçfcientiam afTecutos putant,&quf fa
pientes vigilantefq; nefciunt,videreinfanos& dor
mientes,ac fic illis plus,quam fanls,vigilantibus,in
telligentibus,& prçmeditantibus deus fit propin-
quior.Infelices profedo homines,qui his vanitati-
bus creduntjillilq; 1 mpofturis obediunt,qui huiuf-
modi pafcunt artifices,illorumcpventri igenia iua,
fuamc^ fidemfubmittunt^Qupd namcp aliud puta-
bimusfurore,quamalienationem humani animi
ab ipfis malis dçmoibus exagitati,auf per ailra, ant
per interiora inílrumenta abiminundts fpiritibus
deduda,quod ita expreflitTc viietur Lucanusdum
iaducit Aruum,T ufcurn,Vatem.
Furetiu
vatici-
nia.
DE FVRORE,
Fulminis edo&um motus venafq; callentes?
Fibrarum ,& motus errantis in aere pennç,
Poft luftratam vrbem,poft maclatam viâimam,'
poft infpe&a exta , tandem figulum in hçc verba
protiilifíe fententiam.
Quod cladis genus o iuper i,qua pefte paratis
Sçuitiam, extremi multorum tempusin vnum
Conuenere dies,fummo fi frígido cçlo
Stella nocensnigrosSaturniaccenderetignes,
Deucalioneos fudiftet Aquarius hymbres,
Totaq; difiufo latuiflet in œquore tellus,
SifeuumradiisNemçumPhœbeLeonem
Nunc prfmeres,toto fluerent incendia mundo,
Sucçenfufq; tuis flagraflet curribus fther.
Hi ceiTent ignes,tu qui flagrante minacem
Scorpion incendis cauda,Chelafq,- peruis.
Quid tantum Gradiue paras:nam mitis in alto
Iuppiter occafu premitur,V enerifq; falubre
Sidus habet, motucj celer Cillenius hçret.
Et cçlum Mars totus habet cum figna meatus
Deferuere iuos,mundo! q; oblcura feruntur.
Enfiferi nimium fulget latus Orionis.
Imminet armorum radices,ferriq; poteftas,
Confundet ius omne manu,fcelerifq; nefando.
Nomen eritvirtus,multofq; exibit in annos.
Omnia itaq; hçc diuinätionS artificia'inipfa aflro
logia fuas artes & fundamento habent ,Nam flue
corpus vultu,manns infpefta funt, fiue fomriium
fiueprodigiumvifum fit,fiueaufpiciu,fiue furor
afflauerit cfli f/guram erigédam confu!unt,ex cu
ius indiens,vna cum fimilitudinum fignorumq; c5
ieituris fignificatoru venantur opiones,ita diuini
DE FVRORE.
tiottes omncsaftrologig artë vfumq; fibi depofciit,"
vt hanc vcluti clauem ad omnium arcanorum no-
titiam neceflariamfateantur.Quare omnes h» di-
uinationum artes,quantum abfint averitate,palam
fefe oiïerunt,ex eo quod principes vtantur tl ma-
nifefte falfis,ac poética temeritatc confi¿tis,quf ctt
nec funt,nec fuerunt,nec erunt vnquá,tamen cau¬
las & figna eorum eiTevolunt,qu£ funt,rerum cué-
tuscontra apertam veritatem in illa referentes.
De magia in genere.
Caput. X L I.
Magia TJ Xiglt etiam hic locus,vt de Magia dicamus^iá
£-4 Oí ipla cum aftrologia fie coniunûa atque co-
gnata eft,vt qui magiam fine aftrologia profitea-
tur,is nihil agat,fed tota aberret via. Suidas magia
a Magufe¿s,& nomenSc originem traxiíTe putat,có
munis opinio eft nomen efjfe Perficum, cui adfti -
pulantur Porphyri9 & Apuleius, & fignificare eo¬
rum lingua,idem quod facerdotem fapientem fiue
philofophuni.Magia itacp omnem philofophiam
Phyficam,& mathematicam complexa,etiam vires
religionum illis adiungit. Hinc & goetiam & the-
urgiamin fe quoque continet, Qujidecaufa ma¬
giam plerique bifariam diuidunt, in naturalem vi
delícct & ceremonialem.
De magia naturali.
Caput. XL II.
Magia "KT Atura lern magiam,non aliud putant, quam
natura- J-vi naturalium fciëtiarum fummam poteftaté,
lis quamidcircofummumPhilofophûcnaturaliaapi
cem,eiufq;abfolutiffimam confummationem vo-
cant,8i que fit'aätua portio philolophic naturalis,
il¡$
lotoai
û DE MAGIA NATVRALI.'
qu'ç naturalium virtutum adminiculo, ex mutu«
earum & oportuna applicatione opera g dit, fupra
omnem admiration» captif qua magia Aethiopes
maxime & Indi vtebantur, vbi herbarutn, 5t lapi—
dum ceterorumcp ad id fpeièantium facultas fup-
petebat. Eius meminifTe,volunt Hierony mum ad
Paulinum,vbiait, Appollonium Tyangum fuiffe
magum feu philoiophum,vtPytagorici. Eius etia
generis fuiíTe magos,qui Chriáumnatum muneri
bus inuifentes adorauerunt,quos Euangelicorum
interpretes exponunt. Chalda-orum Philofophos:
quales fuere Hiarchas apud Brachmanas, T eipion
apudGymnoiophiftas, Budda apud Babylonos,
Numa Pompilius apud Romanos, Zamolxides a-
pud Thracas, Abbarisapud Hyperboreos, Her¬
mes apud Aegyptiös,Zoroaftes Eromafi filius a-
pudPerfas,Nam Indi,& Aethiopes,& Chaldgi,8c
Perfe hacmaximeprçcellueremagiarquiaidcirco
(vt narrat Plato in Alcibiade)imbuûtur Perfarum
regum filii,vt ad mundana; reipublice imaginem
fuam & ipfi rëpublicam adminifirare,diftribuere-
que condignant=& Cicero in diuinationum libris
ait,neminé apud Perfas regno potiri,qui prius ma-
giam non didicerit.Magia itaq; naturalis ea efi,que
rerum omnium naturalium,atq; cfleftium conté-
plata,earumdemq^fympathiem curiofa indagine
ícrutata,recónditas ac latentes in natura poteftates
ita in apertura producitbnferiora iuperiorum do-
tibus tanquamquafdam illecebras,fie copulas,per
eorum mutuam applicationem adinuicem,vt exin
deftupenda fepeconfurgant miracula,non tam ar
te quam natura,cui fe art ifia minifira exhibit lise
DE MAGIA MA THEMAT I:CA:
operanti.Nammagi, vt natur« accuratifflmi ex-
ploratores,conducentes ea ,que natura préparai a
lunt,applicando aâiuapaffiui's/fpiiTimeantetem
pusanatura ordinatû effe&nsproducunt, qiuevul
gus putat miractila cum tarnen naturalia opa fünf,
interueniente fola témporis prguention e5vt fi quis
in menfe Martio rofas producat, & maturas vuas,
autfatasfabas,vel profelinum intra paucas horas
excrefcere faciat in perfedam plantam,& ijs ma-
îora,vt nubes, pluuias,tonitrua, 8c diuerforû gene¬
ró animalia,&rerñ tranlmutationes q plnrimas,cu
iufmodi multasfeciflefeiaítatRogerius Bacchon
pura & naturalimagia. Scripferuntde illiusoperi
busZoroaftes.Hermes,Euantes rex Arabum, Za¬
charias Babjqonius, Iofeph Hebra:us,Bocus, A ar5,
Zenotenus. Kyrannydes,Amadal,Thetel, Aichin-
dus,Abel,Ptolemeus,Geber,Zahel,Nazabarub,Te
blth,Berlth,Salomó, Aftapho,Hiparch9, Alcmeô,
Appollonius,Triphon,& pleriq; alij,quorum alia
operaadhuc integra, & pleracg fragmenta adhuc
extant,& ad manus meas aliquando peruenerunt.
Exrecentioribusveroícripferútin naturali magia
pauci,8t illiquidem pauca,& Albertus, Arnoldus
de villa noua,Raimñdus,Lullius,Bachon,& Appo
n9,8t autor libri ad Alfonfum ,fubPicatricis noíe
fditus,quitarnen vna cu naturali magia pluritnum
iupilitionis admifcet,quod qui de m tecerút Stalij,
De magia mathematica.
Magia Caput. XL III.
mathe- S Vnt prçterea alij nature fagaffimiçmulato-
mat ci res,íquifitorefcpaudaciffimi,quiabfq; natura
lis* hbus virtutibus, ex folis mathematicis difciplinis,
DE MAGIA VENEFICA
adfcitis ccdorum influxibus, fefc naturç ope rum fi
milía producere poffe pollicentur,vt corpora eun
tia vel loquentia,que tame n5 habeant virtutes ani Colúba
males,qualis fuit columba Archita: lignea qua: vo ^rchite
labat,& flatus Mercurii,qua:loquebätur, & caput
sneum ab Alberto Magno fabricatú, quod locutu goet|£
perhibent.Excclluit iniftis Boetius,vir, maximiin maojic
genir,& multiplied eruditionis, ad quem de iftiuf- ma^jle_;
modifcribensCaffidorus. Tibi (inquit) ardua co~ matiCi
gnofcere,& miracula monftrare propofitum eft, pcritir.
tusartis ingenio metalla mugiût.Diomedesin çre
graui9buccinatur,çneusanguis infibilataues fímii
lats funt.& qua: vocem propriam nefciunt habere
dulcedinem catilense probátur emitiere, parua de
illo referimus, cuicçlum imitariphaseft. Deiftis
puto artificiisdiäum eft,quod apud Platonem le- p¡at0;
ginius in vndecimo de legibus. Ars data eft morta-
libus,qua respofterioresquafdamgencraret, non
quidem veritatisSt diuitias participes, fed fimula-
cra qugdam fibiipfis cognata deducerent : atque
eoufque progreiTifunt magi homines audaciffimi
omnia perpetrare,fauente maxime antiquo illo &
valido ferpente fcientiarum pollicitatore,vtfimi-
lisilli tanquam fimia?,deum & naturam smularico
narentur.
De magia venéfica. Caput.XLIlJI. Mao/a
St preterea naturalis magia: fpecies, quam vencfí ,
E veneficam.fíuepharmaciam vocät,qus po- ca
culis philtrisjvariifq; veneficorñ medicamé
tis perficitur,cuiufmodíDemocritus cófecifle elgi
tur.quo honi,felices,fortunaticjjfilii gignantur,8c
aliud quo auium voces rite intelligamus, ficutde
DE MAGIA VENEFICA.'
Apollonio narrantPhiloftratus atcp Porphyria.
Verg.etiádcquibufdáherbis póticis iocutusdixiit
His ego fape lupum fieri,& fe condere fyluis.
Mcerimjfa'pe animas ¿mis exirefepulchris,
Atq; fatas alio vidi traducere meffcs.
Et Plinius narrat quédam DemarchúPharrafium.
in facrificio,quod Arcades Iouí Liceo humana ho
ftiafaciebát,immolat¿pueuexta deguftaffe,& ¿n
lupum fe conuertiíle,propter quá hominum in lu
posimmutationem,putat AuguftinusPaniLiceo,
& Ioui Liceo nomen eíTeimpoiltum.Narrat idem
Augufiinus,dum effet in Itaiia, quafdam fceminas
magas, Circes inflar,dato viatoribus veneficio in
cafeo,eosiniumeta vertiffe,cumq;portaffent qui
placuiffent onera,turfus in homies reffituiffe,idq!
Dani. 4 patricuidamPrçftantiotunc accidiffe, fed & ne
quís lise putet omnino deliraméta effe & ipoffibi-
lia,is recordeturquomodofacr? liter? narr.it, Na
buchodonofor regem tnutatií in bouem, & feptem
annis fœno vixiffe,tandem dei mifericordia in ho
minem rediiffe,cuius corpus poft mortem illius fi-
liusEuilmerodathin efeä d.edit vultunb9, nequan
do refurgeret a mortuis, qui ¿am de beih'a redierat
¿nhominé, Steiufmodi plurade magis Pharaonis
Exod narrat:-hxodus.Verü de iisfiue magis fiueveneficis
x0 loquiturSapiens,duaidicit: Exhorruiftiillosdeus
Sap 12. ff»'a horr.bilm opera tibifaciebant per medicami
na,I llud praiterea vosfcirevoIo,nonfolum natura
lia ferutari hos magos,verumetiam ea que naturam
comifantur, ac quodammodo exuunt,vt motus,
numéros, figuras, fonos, voces, concentus, lumi-
na,animi afteihis atque verba.Sic. Pfylli & Marli
DE MAGIA VENEFICA?
conuocabant ferpentes,ali) alijs deprimentes fu- Magia
gabant, fie Orpheus Argaaautarum tëpeftate hym preter
no c5pefcuit:& Horneras narrat Viyíftfanguinem natura
verbis reftri£tum:8c in lege duodeeim tabularum
ijs,quimeíTes excantaíTent,pcena conftituta eíhvt
non dubium fit, magos etiam folis verbis & affe-
¿tibus,alijlcf fimilibus,non in feipío modo,fed etiá
in res extraneasfçpe mirú aliquem producere effe-
(áumrquíE omnia non fecus vim infítam in res alias
profundereillafqjadfe trahere,vel absfe repelle-
re,feu alio quouis modo afficere putant,q magnes
ferrum,& fuccinum paleas trahunt:fiue a damas,Se
allium magnetem ligant: ficcç per hanc rerum gra
dariamaccScatenatam fibifympathiam,nonfolú
dona naturalia&cileília,fed etiam intellcíluaha
& diuina Iambicus , Proculus, atep Sinefius,ex
roagorum fententía , defuperfufcipipoíTeconfir¬
mant, quod Proculus in libro de lacrifício & ma¬
gia fatetur,fcilicetperluiiufaiodirenun cófenfum
magos etiam numina euocare folitos. Adtantam
ení m quidam eorú deuoluti funt infaniaro,vt ex di
uerfisftellarumcóftelIati0ib9,pertemporum inter
ualla,& quadá proportion» rationerke obferuat/s
conftruítam imaginem cçlitûnutuvitçintelleâus
fpiritum accepturam putent,quoc5fulentibusillá,
refpondent,& occulte veritatis archana reuelet.
Hincpatet hanc naturalem magiam nonnunqin
goetiam & theurgiam reclinará fxpiíTimemalorú
da;monum vafraroentis,erroribufc£ obretiri.
Degoetia & necromantia. Caput. XLV.
CEremonialisautem magiç partes funt goetia
ateg theurgia. Goetia, immundorum fpi ritum
, DE GOETIA ET NEGRoMAN.
commerciisinaufpicata,nefariçcuriofitatisritibuj
illicitiscarminibus,& deprecamentis concinnatas
omnium legum placitis eft exterminata, & exe-
crata.Huius generis iunt,quosnccromanticos'&
maleficoshodie nuncupamus.
Goetia Gens inuifa dies,maculandi callïda cçli.
&Ne- Quasgenuit natura mali, qui fidera mundi,
croma- iu7aq; fixarum poffuntperuertere rerum.
Ua* Nam nunc ftare polos,& ilumina mitterenorunt
A ethera fub terras adigunt,montefcp reuellunt.
Goetici ftnt ergo,qui defundorum inclamât animas,
d'ueríi & quos veteres dicebant epodos,qui excantant
veneris Pueros, & in eloquium oraculi eliciunt,& quida-
mones paredroscircunterunt,quale quiddá deSo-
crate legimus:& qui, vt dicitur fpiritus päfcunt in
vitro, per quos feprophetare mcntiuntur. Et Iii
omnes bifariam procedunt. Nam 'aliis darmones
molos virtutequadam maxime diuinorum nomi-
num adiuratos,aduocare & cogéré ftudétqquippe
cum omnis creatura timet & reueretur nomen
illius,qui fecit earn,non mirum fi goetici, &quicç
etiam infideles,pagani, Iudxi ,Saraceni, & cuiuf-
cunqi prophani collegii fine feit® homines, diuini
nominisinuocationedçmonesaftringuant.Aliiau
tem nefandiíTimi,deteftando& omnibus ignibus
pl eil en do fcelere,fedxmonibusfubmittentes, illis
facrificat, & adorant,idololatre & villiiiimsdeie
ctiones rei effeiti funt: quibus criminibus, & fi prio
res non iunt obnoxii ,tamen manifeflis periculis
feexponunt Nam etiam coaiti dœmones inuigi-
lant,femper quo errantes nosdecipiant. Ex horn
vero geoticorum anagyri,proflnxerunt omnesiM
lÄlf DE GOETÎ A ET NECROMANTÍA. '
Âtiiilî tenebrarum libri,quosimprobatçle£llonis Vlpia- Goethe
lWltF1; nus iuriiconfultus appellat,protinufq; corrumpé- fcripio
dos eiTe ftatuit.Cuiulmodi primus excogitaffe di- res.
Mi»« citur Zabullís quidam illicitís artibusdeditus,dei- GoetiaS
de Barnabas quidam Cypríus:&hodieadhuc con- librorS
fidis titulis circunferuntur libri $fub nomimbus falfi ti-
*1 Ade,Abelis,Enoch, Abraha:,SaIomonis: lté Pauli tulñ
™' Honorij,Cipriani,Alberti,Tlioroa:,Hiefonymi,&
ittKiij Eboraccnfiscuiufdarmquorum nugas fiulte fecu-.
rail ti funt Alphonlus Rex Çaftellf,Robertos Angli-
imitii: eus,Bacon,& Apponus,& pleriq; alij deploratiiti
worn genij homines.Prçtcrea non homines modo,& fan
eUk dos,& Patriarchas,& Angeles Dei, tarn cxecrabi-
jiilíic lium dogrtiatum fecerunt autores, fed & libros a
tnspila Razióle & Raphaele,Adami&Tobis angelistra-
tkitr.í ditos oftentant:quilibri tarnen acutiusinfpicienti,
;is;ca fuorum preceptorum canonem,rituum,confuctu-
ronnn" dinem,verborutn & charaäefum genus, extrudio-
Mtç nisordinem,infulamphrafim,aperteiefeprodunt
treinr ca non niiî meras nugas ac impofturas continere, ac
oto,S: pofteriofibustemporibus ab omnis antiqu* ma-
iinijin gia:ignaris,perditifiïmisperdifionum artificib9ef
Mii# le conflatos,ex prophanis quibufdam obferuatio-
¡oiiatJj nibusmoftr.-ereligionis ceremonij^perôiixtis/nfi
¿B P tisq;,ignotis multis noibus , &fignaculis, vt per-
mtt(jiw terreant rudes & fimplices,&fluporiGntinfcnfa- Goetia
çjguii tis,& his quinefciuntbonas literas. Nequetamcn & Ne-
liWif pfopterea patethas artes fabulas eiTe,nam nifi re croma*
: vera eíTent,atque per illas multa miraacnoxia fi- tia non
0iSjp erent,non tamardedeílIisílatuiíTentdiín'ne&hu funtfa*
mana: leges eas exterminandas eíTe de terra . Cur bul*,
autem goetiei lili fob's œalis vfaûtur áaémonibV?
: , •
DË GO ETI A ET NE CROM AN.' '
ratio eft,quia boni angelí difficile comparet, quia
dci iuftum expe¿lant,necnifimundis corde,8t vita
ianitis hominibus congrediunturMiiali autem faci
les fe exhibent ad inuocandumjtallo fauentes & di
uinitatem mëtieiitles,femper prefto, vt allu fuo de
cipiantjVt venerentur,vt adorentur,8t quia mulie-
Muîie- tes feerctorum auidiorcs iiint, ac minus cauta;, atq
res ad ,n fuperftitionem procliues,faciIiulqueilIudûtur:
goctia ideo illis fe prasbent faci!iores,faciuntque ingentia
.pelio- prodigia,cuiufmodide Circe,deMedea,deaIijsca
res viris ™nt poete,teftantur Cicero,Plinins,Seneca, Au -
guftinus,& inulti alijjtum philofoplii,tum catho-
i ici doftores,8t hiftorici,ipfe etiam lacra; litera:.
I.Reg. Nam in libris Regum legimus phytonifiam miilie
2§ rem,qua: erat inEndor,euacafteanimam Samue-
1 is prophète,licet pleriq; interpretentur non finde
aniniam ,pphetf,fed malignum fpiritiim,quiillms
fumpferit imaginem . Tarnen Hebraorummagi-
itridicunt,quod etiam Auguftir.us ad Simplicia-
nutn fieri potuifte non negat,quia fuerit verus fpi-
ritus Samuclis,qui ante cSpletnm annum adifeef-
fu ex corpore facile euocari potuit, prout docent
goetici,Quinetiam magi,necromatici,illud natu-
ralibusquibufdd viribus,ac vineulis fieri pofteau-
t amant, fient nos in libris noftris de occulta phi-
lofophia traclamus.Ideoqueantiqui patres,rcrum
fpiritiialium periti,nô fine caufa ordinauerunt ,vt
corpora mortuorñ fepelirentur in loco lacro,& lu
rn inib» fortirétur,aqua benediäa afpergatur,thu-
re & incenfo fúftiimigetur,& expiéturorationibus
puoufqtfuper terrá extiterint.Nam vt aiunt m agi*
ftt'i Hcbr£orum,omne corpus noftrum, & carnale
i
DETHEVRGIA
ammál,quicquid in nobis fuper materia carnis ma
le diipoiita innititur, relinquiturin cibú ferpéñtr,
& vt ípfi voeát Azazèli,qui eft dominus carnis Sc
fanguinis , & princeps humsroundi,8t vocaturin
Leuitico princeps dcfertorum, cüi diólü eft in Ge- Gene. J,
nefi-.Terram comedcsomnibusdiebns vita;tuse. Et
in IfaiaiPuluis pañis tuus,hoc eft, corpusnoftrum Ifa.6j
creatum ex piiluere terra:,quam diu non fuerit l'an
âificatum ,8t tranfmutatum ï melius, vt non am-
plius terpentis,fed dei fit effeftum,videlicet ex car-
nalifpuale,luxta verbtimPAVLIdicentis: Semi- i.Cor,
natur quod carfiale eft,8t refurget quod fpiiale eft. if.
Et alibi.Omnes quidem refurgenf,fed non omnes
immutabuntur,quia multi remanfuri funt í perpe
tuum cibum ferpentis.Hahc itaqüe turpem Si hor-
ridaffl carnis matcriam,ac ferpentis cibum morte
deponimusillamaliquando i meliorem fortem,8c
fpúalem tranfmutatam reaffumptur i,quod erit Ire
furrcótione mortuorum.Et iam factum eft i his,qui
primftiasrefurreótionisdeguftarunt,8c nuilti hoc
ipfum virtutedeifici fpusinhacvita cófecuti funt,
Enoch,& Helias,& Moyfes,quorum corpora tranf
rnutatainnaturamfpualem,non viderunt cortu-
ptioné,necficutcçtera cadauera poteftati ferpctis
felifta funt.Arq;'hçc eft illa difceptatio diaboli ctt
Michaele de corporeMoyfi,cui? meminit Í epifto
lafua ludas,fed de Goetia 8c Neeromátia hjcfatis.
fADe Theurgia.
Caput. X L V I.
Heurgiá vero plerique put at baud illicit!, •pile¿r¿
T quafi hfc bonisange!is,diUinoque numinc • J
regatur,cu fgpiffimé tami fub dei 8c ágelo- °
H ij
DE THE VRGIA
rum nominibus malisdç monum fallacies obftriga-
turmoniolum fíquídem naturalibus viribus,fed e-
tiam certisritib^accçremonijscçleftes, & perillas
diuinás virtutesnobisconciliamus & attrahimus,
de quibus multisregulisantiqui magi çditxs velu-
minibus pertradant.Omnium autem ceremoniaru
pars maxima,in munditiaferuanda cóíiftit primó
quidcmanimi,deindeetiam corporis, & eorfiquç
circa corpus funt,vt in cute,in veftibus in habita-
eulis,in vai)s,in vtenfillibus,oblationibus, hoftijs,
facrificijs,quorum munditia addiuinorum coufue
ifaia: .1; tudiné,& contuitü difponit,& in facris fummope
•effiagitatur luxta verba Ifaia:: Lauamini, & mundi
eftote,& auferte malum cogitationum veftrarum.
I m munditia vero,quae aerem frequenter & homi-
iicm inficit,mundifiimum illi^m celeftium & diui-
norum influxum diíkirbaf,& mundos Dei lpiritiis
fugat. Verum nonnunquam immundi fpiritus,Sc
deccptricespoteflates,vt venerentur & adorentiir
pro dijs, etiam hanc munditiam exquirunt ,ideo
hi c maxima opus eft cautela , de quibus late in li-
brisnoftris de occulta Philofophiadifleriumus.
Verum de hac Theurgia,liue diuinorú magia plu-
ra difputans Porphyrius,tandem cócludit Theur-
.gicis confecrationibuspofTequidem animam ho¬
minis idoneam reddi,ad fufceptionem fpiritum &
angelorum,ad videndos deos:reditum vero ad deu
hacartepra:ftari polTeinficiatur omnino.Eiusita
que fcholç funt,ars almadel,ars notoria,arspauli-
najarsreuelationum, & eiufmodi fuperftrtionura
plitra,qua: eo ipfo funt perniciofiora,quo apparet
imperitis diuiniora.
DE CABALA
De cabala.
Caput XL VI I
VErium occurrunt hic mihi verba Pllnij,quí, Cab il i
eft & alia inqtmagices faftio,a Moyfe eti-
amnum & Latopea ludáis pendens, quas
verba me de cabala Iudsorum commone-
faciunt,quaminmonteSinaadeoipfo Moyil dà-
tampenes Hebraros confias opinio eft,ac deinceps
perlucceiTionumgraduscitraliterarum monuraé
ta,vfqt in Ezne témpora pofterioribus fola viua vo
cetradita, quemadmodum Pythagorica dogma¬
ta olim ab Archippo & Lyfiade,qui in Grçcia The
bisfcolashabuere tradcbantur, in quibus difcipu-
li memoriter doítorum pracpta tenétes, ingenio
& memoriapro libris, vtebátur, fie & ludan quidâ
iitej-asafpernatiin memoria & obferuatione,ac vo
cali traditione hanc collocarút. vnde cabala ab He
bran's,qugfi folo auditu vni9 ab altero receptio, nú
cupafa eft Ars(vt fertur)peruetufta, nomèn autem
non nifi recentibus temporibus apud Chriftianos ^ . t
cognitum.Eiusveroduplicemtraduntfcientiam, ^ jex
vnam debrcfith,quam & cofmologiam vocant, vi
delicetrerumcreatarum naturalium& cafteftium
viresexplicantem.&legisbibliçq; arcana philofo
phicis rationibus exponentem,quç profeâo hac. '
,ratione nihildiffert a magia natural', n quaSalo-
monem regem prjftitifíe credí mus, Legitur nan¬
kin façrisHebrçorumhtftôtijs. ilium dílputare
folitum a cedro Libani,vfcj; ad hyfopum : item de
iumentis,volucrîbus,reptilibus.&pifeibus, qugom
, nia magicas quafdam natura: vires prg fe ferre pof
. funt.Ipfcquoque ínter pofteriores Moyfes Aegy-
Hiit
DE CABALA.'
|rtíus,!nexpoíitíonibusfuísfupcr pentatheuchum,
& plures Thalmudift? banc infecutiíunt. Alteram
veroeiusfcïentiam vocan*demercena,qua: elj de
fubl¿mioribusdiumarum:angeIicarüro¿j;virtutum
ac facrorum nominum,& fignaculorum contém -
platíonibus,qu£dá quafífymbolica Theologia, in
qua líterx,numeri,figura:,res,& nomina , & elemé
torum apices,ac Iineg,pun¿ta, & accentus, omnia
funt profundiffímarum rerum , &magnorum ar-
canorumfignificatiua.Hancruriusbifariamfecát,
in Arithuiátíam,videlicet qug notariacó vocatur,
de angeíicis virtutibus, no minibus, fignaculisque,
etiam df monum ac animarum conditionibus tra-
<äans,atq; in Theomantiam,qux diuinx maieftatfs
myñeria,emanationes,facraq; nomina & pentacu-
la fcrutatur,quam qui norit,hunc aiunt admirádts
pollere virtutib9,ita quod dum velit futura omnia
Îirefciat,toti natura: imperet, in dçmones & ange-
os ius habeat,& miracula faciat. Hac putát Moy-
fentotfignafdidiiTe,virgam incolubru : aquas in
fanguinein vertiíTe, ranas, mufeas, pedículos, locu-
flas,bruchos,ignem cum grandine, verileas¡& ta-
bes, AegyptijsimmiíiíTe:pr¡mogenitumoé ab ho-
míne vfq; ad pee9 interen.iíTe, fuofqp dedúcete,ma
rea permiïe fonte de petra,coturnices de cçlo ,pdu
jfiíTe, archas amarasdulcoraiîe,fulgura & nubes g
dicm,columnam ignisper noâem,fuis prçmifiiTe,
yocem dei viuentisad populum,é cçlis deuocaiîe,
arrogantes igné,murmurantes lepra: percuiTiiTe:
m aie meerentes fubita ilrage,alios tertixhiatu ab-
forptos afteciiTe:populum celefti cibo pauifle,fer-
pçbtes placaíTe,venenatos curalTe,numcrofam tur
DE CABAL A
bam abinfirtmtate,veftcs eorum a corroííónecon
£éruaffe,& oílium vidricem reddidifie. Hac de-
nic^miracnlorumarte&iofuc ftarefolempraice- iofu. 10
piiïe,Eliamigneminaduerfariosecelodeuocafíe, Re-if.
puerum mortuum vita reft tuiíTe.Danielem leoxui Dan. 6,
ora prxftr:nxiiTe,tres pueros in caminoaguantes,
incédij carmina lufifle.Porro hac arte aftruút per-
íídi ludadetiá Chriftú tam admiranda fçpç feci(Te.
Saíomonem quocg hanc percalíuiíTe,atq; ex ea ar-
tem contradçmones,eorumdemq; vincula & con-
iurationú modos,accótra morbos excátamctatra-
didifle, vt autor eft lofeph9.Verú ego deú Moyfi,.
C£terifq-,pphctis multa, quç CQtinerétur fub cortice
verborÖ legis.pphano vulgo non comunicada my
fteria retexuifle, vt non dubito fic hanc qua iailät
Hcbrçi cabale artem,quá ego multo labore aliquá Çabale
do Ícrutatusfum,n5 míi mera fugftitióis raplodia, arsiup-
actheurgicam quendam magiam agnolco,quodíí ftjtiola.
( quod Iudçi iadant) a deo profecía ad vitgperfe-
¿tionem,ad hominum falutem, addeícultum,ad lUc.i.
¡¡ntelligcntig veritatem conduceret,profeclofp!ri- jQ
tusille veritatis,quirepudiata fyuagoga venit nos.
docereomuem ventatemdiancvfqjinhçc^poftre-
roa témpora fuam non celaflet eccleiíam, quf pro
feclo omnia nouit que Lunt dei, cuiusbenediclio,
baptifmus,ceteraq;falutisfacramenta reuelata,Sc
pfcfta lunt in omni lingua,Vniufcuiufq; enim lin-
guç par eft & eadem virtus,modo par fit & eadem
pietas,ncc eft aliud nomen in cçlis, nccinterra, in
quo oportcat nos fainos fieri, & in quo operemur
virtntem, prater vnum nomeii Iefu, in quorecar
pitulantur,8i continentur omnia- Hicludan indt-
H i'ii
1 I 1
DE CAB ALA:
Uinís nominibus peritiffimi,parum ant nihil poll:
Chriftum operan pofiunt,ficutprifciillorumpa-
tres. Quod autem experimur,& videmushíiius ar-
tis(vt vocant) reuolutionibus,fa:pe miras magnoró
myfteriorum afacris Uteris extorqiierifententias,
totumhocnihil aliud eft,quam luflis quidam alle-
goriarú,quas otiofí homíes,in fingulis Uteris & pú
¿lis &numerioccUpati,qÜödha:c lingua 8cfcriben
di rftus facile patiuntur„p eorum arbitrio fingunt
atq;refingunt,qua:etfinonnúquám magna i'onent
myfteria, nihil tamé probare,nec eüincere queút,
quin iuxta verba Gregor! j eadem facilitate cótem-
nere liceat,qui aíTcruntur. Cófixít fimili artificio
pleraque Rabanus mohach9,fed latinis charaóte r i
tibus & verfibus,infertisvanjsimaginibùs, qui qua
cpverfus le¿ti, perquçlibetfuperiiciei ac imaginó
lineamenta facrum aliquod enuntiantmyflfcrium,
depnäa: illichiftoriasrepriefentatiuum, qua: etiam
ex .pphanis Uteris extorquéri poiTe nemo ignörat
qui Valeria:Probg ex Vergilii catminibus compo
fitas de Chrifto centones legerit,que omnia & eiuf
modifunt fpeculationes otioforum hominum.
Quod autem ad miraculorum operationë attinet
neminem veftrum puto tarn ftolide ceruicis,qui de
fis credat aliquam haberi artével lcientiá. Eftita-
q; nihil aliud hçc Iudçorum cabala,quá pérnitiofif
fima quidam fiiperftitio, quç verba, & nomina &
literasfparfim in feriptura pofitas pro arbitrio fuá
colliguhtjdiuiduntjtranfferpnt: & alterum ex alte
ro facientes fol mint membra veritatis, fermones,
induftiones,& parabolas hinc indeex propriisfi-
¿h'onibusconftrucntes: aptareilUs volúntelo quia
VP
DE CABALA,
deí infamantesfcripturas, 8t dicentesfuafígmenta
ex illisconñare,ca]umniátur legem dei,per impu-
dehter extortas fupputationes di¿tionum,fyllaba-
rum literarum,numeroru tentât viölentas& blaf-
phemas perfidiç lúa: inferre probationes. Praterea
ijsnugisinflatiineffabiliadei myfteria,& qu«e funt
fupraicripturá arcana¿fefeinuenire & fcire iaétát
Íicr quj etiam prophetare& virtutes&miraculafe
eperficere, fine ruborc, magnaq; audacia mentiri
Honerubelcunt.Sed acciditillis, quod cani AFfo-
pico qui pane relnäo, & in vmbram eius innians,
perdiditefcam:ficperfidü hoc Sc dura; ceruicß ho-
winum genusjfemper in aftris fcripturç occupdtú,
& circa illas vanitatcs füa artificióla, fed fuperfii-
tlofia cabala impetumfaciens, amittit panem vita;
Çterna: ¡,8c inanibus nominibus depafium perdit ver
bumVeritatisiExhoc cabalifticf fuperftitíonisíu- p ,
daicö fermento prodierunt,puto Ophit«e,Gnoíli- . \ca
ci.Sc Valentiniani harreticiíquiipfi quoque cum,di / '
fcipulisfuisGrçcam quandam cabalem commcn-
tí funt,omnia Chriftiana: fidei myfieria peruerten
tes,& heréticas prauitatead Grecas literas,8c nume
ros protrahentes,ex ílliscóftruentes corpus, quod
vöcant veritatis,docentes,abfqueillis literarum &
hufnerorum myft eriis non poíTe in euagelicislite-
risinueniriveritatem,quiavarfefunt,8c aiicubifi
bi repugnantes,plenieque parábolis fcriptç,vt vide
tcsnon videant,& audientesnö audiant, & intelli- Wat.17^
gentesínonintelligantfedc«cís8c errant bus iux- Mat.19.
ta fuá: cscitatís & erroris capacitatem propofitas:
latentem vero fub lilis fynceram veritatem folis g
feñis,non perfctipta, fed per vina; vocis fuccef-
DE CABALA
fiuamproniinciationem,cfTe crédita, atq; hancef-
fe illam alphabetariam & arithmanthicam theolo
giamíquam Chriftus fecreto manifeftauit apofto-
t.Cor 2 fis,& quam Paulus fe loquidicit no nifi inter perfe
¿tos.Cíim ením hfc altiífima fínt myfíeria,idco nec
fcripta eíTe,necfcribi.fed in íilentio feruari apud
fapientes in abfcondito fecum illa cuítodienfes.
Sapiens autem apud eos nemo,nifi qui maxima hf-
refeos monftra fabricare nouit,
f De prçftigiis.
Caput.XL III.
Prefti - Ed redeamus ad magia, cuius partícula eti$
gia. S cil prfftígiorúartificium,hoceñillufíonñ
quç fecundñ apparentiá tantü fiunt, quibus
magi phantafmata edütmultaque míracula circu-
latoriisfraudibus ludüt,& fomnia immittut,quod
nontamgoeticisincantamentis, Sí imprecationi»
busjdjtnonum^ fallaciis. quam etiam certis fumi-
giorumvaporibus.Iuminibus,philtris,collyriis,al»
ligationibus,& fufpenfionibus:pra:terea annulis,i-
maginibusfpeculis,fimllibufq5 magice artís phar-
macis,8í inftrumetis,naturalícele ihcp virtuteper»
chirofo petratur.Multa & manuum prompta fubtilitate&
pho$ induftria fiut, cuiufmodi ab hiílrionibus iocula
toribusquotidiefieri videmus,quosidcirco çhiro
fophos.hoc eft,manu fapientesappelamus. Extát
de hoc artificio libri prçftigioru Hermetis & quo
rundam aliorum : legimus quoquePafetcn quen -
da prfftigiatorem,refertiíTimum conuiuiumhof-
pitibusmonftrarefolitunijidq; cum libint rurfum
euanuiíTe, difcumbétibusomnibusfame ac fiti elu
fusNumam PompiLium etiam iítiuGnodí prçiti
»tí,
. . DE PRAESTIGIIS
gijsvfiim Iegimus.Sed & do&iíTimum Pythago-
ram idridicuium aliquando fa¿litaíTe,vt qua: eolio
biuíTet,fanguine perferiberet ífpeculo, quo ad pie
ni luminis luna: orbemobuerfo,ftantia tergores
exaratasindifeo lune commonftrafle.Hucfpeâât
e tiam quicquid de hominu m tra nffo rm ation ib9 le
gitur decantatuma poetis3creditum ab hiftoricis,
& a nSnullis Chriftianis theologis,infuper a facris
literisadcertú,Sicapparenthominesafinivel çqui,
vclaiia animalia oculis fafcinatis,aut pturbatome
dio, idqne arte naturaliNonnunquametiam hecfi
unt a bonis & tnalis lpritibus,£eu ad bonorum prg
ces ab ipio deo,ficut in iacris literis Jegimus de Eli-
fíeo propheta, obfeiTo ab exercitu regisSyriœ val- 4>Kcg
lançis Dothain: verum puris &apertis adeooeu-
lis ifta nonpoiTunt illudererfic mulier illa,qug avul
go iumentu m iudicabatur.Hilarioni non iumentu,
led quod erat mulier videbatur:eaigitur qua: hoe _ ,
modo fecundum apparentiam fiunt,pra:ftígía di- aru,4
cuntur: qug autem fiuntarte permutantium aut
transferentium, vtdeNabuchodonolor,autineíTi
busad alios agrostraduíh's,de his díximusfuperi
us : verum deac prgftigiorum arte fie ait Iambli- ... „
tus.Qug prgftigiatifeufafcinatiimaginantur,prg- n lc j
terimaginatiua,nullam habent actionis& efietia:
veritatem,Eiufmodi nanque artificij finis eft, non
facerefîmplicitcr,fed vfquead apparentiam ima-
ginamenta porrigere ,quorummox nullum com
pareatveftigium.Iamitaque exh's qua: dicta funt,
patet non aliud e(Te magiam,quam complexum i-
dololatri®, aftrologia:,fuperftitiofxque medici-
pz Iamquêetiam a magis magna ha:reticorumca-
D E PR AES TIG IIS.
ecrua in ecclefia orta eft, quificut Iannes & Mam
bres reftiteriint Moyfí,íicíllireftiterút apoftoliç»
veritati: lvorum princeps fuit Simon Samaritanus
quiRonrafub Claudio Cafare propter hanc ar>
tern ftatua donatus eft,cum hac inlcriptione: Si-
moni fand o deo.Eius blafphem>'as copiole narrât
ClemensEufebiiis,& Irenfus.Exhoc Simone tan-
quam exlncrefum omnium feminario per multas
fuccelTiones monftronfi Ophite, turpes Gnoftici,
impij Valcntrani Cerdoniani Marcionifta;,Móta
niani,& multi alij hatretici prodierunt propter quç
ftum &inancm gloriam,metientesaduerfusdeum
vtilitatemnnllam,neq; beneficia hominibus pra>
Agrip- fiantes,fed decipientes,& in perniciem SC in erro -
pç líbri rem mittentes, & qui credunt illis cofundenturin
de oc- iudiciodei. Verûdemagicisfcripfiegoiuuenisad
culta hue, libros tres ampio fatis volumine, quosdeoc-
fihilo- culta philofophia nficupaui,in quib9quicquid tfic
bphia. per curiofam adolefcentiá erratú eft,nunc cautior
hac palinodia recantatu volo: per multum enim
téporis &rerum,inhis vanítatibusolim contriui,
Tandé hoc profeci,q> íciam quis rationibus opor-
teatalios ab hac perniciedehortari.Qmcúq; enim
no in veritate,nec in virtute dei,fedin elufioedç-
monum,fecundñoperationemmalorúfpirituum,
diuinare & prophetare prçfunuk,'& per vanitates
roagicas exorcifmos,incantationes, amatoria,a-
gogima,& cçtera opera demoniaca,& idololatriç
fraudes exercentes,prçftigia & phatafmata often-
tant€smoxceftantia,mii*acula lefeoperari iadát,
Omites hi cum Ianne & Mambre & Simone Mago
«ternis ígnibus cruciandi deftinabuntur.
DE PHILOSOPHIA NATV.
J#Dephilofophia naturali.
Caput. X L IX.
AEteru nue advlteriora pofledam9, ipfi-
C ufep philofophñeplacíta,& quœnaturam p^jj0_
ipfam lcrutátur,rerúq;prícipia & fines va r , „
frisfyllogifmisinquirút,fcietiasinueftigems'.Quíe natura
proteito quamhabcant certitudinem aliam a do-
âorum fuorum fide omnishomo ignorât. Hác pri
mo Poeta: profeffifunt,éqnibusPrometheus,Li¬
nus, & MufçuSjôC Orphçus, porro Homerus primi
inuentoresnumerantur. Philofophia itaquenunc
quam nobis veritatem prœftare poterit,qu» ipia
ex poetarumnugisfabulifij progenita eft ? Quod
ita efle manifeftis iudicijsprobatPlutarchus, om-
nes videlicet Philofophorû feâas ab Homero prí-
eipiumfumpfifledpfeq; Ariftotelcs faíctur,etiatn
Philofophos natura philomitos ,hoc eft fabularñ
ftudiofoseíTe SeítasPhilofophorum., ali) nonem,
alij decern , fed multo maiori numero illa Varra
partit? eft.Qnod fi quis etiam omnes Philofophos
in vnum congregauerit.adhuc inter eos confiare Philo -
iion potent,qua:leda potiordiccndafit, quorum fopho-
dogmatibus potiusparendum :adeo circa fingula rüíecfie
inter iepugnantatquediflentiunt, perpetuumque Philo-
hancper fécula litem a!unt:&(quod ait Firmian?) fopho -
vnaquetffe&a omnes aliaseuertit, vtfefuacpcofir ru inter
met,necvllaalterifapereconcedit, ne fe defipere fe difle
fateatur. Cumq; defingnlisPhilolophia'difpntat tioncs
& opinatur,denulliscerta eft: vr.de Philofophos
an inter bruta, an inter homines numerum plane
nefcio:brutis fiquidem pra:ftare videntur, eo quod
rationem habent & intelligcntiam hominesautcm
DE PRINCIPIIS RERVM NAT.
quomodo erunt,quorum ro nihil conilansperfua
derepcteil,fed Temper in lubricisopinionibusva-
cillat,quorum itelleâus ad oía icertusno habet qd
teneatantfequaturil dcp nuc ita díftuíi9 oítédam9.
Î^De principes rerum naturalium.
* Caput. L.
Princi- Ami primis de rerum naturaliu prícipijs,
pia. N fuperqbus tota hçc facultas fundatnr acer
rima pugna iter grauifiïmos philo tophos
certatur,Stadhucfub iud ice lis eil, qs eortim me¬
lius dixerit,admodum perfuadibilesinuicibilefque
de contrarias adferunt rones. Nam Thaies Mile-
ilusprimusfapiensaboracnlo iudicatus,cx aqua
omnia confiare volui,dus auditor Se i fcholafuc-
ceíTor Anaximander,rerum pricipia dixit finita,
Illiusautem difcipnlus Anaximenes, ifinitum ae-
remeiTe rerum pricipium ailruxit, Hipparchus,
Heraclitus Ephcfius igné,his ambobus quodamma
doadfcntit Archclaus Athenienfis, Anaxagoras
Clazomenuis,Infinita pricipia tanqnam partícu¬
las minutasSc confuías,led diuina mente in ordi-
nempoftea redaótas, Xenophanes vnutn eifeoia
neqjidipfum motabiIc,Permenides calidumSt fri-
gidum,tanq igncm qui moueat, Sc tcrram qua' fora
met,Leucipus,Diodorus , & Dcmocritus plenum
& vacuum,Diogenes libertusaerem,diuina: tamen
ronis compotem, Pythagoras Samius numerum
ilatuirerum prícip¡um,quélcqü|'tur AlcmcöCro
toniatcs, Empcdocles Agrigentinus litem Sta-
micitiam,acquatuor elementa, Epicurius átomos,
Sí inane, Plato ac Socrares Deum, Ideas, mate-
DE MVNDI PL Vît A LITATE.
riam:Zenodeum,materiam & elementa: Ariftotc-
les materiam ad appetitum form« per priuationé,
quam ipfe inter principia tertium ponit,contra id
quod alibi docuit,çquiuoca non debere annume-
rari,quare alij recen ttor es peripatetici loco priua-
tionis,motum quendam vtraque cogentem pofue-
runt,qui cum accidcns,quomodo erit principium
fubflanti« aut quiserit eius motus motoHIdeo He
breorum philolbphi materiam,formam ßc fpiritú
ftatuerunt.
ïa-Demundi pluralitate,8c eiusduratione.
Caput. LI.
AEterum cú de mudo difputát,niliilomi- Mudus.
C n9 diíTentiút,Thales vnú múdú céfuit,il-
lumq; dei faiSuráaíTeritjEmpedoclesiiffii
1 iter vnú,fed vniuerfí tantú exigua m eíTe partícula
Democritus. & Epicuruscótra,mundos e(Tc innú¬
mera biles,quosfequitur Metrodorushorum difci-
pulusjdicens innúmeros eíTe mundos,qa cauf« eo-
ruminnumcrabilesiínt,necmin9 abftirdú eíTe tatú
vnum ¿n vniuerlo tiTc mundú,quam in agro vnam
duntaxat nalcipifcam De mundi autem duratione
locuti Ariftoteles,Auerrois,Cicero, Xenophanes,
iliumçternum ómniscorruptionisexpertúdicunt. cluratl°
Nam cúnon poíícnt intelligere,(vt Cenforin9ait)
oua ne an aues ante generate fint,c um & ouum finç
aue,&auisiîncouogininon polîe,hinc arbitrati
funt mundum hunc,& vpiufcuiufq; geniti initium
fimul & finem perpetua reuolutfone fempitermim
Pythagoras StStoiei a deogenitnm ,& aliquando
quantú ex fui natura cft,corrumpendum,quis cum
1
Anima
DE "AN m A
foitiuntAuaxagoras,Thaies,Hcrocles,Auieei>na,
Algazel,Alcmous,& PhiloHebr?us;fed Plato af-
Cent a deo ilium ad fui exemplar fabticatum nun-
quam defiturum.Epicurus cotra plane interituru,
Democritus femel mundum genitum docet & inte
riturum,nec vnqrCparandum.Empedocles&He-
faclitus Ephefius non femel, fed temper mundum
generari & corrumpiaffcrunt. Agam9 liceatderc
quapiam,quamillia caufa naturalipotdfimum g-
cedered¿cñt,puta de tcrremotu,adhuc iptum vna-
nimiter aduenirenequierunt,fed permultavagati,
caufamcius Anaxagoras çthera dixit: Empedocles
ignem:Democritus,Sc talcs Milefius aquam: Arillo
teles,Theophraílus,& Albertus,ventum vel vapo-
rem fubtcrraneum: Alclepiades,cafumvel ruinarn:
Poflidonius,Metrodorus,Califthenes,Parcas,Sene
ca,& alij in diuerfa diilracti caufam eius effe&9 fru
lira inquifierut:proptcrea veteres Rotnanfyvbi ter
ram tremuiffe fenferant, nuntiatumve effet, ferias
quidem ¿mperabát, fed cui deorum feruari illas o-
porterct,non edicebant:quoniam qua vi, vt p qué'
deorum terra treme ret, adhuc incertum effet.
f^De anima.
Caput. LII.
Vod fi de anima ab illisaliqd feifeitemar,
Q__ multo min9 cóueniñt:ná Crates Theban9
nullam effe aiam ait,fed corpora fie a na¬
tura moueri.Qui autem animam faffi funt, plenq;
illam corporu tenuiffimum opinati funt,huic craf
Co corporifuftufumffed illorû alijillud effe igneS
dixeruntjVt Hiparchus& Leucippus,quibusquo-
be anima:
®tirA áammodo confentiunt Stoici, dicentes aiam elf«
flîoil. fpiritum feruidum,ac Democritus,dices illam efle
tupi» fpiritum mobilem & ignitum,atomisincertú. Ali;
äteiitsi dixerunt effe aerem,vt Anaxjmenes & Anaxago-
'«fe; ras,Dyogenes,Cynicus,& Critias, quibus adftipula
clöMi tur V arro,inquiens: Anima eft aer conceptus ore, ala quid
tBiíié deferuefa¿tusípulmone,temperatusí corde,diffu- Varrót
lictitfc fus í corpus. Ali) aqueum,vt Hippias. Alij terreum ~"
iffimuif vt Melîodus & Pronopides, quibus quodammodo
ipiin« aflentiunt Anaximäder & Thaies, ambo conclues
lultmpi Milefí). Ali; mixtum ex igne & aere fpiritu ,vt Boe
Eupifc res & Epicurus. A Ii; ex terra & aqua,vt Xenophö-
pamt tes. Ali; ex terra & igne,vt Parmenides.Ali;fangui
imTílnp neum,vt Empedocles & circias. A Ii; fpiritum te-
Bitlm nuern per corp9 diftuiiim,vt Hippocrates medic9.
Ali; carné cum fenfuum exercitio, vt Alclepiades.
jjüJjjli Muhl autem ali; arbitrati funt aiam non corpufcu
¡lirA. Iumillud,fedilliusquandam qualitatemvelcom-
«Íítlü plexionem,perillius partículas fparfam, vtZeno
jjjjIIj, Cithicus & Dicearchus ânimam definiens quatuor
elementorum complexionem,atcj; Çleantes,Anti-
iBiîil, pater ,Poffidonius,dicentes illam eñe calorem flue
complexionem callidam,quibus adhaeret Galenus
Pergamenus. Sunt & ali) qui dixerunt aiam non
earn efle,qualitatem feu complexionem, fed tan-
llciftè* fluam adeiuspunétam aliquem i aliqua certa cor^
"t' poris parte,vt corde vel cerebro refidétem, & exí-
íKÍ t(J detotum corpusgubernantem:ex quorum num«-
? L rofunt Chrifippus,Archelaüs,& HeraclitusPonti
. cUs qui aíam vocauit lucem .Sunt rurfus al i),qui ad
"íjrp hue liberius quoddaiíi opihati fünt anirnam, vt
' ./j pncium aliquem liberum,nulli corporis parti alii-
de anima;
gatum,fed ab omni determinate fítu feclufuffl,&
totum euicp corporis partiprçfentem,quem fiue cö
plexío genuerit,fiue dens creauerit, tarnen ex ma-
terlç gremioeduíhis fit. Huiusopínionis fuerunt
XenophanesColophonies, Aritoxenes,& Afcle-
piades medicus,dicens animam effe fenfuum coex
ercitationem,& Critolausperfpateticus,dicenseà
effe quintatn eíTentiam, ac tales Milefius, dicens
animam eíTenaturamirrequietem feie monentera
& Xenocrates, vocans earn feie mouentem nume-
rum,quem fequuntur AEgyptij,dicentes animam
elfe vim quendam in omnia corpora tranfmean-
tem:Sc Chaldxiinquientes earn effevirtutem abf-
qucdeterminataforma.omnés tarnen exterasfufci
pientem:omncs quidem in hoc conueniëtes,quod
anima fit vis quçdam agtlisad mouendum,vel elfe
partium corporaliumfublimenquandam harmo-
niam,fed tarnen ab ipfa corporis natura dependé-
tem atq; horum veftigiafequiturdemoniacusAri-
Arifto- ftotcles,qni inuentonouo vocabulo,animamvo
telis de catantelechia«n,fcilicetperfe<äionem corporisna
aía opi turalisorganici,potentia vitam habentisjdantéil-
öio. Il prícipium ítelligendi,fentiendi, & mouendi. At
qiiehxccílreccptiffimi philofophide ata futilis
definitio,que non elTentiam,naturam,aut eiusori
ginem déclarât,fed effecfî'-.Porrofuprahosomnes
funt ali;,quidixerunt aïam effe diuinam quandam
fubftantiam fotam ac indiuiduam,ac toto accuicj
corporis parti prçfentem,ab icorporeoautoreta-
liter produâa,vt ex fola agétis virtute,nô ex mats
rif gremio dependeat. Eiusopiaionis fuerunt Zo-
roaftes,Hermes,Trimegifius,Orpheus, Aglaophe-
, de anima:
w0B ïnus,Pythagoras,Eumenius, Hammonius, Plu**
tarchus, Porphirius, Tima:us,Locrus, 8t diuinus
nennt ille Plato,dicensanirnjimeiTeeirentiam fui motri
ms cem intelle&u prçditam.Eunomius epifcopus par
ßjUii tim Ariftoteli,partim Piatoni confentiens,définit
tili»; animam elfe fubílántiamfncorpoream in corpore p. ^
:us,dice fa£lam,fuperquadefinitionedeinderelidafuado ato;
rfras,è gmatafabricauit Cicero, Seneca, La&antius, quid uno'"'
lemons gt anima dicunt penitus ignorari, En videtís de ani miUÎ
iffltmt mm eflentia quam inter fe diffident,nec minus ridi
entsiii eulç de ciusfede inter fe variant,nam Hippocrates . .
ratraii & Hierophilus in Cerebri ventriculis illam ponúí. p 1Jim®
:mW9 Democritusin toto corpore, Erafiílratus circa mé ei es"
entxttu branam epicranidem, Strato infuperciliorum in-
lueaittíi terftitio,Epicurus in toto pedore,Diogenes in cor
icám,i dis arteriato ventrículo ,Stoîci cum Chrifippo in.
îaniaala totocordeacfpiritucircacorverfante,£mpedo-
oatoriitf cles in fanguine, cui adiftipulatur Moyfes, Idcir-
iemoniaa co prohibcns velcifanguine,quia animalis anima
)iJo,iaiB fitinillo . Plato St Ariftoteles & reliqui nobilio- çâjça5
neajcoiji res philofophi in toto corpore. Galenusautemin
abaiffi,^ quauis corporis partícula fuá effeaiamputatrficei
ScDiont. ait in lib.de gtium vtilítate.Multi aialium etiam p-
¿iJti#' ticulç hçquidemmaiores,illç minores,alif vero oí
näjuii fariäin animalmfpeciéindiuifibiles,neceílarioau
iuprahoiS temijsomnibusanimaquguisindigeticorpusenlm
liuius Organum,8t propterea multum a feinuicem
J ,oB, animalium particulg difterunt,quia St aniroae.Ne-
joreoai® tlue vcro ^'c PrÇtereundum cenfeo Bedg theologi Beda:
m(£.;ä fententia,qui fcribcns fuper Marcunv. Atiimf loe9
Q itu¡¡, (inquit)prícipalis,non iuxta Platonem in cerebro, Animf
i-!, fed iuxta Chriftum in corde eft. Deaninue autem duratio
eus# ■ I¡;,
J
DE ANIMA.
duratione.Democritus & Epicurus vna eu corpo¬
re interituram aiunt.Pithagoras Se Plato omnino
lmmortalem,fed egreflam corp9,adfui generis na
turam deuolare.Stoici tanquä inter hos medij,ani
mam corpus reliduram,fic,vt quç í vita hac nullis
fublimata virtutibus,ífirmior fit, vna cu illoemori:
finautem heroicis formata virtutibus permanétib*
illa naturis fociari,& adfublimioresíedeseuadere
putat. Ariftoteles quafdá animf partes,quf corpó¬
reas fedeshabeát,ab illis infeparabil es eíTe,vnaque
cum illis ¡nteriredicit,íntelledum auté qui nullius
fitcorporei organi,velut perpetuó a corruptibili
feparari,led adeo nihil manifeftedícit, vt eiusíter
pretes adhuc de ea re difputent, Alexander Aphro
difeus ait manifefto,eum ímortalem poluiite ani-
mam,idemfentit ex noftris Gregorius Nazian-
zenus contra hos Pleton ,8í ex noftris Thomas
Auer- Aquinas pro Ariftotele digladiantur,ilium de ani
m a: immortahtate rede ientire.Porro Auerrois e-
ximiusille Ariftoteliscommetator,hominéqué<i
propria anima pollere putat,led mortalfimentem
verohumanam,feu intelIedñdicamuseíTe,vfque-
quaq; ab oi tarn anteriore q pofteriore parte a:ter
Themi nam,fed omnibus hoibus,feu humanxfpeciei,vná
ftius quitantuminvitavteremur. Themiftiusveroait,
Ariflotelemmentem quidem agentem vnicam,ca
Theo - pacem autem multiplicem pofuifTe, atq; vtranque
Iogorii perpetuam.Horum prsterea philofophorum opa
de ani- fadum eft,vt etiam inter Chriflianorü Theologos
mç ori-^ deanimarum origine ortum fit diffidium,quorum
ginedii aliqui a mundi origine fadas incxlo omnium ho-
i entio. minum animus putantjinter cjuos eft vnus de mul-
de anima:
• tts doâiiTmis Orígenes. Auguftinus quoqueprimi
ío ¿ parentis animam cglitum ortu putat corpore anti-
j quiorem,id(j poftea tanq aptumfibi contemplât*
^I domicilium voluntario motu expetiíTe, quanquá
, > ne hoc quidem fatis conílanter afirmare videatur
■ JC1 allí ex traduce animarum putát,ficque animam ab
10K anima generari, quemadmodum a corpore cor-
pus,in qua opinione fuit Laodiceç epifcopus&
s s« Ter t ulianus, Cyrillus.& Luciferianus:contra quo
MW rum hçrefimdifputat Hieronymus. Alii a deo ani
seilt,« masquotidiecrearitradunt,hosfequitur Thomas
«(¡um eoperipatético arguméto pugnas,quod cu anima
i corttjt! fit corporis forma,eam non feorfum, fed in corpo
cit,ïtG rc creari debere,quam opinionem fe qui tur iam fe
SM reomnisrecentiorumtheologorum fchola, mit-
Dpo[ii| to gradus animarum, afcenfiones & defcenfiones ¿
wins Nffi quas Origeniflf inducunt, fed diuinisfcripturis nô
¡ollriií:: corroboratas, íed Chriftianorum dogmatibuscon
iTiilU formes-.adeonihilneqj apud philofophos, neque
nota apud Theologos de anima certutn. Nuns Epicu-
■jtoiiií!; rus & Ariftoteles mortalem pufant , Pythagoras
khuIh ingyrumducit Et funt(vt quodam loco ait Petrar
«Iii cha)qui earn contrahunt ad fuum corpus, funt qui
iore pain etiam fpargunt incorporibusanimantium,fút qui
uilp cçlo reddant, funt qui circaterras exulare coganfc
lidtnts funt qui inferos aíTerunt,funt qui negent,funt qui
tiuviiï vnamquamque per fe:funt qui omnesfimul ani-
.mascreatasputent,hçcille.Fuit&auerrois quimi
¿.lui® rabiliusquiddam dicereaufus,vnitatem(vtdixi) at
tulit intelledus.Manicheiha;reticidixeriint,vnam
'j|EiC folameiïeomnium,feuvniuerfi animam in iîngula
3011l¿ corpora tamanimata quam inanimata diipertitam
IvitiJn *111
y m
DE ANIMA
fed minus participare qua: nobis videntur anima
ëxpertia,magisautcm quae animata, maxime vero
cçlcih'a atq; iic tandem concludût,non nifi vniuer
falis anima: partes effe fingulares animas.Plato etia
vnam quidem vniueriî ammá aftruit, particulada
vero alias,quail feparatí vniuerfum fuá anima exi
fíat animatum,diuifim item particulada. Prsterea
alij vnamanimaruro fpecié,alii no vnam, ledduas
rationalem & irrationalem,alij multas,& tot quot
funt animaliuin fpecies affirmant. Galenus medie?
diueríís iuxta fpeciem diuerfasitem eíTeanimasfen
tit,infup & multas in eodé corpore aias ponitiSunt
& qui in homme duas animas ponunt,vnam fenfí-
tinama generante,aliam intellediuam aereante,
inter quos eft Occam Theologus. Plotinus alíam
eíTeanirnam & alium aíreritintclledum,quemie-
quiiur Apollinaris.Quidam non diftingunt adani
ma intelle¿tum,fed ülum fubftantíf animç prioci-
palem partem eíTcdicunt:Verum Ariftoteleshunc
potentiaade(Tehuiufmod¿,atq; adudeforisillifu-
peruenireopinatur, ñeque ad naturam hominisSC
elTentiam conferre,fed ad perfedíonis cognitiouë
& contemplations,ideoque paucoshomines & fo
I'osphiloíophosillum,quiaduintelledus dicitur,
habere affirmât. Quippe etiam grauisinter theolo
gosdifputatio eft,an (qua: Platonicorum opinio
eft)in animalibusexutis, eorum qua: in vita gefle-
rintreliquerintque memoria fenfufquefuperiint,
aut iftorum cognitione omnino careát quod Tho
mift# cumfuo Ariftotele fírmitertenét, &Carthu
íienfesexemplo confirmant, de Parrhifienfi illo
thcologo abiiiferisreueríb,quiinterrogatus,quid
DE ANIMA
îïli reftaret defcicntia fuajrefpondit nihil fe fcire
itifi pœnam,& citato Salomonis verbo,non eíl ra
tio,nonfcientia,non opesapud inferos,conclufif
feillis videbatur, nullam mortuis fupereife cogni Ecc c*'
tionem.Quodtamenmanilefteeft,nontam con¬
tra Platonicorum afTertionem, quant contra fcri-
ptu'rœ autorifatem veritatemque,cum dicat fcripta
ra,vifuros & fciturosimpios,quia ipfe de9 efttquin
& omnium non modo faâorum,fed & verborum ï2
otioforum,& cogitât uum rationem reddituros.
Suntetiam quideanimarumfeparatarum appari-
tionibus plura fcribere, & referre audent, eaque çaja "
nonraroabeuangelica dodrina,& facro canone
aliena,atque cum pracipiat apoftolus, ne angelis.
de celo credendtim eíTejlíquidrenunciarent aliud
quam quodtraditum eft.Adeopenesiftosantíqua-
tum eft euangelium,vt citius magifque credant*vni
ex mortuis renuntianti, quam prophetis,quam
Moyii, quam apoftoIis,quam euangeÜftis. Talis
profeftofuitdoärina atq; fentetia diuitis fepulti
ininferno,quiputabattunc credituros fuperftites
fratres,fi quisex mortuisiret,& teftificaretur illis,
Cuific opinanti inenangeliis contradicit Abra-
ham,inquiens-Si Moyfi & prophetis non credant,
nequefi quis ex mortuis mittatur credituros,Ñe¬
que tarnen propterea piasdefun&orumapparitio-
nes ,admonitioncs ,& relationes omnino inficior,
fed valde fufpccias ad moneo ,fa t a n a s fefe fç p i fti m e
in lucis angelum, & animarum effigiem tranffigu-
rante,quo circa credendí ancora in illis non eft fî-
genda,fed ad edificationem pie acceptanda lunt,
ficut aha qii£ extra facrum canonem,vel, inter apo
H i in
DE ANIMA
cripha funt,circunferutur de his nugis mulîi fabu-
lofíUbelIi,Xñdali,8c quiCofolationis animarnin
fcribitur,& alij, quorum exêplis, cócionatores qui
dam imperitam plebeculam territat, & munufcula
extorquent.Scripfit etiam recentibus dieb^defpiri
Lugdu tu quodäLugdunenfi fabula,protonotarins quidâ
nefisfpi Gallus, ho nequá & iropoftor. Exlaudatisautéfcrj
ritus. ptoribus,agitdeiftisCaffianus& Iacobus de para»
difo Carthufianus,verfi nihil vnquá folidç verita-
tis,autabdita: fapientis, quç veram charitatem,&
animarum noftrarum falutem çdifiçarét,ab hisani
marum apparitionib9reuelatû eft,fed dútaxat ele-
emofinç,peregrinationes,orationes,ieiunia:&re-
liqua popularis pietatisopera perfuafa funt,quj ta
men multa; melius falubriusó; docent facrç litera:
precipitq; ecclefia,verú dé his apparitionibus late
fcripfim9 in dialogo noftro dehomine, & in libris
de occulta philofophia,fed modo redeamus ad phi
lofophos.Ethnici omnes qui animamimmortalem
aflerueruut,animarum tranfmigrationem commu
ni confenfu aftruunt,& rationales animas ad ratio
nisexpertia corpora,&ad plantas vfquetráfmeare
per temporum quofdam periodos,vel vt aliter có-
tigerit,harumtranfmigrationum autorem ferunt
Pythagoram,dequo in tranffigurationibus fíe ce-
cinit Ouidius:
puidi , Morte carentanimç,femperquepriorerelifta,
Sede nou is domibus viuunt,habitantque recept».
Ipfeego nam memini Troiani tempore belli,
Panthoidcs Euphorbus eram, cui peftore quondá
Hsfit in aduerfo grain's hafta minoris Atridf
Cognoyi clypeum leue geftamina noftra:.
DE ANIMA
Nuper ab Anteis templo Iunonisin Argis:
Multo plura de hac Py thagorica migratione fcri
pferut Timon,Xenophanes,Cratinus,Ariftophon
Hermippus,8t Lucianus,& Diogenes Laertius:ve-
rum Iamblicus & pleriqjalij cum Trimegifto,non
ab hominib^ad ratïonis expertia animalia, neqj ab
illisitem ad homines,fed abanimalibusad anima¬
lia, & ab hominibus ad homines tranfmigrationes
dñtaxatfiericonfentiút.Sed&funt philofophi &
ex quorum numero Euripedes Anaxagora confe-
ßator,?! Archelaus phyficus, atq$ poft eos Auicen
na,qui primos homines oleru more ex terra natos
tradant,eo ipfo non minus ridiculi poetis, qui ho¬
mines quofdam fatiuos ex ferpentum dentibus pro
germinaffe fabulátur.Sicut qui generationem otn
nino negent,vtPyrrho Elienfis,funt 5£ qui negent
motum,vtZeno.
De methaphyfica.
Caput. LUI. ^ Mcta„
Edadvlteriora progrediamur,oílédamufq5 Phvfica
S philofophosillos,n5loIúdeijs qnçinreru
natura vidétur,fed etíá de figtnentis cogita-
tionumfuarumdigladiari, atque deijs rebus qua
nullisprincipijsfirmantur,neque certu eñaníint
vel non fínt,vt quas abfque corpore & materia fub
fiftere opinantur,quafque forma feparatasvocant
qua quoniam in rerum natura non funt, fed fupra
illam eíTeputantur,idcirco tranfnaturalia feu me- Dedijs
thaphifíca vocant, hincillainnumerabiles deijs, varia
& vndiqueííbirepugnantes,necminus impia qua philofo
indoóta opiniones prodieruntmam Diagoras Mi- phorü
lefius,8i Theodor? C'yrenaicus,nullum prorf?efle opinio
nes.
DE METAPHISICA
deum dixerunt:Epicurusautemeffequidem deutn
afferuitjfed nulla inferiorum cura teneri: Protago
ras effet,necne,nihilfciripoffe dixit: Anaximáder
nati vos déos putabat ,longisque lnteruallis orien¬
tes occidentefqueXenocratesodo effe déos dixit:
Antifthenes multos quidem déos populares, fed v-
num naturalem fummum totius artincis.Sed in tan
taminfahiammulticorum prolapfífunt, vt quos
adoraretdeosjpropriis manibus,ipfi fibifabricarêt
vt eratftatuaBeliapud Affyrios:quostamefaditi-
Effétia OS ^eos5mirum quam extollat Hermes Trimegift9
j. . infuoÁefculapio.Dediuinaautemeffentialoquu
ti,ThalesMilefiusmétem dixit deum, qui ex aqua
cunda formauent. Oleantes & Anaximenesaera
deum dixerunt:Chryfippus naturalem vim natio-
neprxditam,feudiuÍHamnec8ffitatem-.Zeno,diui
namnatnralemq; legem Anaxagoras,infinita men
tern perfe mobilemtPythagoras, animum perna-
turamrerum omnium intentum Se commeantem
ex quo otnniavitam capiunt,Crotoniates Almeon
folem Iunam,ca:terafqueftellasdeos dixit. Xeno-
phanes omne quod effet,deum effe voluit,Parme-
nidescontinentium quendam lucís orbem, quem
ftephané,hoc eft,coronara pro deo ftatuit, Arifto
teles,quafi ex cçlorum motu fatis explorata deo-
rum cognitio haberipoffet,ex illorú natura déos
commentas eft ad diniuitatcm modo menti tribuit
modo cçli ardorem deum dixit,modo mundum ip
fum deum ftatuit,modo alium i.lli deum pfici,liunc
eadem inconftantiafequitur Theophraftus,Tran-
feo quid Strato ,Perfeus Arifto Zenonis difcipU-
lus,Plato,Xenophon,Speufippus,Democritus,He-
DE MET APHISICA;
raclides,Diogenes Babylonius, Hermes Trimcgi»
fius,Cicero,Seneca.Plinius, & reliqui cenfuerunt,
quorum opiniones tarnen a prioribus illis & iá re-
citatisnon longe difcedunt.Poflem etiam reliquas
illorum lites,St verborum portenta percurrerc, de
ideis,de incorporeis,de atomis,de hyle, de materia
de forma,de vacuo,de infinito, de $ternitate,de fa
to,detranfcendentibus,deintrodudioneformarû,
de materia cçli,an ex elementisfidera confient, an.
ex quinta eíTentia,quam Ariftotelesintroducir, de
<jfi¡nt'ibusqua;infanishominibus opinádi aedu-
bitandi contendí^ materiam prfbent,fed fatis me
indicafle arbitror,quam nihil iter philofophos de
veritate ipfa côueniat,quib9 quo quis redditur pro
piquior,eo magis a vero ipfo lôgiufq; abeft, & a ca
tholicareligioneaberrat.Hincerrafle feim9 Iohá jo* 22
nemvicefimumfecundumRomanum Pontificem, D5t;gl¿
volentem animas beatas non vifuras faciemdeian £rror
tediemiudicii.Scimus Iuliannm apoflatam Chri-
ftura abnegafie non alia caufa,q q> philofophie ftu
diofior humilitatéfidei Chriftianç irridere,ac co-
temnerecœpit. Eadem caufa Celfus, Porphyrius,
Lucianus,Pelagius,Arrius, Manichsus, Auerrois,
multiq; aliitanta rabieaduerfus Chriftum & eccle Prouer-
fiam eius oblatrarunt Hincnatum illud apud vul- bium.
gusprouerbium. Máximos quofque philofophos,
máximos eífe heréticos fol ere, fed & Hieronymus Theolo
vocateos patriarchash;ereticorura,& primogeni- gia a
ta Aegypti,& vedes Damalci,nimisvere dida,nam philofo
quicquid hsrefutn vnqfuit,totum hoc & omneex phia a-
philofophia; fontibus,ceu primo feminario featu- d altera
rüt.Abhacfermetotatheologia adultérala eft,ac ta.
r m» II.umu1 . iiimihim^«
DE METHAPHISICA
pro euangelicis dodoribus pfeudopropheta:., hfre
tici,acphilofophinatifunt,quidiuina oraculahu
manis intuentis œquarunt, acmutabilibus hominú
dogmatibuspolIuerunt,ipfamq; fimplicem theolo
giam(vt ait Gerfon)ad vcrbofam & fophifticam lo
Colof.2 quacitatem,acChimerinammathematicam redu-
xcrút.Qiipd prsuides Paulus apoftolus,toties nos
hortatura cauere iubet,ne quis nos quis per philo
fophiam depredetur vel feducat. Auguftinus ciui-
tatem dei ab ilia tuetur atq; défendit. Reliqui ferme
Ethnlei oéstheologi& fdi patres,earn a Chriftianisfcholis
philofo proculpropellendam,penitufq; extirpandam cen
phoseie fuerunt,Nec défunt etiam ethnicorû exempla, qui
cerunt. bus id aíiquádo faditatú legimus: nam fuftulerunt
Athenienfes Socratem philofophia: parente, eiece
runt vrbephilofophos Romani, MeíTaniq; & La¬
cones neadmifere vnq: quinetiamfub Domitiana
vrbe exaâi funt, & tota infuper Italia interdidi.
Extat etiam Antiochiregisdecretum inadolefcen
tes,qui philofophari aufi funt: atq; etiam in paren
tes,qui liberis id admittebant.Nec modo ab impe-
ratoribus regibulcp damnati pulfiq; fed a dodiffî-
misviris çditislibrisreprobati. e quorum numero
funt Philfafíus,Timon,qui opus nomine Syllosin
derifionemphilofophorum fcripfit: & Ariftopha
nés, qui ifteos comœdiam fcripfit, cuius nomen
Nubes,& Dion PruGeus oration em fcripfit contra
philofophos omnium eloquentifiîmam. Scripfit
etiam orationem Ariftides contra Platonem, pro
quatuor Athenienfiumproceribus multo eloquen
tiffimam,fed & Hortenfius Romanus virnobilif-
fíma familia & eloquentiffimus,validiffimis ratio-
DE MORALI PHIL OSoPHIA.
Iiibus philofophiä ífedatus eft,fed de ijs haítenus.
De morali philofophiä.
Caput. L 1111.
Eliquu vero,fi qua de moribus(vt aliquib?
R placet)philofophia hue difciplina eft,hác Philo-
arbitror ergonotamphilofophoru ratiú fophia
culis,quam vario vfu,cófuetudine, obferuatióe,ac morali*
communis vita; conuerfatione conftare;ac pro té-
porum,lacorum,hominumcp opinione mutabilé
cfletquam minçacblandimëtapueros,leges atque
vindi&a maiores docent,nonnulla hominibus na-
tiua addit induftria,qu»doceri nequeunt, fed pro
temporum vfuhoímáconfpiratione,per fas vel
nefas inolefcunt:quo nt,& quod aliquando vitium
fuit,modo virtus habeatur,& quod hie virtus eft,
alibi vitifi fit,quod vni honeftü,alteri turpe, quod
nobis iuftum,alijsiniuftum fit,pro cuiufq; tempo-
ris,loci,ftatus hoím opinioniby vel legibus. Apud ^)0reír
Athenienfes Iicuit viro fororem germanamhabe- atcP
re in Matrimonio, at id quidem apud Romanos *b)apá
nephas habebatur,quondaip apud Iudseos, & ho- diuer-
die apud Turcas,licet viroplures habere vxores, laDatl°
infuper & pellicescócubinas,hoc apud nos CHRI nei
STIANoS non tam nephas eft, quam damnabile
fcelus.Laudi i Grçciaducitur adolefcentulosquä
plurimos habereamatores. Deniquetam fœmi-
nas quam viros infeenam prodire, & populo eile
fpe¿taculo,nemíni í eifdemgeneribusfuitturpídi-
ni,qua: tamen apud Latinofq; Romanofque,humi
lia,infamia & ab honeftate remota cenfebantur.
Ñeque tamen pudebat Romanos, vxores ducere
in conuiuia,illaf(j in celebritate vetfari,ac primas
^"I" MIipil I,
DE M OR AL I PHlLoSopHIA.
tenere partes fdium,in Grgcia veronecg in conui-
uium adhibetur vxor,nifi propinquoru,neq; verfa
tur,mil in iteriore parte fdium,quo nemo accedit
nifi propinquacognationeconiuâus.Furariapud
Aegyptios & Lacedf monioshonorificu erat,apud
nos fures futea fufpenfi ftrangulantur. Inquit lu-
luli9 fir llus Firmicusin aftrologicisfuisad Lollianum fcri
micus. bens: QuçdSm gentesita acfloformat»ftint ,vt
propria fint rnorû vnitateperlpicuf Scythsimma
nis fcritatis crudelitate graíTantur,ltali fuerunt re
gali Temper nobilitateprgfulgid ,Galli ftollidi,acu
ti Siculi,luxuriori Temper Afiatici,& voluptatibus
occupati.Hífpani elata iaitâtiç animofitate prspo
fiti. Habent fingulg nationes a fuperis agnata fibi
morum difcrimina,per quç facile a fe inuicédifcer
nantur,vtcuiufquifquenationisfit oriundus,a vo
ce,a fermone,ab oratione, a cófilio,a couerfatioe,
a vichi,a negotio,ab amore & odio,ab ira ab rnili-
tia,fimi!:bulq; exercitijsfacile cognoícatur. Quis
enim videns hominemingrediuntemincelTu galli
nacio,geftu gladiatoriovultu efFreno,voce bubula
fermone auftcro,morib9 ferrocem.habitu diflolu
to,laciniatoue,non mox iudicet eiTe Germanumí
None Gallos cognofcimus ab inceíTii moderato,
geíhi mollijvultubládo, vocedulcifona fermone
f'acili moribus modeftis,habitu laxoiHifpanos au-
tcm ab ingre(Tn,& moribns,geftibufq;feíÍiuis, vul-
tu elato,voce flebili, fermone elegáti,habitu exqui
fito.Italos vero videmusinceílu tardiufeulos, ge-
ftu granes, vultu incóftátes,voce remlífos, fermo¬
ne captiolos,moribus magníficos,habitucompo-
fitos,Iamcp feimus etiam,quíain cantubalant Ita-
DE MoRALI PHILOSOPHIA:
li gemunt Hifpani,vlulant Germani, modnlantur,
Galli.Sunt in oratione graues, fed verfuti Itali, cul
ti, fed iaâabundi Hifpani,prompti,fed fuperbi Ga 1
lùduri/ed fimplicesGermani.Inconfilijs eftpro-
uidus Italus aftutus Hifpanus,inconfideratus Gal¬
lus,vtilis Germanus: inviitueft roundus Italus,
delicatus, HifpanuscopiofusGallus, inconditus,
Germanus-.funt erga exteros officiofi Itali, placidi
Hifpani,mites Galli,agreiles inhofpitalefque Ger¬
mani: in conuerfationibusfuût prudentes Itali,eau
ti Hifpani,mâiueti Galli,imperiofi intolerabilefq;
Germani funt in armoribus zelotypi Itali, impatië
tfisHilpani,leucsGalli,ambitiofiGecmani:in odijs
vero funt occulti Itali,pertinaces Hifpani,minaces
,Galli,vltoresGermani:ingerendisnegotijsfuRtcir
cunfpecti Itali,laboriofi Germani, vigiles Hifpa-
ni,folicitiGalli:i militia funt ílrenui,fed crudeles
Itali,Hifpanicallidi& rapaces,Germani truces 8c
venales,Galli,magoanimi,fed prçcipitcs : infignes
funt literatura Itali nauigatióeHifpanf, ciuilitatc
Galli religiôe & mechanicisartificijsGermani. Et
habet vnaquçq; natio quátulacúq; etiá,fiueciuilis,
fiuebarbara peculiares mores ritufjfíbi a cçli íflu
xu a cf terisdiuerfos,Q fub nulla arte philofophiáq;
cadere ncqueát,fed£ola naturali virtute abfcp oí di Aduer-
fciplina hoíb9ad gúantur. Sed cóuertamus fermo- £> philo
nem noftru ad eos, qui nobis harfi rerñ difcipliná fopho -
feriptis tradidere.Hi certe funâi ferpetis officio,eu rü de fei
nobisfruíiumdedere,ciiiuspaftudifcamusfcirebo entijs p
nú & malu.Hçc enim prima eorü peftilens opinio difeen-
eílbonú &malú no eífeignorada-itadçmuaiunt: dis opi
melius virtute hoíes fequuturos,& vitia fugituros. nioné.
" ^ -^1-INUI.I" I! . -U..-JU.J_-JL.«. I , illlMj B ,
I
de m;oraii píiilosophía;
At quanto'certius & vtilius, quanto etiam feliciat
foret,mala non modo non facere,fed & penitus
ignorare. Quisnefciteoipfonosomnes miferos
Gene.i. fagos, comprimí humaní generis parentes, quid
bonum effet,qüidq; malum didicerunt: ad idcirco
forte condonatuseifet philofophishie error,finó
etiam fub virtutum ac bonorum nomine, nos pef-
philo- f]mamala,tUrpiffiöiaquevitiadocerent.Seite au-
lop - tern illorum quiethica tra&arfit, haud pauexfunt
ru mo- vt Achademia,Cyrenaica,Eliacha,Megarica,Cy-
ralium. n¿ca3Eron¿ca3Stoica,Peripatctica,& plerçqueali'e:
. . De his inter exteros,ita philofophatus eft Theo-
e?~ dorus,ilIe,quemnuncupatumeffedeummemorát
orne- fcrjptores ? videlicet furto & adulterio ,facrilegio
ptac¿ ri qUOqUe cum tépeftiuumerit dabitoperamfapiens
jcu.a nihil quippe horum turpe natura eft : fed fi aufe-
p aci a. ratur ex hilce vulgarisopinio,quxftuItorum im¬
perii oru m q; plebeculaconflata eft,fapientem pu¬
blice abfq; vilo deprehenfionis ruborefcortiscon
grefluru-.taliafunt diuinihuius philofophl plací—
ta,quibusnefcio anquidtradi poffet turpius,nifi
quam legimus ab Ariftotele probatam, & in Cre-
Venir ta lata «quev^; lcge permiflam mafculam Venerem
mafcu ' Sliam & Hieronymus peripateticus ea ratione ce-
j'a " lebrat,inquiens: quia eiuscaufamultxtyrannides
Arifto- f"klatx ft,erunt- Ariftotelisautem verba in Politi-
telis fee CIS'V^'cenfetutilem elfe reipublicx, ne fit plebeis
leratñ k°ibusnuerofaioboleSjhçcfuntad cibitemperan
docu- r'am ve^,tl perutilem . Multa legiflator fapien-
mentü ter ac iludióle conftituit & de mulieruflí diuortijs
' fiquidem nefuperfluam parerét multitudinem, cu
mafeulis indus it concubitú.Hic eft ille A riftotelo
DE MoRAlI PHILoSOPHIA.'
cuius mores a Platone reproban', vnde exortu illi-
us in magiftrum odium & ingratitudo. q fcelerof»
vita: iudicium veritus,Athenis clam raptimcj; pro-
fugit,quiin benefactores ingratiffimus,etiam Ale-
xandrum illum magnum a quo ample magnif¡ceq¡
ornatus extitit,quiqueillivitaro, corpus,animam»
quecredebat,acpatriam reftituit. Stigiajaqua: ve¬
neno per¿mit,qu¡ etiam de anima malefentiens,lQ
cum gaudijpoft mortem negauit,qui veterum di-
£ta compilatus,maligneque interpretatus, ingenij
laudem furto ac calumnia quafiuit, quin iaro inue
teratus dierum malorum, ex feientiœ immoderata
cupiditate in rabiem verl'us, fibiipfi intulit necera,
ipfisdfmonibusdignum faftusfacrificium,qui do-
cuerunt illumfcire:digniffimus profeûobodie La
tinorum gymnafiorum doâor,& quern Coloaien-
fes mel theologi etiam diuis adnumerarent,librûq;
. lub prçlo euulgatum ederent,cui titulum'facerent
deialute Ariftotelis: fed & aliñ verfu & metrode
vita & morte Ariflotelis,quem thcologia infuper
gloffa illuftraruntun cuius calce concludunt Ari-
íioteleficfuiíTeCHRISTI precurforéinnaturali qii£E
bus,quemadmodum loannes Baptiilam in gratui-
tis.Sednelongiusdigradiamurapropofito, quid ai;tpuai
de felicitate acfummo bono fentiät philofophi au - ^
diamus:hancnanquealijinvoluptate pofùerunt, n-
vt EpicuruqAriftipus,Gniduis,Eudoxus,Philoxe
nes,& Cyrenaici,alijcum voluptate honeftatë co
pularut,vt Dinomach9& Calipho:alij id Í primo - *
genijs natura collocarñt,vt Carneades & Hierony
mus Rodius:alijin indolentia,vtDiodorus: alij ln
virtutibus,vt Pythagoras, Sócrates, Arifton, Em-
K
DE M OR AL I PHILOSOPH I A.
pedocles,Democritus,Zeno Citicus,Oleantes,He-
cató!,roflidon¿us,Dionyííü*s Babylonicus,8t Anti-
llhenes,Sc Stoici omnes,multiq; ex noftris theolo-
gis,illis quodámodo ablcntiétes,adhuc difputât de
conexione virtutS,& quod fit illud cómune felici-
tatís,fundamentú,in quod omnes virtutes conueni
re debent.N ifi enim omnes in vnum confluxerint,
nequaq facient hominem felice, etiá fi vna folade-
fuerit.Cú itacp diipares &quodámodo pugnantes
virtutes font hberaliras & parfimonia,magnanimi
tas,& humilitas,mifericordia &iufticia,contépla-
tio & folicftum opus in frequenti minifterio,& lm
iufmodi mulfç,nifi omnes in vno conueniant con-
cordcsfiamnon virtutes,fed vitia centeri poffent.
Illud ante in quod conuenire omnes debent, Am-
brofius 5c Ladar.tius, cum Macrobio Platonem
in fuá república fecuti,iuftítiam putant,al¿) tempe
rantiam motlum omnibusimponentem,aIijpieta-
tem,vt Plato in Epinomide,alij charitatë,fine qua
I.cor .U null9 eft profedusin virtutibus,vt fentit Paulus,&
adhuc fuperiftisargumentaturthomas, Henricus,
& Scotus,& abi.Sedmodo reuertamunfelicitatem
adbuc pofucriit alij í fortuna,vt Theóphraft9:fed
Ariftoteles í fortuna cum primigenijs virtutibufq;
coniúfta, <5niino in voluptate fed virtutum bonis
fucata,quafinoneifdem etiam Epicurusfuamvo¬
luptate tueatur:ca:tenden(que peripateticiin fpe-
culatione,Herillusphdofophus,Alcidamus,&So-
cratici multfifummum bonum putabant fcientiá,
vcrn Tiberini populi Chalybibus vicini, quorú me
minerunt Apollonius & Pomponiusduxúrifumq;
fummáeíTe felicitatedixeruiit:Sunt& qui fummú
t>E MoRALI PHILoSoPHIA.
bonum fiientio pofuerunt,Platoni'c¿ vero cum fuö
Platone & Plotino diuina Temper redolentes,in v-
nione cum fummo bono felicitate locauerút: Byas /
Priengusinlapientia,Byon & Boryfthenesin pru-
dëtia,ThalesMilefiusin harûcôgeriç,Pyttac9Mi-
tylenç9 in bene agere,Ciceroin omniû rerum vaca
tione,fed bfc nid in folo deo inueniri poteft.Trá-
feo reiiquosplebeiosphilofophos,qui omnë feli¬
citate fiifti^erunt,vt Pyrrho Ellienlh,Euricolus,&
Xenophanes,& qui fummá felicitaté,in gloria,ho
nore,potentia,otio,diuitijs,& iîmilibuslocarût,vt
Periáder Corinthi9,& Lycophron,atq; illidequi- pf J
bus ait Pfalmifta:Quorû os locutum eft vanitaté,
&dexteraeorum dextera iniquitatis Quorum filij
iîcutnouellç plátationes in iuuentute fua,Filiç eo-
rumcompolîta;,circumornatf vt iîmilitudo tepli.
Prôptuariaeorû plena,eruólatia exhocinillud.
Oues eoru fœtofg,abondâtes in egreffibus fuis, bo¬
ues eoru craffse. Non eft ruina maceria-neque tran
fit^neq; clamor in plateiseorú.Beatudixcrút popu
lum cui h£chint. Iáde voluptate itidem aduerfum
fentiunt,quam(vtfuperiusaudiftis)Epicurusfum-
mumbonu arbitrator contra ArchiasTarentinus,
AntifthenesjSocrateshanclummum maludicunt,
Speuiîpp9 autem & aliquiveteres Academicidixe
runt voluptatem & dolorem eífe duo mala inter fe
oppoíita,bonñ autem hoc,quod inter illa medium
eíTet.Zeno céfui voluptatem neq; bonum neq; ma¬
lum,fed eífe indifferens. Critolao peripateticusSí
Plato vol uptatem dicunt malam,multorumq; ma-
lorum efcamatq; parentem.Lógum nimiseífeto-
mnium adferre de felicitate opiniones,& cógriera
K ij
DE M O RA L I PHILOSOPHIA.
faceré ex his,quibus alí j g plurimos libros côpleue
re,nam o¿to lupra ducentas 8t oitaginta de îftis a
Marco varrone colleílas opiniones meminit Au»
guftinus,quarumfatnofiores hic recitaiTefatisputa
mus.Sed videamus nunc,quom5 hçc cum C H RI
S TOconueniat,apparebitqpfelicitatembeatudi-
liemq nobis n5 acquiri per virtuteStoicá, nec per
purgationem academicam,nec per fpeciilationem
peripatctícam,fed per fîdem & gratiä in verbo dei.
Audiftis enim quoniodofellcitatemfeubeatitudi-
nem philolophorum alij ponuntin voluptate,fed
CH RIS T VS infamf Sc fiti,alijí honeflate&fa
ma,& amplftudine nois,fed C H RIS T V S in ma
lcdiítióe & odio hoím,alij í primogenijs,fanitate,
Içtitia & ídolétia,fed CHRISTVS in fletu & lu
■¿tu,alij ¿n prudétia & feiétia ac virtutib9moraIib9,
fed CH RIS T V S ¿n ¿nnocétia & fimpliciíate,&
muditia cordis:aIij infortuna,íedCH R IST VS
in mú-.alij in gloria belli & fubaítióe terrarum,fed
CHRISTVSin pace,alij in honore & popa,fed
C H R I S T V S in húilitate,btós vocans mites,alij
in potetiaScvi£loria,fedCHRISTVSinpfecu
tiöe,alij idiuitijs,fed CH R IS TVS inpauptate.
Docet CH R IS TV S abfolutâ virtute,n5nifigr?
tia (iefup data acquiri philolophi hac,pprijs viri-
b93t adiuetudie parari:docet CHRISTVS oëm
cócupifcétiá efle peccat5,côtra philofophiitermë
dias res numerát,que nec virtutisnec vitij cefeatur
euadere aút virtutes fi <Js eis mediocriter afficiatur.
Docet Chriit9 de oïb9 bene merëdn effe,etiá inimi
çosdiligëdos,libere mutuüdandü,de nullo vindi
«a fumédájOmni potéti tribuendum,côtra philo-
9
DE POLITICA,
foplii non nifi his qui beneficium compenfant,be
neficiojcateru liceat irafci,odifle, contendere bel
ligerari/cenerari.Pro ijnobiscufuolibero arbi¬
trio ac recle rationis didamine atq; naturali luïe
Pelagianosheréticos dedere. Tota autemmoralis
Philolophia(tefteLadantio)falfa eft & inanisnec
inftruens ad iuftitia: muñera,nec officium hominis
rationesq; confirmans, T ota denique fie diuinx le
gi ipfiq; Chrifto répugnât, vt eius gloria nulli alij
debeatur quam fatan®.
De política. Caput. LV.
Dhancphilofophiä pertinet etiâ política, politic®
A quçeftarsadminiftrandsreipublicaî. Eius
vero tres funtfpecies,videlicet monarchia, Folitix
quae eft vniusregimen,ariftocratia, quaeeftpauco partes,
rum,fed nobilium,diuitum,feu optimatum,demo
cratia,qua>eftplebisfiuepopularis.His affines fût
tyránides,oligarchia,& anarchia. Verum qu£ ifta
rum perferéda fit,inter fcribentes nondum conue-
nit.Nam qui monarchic antecelleredifputant,na
turaiexemplis opinionem fuam muniunt. Dicétes
quod ficut in vniuerfo vnus eft fummus de9,in ftel
llsvnusfol,rex vnusin apibus, dux vnusingregi-
bus,in armentís redor vnus,& grues vnumfequun
tur,fic in república oportere vnumeíTeregé tanq
caput a quo nequaq membra diifentiant. Hac pros
caiterisprobarunt.Plato, A rift óteles, A ppolloni9:
quïbus fubfcribunt ex noftris Cyprianus & Hiero
nymur*Qui vero ariftoc atiam extol lut,aiút nihil
meli9rebusmagnis adminiftrandis, q plurium op
timorucp in vnumconfentientiú confultatioes.Ná
ex plurib9optimis,receiTeeftoptima cöftare co tf-
K ;ij
DE POLITICA
ïilia, neminem autéfolúfatislap^re,folíusdeilióc
munus elTe.Huic quocp opinioni fubfcribút, Soló
Lycurgus Demofthenes, Tullius, & ferme oésilli
tPIatoís veteres legislators,etiam Moyfes: qmbus cófentit
diftum. etiam Plato eámrempublicain & duitatem inqui
* ens,in Optimo feliciffimoq; ftatuvideri cÓftitutam
quf a faplétib9 rcgerctur:cui placet, fi adijciam^e-
tiá a nobilib9 fiquidem hec opinio eft multorú co
fenfufirmata.Qui autem populare rempublicam
prftifterut,hácomniúpulcherrimonomíneappel
laruntifonomiam,hoc eft, iuris, equabilitatê Nam
omnia illic in commune referuntur,& confilia o-
mnia a mukitudine,cuihaud dubie omnia inlunt,
capiunturcertiora.Denique vos popu!i,vox dei:
hinc quicquid omnibus placet,quicquid cômunis
populi confenfu ftatuitur,hoc táquam a deo ipfo
ordinatum optimum atq; iuftiffimum effeprçfu-
maturneceiîe eft. Hoc denicjregimen tutiuseffe
aiunt quam optimatú,ex eo q> minimelubiaceatle
d¡tiói,popul9ení nunquá vel raro inter fe diffidet,
optimates aiít maxie & ff piffime Prfterea in popu
lariregimine oisineftequalitas atqj libertas. r,ul-
lorútyránideopprefla, vbi pareslionorumgrad9
necquifquä vicino prfftat, fed vnuiquifq; & om -
nismultitudo perviccsimperat,&impcratur.Hác
igitnr prx cfceris la udariít Othancs Perfa,Eufrates
fe & Dion Siracufanus-&nos videmus hodie hacde
mocratia Venetos & Heluetiosprç omnib9 Chri-
ftiani orbis principitatibus maximçflorere, prude
tifcp & potcntiç diuitiaru & iuftitie laudem,atq; vi
ítorif palma obtíncre'.quin & Atheniéfium refpu
blica olijn latiffime potétiffimgcf imperas, fola de
DE POLITICA
înocratia tegebatur omniaq; agebátur a populo SC
apudpopuluin,Atc£ Romaniolim oéshasadinini
ftratióes perpeffi,maxima íperij parte fub popula
ridemocratia adepti lút,nec vncj pei'fiiabuere quá
fub regib^Sí optimatib9,peffimecj; fubíperatorib9
fub quibus omniseorum potentia naufraglum fe¬
cit Itaq; quj iftarum trium melior potiorcj, no fa
cile dijudicari potefí,cum queq; fu o s affcrtores ha
beat Sí impugnatores.Reges ení quib9pro libídine
oía licet ípunefacere,rarififime bene íperant, nec
vnq fine belioru ílrepitu regtiät.Habet quoó; hoc
inferegalitas peftiferií malú,vtetiam ij, qui olitn
fuerint virioptimiomniúq; cófeníu probaffmox
regía adepti tanq peccandilicentiá irifolentes pef
finnq;euaderát,quod in Caligula, Nero ne Domi-
tiano,Mithridatc,Siplerifq; al ijs vifimi eft,quíctt
am in Saule,Dauide,SaIomoneeleclis a deo regí-
bus facrçlitereprodfit,atq; exomnib9regib9 lu¬
da vixpaucifunt probari,ex Samariç regtbus nul
lusifed&quihodie reges Sí imperatores Sí princi
pes habetur,non pro populo,pro cfuibus,prople
be,pro iuílitia,fedpronobilitatetueda confirma
daq;nati conftituticgfibi videntur,atq;ficregunt
vt non eorutn euftodie traditç,fed rapinç Sí depo
pulationi date ciuiú oím fortunœvideatur, oía ab
omnibus auferantes:ac fubicctis vtuntutpro arbi¬
trio,interdum etiampro plácito,& cbceíTa eisde-
fuper poteftatein fubditos abutuntur:ciues mutua
tionibus:plebem in diítionibus,alios exaílioníb9,
cçteros vech'galib9,alijs.fuper alijs fine modo, fine
fine,onerdtes.Quo dfi quimodeftioresliçc remit-
tant,taftien nóin c5munebonum,iedin fuá com-
K i'ij
d£ política*
tnoda illud faciunt,permittétes fubditis bene eíTe,
quo ipfis bene fit,habeant cum velint quod rapiát:
quin 5c quoiufticiç laudemfibiaucupentur, leges
arde fanciunt, fed auaritiam 8C crudelitatéiuftitia
veftiunt,prguaricationis reosterribilib9fupplicijs
bonorum profcriptionibus,&multisenormib9 af
ficiunt,in hoctyrannisnon meliores,quo cupiunt
I plurimos eíTe pra;uaricatores,ná vt icelera delí-
quentium vires funt tyrannorú, fie multitudo traf
Cabelli greíTorumdiuitiefuntprícipú. Erat mihi olim in
norúac Italia cüpotéteprincipecótuetudoadmodumfa-
guielfb miliaris,quem cum hortarer aliquando,vt Gibelli
füfafti- norü ac Guielforu faítionesin dominatufuo com
ones. peíTeret,faíTus eft mihi.illius faâionis occafi5e,ad
duodecim milia ducatorú in multis fifto fuo quo-
tannis inferrl.Verú de hoc latiusin libro denobili
tatepolitica diíTerem9.Vbiaútreipub.regnñ opti
mates tenent,ín eadem cum ipfis república degút,
ira,odium,çmulatio:quapropterrariffimeinterfe
concordes regnant, & dum vnufquifq; fuá m lente
tiam prçferri,ac primus efte vult, odia inter fe pri
nata cxcitantur.vnde ffpefaâiones,feditionefque
& cedes,5c ciuiliabella,inreipubliceperniciéexo
riutur.Cuiusmali infinita exepla, 5cGrecorumSC
Latinorum hiftoriç coinemorant, & hodieadhuc
plures Italiçciuitates,miferaiIIoru fpeílacula prç
bét.Adminiftrationéveropopulare perídeacpef
fimá cenfent fermeomnes. Hác multis rationibus
Vefpafiano diftuadet ApoIloni9:& Ciceroait:Nö
efterationéín vulgo,nSconfilinm,nondiferimé,
non diligentiam,Sc Poeta canit:
Scinditurincertum ftudiain contraria vulgus
L
I
"— L
DE POLITICA
Et Othanes Perfa ait populan multitudine nihil ef
le infolentius,nihil infolétius,propriü<$ plebi ni¬
hil intelligere,fed adresobeüdasfine cöfilio pré¬
cipites ruere,torrentifluminifimiles. Demoítenes
quçcj populñ mala beftiá vocat,8t Plato huncbe-
luä multorü capitu nominar, cuius meminit Hora
tius:& Phalaris ad Egefippü fcribens. Populus oís,
inquit,temerariuseft,demens,defidiofus.pröptiffi
mus,in quodcunq; contigerit mutare fententia, g-
iidus,incertus,velos,proditor fraudulentus, voce
tantü vtilis,& ad irá & laudé facilis,hinc eft vt qui
in agéda república populo placeré annitiíur,hone
ft/s pereat contumeliis.Sed & Lycurgus legiflator
Lacedçmonius interrogatusaliquando,cur í repu
blica fuá ftatum populärem n5 coftituiflet, refpó
ditinterrogantijtu priusindomo tua efficitoprin
cipatú popularé. Ariftoteles quoq; inethiciscen- pje(,ser.
fetadminiftrationépopulieífepefiimájvniusvero roruai
optimam.Eft enim plebs errorum princeps & pra
uarum confuetudinú magiftra, xngésq; maloru cu
mulus.Nec ení rationib9.necautoritatib9,necfua
íionib^fleíti poteft,cü illas non intelligat, has afg
netunad perfuaííones vero indocilis eft,&obftina
ta,cuius mores incSftantifiimi iemper,noua cupi-
ens,& odiensprçfentia,necfapientu doârina, nec
patrumdifciplina,necmagiftratuü autoritate,nec
maieftate principum contineri poteft quam penes
nunqfincpericuloautfruftrafapiétum coílliaau
dita funt, femg fere multítudinis ftultitia prçualé-
te : ficut notií eft ínSocrate,de deorú opinione ad
Atheniéfesu'n Capo Troiano,deequiintrodu<ftio
ne:in Magio Campano, ne Hánibal in vrbé recipe
priccps
I
DE POLITICA
ïetur confulentñin Paulo Aeroiiio, pugna Canna
femdetreíhnti,deniq; in tot prophetatñ domini
prçdiilionibus,a populo Judaico minime exaudi-
tis.ProIdepopuliílatuta,ac plebisplacta quomo
do poterinteíTebona,cú popularis illa multítudo
fere lemp quç optima tant ignorât, cû maior illi'
pars mani,iari,i iîiit opifices, t ñ quia n5 iniuilitie SC
çquitatisratioiic,fe4numero coiiflat,ia quo fem-
per pluresfunt malí qua boni,necexfK^prcrnduci
tur iudicio,fed iludió multitudis & numero, ficut
ait Plin.illeiunior.Numerantur eni fentétiç, non
ponderatur,N5 eni quod prudétioribus,fed quod
plurib9 vifum cil,in populan cólultatioe maiores
obtinet vires,Inter quos cum ornés iîbi habeantur
f quales nihil eil ta ïçquale,quà equalitasipfa. Pro
miicuoitaq;plebisípetunihilialubriter iilituitur
nihil eorfí que in peius collapfa,funt in meli9 refli
tuitur,quin quç optima inílituta funt, plebislicen
tía potius conturbátur, tollunturq,-.Inter hasauté
tam diuerfasreipublicç adminiilratióei, plerique
mixtam exduabus fpeciebuspoliticá delegerunt,
vt qualern Solon ex optimatibns & populo iilitu-
it,ommbusq; eo modofuoshonores communica-
uit.Pleriq; etiam mixta ex omnib9,cuiufmodi erat
Lacfdemonroru. Rex enim apudeos eratperpetu
il s,fed quitätum bcllorurn tempore dominaretur
eratq; optimatum ienatus e potentioribus Si ditio
ribusiEphorosquoqi ex plebe creabant decern per
petuos,qu¡ vite neciiq; haberet poteilatem,ftatutn
plebisreprefcntantes. Apud Romanosolim demo
cratiç propter fenat9autorítaté mixta erat arifio-
cratia.Multa enim apud populum,nonnulla apud
DE POLITICA
fenatñ ímpcrabantur. Hodie multis Iocis reges 8£
prineipesproarbitrioimperant,tamenoptimates
prouinciarutn ac magift ratus confib js rebusque ge
rendisadhibent: Atquehinc oritur queilio, qua;
refpublica tutior fit,an,in qua príceps malus & c5
filiar¿;boni,fiue,vb¡ princeps bonus probusq;, fed
confiliarij praui,Marius,Maximus,& luíais Capi-
tolinus,ac multi aliipr¡oréeligút,quibustaméalij
multigraues autores non adfentiunt, cum experi-
cntiaipla vidcamuslçpiusa bono principe malos
corrigbquam malum principem a bonis emenda
ri.Tandévecotvt refpublica optimeadminiftretur
nulla philofophia,nulla a rs,nulla feientia prgílát,
fed probitas reciorum, Optime enim vnus optime
pauci,optimepopulusimperant,fi probifint,pefíí
me autem fi fint ¿mprobi, Sed quod omnem vincit
¿mprobitatis temeritatem,cum agrum co!ere,gre-
gem pafcere,nauim regere,familia gubernare ñli
os educare,multi fe, aut ignorare, aut nefeire, aut
n5 poífe fateátur,tamé magiftratfi ¿n vrbibus age-
re,rege& principelegerere:& quoddifficillimum
eft,populis&nationibus imperare,nemo fibiana
turanegatum putat. Ceterum quod fpeítat hic ad
cluilium legumfcientiá,quibusomnes refpublicç
& ciuitates confiant,reguntur,augetur,atq; feruan
tur,dicemusinferius.
^[De religione in genere.
Caput. LVI.
D reipublicç integrítaté pertinet etia reli-
A gio,queeftdifciplíaqu»dáexteriorufacro Rel/gio
rúacceremoniarú,perqH-S rerum interna-
rum & fpiritualiú tanquá per fíngula qugda tn ad-
J
DE RELIGIoNE IN GENERE
monemur,quam Cicero définit dilciplinä,p qu5
rcuerétiiamulatuceremoniçdiuini cultus exercé
tur,quamquide ciuítatibus maximevtiiem &ne-
ceíTariá efleteftatus eft cum Cicero, tu etiam Ari-
ftoteles.Sic enim ait in Politicis,Oportet prícipem
prç alijsdeicolu videri.Minus enim putant fubdi-
ti a talibus pati aliquid iniquum,& min9 machiná
tur contra talé,tanq habeat propugnatores etiam
deos.Religio autem a natura fie hominib9 ífíta eft
vt plus illa quä rónalitate a ceteris animátib9 di-
fcernamtjr.Quod autem nobisnaturaliter ífíta fit
religio ipfe fatetur Arift.tum ex eo liquet, q> quo
ties fubitaneis periculis & timorib9 aliqua pertur
batione obruimur,c5feftim antequam aliquid {?-
£crutemur,&anteomnem elc&ioné, addiuináí-
uocationé confugimus,natura videlicet nos abfq;
alio prçceptore diuinú auxilium implorare edocé
te.Iamq; ab initio ereationis mundi Cain & Abel
ipfideo religiofefacrificarunt, fed Enoch primus
Gen. 4. fuit quiquo ritu de9inuocád9 effet,inftituit. Qua
re de eo dicit fcriptura.Tune tandé cœpit iuocari
nomendomini.Poft diluuiû a multis multç quam
multis gétibus religionum Iegesdatf funt.NáMer
curi9& Menna rex Aegyptijs:Melilïus louisnutri
tor,Cretéfib9:Fánus,8canteillú lar,us, LatinisNu
ma.Pompillus,Romanis,Moyfes Se Aaron,Hebrç
is,Orpheus,Grscis. Tum Cadmus A genorisfilius
exPhcenice myfteria,&foIennitatesdeorum fimu
lacrorum confecrationes,& hyranos, c£eteratjla-
era popas,& celebritates,quibusdijs honores im-
penderétur.Grçcis primu tradidiiTelegftur.Qujn
etiam fnrtoru Si fcelerum numina cíTe tradiderút
DE RELIGIONE IN GENERE,
ncc tantum nomina deorfi dederunt,fed ctiam in¬
fla urarunt facra.Coluerñt Romani Iouem adulte¬
ra & ílupratorem,8c Febri publica phanum in pa-
latio dedícarüc 8c aram maîç Fortunf in exquilijs.
Quinetiam apud inferos inuenerunt quos colerét
deosjipfumcp infernorum principem omnium Infi
mum 8c miferrimum fataná fub DitIs,Plutonis, 8c
Neptuni noíbus venerantes,affignantes illi cufio -
dem trief pité Ccrberum,hoc eíl,carniuorum, qu!
femper circuit qugrésquem deuoret,nulli parcens
omnibus nocens,omnes accufans. Hincdiabolus
quaíi criminator appellatus. Vnde poeta canit.
Dux Herebi populo pofcebat crimina vita:,
Nil hominum miferans,iratus omnibus vmbris,
Stant furia; circum,Aarif^ exordia mortis.
Sçuaq; multifonas exercet poena cathenas.
Coluernnt quondam AEgyptîjcum clijsfuis etiS
animalia bruta,8c monflra, 8c funt adhuc hodie,<J
idola 8c fímulacra colunt.Quin Turca;, Saraceni,
Arabes,Mauri,8c magna pars orbis hodie Mahu-
metum coluntabfurdiffimereligionis conditoré:
8c lud«! in fuá perfidia adhuc perfeuerantes,ventu
rum eorum Meffiam pertinaciter expe&ant.Et no
bis CHRISTI ANIS diuerfidiuerfistéporibus,8cre
gionibuspótificesnoílri,religionü mores praeferi-
pferunt,mirumquot legibus inter fe diífidentes cir
ca ritus,circa ceremonias,circa cultu, circa cibos,
circa ieiunia,circa veflitum,circa quxílus,circa p5
pas,circa mitras,8c circa purpuram,8c eiufmodi.
Sed vnum admirabrlium vincit admirationé quod
illi his ambitiofis moribus fe cxlum pofie afcende-
reputant, quibuí Lucifer olim cxlo deciderit. Ae
I
IN REL IGloNE IN GENERE ^
tandé oés iftf religion» leges,nullo alio fúndame¬
lo incúbunt,qfuorum inílituentin placitisinecalii
inlupercertitudinis regula habet,mil ipfatn credu
lítate.Cöiiderate ab initio mudi qä funt, quot tue-
rút in religíone iludía,quot ceremonia,quot cult?
. quo rit9,quot hxrefes,quot placita,quotvota,quot
leges,&nondum a totieculisholes ad re&am fide
perducere poteil religio abiqg verbodehquo incar
nato,& in cruce de hoílibiis triutnphante, deieita
funt templa & idola & deorutn poteílates ablatx,
defeceruntqí oracula,
Ablataeíl Pvthivox haud reuocabilis vlli,
Temporxbuslongisetenim iam ceíTat Apollo.
Clauibus occlufis fílet-.ergo ritepera&is,
Difcedas patria & redeas ad lumina facris.
Ex quo enim verbum dei per eur.gelium nÚtiu illa
Luc 10 ce^cere ccePIt: mudo,oés dij gentium velutifulgure
tadi corrueruntdlcut apud Lucam ait Chriíl?. Vi¬
di fathaná íícutfulgur decçlo cadete.Verum quod
h íc ad fîdé,& ad theo logia,& ad canonum decreta
pertinet,difcutiem?infen?noshic de religionelo
quimur,quátú ad eas artes,qua: adfacerdotum qug
ftum,& ad républicá,fuisiimulacris,ilatuis,imagi-
r>ib9,téplis,phanis,facellis,faifis,pópis,& lacerdo-
tiorú magiílratib?ornádá attinet,de qbus alibi in¬
ter placita theologica,áno milleiimoquingentefi-
mo décimo per me Coloniç declamata apio ferma
nedifputaui,quocirca ea iilicbreuiffimofetmone
traniîgemusjoilcdétesét inillis, quxcohonellan-
dç religionis caufa,St ad hominu falute inuéta funt
ffpe no minima iueniri cu vanitate malitiá,Qupd
ita eflc,nunc per ilngula diieurrétes moilrabimus.
DE IM A G IN IB VS.'
ï®>DeImaginibus. Caput. LVII.
Maginu itaq; cultu,ia ab atíqiio nö oespo itnagies
T pull admilerut.Siqdë Iudfi( vt narrai lofe
ph9)nil magis exhorruerút g fimulachra,
nec aligna effinxerut imagine eius cp coluerut necp
corum quorum memoriam tenuerunt.Lex fi quide
DeiperMoyfen prohibait illis fimulacra fieri,aut
m templisponi,aut adorare coram eis. A pud Se¬
res populos(tefte Eufebio)etiálegecautum erat,ne
fi venerarëtur. In Romanoru quoq;templis, apud
Clemente & Plutarchíi,ex decreto Nutna:, annis
centü& feptuagintaabvrbec5dita,nullairi imagi-
nem,neq;fiélam,neq? piftam effe confpeâam legi
tnus.Auguftinusquorj; idem teftatur, autore Var-
rone cui9 (inquit)verba c!ariffimc,teftantiir,nulifi
fuifTe invrbc fimulacrum deorum per annos centix
fexagintajtadumcp deinceps,vt eximagínú,acfia-
tuarum multitudine,religioniscult9 negÜgeretur,
atq; cótéptui haberetur.Perfe etiä,teftibus Herodo
to &Strabone,fiatuasnoncxtruebant AEgyptio-
rum autem in iftisfumma eratimpietas&fiultitia,
exinde in onines getesderiuata,qui quidem corru-
pt9getihu mos & faifa religio,cüipfi ad CHRISTI
fidem coucrti cœperunt,nofiram quoq; reb'gione
infecit,8c í noftra ecclefiam fimulacra & imagines,
multafq; pomparum íleriles ceremonias ir.trodu-
Xit,quorum nihil omnino iutapud primos ¡líos 8c
veros Chriftianos,Hinccoepi mus diuorñ noílrorix
muta fimulacra in tépla noílra traducere,8í in aras
Deimagnisvenerationib9 coilocare,8cqno hoíeni
veram dei imaginem nepbasducimusconfcendere
eo infenfata tranl'ferimus fimulacra illis inclinan.9
H! "■
DE IM A G IN IB V S.
capita,infigimus olcula,ofterimus lumina,fufpea«
dimusanathemata,adc5modamusmiracula, coe-
mimus côdonationestdeniq; illis peregrinamur,li¬
lis vouemus,illa colimus,ac tantum no adoramus.
N ec dici poteft quáta fuperftitio,ne dicem idolola
tria penes rudeiïi & indqitam plebéalatur in ima-
ginibus,côuenientibusadifta facerdotibus,hincn5
parnum lucriquçftum percipientibus.Atqjhictué
tur fe Gregori; verbis dicétis: Imagines eile libros
vulgijVtpoffitrerum memoria retineri,attj in his
legant,q literas non didicerunt, illifque côfpeftis
ad dei cótemplationemtrahátur. Verum hçc flint
excufantis Gregori; humana commenta.licet fan-
âus ílie vir imagines probet,non cultum, alia auté
funt vetantis dei prçcepta.Non enim decet nos ex
vetito imaginum libro difcere,fed ex libro dei,qui
eft liber fcripturaru.Qu; ergo cupit deû noiTe, n5
requirat ab imaginibus piitorum Si ftatuariorum,
led(vt inquit Ioannes)fcrutetur fcripturas,qu«e te-
Ioan .Ç. ftimonium perhibent de illo.Qui autem nefciñt le
gere,ij audiantverbumfcripturs.Fidcs enimeorú
(vt ait Paulus)ex audita eft.Et Chriftus apud loan
nem ait.-.Oues mee vocem meamaudiant. Iamque
loan.io etiamfi(quod ait Chriftus)nemo poteft venire ad
Ioan.io eum,nifi pater traxeritillum:& nemovenitadpa-
Ioan. 6. trem nifi peripfum Chriftû, cur auferimus gloria
deojtribuentes illam picluris & ftatuis,ac fi poflent
■trahere in côtemplationé deiiAccedit iftucetiä re
liquiarfi cultusimmoderatus.Fatemurenim,necqf
quam negare poterir,Candías eíTe fanftorn reliqui¬
as,& qua: gternitatis gloria fulgebunt aliquando.
Ideoqs a nobis fumma reuerétia colédos fateamur
DE IMAGINIBVS.
etîam fanièosipfos, licet in omnibus locisexaudiât
pieinuocátes,magistamévbi aliquid reliquiarum
fiiarum velut pignus habent. Sed quia no omnium
cercitudo eadë eil,cum varijs in locis putantur fan
étoru eorudë eadé retirierí pignora, necefle eft ho
rumaut illoru ftultam confidentiam effeoporte-
re.N e igitur in idololatriam vel fuperftitioné inci
damus,tutius eft fidem rebus vifibilibus non affige¬
re,fed colerefanâosin fpu & veritate, per domi¬
num noftrú IefumChriftúillorum opem implora-
tes. Certioresitaq; reliquias 8ídígniores non habe
m9facrameto corporis CHRISTI,quod vnicu fan
¿him fanétorum in omnibus tern plis noftrls ferua-
tur,quia coram Chriftum veneramur,& adoramus
prefentem,qui licet vbicp pr^fensfit, ibi tarnen etia
corpaliter prçfens eft.Sedauarufacerdotalegen9 facerdo
auari hoíes,n5 modo ex Iignis & lapidibus,fed eti- tes aua_
am ex mortuoruoffib9,8cfan&orummartyrum re ri<
liquijs materiam auaritisfua; captantes,fu£ rapinç
inftrumentafecerunt,attollunt fepulchra cofefTo
rfi exponut reliquias martyrum védete; illoru co-
tacfus 8c ofcula,exornatillorum fimulacra Sc fefta
illorum magnis pompis décorât prçdicâtillosfan
¿ios,8c extolluntmagnisprçconijsjvitam autem il
Iorum,quostantoperelaudant,longiffimefugiunt
Nonneiftislocutuseftfaluator. Ve vobisqçdtfica
tisfepulchra pphetar^fimilesillisquiocciderunt Mat.ia.
eos.Proindegentilíum more fanótisipíis officia di
ftribuunt,8c hune cum Neptuno aquarumpericu- Officia
lis fubuenire,illum cum loue fulmen incutere, aut in f¿fó»
cum Vulcano ignem-.aHum meffescurareeumCe- diftri-J
rare,aliumpr?eiTe vitibuscum Baccho. Et habent buta.
DE IM AG INIBVSJ
mulierculgfuasdiuas,a quibusccu a Lucina aut Ve
nere liberos petant,& qus cum Iunone iratos pla¬
çant,vel vindicant maritos.Iam vero ctiá funt qui
furta & amiiTa feu perdita recuperare faciunt, atq;
nullum morbi genus eil quod inter diuos non ha-
beat fuum modicum,qu? caufa eft quo min?lucrl-
tur medici q caufidici cum nulla fit lis tam pufilla,
tarn iufta,qus diuum aliquem habeatpatronum.
Verum ficut anima noftra per diuerfa membra di-
uerfos explicat a£tus,& ilia pro diuerfitate difpofi
tionú fuarum diuerfas fufcipiunt potentias,vtocu
livifum,auresauditum,ita dominus nofter IESVS
Chriftus incorporefuo myftico,cuius ipfeanima
eft,perdiuerfos fanctos fuos velut accommodata
ad hoc membra,diuerla fue gratis muñera,in iftis
inferioribus adminlftratat<$ diftribuit, & finguli
fanftipcculiarecooperandi munusfortiuntur,8£
finguli certas gratiasimpatiuntur,iuxta quam mul
tiformem gratiarum diftributionem,partim homi
nibus reuelatam,partim pijsconiefturls adfecutá,
varijs precibusSc inuocationibus lanâosimplora-
mus. Putamus equidem quemadmodum Chriftus
morte fua mortem noftram redemit,in cuius mor¬
te cœperunt fanftç mortes omniumq; fideliu mor¬
tes fanctificantunfic martyres eos qui certo quoda
morborum genere, aut huic fimili tormento cru-
cx noia ciati perierint,ab illoipfo,tanq id pro nobis paíH
& ymo nos liberare,& habet id quidem rationem non va-
Síh's tri lidam.Sed ridendifunt,qui a nominisfimilitudine
bu jt al i & vocum contufione,& per fimilia futilia in uenta
quidri. fanítisillaadfcribunt,vtGermanicaducum mor-
diculu , bu Valentino,quia hoc nomen cadercfignificat,&
DE TEMPLIS.
Galll Eutropio addicant hydropicos,ob vocîscon
fimilem fonum.Nihil ergo hic diuina; potentiae &
fâôrum meritisderogatum volo. Impius enim eft>
quifquisdepietateCHRISTIANA acfâ:5rum mi Saclotâ
raculis perperá fentit,fed fuperftitiolus & impro- miracu
bus eft,qui pro miraculis prodigiofa quxcj mëda» |a n5 rj
cia feu portica nugamenta vertuntînhiftoriam & dédaSS
fimplicibusoraculilococrcdendâ proponunt,ma ¿forum
gnifq; clamorib9 ínculcant,ftultiífimi quoq funt, mode-
q ijs fabulis Se fomnis fidem habét. Atcg hic vos Ici- rafo cu(
re volo,quod quéadmodú ¿maginú exuperans cul tuvitu-
tusidololatriaeft,Itaillarúptinaxdeteftatioh£re perare
fis efijdequaolimPHÎLIPPVS&LeotertPImpe hçrefis
rátoresdamnatifunt.Sicetiá,quéadmodú reliqa-
rum abufus execrabile feelus eft,ita earundé irreue
rentia deteftáda hçrefis eft,quç quódam a Vigilan-
tío Gallo progeníta a Hieronymo profligata , núc
rurfusvnacumimaginum expugnatoribus apro-
ximis annis apud Germanos repululafcere coepit.
y®/Detemplis.
Caput. L V111.
AEterum nunc de téplis.Scim9 hac maxi-'
C má olí íuiffe gentiliu fuperftition5,fingu-
lisdijs fuis fuá tepla fabricantium,quorum
imitatione cf perút dei ñ CHR IS TI AN I fuis diuis
tepla inferibere. Multf tú getes téplis oíno careblt
& XerceiquondáfuadétibusmagisjOÍa templa per Xerxes
totam Grçcia cöbuffiiTetraditur,qa impium 8cne- teplacó
farium effet,déos ipfosparietib9incIudere. Verum butfít.
de téplis quódá Zeno Oticus in life verba Philo- Zeno.
fophatuseft,inquiens Sacella ac tépla cóftruere ni
hil quidé neceffe eft nihil enim facrum iure exifti-
L i)
11 I
DE TEMPL IS.
mandum,neq; pro fdö habendum,quod ipfi hol«
coftruxerint.ApudPerfas nulla ohm tëplaerant,
Hebrçisautéintota nati5en5 nifi vnicum téplum
religiofumerataSalomone Hierofolymis extru-
lfaig.66 &um,de quo tarnen legitur apud Hayá. Hatcdicit
dilsjcçlu fedesmea,terra autéfcabellu pedum meo
rù,quç eft iftadom9quä çdificasmihi'.Et Stephan®
protomartyr ait:Salomö çdificauit illi domum fed
2 Paral, exeelfusin manufa&isnon habitat. Et Paulus Apo
5. ftolusait Athenienfibus:Deusnonin manufaâisté
Ait.17. plishabitat,quicumfitdominuscçli &terra»,mani
bushominumné collitur,tançjindigësaliquo. Do
cet auté humana naturam ipfofq; homines,fed pu¬
ros, pios,fanitos,&religiolos,deocpdeuotos efleac
I cor. 15 ceptiffima deotépla,quëadmodumfcnbésCorin-
thijsinquit:Téplumdeieftis,& fpûs dei habitat in
vobis,tëplum auté dei fanotum eft,quod eftis vos.
Prseterea in prima illa noftra religiôe,ab ipfis Chri
ftianffideiicunabulis,&diupoft Chrifiu paffum
no fuifle noftris facris templa conftrufta fatetur ip
fe Orígenes contra fenfum.docens multis rônibns
CHRISTI ANIS illa ad verum dei cultum veráq;
religionem nihil conuenire.Et Laftantius ait : N5
templa deo congeftis in altitudinem faxts ftruen-
daíunt,led fuocuiq; conferuanduseft pedere,in
quod fe conférât cum adorat Deum.
Non habitat templis manuum molimine faâis.
OmnipotensjçJesaureajverus homo.
Math.ó Et Chriftusfuosadoraturos,n5 in tëplumremittit,
nec in fit agogaSjfcd in cubiculum orare in abfcon
Lues.tí dito Atqpipfe,quod legiturapud Lucam, nunqusi
ad turba'8id vrbes,ad teplum, ad fynagogas accef-
DE TEMPLIS
fit orare,fed exiuitin tnôtéorare, & ipfe erat per-
noétás in oratione. Verñ ecelefia,quç nihil agit,ni
fiacïafpôdei,cum multiplicato Chriftiano popu
lo ecclefiam iam ingreffi effent eu fidelibus pecca
tores,cumfirmisinfirmi.&tanqinarca Noecum Gen. 6.
múdis aialib9 fimul & immuda,facras quafdá f des & 7.
& tëpla & bafilicas loca facrata ab oí .pphano có-
mertio libera íflituit,in quibusChriftianxmultitu
dini verbudeipublice prsdicaretur, cateraquere
ligionisfacramenta,& cómodius & caftiusadmini
ftraréntur,qua: a populo Chriftiano fumma Tem¬
per in veneratiöe habita,etíá a prícipibusímuníta
te munita,nunc in tanta excreuere multitudinéac
cedétib9illistotfratru oratorijs,priuatifque facel
lis,vt maxime neceíTariü foret, multa ex illis tanq
fupflua & indebita mébra refecari. Accedit ad hçc
ftrudurç fuperba magnificentia, in qua multa; ad
modumfacra: pecunia; & elemofinte in dies pro-
funduntur quibus quod & fuperiusdiximus, multi
Chrifli pauperes,vera dei tépla imaginefque,fame
fit i fftu,algore,labore,debilitate, egeftatepericli-
tanttafuftentari deberent.
De feftis.
Caput. LIX.
Eftorum etiádies,ta apud gétes, q apud Iu- peft¿di-
F daos magna religionc fem per celebres fue- £S>
re,qui oes diftributim per certa áni tépora
per certos & ftatutos diesdeum colebant, quafi li-
ceret aliquádo a diuinocultudifcedere,autfoifan
deus plus alio qua alio tempore fe coli velit,quod
idcirco,vtprohrumPaulusobiecitGalatis,adeos £aja
ficfcrÍbens;Diesobferuatis, &menfes, & tempo-
L iij
J
DE EESTIS
ra,8tannos,timeone in vobisfruftra 8ííine caufa
Colo.i. laborauerim.De qua re etiá ColotTefes admonens
prçcepitillis,diccs,Nemo vosiudicetincibo &po
tu,in parte dieifefti,aut neoraenif, aut fabbatoru,
quffuntvmbrafuturorum.Veris enim & perfeftis
Chriftianisnulla eft dierfi differétia, qui funtfem
per in feftiuitate, Temper conquiefcentes in deo,&
Ifaie.66 fine intermiffione verum fabbatum agentes, ficut
vaticinat9erat Ifaiasad partes Iudçorum,foreali-
quando,vtfabbatü eorum tolleretur,cumq; vene-
rit fa Iuator,futurum fabbatum perpetuum,perpe-
tuafqueneomenias,rudioriautem populo,acinfir
mf multitudini,ac íperfeíh'ori ecclcfiç parti a fan
¿lis patrib9 eiufmodi dies ftatuti funt, quibus con-
ucniant ad facram verbidei condone andiendl, &
Fefti di ad culto diulnucelebrandum, ac communicando
es ad qd rum iacramentorum caufafita tame,vt n5 ecclefia
tftituti diebusferuiat,fed dies inferuiât ecclefiç. Suntitaq;
cSftituti dies abs patribus in ecclefia, quibus ab o-
mntbus externisnegotijs,atq; corporels aclib9 pie
bem abftineredeceat,quoliberiusferuiatdeo, va-
cctorationibus&contemplationibus, interfitdi-
uinis officijs & verb) dei concionibus, & quecun<£
eiufmodi funt,quç tunc ob eternç falutis commo-
dú fiunt.Sed illediftortor çqsitatis,labefaâorom
nis ordinis Scpulchrituidinis,autor omniu malorú
Feftorú diabol9, quicquid fpüflanchisedificiat, affidue de
dierum molirinités,etiam hancarcempropediruit.Adeo
abvfus. maxima pars Chriftianipopulifacrum hoc dieru
feftorum otium,non ad orandum,non ad dei ver-
bum audiendu, nonadcçtera quorum caufa infti
tuta funtjimpedit, fed ad omnifariam bonoru mo
^ defe'stis
rum ac Chriftianç dodrinç rorrupteIá,in chore's^
in comœdijs,in hiftrionibus,iu cantilenis,in ludís,
in copotationibusin pom pis,in fpe&aculis, & qui
bufcunquemundanis,carnalibus,fpritui,fan<ftitati
t£ contrarias operibus confumit : & quemadmodu
ipquit Tcrtullianusde Cffaru folennibus: Solent
tunc grande officium agere,tocos & choros in pu¬
blicum ducere,vicatim epulari,ciuitatemtabernç
habitu abolefacere,vino gula cogéré,certatim cur
fitare ad iniurias,ad ipudentias,ad libidinis illece-
brasrfic exprimitur publicumgaudium per publi¬
cum dedecus. Nonne ergo mérito damnádí fum&,
qui hoc rituChrifti & fanitorum eiusfolennitatcs
celebramusiCçterum a diebusfeilis,prater Mani-
chsorum infaniam blalphemiam, & Cataphrygu
peftifera dogmata,aut nullas,aut pauciffimashçre
lescompertashabemus: veruntamen roaximiinec
clefîa fchifmatis occafioné prçftiterunt, cu V iíto,
Romanus pontifex omnes ferme orientales & an-
ftrales ecclefias a communioneamputaftet,ea fola
de caufa,quod in dieipalchatis obferuatione,mo-
rem a Romana confuetudine fequerentur, diuer-
fum:cui tuncinttr ca:teros excellentrfilmos viros,
reftitit Polycrates Afis epifcopus. Ptsterea Hire-
nesLugdunenfis epifcopus quamuis ipfe Roma¬
no ritu pafcha celebrauit, magna tarnen libértate
Vi&orem pontificemobiurgare aufius eft, quod
prçterexemplum prçdeceiTorumfuorû pacis per
turbator abfcidiíTet ecclefias,nó in fide errantes,
fedinfolisritibusquibufdáa Romana ecclefiadif
fidentes.Multadeincepsfuperhacpafchatis obfer
uationeconciliorum,& pontificum decreta,ac pa
l i i i í
DE FES TIS,
trum ratiocinationes,8t quç vocatur ecclefiaflica
computa emanarunt: neque tarnen in hunc vfq; di
em veram,atq; per vniuerfum orbem,eäde pafcha
tisdiem c5ñituerepotuerüt:8t in hue dié vfcp con
fultis aftrologis decaledarijreparatioefed indeci
fo negotio difputatur:digna profeéto rex pro qua
ab vnius Romanipertificis pertinacem religioné
tantum ecclefia pateretur naufragium.
, . . irpe ceremonijs. Caput. LX*
ceremo X mébrisdeniq; ligionis,nóminima funt,ri
nif. E tué 8t ceremoniarupompç,inveftib9,in va
fis,in luminibusjin campanis,in organis, in
concétUjin odoribus,in facrificijs,in geflibus,in pi
¿iuris pretiofisjin eiborum & ieiuniorú deleäu St
fimilibus(magna cum admiratione,tu veneratione
ab imperita plebe 8t hominibus,qui nihil aduertüt
qua que ante oculos obferuantur) reeeptis eiufrao
di,Numa Pompilius primü Romanis ceremonias,
indixit,quorum prçtexturudem adhuc 8t ferocem
populu,quivi & iniuria imperium occupauerat ad
pietatem,fidem,iuftitiam,8t religioné inuitaret,fe
liciufq; gubernaret:teftätur hçc ancylia, ac palla¬
dium facra impenj pignora. Ianusbifrons belli 8c
pacis arbiter,ignis Veftç,cui flamina cuños impe¬
rii iugiter vigilaretjipfeq; annus faftorum, St nefa
fiorii dierii varietate per duodecim menfes dinifus
facerdotiorumq; magiñratus,in pontífices St augu
res partituSjvarijsq; facrificiorum 8t fupplicationu
fpe¿taculorú,^)ceffíon5,delubrorú, 8t officioruri
tus,quorii magna pars(£ufebío teñe) exindeinno
flrä quoq; religioné migrauit Veru de9 lpl*e,quem
non deleäat caro St corpus,St fenfibilia ligna,hac
DE CEREMONIIS.
exteriores crnaalefcg ceremonios defpicit, atq; co
temnit.Nöenim in corporalibusaâionib9, &fen
fibilib9 operibuSj cultucg carnali vult collides, fed
in fpiritu & veritate per Iefum Chriftum. Ipfe eni
fpe&ator fidei eft,coniideransintimum fpiritu, &
occulta hoím,fcrutator cordium qui intuetur in¬
tima mêtis.Quapropter carnales illç& externçce
remoniçnequeunthomines promouere ad deû a -
pud quem nihil eft acceptum, prçter fide in Iefum
Chriftú,cú ardétiimitatione illiusin chántate, ac
firma fpefaluris & prf mij.Hic enim eft ver9& nul
la externorum carnaliüq; rituum inquinatione vi
olatus dei cultus,quod nosinftruens Iohannes, ait l0"3^.
fpiritum eífe deum, & eosquivolunt adorare, in
fpiritu & veritate oportet adorare. Cognouerunt
hoc etiamaliqui gentium philofophi.Hincplato
in venerationefummideiexteras oes ceremonias
auferri iubet,& Hermes ad Afclepiuminquit.Hoc
facrilegio fimile eft,cú deû roges thus atque fimi-
liaincendere. Nihil enimdeeftei qui ¿píe eft oía
autineofuntoíafednos agétes gratias adoremus
Hgcenim funtfummçincenfionesdei, quando a-
gütur gratiç mortalib9 . Neque prçterea habemus
quicquäaliud,quod reddamusdeo magis accepta
quálaudem gloria,Sí gratiaru ailione.Neque ve¬
ro hic qfpiá obijciat Mofaicçlegisfacrificia,rit9
ceremonias,quafi de9 in illis deleäat fit.NÔ .ppter
hoc eduxit eos de a:gypto,vt facrificia illi offerrét
& adolerent incéfa: fed vt obliti idol olatriç aigyp
tiorû,audirent vocé domini,& obedirent illi in fi
de & iuftitia propter illoruinfalutem. Quod autë
MoyfesillisfacrificiaSí ceremonias iftituit, more
• 1 1 .1"- ' - IUI p——
DE CEREMoNIIS."
geffit ínfírmitati & duritiei cordis eorum, al/quid
induIgenserrori,vt eos ab illicitisreuocaret,nege
tium ritu facrificia immolarent djmonib9, & noa
deo.Non enim principaliter hfc, led fecundü con
fequétiam cóceíTa funt,nec aliter eos obligare po-
tuit lex illa,nifi quatenus populi cófenfu fuerat c5
probata.Quin & Moyfeslple laturus has ceremo -
niarum leges,feniorú & populi collegit fuffragia,
quo illos fibi magis haberet obnoxios,ideoqg lex il
la pro temporum & rerum vicifîîtudine potuit im
mutari,&aliquädo intotum erat abroganda.Lex
autëdei quf in lapidéis tabulistradita erat:ppetua
eft. Sic enim locutus eft dominus per Ieremiatn:
lere 6 Q^om'hithus deSaba affertis,&cynnamomum
' de terra longinquaf Holocauftamata & facrificia
veftranódeleáaueruntme.Etiterú per eundë ait:
lere I ** hec dicit dominus. Holocauftomata veftra colligi
' " * te cúlacrificijs veftris,&mäducarecarnes, quino
fum locutus ad patres veftros,necde holocaufto-
matibus nccde facrifici js prçcepi eis,qua dieeduxi
vosde«gypto,fedfermonéhiícprfcepi eisdicens
lia. 24. Auditcvocemmeá, &erodeusveftcr, Stvoseritis
populusmeus-ambulate in omnib9vijsmeis, qufcñ
q;pra:cepero vobis,vt bene fit vobis. Etiteruma-
pud Ifaiam ait domiuussNon obtulifti oues holo-
cauftomatistui,neci facrificijstuisclarificafti me
nöferuifti mihi in facrificijs,nec aliquid laboriofj
feciftiinthurc:necmercat9 es mihiargéto incéfú,
nec adipéfacrificioru tuoru cocupiui,fcd in pecca
tis tuisate me ftetifli.Super qué igitur(ait) afpicta,
rifiinhumile& quietñ,8ttremété fermöesmeosi
Nonenimadipes & carnes pingues auferent ate
L
DE CEREMONIIS:
iniuftitias tuasthoc eft enim ieiumu,quod ego ele¬
git,dicit dominus,folue omne nódü iniufticie, dif
folue connexus violentorú commerciorú,dimitté
quaíTatosin requié, & omnem confcriptioné iniu
flam cólcinde. Frágeefuriétipanétuü, ex animo,
& peregrinñ fine te¿to iduc in domú tuá.Si viderñr
nudum, cooperi eú,& domefticosfeministui nede
fpicias-.tuncerumpet matutinúlumétuum,&fani-
tates tibi cito orientur, & prçcedet ante te iuftítia,
& gloria dei circundabít te; Et adhuc te loquéte di
cáiEcceadfum.Nóinficior quemadmodií olimin
fynagoga Moyfes & Aaron,& per fucceífioné cçte
ti p5tinces,iudices,prophetç,vfq; ad icribas & pha
rifçosific poftmodum in ecelefia ab apoftolis,euan
gehftis,pontiíícibus, facerdotibus & do&oribus fa
¿lú,vtillápijsquibufda ceremonijs, elegátibufque
ritibus & inftitutis-.tanqfpôfam ornatam viro iuo
decorarét, multaífuper ftatuta & decreta ediderut
pofteriores,iuxta nominñ imbecillitatë.Sed quod
folet ff pe cótingere,vt quod prouifum eft ad reme
diú,tendat ad noxáifíc accidit,vt crefcétib9 ijs cere
moniarum legib9, pluribus cóftitutionibus hodie
onerentur Chriftiani,q olim Iudfi: quodq; magis
dolendú eft,cú ipfç per fe nec bonç fint nec mala:,
plusíIiis fidatpopulus,ar<äiuiq; obferuetcj tradita
a deo precepta,diffimulätib9illa noftrisepifcopis,
a facerdotibus,& abbatibus,& monachis,ac fuo ve
tri interim egregif confulentibus.Ceremoniçauté
etfinullasontra fidé .hçrefesdederint, innúmeras
tarnen in ecclefiamfeâasintroduxerunt, máximo
rumq; fchifmatú femina fuerunt.'Hinc primú Gre
a ecclefia a noftra abfcifla eíl,quodilla no azimo
DE CEREMOMIIS^
coîifecraretjfed in ferméto,cum tamé illamvertf
confecrarefateamur. Deinde etiam ßohemorum
ecclefiafeparata eft,quiaantiquo ritu contra recé
tiorum pontificó interdida fub vtraquefpecie cô
municaret euchariftiç.Quod fi(vt ait a poftol9)ci'r
Galat.çi cuncifio nihil eft:& prçputiu nihil eft,fed obferua
tio mandatoró dei,fic & cçremoniç nihil funt nifi
obferuatio prçceptoru ecclLr.Nephas ergo é vtro
bique >ppter módicas & quaflibet caufas,quç Chri
fliana: fidei nihil officifir,vnitatem ecclefie feinde
re,& corpus Chriftidiuiderei&quodpharifçisfal
uator iproperat:excolere cullicem,& camelû glu-
tire,atque turbata pace ecclefiç in illis pugnare,vn
de plus obfit fchifmatis peruicies, quam profit cor
reptio. Potuiflent Romani pontífices multa mala
fuftulifle,pacatáque & integra feruare ecclefiam,
fi toleraíTent grçcorum fermentó, & ßohemorum
calicé.Neque vero maiorahçcfunt,quàquod In-
nocétiusodau9(Volaterrano teile) cóceífitNoru
uergiis,vt liceret ill is fi nevino facrificare calicem.
fD emagiftratibusecclefiç. Caput. Ixi.
Am vero & magiftrat9 & variçhoim feds
I funt in ecclía,có ad ornamétó rel¿gi5is,tum
pro femandofacroró ordíne,nefiatconfu
fio.Quicquid autem agitur in ecclefia,fiue ad orna
mentó fiue ad çdificationem religionis, tarn in de-
ligendis magiftratibus,quá inftítuendis minifterijs
ecclefiç,nifi fíat diuínifpós íftinduq quafi aíaeft
ecclefiç,vanó é & í pium. Quicóque ení ad magnfi
dei officio,8t apoftolatus dignitaté a fpfi dei voca
tus nó fuerit,ficut Aarô^& qui non ingreflus fuerit
per oftium, quod eft Chriftus. fedaliundeinec-
DE MAGISTRATIBVS ECCLE.
clefiam aicenderit per feneftram,per fauores homi
num,per emptias voces,per Imperium principum,
certe hic non eft vicari^ Chrifti & apoftolorû,fed
fur & latro,& vicarius Iudae Ifcariotes, 8c Simonis
Samaritani.Hinc abantiquispatribusde eledione
prçlatorum(quod facer Dionyfius vocat nomina-
tionis facramentum)tam arde ftatutum eft, quod
pontífices & apoftoli,qui prçeffent minifterijs í ec
clefia,nominarentur vin vita & moribus integerri
mi potentes in dodrina fana de omnibus rationem
redderetfed antiquisparum conftitutionibus pau¬
latina a fua maieftate cadentibus,ac recentiore pô-
tificio iure cum damnabdi confuetudineinualelcé
te,talespleriq;luperfedem CHRISTI confcédunt
pontífices & apoftoIi,qualesoIim fuperfedéMoy
fi fedebantScriba: & Pharifei,quidicunt & nonfa
ciunt,alligantes onera grauia in humeris populi,tp
fi autem noluntdigito mouere hypocrit<efunt,oia
opera fua faciunt,vt videantur abhominibus,ofté
tantes religionem fuaminfcenis,cupiuntprimas
ftationes,in choro,in gymnafijs,infynagoga,& v-
biquein foro,in plateisrabi & magiftri & dodo-
res vocari volunt,cIaudunt yiam cselorum, & ipfi
non introeuntes,etiam alios excludunt,nec finunt
intrare:comedunt domos viduarum,orationes lo¬
gas faditantes,circumeuntes mare & aridam,fedu-
cunt & furantur pueros,vt nado vno profelito,ex
augeant perditum eorum numerum,vtipfi perditi
& addidi gehenn®fgni,aliosfimul lecummulto-
ma?is difperdantfuis commentis & traditionibus:
piiffimasCHRJSTI legeslabefadant,verumdeitS
plumac viuas CHRISTI imagines,& aras aïarum
■' Í lk
DE M AGISTRATÍBVS ECCLE.
populi negligétes,aurum & oblaciones auaro ocu^
lo curant,leuiora & quafi finiftra legis tacientes,de
decimis,colleâis,oblationib9 & cleemofynis accu
rare noua cadunt & leges ceremoniarum arâe fan
«Siunt,décimantes fruges, pécora, pecunias, & etiá
quamis minima, mentham,anethum cummum, &
de his canum morecollatrantesa fuggelbo confli-
gunt cum populo.Quae vero grauiora & dexterio
ra funt opera euangelij, & legis & iuftitif Chriíh'a
nç,iudicium,mifericordiam,& fidem omnino ne-
gligunt,excolant culicem,deglutiut camelum,cef-
pitant ad lapidem,ingens faxum tranfiliunt, duces
cecijfalci&dolofijgenimina viperaru terfí cálices
fepulchra dealbata,forisin mitris, in piléis,inhabi
tu,in veftitUjin cuculla o itérâtes fanétimoniá int9
plenilpurcitia,hypocrifi,íiquitate,fcortatores, fal
tatores,hyftriones,lenones,aleatores,heluones,te-
mulenti,venefici,quiiam antea(quod notât Joan¬
nes Camotenfísepifcopus)non ex virtutum men¬
tis,fed aut per turpc obfequium,aut intuitu nume-
rum,autfauore principum,autvi amorum ad fa-
cerdotia,ad beneficia,ad epifcopat9 conlcenderút
aut fub hyppocrifis fuco,hsEc ad fe traxerunt,ex bo
nis ecclefia;,quf pauperñ iunt,fibi priuatis diuitias
cumulantes,monopolia&nundinasconfiituentes
in eleemofynis parétum noílrorú abutentes illis in
fcortis,inalea,invenatione,inoi luxu&fpurcitia.
Gaudent equis canibufq;,& apricígramine campi
Concutiunt pupulos,vexant régna, lolícitant bel¬
la,diruiít ecclefías,quas rcligiolorú partum cófiru
xit deuotio,ípfi extruentes palada, incedétesin ve-
ftibus purpura tis Se deauratis,magno plebis detri-
V
' -- * il'
DE M AGISTRA TIBVS ECCLE;
mento,& religióis infamia, ac reipublicg infuppor
tabili onere;quos nos mercenarios pro paftoribus
non Iiipos pro mercenaries,fed pro lupis diabolos
beatus ille Clarcuallenfis Bernardus in fermone ad
generalem Remenfemfynodum,prçfente Roma¬
no pontífice,definiuit.Iam^ etiamipfe Romanus
fummus pôtifex(quod idemfanftusepifcopusCa-
motenfis coqueritur)omnibus grauiffimus & into-
lerabiliseft,cuius pompam & faftum nullus nuncj
tyranorum f quauit,atcf ij interim in fe folisiaftat
religionis& ecclefia: ftatum confiftere, cum reli—
gionlsonera,& verbum euangeli) quod vtrum po
tificium munuseft,in alios reijcientesjipii in c5de
dis proprijs legibus occupati,ecclefif accipiut emo
lumenta,otiofi fimul & flagitiofi:&quia(vtaiunt)
fedes ipfa p5tificia,aut fanâos recipit, aut fanâos
facit,hinc fibi nihil non licere putant:adeo vt etil
facris ecclefia; ceremonies,quas fanifti patres ad in-
ftruendosmortalium ánimos,&pro conferenda
nobis Dei gratia, magna obferuantia inftituerunt,
nefaria voluptate profua libídine impudeter flagi
tiofiffimecp abutuntur.cuiufmodí exemplú de Bo» TriaBo
nifacio oâauo pontífice in Prophetum cardinale nifacij
legimusapud Crinitú Hic eft ille magnus Bonifa-
cius,qui tria magna & grandia fec;ttprimum,faIfo
oráculo delufo Clemente pcrfuafit fibi cederet apo
ftolatum fecundum, condidit fextum decretalium
& papam afteruit omnium dominum tertium,inft¡
tuit iubilem,indulgentiarum nundinas,illafc£ pri¬
mus in purgatorium extendit.Tranfeo estera ¡lia
Romanorum pontificum monftra:quales formo-
fucfpapa,&nouern fcquentes olim ccclefijturpiter
I
DE MAGISTRATIBVS ECCLE,
prçfueruntttaceo etiam pofteriores illos,PauIum,
Sixtum,Alexandrum,Iulium,formoibsChriftiani
Orbis perturbatores. Pratereo Eugenium, qui ob
violatum Turcs iufiurandum,Chriftianamrempu
blicáintotfuneftiffima bella coniecit, acfî n5 etiá
hoftifidesferuandafit. Alexander fextus quanto
Chriftiançreipublicçdamno Zirimum Pazaiths
Turcsfratrem veneno fuftulerit, omnibusnotutn
eft.Iamq,-ipfi etiam RomanorumPontifîcumlega
ti,quod ait Camotenfis, & quotidiana experientia
notiffimu eft,fie interdum in prouincijs debacchá
tur,acfi ad flagelládum ecclefiam egreflusfitfatan
Iob.i82 3 faciedomini,commonent & conturbunt terram,
vt videantur habere quod oporteat fanare, lçtan-
tur cum mala fiunt exultantes in rebus peffimis.
Vix^ tenent lachry mas,cu nihil lachrymabile cer
nunt. Siquidem peccata popuii comedunt Sc ve
ftiuntur,& nutriuntur,vtluxurianturineis.Sedha
bent vitiorufuorum efficacil'fimos títulos,nequic
g îllisobijci poteft,quod no alicuffanftorum exé
plo conftantiffime excufent,aut tueantur. Nam fi
improperetur illis,qu'a indofti&illiterati,dicent
tales Chriftum delegifteapofto!os,qui neemagi -
ftri legis,necfcribç fuerít,necfynagogas, nec feo-
las vnquá frequétauerint:fi linguç barbaries obijei
tur,dabunt Moyfenimpeditf linguf ,& Ieremiam
nefcientemIoqui,quin&Zachariam , quod mu-
tus eflet a facerdotio non exclufum, quod fi etiam
facrarum literarum ignorantia,aut infidelitas,aut
error,authçrefisobijciatur,dicent:Ambrofiumnô
dumChriftianum , Sedcatecuminum adhucin E-
pifeopum electum:& Paulum non ex infideli mo-
de magistratibvs eccle.
do,fed ex perfecutore ad apoftolatum vocatum.
Auguftinum quoq; aliquando Manicham fuiife, &
Marceilum martyrem in papatu idolis thura ado-
leuiffe.Qupd fi obijciaturillis àbitio, exéplo illis
eruntfilijZebedçbfitimiditas, timidierant lonas Mat.20
& Thomasrille adNiniuitas,hic ad indos acelere
metuentes,fi pérfida,Petrus perfidia; addidit periu
rium,fi fornicado,Ozeasmeretricem , & Sampfon
feorta complexifunt,fipercuffio,fihomicidium,fí
militia,Petrus Malcho auriculam amputauit, Mar
tinus Iuliano militauit,St Moyfes AEgy ptiiá ínter -
fecit,& abfeondit in fabulo . Adeo nihil penes eos
refert,qualisquiiq,- fit,qui accedat a facerdotia,at-
tunc horum magiftrorfi gladio oportet, vt qfqj
ceruicesfuasfupponat,gladio inquam non gladio
verbi dei(cuius ille cuftodes & miniftri effe debet)
fed gíadio ambitionis^gladio auaritix, gladio mul
ûç & extortionis, gladio mali exempli.gladiofan-
guinis & occifionls,quo armantur contra omnem
veritatem &iuftitiam &honeftatem.
Sceptrorum vistota perit,fipendereiufta.
Incipit,euertetq; aras refpeftus hoiiefti.
Libertas lcelerum eft,quç regna inuifa tuetur,
Sublatufq; modus gladi) facere omnia fœue.
Non impune licet illorû placitis contradicere, nec
libidini eorum refiftere,nifiqs parat9 fittnartyriu
fubire pro Chrifto,hoc erit excremari p herético,
quemadmodum Hieronymus Sauonarola prardi-
catorijordinistheoIogus,fimulac,ppheticus vir,
olimapud Florentiam exuftus eft . Verum quoniá
omnispoteftas bona eft,quia adeo eft, a quo funt
omnia,& omnia bona,& licet vtentibusaut patieiv
M i. .
DE M AGISTRATIBVS ECCLE.
tibusaliquado malafint,vniuerfitati tamefemper
bona iunt,prouidéte fie illo,qui bene vtitur malis
noftris.Propter multitudinem enim delinquentin
fuperinducit deustyrannos,8i peccata populi faci
unt regere hypoeritä . Quíciinqg igitur a domine»
cóftitutuseft epifeopusin ecclefia,dignó & iuftum
eft obedire üli,& innullo cötradicere.Qui eniepi
feopo Si facerdoti obedire c5ténit,nôillô,fed den
ccténit,quëadmodû decontéptoribus Samuelisip
1.reg.8. felocutuseft,inquiens:Nontefpreuerunt,fed me.
Exo.i6. Et Moyfes aduerfns murmurante populó ait: Non
aduerfus nosmurmuraftis, fed aduerfusdominum
deum. No igitur inultus permanebit a domino,qui
Num.13 fecotra epifeopu & prçlatufuô oppofuerit.Dathá
& Abiró reftiterót Moyfi,& terra vinos abforbuit.
5.reg.21 Multi cum Chore confpirauerut aduerfus Aaron,
& .il. Stigne cöfumptifunt.Achab & Iezabel perfecuti
3 reg.8. funtprophetas, & canescomederunteos. Egreffi
funtpuerijVt illuderentHelifço,8t vrfi dilaniariit
4.reg 2 ¿líos. Ozias rex côtra facerdotes facerdotium arro
2.pa.26 gare aufus,leproius fachiseft.Saul quia prçterS.a-
i*reg. 13 n u dem facerdotum principem facrificare prefijim
pfit,regia vnítione fímul & prophetico fpiritu pri
uatusadeo,datuseft fpói malo . Infidele eft feri-
pturisfacris non credere,impiñ eft facerdotes fpet
nere,boni funt facerdotes,melior epîlcopus,fuper
omnes fanâiffimusfummuspotifex 8: princeps fa-
cerdoíó,cui crediti funt claues regni cglorn,& com
in : i l'a iunt feercta dei,princeps quidemfecundum
datm,pontifex fecundum Chriftum: quem qui ho
n ora t,ho no r a b it ur a deo:qui inhonorauerit,lnho
norabit illum detï%& vltione euadere n5 poterit.
ffc-Defectis monafticís. f
Caput. L X11.
Vnt adhuc í ecclefia cTuerfarü fe&arií po
S puli,monachi,8t fratres,& anachorita:,q- Sgffcgp
bus vetus lex omnino caruit.Caruít etiam
ecclefia eo tépore,quo fuit optima,nec tot ceremo
niarutnritib? implicita.Qmhodiereligioforuno j^ona„
menfibifoli vendicát,arduas profeâoviuendi,re- lí¬
gulas Sí officia fanítiffima profeffi, laudabiliumq; *
virorum fanétiffímorumcj patru ñola,puta Bafilij,
Benediâi,Bernardi,Auguftini,Francifci,&fimiliu
prç feferentes: fed hodiepauci inter eos boni,in -
gens autem malorum turba. Siquidem hue tanquä
in malorum omnium afylum confluunt,quofcun- Quj
que fcelernm confclentia terret,qui ob legum vin mona»
dictam nufquam alibi tutifunt,qui crimina commi chatum
feruntfupplicio expianda,quos vitgturpitudo ab» cófluát.
ífraxit ad infamia,quosrebusluisfcortis,alea ,in-
gluuie profufis,gsalienum ac turpis egcftas men-
dicarecompellunttSc quos laborem fubterfugien-
jprpi tes,fpes otij,acfraúdatecupidinis impatiens defpe
0tr¡í ratio,aut circúuenta iuuentus,aut iniufta nouerca,
:ofp:rjt| aut iniqui tutores hue impegerunt:quorum omniií
¡dtl'titó agmeniungitfímulatafanctimonia,cucullatusha-
:triliits| bitus,8í valida mendlcitas,atq,- illudmare magnú, ppa JOj
fcopœ/f fiuo cum c?terfi pifeíbushabitat Leuiatan & Be jpa¿g ^
„jjjMl hemoth,cete grádia,belüg,8treptilia,quorum non
eftnumerusíDequo exiliunt tot ftoicasfimia:,tot
infolentiffima pofcinummia,tot palliata mendica
£œJ bula,tot cucullata mofíra,barbigeri,funigeri,refti j
" feri,faccogeruli,loripedes, lignipedes, nudipedes,
atrati, nigritg, grifones, albichlamydes, verfico-
M i)
iuent.it
,5 poi:
DE SECTIS MONASTICIS.
lores,multipelles,linoftoli),retiarij,palliari,chla-
mydari,pullati,paludati,prfcin&i,bracchati,adid
gen9aliorü turba hiftrionum:qcum de rebushu-
manis nullä fidé habeant reliquam:ob möftruofz
veftishabitum credúturillisdiuína,hodieq; facrú
religionis nomen fibi foli viiirpät CHRISTI foda
lcs,apoftolorumcg contubernalesia&ant: quorum
vita fppefceleftiffima eft,auaritia,libidíe,gula, am
bitione,temeritate,petulátia,Sc omni fcelere refer
ta,led religionispretextufemperinulta . Romans
enitn ecclefiœpriuilegijsmunitifunt, & a iurifdi-
dione omnium ecclefiarum exemptifunt,pro plu
ra lilis liceantjCumq; ipfi pro foro reí alios quofcg
vbiq; conueniat,ipfi tarnen conueniri nö poffunt,
nifi aut Roms,aut Hierofolymis. Horum vanita-
tes Se errores fi mihi calamo explicandi forent, nö
caperent omnes pelles Madiam,eorum inquá, qui
non pietatís caufa profelTi lunt religionem, fed vé
tris gratia cucullam induerunt.Ñeque vero bonos
offendet hicfermo,quemde lolis improbis diöü
volo,q fub pellibus agninis funt lupi rapaeiffimi,
Sein veftibus ouium aftutam gerunt fub peftore
vulpem:adeo dilfimulantes artes fallacis fus,vt ni
-\hil aliud profeffi videantur,quamfcenicamquádá
hypoerifim , Sc roerum qusftum pietatis imagine
perlonatum, dum pallido vultu mentiuntur ieiu-
nia,'Sc oblequentibus lachrymis profunda a peâo
retrahuntlufpiria,Sc mobilibus labris fréquentés
orationesfimulantes,8c greflu inceffmj compofi-
to,gcft/bus tranquillis,
Obftipo capitefigenteslumina terne,
Modeftiä fib ivendieätes, fucato habitu humilita-
DE SEC TIS MoNASTICIS.
té , & fufpenfa a eolio cuculla fandimoniam foris
profeíTi, intus autem deteftandos mores fecum fe-
rentes atcf eu inter hçc fceleratiffimaq; çq; nónú-
quam committant,feruantur,vincuntq; religionis
titulis,cuculla veluticlypeo cuita fortunç fpicula
repercutientes, & ab omnibus mundanispericulis
ciuilibufcg moleftiisfecuri, pane otiofum & emen
dicarúproeo laboribus acquiritur vefeentes fe-
curi&finefolicitudinedormientes: hanceg tú euá
gelicam paupertatem putant,in otio & mëdicitate
vefcialienis laboribus,Cumcp fummam humil itaté
profiteatur,incedëtes vili veftitu,& rucifti,nudipe
des,vt hiftriones rhetiarij:cin£lifunibus,vtcapti
latróes:rafo toto capite,vt fatui, cuculla auriculis
ac titinabulis tenus morionibusac laruis carnifpri
uialibus, qiîmilimi, cçteraque quecunq; côtume-
liç &abie<äionisfigna,ppter Chriftú & religioné
fefe fufeipere fateatur,vincútur ambitione & oém
inftitutlfuirationëin arrogantiffimos títulos re-
ferunt,ac paranymphi,re<äores, gradiani,prçfides
priores,vicarij,prouíciales,archimanditf,genera¬
lis vocarigloriantur, vt nullum hominum genus
ta'Videatur primiloci appetens:p illud,No défunt
quçdeiftisperpluramala male dicipo(Tent,fed iä
prgceíferunt, qui de ijs ampliiTimis malediâis con
cionati funt,adeo vt no foiú multos probos & inte
grç vitç verereligiofospatres,fedipfas etiam ian-
ëtorù patru bene viuendi inftituta & regulas con-
iemptui expofuerunttquocirca nihil ego illi fug-
gillationes eorudixifTe volo,qui recle i profeíTio-
níbus fuis ambulates, fanítorú illoxu patrú veíligia
fequentes,ad cumulum afpirátperfeáionis.Fateor
M íij
DE SECTIS MONASTICIS.
regulas & profeffiones illorum fanâas, fateor effe
in hunediéfanâos monachos,fanctosfratres men
dicates,fan<äos an achontas,fan¿los canónicos re-
g»lares:tamen inter hos plurimos infideles, & re¬
probos, & apoftatas,quibus religionis profeffio de
formatur.atq; hoc eil propofitú noftrum,voluifle
oílédere,nulla vnq cuiufuis religionis profeffioné
tam caílá ext¿tiíTe,í quá no irrepferit errorís & ma
litif macula:fiquidé & angelos apoílatas legimus,
& primosfratres parricidas ,prophetas reprobos,
apoflolos^ditores^difcipulosCHTISTI gfidos
atq; iter Romanos pótifices fupramultos fchiíma-
ticos& reprobos & etiá heretícos-aliquádo etiam
mulieré ad tant™apicis culmen confcédiiTe,quç vo
Ioánes cata eil Ioanneso¿lauus,rex'tq; fedem apoílolicá
o&au9. laudata ab omnibus,annos duos cum aliquot men
fibusatq; diebus:& quod mulieribusin ecclefiane-
gatfi eft,c5tulitTacrosordies,promouit epifcopos
miniilrauitfacraméta,cçteraq;Romanorùp5tifi-
cumcxercuitmunera:&fa£laeiusin ecclefia non
fuerñt irrita,cömuni vjerrorc faciente ei9:quo prç
ualentc,puto ecclefia tunc coaita multa diffimu-
lare,quç religionis rigor alias non tuHffef. adeo ne
in religionibusquicg integró,ílabile, & perpetuó
reperiri pcteíbQuicócp aute í ecclefiam deifeitas
introducunt, & tañq fibi placentes quaílus caufa,
ant fi£iç fanilitatis gloria fecedunt a principe Ro-
Leui.io mana ecclefia,ijtaqNadab&Abiudalienó ignem
öftereres ad altare dei,ab eo comburétur. Qui ve¬
ro elati & peruerff fententif excogitatis herefibus
exurgere audent adueríus ecclefia m dei ,cum Da-
than¿c Abiron vorágine terrf abforpti viui deíce
~ I
S; DE ARTE MERETRICIA1
dent in inferniñQuiautemícindút vnitaté religio Na,
îî"St nis,& Chrifti membra diuidctes affligut ecclefiam
Miffl! dei,eadem pœna qua Ieroboam exterruinabutur.
5S ^De artemeretricia. Caput. LXIII.
raií'í: Eliquij núc,quia apud Aegyptiosprimos re
R ligionûauthoresneminéolrmfacerdotéfie
F0®1 rilicebat,quipriapi iacrisnô prius initiât9 amoa 7
fuiíTet,atquein noílra eccleiîa receptó fit, q> cares Ais rae
tokjs teftibus papa eíTenon poffit, prohibeáturq; fpado rctricia
Jsttfi nes,eunuchi,& caftratiin facerdotesordinar ,pa-
■'STIfK lamq; videmus vbicunq; funt magnifica lila tëpla,
tosías & facerdotu monachorüq; co llegia vt plurimuni
]uáJoí in proximo eflelupanaria,quin &plurimç rr.onia
liu &veftalium ac beguinarum domus priuate que
11 apol dam meretricularum fornicesfunt,quas etiam mo
aüijg! nachos & reIigiolos(nedifi:ametur eorumcaílitas)
atetó nonnunquamfub monachalicuculla,acvíril¿ ve-
tittpifc fie ¿n monafterijs aluiffe fcimus,vifum eít non pre
umriß ter ordinem de arte meretricia fermoncm hic fub-
ecclíi ne<5tere,quamequ¡dem adbeneinílitute reipubli-
e«y Cf rattoné n5iolumvtilem,fed & neceffariam elle s0|on '
iWi plçriqjfapientiffimi arbitran funt.Nam Soionille
j¡f¿ magnus Atheníenfiumlegiílatór,atq; vnus de fe-
ptemfapiétibusApollinisoraculoiudicatus (vtte
pujjüj fíes funt Philemon & Menander) emptas íuuétuti
ujjüüj taeretricHlasc5parauit,8tprimus Veneris Pande-
■ mitemplum ex proílitutarú capturis dedicauit,lu-
yjt, panariaqp inftituit,legem fanciuit,immunitate etia
meretricibuscóceffa roborauit. Tantçquoqjreue
1 j,g: rentie habite funt meretrices ¿n grecia, vtcnm Per
1 a¡,¡, fesinGreciá expeditionemfaceretjCorinthif.me-
retrices pro falute Grecia; intëplo Veneris fuppli-
"" Miiii
DE ARTE MERETRICIA:
carent.Mos quoq; is erat apud Corinthios,vt de re
magna fupplicaturi Veneri. meretricïbus id cómít
Meretri teretur.Meretricú templa cóftruda plurima apud
cum te- Ephefum,& aliud celebre çdificarut Albideni,qcf
pía. libertatem fíbi adeptam meretricis opera recupe-
rarunt.Ipfeprçtereafapiens Ariftotelesnondubi-
tauit etiam meretrices diuinis honorib9dignasquá
do Hermif pellicificutEleufinf Cererifacra fecit.
ven9 me Inueptumautem huius artis Veneri tribuitur, quae
retric'ç idcirco etiam inter déos relata eft.Hecenim impu
artisin- dicaomnibusqueproftitutalibidinibusauthormn
uentrlx Üeribusincipro fuit,vtvulgato corpore qniftum
facerent:vnde apud Cyprios narrante Iuftino mos
inoletiitjVt vlrgines eorum ante ftatutas nuptias in
quaiftum ad littus maris proftituerent dotem lucra
turas,& pro reliqua pudicitia, Veneri libaméta fo
luturas.Apud Babylonios etiam (tefte Herodoto")
confuetudofuitjVt qui rem domefticá confumpfif
fent,filiasfuasadigerentàdquçftumcorporefacié
Ap r dum.Verum Afpafia.Socratia meretrixvniuerfam
^aua Grçciam,vtfcribit Athenus,meretricib9 impleuit:
ob cuius amorem,eiufq; miniftras a Megarenfibus
raptas, ait Ariftophanes.bellum Pelloponnefiacü
a periclelufceptum.Extulit autem liane metricádi
Helioca artemPermu't"lfnperatorilleHeliogabalus, qui
bal9 me Cv'teiftis eft Lapridiu^lupanat-iadomi amicis,cli
retries entibus,& feruisexhibuit,conuiuia deditad vigin
artisfau ^uo *ercu'a ¿"gentium epularú,fed vt per fingu-
tor la conuiuç coirent & lauarenttiuramentoq; adige-
bantur:q> voluptatem hanc perficerét : fçpe etiam
meretrices a lenonibus meretricem cúílis redemit
& manumifit-.c quibus mcretricequádá notiflimá
DE ARTE MERETRICIA.
& pulcherrimá triginta argenti libris redemilTe le
gitunfertur & vna die adomnescirci,&theatri,8c
amphitheatri,oím vrbis locorum meretrices in-
greíTus,& fingulisaureû donaiTe, Aliquando etiä Helio-
omnesde circo,de theatro,de fiudeo,& omnib9 lo gíbalas
eis & balneis meretrices collegt't in fdes publicas,& concio
apudeas concionem habuit quaiimilitarem,vo- nat9 ad
cans com miIitones,difputauitq; de generibusfche- m er etil
matum &voluptatum,poft concionem pronun- ces
tiauit ijsquafinulitibus ternos áureos donatium.
Etiammatronis Romanis meretricari volentibus, Scnatus
nonfolumimpunitatem,verumetiam immunita- côfulta
temconceffit,í»lariaqueexpublicofrario mere- futuata
tricibus ftatuit. Etiam feuatufeoniuli quçdama- ria.
matoria & meretriciafiue futuatoria inuulgauit,
caque de nomine matrisfiue coniugis fuç Semi-
ramida iuffit appellari,infuper & genera quídam
libidinum adinuenit, quibus etiam Cyrene mere-
triculf(quf Dodecamechana,quoniam in Vene-
reo vfuduodecim exfpgitaiTe modos, quibus infeé
foriiucundiusrepderetur,libidinisproluuium co-
gnominata eft)numeros fuperaret,ac veteres oés
Tribades,Hoftias,Aphias,Spin3:rias, Cafalaudas,
CafaritaSrpftibulas,cetera^'lcortila vinceret.Trá [uJas"
feo Iudam Ifraelitatem patriarebam fcortatorê,& Sápfo'n
Sampfonem populideiiudicé^qui nonnififeorta Salomó
duxit yxores,acSalomonein Iudeorum regem fa-
pientiffîmum,quigregesmeretricumpeneinnume Cçfarcj£
rabiliumhábui(Teproditur:quin& cum Cafaré di ¿);atc>r
(Satorem virum ftrenuiffimú hanc ob caufam om
nium mulierimi viçum nuncupatum: tum &Sar- Sarda-
danapalumBabylo'niorummonarcham,c£terofq; napal9.
I
DE ARTE MERETRICIA
innúmeros meretricúpotétiffímos patronos :ipfe
v.. al9 etiamProculusimperatorinhacartenon poftre-
mam gloriareportauit.qui (vtteftatur eius ad Me
tianûepiftcla)ex captiscétu Sarmaticis virginib?
decé prima nocte iniuuit,omnes auté intra quinde
cim dies cóftuprauit.Sed maiusilJo eft quod poe-
~ tç narrât de Hercule,ilium quinquaginta virgines
vnanoäeomnesmuIieresreddidiiTe. Narrat etiá
Theophraftus grauis autor,herbulá quandá Indi-
cam tantç virtutis,vt quidam ea comefta ad feptua
ho gefimucoitumprocenetít.Reliquñ veronóparu
hancarte ornarñt Sappho poetes Phaonisadama-
trix,& LeontiúMetrodórifcortuín philofophia
eruditifíima,adeo vt aduerfus Theophraftú cötra
Sénro - c°iugüj protuédo meretricatu libros edíderit.Ac-
cedit iftis Sépronia Grçcé & Latin ç elegantiffima.
Leima Necprçtereûdahic eftLeçna Ariftogitonis Athe
' niefis probatifiîme fideifcortu, quf torta a tyránis
vtamicû proderet,torméta omnia cum conftanti
filentioperpeßaeft.Nobilitarupreterea hac arte
Rodope meretrix,Aefopi fabulatoris colerua quo
dam & contubernalis, que tantas opes meretricio
queftu conlecut3 eft,vt intermundifpeftacula ter
tiam ordine cSdiderit pyramidem.Sequitur hanc
Thais ^iais Corinthia, quç prçrogatiua pulchritudinis
Meflaii 'n%n's»re§UIT1 duntaxat & principum dignabatur
Li amplexus,Maximç vero hanc arte extulit Mefla-
Iuucua- ^ina Claudij Ceiaris vxor,quç Iupanaria circüiens,
j. etiam ancillam nobiliffimä e proftitutis,dieacno
fat-ra 6 &e<ïu"1*0& vigeíimo cocubitu fuperauit, & laíía
Iohána ta viris,led non fatiata recefht. Quibus adiungere
poterimus ex recétiore memoria Iohannem Nea-
'S
DE ARTE MERE TRI CIA.1
j politanorum illuftrem reginam, 8t plerafq; alias Neit.
^ '' principes meretrices & Palatina fcorta,fi nuncupa litana.
re eastutum foret, quäuis vulgata fama notiffima:
fint hoc ipfo taméa ceteris meretricibus difcrete,
q> cótra Heliogabali lege no in publicis lupanari-
buSjVtMeíTalina illa imperatrix, fed intra limína
clanculü futuut,& quafi perinfidiasmeretricatur.
Adfcribamus liceatetiä Oítauiani Augufti vtráqg i
* Iultam,fíliam & neptem,tum & Populen,Sí Cleo- p0,-,u,.
patram Aegyptireginam,& aliasnobiliflimas me jea£
:otoF retricesíquin etiamSemiramidismonarchy,&Pa r]l0Da
iiph^vetuílilfimalibidinisexempla, quarumliectra
tantalibldineardebatjVtnonmodofilium propn *
i¡;; um incomplexumfolicitaret,fed etiam equñvfque
ad coitum adamaritdlla vero Minois regis vxor fe
tauro fuppofuerit Nolumus aút hoc loco ílluilriú
iomiJ: meretricum catalogum cdere:fed illud prgtereun-
Itilp dumnoneftmeretricios&: adulterinos cócubitus fíeroes
coi' geminaífe nobis fplendidifhmosheroas, puta Her ex mere
alicr. culem, Alexandrum,Ifmaelem,Abimelech,Saio-tr-c.
óíaiií monem, Conftantinum^lodoneumjFrancorum
mis regem,&TheodoricuGothum,Guilermum Nor-n0c
ctwfiE manú,Raymirú Arragonenfem .Sed & qui hodie cu|jita
iim: ta regnant &imperät reges, pauciadmodú ex legiti-
iiíiií mis matrib^nati funt, tarn Ieuia habetur penes eor
matrimonijiura,vtprolibito defpólatas,inflas, ve
|itMíi rafq; vxores répudient,mutent atqp permutent, fí-
c¡¡(is militer & filiosfíliafq; tot nuptijs& fponfalitijs co
¡Jj¡e pulant& recopulant,vtnefcirecogamur,vbiveru
cohgreat illoru matrimonii!.Exemplahuiusplura
fuppetnt,fedpauca,quça proximlsánis fefeoffe-
jjifli, runtpro omnibusfatiffaciút.NóneLadiflaus Po-
Oí [I I i
ill !
T
DE ARTjEMERETRICIA.
lonus accepta in vxorem Beatrice,cuius nutu Hun
gariçregnum obtinuit,tand«m repudiata illafu-
perinduxit aliam ex Gallijs pellicentiNonne Caro
lus odauus rex Francorum repudiata Margareta
Maximiliani Cefaris filia,illiusfponfam rapuit,&
vxorem fibicopulauit ? quam eadem poftea Lu-
douic9 duodecim9 repudiatafua fibi cfifimilithro
no coniunxit,confentient:busiftis & adiurantibus
regni epifcopis Si pontificibus quibus vifum eft
pluris facióla iura acquirendf británif,q iura ob-
feruandilegitimi matrimonii Ethodie adhucne-
fciocuiregi perfuafum audio,vtliceat fibiiä plus
vingiti annorum vxorem dimitiere, & nuberepel
lici.Sed ad meretricesreuertendum eft harú artes
qui noftevelit,videlicet quo ritufuá proftituátpu
dicitiá,qua oculoru lafciuia, quo nutu faciei, quo
corporis geftu ,quisfermonum blanditijs quisim
pudicis contnectationib9, quo exteriore habitu ac
fuco folicitent corruptores,ceterafq; m eretriciç ar
tis vafricias,illices,laqueos, ftratagemata apud co
mediarum poetashçcrequirat.[Qui autem fcirecu
pit,quo ritu,quo de- linimento',quo contuitu,quo
affatu,quibus bafi jjquibus fuauijs, quibns contaiti
bus,Iquibusoppreffiunculis, quibus affri&ionibus
quibus luftis, quo acubitu,quo conftridu , quibus
motibus,quoimpulfu,quo exceptu,quo receffu,
qua Veneris protelatione, qua reiprocatione, qua
inftauratione meretricius ludus fit explédus in me
Scripto dicorum toluminibus tradituminueniet. Scripfe,
resartis runtprjterea libros de meretricibus Añtíphanes,
meretri Ariftophanes,Apollodorus, Califtratusiparticula
cix. tin vero Laidismeritricislaudes fcripfit Cephalus
DE ARTE MERETRICI A
rhetor,atc£ Naidismcretricis lauden confcripíit AI
cidamus.Scripleruntprçterea de fornicarijs amo-
ribusjtam Crçci g Latini, Callimachus, Philotes,
Anacreôtes,Orpheus, Alceon,Pindarus, Sapho,
Tibullus,Catullus,Propertius, Vergilius,Iuuena-
lis,Martialls,Cornelius Gallus,& multi alij,non ta
poetarumij lenonum officio funítúfed hos omnes
vincit Ouidius in epiftolis heroicis, & ad Coryn-
nam diclaris, maxime vero de arte amandi, quem
veriusdeartemeretricandi aut lenocinandiintitu
lafletjob quorum'çditionem, quodiuuentutemim
pudicis documentis corripuiiTet,ab Oâauiano Au
gufto in meritum exilium ad Getas vfque relegatus
eft.Ipfeetiam archilochusLacedçmoniusolimom
nes amorum libros iuffit excremari : & tarnen haec
ars hodie adhuc a nobis legitnr,& ludimagiflri hác
fuis prçleguntdilcipulis,& fditisin eamfceleftiffi-
miscommentarijsexponunt: quin & vidi egonu-
per atque legi fub titulo Cortofanx Italica lingua
çditum ,ac Venetfis typis excufum de arte meretri-
cia dialogum,vtriufque Veneris omnium flagitio-
fifiïmum,dïgniffimum qui ipfe cum aufhöre fuo ar
deat.Prftereo hic,& confulto quidem,cinedum 8C
pediconum deteflandam libidinem referre,& fi il-
lammagnusprobet Ariftoteles : ac Nero Impera¬
tor publico thoro honeftauit,quo tempore Paul9
apoftoluslcribensad Romanos indignationéom r0.i,8c
nipotétisdeiillisindicít.Pluet enim fupereosdo- 2.
minuslaqueos, vt non efFugiant,ignis & fulphur IO
& fpiritus procellarum pars calicis eorum. In hos
iubet Imperatorinfurgereleges& armari iura , &
exquifitispcenis vltoregladio pcenam irrogari ca-
T
DE ARTE ME RET RICIA.'
pitalem,fedhodieigneexcremantur : quam Moy-
i'es in legibus fuis crudelibus fupplicijs extirpanda
cenfuit,& Pialo a fuá república expellit,& in legi¬
bus damnat. Antiquietiam Romani hanc(telle
Valerio & alljs) feueriffime punierunt. Exempla
huius fuerünt Q^Flarninius, atque tribunus illea
Cgliooccilusifednos honeftis auribus parcentes,
ab bac môftrofa libidini,& brutalifpurcitia ad me
retricesredeamus. Siquidem omnibusha;c libido
infefta eft ,& non eft qui ignem îllius aliquando no
ienferit.fed aliter vtuntur fœminat,aliter vir i : ali¬
ter adolefcentes,aliter lenes3aliterplebei,aliter p-
ceres,aliter pauperes,aliter diuitesquodque mira-
bilius eft,pro nationnm & tcrrarum varietate, ali¬
ter Italia,aliter Hifpani,aliter Galli,aliter Germa
niuta libidinis ícédio,,p cuiufq; fexus,etatis,digni¬
tatis,fortune at^ nationis differentia fib i variosin
faniendiritudeligentetvirorum amor ardentior,
fedfcetninarum pertinacior : amor iuuenú laiciu9
eft,& fenu ridiculus,placere ftudet pauper obfeqo
diues muneribus,plebei conuiuijs, proceres pom-
pa & ludis. Adoritur pathicam ingeniofus Ital9 dif
fimulatio ardore,quadam adornara lalciuia, illáq;
editis laudat carmimbus, omnibus praeferens ex
tollit,fi potiaturzelotypí'jillamperpetiorecludit,
ac veluti captiuam obleruat,fi amore fruftratus de
recuperanda pathica defperauerit,ad malediäa c5
uerfus illam infinitis couitijs deteftatur.Preceps Hi
fpanus,ardoris impatiens,furibundus,irrequieta la
fciuia irruit,miferabilibufcj laments incédium fu
um deploras pathicam inuocat & adorat, fi potit9
fuerit, tandem autzelotypusperimit,autfatiat9ad
DE ARTE MERETRICIAJ
mercedem proftituit fi fruí defperare cogatur, fe-
iplum excruciat,& morideftinat. Lafciuus Gallus
obfequio n(titur,cantibus & iocis pathicam oble-
ûat:fi capitur zelotypia,mœfl:9 luget:fi fruftratur,
lacelfit contumelijs,vinótam minatur,vimq; inten¬
tât,!! pet1 tu; fuerit,tandem negligit, & aliam vrit.
Frigidus Germ an us lente inardefcit,accenfus, arte
infitat,& donisprouocat,zelotyp9, liberalitatéco
tinetjfruftratus contemnit,potitus refrigefcit.Fin-
gitieieamareGallus,ardorem diffimulat Germa-
nus, amatuin fefe fibi perfuafi Hifpanus. Ama -
re nefeit abRjue zelotypia Italus, amat iucundam
licet deformem Gallus, prgfert pulchram licetíer
temHilpanus,amau!ttf'midulam Italus,cupit au-
dentiorem Germanus,fit e fapiente ftultus pettina
citer amando Gallus,rebus oíbus amando profu-
fis e flu'to tandem , fedfero fit fapiens Germanus,
ob placenda; amate defiderium magna adgreditur
Hifpanus:vt amata frnatur,maxima quçque conté
nit Italus.Quin hmói amorum libidinumq; paffio
ni bus irr eti/1 etiammaximi viri multaprçclara fa
cinorafçpiffimenegligut,& poftterga reliquunt,
cuiufraodi quondam in Ponto MithridatesinCa-
pua Hannibal,in Alexandria Cefar,in Gisela De
metritis,in AEgypto Antoniusrceffatolim ab ope
re Hercules propter Iolem,Achilles pugna detre-
éïat propter Crifeiden,moraturCirceVliiTem, mo
ratur in carcere Claudius propter Virginia,retine
tur Cffar per Cleopatram, eademq; exitio fuit An
tonio. Produntfacr&'litcre propter fornicationë
filiorii Seth cum filiab9 Cain prope vniuerfum hu
manumgenusdiluuio extinilum,propter fornica
DE ARTE MERETRICIA.
tionís impetum delete lunt Siehe & domus Emor,
& pene tota tribus ßeniamin : populus Ifrael pro¬
pter fornicationem externarum fceminarum,quo-
ties percuiTus eft,& in feruitutem datus,Iamq; pro¬
pter vni9 DAVID regis adulterium ,quäta ftrages
pefte,fame,S£gladiofa¿ta eftfPropter fornicarios
amores, fœminarumq; raptus Theba-ni, Puocen-
fes,Ctrcei expugnanatq; deletifunt, ipfumque( vt
diximus) Peloponenfiacum bellum aPericle fu-
fceptum eft,acdecennal¿ bello expugnatum Ilium
máximo totius G reciç atque Afia;detrimento.Si-
miles ob caufasTarquinius, Claudius, Dionyfíus,
Hánibal,Ptholomf9.M. Antonius, Theodoricus,
Gothus,Rodoaldus, Longobardus, Childerícus,
Francus, Aduincelaus Bohemus,atqueManfrodus,
NeopolpanusmortemSt patria ruinam paffi funt.
Propter Canam Iuliam Tingitanarprouinciarprç-
feclifiliam, per Rhodericum regem ftupratam,
pul(ísGothis,Sarraceni omnem Hifpaniani ocu-
paront-Henricusfecundus Anglorum Rexobftu-
pratam nurum fuam Philippi Francorum Regís fo
rorem,a filio fuo regno pulius eft. Propter virorñ
fornicationes ingnatç vxores Clitenneftra, Oly m-
pia,Laodicea,Bcronica. Frigiobunda, Sí Blancha
ambç Francorum Regine & Ioanna Geopol tana
& plerçquealf« mantos occiderunt.Eadem caufa
Medea,Prognen,Ariadnen,Altheam,Heriftillam,
materno amorc in odium verlo,in crudelem filio-
rum cedem adegit. Et pofteristemporibusroulti
adhuc mulieres maritoru ftupra in natos filios vin
dicarut.-átqp ex mitiffimis matrib9 crudelifíime Me
dej/uribúde Altheç,& impie Heriftillç faite funt.
J»DE LENONIA*í
Caput. L X1111.
Erum quia lenonu & lenarufuafu,cofilio Ars le-
V & opera,cömittunt meretrices & ícortato nonia
res vt plurimumfcelera fua, ipfam lenoci
niorum arte ,pfequamur,Nä ficut meretricatio ars
eft proftituédepropriçpudicitiç,fic lenociniúars
eft oppugnâdç & proftituëdç pudicitiç alienç:quç
tanto quidem maior eft meretrica,quanto fcelera
rior:tantopotentior,quanto ipfa resplurimum ar
tium iatellitio conftipata:tanto auté perniciofior,
quanto ipfa plura cçterarum artiumacfcietiarum
difciplinas ampleftitur,quas aranearum inftar irre
pens,quicquid in fingulis artjbus & difciplints vfpi
am eftvenenijidtotum efingulis haurit,inde fua re
la contesens:nonqdem quales aranearum teie,q«f
dimiffis auibus non nifi mufcas capiunt, nec etiam
cuiufmodiilla venatorumingentia retia,que grá-
diores beluas retinent,pufillas aftutiorefq; beftio-
las elabi finunrifed vincula neílit tamfortia,tamq;
fol ida,vt nulla puella,nulla mulier ta fit fimplex fi
ue prudensjtam conftans fiue pertinax,tá verecun¬
da feu timidula,tam potens fiue pufilla,fi feme! au-
resprçbeat lenç,n5 illico capiatur & h:ereat Aftu-
tia vero ea eft,quam nulla vincit muliebris prudë-
tia,a quarú tédiculis nulla puella, nulla matrona,
nulla vidua,nulla veftalis euadat indemnis. Cuius
inermis militia plurimummulierumpndicitiä pro
fternit,quam vllus vnq quantumcunque maximus
exercitius. Illius technç fraudes, doli, verfutia,aflús
eiufmodi,quçtraderenullusftylusfufficiat,nullum
e.]uarepoffit ingeniuro. Cumcp ha;c arsplurimos
DE LENoNIA.
vtriufque fexus habeat profelTores, taroenpaucos
adinodum confummatos dédit magiftros: nec mi¬
nim.Nam licet totfint lenociniorum genera,quot
artium & difciplinarum,idcirco abfcg omiiium co
gnitionegficinon potcft. Oportet ergo perfechim
¡X conlummatumlenoncm lenamve oiicium elfe,
liée ad vnam folam difciplinam,velut ad Arâicam
ftellamtantum refpicere,fed omnesample<2:i,eam
artéprofefius,cui cceterœomnes difciplina* ferui-
ç. . unt&famulantur.Eflenim certa qmedam omni-
cientia um fcientiaruni fcruitus lenocinio famulantium.
cuoc! jqani lu]ic in pnniis gram m a tica icribédi & loqué
ni° a" didifciplïa amatoriaslargitur epiftolas,lllafq;effi
mu a-^ ¿tísamatoriisfalutatinnculisjprçcatiûculis,lamen
tu ßra tatiunculis.alleítatiuncii'is.diáaredocet: quarum
il í-1 r* 1
* exempla pleraqur ex recétioribus A Eneas Syluius,
& Jacobin Cauiceus,.& plçriq; ali) reliquerunt Ve¬
rum eft alia quardam grammatice ratio, de modo
occultçfcribendi,ceudeArchimedeSyracufano le
gimus apud Allium Gellium,de quo artificio ante
paucosannoslcripfit Trithemiusabbas Spanhei-
méfisduo ingenióla volumina,quorum vnum nu-
cupauit polygraphia:,aIterumfierganographia:in
quo pofteriore,tam fecuros fccretosque ad quan-
tumcunqueetiam diftantiam explicandianimiri-
tus modosq;tradidit,quibusncc lunonis oficia ze-
lotypia, ncc Da nab ardifhma cuftodia queat refi¬
llere,nec qui: omnia puidcns ccntoculi Argi vigi-
lantia queat explorare. Ars profeso non tinecet-
faria regibus,quam lenonibus & amantibusomni-
Poêfi» bus commodiluma.SucceJit huic proximc poêfis,
qilç fuis lafciuis rhythmis atcp fabulis ac amatori-
BELENoNIA.
SN - isbucol¿cis,epÍ2rammatibus,epiílolis,Scpra:cepti-í
""ï unculis,comceaijs3atqiic expenitiffimis Veneris at
1B1Í mariisdepromptis laí'cíiiis carmiçibus lenocinio
fun<äa,pudicitiam omncm fubuertit, ac adolefcen
Pn« tisbonamindolemmorefcpcorrHmpit.Vnde po
®>( eta: inter lenónes principatum fere obtínuerunt, ê
i Ml quorum numero apud prifeosperitiores extitereil
P; li,quosfuperj'usinartemeretncia nuncupauimus,
fe Cailimachus,Philetes,Anacreontes,OrphcUs,Pin-
1« darus,Alceon,Sapho,T¿bullus,Catullus,Propertí Klieto-ä
dits us,Vei*gilius,Ouidiiis,Iuuenalis, Martialis. Et ho- r¡ca
ító dieiunt adhuc poëtç qpeftilennffima carmina feri ftorja
isjlliij! bíít.Poftíítos vero no infi mum ínter Ieconcs locú
câ:a fibivédic3t rbetotes, fraudulentarum blanditia-
afcft mm & perfuaílonura artifices,illaçj; lenarutn fçli-
ntaSrls ciffima,cui propicia eftdeaSuadela¿ Superioremta
oui mSiñis locú poffidéthiílor¿ci,ill¿ precipue,q nrr.o
torias illas hiftoriascontexiierunt,Lancellotí,Tri
rt¡i¿ ílamini,Eurcalis,Pelegrini,CaIlifli, & fimilium í q
lási bus tornicationi & adulterios a teneris annis puellç
jjSp inílituútur & aíTuefcunt.Ncq; vero machina quai¬
nt; uis ad oppugnandum,cum matronarum pudfciti-
mk am,tum virgínum ac viduarum caftimoniá validi-
j'iis or,quam leíb'o lafciughiftotia:?nulla tambóme iit
¿¿s dolisf§mina,quKhacipfanocorrampa tur: m Ir ú r
¿oí® putarim,fi aliqua repiaturaut mulier antpuella tá
exafta: caftitatisfiuepudicicia:,qua ex eiufmodile-
yr,j$ ¿bombas & hiítorijs peregrit-á libídine no fe pe ad
JiJi furoremvfqaccendatur.Atqtamé que íhislibris
plur/mum edoíta puclla efb, quxq, horum iaceré
feit difteria,& ex horum difciplina cú .pct's in mttl H
' L taslrofas facundj confabulan,hs:c dg mû eft probcf
^ "N T ' ■
.N if
de lenonia:
aulica.Permultiautem hiftorici lenones extitere,'
quorum noía obfcura funt:multi etiam inter pre¬
claros ícriptores iftis operam nouarunt, cuiufmo-
di ex recétioribus AEneasSylui?,Dates,Petrarcha
Bocatius,Pontanus,Baptifta de Campo fragolo,&
alter Baptifta de AlbertisFlorentinus. Item Petrus
Hœdus,8e Petrus Bembus,Iacobus Cauiceus,Sc Ia-
cobus CaládrusMatuanus,8c multialij, inter quos
tarnen Ioannes Bocatius fuperatis oibus, lenonum
palmam fibl lucratus eft,in ijs maxime libris, quos
cëtum nouellarum intitulauif.cuius exëpla Sc tra-
ditiones nihil aliud funt,quam callidiffima lenoci
niorumftratagemata.Iá vero cjuädo honeftatis ac
dialefti re%'onls verecundatimidulaqjfoemina expugná-
u da eft,quátñ tunc dialeftice argutie lenocinijs ad-
iumëti prpftät,ipfa apud Ouidium Myrrhe fabula
Mathe- Palam facit Proindenúc ex mathematicis díiciplí
matica n,s arfthmetici In^i lenocinijs cômodi fnnt,8c mu*
Mufica ^ca 'P'"a n° min'ma lenociniorum cliëtula eft,qug
vocisgratia,8c peftilentibuscantionibusinftrumë-
torumcp voluptarijs modulis libidinis incëtiua,i o-
mnem lafc/uiam & corruptionem animum emol-
Chorcp li^moresfubuerfitjluxurie concupifcentiamaffe-
¿tuscp validifiîme incutit.Cui accedlt chorearum SC
f Jrationum c5moditas,vbi cum pathicis libere loq
licet,Se palpitare,ofcu!a,bafia,Se fuauia figere,8ti-
pudicis manibusquá velisc5tre61are,8t n5 raro ad
latebras cofugere.Nec deeft a lenocinijs geometri
Archi- eus architeûus,quileanfilimachinula per implu-
teciura. uium vel feneftram lub noâu conerediatur amate:
quiq; adulterarisclauibusfimilibiifcp,ceuqualeDf
dal^fabricauit Pafiphaë,ingenijs adulterisobfeqna
DE L ENONI A.
tur.Iäq; etiä in pióturis legunt qua: literas nefclunt
mulleres,plustj ex illis ítelligunt,q alig ex literis có Pidtura
fpiciunt,dum intra cubilia nufcj no videant, quod
cum fcelere & flagitio gmulétur,nec minus per ocu
los atq; g aures anim^corrumpítur.tá ení hi ad ani
mum pénétrât,atcg illçmec minus lafciuis imagni-
busquä rerum prgfentia hoíes ad libídine inuitan-
tur: cuius rei argumenta funt,Venus G nidia,Praxi-
telis oga in templo ftuprata,eiufdemcp artificisCu
pido,abs Alchida Rhodio adolefcente corrupta:Sc
qua; refertur ab Eliano Fortuna; ílatua, abs Athe-
nienfi iuuengtamardenter adamata, vt cum emere *
prohiberetur,apud eandé expirarit.Tcrentius eti-
am in Eunucho introducit adolefcentemad libidi
ne íncefum,cum vidiffet tabulam,in qua depictum
fuerat,quomo lupiter per aurcum impluuium cor
ruperit Danaemldeocp non immerito Ariiloteles
pcena publica ílatuit pi¿loribus,qtalia proponunt
oculismultitudinis,qbuslibido inflammetur. Ne-
q; vero fine caufa dicit Sapiens pidtura: ac ftatuarig
artes inuentasefie in tentationemaíghoím,& i de gap¡en
cipulam infipientium,& corruptioné vita;. Occur- '
runt nunc aftrologi,chiromátes,geomltes,fomni- £)]U¿na
atores,ominatores,arufpices,augures, reliquufque torjäar
diuinatorumpopulus,quioéslenonumofficiofun tcs
gentes,fuisfa!lacijs ac verfipellis afiutig fraudibus
fpondent illicitos amores, concih'antq; nó raro,fee
lefliffimas c5glutinant nuptias,nimis raro bene pa
ßasdirimunt inadulteria.AbsijsIenonibusnó mo
do mulieresjfed quod pudendum eft,virietiaamo
rum &cóiugiorúfuorúaufpiciapetunt.&fpem po
tiundrpathicg puellgcapiunt,&proillorum n5 ta
N iij
DE LENONIA;
finito quam impío hortatu,fefe connubis iungtmt
vel eximunt.Csterum etiá ad tam infanam creduli
tatem pleriq; indu¿lifunt,vt putét aftrologicisima
ginibus,& horarutn obferuationibus amorem co¬
gí pofíe,ficut de iíbis Theocritus,Vergtlius,Catul¬
lus,Ouidius,Horatius,Lucarnas,& multi alij nuga-
ces poetf cecinerunt,atq; ipfi aftrologi poctis non
minus mëdaces autores,in luis eîeçhonum libra's fta
tiscanonibus tradiderunt,quo vno profedo leno-
ciniorum obfequio aftrologi omnes& diuinatores
non minimum faciunt qua;ftum: quibus in adiuto-
rium proximefefe offert.
Magia, qua: fe carminibus,pmittitfoIuere mentes
Quas velit,aft alljs duras immíttere curas.
De qua ctiam apud Lucanum:
Carmine Theífalidum dura in prjcordia fluxit
Non fatis addjiâus amor.
EtapudHoiratiumCanidia,apud ApuleiumPI-
nsP°~ phila: maléfica: fuosamatoresaftringunt, & in Cal
a lífti trágica comcedia Celeftina lena Mebbcea pu-
ellam accentit.Accedútfs etiam veneficia, & phil
tra,amatoria pocula,fed admodumpiculofa,vt,p
amorenonnunquammortcm aut grauem aliquem
morbum inducát.Horñ hauftu mortu9 eft Lucul-
lus& Lucretius,fcd dilucidisinteruallisfenfum më
tcméf; amifit Legimus etiam mulierë quandâ qux
amatorio poculo hoíem occiderat,ab Arcopagitis
ebfolutam,qa amoris caufa hoc comiferat-.fed nul
la lenocinios accSmodat or ars quá medicina, qua:
concnpitam Vcnerema quauispathica puellafaci
3eobt¿net,dum pollicetur refarcinato hymena:o
SmiíTam virginiíatem reftituerc, papillas nc excrc
ma
DE LENONIA.
fcant cohibere,vterú qahibere, ílerilítatís venena i
longa fecuraq; libídine minillräs,aut quaffata fpi-
na c5ceptuLeméeijceredocés,vt canit Lucretius:
Idtj fui caufa confuerunt fcorta moueri,
N e complerentur crebro,grauidasq; iacerent.
Etfímulipfa viris Venus vt concinnior effet.
Quo vno medicorum beneficio iá multas marro
n;elimul Sí puellas,aulica: etíam dominçffecnrffu-
tuunt:faciuntad hácremetiam vetularum ícruíla
tióes,& reliqui meretricátíñ mulierú fuci,qui apud
medicos in libris de decoratione paifim traduntur
docéturq;,quibusnoxa¿smeretricu tuerces védibi-
liores reddant,que id circo facra litera vocant vn-
guenta meretricia,& cum lilis alia pmultapharma
ca libidinú incétiua-.cuiuímodi ope gloriatur Oui
dius ad nouenarium numeru fe infc?diffe,& Theo
phraftusfcriptam reliquit plantam quandá ad ie-
ptuagcfímum coitum vires extendentem. Iam ve¬
ro nullum lenocinium opportunu tempefiínúque
magis,quam quod medicina pratextn peragitur,
nullte liquidem domustam claufte, nulla monaíle-
ria tarn recluía,nullicarcerestam euftoditi,quçr.<>
admittant, queve excludant lenonem medicum : é
quibus (telle Plinio) etiam in principinmdonubus
adulteria perpetrata funt,vt Eudemi in Liuia Dru
fi,8íve¡5jj Valentij in Meffal/na ClaudijEt ne quis
philolophos 1 enocinio inutiles putet,ipfe Cyrenai
corummagiílerprohibet Ariílipp9 cui quiim effet
apud Thaidemnobilefcortuni frequenscumalijs
riualibusconfuetudo,glor¿abaturquod iofeliabc- *■
ret Thaidé,quum alij a Thaide habcrcntur,quáq;
illifua bona pderét,ipfegrat¿sluxuriaretur.Sícme
Niii j
^7 • '■
de lenonia:
retrfx philofophum ilium habuit pro lenone,cui9
exem p lo & autoritäre omncm inuetutem ad fe tra-
lieret.necfatisfuit Ariftippo fefe meretrici leno-
nem exhibere,fed etiá docere publica; libidinfs cœ
r Artes pit,illasq;de lupanariinfcholastráftulit.Reliquií
mecha- nunc & mechanic^ artespplures lenocinicru vice
ft' c obtinent,inter quas phrygia artf ficia,nendi, texen
di,fuendi,c£teraq; muliebria exercitia priciparum
tenet,quorû prçtextu lenç dum Iinum,filum,vittas
tiaras,coro Ilia,celles,lóculos,chirothecascircunfe
runt,ex iuuéculisolim meretricibusiá vetularmer-
catrices effeâç,pathicas puellashis rebus facile al¬
iénant, Sc colloquendi opportunitatem capiunt,q
bus tum adfunt fubfidio lotrices,qbns pmiilum eft
domos libere ingred¿,& filias ancillulascp ablenti-
busmatribus ad lintea abducere:adiunt etiam men
dice,qug eleemofynarñ pietate obferuát ianuas, de
ferñt referútq; plena lenociniorúSí nucia 8t literas.
Tuucna Et ferunt ad nuptam dona qua: roittit adulter,
lis faty- Proinde etiam & virilia nobilium exercitia lenoci
ra.5. nijs accommoda lunt,vt çquiria,quç torneainenta
Nobi- vulgo vocantjludiq; militares,quoru aftu Roroul?
liú excr olim rapuit.Sabinas.Iamqt etiam venatio ó quoties
citia. infyluarum latebrisnobilium pofétumcpadulteria
venatio côciliaiiit.Luiit hoc perpulchre Vergiliusin AE-
nea &Didonç,a venádiopportunitate,delapfu co
Mautx. mitumoccafíóe capta. Iple etiam Iuppiter vfuseft
lcnonibus paftoribus Proinde & nauta: quid confe
Epula:. rant lenocinijs,ipfe Venetie teftabuntur, quin etiá
laute coquinarum epula:,opiparaqueconuiu;alc-
nociniorum vicem tcnent,vt eleganter xn fuis AE-
neadibus expreffit Vergílius:
de lendnia,
Poftq prima quies epulis,menffq; remota:.
Cráteres magnos ftatuunt,& vina coronant,
Hic regina grauem gemmis auroqp popofcit
Impleuitq; mero pateram,celebrate fauentes.
Dixit,& immenfum laticum libauithumorem,
Primaq; libato fummo tenus attigit ore
Tum Biciï déditincrepans,ille impiger haufit
Spumantem pateram,5c pleno fi proluit auro.
Poft ali) proceres Tyri ;,T roefq; fequuntur,
Necnon& vano nodem fermonetrahebat
Infelix Dido,longumq) bibebat amorem.
Suntadhucquç prçtereo pmulta lenocinioru ar Al]rum
tificia,fed hçc oía vincit aurum,quo fi alchimifta: capUt
nobis(vt pollicentur)fatiffacere poiTent, ipfi pro- lenoci-
fedo lenonüfuturifuntoíminuidiffimi: potetiffi niorum
mum eni lenocinium in auro atq; pecunia eft.
Scilicet vxorem cum dote,fidemq; & amicos, Horat.
Et genus & formam regina pecunia donat.
Auroplacatur zelotypus maritus,auro molli-
tur iexorabilis riualis,auro accuratiffimi vincutiir
cuftodes,auroqugq; ianuapáditur,auro ois thala¬
mus cöfcenditur,auro vedes & laxa, & infolubilía
matrimonii vincula fräguntur.Quid tnirú q> auro
virgines,puelIf,matronç,viduç, veftales veneüt, fi
auro Chrift? ipfe vendituríDeniq; ac lenociniorü
duce,plurimi abinfima forte ad fummu prope no
bilitatisgradu cofcenderunt.Proftituit hicvxoré, Leno-
fadus eft fenatonproftituit ille filiam, creatuseft nia arte
comesdiicaliam quanuis matrona in adulteriprin multie-
cipisfolicitauít amplexum, mox ampio ftipendio euedi.
dignusfit regiuscubicularius. Ali) ob defponfata
regia fcortafpedabilcs fadi füt,publicifq; muneri
delenonia: ^
bus pfcíti,eifdem artibus abs cardinalibus Se pon-»
tifícibusmulti multa ppinguia venantur beneficia,
nec eft via vlla compendiofior.Quantum autem le
nocinijs ipfis conducat religio,ipta Paulina; caftiffi
nueinflexibilisq; matrona: hiftoría ab Egefippo de
fcriptareftatur,quam Ifidisfacerdotes cuida eque
ftris ordinis adolefeenti p Anube deo ,pftítnerunt
f,f Quid etiam in iftis poffet auricularis noiera cófef-
z"° fio,ipfa tripartita ¿ndicat hiftoriamec defunt mihi
]°^ fi referee nelim,cognita recenria exempla Habent
ncU enimfacerdotcs, m onachi,fratercuh',moniales,Sí.
ns" quasvocát forores,fpecialé lenociniorum prçroga
tiuam,quum illis religionisprftextubberfi fitquo
cunq,- peruolare,8í qbufcunq;,quantum & quoties
libetjfubfpecie vifitationis,8í confolatióis5autc5
feíTionis,fecretofineteftibusIoq,tam pieperfona
ta iunt illorú lenocinia,& funt ex ilis qbus pecuni-
ï.Cor.î am tetigiíTe piaculum eft,3í nihil illos mouent ver
ba Pauli dicentis-.bonum eft mulierem non tange-
recuas il Ii non raro impudicis contreftant mani-
bus, 3í clanculum cófluuntad lupanaria,ftuprant
facras virgines,vitiantviduas: Sí hofpitum fuorum
adulterantes vxores, nonnúquam etiam quod ego
fcio Si vídijlliaci pradonis inflar abducunt 3c Pía
tónica lege cSpopularibusfuis communes pftitu-
unt-.Sc quarúaiaslucraridebent deo,illa tú corpo¬
ra iacrificät diabolo: aliaque his multo feeleftiora
Sí qua: nefas eft eloq,infana libidineppetrant, inte
rini caftitatis voto abundefatis facientes, filibidi-
nem,fi luxuriam,fifornicationem,fi adulteria.fi in
Iuuena cefiii verbisacerrimeinceflent detefteturq;, Si de
lis virtutelocuticlunesagitct.Sed Seflagitiofiflïmile
DELENONIA
Bones,fceleftiffimçq; lena: fepe fubillîs relfgionu fatyr.2,
pellibus delitefcunt Tales habentaulicç domina:
pleriíq; lacrorú iuorñ myflas, & aulicarúnuptiarñ Leges.
lcortationumque cofultores. Iam vero etiam leño
ciniis militant leges atquc cánones,cú in potétum
fauoré pro íiquis nuptijs pugn.it,8í iuíla matritno
niadirimñt:facerdotesq3 lublatis honeftis nuptijs
turpitciTcortati compellunt:malueruntq}illilc-
gislatoresfacerdotes fuos cum infamia habere có-
cubinas,quam cum honefta fama vxores, forteqa
ex cócubinisprouétusilliseftaplior.Dequo legi-
musgloriatum in conuiuio quendam epifcopum.
haberefe vndecitn millia lacerdotum cócubinari
orií,qui in fingidos annos illi aureü pédant. Exta-
batolirn Roma: in templo Veneris duabus tabulís Lexfu-
exculptumfenatufconiultu, & lex fumaria fcorta ruaría,
toribus Sí lenonibus admodum fauorabilis, quam
apudPetruCrinitñ inhecverbalatamlegimus: In Crí.de 1
prima tabula continebatuniura vifuudi, confeíira honefla
di(fufurranid,geftiundi,fubtrudendi,falutandi,c5 difcipl.
fabulandi, prçcandi, perpetuo interdiu futuarijs lib.u.
permitía ex me funto:ex çde,foramine, horto po- cap. 10.
ílico,impluiiio cunda heccommoda nemohomi
ni prohibento-.coníllia ferunto, fidem feruanto,
auxilium operamve danto. In altera tabula erat:
Sub nodu vota tradanto, percuffa iuramenta, la¬
menta admifcento,folicitanto,verecundiam timo
rcmqj amouento,triftíti'am fupprimur.to,temporí
locoveobfecundanto,occaíloninevnquamcedim
to,internunciasepiftolas iuccidunto,ijsfpem, vo-
luntatem,expedationem,neceffítatem, mifericor
diam adledanto,inferunto:fraude,vi,dolo, oñéta
de lenonia:
tione attemperare vtuntor,prudentiam, fatnitaté
habento,tenento, gcftanto: expathica quicquam
fcmpiterne quafi ftipem & pignus capióto,eius p-
miffu aduehunto,nouam quxrunto, aftu pompa-
vegrandianimemnobileminfedantor, notas con
Lyctir- ie<3urastacitusnouante. Erat etiamLycurgo lata
gi lex. lex,fiquisa>tate,pue<äior,acnuptijsintempeftiui-
or pullulam prim« pubis duxiffet, huic integrum
effet ex adolefcétulus aliquem deligere,qui Vene¬
re potentior prçcurrés feracé vteró generofo femi
ne impleret,modo ipfum quod natum effet,mariti
Solonis affereretur.Erat &Solonis lex qug fimiliter ptnit-
lex. tebat vxoribus,fimaritiinrem Venerea m ignauio
res effent,ex neceffarijs vnum aliquem fibidiipice
re qui cum colluâarentur, nec idcirco alienó die»
quod nafceretur. Mitto quot funt & cognofeótur
mulieres in hunc diem etiam ex nobilioribus, qua:
quotannis externo feminegrauidçnatos filiosma
ritis fupponút,rurfufq poft partú redeót ad alter-
Iulia A- náadulterorófatietaté,neqoresM.Agrippf Iulia,
gripp«. qUa; nj(¡ plena naui veiïorem non recipiebat.Atq;
furrexit his temporibus ex theologoru fchola iui-
<ftus hsretieus,qui has Lycurgi& Solonis leges af-
fereretlicere etiam in ecclefia MartinusLutherus
quod vos ideo feire volo,ne putetis non eram the-
ologoseffelenones.Ipfa fiquidemfacrabibliorum
eloquia (ft tas eft dicere) lenociniorñ ftratagemata
Ruth. I. habent,vtinfocruRuth &in Ionadab, quem vo-
2.Re,13. catferiptura viró prudente,atc£ in Achitophel po
tenti cöfiliario manifeftum eft .Quin & Abraham,
cum effet illivxor Sara pulchra & iuuenis,&pegri
Gene.12 nareturapft Aegyptios,aitftÍi:Nouiq> pulchrafis
de l;enonia.
millier,& cumviderint te Aegyptij,dicét: vxorilli
us eft,interficient me,& te reíeruabúttdic ergo ob
fecro quodforor mea fis, vt bene fit mihi propter
te,&viuet anima mea ob gratiam tui,& ita tandem Gen.23
fublata eftSasain domumPharaonis,& Abraham
benevfifuntpropter illam.Eodem ftratagemate
apudregéPaheftinoru Abimelech vfus eft,vtrifq; Gen.29
regibus,fed diuerfis temporibuscöiugem fuamad Dij le-
concübitú vfqç permittés.Fecitidem Abrahf fil/us nones
Ifaac, atcp ita etiam fanâorû exemplis,arslenoci- & hgro
niorû illuftrataeft.Proidea dijs,absheroibus, aie es, acle
gislatoribus,a philolophia,afapientiffimis viris & gislatdj
theoIogis,e principibus,ipfisq; religioniscapitibus res.
culta & cohoneftata.LenonesfueruntPande9,at-
cj;Mercurius,ipfeq;puer Cupido,leno fuit héros
ille Vlyfies,leno fuit legislator Lycurgus, & fapiës
ille Solon,qui primus lupanaria çdificauit,&mere
triculasiuuétuti proftituit.Sed & recetiorib9tem-
poribus Sixtus pbtifexMaximus Romçnobilead-
modum lupanar extrux!t,leno fuit imperator ille
Heliogabalus,quidomilua;meretricum cohortes Sixtus
aluit,amicisq; & feruis exhibuit.Iam vero etiam re PaPa-
ginarñcfterarñqj principó & dominarù nonnun Helio-
quam id curç eft,atqueregúmatresnonnunq filio gabalus
rumfuorû lençfunt.Neqjprâetereaoptimacesma leno*
gtftratusq$ id officii abhorrët, quippe lenones olí
fuerunt Corinthij,Ephefii,Abydeni,Cyprlj,Baby Magi-
lonij,8t multiali) magiftratus,qul in ciuitatib9fuis ftratus
lupanaria conftruñt fouentqj,n5nihil ex meretri
cio queftuetiam çrario fuoaccumulantes emolu-
menti,quod quidem in Italia no rarum eft, vbi eti
am Romana fcorta infingulas hebdómadas iuliu Roma-
áétpoti de lenonia
fíci. pendent pontifíci, qui fenfus annuus nonnunquá
viginti millia ducatos excedit, adcoc^ ecclelîç pro
cerum id munus eft, vt vna cum eccleíiarum pro-
nentibus etiam knociniorum mimerent mercedé:
Sicenimegoiiios fupputantes aliquando audiui:
Epifco- habet(inquíentes)illeduo beneficia, vnum curará
pi & oí- aureorum viginti, alterum prioratumducatorum
ficiales quadragintak: tres putañas in Burdello, qua; red-
Ienoncs duntfingulishebdomadibusiulios viginti. Iatn ve
ro nihilominuslenoncsfuntepiícopiilli&offícia
les,qui cenfum pro concubinatu alacerdotib9quo
tannisextorquet,idq;tampalam, vt apud plebem
ipfaminprouerbiuni abieritillaeorutn coccubi-
natia exaâio fiue lenocinium,quo dicunt ; habeat
velnonbabeat,aureum foluet pro concubina, &
habeat fi velit. Sed in regno auaritix nihil turpi-
tudini adfcribitur,quod lucrum pariat. Mitto to-
lerantix commentum, quo certa pecunia epiico-
pis íoluta,abfentis mariti vxor, prater adulterij(vt
dicüt)oííenfam,aIteri cohabitare perinittitur: qua:
omnia tarn manifefta bunt atquefrequentia,vt nc-
fcirc cogarr,ur,cpiicoporum ne iropudétia,an pie
bis patientia ha&enusfuerit ineptiorvt tandem o-
pnsfuerit Germania-principibus, inter cxterana-
tionisilliusgrauamma,ha:cquoquedeferre:ex qui
busquxhicillentio prgmuntur, elicere poterifis.
Einfmodiitaque patronos habet ars lenonia, qui-
quetueanturartem meretriciam, cui in hune vfcÇ
diem proh dolorin Chriftiana república loe9 eft,
& in cíuitatib9 publica theatra,immunitates, & fti
pendía conceda funt,vnica illa contra diuinas le¬
ges atqueipfum dcîverbum humana ratiuneula,
DE LENoNIA
Eue potiuslenonio ccmmento militante, quain-
quiuntjVt iuuentus egefto ïllic libídinis ímpetu,pe
iora conari deiîftat.Tolle(aiunt) erepública mere
trices,cunóla ftupris,inceftis adulterijs permiícen-
tur,nulla matrona integra remanebit, nulla vidua
pudicitia incolumis perfiílet, vis virgines ac vefla
les inuiolatx feruabuntur-.hinc tandem ¿mpoffíbi-
le elle cancludunt,república: tranquillitatem fine
meretricibuspoffe coníiítereifine quibus tame po
pulus Iírael olim per tot fécula cótínent iffime du-
rauitjficut praccpit illis deus:N on erit meretríx ne
cp fcortator infilijs Ifrael. Atcp praterea ha-c fpur
citiaolim etiamfub religionis fpec/eecclefiamin- Deu, 23
filijt,ac Nicolaitarum harefím propagauit,quiob
vitandamzelotypiam vxoresprofiituebant,ac ve-
luti Platónica lege communeshabendasdocebant.
Quicunque autem principes,iudices, & magifl ra- Pfalm.
tuslupanariafouent, fiuequouis modo permittut 46-
etiam líeet ipfi non fcortentur,dicetur eis * domi¬
no,quod ait Plalmifta-.Si videbasfurë, currebascú
eo,& cum adulteris portionemtuam ponebas:bac
fecifli & tacui,exiftimaíli inique quod ero tui fimi
lis,fed arguá te, &ílatuata contra faciemtuam.
^[De mendicitate.
Caput LXV.
Ertinet ad república fimul atq: ad religio- Medici
P ne,etiá pauperum & fgrotantium ratione taS.
habere ne qs delinquat p>pter paupertatS
& furetur,autmendicandocircumiéscotagioff pe
ítis calamitate ciuesinficiat,aut fame pereat,in op'
DE MENDICITATE.
prcbriñ humanítatls.Quapropter pauperú xeno-
dochia publico a;re,infigni pietate,pluribus in lo-
cisinftituta funt,& priuatis diuitú eleemofynisídi
es locupletata. Publice eni'm mendicare&circum-
ire ciuitates, ab initio fem J? vbiqj gentium omniij
Deut.iç legibus prohibitum fuit. Na in veteri lege I u dans a
Moyff pra;ceptúeft, onjnino egenus &mendicus
non fit inter vos.In lege etiam Romana devalidis
mendicatibus, arete ftatuit luilinianus imperator,
vt fi quis laborare potens eleemofynis fe immilce-
at,captiuandusfit,&inferuitutem redigendus. In
Luc. 1Í. lege aute euágelica prçcepit Chriflus, quod lugelt
dandum pauperibus,vt nullusmendicusneqjege-
nusin plebe rema neat,led fiat fqualitas,ficut lcri-
bit PaulusCorinth!js,inquies'. Veftra abundantia
íllorñ íopiamfuppleat,vt & illorú abundantia ve
ítrf inopias fit fupplementum, & fiat îequalitas fi-
Epb. 4- cut fcriptum elhQui multumhabuit, non abunda
S.Tlief- uit:&qui modicum,non minorauit, & ad Ephefi-
3- osfcribensait.Quifurabatur,iaro nonfuretur,ma
gis autem laboret operando manibus, quod bona
eft,vthabeat vnde tribuat neceffitatem patient!.
Idem & Theffalonicenfibus iubet laborare mani¬
bus^ operam dare vt abundent, tanq decretum il
lis ftatuens,vt quinolitoperan',nonmanducet:fe-
cusauteagentibus cfimunione fideliu prarcipiens
i.Ti.2.5 fubtrabendam-atquein epiftolaadTimotheu co-
demnat eos,qui mendicitatis qmeftu arbitrátur pie
tatem. Ipfa etiam canónica pontificum decreta,lb
lisiliispauperib9erogandas eleemofynasdecernut
qui laborare non poíTunt : quofcunque alios illas
accipientes, inter prasdones, fures, latrones & fà-
t>ë mendicitate.
t5s* criîegos connumerantes itaq; autonbus doçetrur
®nl non tam paupertati c o nd o len d u m,qu am mendici
®!N tatem ipfam deteftádam. Artes vero quas pro ex-
uit® plendo œelidicitàtisquafiu excogitariint ,ab oí- Artes
bus execrand« fünt,dum malunt ante teinpiorum medici
gtlife. fores in humanç naturf iniuriam,& contra diuinl tatisde
*ît legem letale frigus,dentin ftridores,vrentes,aflús, teftldf.»
"W ingentelcgcruciatus,vtvixmortemipfam exclu-
împto dant,fpontaneç perpeti,quam in xenodochijspau
« perum ftipe contenti degere,8t malisfuis mederi.
gt¡¿ Quodq; magis execrandum eft, inter h«ec malorum
tormenta infuper blafphemi,maIedicï,contume-
MtÇî lioii,temuIenti,deierantes,nônunq autemfimula-
te orantes,facra oía aut negligentes) aut contenue
M tes,ne Chriftum quidem vllà veneratione coletes,
indus vt fpeâantibus nö CHRISTI martyru prgfeferât
ajtè imaginem,fedinfernalium manium damnatoriiq;
coït: reprçfenténtçruciatus.Eft aliud mendícantium fee
leftiffimum genus minime miferädum,eorum vide ^
dire licet,qui£fco farina cruore,tabe fuper incruftatis ,c*
vulneribus,& fuperindudisftigmatibusjfele totosVa
vlcerofoscancerpfqipingut,alijalijsconfidismor^ui:atu
me bisjvarijs prçftigijs,fpeâàtibus.fe miferabiles men-
Jttt® tiuntur.Suntaîijquiyptprum 8ç peregrinationum
ufc prçtextu prouincias obambulant,laborem ex indu
ftria fugiëtes,ptiofa paupertate oftiatlm mendièà
. tes,atq; ij interim ne cum regíbus quidemvitá fuam
l commutare yplint,triodo ilb's liberum eft quo Iibet
fe & yeíipt vagari,quodçûcç collibitueft fa.çere beljo
|(j; & pace,vbiq; tuti ab exa&ionibus, a publicis one -
j ribus,a feruítutibus,a céfuris c¡uibb9,vndíq; & vbi-
,r que liberi,nec pro fraudibus,dolis,impofturis,fur-
DE MENDICIT ATE.
tis,iniurijsin ius vocat i,8t velut dijs facris ab oibtjg
ihoffenlhatquetamen ex illorumordine non mi¬
nima nafcitur pernicies,ingentiaque prodeuntfa-
cinora,dum prgtextu mendícitatis ciuitatum & p-
uinciarum explorant fecreta,dum fraudibus&do
lis exercitati hoftiles deferut referuntque tabellas,
& oím proditionum genera inftruíti. Abijs nonnü
quam inceníg vrbes,quod proximis annis tpfa Gal
lia atque v'rbs Tritenfis experta eft, nonnunquam
ab ijs corrupts aque, infeftç fruges, venenata pabu
Ia,& feminata pefte ingens hominum ftragesfafta
eft.His admunerandgfunt gentes ille,qnasCynga-
nos vocant:
Quas aliena iuuant,proprijs habitare moleftum,
Faftidit patrium non nifi nofíe folum.
Hieaim ex regione ínter AEgyptú & AEthiopiá
oriundi degenere Chus filij Cham fiIi)Noe,adhuc
vfq; progenitorismalediäionemluunt,pervniuer
fum orbetn vagantes,extra ciuitates in agris,in tri-
uiistentoria erigëtes,latrocinios,& furtis,deceptio
nib;is,& permutationibus, atque ex chiromantica
diuinationeobleítantes homines, ijsfraudibusvi-
étum mendicant. Volaterranushos Vxíos efle pu•
tatPerfidis populos fecutns Scilarem , qui Con-
ftantinopolitanam lcripfit hiftorianv.hic eniro di-
cit Michaelem Traulum Imperatore ex vaticinio
Vxij Vxiorum adeptum fuifteimperium, qua; fefla per
Mefiam atque Europamfparfa,paflím omnibus fu
tura praidicebat.Polydorus AíTyrios atque Cilices
affirmât. Iam vero ha:c valide mendícitatis lues,nó
inter prophanos modos & extremg fecis vihffimos
' nebulones hofpitatur,fcd etfam in religionem, in
DE MENDICITATE.
ll* monachorum & facerdotum vfque ordinem con-
fcendit.Hic ¿lie fratruinmonachorum,cjterorûq; Medici
quçftuariorumfeôtf natg funt,e quorum numero tas mo-
■ltai>S¡ funt,quimaléficareligionisfpecie,diuoríí(ytaiút) nacho-
a-' relxqas circunferentes,autinfidiofafanditate pie- rum
k tatem prçfe rerentes,cum multisconfiftorum mi-
Asii: raculorum,appendícibus,diuorum irascomminá-
tes,indulgentias & difpenfationes pollicentes, elee
molynarum prçtextu venantur diuitias: atquc pro
Wi; uiticiasperagrantes,abincautisrufticis, ac crcdu-
litijt; lis mulierculis fuperftitioff attonitis,ouem , agnu,
;,qoasCr hœdum,vitulum,porcum,pernas, vinum, oleum,
butyrum,triticum,legumina,lac,cafeos,oua,galli-
ittiiÜ nas,lanam,linum,etiam pecunias corradentes, vni
Inn. uerfam regionem deprredantur, ac onufti opimis
& AE¿ fpolijs,domumredeunt,vbi a fuis magno omnium
Sb'iNoü applaufuaccipiütur,collaudäturcj,q>fimplici pie
bi pijfq; mulierculistam religiofç impofuerunt,pu
ijajyr tantq; per huiufmodi mendicitatis artes,infign elq;
x::;i j;: fraudum verfutias,fefe deo atque Tandis gratiffima
siœ offsrre facrificia, quoties ad iftum modum onufti
;jiirnä prçda,magno populi difpendio ac reipublicç detri
yjjjfl mento,fui famulitij fatellites faginent otiofos ipfa
¡m ™(i mifericordiç opera,quorum prçtextutantadona-
ría ¿Iiis conferantur,pçnitus poft habentes,négligé
s.¡, tes,& contemnentcs. Lufitolimiftorum fabulam
¡ji Apuleiusinfuo afino de facerdotibus dee Syria:.
:^„L Accedñt iftis multç admodu ex fratrum mendican
' |j tium,atquebeguardorfi(vt vocät)numero,qui po-
'L ftergata profcffionu fuarum fan&imonia quasftum
Ie'.cum pietate comutarunt, aefinon in aliud religio
nem profeffi fint,cj vt fub paupertatis titulo liceat
e 'ö O )
£)È MENDICITATE
illis impudenti mendicitate quocfiq; peruolare, &
perfricata frote importuna hypocrifi vndiq; pecu¬
nias corradere,nullius quf ftus pudere,ac infini fy-
eophantiain choro,in foro,in remplis,i fcholis,in
aulis,in palatini publicis 8i priuatis colloquijs,in
eonfefiïonibusjin difputationibus,in concionibus,
e fubfelijs,e cathedris,e pulpitis, e fuggeilis impu-
dentif fuf arcibus fpargereinvulgus,indulgentia-
rum mercedes vendere,lua benefacta emetiri céré¬
monies,Si a mercatohbus,vfurari")s, & a nobilibus
prgdonibus,male partorú pra:dam extorquere,& a
craffis ciuibus,Si ido<âablebecula,fuperftitiofifq;
aniculisemungerenummos,ac ferpentis exemplo
ftultas mulierculas primum allicére,& per illasfibi
aditum parare ad fallendos viros,qui cum affeítata
veftiû vilitate oftentant paupertaté, Si vociferado
prçdicàt fpernendá pecunia, fugiendá ambitioné,
ipfi nihil magis curant,cj vt plurimú pecunia: pofíi
deant:atq; ob id cauff mare& aridam circumeunt,
omnium domus Si tabernas pénétrât,nec facta ni-
fi pro mercede miniftrát,eleemofynasíi| tytannicj
tanquátributum poftulant omnium njegotijsfemi
fcét, compingunt matrimonia male coherentia,ia
teruírtuntteftamenta,componunt lftes, réformât
facras virgin es,fed omnia hçc non nififuo cotripé
dio. hf funt artes fratricç,q uibus pleriq; illorum in
tantam excreuerûr aijtoritatem,vt tiroori fint ipiis
pontificibusSi monarchfs,diuitiafc|; plufquS raer-
catorn m opes,ac principu thefauros congefferint,
& multisaureorum millibus,mittras& capellamet
cari fintjfummumq; pontificatum ingentibus pecu
nijsambierint. Tanta potest religiofa illa mendici
DE MENDICITATE.
ili;; i tas.Cumq; ingentes poffideát pecunias, pl«riqg in-
¡¡^ terim fe veram paupertatem,& plufquá euangeli-
infmi! cam perfectionem prxftare oflentant, fi hâc nudis
[diolï digitis non contreààt,fe habeát fuum Iudam, qui
ut, illorü gerat loarlos. & rationesreddat.Lntercadi-
ícjt¿ cere aufi,fient Petrus & Iohannes,argentum& au- Aílují
rum non eft mecum. Quod fi hicn5 mentirentur,
^ & fidelcs fit fermo illorñ .haber ent etfam iusdicen
Kt^ dr.Surge & ambula.Et cum beato patre Francifco
j [8¡ a pecunijs pariter & vitijs nudato imperarent crea
" turfs,& obedirent,aqnam in vinum cöuerteret, flu
V' mina ficcis pedibus tranfirent,rápidos lupos man-
œ fuetosredderent,hynind¿nü.garritúfoloiuflu cö-
, - pefcerent,falconemveIutigallum excitatore red
" H derent,igni prçciperent,& multa eius generis,cue
' fanâusillç vir miracula fecit, peragerétrfed no fa-
ciunthfc omnes quidicunt: Domine, domine : &
velutStoicç fimiçcxterinsdûtaxat Chrifti &Fran.
F™ cílciinfignia & veftesgerunt, volutatem autem &
Wl'' teftamentfi iUorum no obferuant. Seripferunt co
i. " traiftos quondam Richardus epifeopus Armacha
nus,& Malleolus pr«pofitus T igurinus, & I ohan-
"f' nés epifeopus Camotenfis,& plçrique alij cômemi
iobî uerunt:quorumfcripta tolerabiliora forent,fi no
adeoreligiofam banc mendioitatem,fed illius abu
^1 fum duntaxat damnaiïent. Verum de bis modo fa
rrçib tisfit,vt ad vlteriora progrediamur.
i*'1; ^Dececonomia in genere. Cap.LXVI cecor.o
pliff; Vbreipublicaradminiftratione continetur ni]a.
ici"?® S enamceconomia, qpç eft domeftica qua- Species
Seif® dam refpublica,& nó nifi monarch« qua;- cecor.o
«tA dam priuata,fedeiusfpcciespluresfunt Nam du«
jill^ O rij
I
T
DE OECoNoNoMI A IN GENERE. ^
dam regia,fine aulica:aliafatrapica,fiue caftréfis:
rurfus alia publica,feu communitatis,fiue conuen-
tualis,fiue lodalitia:alia deniq; priuata, feu mona
ftica. Hic itaq; docet quomodo vxor,filij,affines,
familia,féruiregendi funt:quomodotuenda am -
pliandaque domus ac poíTeffio,vnde fumptus cor-
radendi.Priterea quicquid eft aftutíi deprouen-
tibus, moneta,portori)s,ve£l¿galibus,decimis,vfu-
rijs,fcenonbus,monopolios,8t quicquid efteompa
randi lucri Sí veftigalis nouarum artium & inuen-
tionum. Infuper quoquedefodal¿tijs,fcederibus,li
tibus,8í bello,quf omnia cumnecmodura habeát
necregulanijidcirco anómala dicuntur.Quocirca
ceconomia nec vere ars ñeque feiétia dici pót, fed
quídam ex hominumopinione, vfu,confuetud¿-
ne,prudétia,feu ctiam aftutia,conftans domeftica
difciplía,ad quafellularia opificia,& artes mecha
iiicf omnesreferútur,que in lino,lana,ligno,ferro
çre,metallifque varijsc5fiftút:feruiles quoqueob
fecúdationes,t5forú,balneatoru,cauponú,&mnl-
tiplicesviâusacquirendij&rem priuatam amplifi
candi form?• quç nec ad prçfidendi pertinét auto-
ritatem.necreipublicçregiminivfquequaq,-c5du-
cunt,nihil diuinü,nihil liberale,nihil heroicú fpe
culates,quoru tátf funt,vt numerari nequeát,& hç
omnes qnide feruiles funtq>íerf cj etiñ funt cogna-
tis quibuldâ vitijs infames,ficut aurigf, nauta;, cau-
pones loquacitatis vitio infames habetur, quiaía-
bulis gaudent,& rumores fpargñt:fimiliter & ton-
fores,Stbalncatores,8c paftores:namhos Midifa-
bula,8í Scylle Athenas,obfidentis hiftoria,illosve
ro Batti fabella infames fecerút. Sic etiá cantores
M
DE OECONOMIA IN GENERE.
&tibicines,&citharœdihomines mercenarij, qui
in couiuijs in aliorií obleítametú mufica inftrumé
ta fonant,infames fiint, fed nautaru vita omnium,
cum infeliciffima,tum peffima,quorú habitatio in
ftar careen's eft,vi<äus afperrimus,idem & immun
difftmus,indumenta fpurca,& rerum omnium in-
commoditas,perpetuu exilium,femper vagi,pro-
fugi nefcii quietis,femper ventorum rabiç,incertis
vndis iaftati.gftus, frigoris,imbrium fulgurum, fa-
mis, fttis,lqualoris femper obnoxii. Accedunt ad
hec Scylle,Charibdes,Syrtes, Simplegades, tot in-
fefta maris pericula, prgterca tepeftates,quibusni
hil eft triftius & horribiIius,& cum his omnib9pht
ribufquealiismaliscontinuum yitatdilcrimen. Cñ
eg nautçhominú omnium fint infelicifhmi,funt ft
mus omnium mortalium fceleftifiimi. Sed inter tí
multasmechanicas artes, mercatura, agricultura,,
militia,medicina,caufidica potiores partes tenet,
de quibusinferius per ordinem dicemus. Sedprius
generalia ceconomig fundamenta ddcutiamus.
De œconomia priuata.
Caput LXVII.
Riuatç œconomia; vis tota in coniugioeft, Priuata
P vndeMetellusNumidicus cenlor, cum po~ cccono
pulum Romanum ad matrimonia capeflen mía.
«»fTpfinqnir)omngt ^3 t^nJpftia careremus: fed quo
niá ita natura «radidiyt "t cñ illisfattscömode,
nraftn" íIHt ■"M™ v'"' poffit. falnti perpetúe Sine v-
rat AulusGelIi9,Neq;enim fine vxore vlladomus musde-
aut res dorn eftica ftare & durare pot,na fine vxore fetta eft
O iiii
[L I
DE oECoNfoMlA PR1VATA
nec extendi progenies,nec vocati hf res, nec appel
n larl hçreditas,nec elfe propinqui,necfamilia, nec
paterfamilias dici poteft,Qnivxoré non habet,do
L',^> mum non habet,quia domum n5 figit : & fi habet,
tore moraturineavtperegrinusindiuerforio:quivxo
rem non habet,etiam fi locuplctiífimusfit, nihil fe
re habet quod fuú fit,quia nö habet cu i poffit relí-
quere,nec cui cófidere,omnia fuá patét ínfidijs,fu
rantur ilium ferui,defraudát focij,contemnñt vici
ni,negl¿güt amici,ínfid¡átur propíqühfilij fí quos
habet extra coniugiú,funtfibi ¿gnominif, necjno
men familif ,neq; auarñ imagines,neq; opes fuasve
tantibus legibus ilhs relíquere poteft : ipfgq; fimul
ab omnibuspublicismuneribus, &honoribus le-
gifiatoru omnium confenfu propulfus eft. Ñeque
enim dignus eft regere ciuitatem, qui domü rege-
re n5didicit,nec gubernarerempublicam,qiiitem
priuatam & familiärem nunquá cognouit, qug eft
illi'us veriffimum exéplar & imago .Nouerát hoc
Gra:ci,quicumPhilippnsMacedo diffidentes eos
pacareftuderet,& LeontinusGorgiasdeGrgcorú
cócordia libi ú recitaíTet in olympia,v ttúcjrefpué
tes irriferût,q> alios concordare ftuderent,qui do-
mi fuá: nullam concordiam ftabilire poflent. Erat
enim Phfiippo domi diffidetesfíiius & vxor,Gör¬
zig autem vxor & ancilla : quorü ergo prgfumpta
prudentia & autoritas domefticas rixás fedare nó
poterat,nec illos exteriores d;fcordiasíapiererpof
le compojaere putabánt.Quj igitur cíuítati &rei-
publicg prgficitur, nifi feipfum & domüfuáréque
priuatam regere fciat,isplanç inaufpicato prgfíci
tur.Deníque life vftîcus vítg ftatus eft, in quo ho-
DE OECOÑOMIA PRIVAYA: , , 9
mo in diligenda vxore,çducandis liberis, & régèh
da familia tuédis rébus,gubernádo domícilo, pro 7™ ¿r'"*'
paganda progenif,vit5 omnium dücere poteft fçli
ciffimáñn qua fi quid cadar oneris & laboris(cadñt
autempermulta,ñeque vero vita vllaíiia crucé ca. » —■*»# I
ret)certe hoc vnicú illud onus leue,& fuaue iHguin*
eíl,quod in coniugio eft,fi modotalesfint coniti-
ges,quosnonauarítta,nonfaftus, non dolus, non,
fraus,noniníanalib do,feddeus ¿pie cóiunxerit,
vt relinquat homo patré,& matre, & filios, & fra-
tres,8c affines,& adhfreat vxorifug, cuius amor o-
mniú aliorudileâionëfuperare debet. Sic ,
vidensexcidendu Ilium nonparétum,non fratrú¿^/'*''J^j''
non fuijpfiusfolicitudinc angitut, qua ntum ¿ha- r^t
rf coniugis.Sic enim ait apud Hoiheriiffi: r
Haudfquideiudubitoquin cocidet Ilium ingerís.
Et PriamusPriamiq; ruet plebs armipotentis,
Sed mihinec populi, nec charç cüra parentis'.
Ñ ec Priami regis tantum prç cordia rodít.
Ñ ec germanorum,quamúis multiq; probiij
Enfefub hoftili vitas in puluére ponehtj
Quam me cura tui rnniiív chaciffima vrvaf;
Fateor peruerfas nuptias multas comitari angrí- Nupti-
ftiás,8c mala multa,cuiufmodi quondam recéfuit 35 Puer
Socrates, perpetué fólicitudiném,excruciantSze- ^as Ç°~
lotypiatp cótextum quçrelarum, exprobratíónem niitátur
dofis,graue affinium fuperciliumaliéni mafrimo mu'ta
ni)fubfenfuras,variosfumptus,incértosliberoru ma^a-
euentus,n5riunquám orbitatés, interitum generis,
hçresalieniis,& dolores irinuméruadde nullá vxo
riseleítionem fed qualifcunq; eueuerit habenda,
fiiucunda,fiílulta,fi pcruérfis moribus, fi fu gba, fi
DE OECoNoMïA PRIVA TA'.
fordida,fideformis,fiimpudica,quodcûq; vitij eft
poil nuptias difcitur,vix aut niinq emédatur. Sut
Peruer- peruerfarumnnptiarum no módica exépla.Marc9
farñ nu Cato Cenforius,ftate lu a Romang reipublicg faci
ptiarû le princeps,& qui bello & pace paré vix habebat,
exépla.' cumiam fenex Salomi cuiufdam viri inopis & ob-
fcuri ñliam adolefcentulam duxiíTet vxorem, illa
fefe contumaciter gerente, domilug omni autori-
tate carebat. Tiberius cum I uliam Auguíti filia ma
nifeílis adulterijsinfamé haberet vxorem, eamq;
nec caíligare,nec deferre,nec repudiare, nec reti¬
ñere auderet,Rhodum fecederenon finefamgig-
nominia vititqs periculo coaüus eft. M. Antonius
philofophus,Antonijpii filia Fauftina in vxorem
accepta,adulteramillam,ne de dote .& imperio in
certamen veniret,retiñere coaftus eft. Verum om¬
nia hxc incommoda non tarn vxorñ q maritorum
culpa pnpninnf nnlliser|im niíi malismaritisvxor
rñnngfrefolet improba. De ijs ita philoíophatUS
eft Varro apudGellium,inquiens, Vxorisvitium
Mala fi auttollendum,aut ferenda eft,qui enimtollit,hác
Horum fibi commodioré prçftat,qui fert,ipfefefemelioré
çduca - redditjDeijsindeclamationenoftra defacramen
tJO> to matrimonii latius locutifumus.Iam vero&fili-
orum gducatio non omnibus reite cedit, quorum
s plurimimaleaudientesjvelrebellesparétibus, ali>
eifdem etiam infefti,alij infani & vecordes contin
gunt,alij hebetes & craffi,alij per vitiorum omni¬
um prçcipitia vitam agunt,& patrimonia Iuxu,li¬
bídine,& alia euertunt,alij parricidg, quales Alc-
meon & Oreftes& P. Malleolas, qui matrem oc-
ciderunt.Ipfe etiam Artaxerxes Mncmon,fufce-
DE OECONOMIA PRIVATA:
ptiscentum& cjuindecimliberis, tnagnameoram
partem illiinfidias parëtede medio fuftulit.Quo-
circa non infcite Euripedes ait: Etnofter Bernar-
dus alTumpiît boautn effe in cognitutn, carere libe
HMírlpfeetiá Auguftusfeliciffimus imperatorpro-
pter filiam & neptem fjpe Homericum verficulum
exclamare coa&us eft:
Coniiige&on dufta natisvtinam caruilfem^
Deferuisetiam ait Euripedes: Domi nuTIus maior SerufJ
inimicus,neq;peior,nec[; inutiliorferuo.EtDemo
critusinquit:SeruusneceiTariapoireffio,non auté
dulcis.EtPetrarchaaIicubifcripiît:Sciebammecu Petrar-
canibus viuere,verum venatoreme{Te,nifi admo- cha.
nitusnefciebam.Serui vocantur canes,funtmorda
ces,funtguloiï,funtlatratores. Plautusin Pfeudo- Plautus?
lo naturas eorumijs verbis cxprimit:Plagigera ha
minum genera,quorum haüd quicquamin men-
tem venit vt reite faciant, at cum eft occafio data,
tene,clupe,rape:hoc eft eorum opus,vtmuuelislu
pos apud oues relinquere,quam hosdomi cuftodes
EtLucianusinPalinuroait, Seruorü in dominos
Temper p rompta malediâa,furta,impofitiones, fu
ga,arrogátia,negligétia,temulentia,edacitas,fom
nolëtia,tarditas,ignauia.Hinciaâatumilludpro-
uerbjum: Tnfid£drirrnlir>ftp<hahrmm; qnotffr- Pl'OUer-
uosvSednos illosfepenontamhabemus hoftes,q bium.
facimus,cum in illosfuperbi,auari,c5tumeliofi, Se
crudeles fumus, & domi induimusánimos tyran-
norum,8c non quantum décet, fed quantum lubet
exercere volumen feruos. De ijsija loquitur Stro
philusferuusapudPlautum in A ulularía.
Inique domini feruis vtuntur fuis,
i tH'I 'Hrt'ií S
DE OECoN OMIA PRI V A T Àv
Etferuiiniquedominis nunc parent fuis.
Sic fit neutrobi,quod fieriiuftum foret;
Pœnum,popinas,celias,promptuarias
i Occludunt mille clauibus parci fenes,
i Quf vix legitimis concedí natis volant;
Sertufuraces,vcrfipelles,callidi,
Occlula fibi mille clauibus relerant.
F urtimq; raptant,confumunt,ligurlunt;
Centena nunquam furta diíturi cruce.
Sic feruitutem v lcifcuntur ferui mali,
Rifu,iocifque:fic ergo concIudo,quod
T Seruosfideles liberalitas fa cit.
. Multf refpublice olim aTeruis ingentia mala-per-
SealtK) peíPjfmí^teftántur id feruilia bella a multis hifto
nesaler nc¡s<lefcr¿pta:fed Volfinéfiúvrbsopuléta diuitijs
U1S,1 ornatamoribus&legibusolimferuorum infolea
I1 tía; miferabilefpedaculum prçbuit-.quç vbi cúfer
uis Iaxis frenis familiarius egiíTet, nonnunquaetií
confilijs admifiíTet,t andern lenatorum admodutn
pauci ordinetn intrare aufí, mox vniuerfarn Rem
publicám occupaueruntjtcílamenta ad arbitrium
fuumfcriBíiufTeruntjConuiuia ccttufcpingenuora
fieri vctabant,ducebant filias dominorüimpoftre-
mo lege fanxeruntjVt ífupra fuá in viduis pariter
atque in Uuptis impunita eíTent,ac ne qua virgo iœ
gçnuonnberet, cuius caftitatcm non antealiquis
de numero ipforum delibaífet: fie opulentiffimâ
vrbs.& quf caput cariç habebatur, ob nimiam i«
feruos indul'gentiam clementiamque,in profun¬
da inluriaru &fnrpitlidínisdccidit. Sublataením
feruorü difcipliná (vtiiiqutt Ariftotelés in poiiti-
cis orationibus) domini in infídias veniunt, fiçut
i
DE OECONOMIA REGIA.'
Hilotç in Lacedfmonios,Sí Prçnefte înTheflalos
fecerunt.
^[Deœconomia regia fiue aulica.
Caput. L X V111.
Vpereft vt regia œconomiam,hoc eft,au-
S licábreuiterexplicem9. Eft igitur reuera
aula nil aliud quá collegiú gigátú,hoc eft,
nobilium famoforumque nebulonum eonilentus, Regfa
theathrumq; peflimorum fatellitnm,morun:)Cp cor œcono
ruptilïîmorum fchola,& execrabilium íceleru afy mia.
lunrvbi fuperbia,faftus,tumor,rapacitas,libido,lu
xusjliuor,ira,crápula, violentia,impietas, malitía,
perfidia,dolus,malignitas,crudelitas,&quçcunqua
vfpiamfuntvitia,morefquecorrupti£ïïmihabitIt,
: imperant,atque regnanttvbiftupra, raptus, adulte
ria,fornicatxonespriçipum&nobilium ludi funti
ibietiam principum regumquematres nonnun-
quam filíorum lenf íunt,ibi ícelerum omniú pro-
eellevrtutumq; omnium tenarrabile naufragio t
probus quifcp illic opprimitut,peflimus quífq; pro
uchitur,fimplicesirridentur,lufti perfcquuntur,au
• daces & impudentes eriguatur . Solí illic profpe-
rantur adulatones,rufürrones,detraáores, renúcia
tores,calumniatores,fycaphantg.pfeudoli,famici-
dç>fupplantatores,inuentoresmalorum,ca:ten'que
tempeftatiim populi,quibus peruerfiffima quseque
¿facinora inprofeflb funfcquorum vita omnis tur-
píffima,quicquid vfpiam eft teterrimarura beluarú
peruerfitatis,tpta h*c & omnis in aulicum gregé,
.quafí in vnum corpus confluxiíTevidetur: illic fe-
rocitas leonisdf uitia tigridis,truculentia vrfi,teme
ritas apri,fu¡?bia equi,rapacitas lupi, obftinatio vi
DE OECONOM IA REGIA.
tuli,fraudulentia vulpis,verfutia chameleontis, va
rietas pardi,mordacitas canis,defperatio elcphátis
vindicta cameli,timiditas leporis,petulantia hirci,
immundicia fuis,fatuitas pecudis, ilollditas afini,
fcurrilitas ûmix ibi furètes Centauri,ibiperniciofç
Chimerf,ib| infanientes Satyri,ibi feeds Harpiar,
ibi improbe Syrenes,Scylleq; biformesúbi horren
di ílrutiones,ibi voraces griphi, auidicç dracones,
& quicquidfataliummonílrorú,infelícifq; portéti
vfpiamilupetcoacla natura,illic habitat atq; vifi-
Anla ci tunlbiomnevirtutû genus fu os patitur carnîfices
uitatib9 atq; tyrannos infumma aut nequitis,militis ,im-
exitia- pietatiinfiílendu aut aula cedendum.Non impune
lis. • licet,nificufatisexeataula,quivultelTepius.Nul¬
lum ciuitatibus exitialius malû contingere potefl,
g potentis principis aula.Hf c vbi mouetur,tanqul
■ cometes malorii omnium prçnuntia,ac veluti con
tagiofiflîma peilis,quocunq; applicatperniciofiflî
mam clademfecumfcrt: vndecunq; migrât, infa-
nabilia,velutieorii quos rabiduscanis momorde-
r!t,rclinquit veneni fui veíligia.Comitaturilia per
petua rerú caritas,dum quifq; exea lucru captare
nititur,exaudo rerum prftlo,quod nunquápoítea
remitti poteíl magno detrimeto.Comitatur & lu -
xus cibariorum,quo introduits peregrinis fpulís,
populus ipfe patrios faítidire incipit, paffim<$ po-
pinf 8c gulf indulgens, res fuas turpiter abfumit»
Comitatur & failus, quem dum dues mulierefque
imitariconantur,8cfinguledom9 difpofitionisfuae
formulam habitumq,- inde mutuátur,omnia fuá in
veil es 8c pompam profundunt.Sequitur corruptio
tnorum,introductispefhmis vitijs, perníciofiffimñ
DE OECONOMIA REGIA?
malum.Iàm vero recedens e ciuitate aula,heu qui
fcedam cauda poftferelinquit,hi adulteraras c5pe
riut vxores,illi ftupratas,8i vel abdudas in fcorta fî
lias,alijfupplátatosfilios,alij corruptos feruos &
anciUas.Quid multaifit lud? ingés,totaq; ciuitatis
faciès imutata fada eft,fícutfacies meretricis. Scio
ego famofam Galliarú vrbé ea caufa iïc guerfam,vt
vix aliqua it>i matrona púdica fit,vix filiç nubät vir
gines,quin&Palatinúfcortü fuiffefummi hono- .
ris eft,& feniores matron? iuniorum len? funt:eaqg
tutpitudo û c inualuit,vt nullus verecundia loc^fit,
vix maritis ipfís vxorú meretricatus cura eft,modo
vtait Abraham ad Sarram,bene fit illis propter il- ^en,13ï
las viuantq; laute obgratiam illarum.
nobilibus aulicis.
Caput. LXIX.
Vlicuspopul^duplexeihPrioresparteste ....
A nent fatrap?,nobi]es inquam illi Thrafo-
nes,quifaftu,luxu,Sípopainfaniunt,in- not5liUi
duti purpura ge byíTo,& opere plumario , veftibus
deaurafis,& circundatis varietate,quibus
Scorta placent,fradi,curnicy e corpore greflus.
Et laxi crines,& tot nona nomina veftis.
Hi vires oés in Venerem frangunt,tum illorum in-
geniofa gula eft Sí guftus,per oía cultú qugrñt epu
lantur fplendide,dát & accipiüt cóuíuia.Inter hos
laudi plerücj; ducitur,fi illuftricöuiuioficfua pro-
digant femel,vt trimeftri toto Impudéter méfes ci r
cumeant alienas. Ad iftos vndicg confluunt cytha -
rcedi,tibicines, & omne genus muficoru, mimi, hi
ftriones,parafitç.meretrices,Ienones,faltatores,ve
natores,& huiufmodi prodigia hominum,aliíturc¡j
■ua*
DE NOBILÍBVS AVLICIS;
canes,çqui,Iupïceruarjj,accipitres,cçterçcj arm at g
aues,fimi£,& pfittaci,8tfiqua monftrafunt acna-
¡ turf probra,vrfi,Leones,leopardi,tigrides.Collo-
quiaeoru merfnug£, & otioff fabulf obtre&ant,
deferunt,effutiunt,mentiuntur,ac vera fallís com-
Aulicö mifcentjhidecanlbus,de venatibus,de fylui am-
rucollo bitUjde ambageluftrorum,de venationum euenti-
1UIa bus multa fabulanturtllli de çquis,de militia,ßcfor
titer ab le faftis multa men tiuntur . Sedadeft qui
inuideat acmulus, aliorum fermones obftrependo
difcutiat, alias inferendo nugas, & qui fibi putet
laudem gignere,fua infolenter narrabit fafcinora:
hunc alius fipe demendacio çonuincit, & varijs
fcommantibus explodit,Ynde totum tunc conui'uij
colloquium frequenter in Iram & contumelia dé¬
finit,& velutin cenrauroróconuiuijs Bacchi mu¬
ñera non cefiant,donee ei jeiant fanguinem. Ita &
in iftorumaulicorumconuiuijs fipe hofpitesre-
deunt cum cicatricibus,ac fihoc fdicto inuitativi-
deantur.
Quod,fupereft,liti benegeftis corpora rebus,
Procúrate viri,& pugnam fperate parati.
Proinde vero fummaiftorumdifciplina eft obfer-
tiare témpora principum,ne quid intempeftiue ll-
r". lisingerant,eaquenonabaftris,acilis,abephi-
P ina* meridibus captant,fed a vino,a prandio,a côuluio,
a venatione^ab accubitu,dum exhilaratus eft prin
ceps,&ypluptatis alicuius compos, &quos alios
molles aditus,& témpora norunt : tunc nouitatum
rumufculos primó afpcrgunt,quibus principis au-
res titillant:deinde paulatim ad ea qui cupiút pro
ariftote cedunt,infcriptó a natura fua habentes Ariftotelis
L
■—
DE NOBILIBVS AVLICIS.
ad Califthenem difcipulum concilium hortatis:vt lis coll-
cum rege aut nunêj aut iucúdilfimeloqueretur,quo liu auli
Xapud regias aures,vel filentio tutior, vel fermo- cum
ne eftefacceptior.Qr¡od iîtunc cuiuis illorum prí
ceps aut rex arriferit,& ad id quod loqtur annuat,
fi gratum quid quod dixerit aut fecerit, fi jlli quid
crediderit,fi ilium confabulatorem fecum fecreto
abduxerit, atq; alijs non ita prefecto magnus, tunc
eritillein oculishominum ,iamq; omnia audebit,
mordebit omnes,ridebit omnes, floccipendet om-
nes,detrahet clanculum,reprehender palam loque
turgrandia,nibilnon audebit, quo metuanteum
omnes:conculcabit inferiores,contemnet pares, fu
perioresdedignabitur,honorem &ad orationem
exiget,etiam percontumeliam,totustumet,& efier
tur,& potentiam adfe&at.
Libertas fcelerum eft virtus,St fumma poteftas.
Quifqsilli non arridet, non applaudit,etiá cum
malefecerit,ilico reus eft:nam aut fortunç eiusin-
uidere,aut officio elusnon deferre iudicabitur,ne-
cp ij tunc folum paribus inferioribufq; infefti funt,
fed & principibusipfisfuisfçpe perniciofiffimi,qui
busfeuerltatis,prudentiç,correptionis,& confilio-
rum imagine perditiffime adulantur,& in nefanda
fcelera fçpiffime impellunt: quemadmodum apud
Lucanum Curio inftigat Cçfarem.
Quid tarn lenta tuastenuit potentia vires
Conquerimur,deerat ne tibi fidutia noftri?
Dum manethiccalidusfpirantia corpora fanguis,
Et dum pila valent fortes torquere lacerti,
Deoenerem patiere togam regnumque fenatus?
Similes Alexander Magnus habuitinftigatores,qui
P
II
I
1
DE PLEBEIS AVLICIS.
illum fuapte natura infanientem magis magifq; in
bella & cçdes incenderet.Tales habuit & Roboam
Salqmonis filius confultores,taies habent& noftri
feculi principes,qui morem gerentes illorum cupi
ditatib9,illisadoéfcelusparc-thortanturc£ aut fie
diffuadentjvt fortius impellant,dum rónes fuas tä
futiles & infirmas opponunt,vt fie fe cóuiüospaffí
credulorum principum cbfirmenter'roré-.vtrobiq;
fie decipientes,vt no poffint argui, fed de proditio
nis perfidia infuper gratia mereantur.Tales hodie
habet Gallorû Rex Francifcus ad mala confilia ni-
mium prôptos,qui illum côtra Cefar'em in oëmp-
fidiamac tyrannidem libenterimpellerent, atque
ij interim optimihabentur atquefideles.Hçcdeno
bilibus aulicishaitenus,quorum qui vnum offende
ritjomnium ceterorum reus eft.
{©/De plebeisaulicis,
Caput. L X X,
Fucata. Vnt adhucquidem plebeiaulicihoieslm-
Aulici S probi animi,qui nulli invita prçeflelciût,
plebei ^ ip'' fubieâioe cSrinua gaudet,ij circû-
euntno'oilium domos,illifq; parafitantur,méfis vi-
uentesalienis.Etbonafumma putantaliena viue-
Iuuena re ql,adra.Omnibus idcirco obfequuntur,omnibus
lislaty- adulantur,omnibus parafitantur,8c omnibus om-
ra.v. n,a fiereftudent, plures:q Protheus fpecies men-
tienteis.atque in plures formas fefe vertentes, quo
potentiorum fauorem fibi concilient,conuiuarum
fermones explorare ftudent, vt habeant quod re-
nuncient: diffidentium autem fecretis rumufeulis
vulpina aftutia inquirunt,eofdemqí nunc ad ami-
cos,nunc adinímicosperferunt,vtriiquefe gratos
DE PLEBEIS A;VLICIS:
: prebctes,dum funt vtrifq; perfidi,eoq$ magis pro-
®;: ditionibus idonei,quo ob imaginé fimplicitatisnu
nushabeáturfufpedi. Quüq}nullñfacinusfcele-
®tç rati? habeatur q proditio,nullum tamé addiuitias
îj'i & dignitates in aula cóparádas vtiliusaccôpendio
fius,ipfifq5 aulicis,etiá regibus accepté gratiiqj ma
IJ1 gis-.adherét itaq} nobiliû liminibus,8t cçtcra.Scire
ötif volútfecretadomus,atq3indetimeri.Quodfífe- hmena
lífiK m el fiierint turpitudinlsaut proditionis alicui9 co faty~
fei),iam euaferút,iam caput extulcrut. Na: Charus ra 5-
MÜi erit Verri,q Verretepore quouis Accufarepoteft. Sat7ra
liiK Iam familiaritas imo necelfitudo qu^dá nobiliom eadem.
M,: cotraäa eft,quafretiad eaqusdeiíderátfacile ac-
sfc cedñt.Primu itaq3 querut vtin matricula aulicoru
¡me infcribátur,idq} illis vel fine ftipéd:o latís eft,fiqui
dem fola íferiptio etiáabfqjfalario queftuofa eft,
& fuá prçdâ habettdeinde potetes quoícúqj capta
re no diffidut, quos túc folicitát bláditi js,inftát ob
idle fequijs,&: fe muneribus ingerut roñe confortij, aut
prá: alia qiiauis arte,Sí quecunqj ab ahjs autpericuloru
ijiíe metu,autlaborúintolerátia,aut lucri penuria relí
quiítur,ifti auidifíime querut,vigilát dies & nodes
¡¡lH- peregrinátur,Sí fulceptas ferñt referutq} legatióes
& literas,labores imméfos adgrediñtur & perferut junen
E & AudentquidbreuibusGyarisSí carceredignum,
doñee ijsmeritis aut fcrinijspreficiantur,aut confi ^ .atY~
gnldifufcipiantofficium,auterari)ciiftodiáobti-
neant,aut cenfus varia rScinia ¿llis commitantur. Aulici
Iaq3 egreflílaborum anguft/asnullñ obfequiu eo- ad ho-
rum ampliusgratuitum eft,fed oía dciceps ad pra> ñores
■ tiíí venalia habét;& cu nouo honore,mutatismori enedí
'¿.•i; bus,oím que retro funt ob]¿ti,inanteriora tenden- mores.
DE PL E BE IS A VL I CIS.
tes,priora fuá contemnunt,vlteriora cöncupifciit,
auaritiacjjrxötracli ad predam ftrepitumq; lucri om
nia vertunt,fide parci,verborû prodigi,blâdipari
ter & infidiofi,fcrmone obfcuri,& oraculorutn in
ftar abigui,quicquid vident,quicquid audiunt,qc-
quid dicitur,quicquid agitur,conieclant omnia in
peiorë partem,fibifoil fidunt,fed folos amant,fibi
foli fapiunt,nullius fidei aut amicitig credût folidi
taté nullam niii lucri caufa colunt,c5moduro pro
pnñ omnibus prçferunt amicos,hofpites, propin-
quos.focios,quicunq; lucrum non adferunt ,tanq
líenles arbores defpiciuntipriftinos fodales,iiquis
eorum occurrat,prçtereunt,quafi nenorint quidé:
fi quisillorum implorât opem,hunc verbis & pro-
miffis abundf pafcunt,pluscp promittut,q prçftant
fi nihil attulerit,auxilio deflituunt,&vel caufa fpo
1 antjgratiam oojnem venalem habent,virtutéora
nem conténunt,aliorumq; laudes diuerfisfentétijs
frangut,& poil tcrga artificiofe cuilibet detrahut,
ipfi meminem fine exceptione laudatiquemadmo-
dum orator ¿lie,Iulium fortunatum (aiebat)fatcor
virum fortem,3t quem confiât firenupegifleq plu
rima,quo tarnen paílo indicium repetundarum a-
pud iudices iuftoseuaferit,rr,irarer q uidem fi víse¬
lo qui) élus mihi efTet incognita.Et alius;
Fplix St natOyfçlix & coniugeProtheus.
Et cui,fi dçmas iugulati crimina Phoci Omnia co
tigerant.Prœtereaaulicïsmunerfbus vulturum in¬
flar,femper inhiant,vndecunq; venantur prçdam,
eamqj qui bus poflTunt,veluti Phinçoobfor.iuin,vcÎ
ipfis c faucibus Harpyiarñ infiar prçripiut. AEmu
lorum calamitatib^gaudent,nullius malo compa-
DE PLEBE IS A VL ICIS.
tiuntur,nulli promiiîa le debere putlt,nifi pro fua
libídine,nullt gratiam referut, fed omnes pariter,
aut beneficio indignos iudicant, aut negligentia
prçtereunt nonnul los odio c5peiilant,fed in odio
gratiam fingunt & diffimulantiram,pra:ter princi
pem aut regem nullum alium obferuant,aut veren
tur,fednehosquidem,nifi aut metu, aut pro c5pe
dio Cumque iam ad canos vfq; í proditionibus, in
fratidibus.in xrumnis & laboribus verfad, anxijs
hisfordibus ingentes opes fublimefq; honores cor
ripuerunt,tuncfafcpnefafqs confundunt, vtfilios
non tarn honoris quam rapiña; fimul Sc iniquitatis
relinquant hairedes.
Sicferpenteciconia pullos limeña.
Nutrit,& inuentaperdeuiarura lacerta, Saty. 14
Illieademfumptis quxrunt anlmaiia pennis.
Sicleporem,autcapreä famula; Iouis, St generofa:
In faltu venantur aues,tunc prarda cubili
Pomtur,ir.de antem cumfe matura leuabit
Progenies,ftimulante fame fefiinat ad íllam,
Quam prímum ruptoprçdam guítaueritouo.
Atquehçfuntplebeioru aulicorum artes, qbus
multi ex ínfima homir.um fece ad ampliffitna mu
nera,quefturas,dignitatefque confcendunt, proxl
mamque apud prícipes & reges luos autoritatem
adepti diuitias pricipibus paresconflant,regiaque
extruútpalatfa,dum interim nobiliores illiaulici
fua omnia in fcorta,in aleas,in venationes,in equi
tia,in conuiuia,in pompas,in veftesJn faftum pro
fundunt,terras,cafira,poiTeffiones,patrimonia dc
coquentesiqnetunc plebeiifiiemunt,in nobilium
locum his fuis feel eftiffimisartibusfucced entes.
P iij
«{[De mulieribus aulicis. Cap. LXXI.
Abent & aulice mulieres fua vitia. Omnino
H enï n5 paucas vidcmus corporis dotibus, &
Aulica: forme elegátia fpect fulas,fatulas,& nítidas,
muhe- & venuftas. fnfuj? veftimétis purpureis & aureis, Se
res. gémeismonilibusexornatas,fed nonomnibuseft
cernerequáturpiffima monftrafub formons illis
pclhbusfepelatitent.Hincaptilfime Lucían? illas
Aegyptijs templis comparai. Illic enim ipfutn delu
brum forinfecus pulcherrimu eft,fimul atq; maxi¬
mum fumptuofis lapidibns extru&um atq; copofi-
tum:ca:terutn fi intus deutn requifieris, aut fimiam
inuenies,autcieoniam,authircú,autfellem:Ita eft
de illisanlicispuellisatq; dominab?, que aprima
a:tate, ateneris annis,in molliotio,faltationib?,&
omni luxu enutritç,peffimifq; difciplinis ex aulicis
illis amomlibris,prauiffimif<jIuxusIibidinu,aduI
teriorum,fornicationum,lenocinioruhiftorijs,co
mcedijsnoiieIlis,facctijs,cátilentsimbute,velutiex
nutrice pernicicfiffimos mores fuxerut, leuitatem
infolentia,arrogantiam,morofitaté, impudétiam,
obfccrnitatë,contentioné,contradidionc.ptinaci
am,vltionem,aflum,vafiicië,petulcntiani,loqiiaci
tatem,procacitatcm,&turpem concupifcentiâha
bent liguas quibus filentiiipccna cil, habent labia
ad omnem loquacitatem armata, quibusfermones
producuntotiofilfimosineptíífimofque,& nonra
ro ijs qui audirc coguntur moleftos. Qm'd enim il
las in tam multas horas inter fe loqui putabim?,ni
fi flulta & otiofa? puta quomodo componenda co
ma,quomodo peftenda, quemado tirgcndicapi
DE MVLIERIBVS AVLICIS.
Ii,quo fricada faciès,qualiter cópiicáda veílis qua!
pompa incedendum,aííurgendum, decumbcndü:
quibus,quo veífitu fas fit incedereiqugquibusloco
cederedebeàt,quotinclinationib5falutare,quçad
quorum oicula venire fas aut nephas fit,que afino,
qua: a:quo,qug fella,qug curru,qug leitica vehi de-
beant,qugaurum,qu£ gemmas, qu$ corallia, qua:
torques,qug inaures,qug armillas,qug ánulos,qug
moniliaferre poffint,cgteraqueSenuramidarñ le- Matro-
gum nugameta Nec delunt feniores matrong, qug naru co
narrant a quotprocis olim aùamate, quibus mime trouer-
ribusdignatg, quibusblanditijsambitg : lige de eo
loquitur quem amat,altera ggre filet de illo quem
odit,& quguisputatfe cum aliarumadmiratiöe di
cerc,nonnunquam intempeíliuis di¿ceri;s,aut ini-
pudentiffimis mendacijsfermoné infulciunt. Nec
defunt interillasintentiifima odia,& acérrima iur
gia,calumnig,detra¿liones,fycopliátig, & quaxun,
quefuntmalg lingugvitia:habent oce!los,habent
vultus,habét rifusplena illeccbris,habét nutus, ha Aít>' ad
bentgeífusplenoslafciuia,haberitaílus,habet ver numera
ba quibus decipiendos procosfollicitant,& munu extor-
fcuía extorquétjfiillis annulus eft,figemma,fi rao quenda
nile,ficatenula,quicquidid eft fubtrahutbláditijs
aut extorquent precibus,reddñtque pro illisbafia,
fuauia,ofcula,amplexus,cótaáus, cófabulationes,
qugillis publica merx& aulicíamorisalimc-ta fut
Pudet referre qug fecreta intra cubile.probra fgpe
gerantur,confecratoHymengo natura: contume¬
lia, qua: cum vollem induerút omnia contexiíTe &
occuluiíTeexiftimátitalesifacp qua fide& ítegrita
tepoílea ergo maritosputabimus futuras vxoresl
P iiij
de mvlieribvs avlicis
Supbac O quanto dolore afticiût bonos coniuges,dum ge-
patrona nus,dum dotem,dum forma,dum aliena matrimo
rñ ¿afta nia illis continuo obijciunt,8t iurgijs accontume
tioes in lijsobtunduntviros,c5querunturfemper,dudo-
maritos mefticä & frugalem menfetn fpernunt,& aulicum
fuos. luxum viris exprobrant,ac delicijs & pompa affue
tg,ornamentorum ambitione exhauciunt ftlorum
opes,labefaäantdomos,nonnunqua ad turpesSc
malos quçftusmiferos maritosimpellunt, quibus
dies noâefcg infidiantur mille fraudibus,ilmulatio
ne,proditione,hypocrifi. Ta ceo extern os amores,
occulta adulteria,fuppofitltiospart9,8t alienofe-
minecoceptasproles:qj fifemel adodiu vertatur,
zelotypiamparabñt,autvenena. Familiaresenim
fœmina (vt ait Hieronymus contra Iouinianum) malarum
ru mala fœminaru31 artes funt,doli,fraudes,veneficia,ma-
ruarte1. lamedicamenta,&magicxvanitates.SicLiuiavi- \
rumiuuminterfecit,quemnimisodit. Lucilla fuá
peremit zelotypia: illa fponte mifcuit aconitum,
bcc..2y liœcimpr(j{jafuroréproamorispocuIo propina-
uit.Adeotutiuseft(quod ait Ecclefiafticus)cömo-
rari leoni 8c draconi,q cum muliere nequä.Quif-
quis morigeram cupit habere vxorem, ne ducatta
l«m aulicam. Qnecunq; mulier velit probumha¬
bere maritum,ne nubat áulico. Sed ¿am nimiûpro
grcíTus eft cum lingua fermo,dixi tarnen,& iä non
dixifte non pofium.Ceterum autem ponam manú
meamluperosmeum, Stijsalianonaddam, quin
de aula modoegredientesreliquasœconomia: par
tes,Sc quas diximusmçchanicarum potioresdilci-
plinas mercaturam,agriculturam,mihtiam,& reli
quas examinemus.
IS
*?• «TDemercalnra. Cap.LXXII.'
Wies
Ercatura ipia quidem Iatentium lucrorfi a- Merca-
M ftut.flímaídagatrix,manifeftg prçdf auidiftura.
* lima vorago,núq habedi fruétu felix, femg
autem qufrendicupidíiatemiferrimathanctamen
lj no modico reipublicç auxilio efle,8í ad externorú
lI®¡' regum,populorumq; amicitias contrahédas accó
" í modam,atq; etiam priuatç hominú vitf perutilem
: ac quodämodo neceftariam plçriq; arbitratl funt:
">« quin StPliniusillam viíhis caula inuentam putat,
i» quocirca etiá multiilluftres fimul ac fapientes viri
mat hancexercercnôfuntafpernati,cuiufmodi (telle
dis. Plutarcho)fuere Thaies,Solon, Hippocrates : ve-
» el rum ficuti qualcúq; fcientias.Sí artes alias propter
itfe voluptaté admittlmus,aliaspropter laborem asfli-
«Lti mamus,alias propter virtut em honeftatemq; fefta
lui mur,alias propter veritatem iullitiamque venera-
;asr. mur-.nontamen omnesillç quamuis neceflarisju
lo p. crola:,iucunda:,l aboriofa;, idcirco ílatim honefta:
m)¿ laudabilesq; aciufla: funt.Sic & mercatorum, inili
:;j; torum,fœneratoriim,trapefitarù,collynftarû exer
itfc citia neceiïaria,vtiIia,St laboriofa fut, tame ilhbe
jác rales,fordidi,Sí improbi qufftps vocatur,quia illo
„nuil rum operofe fraudes,non artes venduntur emnn-
»jj: tur<j,quod quidem(vt ait Cicero)non apti, no fim
plicis,noningenui,non iuili,non boni viri,fedver
jija futi,obfcuri,ailuti,faliac/s, Si callidiofficium eft. Merci-
Mercatoresení oes Sí íftitores hic emuntjvt alibi toru Si
carius,& fupra fortem vendati atq: ille melior qui inftito-
jjjjjt lucratur magis,quibuspaffim peculiareeftmétiri, rü lex.
peierare,fraudare Sí imponere, nec vlla illislucra
DE MERCA TVRA
diratioturpis:quin&legib9 idfibiliceredicut de
cipere fecum contrahentes ad dimidium iuftl prç-
Nullu ci).Nec dubium eiTe poteft,ciitn omnis eorum vita
oíno fi- adqugftum,adlucrü,addiuitiasadornata fit, illos
nefrau- earûdéoccafioneturpiaplurima,& dignasfuppli-
delucru ci o fraudes committere.Nulli eniir. fine fraude di-
tefcunt,& (vt ait Auguftinus)lucrú habere non po
terit.nifi fraudé fecerit.Et plem9equo Laudetvena
Ies,quasvult extrudere,mcrces.Etal¿9 Poeta canit:
Periuratafuo poftponit numina lucro.
Mcrcator ftygijs non nifi dignus aquis.
Hinc emit ille,védit alter-.hic portât,ille afportat:
hic creditor,illedeuitor.hic foluit,ille rccipital»
ter ratioesfcribitoé a»?é peinât,fraudant,fallût,
nec animç,nec cor p is,nec fortuna: vllum pericu
lum excludunt,modo lucrum fperent,nec cogna-
tioncs,nec affinitates,nec amicitiasvlla fide,nifi fo
la vtilitate colunt: ficq; omnes per omnem çtatem
pofl lucrum,poftdiuitiascurrút,acfi alibi laboró
requlesvitçqjfolatium nequeatínueniri.
Horati? Impiger extremos currit mercator ad Indos,|
Permare pauperiem fugiens,perfaxa,per ignés.
Fraudes At vero cuiufmodi fraudes comnhttantmercatö-
merca- res,inlana,in lino,inferico,in panno,in purpura
torum. in gémis,in aromatib^jin cera,in oleo, in vino, in
fruméto,in equis,in aíalib^.Deniq; inoím merciú
genere,nemo eft quinefciat.q nonvideat,quinon
palpitet,nifi qui forte illorü dána non fenferit. At
cp lure minora mala funt,longe his maiora fuper-
funt.Ipfi lunt quo inueftis damnofis mercibus, &
que ob raritatem,veldelitias a mulieribus & pue-
ris appetuntur,& que ad nullam vitgfaciuntnecef
de mercatvra;
fitatem,feddútaxaíad luxum, ad pompam, ad fu-
cum,ad lndum,ad mollftiem.ad voluptaté ab ipfis
vf<jterrçfinibus,veluti laqueosimportantes.Pro-
uinciasac régna quotannisimméfa fpoliant pecu¬
nia, corrumpunt bonos mores, introducéis peregri
nis vitijs:ac fublato patriontu, femper nouis & ex
ternis rebus ftudentes,eam perditiffimisimplicant
côfuetudinibus. Ipfi funt qui initis fodalitfis, côtra
ius,fas,&leges monopolia exercent,omnia tentâ¬
tes,excogitantes,explorantes, quibus multitudinis
opes adíe contrahant,dum colleâis pecunijsaiios
vincunt.alios,preucniunt,aliosexaucto rerumpre
tiodeterrétacfoliemunt omnia,quçdeincepspro
fuo libito foil vendunt q inaximi. Ipiî non raro in
genti œre alieno confarcinato,coníí;tuto alibi do
xnicilio: inde vero .pflitutafide, vcrfofolo,,pfugi
& fero,aut nuuq redcuntes,creditores fraudant, 8c
addefperationé,aclaqueum adigút. Ipfi funt qui
chirograp'ais & obligationibus implicant & expli
cant ciues,debitorumq; radices adeo profundas, la
boriofas, fúnebres, Sí ineuitabiles plátátes,vtcuelli
ncqueant,fcdin gyrum pullulantes,& ex debitis de
bita germinantes, ciuitates iufïbcant, Sc euertunt,
ipfi interi fœnori,Sc vfurisincelTanterdediti toti?
pilebisfubíéantiamdcuorant,ípfi nonnunq numif
mata prçcidunt,femper autem monete valoré vt-
cuncpfuolncro conducerevifum eft,nñcintédunt
nunc remittunt,non abfq; totius reipublicç detri-
mento.Ipfi explorata pncipumfecreta,ciuitatúq;
c5fib'a,Sc patriosrumoreshofeibus renuntiant, no
nunq etiá pacta mcrcedc prícipú vite infidiätur,ac
nihil no pecun;ç iludió attentates,faciéîcs,paîien-
!
DE MERCATVRA.
tes, & venale habentes. Omneeorum inftitutum
non nifi mendacia,fuci, fermonum nebula;, explo
rationes,infidiç,tVaudes,dcceptioneiq; mamfeita;.
Cartha HincCarthaginefesmercatoribus diiïincia ftatue
gie mer runtdiuerforia,nec ea lilis cu cíu:bus volebát elle
catores comuniateeteru patebat illisíforu via. Adnaualia
priuata autë & fecretiora vrbisloca,neafpeólusquidécon
habe- cedebatur. Greciaüt nequáquam intra vrbesreci-
bant lo pi'ebatjfed quo ciues a periculifufpitióe elTentim
munes,a pomerijs no longe forum venaliñ ftatue-
Grsci bant.Plerecjaliç gentes,mercatores ad feaccede-
merca- reprohibuerut,quod mores deprauarit. Epidauri
tores, (tefte Plutarcho)cúciuesfuos lllycoru comercijs
improbosfierianimaduerterét, veritiaperegrino
rii cotagione,corruptis ciuiú fuorú morib9, res no
tías ciuitati fue excitan vnú in prímis grauë & cir-
cúfpeflñ ex omni ciuiú multitudine virû in iîngu-
los annos eligebát,qui ad Illyrios accederet,& quç
quifq; fuorú mádaífet mercaretur atep côtraheret.
Plato Vitupérât mercatoresPlato,quod optimos inqui-
contra nent mores,& apudbencconíhtutárempublicam
merca - lege cauendûcenfet,neexternarum gentiú delitiç
tores, in vrbemeöportentur, acnequisaciuibusminor
quadraginta änisperegre proficifcatur,exteriaut
adfuos remittútur,eoquodifliufmodi peregrino
rum cótagijs,ciuesveterem patrum parfimoniam,
prifcofq; mores dedifcätSt ,od tíTe incipiát: ex quo
Lugdu- vno vrbespleruq; reddunturdeterrimf,omnil"que
num. fornicationumadulteriorû,luxus,&libidinugene
Antvu- rcinquinatifííme,ciiiufmodiLugdunú& Antvuer
erpia. piafamatifiîmahodiemcrcatorum emporia defe
ariftote exemplaprebct.Iple etiam Arifioteles, iubetom-
DE Q.V AES T VR A."
nino curant habendá,neqdciuitatesaduentitioru Ies con
admixtionevitientur:mercatoresaût, etfifuntne- tra mer
ceftarigno tamé in ciuium nuero recipiédos: quos catores
ideo etiä deteftatur maxime,quod gaudeät menda
cijs,& in ciuitatibusfora vexant,tumult9 excitant,
ferutqi diicordias.Quin apud plerafq; refpublicas Metca-
ätiqua lex erat,ne qs mercator magiftratûgererct, tores
nec in fenatû,nec í cófiliú admítteretur Porro mer magi-
caturaa theologicis fertetfis plançdanata eft,& a flratib9
canonicisdecrctis,autorib9 Grggorio,Chryfofto- .phibiti
mo,Auguñío,Caffiodoro,Leone,oib9 vereCHRI Merca-
ST( ANIS interdiäa.Nä(vt ait Chryfoftom9) mer tura a
cator deo placeré no pót.Null9 ergo CHRISTIA theoío
NVS fitmercatot,aut fi efie velit,proijciatur ab ec gisdan*
clcfia.Auguftin9quoq; mereatores pariter ac mili nata
tes,ait veram pœnjtentiana agere non poíTe.
}^De qua-ftura.
Caput. L X X111.
Ercatortb9 no multo melx'oresfunt quçfto
M res,furax quodda 1-ioím gen9, & vtpluri- Qu^ftu
mú feruile ac mercenariú,aut quodTub fti ra
pe opera loca rit,rude ac ignauñ,fed audax & ípu- Qujfto
densmecnifi tenida queda artificia,qualia par eft, res fú¬
tales homines noíTe,didicit,fcribendi videlicet & raxho-
fupputandi,maximeautero furádi formulas ,haud minutn
inlcitas,ingeniofiorefque,q qui in vulgares compe genus,
tant latrones.'Ideoq; omnium qui viuunt hominu
furaciffimi funt,& a folisdigitis,quibus talenta &
millionesfupputant.opulenti, quosadeo vifcolos
habent,ac infínitis vncis hamis fic imbutos,vt pecu
nia omnis,quantumcunq; leuis,fugax, labills, an-
guillarum & Terpen tu íftar lubrica,ab his côtacta,
DE QVAESTV3? A:
illicohçreat, neque facile queat auelli,hoc ipfota
men minus malí iunt,cum quod non nifi regu pria
cipumq; ac potentum çrarijsinfidiantur : tum qua;
inde fuifurantur,infcorta,in aleas,couiuia,çdifida
aeqj alendis parafitis,hiftrionibus,equis,canib?,n5
illibenter cxpédunt. Autfeniores prudëtioreiqfa
¿ti,non raro filios nobis tales relinquunt, qui qu$
ifti multisex periurijs,rapinis,furtis, flagitijs paula
tim & minutatim corralerunt,conuiuando, fcortä
do,venando,aucupando,veftiédo,& ne quicquam
ad explendas voluptatesomittendo,rurfus in muí
ta fragmenta diiTecantes,iîmuI omnia infehciterp
Quçflo fondant.C'gterum vero & quçftoresipfifcenusacci
ru artes p¡'unt,& dona extorquent procraftínando, debita
ad diui compilant,cum capitaneiscolludut, faliumfuppii
tías co- tantjchirographa adulterant,& literas affidisfigil
paran- l¿srefignant,numifmatinónihildetrahut,nonnúq
^as- focato mctelio vitiant,ideoq; alchimiftispluriiná
amici funt,artisq; illins vt plurimú feílatores,aut íl
Cicero fogenm falté fautores funt.Veru cu dicatCice
nls di- ro,mercaturá iplam, fi magna fit & copíela,multa
¿fomin vndiq; apportas,& fine vanitateimportas,non effe
qua-fto admodu vituperandá.Mercatoresaút & queftores
res túcpoíTeoptimoiiirelaudarñfi aliqñ fatiatiqua:-
fíu,tádé ad colédos agros pofielfióelqjíecótulerít.
Ideo^ de agricultura qdfétiédú fit hic fubiñgem?.
t&De agricultura.
Caput. L X X 1111.
. . Gricuitura itaq;,cui & paftio anexa eft, Sí
a§ncu A pifeatioatep venatio,tátoapudPrifcos in
tura honore fuit,vt ne Romanos Imperatores,
potetiifimostj reges,Sí duces puduerit agros cole-
DE PASTVRA.
re,feminatra¿tare,arboresinferere.Adhacfec5tn N
litdepofito Imperio Diocletian9,&dimiíTaregni Diocle
adminiílratióe Attal9.Cyr9quoép magn9ille Per- tianus
faru res gloriari plurimúfolebat,cum venientibus Attalus
ad fe amicis hortü oíléderetfuis manib9cófertum, Cyrus.a
& arboresfua manu inordinëpofitas.Sed& Sene- Senecs
ca plantauie plátanos,fuá manu pifcinâs effodit,a-
quas diduxit,nec alibi lubentius erat, qua in agris :
hincillanobilifíimarumfamiliaru cognometa Fa
biorum,Lentulorum,Ciceronum,Pifonum amul-
titudine videlicethorum leguminum.
J&Depaítura.
Caput. L X X V.
I mili rone a pecorü paílióib9Iunij,BubuI paflura
S ci,Statilij,Tauri,P5ponij,Vitulf,& Vitel-
lij, Porti), Catóes,& Annij,Caprç orti fút.
Paíloresfuerút Romul9 & Rem9 Romane vrbiscó
ditores,e paftoribus ad Imperiu aílumpt9 fuit Dio
cletianus.Paffor fuit ipfe Roman» potetie tremen
dtisSpartacus.Paílores erat Paris & pater A Ene» Qui vi«
Anch:tcs,& a Veneredileitus formofus Endimiô. ri illu-
Polyphemus etiá,8t centú,ocu!orñ Argus. Exipíís ltres pa
deniq,- d'js Apollo Admeti Theffaliç regisarmëta flores
pauitj&Mercuriusfiilulçinuëtor paílorií prineps apudla
fuit,atqp eius filins Daphnfs.Pan quocp paílorú de9 tinos.
& Prothe9paflor atq; de9. Atqp(vt Hebrçorii patri- viri fan
arclias,ÍLid¿ces,ac reges aliquosrecéfeá) maxim i in ¿ti in ve
ter eos viri,& deogratifiimi paíloresfuerunt,íícut teri te-
Abeliii(lus,Abrahapaterniultarumget,um,& la- flamen,
cob pater populielefti.ItëMoyfes legiflator &pro to paito
pileta deo faauiaris,ac Dauid rex fecunda cor do- res.
DE PISCATtoNE.
Qui a- mini eledus: quin etiam apudveteres Gr§co$,iIln*
pudgrç ílrlííim9 qfcp paftor erat.Hic alios Polyarnas alios
cos pa- Polymelas,aliosPolybutas appellarunt, vjamulti
ftores. tudineagnorumouium,8i boum noiaillisimponâ
tes.Sic etiam Italiam a vitulis nuncupatá(quosan-
ti'qui Grçci Italos vocabát)nemo ignorât. Atq vter
cj; ßofphor9 Cimerius & Thracius, atcg AEgfû ma
re,ad Argos,Hipplo none a bouistráfítu,a capris,
abçquisdi&a funtiEtNumldia Aphriceprouincia
a patcuishoc noméliabet.Primapoil Afixlapfum
hoim in terris vita fuit patlorica,ha:c nobis prater
pecudum carnesvarías etiam lac,cal"eum butyrum,
in cibnm,ac pro veftitu lanam,pelles,&coria ,oia
profedohumane vitç cum neceíTaria,tum vtiliffi-
ma largitur:qti£e omnia fed poft cafumhoi cócelTa
funt,cum antea ijs foil's qua: a terra fponte prodi-
bantfruíhb9,deus ilium in paradifo vefci iulTerat.
fg^De pifcatione.
Caput. LXXVI.
Plfca - Cc'edunt ad hçc pifcatio atq; venatio. Pi-
t¿0 A fcationisíludium apud Romanos tantoin
pretio & celebritatehabitum eft, vt pere¬
grinos & I talis littorib9 ignotos pifces e longinqs
prouincijs aduedos nauib9,ín mari Itálico tanquá
in terra fruges feminarent, arbitrantes non modi-
cam in his reí publicç vtilitatem verfari.Prçterea pi
fcinas Sí vinaria prçtiofiffimis pifcibus referta ma
gnisfumptibusinftruxerunt,e quibnsdçmum plf-
Noía fa riq; Romani principes familiçcp agnomina traxe-
miliarú re,vt Lucinij,Murenç,Sergij,Orata:.Hinc2i Cice-
a pifci- ro Lucium Philíppum atq; Hortefium pifcinarios
bus. appellauit,v;apilcinis. Legimus Sí diuüm Oda-
T
DE VENATICA ET AVCVPlo:
uianum Auguílühamo pifcarifolitü,& Neronem
(fcrib:tSuetoni9)pifcatürete aurato.e purpura &
coceo nexis funibus.Modi aút pifeationü nö admo
dum multi,ná retib9,hanfio,nalfa,iaculis,rallro,ve
neno,quotquotfiintpifces capiútur.Verú pifeatío
eo min9laudís hj,quo pitees duri alimeti,ne íloma
cho q dé vtiies,nec deoru oblatiöib9accepti fût.Ne
moení vnq pifcéífacrificijsimmolatúéeaudiuit.
p$>De venática & aucupio.
Caput. LXXVIÍ.
Imilibus quoquequibus pifeatío ingenijs
S confiant venatio & aucupium, additis in-
luper viribus corporis & indagine , va-
rijfq; laqueorum,pedicarum decipularumq; ¿nge-
nijstadhibitis etia vifco,aquilis,accipitre, canibus,
acluppoceruarioj&plçriicji alijsmäfuetisferis,ra
pina:,venationiq; aptis. Arsprofeäodetellabilis,
íludium vanum,certameninfçlix,tantislaboribus
&vigilijs de node ad nodem pugnare & famire
in^beilias. Ars crudelis & tota trágica,cuius volu-
ptasefl: in morte &fanguine, quam ipfa refugere
deberet humanitas.Hçc ab initio feculi femper pef
fimorumhominú peccatorúcg prscipiu exercitiü
fuit-.nam Cain,Lamech,Nimbrothú,Ifmaelé,Efa-
um,robuílos venatores facrg Iiterg prodiderut,nec
vllosinVetere lege venática exercuíflelegimus, ni
fi Ifmaelitas,Idumços,8i gentes qua: non cognoue-
runt deum. A venationc tyrannidi Inicia fuit, quia
commodiorë nonreperit autorem,q cum, quiin-
cedç &carnifícioferarum & volutabro fanguinis
deú naturáq; conténeredidiciífet.HáctamenPer-
farü reges tanquâ verif/imá rerií bellicarú medita-
Augü-
ílus pi-
fcator.
Modi
piica-
tionñ.
A vena
tióe ini
tiu tyrá
nidi ve
natío
culta a-
pdgfas."
1 DE VENATICA ET AVCVPlO.' ^
tionemcoluerñt:quia habet in fe venática bellica
quiddam & truculentum,dumrapacibuscanibus
obieäa fera,effufo fanguine,laniatis vifceribusvo
luptatem prçflat,acerbiffimamc£ mortem táquam
iocú fumma cum voluptate lpectat: Interim ridet -
que crudclis venator , proftratátj canum exercitu
aut la queorum fraude infelicem prœdâjtriumphâ-
tisinftarmagnacomitatus caterua domum redu-
cít,vbi tú c feralu infiruitur carnificina, folemnúj
chironomla,prjfcriptifcj vocabulis(ncq; enim ali¬
ter phas eít)belua laniatur,infignisprofe<äo vena-
torum ftuititia,infignebellum,cuidum nimiúinfi
íliiiit,ipfi abieäa humanitate,fers effic¿untiir,tro-
rumq; prodigiofaperuerfitate^tanq Adfon mutá-
tur in naturasbeluarum.In tantam quoq; plurimi
illorum prorupere inlaniâjVthofiesnaturçfierét,
niu'° quemadmodutn deDardano narrâtfabulf.Inuen-
resvena torestam infiglicis artifici) cxtitilTenarrâturThe-
tionis baní,gens fraude,furtis.pinrijs infignis,parricidijs
& inceíhbusdeteftanda^a quibus eius exerciti: prç
cepta ad Phrygiostranfmifla funt,geté çque impu
dicam,fed fiultam atq; lcucm,quosidcirco cótem-
pferutit Atheniéfes,& Lacedçmonij populi graui-
ores.Pofiea vero quam Athenienfes interdiga: ve-
natióis legem foluiíTent,artemc¡; cum exercitio pu
blic? adm/ttentcs in rempublicá iuam introduxif-
font,tune primum Athena: capte funt Hinc miror
venationem aPlatoneipfo Academiarum ptícipe
commendatam,nifi forte q> euet9 aut propoúti lio
neílas necelfitasvehanc commendat, no voluptas:
quemadinodum aprum Calidoniç vaftatorem có-
fixerit Meleager,non voluptatiluœ,fed vtilitati reí
D;E VENATICA ET AVCVPIO.
jrablics,patriä abs vaftatrice bclua liberans Et Rb
mulus venabatur ceruos non voluptatis caufa, fed
neceffitate alëdi fe & focios.Eft & aliud venádi ex
ercitium quod aucupinm diciit,niinoris g de m cru
delitatis,fed nonminoris vanitatis,hicaucupesdi- iucu"
éïi,quiv$ autaues venanttn*,autper aues luden- P1Uía
tes(queroadmodumait Baruch prophetalinaui- . .
bus cg Ii. Authorem illius ferunt VTyiîem,quem pri u*
mum poftcaptum Ilium armatasedoâafqueinve E ~-
nationetnauesGraciantintuliiïenarrant,vtvjef- ^
fent noua voluptatisfolatia,hisq amiffis parenti-
ï " anrimii
busTroianibellidamnafentirent:tamenfil;5 The **
lemachum ab hac viuere iuffit experte.Tandé hae
exercitia,ife reverafcruilia & mçchanica, eouicg
euecta funt,vt pofitis quibufque liberalibus ftudi js
hodie prima nobilitatis elementa fint atcj progref
fus,illis ducibusadfummnm nobilitatis gradû per
neniatunhodieque ipfarcgum & principum vita,
ipfa etiam(proh dalor)abbatum,epifcoporum,ca:
terorumque ecclefiçprasfectorum religio, totain-
quamvenatioeft-.inquafe potiffimum experiun-
tur,virtutetnque fuam oftendunt
Spumantemque dari pécora inter inertia votis.
Optât apruro,aut fuluum defcendere moteleone .
Et quosdecet effeexempla patientia>,quotidie tr£-1-
qusrunt habere quodvincantSc venentur: & qure
natura libera funt animátia,& decern été iure occii
pantin fiunt,nobihñ tyránides fibi temerarijs í tcr-
diclisvfurparitta noualibus fuis arccntnr agrícola*,
iubtrahíítur predía ruft eis, agri colonis, prçcludu
tur fyluf Sc prata paftoribus,vt augeätur pafeua fe
risinfagimcn&deliciasnobilmm , quosfolos has
O i'
DE VENATICA ET AVCVPIO.
edcre licet; de quibus fi colonus quifpiam guftarit,
aut agricola,ismaieftatis reusfaítus ,fimul cum be
luis lilis fit prçda venatori .Scrutemur icripturas,
certe in facris litteris,etia in gentium hifiorijs, nul
lum fanäu m,nullum fapientem, nullum philofo-
phumlegimusvenatorem,paftores vero plurimos
venatio ^ ai¿qUOSpifCatores.Et Auguftinusartemhancdi
clero ,p Clt ommQ nequiffimá,facracp Elibitanú 8t Aurelia
rnbita nenfe concilia banc in clero prohibuerunt damna
runt^;In íacrifq; canonibusnon modo prohibe-
tur venatoribusaícenfus ad lacros ordines, fed e-
tiam fummi lacerdotijgradus admitur iam ade-
Cen.25 ptus.Ineifdem legitur,Efau venator erat,quoniam
peccator erat.Necg vero vfpiam venationis voca-
bulú fcrlptura facrain bonú aíTumit. Quare vena
tionem ipfam reprobam eíTe,iam nemini in ambi¬
guo fit3qus omniú fapientú atcj lanótorñ turba ex
Anti<|- plofa efiatquedamnata.Antiquitnsetiam cum in
tus hol innoceti'a viuerent homines,nulla iliumanimatia
cu feris ftigiebat,nullainfefta erat,nulla noxia, omniailli
pax_ fubditaobedientiápreftabát;cuiusexempla etiam
pofterioribus temporibus,in his qui optimam vita
agerent,manifefta funt,quomodoferaruminfidijs
Dan. 6 ■ fuperiores extiterút,ficut Daniel leonibus, St Pau-
Aâtz8. lusapoftolusvipere.Heliamprophetam,Paulum,
î Re.17 & Antonium eremitasnutriuit coruus,8t Egidium
perua.Helinus abbas prçcepit Onagro,8t paruit be
lua,&fan£ti viri onera portauit;precepit etiam cro
coddojStab eo flumen tranfueilus eft. Anachoritç
multis habitab ant in defertis,&ftabant in fpeluncis
& cauernis ferarum, non timentes, nec leones,nec
vrfos,aeclerpentes.Cum peccato enim animalium
DE AGRICVLTVRA RESIDV
noxa fimul Se perfecutio & fuga fubitrauit,8c artes
venatíonum excogitáisfunt.Non enin(vt Augu-
ílinus ait tertio fupcr Genefim (animalia fuere a-
principio pro duda venenofa inimica,8c molella
humano generi, fed poil pecatum infeíla inimi
cacj conílituta íunt.quod ex dluina fententia in
pœnam iniuíls rebellionis primorum parentum fa
dum eil, cuiufmodi Íentetía lata eil ad ferpentem,
dum diceredeus-.Ponaminimicitiasinterte &mu- Gene.-].
lierem,& inter fernen tuum & fernen illius:exhac
fententia venationum orta eil pugna,hominü fei-
licet cum egteris animalibus.
^[De agricultura refiduum. Cap LXXVIIÍ.
Ed modo reuertamur. Scripferuntdehis _, „
S iam didis agricultura,pailionis,pifcatio- ei u13
nis,venationis,aucupijartibusHiero,Phi e.a"r ~
lometer, Attalus,Sc Archelaus reges: Xenophö Sc cu tur^-
Mago duces : 8c Oppianus poeta : pretcrea Cato,
Varro,Plinius, Columella, Vergilius,Crefcentius,
Palladius, Sc plericg is recentiores. Cicero his nihil
melius nilhuberius, nihil dulcí us, nihil libero ho-
minedi^niusarbitratur. Nonpauci fumroubonü
fummaep beatitudineiiliccollocarut.Hinc agrico
las fortunatos Vergilius, Horatius beatos vocant.
HincDelphicú oraculu Aglaií quendáfeliciflímu
pronunciauit qui in Archadia paruü prçdiu coles,,
nunquä id egreiTus eil, ficq; minima cupidine mi-
nimu in vita mali expertusfuerit.Sed miferi homi
nes tarn altú de agricultura iapientes,ignorât hác
eíTeefFedumpeccati,ac fummi dei maledidione.
Eijciens enim hominem de paradifo voluptatis,in
agros miiît, ad prçuaricatoré Adam fie dicens^Ma
O; Iii
I
DE AGR ICVLTVRA RES ID V.
Ícdiíta terra in opere tuo, í laboribus comedes ex
ea omnibus diebus vit? tuç fpinas& tribuiosger-
ininabit tibi,Stcomedesherbasterrç: ífudorevul
tus tui vefceris pane tuo,donec reuertaris in terra,
de qua fumptus es. Sed nulli hoc magis fentiuut,
qagricolç ¿c villici,qui dú arant,feminát,occant,
putant, paíhnát, meíFant,rnetunt,vindemiant,pa
lcunt,tondent,venantur,pifcantur:poíf multos la
boresjhic agris a grandine tempeftateq; vaifatis
amittit panem,huic oues moriuntur aut boues,aut
a miiitibus abigútur,ille perdit feram,alter pifcem
&domiploratvxor,illachryir>áturfilij,& tota eíu
rit familia,rurfulq; lpe incerta dubiuni redeunt tn
laboré. Antehácmalediótione nulla fuuTet opus,
artificíela telluris cultura,no pafiione,non pifca-«
tione,non venatione,non aucupio: nam fpote om
nia produâura erat terra bybernis eltiuifcp frugi^
busjodorisfuaiiitate,pratoruq; veftitu temper flo.
relcens.Deniij nil noxium terra progerminaiTet,
non herbam vllam veneno pelfil entem, nullam ar
borem fterilitatis vitio inutilem,fequcilratacj; etiâ
Nutrix natricum & viperaru öeterarüq; reptiliumvirulea
terpens tia(autor nobis Beda)ipieq; homo animantiu om-
q Luca niumadeptusprincipatum,ipfisetiam feris vtiu-
liovio- mentispecudibufq}oneraimpoíiturus,imperaíTet
Jatora- pifcibusmarisjauesadiuitumaduclailent-.moxqj
qup ap- natus homo omnium membromtn vfum, exerci-
pcüatur tiumqj conlecutiisfuiiTet,ac fine corporis tegumé
tis,fine techs, fine conditis obfonijs,ílne medica-
mentís felicifhmamvitam cgiilet,cumfpontefüa
silt fuppeditatura eíTent, vt poeta ille:
Terra cibum pueris,veftem vapor, herba,cubile.
Wo®
DE AGRICVLTVRARESIDV:
ij Séd peccati noxa,mortis^ neceffitas oía nobis Peccati
snfeíta fecit,iam non terra quicqul citra labores fu hominí
doresq; noftros producit-.qn & letífera & veneno- oía fe ~
fa (ceupalam nobis q> viuimusexprobrans)gene- cerútíi-
rat,nec reliqua eleméta nobifcü m¿ti9agút,multos nucí,
marefguientibusq» cellis obruit, roóílrofeq; belua:
abforbent,tonitruis,fulgure tempeílatibus contra j
nos pugnat aer,St peílilcntiarü lue,cjlu quoq; í no
ftrumíteritü confpirat.ramq; etiam antmantia ex
profeíTo nobis m felfa iunt,& ipfe etiá homo(vt elf
inprouerbio)hominilupuself,circiífíífuntnos in Prouer-
numerisfcelerum íllecebris tentantes immundifpi bium.
rit9,quo nos in lupplicioru tenebrofa coceptacula
protrahät, çternis ignib9,ac diriscruciatib9 perpe
tue cruciédos. Atq; hinc patet,nö nifi optimarñ re
rum iacturam , maloruminuentionum,ac vitg in
commoda effe agriculturatn,cum cgterisilli adhas ?
rétibuspafcendi,pifcandi, venádícj; exercitijs quo
telluris infœcunditatë,& vift9 egeílatem,ac ex peí
bum am iff n algorem,quibus mortis fata admoníta
humanitasfaîtempro tempore effugeretnus vel po
tiusmitigaremuc. Haberet autem agricultura hác Lycifca
neceffitatisfeucalamitatis noífre laudem non mo canis
dicam fí intra hos manfífTet términos, ne prefer- móífro
greíTadoceret tot prodigiolas plantara m fabricas fusni -
totportentofas arborúiníltiones acmetaroorpho mirú lu
fes.Quin St equosaíinisiungere, Stcanibuslupos, pi & ca
fícq; muías&lycifcas,aliaq;prgter natutg legemo niscoi-
ílruofa animaba procreare.Sed & quib9 natura,cg tu q>gna
lum,maria terras libera aíTinauit, auari js, pifcinis} t9,vnde
viuariís,& carceribuscoerce,etiam exemptislumi & nome
nibus, mutilatisvemebrisinergaflulo faginare:tu habet.
Qxiji
DE ARTE MILITARI.'
In Iino,lan a,pellibus, bôbice, & q natura ad homl
nú veftitum largitur,tottexturarum,infeâionunj,
& fimilia non nifi ad luxum & faftum artificia,fa:-
piffime etia ad hominú pernicié excogitata.Quod
devnolino conqueritur Pliniustam paruofemi-
ne nato,quod nuuc planta, mox velum, leuiffïmo
ventorumflatu orbemterrarú vitro citroq; portât
hominesq; ipfos(aç fi parum fit interra etiam peri-
re)cogat in aquis,ac marinis beluis vocari. Preter-
eo mille agricolarú,paftorú, pifcatorú, venatorú,
aucupum obleruatiaru decreta, non ta ftulta & ri¬
dicula,qfuperflitiofa, & diuinç legisaduerfa:qui-
b9ccpeftatesau:rtere,femëtafœcùdare,noxia qua:
q;propellere,lupos & feras abigere, fugaciaanima
lia fiftere,pifces auesq; manibus prehedere,morbos
pecudum incarminare fa poiTeautumant:dc quib9
tum magna credulitate,& feriofe fcriplerút fapté
tesilli viri,quos fupra noninauimus.
De arte militari. Cap.LXXlX.
Milita. Ediamab agricoles ad milites tranfeamus
Gene-4 ^ quos ex agris deleítos aptiores pugna; ait
Vegetius: exquibus etiam Cato viros for-
tiflimos, & milites ftrcnuiiTimo gigni adferunt.
Quin & teftibus facris literis,primus ille pugnator
Cain agrícola fuit,atq; venator.Et IanusatqueSa
turn9 pugnaciciiTimi dij & antiquiíTimi,hácfimul
cú agricultura vitam in terris egerút. Ars ¿taque mi
litaris minime contemneda vídetur,qug(vt ait Va¬
lerius) principatum Italif Romano mperiopepe-
rit multarum vrbium magnorumq; regum validif-
fimarum gentium regnum largíta eíbfauces Pon-
ti,maris^ finuspatefecjt:Alpium Thaurià mon-
DE ARTE MILITARI.1
tisconuulfa clauílra tradidit.Ipfe Africaeus Scipio
apud Enníumgloriatur,q> per fanguinem hofiium
atq; cardes, viamfibiadcçlu aperuerit:Cui& Cice
ro adfentit,inc[uiens & Herculemeadé via cç los co juuen ;
fcendifle HancLacedemonij primó tradidiíTe di- 1 .
„ i it i- r i tioartis
cuntur:hinc Hannibal Italiam petiturus Laceda:- m¡jlta
monéquçfiuitarmorum ducé.Hac duce conftitu- rj.
taíutregna&imperia,illacg negleíla potentiíTi- ^ j^1
ma quçq; rurfus demoltta:In manibusenim teme- *
rariorum ducum ceciderunt bellicofa Numantia,
ornatiíTima Corinthus,fuperba Thebg,do¿la Athe
nefanda Hierufalem,ipfaque Romani ¿mperij ce-
mula Carthago,tandam etiampotentlífimaRoma jviiliti"
Hfcarsplurino,&plufquamDraconisleges,hu- artesc}¿
maní generis fanguine fcripta,[docet pugnçordi- uerpœ
nem eleganter conftituere, aciem commode infti-
tuere,adoririhoftem,ííl:are,prgmere,circuuenire
leuadextracj;ferire,ad ducum figna dimicare, pro-
ferregradum,fuftinereimpetum,refiilerevrgenti-
bus prçmere cedétes,iâus incutere, incuíTos cuita-,
re,aut clypeo excipere,ac cótemnere, acriusq; í ho
ftem confurgere,inuehi f quo,vrgereftimulis,mo¬
derare frémis,& omnem in partem circufleclere, in
gerere tela,vibrare laceas,torquerehoftiiim vultus
latera,terga,pro loco& tempore adoriri,nec priuf
quam defperata vi&oria de fuga cogitare: fugien-
tesautem infequi, maítare capere, exarmare,diri-
pere,profligere,fuos reducere,recoligere, exerci-
tum inftaurare,& defperata visoria adfpem vídi-
fieanimum fuccendere,& qug reliqua funt militó
ducumq; officia. Iuílruit quoque de adparádis claf
fíbus,extrudendis arcibus,muniemdis caílris,loca-
ÔE ARTË MILITARI.1
disprefidi)s,extrue*dis valhbus,compigendis agge
ribus,euacuandis foffis ,fuffodiendiscuniculis,ta-
bricädis machinisjdeligendi, armis, oppugnandis
dob's mcenibus,comportandis commeatibus, con-
fingendis doIis,locandisinfidi.is, varijsquefcire vti
Militia: ftratagematibus.Priterea obfidere chutâtes, iace-
artisfi- retela,fremeretormpntis,admouere machinas per
nis & e- fodere muros, concutere turres, occupare mcrnia,
pilcopís parare incédla,diruerearces,fpolîaretempla,diri
perevrbes,fubuertereoppida,vaftrare agros, con¬
culcare leges, adulterari matr5as,ñuprare viduas,
rapere virgines,ciues alios vulnerare,a líos incarce
rare,aIiosdeportare,aI¿ostrucidare.Totadeníque
Bellum Jifciplinahçcnonniiîinhominum pernicieoccu
pata, hunc finé qua:rit,vt famofos orbís euerfores,
Milites ßrenu0Sque homicidas faciat,trálformetquehomi
quid. nesinritusferaru moresque beiuarû.Hinc bellum
Militia: a^u<í eft,quá commune multorú homicidiñ
aclatrocinium,nec aliud milites qua m ítipediarij,
uralte ^ *n re,Pu^ca: exit'5 armati. latrones. Praiterea cu
beloru euentus temper fint incerti,& fortuna,non,
ars largitur v ictoriam,quid prolunt ftratagemata,
& infid¿£,&reliqua art/s militaris praiceptainiíqd
omnis arsina nis eft,vbi fortuna dominaturiAtqua
ninilominuslaudaiiithácdiuin? ¿HePlato,&pile¬
ros hancdicere,adultosque ftatim armata:militia:
tradi iubet.Et Cyrus inclitus ille rexhllam non fe-
Ch-iíV? cus atque agriculturam fummeneceffariamaiebat.
1 o Ipfeque Auguftinus atqueBernardus catholicíia
ib l^mi ccc^e'13dotforeshanc alictibiprobauerunt,8ípon
' tific¡adecretaiIlánonimprobant,licetChriílus&
apofioli longe aliter fentiant . Tandem velrepu-
DE ARTE MILITARI
;è-' gnanteChrifto nôiiifimuinecclèiîagradumobtl Militu
U)JV nuttobortistotfacrorumilitumfeâ:is& ordínib?, facrotu
f quorum omnis religio in fanguine,incedibus,in ra feâs.
1(1y pinis,& pirática fita eft,pretextudefendendf,& ä-
' phädefidebacfiChriftus euágellumfuuoinonprf Arma
fj' dicatione verbi,led armistnori coíeíTionecordis & Chriftí
' : martyrio,fed oftentadone & comminatione armo
, ' riim;vibellorú ,& hominü ccdibus ac ftrage volue
L rit inotefeere. Necfatiseftiftismihtib9 ¿11 Turcas
' in Saracenos, in Paganos arma ferre, nifietiameó '•
ä" traChriftianoproChriftianisclafiesdueant. De-
1 nique bellü & militia multosgignunt epifcopos,8c
non raro rp fummopotificatu pugnatu eft, & (vt
aitfanítusille Camotefis epilcopus)n5 finefratrií Pugnas
,ÍK fangninefan&afanítorumingreíTus eft pontiíex: propó-
"f3 atquehoctunc vocatur cóftatia martírij,fipro ca tificato
2t!i- thedra magna Chriftianoru cçde fortiter fuerit di
£í:: micatñ:Scripferunt de arte militari Xenophon,Xe
^ nocrates, Onozander, Cato Cenforius Cornelius Scripte»
b® CeIfus,Higinius,Vegetius,Frontinus,Helianus,Mo res mili
deftus,& antiquiores multi: ex recentiorib9 Voltu tariae ar
ríusNicoía9 Florentinusjíacobuscomes Purlilia- tis.
í®- rú,& alij pauci.Hi artis do&ores, fed fp'aculatiui,
[tari:, nota periculofi vtfútpraídci.Titulivero &dígni
ittjSp tates dífcipulorumq$grad9 nonfunt baccalaurea
itJit tus,magiftratus,dofioratus:nec modoetiam funt
sil® quib9dicunturimperatores,duces, comités, mar¬
ine ehiones,équités,capitanei,ceturioes, decani, figni
lilik fcri,& cófimilia nobilitatis nomina exabit¿5e,aut
it!,!:;' íiuria nata,fed la tro nes,pfó flores,raptores, ficarij Milita
jr¿ fures,facrilegi,gladiatores,ftupratores,!e5es, feor nomi-
fdfí tato res,adultcri^pditores,pdeuliato res abigialcato na ex re
DE ARTE MILITARI,
res,blafphemi,venefici,parricide,inced¿ar¿i,predo
nes,pirastf,tyranni,& eiufmodi. Quos omnes qui
vno nomine velit exprimere dicat milites,hoc eft,
re vera barbaricasfceleratoru ho minú feces, quo»
mala mens,malus animus ad omne facinusextimu
lat:quos penes dignitatis St libertatis nomen habet
licentiadelinquendiSt Iatrocinandi, vndúj quas-
rentes vt noceant,ipfamque innocétiá veluti mor¬
tis quandamimaginem odientes, omnefque quafi
vnum corpus funt ex pâtre diabolo, cuius illi funt
j0|j ^ membra,de quo ait lob : Corpus illius quafifcuta
fufilia,8t compaílum fquamís fe prgmétibus, vna
vni coniungitur, St ne fpiraculum quidem icedit
per eas,vna alteri cohfret,8t tenentes fe nequaquä
feparabuntur,affiftát fibi, quia conueneruntinv-
num aduerfus dominum, 8t aduerfus Chriftum e-
ius.Infignia auteip militiç funt non purpura, tor¬
ques annuli,tiarç : fed aduerfo peiftore vulnera,8t
Miiltiçi deformatacicatricibuscorpora.Exercitiúnonni-
fignia. fi cum plurimorum exitio doloreque coniunítutn,
Militia; morum,legum,acpietatíspernicies, cumChrifto,
excidiú cumbeatitudine,cum pace,cumcharitate,cumin-
Militia: nocentia,cumpatientia,ex diámetro pugnás.Prs-
pra'mia mia ei9 funt gloria nobilitatis humani fanguinisef
fufione parta,8t imperii propagatio libídine domi
nandi8t pofíidendi,cum multará animará perpe-
Militá tuadamnatione.Nam cumomnis belli finís fitvi-
mors 6toria,nemop5teíTe viótor,niíí homicida, nemo
peffima contra vi£tus,nifi male perierit.Mors igitur milita
peffima, malum epitaphium fibi indúcete peccato;
Qujautem occidunt, iniquifunt, etiam íi iuftum
fit bell um. N5 enlm propter hoc,fed quia lucri, 8t
, DE NoBILITATE.
liiti' » Prî^f gratia militarfitjpij homicide í eosquos ma
s '* ■ le occidût.Sunt aut qui iuile ab illis perimûtur,ipfi
!¡t , qui occiderút in carnificó ordiné feipfos ftatuétes
nobilitaté hác cómeruerót -.quantj leges alíoqui in
C1 prçdones,incédarios,raptores,homicidas, íicarios
J pœnis fguiant,tales nomine militig habenturnobi
les & honefti.
Î.'TW S^De nobilitaté.
líe! , Caput, LXXX.
X militia ¿tacgortóhj nobilitas gentilitia Mobiii
E vjclaritas,excruor£hoftiu,r8ccfdib9ftre tas>
nua carnificina acquifita, & publico pra:-
mioc5probata,publicijlq;honoró infignijscoho-
™u;: neftata.HícapudRomanostotcoronaró genera ci
0 9 uilium,muralió,obfidionalió,naualió,totmilitaria Cartha
fflttœ. donajarmillç,hafl:f,phalerf,torques,annulijftatuf ginëfes
■'u imagines nata funt,quibus prima nobilitatis initia Iberi.
Jfa!?a aufpicabátur.ApudCarthaginéfestotdonabantur Scythf."
íokk: annulis,q> interfuiíTent prçlijs Iberi tot circa defun Mace-
Kcte áifepulchrúerigebátobelifcos, q>ille iteremiíTet dones
jície; ex hoftib9.ApudScytasincelebricóuiuioijstantó Germa
1,01(2 circülatS patera accipere licitó reat,qui hoftéocci ni
irisée diíTent.Apud Macedones lex erat,qui nulla hoílé denega
ropnyii-' interemiíTent,capifiro cingiin opprobrifi ignobi tus ho-
auiap litatis.ApudGermaniepopulfineminÓvxoréduce nor de
)lè- reIicebat,quin5pri9caputhofi:isoccifiadregëde bit9, ad
aimiript tuliffet,ipfaq; indignatío no dafi debiti honoris,ijs uerPpa
dlibki -quiftrenuf militarunt,c5tra patriammultos indu triápro
xitjVtfubuerterenteiuslibertatem. Exemplo funt priam
5ip»i Coriolanus,Gracchi,Sylla, Marius,Sertorius, Ca- multos
¿psa tellna,&Cf far.Si ita% nunc nobilitatis primordia inftiga
requiram9,c5periemushac nefaria perfidia Sc cru- uit.
de nobili;tate:
delitatepartem:fiingreiïumfpe&emus, reperiem^
häc mercenaria militia,Sí latrocinios auâam:quod
fi etiam regnorum & Imperij originem quamamus,
occuurrët impiafratrum parentûveparricidia,fu
nefta c5iugia,& pulfi regno patresa liberis,aut tru
cidati principes,in cuius verba iuratum erat.Sedip
fam nobilitatem nunc a primis vnguibus explore-
mus.Ipfa reuera nihil aliud eft qui robufta impro
bitas,atquedignitasnon nififcelere qu£<ita,benedi
&io,8t hçreditas peffitnorú quorúcúque filiorum.
Nobili Qü°d íta efte prima nobis facra: literç,deinde etii
tas qd. antique gétiu & recetiores hiftorie nota faciût.Ni
Gene-4 cum initio creationis mundigenuilTet trangref
Cain 8t ^or Adam primogenitumfuumCainagricolaro,&
Abel, alterum Abel paftorc opium,in quibus humana fa
milia biuiumfecit, vj in Abel plebis,in Cain no
biliunuquicumfecundum carnem crudelis Si fu-
perbus effet,de more perfequenseum,qui iecundu
fpûmhumiils erat,interfecit Abebled reparata fu
it plebea familia í Zeth tertio filio Ada;. Ipie itaqj
Cain parricidio fratris primus militia; St nobilitati
initium dedit,ac çontemptisdei St natura legibus,
confidensautem in proprijsviribus,vfurpansfibi
dominatione,prim9 condid it vrbes,conftituit Im¬
perium,ac creatos,a deo 1 iberos homines & filios
generations fanctg,vi,rapiña,feruitute, St iniqta-
tislegibus opprimere ccepit,donecilli etiam conté
pto DEI iud:cio,St corrupta oí carne, promifcua- ,
libídine inqnati,genueriint gigñtes,quos íterpreta
Gigati) tur fcriptura potentes afeculo,virosfamofos. At-
8t Cain quehçc eft vera St commodiflîma nobilium défini
colatio tío.Opprimebant ení inopes,extollcntes felatro-
de nobïlitate:
eini)s,8c fuperbientesopibus,celebrantes nomina nobiliâ
""ï1 fua,imponétesearegionrbus,§ivrbibus,St monti- cuGigS
bus,& Huminibus,& aquis,& mari,quorum primus tabu*.
!!ft: parens Cain natura malignus,inteftinoodioiuid9
[l!,; a diuina correptioneincorrigibilis,difiîmulata ira
w>- editor, ï propriü fanguine parricida, maledictioe
''5 vagus & profugus,etiá maledictioni fupaddens bia
fphemiá- A teg h sc funt illa átiquiffima & prímeua Gene.4
•''■■■ nobilítatis munia,he virtutes,hsc ingenia, quibus
1¡ lt vfq; in hue die ipia ornatur nobilitas,cuius architc
5; ¿tus pater ille gígantum,quos deleuít domin9 in di
luuioaquaruvnoioloreferuatoNoha,viro iufto Gene. 6
I(tt; generationïbusZeth, cum fuá familia: cui cum
pi tres eíTent fi l i j ,S a m9,1 a p etus,& Chamus,atque illi
Kt inftaurato poli: diluuiñ leculo,prifcoru gigátií exé
¡iiit pío etiá vrbesconderent,& regna cóifituerant, id Gen. 10
i¿!¡! circofcripturaaNohavfq;ad Abrahamu nullam H.
]fifc facit mentionem iuíforu,omnesfiquidé ad Abra-
aif hamú vfque nobilítatis artifices extiterunt,robuftg
liliii videlicet improbitatis,impietatis„c5fufionis,poté
tig,milit!f,violentif,oppreffionis,venationis,lux9
jufc pomp£,& vanitatisj&fimiliü nobilitatisftigmatu,
qujNohgfilijhuicimprelTeruntrequorü numero Gene. J
Chambeo quod cçteroru e(Tetncqiuífim9,atque in
¡i5j: parenté impius,primam &fuper omnia régnado-
t)j¡S minafricem monachiam promerult. Ipfe genuit Gen. io
dni Nimbrotum,quem feripturadeferibit potétem in
p¿ terra,& robuíiu venatorem aduerfus dominñ : hic
Ijifdificaiiit ßabylonem illam magna , & linguarum
cótufioni initium fuit,tradiditque regnadi difeipli
|jj|( nam nobilit2tfiqncgrad9honores,dignitates,offi-
[s¡|¡¡ cía,imaginefquedecreuit.Exídeinplebe legesfan
DE NoBILITATE.
cit?,introducta feruitus,& exaítiones a populo,cô
fcripti exercitus,geftaqjcrudelia bella. Abs eodem
Chamo proceflerunt Chus,a quo AEthiopes&Mi
Gen ï° zrain,aquo AEgyptij Sc Chanaan, a quo Chana-
ngi nobiliffime quidem gentes,fed deterrims , re¬
probate,& a deo malediitç. Exaíto tandem multo
tempore,rurfus elegit deushominem iuftú patriar
cha m ilium Abrahamú,ex quo fufcitaret fibi feme
Sc populum fan¿tum,quem circuncifionis fignacu
lo ab aliarum gentium multitudinediftíxit. Hic du
os ab initio genuit filios,vnum ex ancilla fpuriú If
maelem,alterú ex vxore legitimó, cui nomen Ifa-
Gen.i6. ac.Fa&useftautem Ifmaelhomoferus & lagittari-
2i. us,vir nobilis & potens princeps. Ifmaelitarum gé-
ti nomen fuu perpetuum relínqués,benedixitc£ illi
deusj&confirmauit nobilitatem eius in rapiña &
militia,inquiens,Manus eius contra omnes,& ma-
Gsn.ié. nus omnium contra eum & e regióefratrum fuoru
Gen.2> fígettabernacula.Ifaacautemperfeueransiniuñi-
Gen.27 patrisfuiilliusgregépafcebat,atcjhie ex Re-
2becca lu a duos genuit filios Elau Si Iacob. Efau ita
q; odiofus deo,homo rufus Sc hifpidus, venator 8C
fagittarius,heluo & ventri deditus,adeo vt pro vno
pulmento vëdiderit primogenita,fa£tuseft vir po¬
tens atq; princeps lduma:orum,benedi¿tion5acci-
piens nobilitatisin pinguedine terrç,& rorecfli,in
gladio & excuffioneiugi.Iacobauteiuftus,profu-
gus apud auunculum fuum, Laban,oues illius pa¬
fcebat,cuius vtrafque filias quatuordecim annorú
feruitute cum promeruiiTet vxores duodecim ex il
lis filios fufcepitjvocatumque eft nomen illis Ifra-
el,quod pofteris fuis deíceps reliquit,vt vocaretut
de nobilitae:
populus Ifrael.Erant Iacob (quod diximus) duode
cim filij ,v? Rubem, Symeon,Leui, ludas , Ifa-
char,Zabulón,Ioleph,Beniamin, Dan,Nephta-
lim,Gad& Afer,ad quorum numerum duodecim
tribus lfrael,numeratiiunt. Verum Ioíeph afratri Gen.j§.
busfuis venditus in AEgyptum oí AEgyptiorum }9- 40,
difciplina imbutus eft , & faóhis eft fomniorum
interprcsperitiffim9 & augurabatin calice. OEco- Gen. 4J
nomicf difcipling adeo perltus erat,vt ingenijcalli
ditate nouas artes parandarum diuitiarum,& ve-
âigalisaugendiinueniret,quam ob caufam Pha-
raoni regí gratiffimus,cóftitutus eft ab eo princeps
fuper omnem AEgyptum, atq; ex feruili mancipio
folenni AEgiptiorumritu nobilis creatus eft. Po-
fuit enimrex annulum in manu eius,& torquem in
collo eius auream,& inquit eum purpura, fecitque
afcédere currum,clamantepr*cone,vtomnes dei
cepstäqnobilem & principem reuererétur ilium.
Similis per omnia nobllitar.di mos erat apud Per- Hefter.
fas,ficutideMadocheoHebrçonobilitatoab Ar- 8.
taxerxerege legimusin libro Hefter. Inde in hune nobili-
vfque diem hçc nobilium creandorum coniuetudo tandi
permanfitpeîïes reges & Cafares,a quíbus alij pro mosa»
pecunia emuntnobilitaté,alijillam lenocinio,alij pud pri
veneficijs, alij parricidijshác conuenerunt. Multis cipes,
proditionobilitatécóciliauitfímulatq; diuitiaspe
perit,quéadmodumdeEuthicrate,Philocrate,Eu-
phorba,& Pilagro hyftorijsproditumeft : Pleriq}
adulatióe,detracrione,columnijs,fycophantia:plii
res ob proftitutas regibús & vxores & filias, no bi¬
les faóii íuntimultos venatores rapine,cades, pra:-
ftigia,& alix mais artes ad nobilitatem promoue-»
R
DE NÔBILITATE.1
runt.Sed ad Iofeph reuertamur.Hic cum potens ef
fet in domo regis,& fuccepifíet filió primogenitó
J¡?en»4i ManaíTen,elatus euentitia hac nobilitate,i iniuriá
& contéptum paterne domus,nó fine culpa locut9
eft,dicens:Obliuifci me fecitdeus laboró meoró&
domuspatris mei,quapropterin benediâionibus
'poftpofit^fuit ManaíTe,&pr£ lat9illi iunior Ephraí
Gene. Ipfedeniq; lofeph ljcet eííet fili9 Iacob,tamépro»
14 pter häc nobilitatis deo odibilem códitionem noa
meruit f;rre nomen tribus in Ifrael,fed dató eft fili
Gen.46 )s fuis Ephraí & ManaíTe. Ñeque illi í tribubusfu.s
habuerunt prophetam,Scomniumminimabenedi
âione beaedicötur,v idelicet in fortitudine,Sc muí
titudinefamiliffuç.Habitauitautem populuslfra
el in Aegypto annis multis,erátq; pafllores pecorñ
Exod.I. interraGeífen: cum vero creíferent ingcntem ma-
gnam 8c potétem,fufpeiti& odibiles fafti funtno
bilibus Se regibus Aegyptip quare aftligebanteos
operibusdurisluti 8c lateru,8t omni feruitute ope-
rumterrf,& pueroseorum mafeulos occiderunt,
mergentesinflumine,vtnon fupereíTetillisfemen
in terra.Horn itaquevnus,eo q> eíTetpuer elegans,
faluatus eñ a filia regis.quç adoptauit ilium in filió
Exo.^2 & vocauit illum Moyfen,qnia de aquis eripuiffet
eñ.Creuit itarp Moyfesin domo regis,omniq} Ae
gyptia do ¿trina ¿mbutus, tanquam regis filius habí
tus potens faitus eft dux rnilitif Pliaraoniscon¬
tra Açthiopes Defponfauit autem fibi filia m regís
Aehtiopiun in coniugem,vnde contraiga Aegipti-
«rum inuidia 8c odio,exiliare coaitas .pfugit in Ma
dian,vbiapud puteum quendam contra regioneil
Ii uspaitores,pro puellis quibufdam certamen fuici
t
DE NOB IL IT A TE.'
P"®' pîen$,éo beneficio,vnam ex illis meruit haberevxa
ré filíam facerdotis:tandé,puedus çtate & fapiétia
agnofeés genus fuü, de genteHebrçorum reuerfus
'ft eft í AEgyptu,& renunciata AEgyptianobilitate, Exod.J
'®® cófortat9 a deo ducem fe prçbuitpopulo Ifrael,& 4»?- &
'13:* multis miraculisçduxitillû de AEgypto:eúq;pec- itadeia
iott: caftet popul9 aduerf9deñ í vítulo aureo,irat9 Moy ceps
i'® fes iñxitfibiviros fortes filiosLeuij&prçccpit illis, Exo. Jf
* inquies:Ponitegladios luper femur veftrñ,5t eûtes
'W & redeuntesjOccidat vnufquifque fratretn & ami-
cüm & proximum fuum:fadaque liac memorabili
Mili c£de,quafi viglntitriummilliumhominú,benedi-
«fc xitillis,inquiens:Confecraftismanus veftrashodie
popí: in fanguine,vnufquifquein filio8t fratrefuo copie
orni taq, eft benedido Iacob & Symeon & Leui vocan-
|ítr tis eos vafainiquitatisbellantia,quorum furor ma ge ^
« ledidus & pertinax,& indignatio dura.In hoc itaqp
ïnfigni parricidio lnitiutn ccepitnobilitasílfrael
nil: tñc cnimconftituitillisMoylesprincipesj&duces, px0.i$
ot¿; & capita exercitus,tribunos,& centuriones,& quin
'¡¡I:: quagenarios,8t decanos viros bellicofos, & pugna
m¿5 tores egregios per trib9 & cognatlonesfuas:e qui-
j||g¿ busquibello&fortitudinealiosprçcelIerevideba
jjjjjj tur,huictribueruntprincipatü,iudicand:q;potefta j}ellt ^
0B¡j tem.Regem non enim habebát,fed iudicibus rege- j0fue>
bantur,a quibus lofue vir nobilis,robuftus & belli
colas,vidor regum,& non times quenquam , poft ^
j|j,. Moyfentenuitprincipatum-. poft cuius obitú fine
: principe fub democratiavixerut,fed feditiofí facti
r pugnaruntin feinuicem & propedeleuerunt tribu*
BeniarninjVtnonfupereíTentnififexcentiviri.Cú
rtíJ;, que abiuraíTent illis filias fuasjdat? fût illis quadrí
denobilitate.
gentç virginescaptiuoru IahisGalaad, reliquis du
ccntis permiffum eftrapere virginesaSilo. Atque
f en 46 hoc modo impleta eft benediítip nobiiitatis Benia
min,in imagine lupi mane rapientis praedam,& ve
fpere diuidentisfpolia.Poft ha:c rurfusad Arifto-
cratiam & principia regimen conuerfi funt,e quib9
ludi.? tandem Abimelechfpurci9HieroboaldetribuMa
naffe,interferís folenni parricidio fug vno lapide
feptuaglnta fratribusfuis legitimis, primus regnum
I.Reg.S obtinuít in Sichern . Porro vniuerlo populo Ilrael
petente fíbi rege,in furore domini datifunt illisre
ges,pauciffimx quidem boni,plures autem mali.Ira
19 regú tusenim eft dominus,8í dixit illisius regis,quia toi
leret filíos & filias eorú,facientfibi aurigas,panifi¬
cas,& agros,& greges,& prfdia,& feruos,& añed¬
ías^ optima qugq; illorú,p hbito addecimaretíi-
bi,& diftribueret feruisfuis,populumq;totuferui-
tutispremeret iugo,&quotiesrex peccauerit,8tini
que fgerit,popul9ple¿leretur pro eo. Cóftituitau-
I.Reg.9 tem íllisregem adolefcentedetribuBeniamin,no¬
mine Sauljvirum forte robore, ftatura procerum,
adee,vt ab humero furfum,altior effet oi populo
1.reg. 15 incufiîtcpdeustimorem omnibus,vt eum quafimi-
1J 16 . niftrum domini venerarentur.Hic antequá regna-
reccepiffetjtanquá filáis vniusanniinnocens erat,
& optimeindolis:adeptusautem regni nobilitaté,
effeítus eft vir nequá,& filius Belial. Suftulitergo
deus regnú de domo Saul,Se dedit ¿llud Dauid fi-
1 reg-11 lio Ifaidc tribu luda. Atq; hic e paftoreouium có-
2.reg. 2 ftáutus rex eadem nobiiitatis peftifera contagione
infeítus/aííus eft homo peccati,facrilegus,adulter
& homicida, tarnen non declinauít mía Dei ab
DE NoBILITATE
¿lio. Regnauit autem ab initio in Hebron,quutn
Hifibofeth filius Saul regnauit poft Iordancm, tan
dem confirmatum eft illiregnum vniuerii popnli
in Hierofolymis. Veruntamen pacificam Ifraelita 2.reg«S
rnmmonarchiánonobtinuit:nam eo viuente,fil¿- 15.20.
us cius Abfolo,regnum inuafit in Hebr5, quo occi
fo,rurfus inuafit regnum Siba filius Bochri. Porro
ambiuitregnum filius Dauid Adonias. Ipfeautem
Dauid moriturushsredeminftituit minorem natu
Salomonem filium Bethfabeg adultere, atque hie
primisHebrgorutn monarchiam obtinuit,quam
Adonigfratrisnatumaioris parricidio cöfirmauit
adeptufque rerum fummam etiam ipfe a via recta
declinauit poft mulieres in fornication es & idolo
latriamderelinquenslegem dei-.fucceffitqjillifili
us malus Roboam, etiam illenequam & peccator i,reo,
aduerfus deutn: Ideoqjfcifla eftab comonarchia
populi,8t defecerunt ba eo decern tribus, & confti
tueruntfibiregemHieroboam virum nequiffimum j.rcr?.ii
de tribu Dan,qui venenauittotum Ifrael abducens ^ r(? ¡7
decerntribusadidololatriá,ereíhsvitulisin Sama
ria,vtimplereturbencdiitio,inquiës:Dan coluber Gen.4?
fuperviam,ceraftcsfuperfemitam mordenscalca-
neum gqui,vtcadatceíTor eiusretrorfum. Tribus
autcmludaquieuitfub femine Dauid,quemadpio Ibidem
dum benedixitilli Iacob,non auferendum iceptru
a luda,donee veni'retMeffias. Erat auté ille ludas Gen.38«
filiorum lacob pel*fimus,& in nurumfuam inceftu
ofus,erátq; illi filij nequiffimi & fceleftiffimi quo-
circabenediitionem nobilitatisaccepitinfceptro Gen.49
regni,Stfortitudineleonis,tandemquoquerecefle 4.reg.3
runt a regibus Ifrael populus Edom& Lohne, & Gen.27
Riij
DE NOBILIT AT E.
%onílltuernntfibi reges pro arbitrio fuo,quemad-
modumbenedixitdeus Efau de excutiendo iiigo.
Inter omnesautem Reges luda & lfrael,vix qua¬
tre. 17 tuorinuentifunt boni. Exaítis itaque regibus,cum
tota nobilitate,Iud«i in captiuitatem& leruitutem
in Babylonia traduâifunt, iterumque poft multa
témpora miferante deo reduäi in Hierofolymam,
aliquandiu íub facerdotibus & optimatibus,& po¬
pular! magiftratu rempublicam fuam féliciter ad-
miniftrarunt,donee Ariftobulus Hyrcani fill us día
demafibiimpofuit, regnumque Iudíeorum & ma-
tris &fratru parricidio refecit,quod deinceps per
plures reges,poftremo fub Archelao inloleti & ob
fceno rege finiuitjludxa tota in Romanorum pro
uinciam redadla,ac tandem fub Tito & Vefpafia-
no deleta,vniuerfo populo per vniuerfutn orbem,
ad hunc vfquediem in perpetuamferuitutem rele-
gato.Hçc ita ex lacris literis profequi libuit,vt oíle
derem ab initio mundi nullam fuiíTe nobilitatem,
qua; non fceleratum liabuerit initium,etiam in po¬
pulo deitnec aliud eíTenobiliratem,quam gloriam
Nobili & premium publice iniquitatis : In qua quo poilu
tas quid t'or vita eo praclarionquo plus fcelerum, eo plus
Diome pectin) & gloriç:ficut non infeite cóprehenfus Di-
despira omedes pirata illeait ad Alexandrñ,inquieus:Ego
teada- quia vnonauigiolatrocinoraccufor pirata, tuqa
lexádrú inSenti claffe id agis,vocaris Imperatortfi fol9& ca
refpon Ptlllus efTes,latro eíTes,fi mihi ad nutum populi fa-
fioin»e tnulentur,vocarer Imperator. Nam quod caufam
tiua. nondifierimus,nifi quia deterior eft,qui capitim-
probius,qui iuflitiam abiedtius deferit,qui tnanife-
feftius impugnatleges. Quosenimegofugio,tu
de nobilitate: "
perfequeris-.quos ego vtcnq; veneror,tu conteftniss
tue fortuna; iniquitas & reí familiaris anguftia,te ta
Û? intolerabilis & i esplebilis auaritia furem facit.
Si fortuna mea máfuefceret,fierem forte melionat
tu qua; fortunatior, nequior eris.Miratus Alexad er
hominiseóftantiájiuffit adferibi militi«, vt poíTet
deinde faluislegib? militare,hoc eft,latrocinari.Iá
vçro progredientes ad £thnicorumhiftoria,fimil¿ Nobilî
ter oflendamusipfam nobilitatem non aliud eíTe q tas ni-
improbitatë,furorem,latrociniutn,rapiña,homici hil ali-
diñ,luxu,venationé violentiam,a peffimis vbique ud q î-
prineipiis orta,peioribus profecutam,tarpiffimuni probi*
femper habuiffe exitñ : quod í il lis quatuor fa matis tas.
monarchies,deinde in ca;teris quoq; nobiliô reg n is
conftablt.Primaitaquepoft diluuium monarchia ö .
fuit Affíorum,cuiinítium dédit Ninus primus,.qui.
prioromniunoncotentus fuis liroitibus,propaga um
di imperij libídine arma foras extulit,& cruêta bel ™onar
la vicinisinferens,toti9 oriétis populos fubeg:t,ma a>
gnitudinemq; quçfiti Imperij,fequentibus femper
nouis viâorijs, côtinua prouinciarum acceffione:
adauxit,fubacla Afia,perdomito Ponto.Porro Zo
roaftem Baârianoru regem parricidiali pugna op
preíTú interfecit Vxor erat Nino nomine Semira-
mis,hçc(vt referí Din5hyftortcus)petijta viro,vt Secúda
quinqué dies imperitaret,quo cóceííoimpetratoq; monas
ftolIaccoronámfibiabtauit,acinfelláregiá con- chia.
feédit imperauitcf fatellitib9, vt N ¡nú viru fuum re
gl js ornamentis exutñ ¿nterfícerét,quo fie extinâo,
ípfafucceffit imperio , nee cótétaregni termini's,
Aethiopíá íperio fuo adiecit, í india bella extul it
Babylonia muro auguftíffimocíx¿t,poftrcmo a fi¬
ll íiij
de nobilitate.
îioNino fecundo,quéflagitiofe coceperat,impie
expofuerat,inceftuofe cognouerat. occiditur.His
itaque parricidijs Affiriorum monarchia obtinuit
principatum, doñee fub Sardanapalo rege viro oí
mulierecorruptiore deficeret,quem ArbaâusMe
dif prçfeitus inter fcortorum gregescôprehenfum
interfecit,ipfequefe conftituens regem imperium
omneab Aifyrijs träftulit ad medos,idque Cyrus
tandé detulit ad perfas,penes quos fiiius eius Cam-
bifces nouf Babylonisconditor adietáis multisre-
fnis,fecûdam monarchia obtinuit,qua & fratris &
li) parricidio confecranitthçc tadëiNarioOchi
filio inclinauit,cui interfedo eo,abs Bageo eunu-
cho furrogatus eft Darius Perfa Arfani hlius,Gade
man9 antea vocatus,qui abs Alexandro magno de
inclus Perfaru monarchiam fimul cum vita finiuit,
qua idem Alexander paterng cfdit vna cum adulte
ra matre cofci9 & confu!tor,hocipfo famofo par
Tertia tlcidio träftulit inMacedo¡nas:atc¡ue hçctertia fuit
' monar monarchia,quçextinâo Alexandro, mox &ipfa
chia. corruit.Succeffit quarta monarchia Romanorum,
Quarta qua nulla inrebushutnanis potetior,fed fítéporú
monar feries abs turpe codita repetatur ,illá inuenimusa
chia. peiSmis initijsortl,& a pefilmis frequentiusgefta,
ideoq hçc nobis paulo altius,& a primisvrbiscon
ditonbusrepetenda eft. Vrbs Roma a geminisfra
tribus Remo & Romulo, ex inceftuofa Veftali ge¬
nitiva meretricecducatis.in Italia primum codita
eft cuius regnum Romulus parricidio fratris inflar
Cain vitiauit.Cumq; fe deorum filium dici patere-
tur collecta fcelerntorumfatellitum manu promif
fa illis impunitate3rapuit filias Sabinoru m,& cófti
' 1 I
de nobilitate:
tuens illis vxores ex omnibus guas elegerant, ge-
nueruntgigätes,illosinquam Roman? nobilitatis
reges atqueproceres,toto orbiformidabiles.Iam-
queSabinorum fceminis& filiabus fraudulento fœ
dere proditorioque ludo pellcâls nepharie raptis,
crudelibusmiptijsfibifuifque fociatis,parentum ac
maritorum neceobtentis,nouis infuperparricidijs
défendit.Na ioceris fui fanguignis inc5tinés,etiam
Titutn Tacium pium fenem Sabinorum honeilif-
fimiim ducem in focietatem regni aíTumptum mi-
ferabiliter occidit.H?c fuere Romani regtif pri- Reges
mordia , quo per decétosquadraginta tres ano fub eíTeRo
crudelibus regibus reclum,lub TarquinioSuper- mçfub
boflagitioílupratf Lucretiçdefijt. Et quemadmo Tarqui.
dum fucceffioCaio in feptenaria generative perijt niode-
t fub diluido aquarum.Sic&iíliRomulifucceffores fierunt.
■i;. infeptenario regum numero a popularitunmltu
«í obrutifunt, & licet Romana vrbs regum exuiffet
MÍ imperium,nontarnen euafit tyrannidem. Exaólis
off nanque regibus , cum poft tumultuartis populi
uE inundationes , regnum ad optimates translatum
i¿c effet,Brutus quidam vir nobilis,primus Romano-
rum confuí defígnatus eil Hic quo tantum Habili¬
te ret Imperium, primum iliiusconditorcmregemq;
Romulum,non fol um exçquare parricidio,fed &
9: vincere iluduittquippeduosfiliosfuosadolefcen-
tes,totidemque vxorisfux fratres Vitelios medio
foro virgis csfos fecuri percuffit.Cumque imperi-
¿Ig urnhocfuboptimatibus &plebe perdiuerfosma-
giilratus,priuatasgi tyränides,per multa fécula He
tiffet, fub Iulio Cefare, viro difficile diäu an bello
(¡¡i fortiore aut libídine corruptiore, at<j deicepsfub
DE NO B IL ITA TE.
Antonio identidcialibidinismancipioterminauit
totaq; Romani imperij fummavni OäauianoAu
Quarte guft° Imperatoricollata eft: In hoc quarta ilia or
monaf ^Is nionarchia initia cœpit.Neq; vero abiq; parrici
chigini dio,quanuis Aguftushic prícipú omnium mitiflî
tium. mus haberetur,tamen auunculi Caefaris, a qno ad¬
óptalas fuerat in Imperium,& hgresinftitutus,filia
utcj puellam ex Cleopatra fufceptas proies intere
mit,ncq; nomini,neq; beneficio, ñeque atfinítati,
ñeque pueritig parcens.Iamq; Romanorum princi
pes orbis monarchiam tenuerunt,atque Neronem
Domitianü>Caligulam,Heliogabalum,Galienum,
aliaqj crudclitatis &turpitudinis monftraprodu-
xcrunt,fub quibus totus orbis concuflus eft, quo-
ufque magnus ille Conftantinus interfefto Ma-
Conlta xentio,quiob libidinem&crudelitatem Romano
tinus. populo infenfuserat,a fenatu Auguftusdeclarare-
tur.HiccüBizantiuminftauraret, vrbemcj; Roma:
gmulam faceret,atq; exinde nouam Romam,& ex
Conftá nomínefuoConftantinopoli vocariiuberet,hanc
tinopo Impcratorum federn efte voluit,Romanumque Im
lus. periumtranftulit ad Grecos,ipfum queConftan-
tinopoli,quemadmodumRomg Romulus , quo¬
rum Liciniorum,fororis fug viri,& filij,proprieq;
prolis & vxoris parricidi js ,facra uit: perftititcg ipe-
Carol9 riumapud Gra:cos vfq;ad tepora Caroli magni,
magn9. inquemnomen duntaxat Imperij traflatum eft ad
Germanos.Sedha-cde monarchis haftenus.Cxte-
roram aliquot regnorum iitia finefque perfcrute-
niur,5( comperiemus aufpicijs no melioribus incce
pta,nec infenoríb'-'flagitjjs parta,nec mmori hixu
rurfus diffoluta.Pretcrcam Dardani,parricid:a,SC
DE NOB IL I TATE
quo facinore illeperfuafusin fcelus Achiuis,Grg-
corú regni initia dedit. Taceo ctiam mulierumim
peria vtrorum parricidios parta,quemadmodu de
Amazonibus narrant hiftorig. Ad recentiora tém¬
pora noftraque confihia vadamus. In Htfpania té Hlfpa-
pore Theodcfij Imperatotoris,prim9regnauitAta norúre
naricus Gothus,fedeo tépore ettá Alani& Vuá- gnum.
dalí Hiipaniam pofíidebant.Primus autem ex Go
thorum regibus Hifpanig monarchia adfecutus eft
Suytilla,quam poftremo Roderick rex , q> filiam
IuliamTmgitang prouincig prçfeftiftupraiTet, a-
niifít, finem adferansGothorü Imperio,Saracgnis
Hifpaniamoccupentibus,deindefubPelagio rege
recuperatisaliquot locis,tue primum Hifpanig re
ges,at no vltra Gothorum diet ccepsrñt titulo re¬
gni apudLegioné oppidum manante,vfqç adtem
pora Ferdinádi Sä&ijfilij,qui primum fe Caftéllg
regem pronunciauít,acíterfeétofratre Garfia, eo Regnu
parricidio etiamNauarrg regnumadiecitiillorum Nauar-
autem frater Ramirus,quem pater illorum ex côn- ra;,
cubina genuerat,vir bellicofus&ferus,primus Ara
gonenfium res euafit.Lufitanorum autem rex pri- Regnú
mus fuit Alphófus,Henrico Lothoringo,& Tyre Lufita -
fia AlphonfiCaftelleregisnothafiJiagenitnsvirin norum.
armis ftrenu9,Sí quiquincp Saracenorum reguíos
vnoprglio luperauit: hinc qninq; feutorü infigne Lufita -
Lufitanorum reges ferunt in clypeis.Fuit tamé Al noru re
phonfushícin matre parricidialisañimi, quápro rúquíq;
pterea quod fecundario nupfiíTetí perpetua vícti feutora
la cóiecit,nec vtdimitteret vllis precibusfleäi,nec infignj»
ecclefiafticiscenfuris impel iipotuit.Deniq omnia
hec Hifpaniarct regna aut ¿ngentibusfeelerib^ par
DE NOBILITATE.
Anglo- tafunt,autillisartibusc5fírmata.Iam vero Sc An-
íü regni glorum regní prima initia fere fabulofa funt,Deí
initia, de hjc Ínfula varijsfub regibus, Sc a multisgenti-
buspiftis,Scotis,Danis,Saxonibus paflim habita-
ta,8c fubaíla.Poftremo fub Guilhelmo Norman
nomonarchiáobtinuitquletam,quamille Atoldi
regís Vveftofaxonú cófanguineifui parricidiofíbi
poñerifcg fuis confirmauit,cuius fuceffio manet in
hunc vfquedié femper famofis parricidas adtnodñ
Burgun infígnis.Tranfeo BurgudiorumScLombardorura
doró Se regna,ex penitiffimi Germanie populism Gallia
Longo Sc Italia,hinc rege Gondaico, inde vero Alboyno
bardo- primú incepta,crudeliffímisc5parricidi)s propaga
r u re- ta Frácorutn in Gallia potentifiîmum regnum fpe
gna. ¿lemus.Huius prima initia a PharamundoMero-
fracoru ueiducisfilioortû habent,qui prim9 e Germania
regnú in Galliam migrans , primus rex conftitutus eft
Phara- Francoru,omnicrudeIitate8ctruculetia fuperior.
mfidus. Huiusferies durauit vfquead Childericum terti-
Cbideri um,qui ob fegnitiem in adminiftranda república,
cus. & propter libidinem in matronas deieítus regno,
Pippí- incccnobiummonachorum dctrulus eft,Pippino
nus. maiore domus in regnum furrogato,quod illeftbi
pofterifq; fuis proditione partum, infuperGrito-
. nisfratrisparricidioftabiliuit,vfqueadLodouicú
Lodoui fextúLotharijfilium,quiob adulterij crimea Blá
c 'ext cha coniuge veneno fublatus eft, inuadante Fran-
u coruregnum HugoneCapeto,virogladiatore, Sc
Ca et9 ianguinolento,ftrenuo(q- pugnatore,Sc qui hisar
' " ' tibusapudParrhifienlem populum magnushabit9
eft, alias vero ignobilis,atqueelanione progeni -
tus.Hic c5tra Carolu Lodouici patruum,ac verum
^DE NoBILITATE.1
regnihçredem rebellis,colicúa fceleratiffimorun»
nebulorum manu,aciecj peffimorumfatellitum,dt
úum Carolum apud A urelianum fibi in m an? pro
ditum in carcerem coniecit,ibicj mori copulit:quo
fiephandiffimo,in regem Síprincipem fuumper-
petrato parricidio, ipfe fibi diadema impofuit,&
carnificina pro regno comutata,Gallis deinceps c5
pofteris fuis impetrauit ¡cuius fucceffio i hunc vfq}
diem durât,donee ilia rurf? in aliquo meretricum
&libidinismancipioruiturafit. Nimis longumfo
ret hoc loci regnorum omnium initia recenfei e,&
peromnesantiquitatumhyftoriasdifcurrere.Ergo
banc rem,quam hicfummario conceptutetigi,am
pliore volumine defcripfi alibi,vbi ipfam nobilita
tem fuiscoloribus & lineamentis exaúe expreffi,
oftendiq; n5 fulfle nec efle aliquod in orberegnfi,
infignemveprincipatum,qua no inceperintparri
cidio,proditiôe:perfidia,crudelitate,ftrage,cçdib?
al/jscphorrendisfceleribus,artibusinquam nobili
tatisjcui9 cu talia fint capita,facile cognofcere po-
terimus cuiufmodi fint ireliqua belua illius mébra,
eacj omnia ad violentiam,ad rapinam,ad cade,ad
venationem,ad libidinem,&omnisgenerisIuxum
prona & exercitata.velitquisnobilisfieri,primum (3ra(Jus
venator fiat,hoc primum elementum eft nobilitatis ac}nobi
deinde miles mercenarius, & prçtio locet homi- litatetii
cidia hac vera nobilitatis virtus,in qua fi fe fortem
latroaé exhibuerit,nulla maior nobilitatis gloria.
Qui ad hçc ineptus eft, hie nobilitatem emat pecu
nia:fiquidem & ipfa ctiam venalis eft ¡ aut fiid non
poteritjpafitetiir regib?,aut alia quauis aulica frau
de fe intrudat,& Palatinarum meretricum lenonfi
J,
pe nobilítateJ
agat,aut principiproftituat,vxorem vel filfas, aut
ipfedominarum expleat Iibidinem,aut regio fcor
to nubat,auteorúdem fpuriasfilias ducat vxores •
hic fumm9eft nobilitatis gradus: vnum lindem cor
pus efficitur cií illis.Hf c funtitinera,hçc fea la, hi
gradusqbusad nobilitatis ápice compendiofo tra
0 . mite confeenditur. Qui vero ceteris generoíiores
&in genere fu o nobiliffímiomniumviderivolunt
tcris ge 0 . . a r
nerofio Progenitoresia"antelu"no"inemonon contem
r£s neret v; homines alíenos, Troíanos, & Mace¬
dones i certís fedibus vagabundos ac tránsfugos,
& mille fceleftiffimis facinoribus coopertos,at-
que adhuc(fi dijs placet)laudare oportet & extolle
re hanc eorum nobilitatem,qu£ tam fceleftiffímos
habuit ortus. Alij cu a meretriculis & fcortls ortum
habuerunt,turpitudinetn hácfabulistegunt, qualé
de Melufinalegimus.Sunt qui alios fceleratos ha-
buere ortus,iceftus,ftupra,raptus,adulteriaSt eiuf-
modi.Sic Balduin9 ob rapta íudithfiliam a Caro¬
lo caluo primus Fládria comes creatus eft Sic Mar
Baldui- chionesilliPedemontium, vj montis Ferrati,Sa-
nusco- lutiarumSena,& cateri ab Othone Imperatore
obraptamfiliamíftitutifunt.SoIentenínonnun
Fládria quam reges & Imperatores ,quas finefumma ve¬
recundia iniurias vlcifcinequeunt, dignitatis all-
quo titulo perducere ad gloriara Porro quatuor
quatu- prícipaliafunt nobilium iftorumnumera, in qbus
or nobi ois eorum fita eft felicitas.Primum illorum rapaci
Iiú mu - tas,quaprxterfas&fquumhabént,capiút& pofíi
ñera. dét:alterumvoluptas,quaoi luxus&libidinisge-
nere ífolefcuntitertiu libertas,qua cötemptis legi¬
bus , violentia; viribus ftipati, oía pro hbito agút:
DE NoBILITATSi
quarto ,ambitio,qua intumefaâi,fupra forte Se iîâ
tumfuum,nullo nonfcelerealtiorapetunt. Om¬
nium deni^ nobilium fufficiétia in eo probatur.fi
venática nouerint,fi in alea fuerint dánabil i9 infli
tuti,fi corporis vires ingentibusproculiscommon
■firent,fi naturçroburnumerofiore Venere cópro
bent,fi audafter ftrcnueque proundant,fi faftu,fi
luxu omnicg intemperantie dediti,virtutumq; bo¬
íles,obliuifcantur quod nati,quodq; morituri fint,
Nobilioresautemfihscpernices apatribus ema-
naritrn filios,rosgnisq; fubintrarit autoribus,vt
Si damnofa fenem iuuatalea,Iudit &hçres,
Bullatns paruoque eadem mouet arma Fritillo.
Hi funt nobiliutn infignes virtutes, Sed habent pUCUSip
prçtercaalias quafd'am nobilitatesartis,quib9cum bitatis
maximeomnium nocertiffimifunt, idagunt ,vt nob¿lm
viri probi atque boni eífe videantur,St prudëtia Ii
beralitate, pietate,iufiitia, infignes appareant,adeo
feprçbent faciles,beniloquos,affabiles,&omnium
virtum hypocrifi claros,m0lliuntferm5es fuosfu pfaJ,^ç
pra oleum,& ipfilunt iacuis,conquifitis quotidie
conuiuisêpulantiirfplendide,infermone 8ceolio
quijs liberiores difputantde republica, aliorumq;
fententias captaates,ex illis fapienti* prudentixq?
famam inprincipum concilijsfibiaueupätur,libe
ralitatisetiam famam fibiex auaritia vfurpant, dû
quod auferunt vni donodant alteri,munifici pra:*
dones,5c quod veteres de Scylla fcribunt,alios per
aliorü iniuriam loiupletari ftudetcs,ipfi inter quo
tidianas ra pinas Temper inopes. Proindc úiflit'x 8c
pietatisnoraen fibivenartur,dú pauperúqnefiióes
libenter fufçipiunt, fauctep eorúde caufas cótra di
DE NoBILíTATE.
tioresjfed eoufque duntaxat affliclis illisfuccurrût,
donee interim exhauríuntlocnlos pleniorú. Neqj
enim animus eft prodefte pauperibus, fed nocere
diuitibus,quod cuius illorum facilius eftq prodef-
fe,atque hac iuftitiK pietatifcj vmbram tanta fepe
llcétiamfibi arrogant,vtciuitaubus Si potentiori-
bus vim inférant, Si publica hoftilitate vexent : Sí
vnde legum autoritate nullis Iperare licet veniam,
iftinobüitatisprgtextuaftequuntur gloriam,&tá
quam antiqui gigantesgloriantur in peccatis fuis:
vtcum veluti malidfmanes vndique qu«runt vt
noceant,tunc maxime prodefte putantur, quando
folum nocere defiftunt j agentes vt omnibus fint
Plal.49 terrori3amentur a nullo,cutn feel eratis Si flagittio
ftsomnibusponentesportionem:8i qui fe cufto-
dixeorum tradunt,depopulantur Si opprimunt,
nec vllum hominum genus ciuitatibus peftilentius
quánobilesifti,quifibijpfi placentes quafi ceteris
Arifto- generofioresjfemper luperbofpu turgent. De qui
phani- bus idcirco non maleconfuluit Ariftophanes,in
eu diâu quiens:non oportere in vrbenutrire leones:finau-
tem alti funt,obfequi illis oportere.Korumtyran-
nideopprefllolimHeluetij nobilesomnes occide
runt,Sí totam eorum progeniem patria extirpaue-
runt:hacinfigninobiliumftrage,nomen fua virtu
te celebre cum libértate adepti funt,qna plus qua-
dringentis annis in hunc diem féliciter imperát at-
Tyráni que regnant,femperq; hoc nobilium hominumge
cid? olí nus oderut.OÜm nulli erant populis gratiores,nec
gratipo maioribusprçmijs dignicenfebantur,quä q tyran-
pulo. nos eorumcp ftipatores Si fatellites etiam vel inno¬
xios liberosinteremeruntiquin Stiurifconfultido
I
_ DE NOBILITATE,
cent nonúqua innoxios rede occidi poiTe fi id ma
gnopere pro fit reipublicf vt extindo tyranno, &
liberos trucidare,ne repullulet nouât tyrannisiqué
admodum & Gi je i poft euerfum Ilium, occiderût
Hedorisfilium Aftyonadé,nenouibelli inftaurá
dioccafioíupereíTet.Legamus liceat veterum tem
porum hyftoricos,T!tu Liuiu, Iofephum, Egefip-
pum,Quintum Cuit:um,Suetonium,Taciturn ,Sc
renum,Tranquillum,& reliquos,Temper licuit ty-
rannis irifidiari,licu:tdecipere,honeftiffimum sût
occidere,etiam vel veneno tollere,cuiufmói Tibe
riusaluliotertiusimperatorperemptusefhfed cü
venefienmdeteftabile Temper fuerit,venenum,quo
ille extindus eft orbis cenluit effe vitale. A tteftan -
tur iftis etiä facrç literç in Eglon,in Sifara,in Holo
fernf,quosinteremerút Aioth,Iahel,Iudith: quod
etiam corl deo licuit, occifis quoq; facinore tyran-
nls iugum excutereiomneiq; illi quorú facinore af-
flidus populus liberatuseft,facris bibliorum anna
libus pro miniftris del honorât! funt.Iam vero no-
bilitatë r.o tam vfu & confuetudine,q etiam natura
mall eiTenon ambigiœus:fiquidëinter aues & qua
drupedia nulla alia nobilitatis prçrogat uá habet,
prxter illa qua: cateris animantibus etiam hoibus
no tam infefta,q exitio funt,cuiufmodi aquilf, vul
tures,falcoes,accipitres,corui milui, ftruthiôcs, &
fabulofçHarpyi£e,griphy, Syrenes, & huiufmodi
moftraSimili rone tigrides,ieones,lupi,pardi,vrfi,
apri,dracones,ferpentes,bufones. Ex arboribus ve
ro null?autpaucf dijslacrf& nobiles habetur,mfi
quç aut fteriles funt,aut nullü hoibus çdibilem fru
6 um ferunt,quercus,efculus,f3gus,lauriu, myrtus,
DE ARTE HERALDICA.1
Inter lapides non marmora,nö çdiles,no molares,
fed gerne,quç nullú hoíbus vtilitaris,vfum prjbét,
habetur nobiliffime. Sic Sc in metallis,argent5 ad-
modum perniciofum, & ferro nocentiusaurü,no-
biliora funt Sc digna habita,pro quibus tot cfdib'
& humani fanguinis difpedio populi dimicent.
fDe arte heráldica. Cap. LXXXI.
Tq; hic proceffit heroica illa heraldoru arsj
A & philofophia í céfendis diftribuedifq; iftis
nobihum clypeisadmodum occupata,quos
aut íumétum,aut vitulü,aut oué,aut agnú,aut capo
nem,autgalhnam,aut anferé,ant aliquot horñ ani
mantium,qua: hoíbus feruitiite vel vfui neceflaria
iunt, in armis geftare nephas eft & infame , fed
omnes a crudehbus beluis Sc rapacibus ferisnobili
tatis fuf ilignia aufpicari oportebit .SicRomani
aquilam,âuium oím rapaciffimam fibi delegerunt,
Phrygij fuem,perniciofum animal. Thraces mor¬
tem. Antiqui Gothi vfam.AlaniHifpaniaminua-
dentes, catum,rapax fimul & fraudulento animal.
Franci veteres leoncm,eundem etiam Saxones,fed
deindefumpferunt Fräci in Gallia cöroorantesbu
fones,Saxones vero equú,bellicolum animal. Cim
bri taurum ferebát,fortitudinis& roborlsfignacu
lum.Antíocho régi aquiladraconem vnguib?dé¬
férés ífignacuIumeratjPompeio autem enfiferíeos
Attilçcoronatusaftur.Quin & Romani ipfi,qui-
bus anferes pro capitolio vigilantes falutem cÖtra
Gallosprçftiterunt,ne tanto quidé beneficio íduci
potuere,vtanferéinter ínfignia referrét.Fortegal
lum& hircúfunt quiadmittñt clypeis,fiquidéhsc
animaba conftat fuperbaSc luxuriofa elle,que etií
DE ARTE HERALDICA:
^rçcîpuç nobilium dotes funt.Eadem rone 8f paito
nemrecipiunt propter faftum:& vpupanj,qufipfa
etiá quid regiuni habere videtur,& coronam gerit:
necobeftnobilitati,quodnidifícatí excrementis,
ná ipfe quondá Vefpafian9imperator etiá ex lotio Vefpa "
veítigal accepit,inquiens:íucri non effe malñ odo fian^or
rem.Iamq; etiá pleraq; minuta animalia in iftis no ^ ^
bilifiirnaginibus prerogatiuahabet,fimo exitijali P°
cuiusdocumentafunt,aliasnö admittenda.Exho- §ma*
rfi numero funtcuniculi,taIpç,ranç,locufta:,mu-
rcs,ferpentes,falpegç,fcolopédre,a quibus (Plinio
autore)aliquádo abados populos & deletas ciuita-
tes creditum eihatque eifdem ronibus nos illisetil
culices,cimices,murcas,quin & fi velint veficas,ta¬
bes,hulcera,pelles Iibentiffîme concedem9:quippe
iftis olim A Egypt9 fub Pharaone & Moyfte flagel-
lata eft,& hodie etiá nobiliores habetur, qui prçce
teris ornatur feabie gallica.Sunt etiá qui enfes,pu-
giones,tnachçras,bipënes,fcorpiones, turres, arces
machinas,ignés,quçuls alia homicidiorum &per-
niciei inftrumenta clypeis fuis ingerunt. Quin &
Scytharum fulmen,Perfarumarc9&pharetra:,Co- p);u{n<>
rallorum rotf infignia fuerút. Similiter inter díuos rum j¡, -
Iuppiterfulmen,Neptun9tridenté,Marsframeam, plgn¿aí
Bacch9thyríu, Hercules clauá,Saturnus falcem fibi
delegerunt, Atque hçc armorû infignia, queq; pro
fuse crudelitatis rapinç,violétiç,fortitudinis,teme-
ritatis,cçteraruq; nobilitatisvirtutû expreffione(he
raidis decernétib9)alia alijs céfenturnobiliora.quç
vero clipea rjscarêt,&mitiora quçdà,vt arbores,flo
res,ftellas& eiufmôi exprimût,vtApolliniscithara
&'Mercurij caduce9, aut fola coloró varietatediftí
Si}
DE ARTE HERALDICA.
&a funt, hçc priorité illis multa recétiora minufq;
nobiliafunt,qa noncenfentur haecvlla militigfor
titudine, aliovefanguínis autexitijs artificio fuiffe
con quifita : m i rum tarnen q ftulta fapientia in iftis
aftrologicantur,philofophantur,etia & theologif
fantpaludati iftiheraldi,dum fufcü & nigrumSa-
turno aifignant,idcirco perfeuerantiam, taciturni
tatem,& patientiâ illi adfcribentestfaphyreum au-
tem dtazurinum fidé,autiuxtaGallorumopinio-
nem zelum fignificaie volunt,Iouem illi prçponé
tes. In rubro iramvindiâamcj exponunt,ob furi-
bundiMartis dominium. Auri flauus colorSolidi-
catus,hunc ob fui metalli prçtium,atque lolis luci-
diffimum fplendorem, defiderium ac lçtitiam figni
ficaredicunt.Venerem prçficiuntpurpureo,ac yí-
ridi ¡purpureum rofeo nitorearridentem amorem
ilgnificare dicunt,fed Galli proditionis aftutiá illi
adfcribunt. Viridis autem omnium confenfu,fpem
dénotât: virefcentibus enim agris fruâus fperatur,
colores Albus color limç adfcribitur,qui cum fine mixtio-
jnixti. nefimplex fit omnis tarnen mixtionis facilefufce-
ptiuus,puritatem,fimplicltatem,aptitudiné figna-
re volunt. Cçteros oés mixtos colores adiudicant
Mercurio,qui vt ipfe vagus eft & varius, ita omnes
ilíosvarietatem animiexprimere.Nácinericiusni
gro vicinior,anguft.á:carneus,quafiremiffifangii¿
nis,occultum animi dolorem,vel fecretu abfcondi
tûq; cogitatum,palearis vero & clarus& obfcurus
velut decidétiû foliorn,& arefcétiû herbarn,defpe
rationé,& fufpicionem pro fignificatishabent.Ld
gum effet referre eiulmodi nçnias ex humoribus,
ex complexionibus,&temporibusanni,menfibus,
DE ARTE HERALDICA;
& dieb9,mundi angulis,&vétis,fignis,planetis,pll
tis,lapidib9, ipííscp ecclefig l'acramétis & myfteriis
hue affíngunt,& fere tota Apocalypfim ad has fa¬
bulas fuas demigrare cogunt. Atque hf c eft illa he
roicoru heraldorú heroica philofophia.Hic finé
faftur9 erá hui9 negotii,nifi occurriflet mihi prete
rifle me heraldorú originé : hunc ítaque fermoni Heraí ■*
huicappéderelibet.Heraldosabheroib9 deducit dorúo-
AeneasSyluius.Erantautem Heroesveterani mili figo
tes,quosfolos heraldos efle decet,atq; fie heraldi
Teutonicum vocabulum fignificatjVjfenem i ar-
misjfiue veterana milité. Sed hodie feruilesquidá
homines,caduceatores, & nuncii feciales etiá qui
nunqua m¿litauerunt id officii aflequútur.Priuile
giaautéofficiaqjheraldorúexantiquiffimis fecu-
lis in hue vlq;diédurant.Primuseorú autor fuit Heral-
Liber pater,qui fuba&a India illos í hçcverbaini dorum
■' tiaiiit-.Ego vos hodie militiç laboribufcp abfoluo, auto •
veteranos milites efle volo,heroasc£ vocari: mun9
veftrú erit reipublicf cófulere,fótes arguere,lauda ^eraI-
re probos,cfterís munerib9 vocabitis,quocúq,'gcn aorum
tiú terrarumq;,venerit¿s viffum vobis reges,veíti- muncra
túq; dabunt,honoratiores apud omnes eritis:xenia
vobis principes Offerent,fuafepeftes cúdonabunt:
ftabit fídes dictis veftris, mendacia horrebitis, pro¬
ditores iudicabitistquifœminas male habentinfa¬
mes,hos adfeuerabitis:In omni terra libertas vobis
efto,fecurusq; vobistrafit9 & incolatus.Si quisvos,
veftrúq; verbo faffove anganauerit quépiam, gla-
dioferietur.Adiecitpoftmultatépora iftis heroú
priuflegiis Alexäder magn9,vtauro,purpura,coc-
«inijfq; veftib9, & paludamefis vtipoflent-.quin &
DE ARTE HERALDICA':
arma regía & infignia deferre,quouisgentiú terra
rumq; loco fuerint.Si quis hos manu pulfaflet, aut
verbo IçiîiTet eiíprofcnptisbonis etiá capitis reú
effe. Sic Thucydidem,Herodotum, Didymum
Megaftonem,& Xenophontemtradereidem Ae-
Aucu- neas refert. Tertio deinde Odauianus Anguftus,
ftiedi- cóftituta Romana monarchia,illoshaclege deco
¿tu? de rauít.Quifquis esquí per decéniú nobífeñ milita
Heral- ueris,fimodoquadragenarius,fueris,fiue eques,li
¿ia ue pedes ftipendia merueris,militia poñ hac vaca
to,heroes efto,veteranufc£ miles, nemoteciuitate,
foro,templo,liolp¿tio,domoprohibeat:neraotibi
crime adlcribat,on9 impona, pecunia ex te qirç-
rat:fi quid peccaueris,folá Cffaris vindidam expe
âato:qnicquidturpitudinis a dmiferit homines,te
ludicem propalatoreq;time3t,leu priuati,feu prí
cipesfuerít:quodd¿xeris affirmaueris^p nemo fal
íum arguet:libera & aperta tibi omnia itinera lo-
cacçlunto,in edib9principum menfa tibi eibipo-
tufcjefto,ftipendia quibuste tuamq; domum fer
ues ex publico quotänishabetp,qua legitima face
duxerisvxorem.cçterisfœminis prçferatur: quem
exprobrauerisinfaméq; dixcris,hic reprobat9ho
mo & infamis efto,arma infignia,nomina & orna
m enta héros ferto. quç reges decét, quç dicere aut
facerevelis,vbiuisgentiú,locorú,nationiimqjfaci
to:Si quis iniurius fueritjceruice careto.Poftremo
Carolus Carolus magn9 tráflato ad Germano imperii no
magn9 mincpoftdcuidos Saxones & Lögobardos Q-
de He- far& Augnft9 appellatus, illos hochonore dona
raidis u''t,inquiès:Militesmei vos heroes vocabimlni,fo-
cijregu &iudices crimlnii, viuitc pofthac laboris
^ D¡E MEDICINA IN GENERE:
experte,confuliteregibuspublico nomine,turpi«
corripite,fauetefœminis,iuuate puppillos,cöcslio
circúndate principcs,ab hisviéhim,veftitú,ftipen
diumcjpetite-.fi quisnegauerit ingloriusinfamifij
ello fi quis iniuriá vobis intulerit,reñ fe maieftatis
agnofcat:vos autem caueritis,netantúdecus,tátüq;
priuilegiu iufto bellorú labore gtü,aut ebrieitatis,
autfcurrilitatis,autalio quouis vitio maculetis,ne
quod vobislargimur ad gloria,redundetad pcená
quáde vobisfumédá,fiforfitan exceíTeritis, nobis,
& fucceíToribus noftris Romanorü regib9 ppetuo
referuamus.Atquehsec eft heraldorúmagnmcétia
quib^antiquacófuetudinetéporü magnos fefe gfti
mát,qa ípune maxímis obtreâare illis gmifio eft.
}#>De medicina in genere Cap. LX X XII. Medie
Ediamamilitia & nobilitatead medid- na.
S na properemus,qug ipfa etía qugdam ho-
micidiorum ars eft, prorfus mechanica, li
cet philofophig titulo fe traducipofle prefuir.at ac
fupraiurisprudentiá proximastheologi« fedesá-
biatjvnde maxima intermedíeos & iuriftas conten lepidu
tío eft.Argumetantur enim medici:Cumtriplicia prcto-
funt b5a ex ordine,anima:, corporis, fortuna; prio ris cu¬
ra curatheologusjfecúda medicus,tertiaiunfccful iutdáre
tusihinc mediéis medias quo'cçfedes deben fupra fpófum
lurifc5fultos,quátñ corporis robur & fanitas,tbrtu de me¬
ng diuitijs preftat.Sed hac lité nefeio qs pretor le- medici
pida íterrogatióe direm;t;quefiuit enim ex Iitigáti ng & iu
b9illis,quis mos & ordo feruareturin educëdisad ris iter
fuppliciare'smter precederet & fequeretur,latroefepr? "
an carnifex.Cúq; refpoderét,precedere latroné fe rogati-
quiaut carnificem,deditillefententiá; prgeedät er ua.
S Hi)
DE MEDICINA IN GENERE.1
go iurlftf ,fequantur medici,horum infigne latroci
nium iftorum temeraria homicidia notans.Sed ad
medicinam redeamus,eiuspluresbçrefesfunt,naîn
eft vna quam rationalem,fiuefophifti«am,fíue do
gmaticam vocant, eamque Hippocrates,Diocles,
Claryfippus, Cariftinus ,Paraxagoras, & Herofl-
ftratus fecuri funt : quam etiamGalenushis longo
tempore pofterior adprobrauit: qui pra» caeterisin
fequutusHippocratem,totam mendendi artemad
caufarum agnitionetmfignorum notitiam, rerum
qualitates,8ccorporum diuerfas habitudinesgra-
dufq; reuocauit.Sed hxc hsrefis cu circa voces po-
tius qua circaresiplasverfetur,naturaIisphilofo-
phig fateor non Ínfima pars eft : medendistamen
fgrotantibus non admodum neceflaria, ne dicam
vel perniciofa,vt quehominum falutem fanitatem
que ad contorta quedam fophifmata relegat poti-
us,quam ad fyncera,quibusmorbis mederi poffit,
medicamina-Scfcolafticis fyllogifmisoccupata,fo
htudinum & faltuum hortorumq; neicia, ignorât
herbas& medicinam : quo circa Serapion hancra
tionalem medicinamnihilad medendi arte perti-
nere profeflus eft . Eft itaque alia medices faâio
© pera prorfus quçftuaria & mechanica, a qua vfquei hue
trix me diem medici fuum nomenhabét.Hane idcirco ope
dicin3 ratricé vocát,in emplricam Si methodicä difparti-
duplex tam,dehac nobis hie fermo eft.Empericam itaque
ab experimentis appellant,cuius principesSerapi-
on,Heraclides,& ambo Appollonij fuere,quospo
ftremo ex Latinis M . Cato, C. Valgius, Pompo-
niusLçtus,Caffiusfeltx Aruntius, Cornelius Cel-
fus,ac Plinius,& plerkp aliiiecuti funt.Exhacde-
DE MEDICINA IN GENERE.'
indemethodicam conftruxit Híerophil9 Calcedo
nius,& ex longa rerum omnium magiftra experi-
entia ad certas regulas adegit, qua poil ea validifil
misargumentisprobarunt AfcleptadeSjThemifio,
ac Archigenesicompleuit aute Thefillus Ital9, qui
(vt autor eft Varro)cucta fuperlorum placita fuftu
lit,ac velut rabie quadam in cüdos prioris çui me¬
dicos perorauit.Poftiftos vero compluresexter-
narum gentium barbari philofophl de ea fc rip fe¬
re, inter quosadeocreuitArabum gloria,vthuius Arabes
artisinuentores plurimis vifi fínt,facileq; id fe poi- medici
fe contendere videátur,nifí ipfa originaba greca &
latina nomina ab i 1 Iis vfurpata aliam artis originé
ídicarent Hínc Auicenns,Rafis,& Auerroisvolu
mina pari cu Hippocratis&Galeni librisautorita-
te recepta íunt,tantá<|fidem adepta,vt fiquisfîne
illorum placitis cuiquä mederi prçfumat, is publi-
cam falutem palam decoquere videatur.Hœautem
medicoruro faftiones licet pauœ fint,non tarnen
minor inter eos contentio eft & opinionu pugna, Cötro
qua inter philofophos.Nam defpermate quod ge- uerfia
nitale fernen eft,audire quis anilib9 ratiunculis cer medico
tant Pythagoras illud vtilrffimi fanguinis fpumá, rum de
ííuecibivtilifiílmumexcrementum dixit. Plato au fperma
temfpinalismedulle defluxú,quia nimium coeu- te.
tes dorfum & renes dolet. Alcmeonautem cerebri
partem adfeuerauit,ex eo quod coeûtib9 oculi do-
lent,quifunt partes cerebri .Democritusautem ip-
fum ab omnib9corporis partib9deriuatû ait,& Epi
curusa corpore & anima conuulfum, Ariftoteles
alimétifanguineiexcrementu,quodvltimuinmé-
bra digeritur.Ceteri putát fanguine eiTeteftiú calo
m
de medicina ín genere:
redocoftum &dealbatum, eaduntaxatmoti ratio
ne quod vitra vires coeuntes fanguinis guttas eijci
ant.Porro Ariftoteles &democritus nildicfitmu
lierisfemen ad generationem conferre,neq germé
illas,fed particularem quendam fudorem emitiere,
An mil- Galenus illasSifperma licet imperfeâum germen,
liebrefe emittereait,&vtrorñq; viri & mulieris fernen fa¬
me cöfe tum conftituere.Oterum Ariflotelescorpora ani
ratadge maliumexfanguineproximevuit generan,&im-
nerara- mediatenutriri ,fperma quoq; exfanguine genera
tioncm. rioné habere.Hippocrates cotra corpora alalia ex
quatuor humoribus primo coagulari.Sed & multi
ex Arabib9 putarutanimalia perfe&a pofteabfqne
maris & fœminç gmixtione generad,ac fine femi-
Conero ne Prot*ucb & propterea dicebant matrices nó efle
uerfiede ncccflTarias,nifi Per a ce id ens De caufis autem mor-
morbo- borum originalîbus agétes,Hippo crates illasinfla
rúcanfis tufinefpiritucollocat,Hierophilus in humoribus,
Erafiftratus in arteriarú fanguine, Afclepiades ex
atomis per corporis inuifíbiles poros illapfis illas ri
matur,Alcmeon ex corporalium potentiarum exu
perantia vel inopia, Diocles ex inequalitate elemé
torumcorporalium aerisq; halitu,Strato abalim
tí exuperiátia cruditatcq; & ei9 corruptioneomncs
Decib° morbos fieri folummodo putat. De ciborumautS
rum c5- conuerfione non minusdifcrepant.Nam Hfppocra
coâiôe tes,Galen9,Auincena,in ftomacho cibospercalo-
diffetio remconcoqui affirmant,Erafiftratushçcin ventre
fieri contendit,Pliftonicus & Paraxagoras noco-
coqui modo,fed putrefcere aiunt:quin etiá Auicé
na ei9expofitores Gentíllis,Sc lacobusde Forlinio
no ligne infignierrorc ftercus in ftomacho genera
DE MEDICINA IN GENERE.1^
ritradunt,AfcIepiades autem & cius xmulinon co
coqui cibos,fed crudos in corp9 omnc diuidi putat
qui infuper omnium fuperiorum dogmata vana SC
fuperuacua efTe dicüt.Tranfeo virinarñ iudicia ab
ill is necdä perfeile cognita, pulfuumqj diefes í cö
prehenfas.Iam vero Sc Hippocrates,quem ipfi pro
deo colunt,ab alijs in plerifq; non tarn diuerfu fen
tit, quam turpiter errauit.Nam in libro de natura í
fantisait.Generatur ex lúteo oui auís,nutriment5
autem & augmentum habet album quod in ouo eft
quod falfum probat Anftoteles í libro de animali Hippo¬
bus, inlibro degeneratione animaliudifputansco cratisec
tra Alcmeonem,quicum Hippocratefentiebat,co ror.
cludit-.Origo pulli i albumine eft,cibus per vmbili
cum ex lúteo petituncuifententig adheret etiáPli
ni9 inquiés.Iplu animal ex albo liquore oui corpo
ratur,cibusei9 inlutoeft.Nonneetiam Hippocra
tis aphorifmu9 mendax eft? Mulier no podagrifat,
nifi menftmaillidefecerint,cnmultg fceming,qui
busetiam menftrua fluunt,podagras patiantur.
}&De medicina opératrice. Cap.LXXXIII. Medici-
Ota prgterea medendioperatrixars nul- naoga-
loalio fundamento q fallacibus experi- trix,
T mentis fuper extruila eft,actenui œgro-
tantium crudelitateroborata,nonminus
venéfica q bénéficiait fgpiffime& ferefëper plus
periculifita medicoac medicina,q abipfo morbo»
quodquidem & ipfihuiusartisprincipes ingenue
fatentur,videlicet Hippocrates,dicensartem hanc
eife difficilem ,& experimento fallacem,& Aui-
cenna,ïnquiens,fidem ac fpem egri erga medi-
cum & medicinam lgpe plus cfficcre,q ipfam cum
DE MEDICINA OPERATRICE;
medico medicinä:& Galenus,difficile poíTe reperi
ri medicamen,quod plurimum profit,ac nó fimuli
aliquo obfit: atcp alius quida ex lilis ait, medicina-
rum notitia dele&abilis eft, vtrelíquorum omniá
quç arte & regulis conftant,operatio auté fecundu
medicinam a cafu eft. Eant igitur nuncfortunati
çgri,ac periculofis experimentis8c cafui fidë habe-
ant, fed tarn bláda eft cuiq; pro fe fperádi dulceda
vtaitPlinius,vtcuicunq;fe medicum profitédifta
tim credatur,cum fit periculumin nullo mendacio
mai9.Hinc eft quod ff piffime falusillic queritur v-
bi mors eft, quippe medicorum hie optimus credi
Pharma tur,quem particeps lucri commédat pharmacopo
copule Ia,quicumillo colludit,cuiusferuuIosetiam medi
cSmedi cus fibifub ftipe deuincit,qui lenocinio fungentes,
eis col- ¿Hum apud miferos .Tgros collaudando prsteruut:
ludunt magnf quoq; preftantis medicus eft,quem vfurpa
Vulgo tapompofa veftis,Si intermicantes crebris hyacin
cjsproi this digiti comendant,& cuiremota patria,vel Ion
betur ga peregrinatio, autdiuerfa religio (ceu Iudeus vel
medic9 Maranus)&ad fallendum effícaciffima frontis in*
pudentia,magnarumc£ rcmediorum conftans,in-
concuffis mendacijs,ia<äantia,autoritatem,famam
fidemqi conciliarunt.Et cul pertinaxcotentio,ac
multe femp in ore cum iemigrçculï,tû barbara vo
ces:& multa autorü fuoru nomina doârinç fecerót
opinionem,atq5fieíftruclus,plus q plúmbeagraui
täte,fed audacia pene militari,medédi pradicá tñc
Ordoq hachypocrifiadgrcditur.Primuminuifit çgru,re-
medici fpicit vrina tagitarteria,ífpicitligua,palpitat late
çgros ra,explorât retrimenta ,feire vult vid9 cófuetudi
traftát. nem,Stfiqua etiam fccretiora funtínquirit,acfi
Jtl
DE MEDICINA OPERATRICE-
|Jer hjc libret elementa,& veluti in ftatera expen-
dat humores egrotantis, fabulaturq,-fgregtj-.dein-
de magna iaítantia prf fcribit medicamina, recipe
catapotia,mitte fanguinem,fiant clyfteria,fiat pef
fi,fiant vnâiones,fiant cataplafmata,détur elmcio
ria,dentur mafticatoria,fiant gargarifmata, fiant
facculi,fiantfumi,dentur condita, denturfyropi,
dentur aqua:,exhibeantur teriacalia: quod fi leuif-
culusfitmorbus, & xger delicatulus, excogitabit
blandimenta, & quçcùq; mulierculis efFceminatif-
cg virisgrata atq: lucundaputat,magna autoritate
pracipitpam fufpenfo molli grabatulo aut fôtalis
aqua: in peluim ftillantibus guttis,fomnos allicit,
iämfricationibus,ftufis,cucurbitulis, morbum ex-
tenuat-.iam bal neis,termis,cibifq; delicatoribus, ac
cœli mutatione extenuatum ajgrum reficit, vt a li¬
tem magna autoritatishabeatur,8c fimul admira-
tione,fit horas obferuando,phyfica allegationes fu
{penfionesque adneâi facit,nec nifi ex ephimeride
mathematica pharmaca potionefque minifirat :
quin & in pharmacopolam fibi imperium arrogat,
& fecoram omnia difpenfariiubct,fefeq; meliora
aromatadiligerefimuiatjcumfepenelciatfophi-
fticata a veris difcernere, refque ipfas nomie ten9
penitus ignoret. Si vero diuesfit sger,aut magnas
autoritatis,tunc quo plusfibi compendij atcp fama:
aceeífurum fit,morbum qultum poteft protrahit,
ac non nifi paulatim reftituit, etiam fi pofiet femel
vno pharmaco morbumdepellere : nor.nunquam
vero medicamentísfuis exagitato morbo , priuf-
quamilîum tollathominem ad extremum vitar dif
crimen adducit, quo ilium tunc absgrauiifima SC
' DE MEDICINA OPERATRICE.1
periculofiffima sgritudine liberaiTe praedicetur.
Quod fi quandocx in manusfuas aeger incidat gra»
uiori morbo confli<âàs,cognoueritq; pernicioium
effe malum, & cuius dubius fit euentus,tunc îftis
ingrediturftratagematibus,auftero vultu viuendi
leges prîefcribit,iubet infolita,prohibetcôfueta,ar
guit oblata, execratur exibita, côminatur exitium,
& vitani pollicetur, magnaq; pofclt prçmia.Si du-
bitat de euentu,fuadet conuocari collegium,& po
ftulatfocium,quo fecuriusmedeatur,autnon ra¬
ro cautiusperimat ne fuperuenlens abus, qui a:grñ
fol us reftituat : famam fibi atque laudem cum lu¬
cro prxripiat.Si çgro quid male ceíTerit,fiue ilium
}>rçterfpem per ífignemimperitiam occiderit,hic
ê aut per catarri prçfocatiuum defluxum, aut ali-
quod aliud fimile fubitaneum accidens,immedica-
bilemqp cafum apparenter excufat, & igri inobe-
dicntiam,aut cuftodum negligentiam acriter excu
fat,autincufat collegas,aut in pharmacopolá cul-
pam protruditdic enim efficit,vt nemo egrotus ni-
fi,ppria culpa perijiTe,nemo nifi medici beneficio
Medici reftitutus videatur.lam vero medicos plerumcf ne
liequá. quam eíTefuorúmetteftimonijscomprobabimus.
Ait enim corumconciliatorPetrusApponius,ar-
temmedicineMartieíTeadfcriptam,qui planetatú
omniü odiofiffimus eft,& qui ingratitudinis iurgio
rum,omnifque iniquitatis & militl« autor exiftat.
Ideoq; etiá medicosvt plurimfi malorum effe mo-
rum,cum obMartisScorpionifque influxum ,tum
quod ait,¿Ja ex vili ftipite & fterili originé contra
xerunt,intumefcétesdemum & contumeliofifadi,
cumfuerint incraíTati-.hec ille.Edod9 forte Aefcu
DE MEDICINA OPERATRICE.'
lapij exemplo,quemprimum medicinç repertoré ^clcu—
ex mente louis genitum,&perfolisvitam in terras p¡Usme
deftinatum fabulatur antiquitas. Celfusveroho ¿¡cina
minem fatetur,fed in dcoru numerú recepta. Com ¡u£Uor
plures alij aíTerunt illum meretrico inceftu ex Co¬
rónide venufta muliercula genitum^quam facerdo
tes in Apollinistemploadulterinis aroplexibusfç
pe fubegerunt,q finxerunt ilium dei íílium.Omnes
autem in hoc conueniunt-.tam íceieflum fuiíTe hoc
deum,vt louis fulmine in eo coercendoopusfue-
rit,de quo Ladantius ad coníiaritinum Imperato- Ladati
rem fie fcripfit. AEfcuîapi9,& ipfe no fine flagitio. tiusde
Apollinis natm,q<i Fee it aliud diuinis honorib^di- Aefcu-
gnum,nifiq>fanauitHippohtó.Mortéfanehabuit lapio.
clariorem3quod a deo meruit fulmïarnhçc ¿lie. At
funt re vera medici hoiesomnium iceleftiffimi dif
cordátiffimi,iuídentiffimi,mendaciffimi.Sic enim
omnes a fe inuicé diíTent¿fit,vtnuIl9 reperiatur me
dicus,qu¿ citra exceptionem,additioné,vcl permu
tationem prçfcriptum ab alio pharmacum copro-
bet: qnimo qlaceretmordeat,nev}ipfe non me-
lior medicus videatur,fi alterlus vel optimo confi-
lionihil detraxeritjvel his quae etiam fçpenimis
multa funt non aligd addiderit: Vnde tandem in pr0~ep
prouerbiñ abijt medicorú iriuidia,& difcordia.Na ^^
quicquid probat vnus,ridetalter:nec quicquam a- cjjcor-
pud eoscerti.fed omniapromilTa eorunugç vola- ^ ntrov
tiles,& mera mendacia:hicvulgus cum vult aliqué -
infignitermendacem oftendere, aitill/,mentirisvt ue
medicus. Summurocpingeniorumiuorum opus in
hocverfatur, vtincogitandis nouisveterum rede
facta negligantur, contemnanturq: tum quj pauca
DE MEDICINA OPERATRICE.
fciunt,recondunt,aut monftrare nolunt,quafi ne¬
minem doeere in authoritate fciétif fit,inuidëtefq;
alijs,etiam vitam noftram fraudant alienis bonis.
Sunt infuper plurimû iuperftitiofi,arrogantes, ma
lgconfcientiç,luperbi & auari, quibus üludietng
in ore obuerfatur,dum dolet accipe façiëtes etiam
Prouer fifuumadcôpendium expedirecrediderint,vtdo-
bium leat quod fanumeft : ficutlegimus Petrum ilium
Medico Apponium(quemconciliatoremvocant)cum Bo-
ru Petri jioníf artem medicam profiteretur, tant« auaritiç
Appo- &arrogantiçextitiiTe,vt extra vrbem alicubiad
nij me- çgrotos vocaîus,non minorisquinquaginta aureis
dici a- in fingulos dies fe conduci patereturivocatufq; ali-
uaritia quando ad Honorium tune pontifïcem , quadrin-
gentos áureos in dies fingulos fibi ftatui paótus elt.
Quin & AEtculapius med cingparentem aitPin-
darus a loue fulmine adaftum auariti<e mérito, eo
q> medicinamnocenter, & in damnum reipublic«
Medici exercuiíTet.Iam vero fi cafuquouis fortunatus x-
glorif ger in manibus eorum euafent,fitplaufusintolera
ábitiofi bilis,nemo fufficiet gloriare tanti miraculi decan¬
tare,Lazarum e mortuis refufeitatum narrabunt,il
lius vitamfuum munus e(Te,fibi deberi,fefe ilium
ab Orco reuocaíTe (vfurpantes fibi,qua; folius Dei
funt)continuo iadant,nec vilo prçmiofecôpenfa
ri poíTe,aiunt:N5nulli illorum ad id tumoris eueâi
Medie {\jntjVt le prodijscoli paterentur,atque loues fefe
di) Me- nuncUparent,ficutMenecratesSyracufanusmedi-
necra- CUS5qU¿ quandocp ad Agefilaú Spartçregem lnha:c
tcs> verba fcripfiíTe legitur. Menecrates Iuppiter Agefi
lao regi falute.led ill i9 ílultitiá fubrides Agefila9,
agefila9 refpondit:Agefilaus Menecratifanitatem.Quodfi
t DE MEDICINA OPERATRICE.
i¡. vero fgrotorumqfpiáinfelícior)quodplurimn fit, Exclifà
fedc inter medicorumanusexpirauerit,tunc naturçino tioesme
kit piá,morbimalitiá,autfgriinobedientiáinculpant dicoru
% ac artis fug remedia ad hoc naturgfguietisarcanuj atgroto
»Jits non extendi,fefe medicos eíTe,no deos curare pofmortuo
sita fe fanabiles,nófufcitare moribñdos,nec quicquá fe
Uli debere ggris prgter experientiä,& hmói verbi etiá
imilla io finiftris euétibus fuperbiunt,& vitro qui periere
oui arguunt intemperantia:,& fímul prgcium pofcunt
ta cum occideríntfuispharmacijs,quifineiliis viuere
1¡4 potuiftent,egros pariter & fama,& pecunia,& fani
it1K tate,& vita,fpoIiantes,fecura interim confcientia,
i«. cum,qtiia error eorum(quod ait Socrates)terra te-
gitur:tú,quia irremeabilis eft mortuoru regio, quo
y min9redirepoffunt,quos illl illufos inanib5verbis
¿J & medicamentis noxis infeâos, ante die in tartara
,... p^gmittñt, vt cótra illos fpoliatg vitg & pecunig re
■J, peturdarú agant.Suntprgtereamedíci plerwj con Medici
E1¡ tagiofi,& ab obieftis vrinis & ftercoríbus fcetuléti conta-
¡r, lotioIéti,fterculenti,& ipfis obftetricibusfordidio gioíi.
res,ac fcnfibusomnibusinfeâi,dum oculisobfcce-
na quatq; & fœdiffima c5fpiciunt,auribuspariter &
{ raribusggrotoruruñus,v¡krifq; crepitus,& infect i
aerishalitus,flatus,pedorefq3 excipiiit, labris aclin
gua atras leteafq; potiones prgguftant,manib9 fter
' cora & purgamenta explicant,ggrotorúq; horridg
' imagines & vmbrgnofte dieq; phantafia: eorum ob
)15'j ueriantur,innumeraq5homicidia cófcientiá eorú
s!ti perturbant,totum deníqj illorum ftudiü,fermo,ró
1 oratio,fpns,& ingenium non nifi circa triftitia,foe
da,tabida,hórrida mortis& morborñ genera verfa
>' ! tur,totumqj eorum exercitium eft in locis fœtidis,
\1' T
DE MEDICINA OPERATRICE.'
fi]ualidis,& vilibuscuriSjSc obfcceno artificio con-
liant,femper çgrotorum,matulas,cloacas,& latri«
nasinfamis hicricaufa ambientes,atcgtanqua vpu-
paauisfordida exhumanis ítercoribus nidifican»
tes.An non vidierisilíosqiiotidie quomodo obiun
ftis digitis,lutoíls latifundi)s,vultu turpulento ant
pallenti continuo obambulant ciu:tatem,acprsci
p¿ti inceffu viliffimi fpe lucelli difcurríít apotheca
in apothecam ,quxrentes ?c mendicantes, ficubi <js
lotium infpectandum,vel conchamoffcratílerco-
rariam,at<i vt cuculati ills vultures ad cadauera,fie
ifti ad excrementa homines oœniû funt nafutiffimi
quae etiam preguftare folitum aiunt Hippocratem,
vt inde morbi naturam meli9 perfentiret,quod pie
ric£ etiam Aefculapio adfcribunt,quem Ariftopha
nes idcirco fcatophagum voc?t,quo verbo fignifi-
canturquiciborumvefcnturfuperfíuitatib9,quod
lco noinen deinde Dei ad medicos omnes deriuatncn
rum co çft5vt eos lcatophagos,& fcatoniantesjhoc cft,mer
gnomi- j¿uoroSj<i¿ merdarum infpectores vocemus.Hinc
na in ve fcatomantia,oromátia,driminantia dicuntur,d!Íii
ter^. co nat)0nes fcil prognoib'ca medicorú ex itcrcoribus
,ia" 5c vrinisdeprópta.Hincarudmulta naílonesme-
e 'C1 chanici iíli medici olim infames habebantur, atqí
n'en 1S, adeo vt(tefteSeneca)etiamgrauiffima infamia ha-
*3 11 beretur mediciop9 querere:&hodieadhucpleric£
8enfV populi medicos pariter & obftetricesSccarnificesa
ese u i. me(1f¡s' conuiuijs excludunt, aut non nifi lecre-
tis feparatilq; patinis calcibufq; excipiút : quocirca
ftomachari hie licet í deteftabilem illum multorú
príncipum niorem,qintam peílilenteshominesne
dum ad matutina cubícala,fed 3í quotid ianisegro-
DE MEDICINA OPERATRICE.1
®(¡ tantium congreffibiis.recentlbus femper peílilita-
« tis vaborrbus infectos,etiam menfis admittunt: qui
f;5 adhibeat quis medicú conuiuiointer íplos cibos ¡C
ä'tt- pocula de ftercore,vrinis,fudorib9,lanie, vomitu,
menítruis chííeret:atque cpilepfias lepras hulcera,
fcab¡es,S£ peíxes tractabit,totâq5 alioqui lautiffirnis
Vf pbfonijs paratiOífliutn conuiuium fcrmonum fuá
ltaF ru impuritate,in naufea conuertet. Adhibete etiá Medie9
pito niedicum íl vultis ciuilib9 confultationib9, nihil il adnegb
rati lo íeptius, infuitiusqj: idqj forte,cum quia medico tía ciui-
talmc rumdifciplina(quod eorum ait C5ciliator)nöeft lia ine-
* de virtutibusaec bonis moribus, tum quod(vtidé ptus.
ppoE ait)naturaliterprobusmedlcus)malorutn morum
etqte: eíTe debeat:& nosfeimusapud multas ciuitates de-
íAtife cretis publcis Se plebilcitiscautum elTe,ne medici
jtob in concilium admm/ttátunnec magiftratniri gerat:
¡il^. forte non tam,quia inepti,leues, male morigeran,
dé quam quia temper fordidi,8í çgrotantium retrime
hoed' torumque affidua attrectatione sdeo contagiofi,vt
£Hi| non folum propinquartteslibi homines, fed etiam
tumi fubfellia inquinent, & marmora inficiant, vt elegá
H® ter de quodam medico cecinit Lucilius greco epi-
itioK: grammate ab Aufonio fie latine reddito,
„m Alcon hefterno figniim Iouis attigit,ille
¡jtkí Quanuis marmoreus vira patinar medici. medico
Ecce hodieiuíTustransferri ex a-de vetufta, rum de
at¿: Effertur,quanuis fit deusatque lapis. çgroco
nil; Quando veroinfuammedicamcÓfultationetn lolatib
eoeuat,quica node minxcrit & cacauerit çger ex- nes. Me
aminaturi,actáquam LaconumEphoride vitase uandri
¡¡s nece pronunciaturifententiam, riiirum,kd doleo apoph
.M#f dum,quam t une miferisaltercatiçnibtis, nnlloidé tegma.
T ij
DE MEDICINA OPERATRICE,
cenlente circa fgri leâulum concertant,quafi non
adcurandum,fed ad difputádum conductífínt,at-
queçgro ipfo,cui(iuxta grçcutn Menádri verficu-
lum,latineante inquientis-.Medicus garrulusçgro
tanti alter morbus)omnisferefermomoleftus eft,
illorum oratione no opera op9 fit,ac produftisad
oftentationé fuam fcholaftico more aliquot apho
rifmis,quos ad omnem vfum femper eofdem para-
tos habet, inuocatifq; Hippocrate, Galeno, Auicen
na,Rafi,Auerroe,Conc¡Íiatore,ca:terifq;fuis diis,
quorúnomina & tituliiliisprodo&rinafarisfunt,
ad cóciliádum fibiapud imperitum vulgus fidé,do
(ärlnxq; çftimationem,vbi de caufis, defignis,de af
fe¿libus,dehumor¿bus,de die crética,aliquandiufe
riofe,fed indecifa difcordia digladiatú eft ,tádéde
adhibendo remedio,quod caput & cauda totius ne
gotii effedebuerat,frigidiffimo decreto tranfigôt:
atque vt eft eorum inter fe mutua inuidia,nullo il¬
lorum fuá fecreta(vt vocant) a:mulis fuis commu-
nicare volentitlquam ipfisperiturumfit quod tra
diderintalijs, ad communem methodicam recur-
rurit-qux fi ilIosdeftituant,ad empiricam tanquam
ad facram anchoram côfugiunt: vt quem ratio non
reftituit,adiuuet temcritas fatius efte inquientes,an
ceps expeririauxilium,quam nullum :vel xgrum
îpfumfiminusfunt illipropitij, atqueillos(vt ait
Eccl.lö Ecclefiafticus) languorprolixiorgrauet,proftl-
Extre- eis reîiquunt,dicentes : quia dcfperatis Hippocra-
mumre tes vetat adhiberi medicamina:autfipaulorel;gio
cipe me fioresfunt,morbum in diuorum aliquem reijciunt,
dicoru. vel extremumprxfcribunt pharmacum, quod e-
ritiRecipe tabelionem vnum, teñes numero fepté
DE MEDICINA OPERATRICE.
acide facerdotem cû aqua §c oleo benediäis,quan
tumfufficit,& difpone domui tuf,quia morieris.
Hinc Rafisconfcius profeito,cö »grotantium cre Raiîs
dulçftultitif,tum medicorum contentiofg infeitif, fcelera
vtriq; & ego & medico no in caute confulens, fuá tu cöfi-
det in aphorifmisfuis,tantum vnum medicum fore llum.
eligendum:quia vni9(inquit)eror,magna infamia
non inducit:& vni9 vtilitas,quä in çgro cfficit,col
laudatur.quiautéq plures medicoruadhibuerit,is
in errorem incidit plurimn:h«c Rads. Atteftaturq;
huic vetufta illa monuméti infcriptio,turba fe me
dicorúperij{Te,atq;illudGrecu ,puerbia:Multorú Prouer
medicorñintroitusfgrú perdidít. Illud etiammo biú
ribúdiiam Adrianiimperatoris dictum: Medicorú
turba principé perdit. Nullum igitur,p cóferuáda
vita fanitatecg vtilius confílium,q abftinere a medi
cis.Corporis enim fanitas deo debetur,no medicis
ideocpAfarex iudacortipitura,pphetadomim,qa 2-Pata
in infirmitate fuá no quelíuit dnm,fed in arte medi16 •
coró cófifus eihquorñ quidé cóciliis qui fe tradide
r¡nt,CanieíTen5poterint:necenívita vlla mifera
magis,q quf fub eorú auxilii fiducia ducitur. Eíío
verum, fciant medid, atcpvtinamfc¿rent,omnes vi
res & poteftates elementorú radicó,herbaré,florñ
fru&uú,feminú,ctiá animaliú & mineraliñ omni -
que parens natura producít,tu n5 poffunt omnib9
ijsvirtutib9hominé,nedumimmortalé facere fed
quod minus eft,necleui quouis morbo egrotátem
femperfanarr. O quoties medícame quod prodef
fe debuerat non profuit,5c quod debuerat excerne
re no excreuit, quotiesrecidente cegro rcmedicá,-
dum eft,& tandem poft multos labores & fumptus,
• Tnj
,
DE MEDíCINA OPERATRICE. _
vel tunc velpaulopoft,ctiam vel aftantibus medi¬
a's,moriendum eft. Qu® ergo nunc fpes nobis in
media's repcfita eft,fi(quod ipfe eorû aitHippócra
tes)experientía fallax íitíQuid certi poíTunt ,pmit
tere medies,fi verum eft quod Pliniusfcribit,nulla
Multe artcmmedicina inconftaiitioremeíTe,etíamnúlé¬
gères il- piusimmutarií Múltf gentes olim fuerunt & ad-
ne me- huefunt abfqj medicisdcgente5,quasvidemus vl-
dicorií tra decrepitara »tatem robuftas & fupra centena-
opa diu rios anuos viueréicontrário ¿ftosdelicatores popu
viuunt. los,qui .tned¿corum promiifis & opera vithint, vt
plunmum media jjtate fenelcere & occúbcr'c,cuin
& ipfofmct medicos plus earteris hoibus Sí qtiafi
fertiper çgrotare,ac immutatiore etate decedere.
Lacéis HmcilleLafconcuidaihdicenti,nihil malihabes,
apoph- rcfpédít,quiá non vtor medico,illoque iterum di-
thegma cente,fenex fáctuses,rcfpondit,quía nunquam vfus
iura medicojoírcndens nulíatn eíTe ad fanitatem &
feneSntetn certiorem viam,quam media's carmfTe
quod fi dicat qüis multos mcdicorum auxilio con
ualuiiTe,refp5debi!iuisilli contra plures etiamoc
arcades cnbuiíTc,cuíbus medicorumopera nihil pro fuere,-
mediéis obijciemufqjillum Aufonij vernculmn, ¿nquictis:
no vte- Enaferc fati ope,non medici.
bantur. Olim enim Archadcsnémedicanainibus vtebátur,
Expíen fec!'q> narrat Plinius)verno íaílevtebátu^quoniá
tia ad tune maxime fuccTs herbçturgerent, mederéturqj
curádi vbcriorcs pal"ciíe-eligebant auté pra: ceteris lac vac
ron em cinium ,quia il otnniuore funtl herbis, Lacones,
pluri- et,;1 m Babylónij, Aegyptf j,Luffitani,Herodoto ac
ffióvti- Strabonetcftibúsmcdícosomncsrefpuebantilan-
lis gii'entes vero in forum Sí plateas efferebant, vt qui
DE MEDICINA OPERATRICE:
fimili morbo tetati eflugiííent,aliu veeuafifíenof
fcnt,ilb's expertisinfe conlulerét remedijs,arbitra
tes(quod etiä Cornelius Cçlfus ad ferit)ad iplam eu
randi ration eta nihil plus conferrc quam experien
tiam, qua conflat doótiífímos medicorum abs ruft»
ca anu ff piffime vicios, illamque vnica planta feu
herbulaillaperfeciflc,quç famatiffimi medicino
potueruntcumomnibus fuispreciofis claboratifq;
pharmacijs.Nam il'i dó in explicabilibus prodigio
mixtionibus(cum totdederitnatura, que fin-
gula lufficiant remedia,confimdentes per compo-
fitamdiuerfarum rerum complexionem) morbos
pcllere nituntur,coniedura magis quácaufa antra
tione incedunt:totamc£ medédi artem, non nid ca
fumaut coicâuram faciunt. Hfcautem vnius dm
plicis medicinç vim& qualitaté cagnofcens,iolidis
expertifq; naturf viribus difficiles foluit œgritudi
ncs.Rurfus ill i per prcciofa, & ab extermis Indis,
aut Gadi.busqusiita,perfuadentcs nifipreciofa nö
prodeiTe magno impendió venalemfanitatem pro
mittunt.hfc inuëtufacillimis, vulgoque paratis,Sc
quas i hortis fuis quifq; facile'habet, domefticis plá
tisjfanitatem non tarn promittit,qreftituit. Prfte-
rea hi exfallacibuslibris,& pictiscodicillisedoíti,
difficillimam medicandiopcram,audaci quadáte
meritate,cultaó; garrulitate ad quiftum vfurpat:
life eterris Stagrisúngulas plantas,earumque co-
lores,figuras,fa pores, odores, varietates ,'contem- ja
plata & edoáa,5í quid in morbh reliquifq; cafibusd mu|!~
poffintexpcrta,gratiscuiq;certiffimadatremedía. erc" 1
Ipfietiamedicorúprfc¡puic5fitenturfe a mulier !n,ait|a.
culis pliirimi excelîétiffima remedia didicí(Tc,& di c °ai*
T iii)
_
DE MEDICINA OPERATRICE,
gna queipfi librisluis infererent,& vcluti potiora
pofteris communicarët,quale cotra capitis dolo
rem extollit Auicenna medicamen a mulieretra¬
ditio.Quod fi medicina,quefanitatis temperamen
tum afferre debet confiftit in proportione& tem¬
peramento rerum ad lnuicem,cum inter le, tú etiá
cum qualitatibus corporis cuitribuntur,atc$ anti¬
quorum medicorum hec diligentiffima cura fuit Í
proportionandis & contéperandis medicatninib9
per iufta & harmonica pondera,relíquentcs pofle
rioribushçc deinceps proportionanda çgrototû
corporibus,quç eft ifta audacia atque impudentia
heenonfolum immutare,fedillisetiam fuperad-
derepenitusvcnegligereaut ignorare.Vnde fit,
quodficut confonaspharmacltemperamétum fa
nitatéadferredeberet,itailliusditTonantia dolo¬
rem, horrorem,exafperationem morbi , & nônûq
morte inducit: ideoeg tutiusmedetur ruftica anus,
vnoaut altero hortenfi& naturf opera abfoluto
niedicamine, q medicus file cum fuis prodigiofis
fumptuofis, & dubia conieftura conflatis pharma
cijs.Fuerunt illiusfententif multi & excellentiffi-
SimDÜ- Phllof°Phi & medici,videlicet non nififimpli-
" ciifimis rebus medendumeiTe.Hinclîmplicium vi¬
cíame i res perferutati expertiq; de illispofterisnobisjçgre
cameca giavoluminareliquerût quale Chryfippusde braf
fica,Pythagoras de fcylla, Marchion de raphano.
Dioclesde rapo,Phaniasde vrtica, Apuleiusdebe
roñica & multi alljátiqui de alijscÓfcripferut Sed
hosilli officinarum medici non folum non eurem
fed etiam irridant fimplices appellátes qui ftudeát
fimplicibus.Hos igitur medicos (dico quidem qui
DE MEDICINA OPERATRICE.1
perfimplicia medentur)non tain confulendos,g
etiam fequendos elfe nulli difluadeo.Verumillos
offidnarum cultores,tanqfortilegos & maléficos
confulo fugiendos & propellendos qui fuis prodi-
giofis compofitionibus de malis noftris negotiator
Se fuper vitam noftram mittunt fortes. Nam cum
compofita medicamina ex multis difparibus & pu
gnátibus fpeciebus conflari neceffe fit impoffibile
aut falté difficillimueftíillisaliqdcerti poíTcfta
tueremedicum,nifífolaopinione,gftimatione ,cô
ieâura:cumqueinnumerg fgpe res fínt, qugfin-
gulg poffe videntur,ea fola congerit medicus,'qug
lors velcafusmemorigiug tune obtulerit , autin
qug alio quouis intrinfeco fíue occulto inftinítu
fuerlspropenfior.Vndefir,vtc5pofitu illud phar
macuñi nontam abingredientium fímplícium po
tentia,q a medici faufta vel infaufta afteóh'onc for
tiatur virtutein &effeítum,quatenus ille occulto
quodam jnfluxu,fiuenaturali,fiuc ccclefti,fiue dg-
moniacc,fiuefortuito plusadhecq ad alia elig'-
da índucitur. Atqjlioc eft auod com uniter diCitur,
atq;ipfifatenturmedícum vnnm eífe alio fortu-
natiorem acfgpiffime¿ndoíhimdoftofelici®rem.
Qui & vidi ego Sc noui,medicó virñ literatiffimú Medic9
taminfel¡cé,vtemultisegrisvix pauciffími eraani aliusalí
buseius faluieuaderent. Ncui& alium femifeiolû ofortu
qui oes ferme ggros fuos plerofqueetia ab alijs pro natior
deploratisdereliâo féliciter fanaret.Qui & memi in cura
nimelegiíTedemedico,in cuius manibus quicñcj; disggro
nobiles&magnatesnicidiffent,euaderent ,plebei tis
omnes & ruílici perirent,autgrauiter periclitaren
tur. Videre igitur nunc facile eft, banc officinariá
DE MEDICINA OPERATRICE:
medicina,í qua pluris poteíl medici fortuna g do
¿trina,totam aut pro maxima parte fortiiegá elle,
ïtomanî ideoq; procul pellendá atq; rang venéfica & fi ca
olímedi riá eíTe damnatidá Proinde Romani quondáíub
cosvrbe CatoneCenforio medicos omnes Sc vrbe Roma,
pepulc- & tota Italia pcpnlerút eorú hmcftamédacia,cru
runt. delítatécj; auerfati,q> videlicet multo plurcs occi
derét qfanaret,tum q> venenorú peritiíTimi odio
ambiti5c,aut lucro facile adduci poffent, vtvene
nñminlftrantpro remedio,& paâa mercede ho-
minum vite infid¡étur:ficut Pyrrhi medicus,fiueis
Timocharis fuerit(vt vult Gellius)fiue Nicias(vt
alijs)q Fabritio ,pmiferat,fedominó interfeclurú
medicína:quod facia9 auerfatusFabrJtius .Pyrrhü
quanuisinimicum monuitper epiftolá, cauereta
medico de quo Claudianus ita inquit:
Romani fceíerum femper fpreuere miniítros.
Noxia poilícitum domino mifeere venena.
Fabritius regí nudata fraude remifit,
Infeílo quem Marte petit,bellumq; negauit
Per famuli patrare nefas.
Similiter de Grçcoru medicis apá Plíniú Cato feri
Plinius. bit ad filium,inquiés:lurarunt interhçcbarbaros
oésnecare medicía,fed hocipfum mercede facfút
vt fid es eis fit,& facile dilperdát.Et paulo poft fub
iungit. Vnde tefiamentorñ plures infidie,iam vero
& adulteria ¿n princtpú domibus,et¿am vt euidens
Eudcmi in Ljuia Drufi Cçfaris hec Plinius. Iple
Socrates etiáSocratesapudPlatonévctuit ne mediciin ci-
apdPía- uitate multiplicéfur.ExpediretSc inhúc diem reí
tonem. publice,nullos effe aut pauciffimosmedicos quod
que lex extaret quçeorum puniret,cuminfcit;e,t«
DE MEDICINA OPERATRICE.' ^
nëgligétiçmalitia capitalé;Capitaleenim eft,ne%
refertimperitia anncgligëtia, ftultitia an malitia,
perperam an ftudiofe medicus pro pharmaco vene
num porrexitjhominemcp in vitg difcrinaeadduxe
rit:atq; non(quodPliniusaif)medicohominemoc
cidííTe fumrna effet impunitas. Quicertevn?illis Medici
atcp communis cum carnifice honos eft hominës.f. cucarni
accepta mercedeoccidere:atqueexhomicidio, vn fice CoI
de fupplicium cunilis lex ftatuit5nullicp côceffa im latió.
pnnitas,ij fol' capiunt prgmia.Hoc tamé intereft q>
carnifex no nifi ex iudicium fentétia necat noxios,
medicusautem prçterom ne indicium perimit etiá
infontes.Nó ergo infalubriter pontificum cdftitu- Clericis
tionesarcent a medicando clericos,cum ars medi- exerci-
cares fit a deocruéta,vt fi fas fit facerdotibus & cle tiu me-
ricismedicum agere,liceatetiam agerecarnifice. dicing
Neq; imprudenter Portius Cato media's quondam prolai-
interdixiire putandus eft:cum,quiafcientiehui9 fa bitum
mamfemper nouitatealiqua aucupátur:tum,&dú
pudet noui nihil adferentes aliorum inherere veftl
giis,experimeotaper mortes agunt,& artemfua no
ftris periculisd¿fcunt,qniade vita noftra negotian
tur,malaq5 hominum,qug breuiffimo tempore toi
li poíTent.producút:nó ratoetiamadaugentmafo
ri pro côpendio,cui fraudi vtobuiareturapud AE
gyptios medici anted/em tertium egrotorü corpo
ra eof u periculo curabat.poft triduum autem fuo ;
^[Deuharmacopolia.
Caput. LXXXIÏII.
Amqiéta cocisfuisapothecarïos& pharma Phar-
I copólas vocát,quorúCvt eftí fpuerbio tituli maco-
remedia habét,pixidesvcnena3fiuf (vt canit polia.
de pharmacopoeia:
Phar- Homer9(pharmaca mixta,falub¡.ia multa,&noxia
macóle multa quibuscum damno elfe minime volunt, nos
aliud mortem noftram magna emerepecunia compel-
alio lunt:dûilli aliud pro alio propinantes, feu putri-
¿>pinát duminueteratumve & euanidum pharmacum mi-
fcentesjfçpe mortiferam potionem dant profaluti
fera:dum faâaiampridem eroplaflra,collyria,vn-
merca- guenta,paftiIlos & alia pharmaca,non nilî in offi-
toribus cinarum compendia ex ipfa fpecierum feceac tabe
barba- côflaâamercantunatq; hec omnia nefcientes:di-
ris ine- fcernere credut barbaris mercatorib9,oia fraudib9
médis &fophifticationecorrupentibus. PoiTem etil hic
fimpli- oftédereperniciofasillorum difcordias de fimpli
cib9cre ciu,quib9 vtûtur medicinaru cognitione,errorefç
dunt. eorü circa medicinaba reru noía ab illis male intel
lecïa,peffimefcg vfurpata:q plurima Nicolaus Leo
nicenusamplo volumine oftendit.Tranfeoetiam
doceredeprodigioíls compofitionibus multaruq;
externarumrcrñ mixturis,quibus dum omnia côfu
déteSjVnum quod omnib9 naturis quadret medica
mentum fefe effeíturos nobis perfuadere volunttfï
cutdecopofítione tyriaceac tyri fabula, deqjillo
antidoro mytridatico ftatuerunt,nihil aliud effíci
tur, q poeticum illud chaos
Ouidi9 Rudis indigeftaqp moles,
Meta - j^ecquicqnífi pódusinerscongeftaq; eodem
mo.pri NonbeneiunSarumdifcordiafeminarerura,
Vbi corpore in vno
C5pofi Frígida cum calidis pugnant,huraentiaficcis.
taphar Mollia cum duris5fine pondere habentia pondus,
maca Efto,fintquçdamcompolîtionesabantiquis medi
fereave cisexcogitarf. & vtilesinuente,quf tlq experta K
w
de pharmacopolia:
ccat recipere,tame a vera ilia methodo iunt aliena ra me-
& ab ipfifmet medicis propria cöfcietia ¡coaäis da thodo
mnata & omnibus modis explofa,a Plinio,a Theo medédi
phrafto,aPlutarcho,abHlppocrate,Galeno,Dio- aliena
ícoride,Erafiftrato,Celfo,Scribonio,Auicéna,quo
rum verba hic fubfcribere nimis lógu effet, nec ab
antiqsillisfolújfed etiáa multisrecetioribus,eqb?
vnus Arnoldus de vila noua inter aphorifmos ait:
vbiinpromptuhabentur fimpliciajdolu effe fi qs
compofitisvtatur.Athodienegleiâis &ne cogni- Notât
tis quidem fimplicibus,nonnifi exduobusillisa- errorû
pothecariorunfluminarijs, acaromatariorumthe orige-
faurojtum Mefue & Nicolai, csterorumq; antido- nes
tari)s,piâuratis & inauratis titulis medicamina pro tiofasin
irûtur, atcp hinc fit,vt dum medici ifti fuo otio c5- republi
fulétes vitas hominum apothecariorum fidutiagu cap me
bernant,atque illi fine Jiteris fine cognition e bar- dicosiC
baris mercatoribus confifi, pro officios compédio phar-
res permiícent,multo plus periculi fit ad medicami maco-
neqamorbo.Iamcçetiâdicamus de prçcioforum polas,
medicinaliú fophifticatíone,quetáto ingeniofçpe Cofiliú
adfimulatafunt,vtinduffriosetiáhoíes decipiat-t: A grip-
plurimumq; conduceret falutihóím ac reipublicç, p^,
peregrinis omnibus exorticifq; pharmaci)s,que tan
to prsterea prscio a prsdonibus mercatoribus in
reipublicç detrimentum adainäarfunt oíno interdi Lex
cere:ac medicos oes in ordinem,cogéré pharmaco phar-
polafq; adftrigere,ac legem illis prçfcnbere, cuiuf maco-
modiolim Roms (dum adhuc melior effet) Nero polis o-'
tuliffelegitur,quasijsdútaxat quç nofter gignitorlim Ro
bispharmacijs vticompellantur,cumharc noftrç msprs
cuiufq; naturç conueniant magis,tum loge recetio fcripta.
111
DE PHARM ACOPOLIA:
ra,eIe<äiora,minoric£ difôcultateac fuptu habert
poiFantjininorii^pericalo q peregrina,quorü ma¬
xima parsfufpeóÍa eft,vt qui- fiepilfime fophiftica-
ta,adulterata,reie¿ticia, vel í naui fuñocata,vel itn
merfa lacuna:,vel vetuftatecorrupta,vel no debito
tépore & loco(vnde fxpe plurimu im minet pícnli)
colleáaíunt:na colloquintida no matura fangui-
çojo né educít & iterficít, & qua; fola vel vnica nafcitur
it da veilcn5eit .Similiter & agaric9 mafcnPmortiferus
A «ari- <iu' antiquus,pernitiof9Scámonca omnisfp-
c95ca- eft,fimiliterSí terra Lennia:&fidesfigil-
lorñpenjt.tá qua; fo qua: neceffitaseft ijsvti pere-
monia. . f J n i _ i
Terra gnnls>'iea«e bmiliave cohmunq; etncacignoitra
lemnia terra Pro^ucit-'^n non egregie Hultueft maleex
Indiapetere quod domihabcmusíexlftimátes pro
pnáneq;terramneq; mareliifHcere,patrijfqg reb9
peregrina,frugaHbnsiumptucfj,ac facile acqíibiíi
busdifficiiia,3c ab ipfis vfq; terra; finibus íportata
preferctes.An fine armoniaco fpleninemo mederi
poteritpiecepatiabiq; fandalisíAnficaremusbdel
lio hulcera interiorum nemo curabitlnec capiti qs
medebitur fine mufco & ambraínec Hornacho fine
maftice& coralijsíSihsc peregrina noiinscorpo-
rib9 couenirét medica m ina, jpculdubio natura ta
¿15 effet, quf oibuspror.id¡t,abúdantervthecapiid
nos qlioq; nafceren tur.Nonne abíq; ¿llis & íalubri?
vixerunt patres noftriíSunt ergohçcdefidioforum
medicorum quinoftranóinquirunt nugaméta,&
pharmacopolaru comenta,qui non commune fa-
luté, fed fuat negotiation's copendiü querunt,per-
luadctes nobis no nifi preciofa queq; plurimu pro-
defle,quibusidcirco improperaturper Ieremiam:
DE CHIRVRGI A.'
Ntmquid no eft refina in Galaad,aut medicus non Iere-4-
eil ibifSufs quibulq; terris & regionibus, fixa: genti,
fuo climati,luo cselojfuo feculo natura herbas pro
ducit atcp côtemperat,efto:qu;ed3 alijs at q; ali js lo-
cîs temporibufcj acriores habeát vires, in quolibet
tamë tempore 8c climare pro fuohominumqî tépe
rameto eadem operátur,habeát liceat precióla illa
& exortica noítris platis maiores vires,fed has non
nifi in iul climatis hoibus,quib9 creata & produäa
funtputabimus falubres. At funt etiá empiricorum
rapinç perfuadentiû nobis monftrofa quçda phar -
maca & a inedendi vfuexotica pîurirru poffe con
ferre,& fine rjs falute noitram non poffe conilari,
impendo miferorum fuá comentaría experiuntes:
H inc víperas Se ferpétes & nocentiffinia queque re
ptilia,antidotis admifcent,& veîut dehcicntsbiis re
medijs,humanam adipem in vndioneslubigüt,hu
manafque carnes aromatibus adferuata;.(quá mum
miam nuncupatit)nephario natur*piaculo hoib9
edendas prçbent.
q[De chirurgia. Cap. CXXXV.
Eftat chirurgia,altera medicinç pars,qug ex Chirur
R cutanea corporis vitia curat,cuius opera ma g¿a pri-
nifefta8tfccuriorafuntrerr)edia,ná reliquo ma ¡ter
rú medicorú cfca confilia funt.Chirurgia vidét& medi-
palpitant quod a?unt,acproportanitate mutant, cädi ar
applicant,& auferuntrhec inter omnesmedicaùdi tes vfur
artes prima in vfiim venit: Nam cum homines ab pata
antiquo fefebellis exercerét, & vulnera fíbtinuicé
infligerent,cceperunt ¿Horum qua;rere remedia.
Nam qua: homo boí mala inílixiffet, ab omnibus
quoque curan* poffe putab,ït: Cuteros alitera mor-
DE AN ATOMISTICA:
bos & interiorum cruciatus,táquam ira deorum ge
nitos,incurabiles naturalibus viribus ®flim abant.
Chirur Primus i ta que chirurgif inuentor fuit Apis AEgy-
giçinué ptiorum rex,vel vtVult Clemens Alexandrinusan
tor. ' tiquior illo,Mizrai fîliusCain nepos magni Nohf,
Scripfit autem primus medicinam vulnerum A efcu
lapius:Deinde excellentes in ea extlterût Pythago
ras, Empedocles,Parmenides,Democrit9, Chiron,
Peon.NarratPliniushancRom® primû exercuiffe
ArchagatumPelopënenfemillûqueobfecâdi vrë-
dique fçuitiam fuiiTe vulnerariu publice vocatum,
mox tranfijfTenomenincarnificem, denique vnl»
uerfatn artëtgdiohabitam & explofam.Eftitaque
chirurgia no minus reliquorum medicorufaâioi-
bus excelletiu viroru autoritate clara,fed viruléta-
rum fordiu immuditia 8i fanguinolëta crudelitate
infamis.
fDe anatomiftica.
Caput. LXXXVI
Anato- Ane tamëcrudelitatefuperat anatomía, v-
nji3t J H trorutnq; pharmaceuticoruSi chirurgorum
theatrica carnificina, qua dánatos public®
morti reos quonda viuos ac remanentefpû truculë
tilfimis cruciatib9 refecarût:Sed hodie ob Chriftia
n? religionis reuerentiam paulo mitiores effeâi,in
terépto pri9 hoíe,ipforu vel liâoris manu, in mor
tuicadauer:deindehispiaculisgraíTantur,humanú
if corp9 dilaniátes, mebrorum fingulorum fitum,
ordiné méfuram,opera,naturam & abdita quecp p
quirunt ac rimátur,vt inde quomo & quibus loeis
curádum fît addifcat-.crudeli hac diligëtia atq; fpe
ftaculo horrendo Sí abominabiIinecmin9impio.
%£)e veterinaria.
inj,
« Caput LXXXVIÏ.
% í ST adhuc & alie medjcmçpraX's,qua vete- Veteri-"
^ 1 E rinariam vocant,quç bruto rum mor bis me- naria.
H detur,ca:teris longe certior & vtilior,a Chi-
rone cétauro(vt fertur)inuenta,& a Columella,Ca
t1® tone,Varr5e,Pelagonio,Vegetio,nobiliifimis fcri
V ptoribusilluftrata.Hanctamen annulati iiti medi Medici
J® ci non tarn verecundia fibiducunt, quampçnitus nefira-
'fc ■ quoque ignorant & afpernantur admodum delica tes veté
Wla tuli,vttanquam vpupaauis,non nifihumanis iter- rinarias
]K coribus obIe<äantur:Vndefiquis ab illis pro afino indo&i
autbotiefuo,medicamen requirat, pro remedio
mox iniuriam accepturus fit,quafi ad eos non perti
«k neatfcirenonfolumhoibus,fedetiamceteris ani-
Ä malibus(prxcipueqtif hoibusrommoda referunt)
m ederi:pro quare AlphonfusAragonum rex olim
duos expertlffimos medicinœ doftores pro çquis &
canibus ampio conduxit itipendio, iuffitque folic!
■i tos fcrutari que remedia & qufs medendi modus fin
up gulisbefliarummorbisconueniret:quod illi facië-
p teSjlibrum de his rebus vtiliffimum çdiderunt:iecit
il® idemhistemporibusIoannesRucüusParifiéfisvir f0-nPS
Ûi in vtraquelinguaperitiOimus^ac Phyficus prima- £UCJ|9.
(ft rius, quidemorbis equorum eorurodemq; rcmc-
i,iiw dijs,ex vetuftiffimisautoribus,Apfircho,Hierocle,
holt» Theomenelto,Pelagonio,Anarolio, Tiberio,Eu-
miffi meIo,Archedamo,Hippocrate,Hemerio, Africa-
iip no,&eX AEmilio Hifpano & Litorio Beneuen-
»1« tanodeledum volumen tranftuH't, veterinarias o-
urçli mnibusmagna cum reipublicœ commoditatepro
W uturmu/
V
T CDe dictaría?
Caput. LXXXVIII;
dictaría Vpereft adhuc medicina ciietaria, cui9 pria
S ceps prç ceteris extitit Aiclepiades,qui fu-
Afcle- blacto magua ex patte pharmacorumvfujto
piades tammedicinç artern ad vnäusrationem,ad quanti
phar - tatem §t naturam ciborum obfoniorumque condi
macafu mentareduxit:aquocjterimedicinoomninodif-
ftulit. fentiútjfed ita potantes q> alterum altero indigeat,
dietafu viâusquandoq;pharmacijs,acilla paritervi&usra
quçali- tione atq; menfura-.hinc nibet3inhibét,execcrátur»
js pra:- accufant cibos & potus quos deus creauit,inobfer-
fcribfit uabilei^ vichisreguIasconducunt:&quas alijsef-
ipfinô casvel ntodeftedehbare(phibent,ipfimettanq por
íeruant ci glandes deuorant:& quasalijs viuendisleges pta:
Ícríbñtjipfiomniú pnmi prxuaricantur,nontâne
gligenter q confulte.Nam fi ipfi iuxta hgc fua die-
tariadecreta viueredeberent,fanitatis n5 módica
iacturamfacerenr.fi vero vtvpfi viuunt,fic œgros
quotj natura:legibus viuere permitterent,pecunie
Ambro damnû fentirét.Veru de bis dietarsjs ita ait Ambro
fiusde fiustCôtrariad'uinçcôditiôiprçcepta niedicicfút
medico ftu? a ieliinioreuocant,lucubrare nonfînunt,abin
rû dicta tentione meditationisabducútu'ta q fe mèdicis de-
deritjfeipfumfibi abnegat:& Bernardusfcribésfu-
Bernar percantica aitiHippocrates &Socratesdocentani
dus. nias laluas facere in hoc mundo,Chrift9 & difcipii
Ii et9 perdere,quë vos e duob9 feq vultis magiftrú ?
M a ni te ft um fe facit,q difputat hoc oculis,hoc capi
ti,hoc ftomacho nocet,Iegumina ventofa iunt,ca¬
fe9 ftomachu grau,it,lac capiti nocet, potó aqug pe
¿tus no fiift net:q,uarehoc eft,vt totis fluui)s,agns,
hort:s & eellarijs vix inuenire poffis, qftcomedas.
DE ARTE COQVINARIÁ:
9 Sed efto h«c Ambrofij & Bcrnardi verba ad foloa
1 f'a tnonachos dicia fint,quoru forte no eft debere tan
tarn ronem habere de valetudine quam de profef-
fione,at ciuiles hoiesnoc decedetcum valetudini's
^ r5ne,etiä viftus & obfohiorum van'etasatcp m,eniç
tw': lautities,primó dietaria medicina poIlicetur,alte-
Ml rû prçftat coqnaria,prfparandorüciborá & potuií
ilcipiina.Quocirca Platohác medicine adulatri Arfo '''
cem vocat,pleriq; earn dietariçmedicinçpsrcêad- aar,3 *
^numerantjquáuisPlinius&Seneca & refidua medí
™%orum fchola fateantur,abfxqíítoruai ciborum nía¿u_
'^varietatemultiiugosmorbosgenerari. latn~
;lr'5F ^[De arte coquinaria.
m Caput. LXXX1X,
IMli! Rsitaq; coquinaria percomraoda eft,nec /irsC0(;'
^ A inhonefta,fi modo difcretionis limites no ,,f-a
»i t egrediatur. Atij bec ratio etiam fuminos c^j,v"îo
ícf & continentiffimos virasinducit,vtdecoquinaria *
if<®& obfoniorum condimentis fcribere non erubefce cl¡[¿aa„
tAèfét.Ex Gra:cis Panthaleó,M ithecus,Epicurus.Zo- ^
:faphon,Egefippus,Paza'nius Epenetus,Heraclides
al',á;Syracufanus,Tyndaricus Syti'onius,Symonad¿des
ÖChiuSyGlaucus Locrenfís, ex Romanis Cato,Var-
Äro,Columella, A pici9,& ex recentiorbus Platino,
«MAÍíatici autem líisrebustam luxurioft at^intepe-
[diferentes fem per ext;tere,vt iplum nomeneorum in cora ]u
jjiltiíheluonum acgulonum tranlierit cognomentum , s
boccJiquos inde Afotas nuncupamus, hinc( quod re-
iíttjdfer Titus Limits') poft Afiaticam viítoriam perc-
a^igrins luxuria; in Romanam vrbem defluxerunt,
¡yoiitunc ení primû epulç cura Si fu m p tu maiore appa
(Ui[Jíraricepte,tunccoquusantiquis viîiffimutn manci _
V ¿j
' J
DE ARTE COQUINARIA."
pinm & in fftimatione & in vfu & in prçcio efPe,at
que e culina adhuc iure madens,fuligme tinftus cu
ollis,patinis,tüftillo,mortario,veru,infcolas rece
ptusj&qnod vile minifterluro fueratjars haberi cœ
pit,cuius tota folicitudo eft vndecucg cSquircre in
uitamenta gulf,çduliaq; ciborum ad protunda in-
gluuiam fatiandam vndecunq; locoru inueftigare,
cuiufmodi plura ex VarroueenutneratGellius,vi¬
delicet pauum e Samo,Phrygiam attagenem, grues
Mélicas,hcedum ex Ambrac¡a, pelanü Chalcedo-
niam,murená Tarteffiam,afel!úPeífinuntiñ, öftre
as Tarentinas,pe¿hinculñChiú,helopé Rhodium,
fcaros Cilices,nuces Tafias,palmas AEgyptias glá
des Ibericas,que oês fdédi ínftitutiones ad impro¬
ba fatietatis iuxufq; lafciuiá repertf funt.Eius auté
artisgloriam 8c famam fibiprf cfteris vendicauit.
Apitius Apiti9,vtex ei9noíe(tefteSeptimioFloro)cogno
culina- meßt5 ¿n coquos,quo Apiciani dicerentur, quadá
rif artis philoiophorum imitatiöe propagatum fit, de hoc
caput. Seneca fcriptum reliquit, Apitius(ínquiens)no-
ftra memoria vixit,qui In ea vrbe(ex qua aliqnádo
p'nilofophi velut corruptores iuuctutisabire iufíi
funt)lciétiam popinç profeiïus,difciplina fuá fecu
lum infecit.Plinius quoq; illum nepotum omnium
altiffimum gurgitéfeueriffimenuncupauít Tot de
niq; gulf inftrumenta,tot irritamenta l¡bidinñ,tot
obfomoru varietates Apicianorú illorum ingenio
excogitataSc confiftafunt,vt tandéopus fuerit prj
Leges fcriptislegibuspopinseluxuscoercere Hincvete-
aduerf9 tes ill« fumptuari® 8c cibari® leges lat®, v$,Ar-
luxum rhia,Fánía,Didia,Licinia,CorneIia,lex Lepidi,le>
fopin» Anti) Reftionis, fed & Lucius Flaccus Sí collegi
DE ARTE COQV IN ARI A;
j eiuscenfores,Durioniñfenatu moueruíit,quodle-
gádecoercendiscouiuiorñ fumptibus lata tribun9
, plebisabrogare velletjqípudentereíúm Durions
roftra confcenditilladictur9: Frenifuntiniedti vo
^ bis Quiritesnullo modo perpetiendi,aligati & c5
¡; Ííricti eftis amaro vinculo feruitutis: lex enim d2ta
: eft qu;e vosfrugi efíeiubet,abrogemus igitur illud
!' horridç veruftatisrubigineobfitum imperiuimete
nim quid o pus libértate eft, fi volentibus luxu peri
j; renolicet?Erant&pleraq; alieediíta, quajnúcoía Aetatis
antiquata funt pen ¡tusq; fublata,adeo vt nulla etas ftrxgu^
,t|C vnq maiorigulç cara ac íuxu indulferit,quáhec no 'u~
K ftra,quieiuscaufa(ytaitMufonius,&pofíiIlúno- xus-
|"' fter Hieronymus)terram percurrímus & maria &:
: vt mulfum vinií preciofufq; cib9 fauces noftras trá
" feant,totius vita: opera defudamus:tot modo apud
s nospopin£E,totganea:,tot gnatonum & luparum
taberne,vbi hominesedacltate,ebrietate,St libidi-
r'i ne perdñtur,vt fepe no abfq magno reipubkca: de
'i'1, trimétotota deuorantabfumantque patrimonía,
lB; tot modo repertaferculorum genera, tot obionio
rum condimenta,tot menfarutn leges, ritus,&ce-
rcmoni£,vt Afiotorum,Milefiorum ,Sybaritarum,
!'0 Tarentinorum:pra;terea Sardanapali,Xerxis.Clau
l0!C dij,Tiberi),Vitelij, Heliogabali, Gal'ieni iinpera-
torum , aliorumque illorum vetcrum heluonum
(quosomnes Jehtij,luxu acvoluptate popin3e,c.ie
n'í terisiiationibusachominibiispra-'ftitiiTe narrât hi
ta ftorici) opipera cbuiuea penitusfordídapncódita,
il" riifticanaq;cuafura fint,fi cum ijsnofiriscouiuiorií
)'l> adparatibuscoferátucíprstrrea nihil acium eft ci-
!fí bi & poíus elegancia,nifi fimul ctiam adfit abundé
y ' viij
DE ARTA COQVINARIA:
H et culi tía vfq} ad faftidíum,& quç veí Hprculé inebrie^
Wilonis qui eadeoi fepius naui & vehebatur & potabat: ac
& Aure clbifatietateCroíonienfemMiloné,& Aurelian!
Jiáipha phagonéexpleat,q»orum die triginta panes vna
gorus cocna prêter reliques cibos comedere folitus erat,
¿roto - alter,vno die ante Aurelian! Cefaris méfam aprñ
mata: integrum,centum panes,veruccero & porcellu de
voraci- uorauittbibit aute in infundibulo appofito plus or
tas. ça: hçc bodic apud nos receptifílmafút in ruftica
üb iU.spubliosconu'UMs,&templorum dedicado
ïiibus,ceterifq5 eorñ feftis: d'ceretis Orgia bacchi
celebran,ta funt illic omnia furorc,cruorc,& mul
tip] cib9 guleebriefatisqueflagitij commaeulata,
tuniCétaiiroru coniiiuia,a quibus fine cicatrícete
mo reuertitur:'Iiicfpcâarctis & qualem de Erifi-
cbthone voracitate dr lcribit Outdi9hoc carmine:
Mee mora,quod pot9 quod terra,quod educataerl'
Ooidi? Pofcit,& appofitisquçriturieiunia men fis
Meta Inqucepulistpulasqueritquoquevrbibus eile,
mo.3. Qjiodqucfatispoterat populo,non fufficit vni.
Piufque cupit,quo plurafuam clemittit in a lu uni,
Vtqoefretum recipitdc tota fkimina terra,
Neciatiaturaqois,peregrinofque ebibitamnes.
Vtque rapax ignis non vlla alimenta reçu fat
Innnmcrafquefaccscremat,5í quo copia maior,
Eft data plura petit,tnrbaquc voracioripfa eft.
Sic eptilasomnes Erifichthonis ora prophani
Accipiunt,poícñtquefi*nu!,cibusomnisillo
Cavifa eibt e{t,fe>npcrque locus fit inanisedendo."
Erantolim aptid Grecos deinde etiam apud Ro¬
manos atblefç homines vorr.ciíínni, fed hornmin
fa mia ten dem ctiam a viris c 3íilularib9& impera-
de arte coquinaria:
fcoribus viâaefhnarn Albinus qui qucdam refurn Albini
potiebaturin Galia centum perfíca,denos pepo- voraci
ties,quingentas ficus paíTurias,treccntasoftreas,v- tas.
nacœnadeuoraiiit:& Maximimus imperator,qu¿ max'mi
Alcxandro Mamrocjfiliofucceffit, quadragiota 1¿ ni guia,
bras carnis vna die comedit,bibitque vin i ampho-
ram:contfnetautem atnphora quadragíntaoílo fe Getç lu
Xtarios.Geraetiáimperatortam perdítiluxusrra- xus,
ditur,vt dapes per alphabetú inferriiuíTerit fcíeq;
triduanis epuleisingurgitarit.Iam vero (quod fee- Egri'u-
lusimpiutn magis")cumdeus & natura cibu nobis dtnesex
potumquefalutís acfcrtitudim'scaufa preparare!, gula
nos contra varijsobfoniotu artificijsiilisabutlrr.ur
ad voluptateixij&fuprahumanf nature capacíta-
tem ingurgitamus corporibus noflris, smmedica-
bilcs morbos inde contrahentcs,quo palam vide-
ínus verum e {Te q u o d a i t M u fo n i ti s, d o m i n o s feruis
vrbes rufticis,inopes opuIentioribus,& quof.p qui
vilioribusobmjfq; vtuntiir alimentis ceteris eíTe ro
buñiores,valentiores,foft¿orrs,labores melius toi e
rantes,minusq; in iis defatiga ri,çgrotari aút rarifir
me,ne<| vllos magis vexant graues illf çgritudi-
nes,puta,hydrops,podagra,morphea,cólica Sc cô
ficniles,ö quifimplicem viâu contemnctes,ex coq
narñ officinfsviuuntrcótra vero qui fimplici coté
tiviâumagis incólumescernim9. Adflipulatu iíli
etil CorneliusCclfus,qui bomini,in-quit, vtilijiîor9
cibus eft fímplex,accruat!o fapovú peñifera, & co
dita oía duabusde caufis inutilia funt,quoniñ fr.pl^
propterdolcedinéab£umitur,<| modo parefltutn Ren'of»
çgri9cócoquitnr.Multi pretereagrauiffimívir: au f0! u'n
torefq; h g c gn ! £ i r r i £ a ni en ta o b fo n ¡o r u n i q o e a r t i fi gU^
V iij
1
I
de alcvmistica;
jtiofam voluptaré deteftati funttfed funt & alij qui
rcligionis nomine,nedumgulam,nedum luxum,
fed&cibosnonnullosquosdeuscreauit ad vefcen
dumdeteftantur,abftinentescarnibus: vino autc
in quo(vt ait apoftolus)eft luxuriaipfis Epicureis
capadores,abftinere & ieíunare fe dicentes, cu fe
Eph omni pifeium genere,&. optimo quouisvino op-
pleuerint,ad quç labra & 1 inguas & dentes & ven
tresarmata circ5fcrunt,nôautem locuîos:fed de
ijsfiatis,quî a cibaria hac ad gebericam,hoc eft,al
curniftjca coquinam,que non minores decoquit
ppes quam popina,modo vadamus.
fDe alcumiftica. Caput XC.
Lcumifticaita^fiuears,fiuefucus,fiuenatu
A re perfecutio dici debeat,profedo ifignis
* »«»y eft eadéque impunis ipoftura, cui9 vanitas
mia' eoipfofe facileprodit, cûpoliceatur quç natura
nullo modo pati poteft, necattingereicum tarnen
arsomnisnon polfit naturafuperare,fed illa irai
tatur,& longis paffibus fequitur,& multo fortior
fit vis nature quam artis. Alcumiftica autem,
Ars fufpeda probis,ars ipfaiuuifaquemultls-
Inu fos etiam cultores efficitartis,
Mendaces adeo multi manifefte videntur.
Qui fcipfos aliofque fimul fruftrantur inertes.
Dum reru vertere fpecies tantat,ac benedidu que
dâ philofophorû,vtvocant,lapidé fabricare pre-
íumunt,quo Mide inftar contada oia corpora ill
ico in auró argentó ve J?mutentur,quin etiä c fum-
misinacceffisq; celisquintäquandam eflentiá de
poneré mtiítur.qua iam no folú pluresq Crcefidi
uitiasfed & de pullo feniore iuucncfcétiam perpe
_L
■
de alcvmistica:
ifi tuamq;fanitatem,ac tantumnonimmortalífatem,
vna cum ingentibus opibus nobis pollicentur.
£l® At nufquam tantos inter qui talia curant.
1 ® Apparetvilus quire miracula tanta
'"s Comprobet.
'i«_ Sed medendi aliquot experiments,tum ex cerufla
iH" pupuriiTa,ftibio,Capone,confimilibufq;pigmentis,
acmulieribus fucis, vetularumq; incruftationibus,
sîtls & cniufmodifacrç litera vocant,vnguétameretri-
kA cía ftipem corrogát,quo gebericam inftruant offi 2 para
«p cinam,vndein prouerbiú demum abijt: Omnis al
cu milla,vel medicus,velfaponifta credulorum ho '
XC minum aures verbis diuitant,pecunia inanes vt red
ira dant loculos. Et quibus ipfi fpondet diuitias,ab his
loi drachmaspetut,hincfepaIamprodíthác artemef
fe nullam,fed ingétes nugas,& in fanç métis inania
;t te co m menta. Inueniunt tarnen tantçfelicitatis peupi
onto doshotnines,quibus miro ingenio feie maiores d¿-
dillii nitias côlecuturos inhydragyrio quam natura prç
toi® íletinauroperfuadeantj&quosíamtercpquaterq;
tern, deceptos femp nouis prçftigijs incautos denuo fal
inltk' lät & prodigiofa hacimpoftrura cogantfollib9 au
ra impelierefornacibus,nulla dulciorinfania q fi
¡i, xutn volatile,tú volatile fixu fieri pofe credere fíe
¡mi» teterrimicarbones,fuIphur,fterc9,ac venena,lotia
A & oís dura poena eft vobis melle dulcior, donee
ricaitf prfdi)s,mercib?,patrimonijsoib9decoélis,&in ci
orp nerem & in fumn côuerfis,du logi laborisprçmia,
^¡[j & nafciturosfœtus áureos,perpetuäq; cum reiuue
.(¡•¡iiii nefeentia fanitaté, fíbv molliter pollicétur deuora
r tis multo tempore & íumptibus,tum primü vetuli,
¡juji annofí,pannofi,efunétcs,femperrulphur olentes,
DE AL'CVMISTICÄ
& iter carbones atrafuliginelordidi, affiduatj ar
géti viui contreâatione paraIytici,lolius nafi afflu
entia diuites ,cg tcrü adeo meferi, vt pro tribus afi»
bus etiam animam venalem habeant, qua metallis
inferre conabaturmetamorphofim,in leipfis expe
riutur,effcâiià ex alcumiftis cacochimici, ex mf-
dicismendici,exfaponiih's cauponiftç, ludibriuq;
populi, ftultitiaq; patens,& fabula vulgi,& qui iu-
niores in mcdiocrate vinere contempferunt, per
otnnem vitam alcumiftarum fraudibus expofiti,iá
fenesfaiâiinfumma paupertate medicare cópellú
turac in tanta calamitateconfHtuti, profauoreÔC
mifcricordia, infuper conteptu rifumq; reportât
paupertatecjcoaffifgpead malas artes, & monetg
adulterations,aliaq3 ialfificia dégénérant: ideoqj
lifcars non modo a república Romanis legibus
pulfa,fed etiam facrorum canonum decrctis i tota
Chrifliana ecclefiaprohibîta eíltquodfi & hodie
omnibus quiabfaueiîngulari principis indulto al
lAlcumi cumiitieam exercét regnoac prouincijs interdice
ñica. retur,additaetiâbonorum profcriptione,corpo
ars veti risque affli¿b'one,profcSo n5 tot adulterinos nu
ta. moshabcremus^uibushcdiefraudátur ferme om
nesmagnareipublicg detrimento.Hanc ob eaufam
puto Amafîm regem Aegyptijs olim legem tuhff
ie,quacogebaturvnufquiiq;deftinato maglftratui
ratiôem reddere,quo lefoucret artificio,quod qui
non facerct , pcena illi erat extretnum l'upplicium
Per multa adhucdehac,arte(mih¿ tarnen non ad-
moduni inimical dicere poffem, nifi iuratum effet
(quod facercfolent qui myfler!jsinitiantur)dcfilé
rio. Eo ]3 prçterca a v eteribus philofophis atqj fcri
de alcvmistica1
ptoribus tam conftantiffíme religiofequeobferua Nullus
to,vtnullus vfpiáprobatf autoritatis philofoph9, philofo
acfidusfcriptorcomperiatur,qui hiiuisartisalien phorü
bivelfolo verbo meminiíT.t, quç res plerofq; in- alchiml
duxit vtcrederentomneseiusartis libros recentío çnomi-
ri amo iampridem confíelos: cui non modicum ad natíme
ílipulatur ipfa autorumGeberis,Morieni, Gllgili- minit.
dis,ac reliquç eorum turba: obfeura & a nuliis alijs
cclebrata nomina, cum rerum quib9 vtuntur abfo-
na vocabula,tum fententiarú ineptitudo,philofo Aureu
phandiq; ratio peruería.Sunttñ qui aurei velleris veil9 qi
pellem interprçtëtur fuiïïe Jibrum alcumiilicu ve-
terum more in pelle confcriptum, in quo auri con
ficiádifcientia c5tíneretur,cuiufmodi librosapud
Aegyptos, qui huius artis peritifíími fuiíTe diceban
tur,cum Diocletianus magna diligentia con quifil- £)¡aiet¡¿
fetomnes exufíifte legitur,ne comparatis diuiti-
isaurique copia fidentes Aegiptij Romanis al/quá cj mi-_
do bellum inferreaudcrant.atqucexindehancar- osi,[,ros
tem publico Ccfaris edido femper habitam flagi- fXnfht
tiofam: verum nimislongum foret narrare omnia jviíftcriá
Jmius artis ftulta myfteria,ac inania çnigmatade a]ci1v_
leone viridi, de ceruo fngitiuo,de aquilavol.¡te,de -
ftulto (altarte,de dracone caudemfuain votante,
de bufoneinflatOjdecapitecoruñdeq; íllo nigro ni
griusnigro,defigillo Hernietis,de luto ftult/tic(fa
pienti?dice-'edebui)ac íímilibus nng's innumeris:
Denies deillovivco fo1o,prfter quod non eft a-
liud , vbiq5timéreperibili benedidio,f3cratifíimi
philofophonim laptdisfubiedo,videlicet,bene no Phftofo
men reí cftutuu,cum periuriofacrilegns futur9,di phic'la
camtamencircúlocutione, fed obfcuriore,vtnon pis.
I
de alcvmistica:
nifi filij artis 5c qui huius myfterijs iniati funtitelli
gant. Res eft qua; iubftantiä habet nec igneam ni-
mis,nec prorl? terream,nec fimpliciter aqueá, nec
acutiffimam,necobtufiffimam qualitatem,led me-
drocrem8tta<ftu leuem,8c quodmáodo molle vel
faltem non duram,n5 afperam, qnin 5c guftu quo
dammododulcem,oIfaáufuauem,v¿fugratam,au
ditu blandam atc£ iucundatn, cogitatu latam, plu-
ra dicere non c5ceditur,atque funt tarnen ijs maia
ra.fedegohanc artem(ob earn quïfecum mihifa-
miliaritas eft)illo honore potifiime dignam cefeo,
quo probam muliercm définit Thucydides,iam in
quiens optima efle de cuius laude vel vituperio mi
nimus eiletiermo:illudduiitaxat addam:alcumi-
ftas omnium hominum eíTe peruerfiffimos,fiqui-
dem cum precipiat dens: Infudore vultus vefcen-
dum efle pane liio,8c alibi dicat per prophetá; La
Gene.,. L>oresraanuumtuarum quia manducabis,ideobea
fia .127 tuses}8cbenetibierit.Hidiuini preceptipromif-
fajq; beatitudiniscotemptores,procul labore,5t(vt
aiút) in opere mulierum Se ludo pnerotum áureos
. . montesmoliuntur.Noninficior ex hac arte multa
mia^mu a^tnodumçgregia artificia ortum habere,traxifle
toiu ar- ^ OPjgiag.Hincazieri, cinnabrij,mini), purpura?,
ti cioru ¿ qU0J aurum muficumvocant,aliorumq; coloru
mam. temperature prodierunt,huic aurichalcum 5cme
talorura omnium mixtiones,glutimina & exami¬
na & fequcftrationes debemos: bombarde formi-
dabilistormentiinuentum illius eft,ex ipfa prodi
itvitrificatorianobiliffimu artifició,de qua Theo
philus quidam pulcherrimum librum confcripfit.
Narrat autemPiinius TibcriCa:iaristemnore cx-
DE IVRE ET LEGIBVS
eogitatum vitritéperamentû quo flexibile & duâi
bile fieret,fed ei9 officiná a Tyberio abolitá, quin
ipfum quoq; tätf induftriç artifice,(fi ifidoro credi
tur)neci datú,idq; fa&u ne aurú vitro vilefceret,
& argeto atcj çri fuá prf mia detraherentur. Sed de
ijsfatis. ^[Deiure&legibus.
Caput. XCI.
Eftatnue de iuris lciëtîa dicere, qu* folá fe jura ^
R iaâat iter verû & falfu,equû & iniquû, pbas j s
&nephasfciredifcernere:cui9facultatisho
die prin cipes funt papa &itnperator,qui gloriätur
fe habere iura omnia in ferinio peftoris fui recôdi
ta,quibus pro röne fufficitfola voluntas, cuius ar¬
bitrio omnes lcientias,& art es,& feripturas, & opi
niones,& qufcuncphomium opera iudicare & re¬
gere prafumunt.Hinc firmiter praxipft Leo papa Leonis
omnibus Chriftifidelibus,vt nemo in ecclefia Dclprçce-
quicquavel quanquá iudicare, iuftificare,autaliç[d ptum.
difeutere prçfumat,nifi fdörum cóeiliorfi,canonú
& decretali5(quorñ caput eftPapa)autorítate,atcj;
ne nobis vtiliceatnecdo<S¿ffimorú,nec quorücñq;
etiam fanáiffitnorú theologorum determinatióe,
nifi inquantum papa permittit & fuis canonib9 au-
torifaueritjfed & alibi adhuc prçcipit cano, ne all
ud volumen vel quicunq; liber per theologos(imo
pervniuerfum mundumait)recipiatur,nifiillequi
per eccl efiam Romana papç canonibuscomprobe
tur.Simile ins prçtédit imperatorin philofophiam
ac medicina citeraícp fcientias,nulli difcíplin» p-
mittensaliquidauthoritatis,nifi quátum illiscoc«
ditur per fui iuris peritiá,ad quam(vt ait")quotquot
funt feientiç & artes fi comparantur,funt táq viles
I
DE IVRE ET LEGÏBVS»
Lex.' &parumvtiles,Hinc VlpianusaitvLex eft rex om¬
nium humanarum & diuinarum rerum, cuius vir¬
tus eft(vtaitModeftin9) imperare,permittere, pu
ñire,vetare,quibusdignitatibus nullum munusma
ius inuenitur,& Pomponius in legibus définit eam
eiïe inuentum & donum dei,8c dogma iapientum
omnium,qaprifciilli legiflatoresquodecretis fu»
isapud rude vulgus autoritatem conciliarent, fin-
Le®es a xerunf fieadijs çclo&osillis prefcribere. SicAE-
diis'or- gyp'fi'OÍyris a Mercurio , Zoroaftes BaCtrianis
te finee & î>crfisab Oromafo,Charinundas Carthaginen-
bantur ^kl,s a Saturno s Solon Atheniçnfibus a Miner-
' ua,Zantraftes apud Arimafpos a bono numine,
Zatnolxis Scythisa Vefta , Minos Cretenfibus a
Ioue,LycurgusLacedgmoni;s ab Apolbne ,Nu-
na Potnpdius Romanis a Nympha AEgeria.En
videtismodo cu'ufmodi ha:c iuris lcientiain om-
nes alias fibi imperium arrogat, exerce atquety-
rannidem,acquomodofeomnib9 reliquis diicipli
nistanquamdeorum primogenitam prxferens, il¬
las tanquam viles ac inanes afpernatur,cum tamea
ipfa tota atq; ois no nifiex caducis infirmiffimifq;
hominnm commentis& placitisconftitnta omnia
qua; funt tenuiffima,& ad oém téporis,flatus,prin-
cipis mutationemjconiiertibilis exiftat Que prima
fuam ab ipfo priroi parcntis(oim malorum noftro
legis o- rum caula)peccato traxit or:ginem,A quo lex cor
rigo a ruptçnaturç(quodÎusnaturaledicunt)primapro
pd5 . dijt cui^figregia illa decreta. Vim vi repeliere licet,
Leges a Frangenfi fidem,fides frangatur eidem,Fallere fal-
liquot lente no efttVaus,Dolofusdolofo i nullo tcnetur,
aliena.*. Culpacüculpa copenfaripoteft.Malc meritinul-
de ivre et legibvs?
ïadebentiuftitianecfidegaudere : Volentinô fitafacr»
iniuria,Licitumeftcontrahentibusiedecipere:Tá fcriptn
tum valet res quantum vendí poteft.Item, vt liceat ra.
fibi confulere cum damno alterius,Adimpoifibile
neminem obligan'.Item fi te vel me confundí opor
teat,potius eligam te confundí quam me: Et eiuf-
modi plura qug poftea feripto iter leges relata fût.
Denique lex naturç eft,non efurire,non fitire,non
algere^ionvigili;s,nonlaboribus macerari. Qua: Eex n»
oinnem religionispcenitentiam pcen;tenti«q; ope turx
ra depellens, Epicuream voluptatem pro fumma
ftatuitfelicitate.Exindeveroiusgentium emerfit,
ex quo primum beiladendes,feru tutes orta diftin- *us §c*
ñaq; rerum dominia funt.Porro ins ciuile prodijt tium-
feu populare,quod populusaliquisfibi proprium
conftituit. Ex quo tot emanarunt in homines liti—
gia,vtteftibusipfifmet legibus plura fa¿ta fínt ne¬
gocia,^ rerum babentur vocabula. Nam cum ho¬
mines proni elTeDtaddiíTentiendum,neceírarÍum
(vt dicunt)erat iuftitis obferuanda: per leges pro-
vulgatiOjVt rnalorum fie coerceretur aud acia,& in
terimprobos innocentia tuta redderetur, & boni
quiete viuerent inter malos. Atcp h«c funt illa tam
infignis iuris principia,in quo legiflatoresfuere pe
ne inmimeris.Quorupnin? Moyfes,qui leges ícri-
pfit ludfis,quo tempore etiáAEgyptijs leges tulit
Cecrops, PoftPhetoneus primusofm leges dedit
Gr«cis: Rurfus AEgyptijs legesdedit Mercurius
Trifmegiftus:DeindeDracon & Solon Atheniéfi Legifta
bus,& LycurgusLacedçvnoniis,Et Palatnedes pri- toresdi
mus leges tulit bellorum,ad iudicandum exercitû, uerfara
Romanis vero prim? leges tulit Romulus,qua: cu- gentiu.
DE IVRE ET LEGIBVS.
riatce appellatç luntiPoft qué N urna Pompilius té*
ges tulit regionum,Si cceteri per fucceiïum Roma¬
ni reges fuas leges dederunt,quas o nines Papirij li¬
las ciui brispofteadefcriptœfuerunt : Vnde ius ciuilePa-
lePapv pyrianum nomenfumpfit: Pofthosius duodecim
riahum tabellarumprodijt:ItemiusFlauianum,ius Helia-
num,lex Hort enfla, honorarium iusprxtoris.Itenx
plebifcita,fenatufcôfulta,ius magiftratuutn & co a
iuetudinis,dcnique vis inris coniíituendi princjpi
data-prçtereoiurilconlultos illosinnúmeros,quo
rumbonam partemrecenfet lex fecunda deorigi-
ne iuris.Qui vero ius ciuile in volume redigere co
nati funt,ex h is primus hoc attentanit Cneus Pom
peius, deinde Caius Cçfar, fed pramentus vterque
belliscUiilibus immaturaq; morte no potuerûtpfi
cere.Tandem veteras illas leges innouauit Conftá
tinusjfed & Theodofius minor in codicem ab eo
nuncupatumredegitjtádem Iuftinianus hunc qui
hodie in vfu habetur codicem fdidit.Iuris autéci-
Ins ciui uilis tota autoritas penes populum ac principes eil
le quid, ñeque aliud eft ius ciuile,q quod homines comuni
confenfu volunt-.Hunc Iulianus ait,leges non alia
decaufanos ligare,quamquod/udicio populi rece
ptç funt:Quicommuni confenfu omneimperium
ac poteftatem in princlpem contulit, vnde fi quid
populo ac principi placuerit,hoc tum percófuetu
dinem,tum per coftitutiones iuris habet vigorem,
etiam fi error videatur vel falfítasiná communis er
ror facit ius,& res iudicata veritatem. Quod Vlpla
nus nos docuit his verbis, vjingenuum accipi de-
bere etiam etim de quo fer.tentia lata eft, quamuiî
reverafuerit libertinus, quia res iudicat,pro ye-
DE IVRE ET LEGIBVS.
rítate accipitur. Apud eundem legimus Barbaria,
quendam Philippum cumferuus fugitiuus effet,
Romç prsturam petiiffe,qua funftus ac tendema-
gnitus, receptum fuit nihil eorum immutari quas
i'eruus í tâtç dignitatis velamento gefferit. Et ali¬
bi fenex ruiticns imperatoris autoritate intantñ ve
né"ratur,quod iurifperitus ex verbisillius argumen
tari iubetur:Paulusquoque Romanorum iurifcon
fultiffimus,hodie(inquit)propter vfum imperato-
rum,fiinargétorelatû fit cadelabrum argéteum,
argenti quoque effe,non autem fupelle<âiïis,quo-
niam error iusfacit:Idem de legibus&íenatu£con
fultispalam fatetur,non omnium qua? a maionbus
conftitutafuntrönem reddipoffe: Hinc ergo fei»
musiam omnemiurisciuilis prudentiam,exfola
hominum opinione voluntateque dependere,nul
la alia rat ¡one vrgente ,quatn velhoneftate morú,
vel commoditate viuendi,vel autoritate principis,
vel viarmorum-.qua? ficonferuatrix bonorû & ma
lorum vindex exiftat,bona difciplina eft-.fin aliter
pelfimares,propter iniqua qug magiftratu acprin
cipe negligcte vel tolerate vel ,pbantc fiunt.Qipn
imo Demonaftisfententiaerat,legesomnes inu-
tiles &fuperuacuaseffe,vtqua:nec bom's nec ma- l!>
lisrogentur,cumillinonegeatlegibus,hiveroper eC en~
eafdem nihilo fiant meliores. Prçterea cum apud
Liuium fateatur Cato,vix vllam legem fern' poffe,
quf omnibus commoda fit,St ex qua non fgpiffime
contingat çquitatécum rigore iuris pugnare-. Ipie
etiam Ariftotelesinethicisfuisdefiniensçquitatê, 1U'
vocat illam corredionem iufta: legis, qua parte de
ficit,quod generatim lata eft.None error iam hoc
X
Demo-
tia.
Aeqtas
i 3,
Éi
SsdsífiB^E
DE IVRE CANONICO.1
f ipfo fatis ofiéditur,totá iuris iufliti^q; vim no tant
a legibus,g a iudicis probitate jquitateq, depédereî
í#De iure canónico. Caput XCII.
I «af Jflre ciuilidemanau it ius canonicum fiue pon
*ïioni Jj\ tificium,quodplerifc£ lacro fanâiifimum vi
ctun ¿ J^deri poiTct,tam ingeniofe auaritiç fuç prg-
cepta ac rapiédi formulas fpecie pietatisad-
umbrat:cum tarnen pauciffima in eo ftatuentur ad
pietatem,religïonem,ac dei cultum, facramentoru
que ritusfpeólátia-.taceo quod nonnulladei verbo
contraria aut repugnantia.Cçtera omnium nonni
fi íurgia,lites,fafti]s,pompç:tuqugflus,aclucrl ne-
gotia,p5tificumq5 Romanoru placita-.quib9 neqj
fatis funt qui olim a fanâispatribus conditifunt ca
nones,nifi is continuo accumulât noua decreta,pa
leas,extrauagátes,declaratorias, cancellarif regu¬
las,vtnullus fit condendorum canonum finis neqj
menfura,quç vna oninium Romanorum pontifi-
i cum ambitio atq? libido eft,condendopumfciIicet
nouorum canonurmquoru eoufqj exereuit arroga
Angelis tia,vt angelis cçlorfi pra:ciperët,& ex inferno fubla
prçcipit ta prçda rapinefacere prçiumerét,& in mortuorû
papa manes manií mitteret,etiam in díuina legem, inter
pretando,declarando,dífputandonSnunq tyran-
nidem exerceret,ne quid plenitudini poteflatisfuf
Clemen pofletdeelje autderogari.NonneCiernes papain
tisbulla bulla,que hodieadhuc Viénç Limonis Piílauijin
priui !egiorñfcr¡niisplñbataferuatur,pr£cipit an¬
gelis decfIo,q, anima peregrinantls Roma pro in
dulgentijs &decedentis,a purgatorio abfoluta ad
gaudia perpetua introducantinfuper inquiens-.no
.Humus q> pcena infern i fibi aliquatenus infligatur
—-tít" il il m il
Ï>È IVRE CANONICO;
eoncedens infupec crucefignatis ad eoru votantes
aut quatuor animas quas vellent e purgatorio pof
1 £eeripere:quá erroneam ¿ntolerabilemq;temerita
tem,tic dicam prope hçréfim,tunc Parifienfis fclio
6 la palana deteftata ató; corripuit:fed fortaffis peni Pa tifie-
:L ir X X /"■ c* f
tens hodie,quod non hyperbolicum ilium Clemé- íls 1e'10
tis zeluj pio aliquo commento interprétât! iunt, pap«
vt resvaleretpotius quamperiret,cum propter eo temeri-
rum affirmare vel negare nihil mutatur in re,Stau täte cor
toritate fummi pontificúcuius cánones St decreta ripit»
ipfam tlieologiamtotam fie afirinxerunt,vtnull9
® quantum cunq; contentiofililmus theologus quicq
" audeat ftatuere,nedum opinari autdifputare a po
IE tificum canonibusdiuerfum,abfqueproteftatione
® & venia,ceu de RufocanitMartialis-.
¡Quiequid ait Rufus,nihil eft nifi venia Rufo
ff Si gaudet,fe flet,fi ta cet,aut loquitur.
F Cœnat,propinat,polcit,negat,innuit,vna eft
1,1 Venia,fi non fit venia,mutus erit.
ff Ex horu prçterea canonibus 8t deerctis didicimus
Jt'L Chriftipatrimonium efle régna,caftra,donatiôes,
îotlK fundation es,allodia,opes,ac pofleffiones: ac lacer
■i' dotfi Chrifti ecclefiarqj primatn efte imperiii St re¬
ff gnuflr.&gladiumChriftieíTeiurifdiíhonéacpo-
teftatetntéporaléiSí petrá ecclefij fundamentum,
spf efle perfonä pontificis:epifcopos eé ecciefiç n5 mi.
ich» niftros modo,fed capita,St bona ecclefixeíTe non
ff modo dodriná euanglicam,ardorem fidei,conté-
Mf' ptum mfidijfed veítigalia,decimas oblationes,col
ledas,purpuram,mitras,aurnm, argétum, gemas,
11® prçdia,pecunias:poteftatë lummi pótificis elle ge
rerebella,dtfloluere fcedera,foluere iuraméta,ab-*
DE IVRE CANONICO.'
Mar.iT. foluereab obedientia,8c domum orationisfaceré
& Luc. lpelúcarolatroñumuta quod papa poteft depone
519. re epifcopum fine caufa,quod poteft dare rem alie
nam,quod non poteft committere Simoniam, qd
poteft difpenfare contra votum,contra iuramétu,
cotraius naturale,&nemo habet illidicere, cur ita
facis;poiTeinfupergraui,vt dicuntaliqua decaufa
difpenfare contra totum nouum teftamentum,etia
Epifco veltertiam partem & vltra fidelium animasinifer
porum num protrahere.Epilcoporum vera officium effe
hac té- an non predicare verbuin dei,fed datisalapiscon-
peftate firmare pueros,conferre ordin^s,dedicaretem-
oíficia. pía,baptizare campanas,colecrarearasßc calices,
benedicere veftes Sc imagines : quibus vero fupra
hjc altius ingenium eft.ij relinquentes ilia nefcio
quistitularibusepifcopis,ipfiregum fungunturle
gationibuSjillorum prgfunt oratoriis,aut comitan
tur reginas, magnam fatis 5c grandem ob caufam
Vendi- excufati ne feruiantDeo intempl/s,fimagnifice
tio be- venerentur regem in aulis . Ex eifdem fontibus
neficio prodieruntcautela: ifta;, quibus hodiecitraSimo-
rum niam epifcopatus Sí beneficia emuntur vendun-
turq; Se quicquíd prrcterea eft nundinationum &
monopoliorumin gratijs,incondonatiombus,in
indulgentes,in dilpenfationibus,& fitnilibusrapi-
narum tof mulis,a quibus etiam in gratuitis ab spfo
deofaítis peccatorum remiffionibus prgtium ilatu
Cóftan ,n ifferorum poem's inuentum eft lucrum,
tinido- n^uPer l'u,c 'iiri debetur ementita ilia Coftantini
natio. donatio,cum reuera atq; cfiteftante verbo dei,nec
Cffarfuarelinquere,necclerusquf Cefarisfunt fi
bidebeat vfurpare,fed ex multisadmodum ambi-
DE IVRE CANONICO.'
tionls,fuperbie,ac tyrannidis legibus,duntaxat ali-
quisvobisbicreferam qugijs qugnunc diximusfa
ciét fidé.Scrutaminiigitur,filubet í antiquis decre
talibuscapitulum.Significafti & c.venerabilem de Capita
eleít.c.íolite dema.& obed. c.cum olimdepriui- aliquot
lec.c.Sifummuspontifexdefent.exc.c.Inter este- decreta
ra deoff.iud.iud. ord. Deindei fextodecretalium liu tyrä
quemcompilauittyrannusillepontificum Bomfa nica,
cius oâauus: videte quid loquatur in illi? prologo:
& in c.i.de immumtate eccleiîarum,ncq; cedit iftis
illaarrogantiffimaClemëtina paftoralis defen.Sc
reiudi.cutn extrauaganteloh.xxij.quçincipit.Ec-
clefia: Romanç:& alia eiufdemiup gentes.Et extra
uagans Bonifaci) viij.vnam lanótam.Excompila-
tionedeniq; Gratiani occurrunt nobis c.Si cuius
d xiiij.c.Siomnisd.xviij.c.Sicomnes,& c.Enimue
roc.In memoria m.c.Si Ramanorum,d. xix.c.O-
mnes,d.xxij.c.tibi domino,d.lx.c- C5ftantinus,d.
xcvi.&c.Quando,d.lxxx vi,& goiTa ibidem,& c.
Si papa,d.lx.Porro etiam accedunt iftis ix.q.iij.c.
Cun¿ta:&c. Conqueftus.xv.qvi.c. AutoritatenE-
Xvij.q.iiij.Nemini.xxi.q.v. Sunt quixxíij.q.v Otn
nium &.q.viij.c. Omni xxx.q.i. c.Omnia. Hos &
lrorum fímiles cánones qui diligenter examinant,
comperietcuiufmodifunt illa magna & admirabl
lia & abfcondita myfteria,qus: aliquid Romani po
tificesiníuiseanouibusfruítificant etiam ea quça
licubidicunturin feripturis facris couertentes,SC
nonnur.quam adulterantesatqueillis fuisfigmetis
adfimillantes & adaptàtes:hincillçquasvoccàtc5 Tituli
cordantiasbibliç&canonum natefunt.Accedunt rapiña
iftis tot rapinarum tituli de pallijs,de induîgentls rum.
X in
DE IVRE CANONICO.
■debullís, de confeffionaIibus,de indultis,&referí-
ptis,de teftamentis,de difpenfationibus,depriui~
legijsjde elcctfonibus,de dignationibus,de preben-
dis,de religiofis domibus, de lacris gdibus,de im-
rounitatib9 déforo,deiudicijs& eiufmodi reliqufs»
l^caïio deniq; totum ipfuna ius canonicum omnium eft in
*ucû ia conftantiffimuffl, ac ipfo Protheo atcjp Chameleô-
côftans te mutabiliusac Gordio nodo magis implicitum.
Vtrúq; *pfaq> Chriftiana religio a cuius origine Chriftus fi
i9 circa nein impofuit ceremoniis,nunc hoc canonumiura
qug ver plures habet,quam vnquam olim habuerunt Iudgi,
fgtur. quorum pondere addito ipfum lege acfuaue Chri
fti iugum, nunc redditum fit omium graniffimum^
cogunturq,- Chriftianipluscanonum prgfcriptoc[
ex ipfo viucre euangelio.Tota autem vtriufq; iuris
peritianó nifi circa caduca,fragilia,fluxa,iania,ac
prophananegotia vulgique commertia at<j eom-
tumelias,tum circa hominum cgdes, furta,compi¬
lations,graffationes,fa&iones,confpirationes,in-
iurias,proditiones,verfatur.Acceduntadhecperitt
rationesteftium:falfificiafcribarum,preuaricatio-
nes caufidicorutn,corruptiones iudicum,ambitio-
nes conciliarum, rapine p r e fici u m, q u i b n s o p p r i m u
tur vidug,pofternunt pupilli,exulant probi,pro-
dulcantur pauperes,damnantur innocentes,atquç
vt eft a pud luuenalem.
Dat veniam eoruis,vexat cenfura columbas.
Et ceci homines que putauerunt feper leges & cá¬
nones pofleeiiitare,fibi(ptinus parauerunt &icur
reriit,quia no lunt he leges & cánones a deo nec ad
deum,led a corrupta hominum natura ingenioque
profecla,X ad queftum & auaritiam excogitata.
5fDearte*3uocatoría. Caput XCIII. ÄrsaJ-
IVurls autem adhuc aliud eft exerdtium,quá ar- uocato
tarn vocant placitatoriam fiue aduocatoriam,vt ría.
aiut, maxíeneceílariá,ars vetuftiffima ßcfraudn
létiffima fuaforio cooperimétofubdoleadorna
ta.Quç no eft alia,cj fcire iudicem perfuafione de-
mulcere,& ad omne arbitriutn vti : fcire iurib? vel
inuentisgloffis ac commentis, legesquafçunq; g Ii
bidine fingere & refingere,vel iniquis quibufq; di
uerticulisillasfubterfugere,autfraudulentálíté,p-
rogare.Sie citare leges,vt peruertatur çquitas,fíe
gloilatorüaftruere autoritatem,vtfubuertaturfen
fus legis mensq; legiflatoris. In hac arte plurimtt
momentihabetaltum vociferan",audacemq; 5c in
litigando clamofum & improbó effe.Ifq; habetnr
aduocatorumoptimusquipluresallicitad litigan
dum,&promiíTafpevincende litis in iudfcfum im
pellit,ftimulatque tpijs confilijs,qui venaturappel
lationes, quiq; cft fgrcgius rabula,ac iurgiorñ au¬
tor,qui garrulitate ac linguç viribus nihil non pof
fitclatnare: fed & quanuiscaufamalteraiiidicioru
prçftigi)sprçferre,ac vera & iufta ifto modo du¬
bia & in iqua facere iuftitiam q," ipfam fuifmet armis
profligare,peruertere profternere:apud qnos
Iuftitia nihil eft nifi publica merces,
At index in caufa qui fedet,empta probat.
Sed&eaetiamquf n5funtrerum, fcilicet priuati
ones &filentia,pretioexponunt:namvt nullus eo
rum loquitur nifi ad mercedem,ita nectacetmfi ad
premiú,exemploputo Demoftenis,qni du Arifto-
demum fabularumautorem interrogafFct,qtiátnra
mercedisvti ageretaccepíífet,& refpoderet eitalé-
X iiij
—
Ars pro
curato-
ría
t)E ARTE NOTARIATVS ET PRO.'
tum. At ego, inquit Demoithenes, plus accepi vt
nrrrrm C.anfiHirr.[¡quid em 1 intuía tam dam¬
nifica eft.vt nill vinriatnr miineribus.fieri nonpo-
teft vtnonnoceat.
<J[ De arte notariatus 8r procuratoria.
Caput XC1III.
QVibus tum ad hoc ipfum ad funt procura¬
tors 8c notarij,quos vocatit tabelliones,
quoruminiurias & damna,& nequitias, 8c
falfifïcia , omnes patienter ferre opor¬
tet,cum omnium fidem Sc licentiam ac poteflatem
apoflolica & iperialiautoritatefe obtinuiffe vidé
tur. A tq lie inter nos illifut precipui,qui norintfo
ruin fgregiç perturbare,m ifcere lites, confundere
caufasjfupponcre teftamëta,inftruméta ,refcripta,
diplomataitú çgregi'fa Here, decipe re, Sc vbi opus
eft peierare,8c kalium fcribere,omnia audere,Sc co
ítruendis dolis,fraudibus,technis,caInnijs,laqueis
captiunculis,infidi;s,tricis,ábagibus, circunuential
nibus,Scyllis Se Cliarybdibusfe a millo vincipa-
tiantur. Nullus prçtereanotatiorum tarn integra
quod vocantinfîrumétum prçfcriberepotefl:,quÎ
rurfus litem conteílari neceíTe fît,h quis velít con-
tradicere aduerfarius,Nam aut aliquid omiíTú dí-
cet, aut fallumfraudéfubeíTe,aut alia exceptfo-
nemopponet,qua inílrumentiautnotarijíidem Ï
pugnet.Atq; hçc fût illa iuris remedia,ad que liti—
gantibusconfugiendú eíTcdocentihecille vigilíe,
quib9 iura fubueníredicunt,ni fît qui mäht pugua
re quam litiga re. Is enim tantií iuris habebit,quan¬
tum potentia fuá potirit defendere, dicentelege:
quoniam potentioribus pares eíTe non poíTu mus.
1
<j[De iuris prudentia. Caput XCV
T 1 Vcfpeâantetiam vaftiffimi illi gigantes qui Iuris
fi nobis contra Iuiliniani ediftutn, tot glofatfi, prudes
comniétariorum,expofítionum,ingentia innume- tías
raqpvolumina,vnoquoq;illorum al iter & aliter in
terpretante genuerunt . Prgterea tot opinionum
procellas,tot vaferrimorum colïliorum ac cautela
rumfyluasinfeliciffima fœcûditate parturierunt,q
busaduocatoru inftruútur nutriunturq; nequitia;,
quitara celebriilloruiurifperitorum per Angulos
periodos,&(vt vocant)paragraphos,nomen clatu- Iurifpe
ra pudorem fuum obilringunt,ac fi no potiusrati- riti Cl>n
onibus conftet verras q c5fufisteilimonijs,extam tet/onfi
nugantium opinatorum colluuie adduâis,penes amato-
uostanta lauseil: côtétio atq; difcordia ,vt qui n5 res«
ííleferit ab alijs,qui nefcierit nouis opnionib9ali-
orumdiäiscötradicere, ac iudicata omnia in du-
bium reuocare,& bene inuentas leges perambigu-
asexpofitiones ad fuá figméta adaptare, îsparu vel
nihil doífrishabeatur. Hinctota illa iuris prudétia
fa&a eft cófilium peruerfum & fubdolum rete ini-
quitatis:hçc funt ingenia,bf artes, quibushodíe re-
giturorbisChríilianus,quibusconílituutur impe-
ria & regna,& principatus populorum, atq; ex his
nebulonib9 deliguntur pnncipum pontifícumque
officiates atque parlamentan) iilifenatores& prg-
fides,acfi quiiniqui haâénus fuerint aduocati,®-
quioresfuturifínt indices,atq; tädem capita regno
rum funt.Hi etiam regibus fuis,vt loui quondá T i-
tani,formidabi!es.Porro ex his prodeunttádé Cg-
farum regumq; ventricofiiñi archifcribf,ac circú
purpuraticancellarij,quibus rerum iummacomif
1
DE ARTE INQVISITORVM:
fa eft,qui pricipum placita,dona,beneficia,officia,
dignitates,refcripta,diplomata:pr£terea ius fas, le¬
ges, çquum & honeftum,omnia venalia habeat,8c
Cancel absfe mercari compelunt.Ex quorum arbitriore-
s
hri>
Auda ■
Arsin-
qiitoria
gum numerantur amici& in»mi:i,quospro libidi
ne fua nunc fcederibus iungunt,nunc rurlusfune-
ftisbelliscomittunt. Atque cum ipfi ex ínfima pie—
bisfece fordidiffima vocis proftitutiones ad tan-
turn dignitatis cnlmen confccnderint,ad tantum fi
mul audaciçfcelusenehuntur,vt audeant nonnuu-
cia iuris quá profcribere prícipes,& vel abfque fenatnfco-
pruden fulto,ac vel indifta caul'a damnare capitis,mutan-
tiurn. difque regnorum ftatíbus autores funtripfi interim
tumentes furtis & latrocinijs fuis.
t^Dearteinquifitorum. Caput XCVI.-
Peftant ad hune ccetu etiam ordinis prjdi-
S catorü bfreticorñ inquifitores,quoru iurif-
diäio cñ tota intheologicis traditionibus&
facrîsfcripturisfundataeiTedeberet,ïpfi taméhác
omnem ex iure canónico & p5tificiisdecretis,acfi
papam errare impoffibile fit crudeliffime exercent
ipfam fcripturamfacram velutmortuam literä,&
nonnifivmbramveritatisatergo relinquetes:quin
Sc velutihçreticorûjvt aiunt,fcutum & propugna-
culumprocul reijciunt. Ncque etiam antiquorú do
¿toruna patruq; traditiones recipiunt,dicentes:quia
fallí poiTunt & fallere,fe°d vnam Romanam ecclefi
am que,vt dicunt,errare non poteft,cuius caput pa
pa cftjciufq; curie ftylum fibi fcopii fidei prçfigunt,
Ordoin nonabudc5ínquirédo expoftulantes, quam fi ere
auiredi ^al in Romana ecclefîam, quod fi affirmauit,ilico
" dicútecclefia Romana hancpropofitionêaut ha*-
DE ARTÈ IN QV ! SIT O R V M.A ^
reticam,autfcandalofam,aut piarum auriu offeri
íluam,aut ecclefiafticg poteftatisderogatiuamdam
nat, moxq; ad palinodia Streuocatione cópellút.
Quod fítunc inquifítusopinionem fuamfcripturg
teftimonijsalijsverationibus tueri conetur,inter-
rumpentes ftrepitu iratis bucéis,dicunt non eíTeil—
Ii negotium cum baccalaureis & fcolaribusad ca¬
thedra,led cum ladicib9 ad tribunal,non eíTeibilí
tigandum & difputandum,fed fímpliciíer refpódé
dum,(i velit fiare decreto Romanae ecclefia;& opi-
nionem fuá m reuocare:fín minus fafciculos & igné
oftenduntjinquientes cum hgreticis nonargumen
tis 8t icripturiSjfed fafciculis&igne decertádu,ho
minecp nec pertinacig alicuius conuiótu,nec melio
ra edoétu,contra céfcientia fuá fuá abiurare copel j ,(]or. Ç
15t:qdii nolit, veluti ecclefie defertorc fecularifo- pcdefig
rotradut, vtc5buratur,dicétescuApoítolo:Aufer & poti-
remalúde medio veflrñtataolim fuit ecclefismá ficúpf{
fuetudo pontiflcú^ dementia, ficut in au arta difli flu"na in
étione de cófecratione copilauit G ratían9, vt ne re gj-rates
lapfosin Iudaiímu capitepunirét,necblafphemos manfue
fupplicio afficerent:ipfeq; Berengarius in abomina tudo.
bálemhgreíím relapfus,non folum non occifuseft,
fed nec archidiaconidignitatepriuat9eft.Athodie
in minimum erroremprolapfus plus q capitis reus
agitur,8t ab iftisinquifitoribus nonnunq pro mini
¡ü1 mo crimine traditurícédúvforteexpedit hodieec
eleíígtáfeucraanimadueriío, modo interea no oc
cidatgermana pietasifunthgretice prauitatis inqtii
fitores nonnunq ipfímct praui,pofTunt4- etilam eíTe
hgreticí,que res noue conftitutionïs Clement! oe-
cafíone® prebuitidebetifcergo inquifitores contra
I
DE IVRE INQVISIToRVM
heréticos,non per tenebricofa argumenta&ríxo
fos fyIIogifmos,fed per verbu dei de fide catholica
Hereti- difputare,8t hsretïcum per facrasliterasconuíce-
cus quis re:deinde iuxta canonfi documëta St iacroru côci-
liorû côftitutiones negotium terminare , & inquifi
tu ad fide ortodoxa reducere,aut hçreticû declara
re:neçp eni hereticus eft g temerari9 no eft, nec fau
tor hçreticoru cenfend9eft,qui innocentem crimi
n!s Stindemnatum hçrefeos défendit, quo minus
adinicorumâliquod inqu;fitorum,imo rapatium
luporum tribunal,& in locum non ttitum trahatur
dilacerädus.Iamvcro etiam cum iureexprcfte eau
tum fit,inquifitores nec cogno icen d i poteftaté nec
iurifdidionem vllam habere fuperquauishçrefisfu
fpione,defenfione, receptatione,vel fauore,vbi&
quando non confiât manifefte qribifithçrefisex-
prefta & explicite condemnata:tamen ifti fanguiiî
tibûdi vultures,vitra priuilegia officii inquifitionis
fibi concefla contra iura 5t cánonesfefe iurifdiitio
niordlnarioruingerun{arrogantesfibi iurifdidio
nempontificum in caque non funt hçretica ,fed
duntaxatpiarum aurium offenfiua,autfcandalofa
Inquifi antalioquouismodo circahgrefim erronea:& iru
torû in fticasmulierculascrudelifllmeffuiuntquasfortile
rufticas gjbaut maleficij accufatas denuciatafve, fepe nullis
rnulie- iuridicisiudicijsprfcognitis,atrocib9 enormib9<j
ras cru- tormentisxponunt: donec extortis nunquamco-
delitas. gitatis confeflîonibushabeant quod codemnét, 8C
Inquifi tunevereinquifitaresfefe agere putant,quádo no
tores defiftunt ab otficio,donec mifera fiteombufta, aut
corru- inquifitori manuminaurauit,quo mifereatur,5t ta
pti. quamtormëtisfufficienter purgatam abfoluat.po
DE ARTE INQVISITORVM:
teil em m inquifitornciraro pcenas mutare de cor Inqfito
pora]íin pecuniariam,&í'uo inquifitionis officio ribyan-
applicare,vndeillisn5 modicum lucrfi eft,haber- nuficé-
queex miferisillisnonpaucasqusannuumcefum fum pé
illis pcnderecoguntur,ne denuo rapiantur adinq dût mu
rendum: pra:terea cum bona h;ereticorú Fifco pro lieres
fcribuntur,etiamindenonparua pra;da eftinqfi- ruftica
tori:fola denique accufatio aut denunciatio vel le nje.
uiffima etiamfufpitiohgrefis aut fortilegi), ipfa-
queinqfitorís citatio infamiamannexamhabét,cu
ïusintegritatinon nifidatainquiiitoripecunia,c5
fulitur,atq;illud nonnihil eft Hac cautela dum ef
fem ego in Italia pleriq; inquifítoresinducatu Me
diolanenii multas honeftifiímas matronas etiá ex
nobilioribus vexa rum,ingentemq-pecuniam a ti-
midulis territifá clarn emunxerunt. Tandécogni
ta fraude a nobiíibus male multatifunt,vixc¡;gladi
um & ignéeuafere.Poflem hoc loco referre famo-
fiilliusHoochftraticfterorûq; Coloniëlîum me-
orumfubtile admodum & plufquamScotifticú in Hoocîi
uentû de inquirendis Iudeis,omné<j illamCapni- ftrat9ia
onistragœdiam,&decemnalebellum, in quo ois quifiti»
Colonienfiummagiftrorumnoftrorumnomen 8c
fama,& doctrina irreparabile naufragium fecerut,
nsfihçe omnibus notiffimaeíTent,& Capnionistri
umpho omnib9 feculisclarahiftoria.Fuit mihi o - D¡fpU-
limcumapudMadiomatricosreipublicf a cSfilijs tatIO a_
aduocatuspreeffemgraufsadmodumcuminquifi- grippœ
tore pugna,qui rufticâ miiliercula ob futiles quaf- ¡n<j„
dam S inqfiimas calumnias in fuam carnificinam fltore
& in locum non debítum homo nequam nequiter qU0Jä.
traxit,nôtam l'nquirëdam quam cruciandam : hác
' I
DE ARTE INQ.VISITORVM:
ego cum tuendamfufcepiifemjoftendiiTemque ifir
ipfis a ¿fis nihil eíTe indícij quod ad qugftionem fa-
ceret ille in faciem refiitens:Eftinquit,vnum fuffi
cientiffimum,nam mater huius quondam ,p forti-
lega excremata eíhhuncarticulú ego cum imper¬
tinentem & de faäo alieno citatisiuribus etiam ex
iudicls officio reijciédum effe oftéderem3ille mox
cótra,nc fine rone locutut9videretur,ex mallei ma
leficaru m penetrabilíbus & peripatetice theologif
fundamentis, talem eduxit inqens,ideo id eíTe,cú,
quia folitaefint maléfica: mulleres foetus fuos ilico
natoslacrificare dçmonibus,tum,quia folentillos
exincuború dfmonum concubitu plurimum con
cipere,quocircacontingittuncin hacproleveluti
ex hereditario morbo rad/catá remanere malitiá.
Infero ego,ficcineperuerfçpater tutheologiiîasî
hifce figmentis ad torturan; protrahis infontes mu
lierculas,litis fophifmatib9alios iudicas heréticos,
tu ipfe Fauito Donatoq; hereticis ea lententia non
Bantif- »feriotïefto ita vt dicis,nonne euacuasgratiá ba-
mivisSc P^11" ■ acfruilra dixerit facerdos ,exi immunde
tja *P^sj l°cum ípúiíTanáo, fi propter facrificium
è ' impiçparentlsproiesremanfurafitdiabolo:quod
fi tibi libeat etiáillorú opiniones tueri, quiicubos
dçmones generare poiTefatentur,certe null us co-
rii qui hoc a(Terunt,adeo defipuit vnqua,vt fenti-
rct demonesillos vna eu fuffurato femine aliqd de
natura lua extra mittere Ingenitum: quin ego tibi
dico(inquam)ex fide q> ex propria natura humani
tatis noftrç jfumus omnes nati vna mafîa peccati Se
malediilionis çternç,filij perditionis, filij diaboli,
fili}irgdei,&heredeslnfernijfed per gratiam ba-
DE IVRE INQVISIT O R VM.\
jptifmi eied9 eft de nobisfatanas,& effe&ifum9 no
lia creatura in Iefu Chrifto,a quo nemo pot nifi g
peccatô^priumfepararijtatu abeft vt obfitillifa-
dumalíenú.Vides nunc quä fit hoc tuum quod ais
fufficietiffimum iudicium & iure irritum, & r5ne
vacuum,& adfertione etiä hg reticum:incäduit fu-
per ijscrudelishypocrita,& cóminabaturfefe ad-
uerfutn m e,vt côtra fautoré h;ereticaru,caufani a-
durÚ:verú ego mifelláillá defend ere no deñiti,ac
tandé iuris potlt/a ab oreleonisilliusfaluáeripui,
reftititcj; fanguinolétus illemonachus coráoíbus
confufus,& crudelitatis noie perpetuo infamis, e-
tiam calumniatoribus illis qui muliere traduxerat,
ipfi Metenfis ecclefif capitulo,cuius fubditi erant,
infignimulda condemnatis.
í$>De theologia fcholaftica.
Caput. XCVII.
Oftremonûcreftatdetheologiadicere.Prç , - .
P teriboautégentihu theologia a Mufeo,Or-
pheo,Hefiodo,quondl defcripta, qua oíno Ioo,a *
poética & fabulofam effeinconfeíTo efhquam Eu-
febius& Laâantius&aliorum Chriftianorumdo
doresiamdudum validiffimisrSnibusprofl/garút,
ñeque etiam de Platonfs cieterorumque phílofo -
phorum,quosoeserrorum magiftros oftendimus
fuperius.Sed de Chriftianorn theologia nobisdun
taxat ferm o hie efto,hanc certö eft no nifi a dodo
rum fuoru fide dependere,cu nullam fub arte cade
requeat:primum aút dicamus de theologia fichóla
ftícaqueaParhifiéfiumSorbona mixtione quadá theolo
exdiuinis eloquiis&phüofophicisrationibustan gia feo
quam ex centaurorugenere biformisdifciplinacó laftica.
DE THEOLOGIA S CHOL AS TIC.A._
flata eibinfuper Si nouo quodam ac abantiquoru
vfu alieno tradendi genere per quçftiunculas 8i ar-
gutos fyllogifmos ablque omni lermonïs elegantia
confcripta,alioqui ta men ludido & intellects pie—
niffime,8i qua; ad reuincendos hgreticos non mo¬
dicum attulerit ecclefia: emolumentum:e ius auto-
autores res8i quiineaexcelluerunt,fuerunt Magifterfen-
theolo tentiarum,Thomas Aquinas, Albertus cognomen
gia;fco toMagni)S,&muflialijexceIlentesviri.Porro Ioâ-
laftica:. nes Scotus doótor intelleótu fubtili, fed in conten-
theolo tione procliuiorx:Hinc tandem fcholaítica theolo
gia fo - gia in fophifmata paulatim delapfa efl, dum recen
phffli - tiores iíli theofophiíbe,ac verbi dei cauponatores,
ca. qui no nifi empto titulo theologi funt,ex tam fub-
limi facúltate quandam logomachiamfecerút,cir
cumeuntes fcholas,mouentes quçiliunculas,fabri¬
cantes opiniones,Si fcri pturis vim inferentes,intri
catis verbis alienum fenfum illis obducectes parati
ores ventilare quam examinare,multa admodú iur
giorum feminaria excogitare aufí,quibus legitioíís
l'ophiñis conten dendi materiam probent,dumfor
mas abftrahunt, duro dilcutiut intelleílus, dum vo
ees ipfas genera dicunt & fpecies,dü alij rebus, alij
fol¡snominibusinha;rent,& quod vnifubtrahunt,
alteriadfcribunt,ali) indíferenter hocaccípiút,&
íludcnt quifq; quibus fuam hsercfim poffínt confír
mare. AtqueipfamfidemnoftáfacrofanCtá apud
fapienteshuiuslecu!i(quodetiam Thomas Aqui¬
nas conqueritur)rifui ac diffidétfç exponunt, dum
relielispofttergacanonicis fpüíTanái feripturis,
multas admodum aptas iurgijs de diuinis quaftio-
nesííbidelegeruntjin quibus ingenium fuutn exer-
I
DE THEOLOGIA SCoLAST.
ceníes,& stated confumentes,totius theologis Jo
¿Irinam inillisfolis colIocarunt:quibusflquis fa-
crarum literarum autoritate refiftere velit mox au
i- Jiturus eft,litera occidit,pernitiofa eft,inutilis eft:
)■ fed quod latet in litera inquirendum dicent,moxq;
&■ ad interpretandum,ad exponcndum, ad gloflan -
fc dum,adiyllogilandum conucrfi,quemuispotiusa-
u Hum quam proprium litcre fenfum illi iriduunt : (1
!«• inflas acriusjfi vrges, contumelias recipies&afinus
Hit- diceris,qui quid latet in litera,n5 intelligas,fed tá-
blij quam Terpensfola terra vefcaris : adeonullipenes
KB eospro theologishabentur,nilîquinorintçgregie
¡tro contendere,& ad omne propoiitum inftantiam da
mfit re,prompte fingere,5í nouosfenf9 inuenire,ac mo
iit,i ftruofis vocabulisficobftrepere,quonon prs rei
¡jfijJ difficultate:fed prç verborum portentislntelliga-
turanemine Atquehltunc,fubtiles,angelici,iera
spa phici,& diuini doftores vocantur.cum id cffecerit
10|j vt intelligantur quam minimejiistuncauditorum
circunftrepit multitudo , quicquid ex iftis haufe-
rint,ex intimistheologis abditisdepromptum pu
jju tant,iuratque in verba magiftri,& inopinabilepu-
,tp tant,11 quid ill: fueritignotum,illiusqueopinioni-
jA bus fuis lie captiuatur,vt nullis aduerlls ronib9 vin
catur,nullis feripturis acquieícát, fed all nú matris
fue í quogenitifunt more Antçi vires reparareco-
tendunt,fuofque do&oresin fublldiura vocát:tunc
: ¡: Vultur iumento canib9 trucibulque reliáis, luuena.
' | : Adfuosproperat partemquecadauerisaffert, faty.14.
Hie eft ergo cibus magni quoq; vulturis,8t fe
"[f. Pafcentispropriacumfacitarborenidum.
^, Hinc effeitum eft,vt fcolaftics thcologia fiibli
Uffifr • Y
1
DE THEOLOGIA SCHOL ASTICA.1
Herefes mis gymnafioru facultas ab errorc roalitiaque non
ex theo fit immunis,tot fecias,tot hçrefesintroduxerût pra
lógica uihypoc"ítastemerarijquefophiftf,qui(vt inquk
côtétio Paulus>n5 propter bona volúntate,fed ¿>pter con
ne. tentionem Chriftum predicant,vt facilfhnterphi
Phil.t. , lofophoscôueniatq inter theologos, qui omnera
illam antiquftheologii gloriahumanisopinioni
bus nouifque erroribus extinxerunt,ac varfis expo
nédi inftitutisceu labyrinthisexcogitatis,fucatisti
tulis detefiádam doftríná profeffi,facrç theologif
nomen fibi furto & rapiña vfurpát,ac ictSrunido
ï.Cor.i. ¿lorum noíbus & inftitutis abntentes, fe&as in-
troduxerñtjficut olim í ecclefia diäum: Ego A pol
lo,ego Pauli,ego Cf phf, prçtédétes iludía eorum
quorum opera initiati lunt doârinis,& iurantesin
verba magiftri,c£terosfpernunt,& non quid,feda
quo quid dicatur attendentes. Hinc nullus theolo-
gorfi nunc v ere doítus habetur,qui non in feíta ali
quam iurauerit,iliaque mordicus teneat pertinaci
terque defédat,illufque nome & ftigmata nufquá
Seftarú °^enteí>^'n ore habeat,aceius titulo fefaluta
theolo r' ^ Pr?ferriglorietur,vt Thomiftam, Albertifiá,
- Scotiftá,Occaniftá.Nam purum Chriftianiim dici
^ - tantis magiftrisnoftrisnon eft honeftutn,cum co-
gnométúilludquil¡betlani),coci,piftore;,futores,
tonlores,lixe,ied & mulierculçquçque indoftaij
plebeculacum illis habere queát commune. Atque
hi feiftatores infuper inter fe multifariá feíti funt.
Nam aliquí eorum quib'-' fublime ingenió eft,qui-
que peritiores prophetis & apoftolis videri volunt
ea que fola fide credótur,etia m fuisfyliogifmis fe-
fe ¿nuenire & demóftrare poffe prçlumunt, atque
J DE THEOLOGIA SCOLAST.
' de diuïnis philofophantur deploratisquçftionib9,
'' contenduntque prodigiola confidents, varljs,nô-
f nunquam etiam ablurdis opinionibus, vt cum diui
nam effentiam a relationibus, alijre ipfa, dun-
¿ taxat racione diftinguunt,alij infinitas(vt loquun-
tur)realitates tanquam Platónicas ideas adftiuunt,
illas rurfum alii negant atque ridet,tot prçtérea de
deo portéta,tam varias diuíninumínis formas, tot
^ phantafmatum cogitationumquefuarumdediui-
nis idola fabricant, Chriftumque faluatorem opi-
nionum fnarum prauitate difcerpiit,atque tam va-
!1L riisfophifmatum larnis veftiunt,ac tanquam cere-
11 tim idolum in quaaniis volunt figuram fnis-abfur-
* dis fuppofitionibus formant atque reformât,quod
® eorú dodrina mera vider! poíTet idololatria.Trá-
!'" feo esteras eoru hirefes cötentionefque,de facra-
mentis,de purgatorio, de primatu,de pontificum
prçceptis & eorundem obligationibus, de indulgá
u tijs,deque futuro Antichriílo, Se muitis alíjs, in
quibus luam oftendunt infanam fapientiam, cuius
prefumptióe tumidi Se inflad,velut qtiiFabuIis re-
>lt" feruntur gygantes,queftiones quatftionibus, argu-
m menta argumentisadgenerantes, extollunt fenten
tias fuas aduerfus deum fupet quorum impietatem
lotos jra Cç[js reuelatur . Cçteri vero quibus ad
^ tam alta non eft afcenfus, hidiuorum conftruunt Legédá
hyftorias,pienonnihiladmëtientes,lupponuntre feti*
liquias, fabricant miracula,confínguntque ( qns ptores.
exempla vocant) velplaufibiles vel terribllés fa-
bulas,numerant prçcës, pondérant mérita,metí- Exépla
W unturceremonias,nundinantur indulgentias, di-
i'f ftribuunt venias,vendunt fuá benefa&a, âc mendi
Y ij
DE THEOLOGIA SCHoLASTICA.
ofe.4. cando populideuorant peccata. Atque deappari-
Fabula: tionibiis,admirat¿onibus,refponfifquedefun¿lorií
i cocio- veluti certa lege pronuntiant,atq; ex Tûdali Bran
nibus. darijque libris,aut ex Patricij antro edoäi, Iudunt
purgatoriorú tragoedias,& indulgëtiarum comce-
dias & a fuggefto,veluti icena,tâ militari audacia,
tá Thrafomcaia<ftätia,ta arrogátib9ocuIis,cómu-
tato vultu,protenfisbrachiis,multiformibus gefti-
bus,cuiufmodi Protheú defcribut poetf fefe tranf-
Cocio - forinantesjventofa lingua ac ftentorea voce ad pie
natores bedetonant.Qui vero exhis ambitiofiores cycli-
doâio- Cç doclrinç pariter & eloquétif decorem fibiarro
res atq; gant,hi in clamando(declamldodicereputaui)ca
ambitio nunt poemata,narrant hyftorias,difputant opinio
rcs> nés citât Homerum,Vergilium,IuuenaIé,Perfium,
TitumLiuium,Strabonem,Varroné,Senecaro,Ci
ceroné,Ariftotelem & Platonem. Atque pro euan
gelijs,pro verbo dei meras nugasSt humana verba
crêpant,predicantes euangelium nouum,adultera
Vita a tes dei,qu°d anr>untiât non ad gratia,fed ad
erbis & ac* Pr?c'um- Viuentesautemnonadve
chfcre r'tat^ verb'\fed ad voluptatem carnis,& cum inter
" diu e fuggefto devirtute vario errore loquutifunt,
Fat* fero in latibulis clunes agitât labore noíturno. A t-
ar' que lise eft via eorú,qua iturad Chriftum. Deniq;
vbi vitia reprehendenda occurrunt mirum qua lin
gua maledicentia irafcantur,qua geftuum infolen
tia debacchétur,qua fermonis turpitudine incáde
fcant,qua vocisimpudentia exclament, ac fi Chri-
ftus lui verbi precones n5 attrahentes a dextrismol
1¡ retículo pilcatoresjfed perfequétes a finiftris fa-
gittarios ac vulnerariosvenatores efte voluerit:aut
—
T—
DE THEOLOGIA INTERPRETA.
ipfi etiá non homines fint,atque ijs ipfis vitijs qug
infe&antur vel maioribus obnoxij fitit,äut aliquan
dofuerít, vel adhuc obnoxij fieri poffint,ita ilti pi
lcatoreshotoinum,quib9 lingua pro reti eft,vt tra
hant malos ad falutem,fa<fti hunt venatores etiacn
bonoru in exitifitos habent quafi arcum mendacij
fagitta vulnerans lingua eorum:fed de iftis latis,ne
que enim tutum eft eos liberiori loqiiendi ratione
redarguere,iolent fiquidem quotiesex acerbantur
cófpirare, & redargaenteseos cora inquifitoribus
fuis in jus rapere,3i ad palinodia adígeré, nónunq
fafciculistradere,autoblato tóxico fècrete emedia
auferre,habent enl rii & hoc iter arcana religionis
fymbola,fiquisfcádalumolíatur religioni,tas pifi
queeíTeillu clá dato veneno tollere,ne diffametnr
ordo,fi qsilíorú publice puniretur, quare dimiffis
iftis ad verä theo logia nuc properemus,atque hec
etiá bifariá partita eft,nam vna pro prophetica eft
altera íterptetátluá eft.De pofteriorepri9 dicem9.
^"Detheologiainterpretatiua. Cap. XCVI1I. 0jQ
Vtáteniminterpretatiuitheolog¿,quod qué .
P admodum naturç liberaIitate,vuç,oliuf,fru Sia
m5ta,lint¡,&huiufmodipluracrefcüt& ma- Pre a
turantur, e quibus eande hominu ingenio 5t adiu- ua
meto fonnétur vinu,oleum,panes, tela & fie reli—
quanaturç opera humanis artibus complentur,ita
etiádiuina oracula ádmodú obfeura & abfcóndita
data noftrisinterpretationib9 ex-plicáda', hó quidé
ex noftris viribus aut adinuétionibus,quafidei óra-
culaficutnaturç opera Opus habeantnoftro adiu-
mento,fedex ipfometicripturarurn illarumfancto
fpiritu,qui dlftnbuit dona fuá orrrnib9 fecudú quod
Y i i j
í
-
DE THEOLOGIA INTERPRETA;'
IXor? vult,& vbi vult,faciens alios quidetn prophetas,a-
12. lios prophftarû interpretes. Hçcitaque diuinoru
iterpre interpretanditheologia,nonperipateticorum mo
tatio fa re definiendo,autdiuidiendo,aut c5ponendo,quo
crarn lirutnmodorum nullusaddeú attingit,cum illenec
jterarfi. dcfiniri,nçcdiuidi,neccôponipofiit progreditun
fed alia çôftat çognocédi via,que íter hác & ,pphe
tica vifioné media eft, qu£ eftcdçquatio veritatis
cum intelle&u noftro purgato, veluti clauis cû fe¬
ra,qui eft veritatum omnium cupidilfimus,ita in-
telligibilliu omniufufceptiuus eft,atqne idciro in-
telleäus poflibilis vocatur,quo etfi nô pleno lumi
ne percipim9 ea qua: depromut prophctf ,& hi qui
ipfa diuina côipexerût,aperitur tamé nobis porta,
vtex côformitate veritatis perceptf ad intelleää
noftrum,8c ex lumine quod ex ipfis penetralib9a-
pertis nos illuftrat,multo certiores redimurquam
exphilofophorum apparentibusdemôftrationib9
diffinitionib9 diuifionib9,5c côpofitionib9daturq;
nobis vt legamos & intelligamus,non oculis & au-
ribus exterioribuSjfed percipiamus melioribuslen
fib9,& ablato velamine & reuelata faciehauriamus
veritatem a medulla facrarum líterarum emanate,
quam fub velaminibustradiderunthiqui vero in¬
tuitu côfpexerunt,que a fapicntibus huius mûdiSî
philofophiscognitionibusabfcodita cft,eäque nos
tanta ccrtitudinis iudicio apprehédimus,vt omnis
amoucatur perplexitas. Atque cumhçc veritasin
facris literis multiplex lateat, hinc fanài & fpúates
"vin varias Sí multíplices facrarñ literaria expofitio
nes adorti funt,nä alij per corticeliterç lenidecur
fu mccdentcsjfcripturas concordantes,& litera per
DE THEOLOGI'A INTERPRETA:
aliam Iiteram exponentes, ex verborñ ordine,ety-r
mologljsproprietatibus,atqueex vocabulorñ vi¬
ribus, &fimilibuslenfum aligué conuincentes,fcrl
pturçveritatem venátur,quam expofitionemidcir
coliteralem vocant.Alij qufcûquelcriptafiint ad
animç negotiu, & iuftitiï opera referunt, quorum
cxpofitio idcirco moralisdicitur. Alijhancper va p ç
riostropos fiue figuras ad ecclefiç arcana reuocat, . * 1
quorum fenfuspropterea tropologicus vocat? eft. tlCj
Alijfupernf vitç contcmplationidediti,omnia ad ™he0lo
cfleftis glorie arcana referunt, quam expofitione .
Anagogicam nucupant.Atque hg funt quatuor in
ccclefia exercitatetheologorumcxpofitiones-.pra; n °
terquas funt adhucalix dux,quarumvna ad tcm- §lca'
porum vicifsitudines.regnorum mutatt'ones, & fe
culorû reftitutiones omnia référés idcirco ty pica- — .
diâa eft in qua excelluerunt Cyrillus,Methodius, "
& Ioachim abbas atque ex recentioribus Hierony
musSauanotolaFerrarienfis, Altera in ipfisfacris
literis ipfius vniuerfî & féfibilis mudi totiulque na-
turçacmùdangfabricg viresvirtutefque exquirit, pv.vqca
quâexpofitione íde phyficáfiue naturalem appel '
látrinhac excelluit Rabí Symco, Ben Ioachim qui
fuper Leuiticum ampliffimum volumen fcripfit,in
quo pene omniu m rcrum natura dífcutiens often-
dit,quomodoMoyfesfecúdura triplicismundi c5-
ueniétiam &reru¡nnaturam,arcam, taberncc du,
vafa,veftcs, ritus,facrificia, & reliqua myfteria ad
deú&virtutesegleftesplaeandas, & ad expiendum
liorum imaginem hominem ordínauit, & hanc ex
pofitionem multicabaliftxfequtmir,ill> videlicet
qui de Breíith,hoc eft, de creatfs traâant-.Ns m ill»
Y ni)
DE THEOLOGIA INTERPRETAT:
qdemercana,hoceft,de tribunalidei diftererétes
per numéros,per figuras,per reuolutiones,per fym
boticas rationes,omnia in ipfum referunt archety-
pum: hianagogicum fenium fcrutantur,Hi igitur
iunt fex famofiífimi facrarum literarum fenfy,quo
mm autores, expofitores,8t interpretesomnes c5-
munivocabulo tbeologi nuncupatilunt.Eiufmo-
diitaque ex noftrisfuerunt Dionyfius, Orígenes,
Polycarpus,Eufebius, Tertullianus Irençus Nazi-
anzenuSjChryfoftomus, Athanafius, Bafilius,Da-
mafcenus,Laáantíus,Cyprianus,Hieronimus,Au-
gnftinus, Ambrofius Gregorius, Ruffinus, Leo,
Caffianus,Bernardus,Anfelmus,& multialijfanâi
patres, quosilla prifca témpora protuIerunt,non-
nulli etiam pofteriores,vt Thomas,Albertus,Bona
uentura,Egid/us, Henricus Gandauenfis ,Gerfon,
Theoîo plerique alij,fcd prifcis illis longe inferiores.Ve-
gierra- rumomneshiinterpretatiui theologihomiescum
re pof- fint humana quoquepatiuntur,alcubi errant,alicu
funt. bi contraria,aut pugnantia fcribunt,nonnunquam
afeipfisdifcentiunt, inmultishallucinátur, neco-
mnes omnia vident.Solus enim fplrituíTanítus pie
nariamdiuinorumfcientiam habet, qui diftribu-
it omnibus fecundum certam menfuram , multa
fibi referuansjfemper nos habeat fibidifcipulos,o-
l.cor.io mnesenim(vt ait Paulus) non nifi ex parte cogno-
fcimus& prophetamus. Tota igitur hçc intetpre-
tatiuatheologia in libértate fpiritus verfatur,& fe-
parata quçdarn a feriptura fapientia eft,in qua vni
caique ¿uxtafuumfenfum abundare datum eft,per
multíplices illas quas recitauimus expofitiones,
quasPaulus vnico vocabulo myfteria fiuemyfte-j
*
DE THEOLOGIA INTERPRETAT.1
riorum locution« vocat,vbi ait,Spirit9 loquitur '-Cor.
my ft eria,vnde Dionifius hanc myfticam & ligni- 16
ficatiuamtheologiam vocat a fanftis lilis dodtori-
busingetibus volutjiinibus, fed non etiam fine mul
tis erroribus tradlatam.Neque vero vos feducat il-
lorufandtitasautoritafqfvt illis per omnia creda-
tis,nam multi illotum perfeuerauerunt in multis er
roñéis opinionibus de fide,que per ecclefia-m £ hç-
reticisreprobatf funt.Sicut manifeftum eft de Pa-
piaHieropolitanoepifcopo,deViótorinoPidtauiá
fi, de HyrençoLugdunenfi,de beato Cypriano,de
Origene,de Tertuliano,& multis alijs,quoscôftat
in fide erraffe,& opiniones illoru pro hçreticis da
mnatas,cum tarnen ipfi habeátur in canone fando
rum.Hic tarnen altiore opus eft fpiritu qnidn'udi-
cetatq, dicernet,qui videlicet nSeXhotnini^nec Matt.ifi
ex carne & fanguine,fed defuper data fit a pâtre lu
minii-.de deoenim fine ei9 Iumínenemo ritequic- Ioh.i.
quäeffari poteft,lumé autéillud eft verbum Dei p
quod omniafadafunt,illuminasoémhoíem ve- Roma¬
ni enté in hune mundum,dans illis poteftaté filiosn*
dei fieri,quotquotreceperunt & crediderunteùne
q; vero alius eft qui poffit enarrare qua: funt dei,ni
fi proprium ipfius verbum,quis enim ali9cognouit
fenfum dniiaut quis ali9 côfiliariusfadtus eft, nifi fi
119 dei verbum patriVDe hoc nuncmox diâuri fu
m9,fi propheticam theologlam pri9 abfoluerim9.
De theologia prophetica.
Caput. XCIX.
Vemadmodum .pphetia eft fermo .ppheta Tecle¬
os rû,fictheologia no eft aliudq traditio theo gia pro
logorú,hoceft,cúdeoloquétiú,nc¡j etiä q phetica
DE THEOLOGIA PRoPHETICA.1
prophetiam aliquam memorauerit fiue interpreta
ri nouent,is protinus propheta eft, fed ille g in di
uinis cum lciétia pietisvirtuteac fand; täte eft pra:
ditus,qu¿ cum deo loquitur,5i In lege eius medita-
Pfal .1 turdieacnoâe:/îcnanque Ioannes autor Apoca-
lypfis in literis Dyonifi) nominat9eft theolog9 a di
uina.f.locutione,quibusdixitipfa ventas : qui vos
tue. lo al,dit,me audit:& qui vos lpernit,me fpernit,q> ver
bu nô ad magiftrosnoftros,nô adeotétiofos theo-
fophiftas,non ad indulgétiarum cauponatoresdi-
, &â eft,fed ad verostheologos,ad apoftolos,ad euá
geliftas,ad nucios verbi del,q dicfit:N5 audeo ali-
e.Ti.ij. quod per me n5 efficit Chrift9:Horum
itacp theologorû de fide & pietate fände traditiôes
theologia funt.Horfi didis atq; feriptis creditur ta
çj fundatismô in côtentionib9 fyllogimorû aut opi
nionibus hoim,fed in dodrina fana(vt ait Paul9)di
uinitusinfpirata, n5 philophorum more diuiden
do,definiendo,componëdo,fpeculando acquifita, I
fed eflentiali quodä diuinitatis c5tadu,per claratn
ipfo diuinolumine vifionécomprehenfa,cui9 vi-
fionis pluresadmodufpcciesin facrafcripturade-
Diuetfc Prchcndimus iuxta pronhetaru diuerfasrecipiëdi i
jjpheta d.fpofitione^nam quofdamlegimusdeumfiuean-
rum vi- ge^os 'n f°rma hois vidifTe,alios in forma ignis,ali
fioncs os in horma aeris ac venti,alios in forma fluuij& a
que'alios in forma volucrú,alios in forma lapidfi
pifcioforú Scmetallorú,alios í forma literarum ac
charadern aut man9 fcribëtis,aIiosïfonitu vocis, :
alios in fomnijs alios i fpúquodá habítate intra fe ii
alios in energía fntelled9,quocirca feriptura facra
¿>phetasoës videtes vocat.Síc legim9, vifío Ifaiar,
DE THEoLOGIA PROPHET.' F
'vifio Ieremiç,vifio Ezechiells & reliquorfi. Et í no¬
ua lege Ioänes air,Fui in fpiritu in illa dominica die Apoc.r.
in qua fubueâus vidithronum dei.Et Paulusteila- 2.Cor.2
tur fe vidi flequgno licet homini loqui,atcj hic in
tuit9 a plerifi^ rapt9 vocatur,fiue extafis,fiue mors
fpritualis:fit eni tue fepara'tio qdä animf a corpo¬
re,fed no corporis ab aía.De hac morte diílum eil:
Deunö videbithö & viuet.EtalibüPrccioiain cö-
fpeäu din morsfanétorú eius.Et clarius adhueper pX0(j ^
Apoilolutn expreifa eil,vbi aif.mortui eftis,8c vita pfaj u-
veñraabfconditacíl cu Chrifto,hac igitur morte c0i0f ,
mori oportet quieüq; ingredi cupit ad prophetieg.
theologif penetralia,huius aüt tarn deifieg vifionis
duplex eil intuit9, Vnus quo videtur de9 facie adfa r.çor. Ii.
cia,atq; tue vident jpphetf quod -ait Paulus,qug n5
licethomini loqui atq; qug nulla nec hoim,nec an
gelorü lingua potés.eíl exptimere,ncc calamusre
ferare.Eil liquidé quidä diuine eiTentif contaClus
ÍCvenio & fine omni im agine,& fimilitudine puri
& feparatí inteleâ9 iíluílratio,ideoq; íterpretátur
hác theologi vifioné méridionale, ficuti de ijs late
differnt Augu.fup Genefim,& Orígenes cotra Cel Gen.jj.
fum. Alter intuit9eíl quovidétirrpoílerioradei,qñ
videlicet claro intuitu intelligútur creatgrg q funt
creatoris poíleriora & effed9,p quarú cogitationé
cognofcitur creator opifex,& prima caufa agéso- Sap. if.
tnnia ficut aitSapiés, A magnitudine fpeciei& era Rom.»,
turf poterit cognofci eorû creator Et Paul9 de eo-
déinqtjlnuifibilia dei per ea qua; faéta funt intelle
fta cognofciitur,quin &apud peripatéticos vifitat9
dicendi modus eil,vt arguentes ab effeclibus ad eau
fasdicantur arguerea poilcriori,vtraq,-hac vifione
ri
DE THE OL Ö GIA PROPHETIC^:
fruebatür Moyfes teftantibus id faeris Iltens, na.de
priore legi mus quia vidit Moyfes dominum facie
ad faciam,de altera legimus illi diâum a duo-vide-
bispofteriora mea,& mxta haue pofteriorú vifio-
Exod n nemcondiditMoyfeslegem&inftruitfacrificia,8c
° ceremonias,& çdificauit arca,ceteraq; myftetia ad
ipfius vniuerfi exploratiffimum cmplar,oíac¡; dei
& naturç opertmfecrata in illiscomplex9 eft, at óg
hçc vifio rnrfusbifariamincedít:náautcreaturasin
ipfo deo intuetur,8e vocatur a theologis vifio matii
tina,aut deu ipfum conlpicit i creaturis, & vocatur
yjfio vifio vefpertina.Eftprçtcrea alia quedam prophe-
matuti ticavifio,videlicetqufinfomnijs fit,ficut legimus
na8tvef aPud Matthçiï:quia apparnit angel9 dei in fomniis
pertina lofeph.Et alibi,qa tnagi adorato Chrifto í fomnis:
m at, 1.2 admoniti funt,vt per alia viam reuerterentur in re-
gionem luam. Sunt & in veteri teftamento multa
illi9 exepla,qualisdeni<p fit hec vifio, exponitipfe
lob.2 Iob,vbidicit:Inhorrorevifi5isno<âumç,quldoca
dit fobor fuper ho mines & dormiunt in ledulotuc
vifio no aPer^ aures,8t erudiés,íftruíteos difeiplina. Ethçc
¿turna tanquamquarta vifionumfpecies,vocatur noâur-
na.Sunt adlmc alia quo prophétie genera, vnun»
quod exprefia voce recipitur, quo genere illuftrati
&doâifuerunt Moyfes in monte Sina, Abraham,
Iacob,Samuel,& plcriqjalfjveterislegis prophet»
in noua autemlegeapoftoli,5c Chrifti dilcipulio-
mnes viuaSc vera voce a Chrifto edofti fuerunt:
Alterum genus prophetig fitagitationefpirit9,quá
do videlicet aia a numine aliquo correpta,illi tunc
ânexa Sc ab animaba honiine abftraíta ab eo fapié i5
tía Se cogitatioiic vitra omne hnmanam ingenium '
L' O v
DE THEOLOGIA PRoPHETJCA.
& vires repletur,quç qdem correptio prouenit no
foin ab angélico nunune ,fed nônunquam etiam a
fpüdomini,ficutlegiturdeSauUquiainfiluit in eii
fpûsdomini,Sc prophetauit,& mutât9 eftin virum e"10
alterum,& numeratus inter prophetas.Etin aftib9 ^'n
apoftolorum, fpuftan&us infiluit í baptízalos in „
flamma ignis,atque hic fpusfçpe etiam corripit ho u3#
mines peccatis obnoxios,quin gëtilium multi vates
vt CalTandra,He] enes, Calchas, A mphiar9,Tirefia
Mopfus,Amphilocus,Polybius, Corinthius. Item
Calanus Indus,Sociales, Diotima, Anaximander,
EpimenidesC'retenfis.Item magi Perfarum,& Aiîa
ticiBrachmani,Aethiopñgymnoiophifta;,8í Men
phitiei vateSjGallorum Druides,& Sibyllç eo ipfo
excelluerunt.Ad quamquidempropheticam fpus
correptionemnonnunquampreuisqusdam cere
moniç,8t officii autoritas, facrorumq; communio
plurimum prçftant : ficuti de Balaam exemplificat 1oanI1-
lcriptura.Et alibi de applicationeephod:& euáge
lifta teftatur de Caypha,quia ,pphetauit cum elTet
Îontifex anni illius. Atq; hinc Hebrgorum Mecuba
es etiam prophetandi artificium commentari aufi
funt-.Tranfeo quas circa ifta Hebrgorutheologi de
triginta duabus femitis intelligent!® profunda eo
teroplatione traitant,&quç Auguftinusde gradi-
bustetigit, Albertus de receptionibus formarum,
quarum illefeptem modos refert in fomniis,& to-
tidem in vigilia apparitiones.De quibus vnum hoc
duntaxat admonemus confiderandum: Non tem¬
per diuina numina prophetisforinfecusoccurrere
in confpeitum aut colloquium,fed fepilíime illa in
trinfecus caufari,cum videlicet mens prophets di-
DE THEoLOGIA PRoPHETICÁ.1
uinü lumen concipit, cuius ¿üuftratio effufa radijfc
fuis per fingula media vfq; in hoccraiTum corp9 e-
tiá fenfus ipfos fue felicitatis redditparticfpes,& ex
intelle&uperrationem & imaginations acpaffim
pertotam anima vfqsadfenfuuminftrumenta in-
trinfecus progrediens,in illis euadit obtedu,vtvox
vel lumé vel vifio vel fermo vnunquenq; fenfuum
propria fua conditione mouens:& id qifide multiî
prophetiscontigit,alijs quidé in vigilijs, alijsvero
infomnijs.Sic legimus apudPlatonemSi Procu-
lum de Socrateullum no folnihtelligibili influxu,
fed etiam per vocem & colloquium infpiratum fa
~ . iiTe:multo tarnen facili9hçc in fomnijs prouenlut,
] 00 feddehochaítenus. Quinad propofítum noftrñ
gta pro rellertarnur.p(^ ¿jaqj prophetica theologia que ex
P . ,lca intuitiua infpiratione inconculîum verbu dei do-
11 '■ cet:Autoritasautem & argumenta quibuscörrobo
raturilliusVeritas,non funt hominum placita,no
longi temporis vfus,nó faplentum excogitata c5-
menta,non fectarum magnifica decreta, non fyílo
gifmi,non enthyoiemata,non inductiones,nonob
ligationes,non infolubilescófequentie,fed diuina
oraculafibijnuicScôfonantiain vniuerfa ecclefià
vnanimiacftabili cSfenfu recepta, miraculís,pdi-
gi js,portentis & omnímoda fanäitate vitçq; diferí
niine,ac ipfo effufí fanguinis teftimonio probata :
doítores autem huius prophétie? theolog'f habe-
mus Moyfen,lob, Dauid Salomoné,& plerofq;
aliosvetetisteftamëticanôicos fcriptores& ,pphe
tas:Noui auté teftaméti doctores habernos a pofto-
los & euágeliftas, atq; vero hi omnes licet fpiritu-
fáfto repleti fuerint,oés tñ alicubi a veritate defece
DE THEOLOGIA PRoPHETICA?
runt,& fecundum quid fuerunt mendaces,no quod
fciéter,quod aftu aliquid métiti fint,hoc enim dice
regniciofiffîm9, atcp Arrij acSabellij hçreiîb9ma- Canoní
ior & periculofior erroreft,totius canonicç fcriptu ci fcri-
rffubuertensautoritatem,inquo tamentam maxi ptores
moerrore fultolimmagn^illeacfanâusHierony licubi
m9,dereprfhefionePetri.difputansaduerfus Au-fed} qd
guftinum:dixerat enim Hieronymus Paulum aftu - erraue-
mqntitum.Quodfi coeeflum fuerit,& In facrafcri runt,
ptura tale mendacium admiíTum fuerit,mox(vt a it Hiero -
Auguftinus)tota facrarum literarum certitudo cor nymi er
rueret.Cui fic mouentipoft plures contradiftiones ror.
&erroris fuis defenfiones,tandem agnito errore,& Exo.6.'
cognita veritateceffitHieronymus'.quod ergo di- Nun», ft
co,facros fcriptoresfecundum quid alicubi fuifle
mendaces,intelligi volo,non fponte errantes,fed
authumanituslapfosaut mutata dei fententia de¬
ficites.Sic defecitMoyfesquipollicitus eratpopn
lo IfraeljVt cduceret eu de Aegypto,& introduce-
ret in terra promiflam,& eduxlt quidem de Aegy-
pto,fed adtcrram promiflam no perduxit.Defecit
IonasNiniuitisclademinquadragefimum dieprse lon'-J*
nuntians,quç tarnen dilata eft.Defecit Heliaspr®-
dicens mala ventura in diebus Achab,qu<e etiá vfcp
in obitu Achab dilata funt.Defecitlfaias prçdicés Iwiac.8.
mortem Ezechiç in craftinum, qua: vfq; ad annos
quidecim prorogata eft. Defecerút &alij prophe
tf & ipforum omnia vaticinia reperiútur aliquádo
fublata autfufpefa.DefeceruntetlaapoftoIi & e-
uagelifta:.DefecitPetr?quado reprçhéfus eft a Pau GaIa,2.
lo.Defecit Mattheus quandofcripfit Criftum non
dum mortuum,dum lancea latus cius aperuit. Verá
DE THEOLOG í A PROPHET! CA.
ifte defeilus non eft defeítus lpirituflan¿h',,fed ant
defedus prophetç non benepercipientis quid■ fug¬
gerat fpirit9,vel idicet vifio.aut ex aliqua mutatio
nefa&a inijsdequib9 vaticinabatur,vnde contin
gitoraculifététiâautmutari,aut difterri.Hinccô-
tíngit oés prophetas & fcriptores in aliquibus vide
rimendacesiuxta fcripturam,dicentem:Omnisho
moi médax.Solus aútChrift9 deus & homo nunçj
repertus eft,nec reperietur mendax,nec verba eius
mutabuntur aut deficient, qui folus expers menda-
cij,& erroris oracula núqu.í irretáda protulit,ficut
ipfedixit:Cç 15 & terra tráfibunt,verba aút mea no
prçteribunt:& quia oís Veritas eft per fpiritúfanftú
fol9 Chrift9húcfp¿ritúlá£tu firmiter poflidet,& nu
quamdimitteturabeo,fed requiefcitinillo-N5 fie
eft de alijs-.nam venit fpiritus fuper M oyi'en, fed in
percuffione petrç ablatus fuit.Venit fuper Áaron,
fed in peccato vitulireceiTit.Venitfuper Anna lo-
roremillorum,fedin murmurationecontra Moy.
fé reliquit illam.Venit fuper Saulum,Dauid, Salo
monem,lfaiam,Síreliquos,fed non requieuit in il
lis. Neq; vero prophetçfemperfunt prophetç,fiue
videntes,prçdicentescg : neq; habitus continuus eft
prophetia, led donum & paiTio & fpiritustranfiés:
& cum nullus fit qui non peccef,null9 eft a quo no
recedat'fpiritus &ad tempus faltem relinquat,nifia
folo filio dei Iefu Chrifto,de quo ideo diftu fuitad
Ioannem,Super quem videris fpiritum defcenden-
tem & manentemin eo,hic eft filius dei,quibapti-
zar in fpiritu lando potens ilium etiam alijs impar
tiri. V ndeCquemadmodu ait Simonides)lolusdeus
habet hunc honorem quod fit metaphificus,ita &
r i i
i DE THEoLoGIA PRoPHETICÄ:
tl nos vere dieere pcterimus: Soins Cheilitishabet
hune honore quod fît theologusmequetamen pro
Si pterea quisputet vetensteftarnétifeupturas ,poft
il natu ex iIIjs diuino partu Chnfti eu.1gel¡ñ,ídcirco
i tanquam efteetas & n orinas vjuunt enim fejmper
i fumma in autoritateiex iliisapoftolifua probarút
ib dogmata,&ííncillarú teftirr-onio loquutifuntni-
á hil,ad illas nos remittit ípfe Chriflus Icrntandas, ca"-Ç.
ts' cuius euangeliumfcripturas ¿l]asncnfoluit,fed ad Sacra
i impleu;t,vlqnead mínimum iota & ápice. Sed de ícríptu
ía hoclariusdiffereniusirftenus.llludadhucaduerté fa mul¬
ls dum eftetiam,ipiam lacran; fcnpturammultisvo- t0s b-
1E lumibusluis deficere,quod ex ea tpfa facile conn in bros de
iSd citur.Ná Moyfes citat libros bellorum diii Sí Ic-fue ficícraÉ ¿
loi hbiû iuftorú,Hefter libros memorab>Iiun>,& Ma¬
tul: chabeorñ liber citat libros fanöosde Spartiaris, Sí
ate. Paralippomenó cómemorat libros lamétationú li
life bros Samuelis videntis, l:brosNathá,Gad,SeiEe;e,
Hi HaddojAhieSilonitis,& IefufilijHámoni ,pphc-
,Ss tarü,Citat Itidasí epiftola canónica libró Henoch,-
tili Citaturafided gnisbber Abrahç patriarchs,qui
(¡jt oranesperiere & miiqfunt.Iam vero& qui haben-»
mí turintriänib9,n5 omnes equa lácereceptifunt.Nd
uü multahincindecapitula,atquetot9 Machabaorü
re-;: liber iter apochripha funr Idé etiá í euágelijs & e-
il,ií piftolisaccidit.Ná D¿on)fi9eungeI¡ú citat Bartlic-
¡fé lomei,& Hieromni9 meminiteuágeliifecnndúNa
si zarpos,& Lucas in prgfatione cnangeh'i fui,plurcs
¡1# ait euágeliú feribere adgreflos, qua: omnia perierot
(¡j; & ampli9 n5funt,& plura ilIorú,quia abhaireticis
mi de prauatafunt,aut incertisantorib9¿nuulgata,nec
¡,»1 apatrib us recepta,funt,nec ecclefíaadprobsta.Ta
DE VERBO DEI.
ceo interim pfeudoprophetas, qui fub introierunt
.ppter vana gloria ,pphetantcs qua fpuffftfis non
fuggeffit,fed inaudita qugdá mëdacia,quç no l'unt
de veritatefcripturf,necad vnitaté fpüs,necadpa
ce ecclefiç,fe<âasitroducut,8iqualidei côfiliarios
Pfal 49 fefeprocacitemeritatecôftituétes,audétteftamen
túdúiaíTumereperosfuú, Stfcribere vaticinia &
euâgelia,q oía aut herética fút,aut apocripha, nec
facro canói infería,quëadmodû deapoftolotú ca
nonibusmanifeftú eft.Sed St ipfa Salomonis cáti-
ca in facro Hebrçoru canone inferta no fuerut, ni
fi prius caftigata & côprobata ab Ifaia ^pheta. là
ex his farilepatet,qu5ipiaetiá vera theologia la¬
cra vjfcriptura multis volumin;busfuispriuata,&
quodammodo manca videri poTet,acpauci adroo
dumexmultis veriac certi fuperfint,qui tanquam
libri vitf facrum canonem conftituant.
J®/De verbo dei.
Caput. C.
Verb« ^ audiftis m5q fintoésdifciplineambigiif,
Dei. ^ ï biiulcatf,q incerte,q plene periculo, vt q
tú ex ipfis eft nefcire cogamur, vbiná quie-
fcat veritas et in theo! ogÎ3,nifi fit çjhabeat dauern
iciëtiç Se diicretióis.CIaulum eí eft veritatis arma¬
rio, varijsq; obduílú myfterijs,atcp ipfis étfapiétib9
&lanftisprfcluliim.Q.ua ad tátú>tá¿nc5prehen{u
thcfaurú nobis paretur ingrefTus.Clauisaût hçcfo
la eft(nec q cquá aliud)q verbu dei,hoc folu difeer
nit oémvim fpeciéq; verborû,St quisfermo ex arte
fophiftica veniat,no veritaté,fed ei9 queda pnfe-
rensimaginern:& quisfermo veritatem non in fpe
cié Sí fuco,fed inefte Sc ratione poffideat,diiudicat
de verbo del
In ¡pío omnis ars malitif & medacioru fuperatutv
neqg argumentationes,neq; fyllogifmi, neq; vllçfo
phifmatu verfutia: contra ¿plum liare poflunt.Qui
illi non acqefcit vel ab lilo diflentit,is (vt inqt Paii
lus)fuperbuseft,& nihil fciens:Igitur adipfum ver
bum del oportet nos omnes fcientjarn difciplinas
& opiniones, tanq ad lidium lapidem aurú,exami¬
nare, atq; in o ¡bus eoceu adfolidiffímá petrácófu-
gere, Atq; ex eo folo oim return veritatc venari,ac
deoibusdilciplinis,deoim opinionibusSt comen-
tisiudicare,nec vllorú quorúcúq; dodlilfimorúaut
fandifhmorum dogmatibus,gloffis,commentis,c£e
terifcp diciisalligari, quicuq; citra vel vltra diuini
verbiautoritatéloquuntur.Quodcúq; enim,vta¡t Omniñ
Gregorius,ab eo autoritatem non habet,eadem fa- icripta
cilitatecontenitur qua probatunhuiusautemverbi ad ver-
fciétiam nulla fchola philolophorü, nulla theolo bumdei
gorúfoborna,necquorficúq;fcholafttcorumgym exami¬
nada nobis tradidere,fed folus deus atque I E S V S nanda.
Chriftus,perípiritúfan<Su inillis fcrtpturisquç ca
nonice vocátur,quibus iuxta diuinú prçceptum ni
hil addere licet nihilcj detrahere. Quifquis eni,eti
am fi angelusde cçlo,id egerit,anathcma eft,& a le
gedomini maledi¿his eft.Huiusfcriptnrç tata ma-
ieftas eft,tanta energía,vt nulla externa cometaria
Hullas humanas nec angelicas gloíTaspatiatur.Nec
tanq cerea ad humanorum ingenioru placita fe fle
■âi permittat,nec morehumanarn fabularnm in va
riosfenfus fe tang Proteus aliquis poeticus tráftor
tnariaut transfundí pat/atur,led fibijpfifufficiésXe
ipfú exponit& iterpretatur,& oésiudicâs, anullo
iudicatur.Maior eni eft eft'autoritas^tait Angufti
DE VERBO DEI.
nus,qua omnis humani ingeni j perfpicacltas, vn6
enim confiante,firaplicéSc fanâum fenfum habet,
quo folo coftat Veritas,quo folo pugnatur & vinci
tur.Oeteri vero extra hunc fenfusmorales, myfti-
Scriptu ci,cofmo logici,typici,anagogici,tropologici,&
raiacre allegorici,qb9 pleriq; illam variisac peregrinisc«
lentus loribusdepmguntjdocere quidenos& perfuade-
vnicus readplebisçdifîcationem reéteSc vereahquapof-
funt. Verum ad autoritaté verbi dei cófirmádá,pro
bare aliquid vel impugnare hue reprobare no pof-
iunt.Nä adducatquis incertamen horüaliquéfen
íuu,citetetiáeiusquátumcúguegraué autorem,ci-
tet interprete,citetgloftam,citetexpofitioné, quo
rñlibetf¿í:5nitnpatrum,n5ita nos aftringunt, quin
liceat eluftari.Ex litera aute fcripturç,ex ilíiusdu-
âu Si ordine vincula ne<äuntur,qux nemo prçru-
pere,nemo euadere poteft,quin omnes argumenta
tionum machinas elidens ac diffipans dicere ac fate
ri compellat,quin digitus dei eft,quin nunquam fie
locutuseft homo,quin non vtfcnba: Si pharifçi lo
quitur,fed vt poteftatem habens.Eius vero autores
diuinitusinfpirati canoné nobis faluberrima auto
rítate fecerunt,cuius ea magnificentia eft,vt eufta
ei credamus oportet,& quicquid pronuntiauerit Si
docuerît,hocabfquevlla retraifioe firitium &fan
Augu- <âumteneatur.Sicutdehocloqnutus eft Au^ufti-
fti il9 de nus le folum eis libris,qui canonici appellator,hoc
icriptu honoremdeferre,vt nullum feriptorum eorum er
ra cano raftefirmiffime credat.Ceteris autem quantalibet
nica. doíf ría fanftitatequepolleät fe nolle credere,nifi
euidenti rone ex diuinisliteris,quod a vero noab-
Ioan.f. horreat perfuadeant. Ad has nos relegat Chriftus,
DE VERBO DEI. )
docensjvtfcrutemusfcripturas. Ex illis iubet nos I. The ft.
apoitoP omnia probare5vt teneami' quç bona fût f.i.Ioh.
atque probarefpirit5,vtru ex deo fint,acin ¿11 ispo 4
tentem eife de omnibus rationem reddere,& cótra
dicentes redarguere,vt fie fpirituales effeâi omnia
diiudicemus,anullodiiudicemur. Haruauté fcri-
pturarum(dico canonicarum)veritas & intelhgen ^ _
tia a fola dei reuelentisautoritäredepëdet, quç n5 >' ' '
vilo fenfumíudicio,nulla ratione difcurréte,mil¬
lo lyllogifmo demóftrantc,nulla fciétJá,nulla fpe
culatîone,nulla cótemplat¿one,niilIísdemque hu
manís viribus cSprehédi poteft,nifí fola fidein le*
fu Chriftö,a deo pâtre per fpiritñ fanóhim in aní-
mánoftrátraffuía. Quç tato quidem fuperior til
afqueftabilior omni humanaráfciétiarú crredull
tate,quáto deusipfe hominib9 eíl lublimior Se vc-
racior.Sedquidveraciorjimmo lolus deus verax,
omnishómédax: omne ¿gitur quodexhacverita Pfal.nç
teñó eft,erroreít,ficutquod exfidcnoneft,pecca Roma 5
tu eft Deus enim fol9fonté veritatiscótinet,a quo
haurirenecefíeeft,qu¿veradogmata cupit,cü nul
laíicnechaberipoffitjde fecretis naturç,defubfta
tijsfeparatis,deqp ¿pforú autore deo fcientia,nifí di
uinitusreuelata,diuina enimhumanis viribus non
tangutur,S: naturalia quouis mométo fenfúefFugi
nnt;quofit,vt qua nos de hisifcíentiam putamus:
¿error fit& falfitas,quodita Ifaiasimpropat Chai
dforum philofophis & fapientibus ad eos dicens: Ifaie.47
Sapía tua & fciétia tua eaipfa decepítte,defeciílií
multitudine adinuentionum tuarum.Cauct ium-
mavigilantia gramáticos ne quid peqcet :n fermSe
incultuqjac barbará verbum proférât vite autçm
Z iij
1
fifi
'
DE VERBO DEI
ford es a t<$ peccata interim cotenit:fimiliter St poe
ta mauulc vita claudicar , quam carmine: 8thifto
ricus regfi St populorum gefta téporuq; feries lite-
ris& memoriç mendat,propriçvltf nullam tenet
r5né,8t fi teneat,nolit, pudet ve confiten'. Rhetor
pi9 horret orónis Inelegancia q vite deformitatem
dialeftic9mauultmanifeftam veritatem abnegare
g ab aduerfario vna fyllogiftica coclufiuncula dif
cedere.Arithmetici 8t Geometre omnia numerát
8t metiuntur,animf autem St vitg numéros men-
furafij negligunt. Mufici quoqj fonts afcj; cantus
traftantcomtemptismorib9animiq; diífonantijs,
cuiuímodidiogenesS¡nope9citabat,qui lyre chor
das ad harmoniam congrue aptitarét,animi auté
mores in cficinnos Se incópofitoshabuifíent Lu-
ftrétcjlos 8c fydera aftrologi 8cqdventurum fit
in mudo prediuinatur alijsq ,auté fibijpfis quoti
die prçfetiaimminëtnon attcdfit.Cofmimetrçno
titiádantterrarum,formas montium,curfus flumi
nfi,limites ,puinciar5,ceter5 necp melioré homi
nem facifit neq; feniorem.Philofophi rerum caufas
Se principia magna iaftantiainueftigant,ipfum au
tem défi omnium creatorem negligfit 8c ignorât.
Inter principes 8c magiftrat9 nulla eft pax,& alter
in alteriusexitium duciturleuicompendio. Curat
çgrotorum corpora medici,8cproprlas negligunt
animas.Iuriftçhumanarnm Jpgum obferuatilfimi
diuina prçcepta tranfgrediuntur,quocirca prouer
bloceffit.Nec medicfi bfi viuere,nec iurifta bfimo
ri,quod medicigenus hominum fit intempeaatiffi
mum,iuriftf afit omnium quiviuunt nequiffimi,at
gj. auod continuo videmus Sc vnus illorum non in
L
m
DE VE;RB0 DEI.
fimç fame Baldus iuris interpresteftatur, fubitanea
morte freq ntur extigutur.Theologi at dei mädata
facraq; dogmata nobis clamando predicant,viuen
do autem longe deítitunt, maluntcg dei conitores
videri g efle amatores,atq; vtínam non etiatn muí
tiillorú Lub prçtextu theolologij deféderét cloäri
namfatanx,veritatem verbi dei concalcantes atq;
damnantes,Nunc igiturquicçtera no iit omniare
¿te loqui 8c ícribere,carminisq; vires,feculornm vi-
ces,argumentédirationes,orationisq;om£íus,vhe-
toricosq; colores & multará rernm xaetnoriam te-
neat,numerorum proportiones até; fortes, vocutn
oím harmoniam íaltationumq; modos,qaantitatñ
omnium menfuras radiorum oíca infle-xas atqj re-
flexub,terrae marisq; fitus,ac magnitudinessds&n'a
rú,oím machinarumq; varias ítuctarM,belíoráccr
tamina,aruoru cultus,animaliú capturaspaíliones
& fagitn:na,& oém lpecié ruftícatioiiis,cém mecha
nicarúartiu ácopificú induftná,pi£urá ítatuariá
fuforiäjfabrilem, inftitoriam,8c 3iauigatoriá,aftro
rum curíus,atq; in ha-c inferiora influx9,fatoramcp
ingeniofas prçdiâiones,8c quecunqj futuro rum oc
cultorúqj diuinacula,& in expunabilía magicarú
artium portenta & plus q maglca,cabaliílicaarca-
narerutnq; omnium naturalium caulas, trafcendé
tiumcfaltiffímasfedes ¡c naturas,morutn cenfuras
reipublicç varia adminiflrationes, domeftícasq; di
fciplinas,remedia morborum,medicaminum vires
illorumqj agnitionem mixtiones, obloniorumqj
lautiffimosadparat9,vertere rcrú fpecies,& ex om
nib9eilicere mundifpiritñ.Sciat ctiíívtraq} iura ad
vocationumq} foréfestragœdias,f>Tbonicas côté-
r
Sine ver
bo dei
omnia
fcire,e
nihil
fcire,
LígUB
O QUI CS
corrij.
VeBgili
us in 6
DE VERBO DEI.
tiones, cuçullionum hypocrites,& lanítorú patrú
pías de diuinis traditióes,isin q qui hjc & fi qua re-
liqua fínt omnia norit,tamë nihil lcit,nifi iciatvo
hítate verbidei,& fecerit ilia: qui omnia didicitjßC
hoc non didicit,hmltra dîdicit jtruíf ra icitoía.Indi
uino verbo via eil,in dio norma eil,in íllo meta eft
quo tendere oportet,quinolít errare, & veritatê at
tmgere, oésreliqujiciétiç t -mporiSt obluiioniíub
i cite funt,quin non lolú he fcientie & artes,led Sc
heliterç & characteres & lingugqtiib? vtimurperi
bunt,& rçfiirgétalif,& FortaíTeiam ffpiusextinct®
fuerút,& faepius iterú refurrexerunt. Necj ípla or¬
thographie ratio femper eade fuit,nec íimilisapud
oésyel eoiéfeculo,& latinas Iinguf genuina pronií
tiatiojhodie.nufquá eñ,&pnfci Hebneorú chara-
iteres perierunt,& non eít eorü memoria,fed quos
nonos adinuenit Efdras,& lingua eorú a Chaldró
corrupta eít,quod omnibus tere linguiscöcigit,vt
nulla hodiç íít qua; fuá ant''quítate agnolcat vel in
telligat,fubnafcétibus vicifiîm nouis vocabulista
ie:tiíq;veterib9,iliifq; porro ruriutn reítitutis,adeo
nihil ftahile,nihil diuturnú. Deniq; Terétianafen
tentia elt, nihil tííeiam dictum, quod non fit diítú
prius, ita forte nee factum,quod no fit faítu onus,
quin & bombardam cuius recens Germanorum in-
lientum putant fere omncs,nonrulli inter quoselt
Volaternus(prflco çuo vifitatem fulffc,vel csVer-
gili) verficulis conuincere voluut,
Vidi Sí crude! es dan tern Salmonea poena?
Dum flammas IouisSc fonitgsimitatur Olympf,
Quatuor hic inuoSus equis,S: lampada quaíTatis
Per Graium podulos,medifq,- per Eiidis vrbetn
DE VEBO DEt.
Ibat ouans,diuumq; fibi polfebat honorem
Demens,quinymbos,S¡: non mutabilet fultnen
Aere Sí quadrupedum curlu fimularet equorum
Nonne de hoc locutus eft Ecclefiaftes,inquiens. Eccle.i.'
Quid eft quod fuit ipfum quod faítum tit Quid Nihil
eft quod factum eft,ipfum quod faciendum eirNi- nouum
hilfub folenouum,uec Valet quifquá dicere: Ecce eft.
hoc recens eft,ism enim prjcelfit in feculis,que tue
rút quidem qux poftea futura funt,erit recordatio
rum quidem qucpofteafutura funt,erit recordatio £ccj ■
apudeosquifuturifuntinnouiffímo.Et paulo in- CC e' *
feriusaitiMoriturdoä9fimul Si indoclus,quid er
gohicdicemusínifi quia omnesfcientif Siarteso-
bliuioni Sí mortifubijciuntur,ncc perpetuo mane Matt.iç.
bunt in anima,fed vna cu morte tranfibunt in mor Marc-7.
tem,dicente Chrifto:quia omnisplantatio qua no
plantaueritpatercfleftis eradicabitur,& inignem
çternum mitteturtantum abeft vtfcientia coducat
immortalitati,folum autem verbumdei manet in Ifa.40.
fternum.Cuiusquidecognitionobis tarn nccefta- l.Pet.i.
ria eft,vt qui contem pferit,qui neglexerit, qui non Deut.11
aU3Íerit(tefteipfoir.et verbo in fcripturisfacris)in Iere.u.
ducetfuper ilium deus ma!ediitionem,& perditio Theolo
nem,&iudiciurn fternum. Non eft ergo,vt putetis gia eq;
ipfum ad folostheologos pertinere,led ad omnem ad om-
hominem,fiuc vir,fine mu!ier,fiue lenex,fiueiune- nes ho-
nis,fiuepner,fiue indígena,fine a.luena,fiueprofe- mines
Ivtusjomnesad eins Cognitionen) pro data líbica- perti-
pacitatis gratia obligarfi&abillonead feftucadif- net.
cedendo Hincin vetere lege prgcipitur,Erunt ver Leu.6.
babee in corde tuo cuncb'sdiebus vitçtue, & nar- 11.
rabis&tuandabiseafil jstuisSincpotibus cuftodi-
DÉ VERBO DEI.
te Sc facere ea,meditaberis eaíedens in domo tua,
& ambulans in itinere,dörmiens ac confurgens,8c
ligabis ea tanq lignum in manus tua, eruntque Sc
lofue. mouebuntur inter oculostuos,fcribesq; eainlimi
1.8. ne & oftijs domus tuf.Sic lofue legit omnia ver¬
ba & cunda quf fcripta fuerant in legis volumine
coram omni multitudine, mulieribus, & paruulís,
8í aduenis.Et efdras attulit librum legis coram om
Efdre.8 ni multitudine virorum & mullerum cunctifq; qui
poterant lntelligere,& legit in eo aperte in platea
Mat.16. EtChriftusiubetEuSgelium fuum prçdicari om¬
ni creaturç, per vniuerfum orbem terrarum,idque
non in tenebris,non in aurem,non clancularie,n5
in cubiculis,non ad aliquos fegregatos magiftros
& fcribas fed palam in lumine,fuper reda,ad popu
Mat 10 hltn>ad turbas. Sic cnim ait ad apoftolos:Quod
" vobis dico omnibus dico,quod dico vobis in te-
nebris,dicite in lumine,& quod in auribus auditis,
Adu.10 ptfdicate fuper teda,ET PETRVSinadibus
Fphe-é. ait:Precepitnobis predicare popuIo.ET P AV-
L V S iubet educari puerosin inftitutione& ad-
Mat.19. monitioeCHRISTI,quin ipfe CHRISTVS
increpault difcipulos prohibentesparuulos ad il¬
ium accedere, quorum fimplicitatem & humili-
tatem, vt nullis prauis opinionibus preuentum,
nec vllishumanisfcientis in flatum habentes ani-
mumdiuinorumverborumauditoriadeo necefla-
riam eíTe docet,vt nil! quís ficut paruul9 eftedus o-
mnino ineptus fit regno dei,Hinc Chrifoftomus
inquadá homilía vult pueros prçcipue diuinislite
ris occupari debere,quinetiam domiatq; priuatim
viroscum vxorib9 & liberisinuicede facris Uteris
DE VERBO DEI.
difputare ac vitro citroq; & ferre & inquirere fété
tiatn:Et Nicena fynod9 decretisfuiscauit,nec quis
e numero ChriftianorumfacrisBlbliorum librisca
reret:Scitoteergo nunc nihil effe infacrisliteristá
arduum,tamprofundum,tam difficile, tatnabfcon
ditum,tamfan6tum.quodad omnes Chriftifideles Tota
nonpertíeat;quodueíícc5creditumfit iftisfefqui theolo
pedahb9magiftr!snoftris,vtid Chriftianum popu giaoíb9
lumdebeatpoliîntvecelerareiquintota ipfatheo hdelib9
logia oíbus fidehbus cSmunisefTe debet, vnicuiq3 cois,
antfecundum capacitatem & méfurara donation«
fpûflaniti Boni itaq; docioris eft vnicuiq; fecñdum
id quod cófert quantum capere poteft diftribuere
illi quidem in laäe,a!teri autem infolido cibo, 8C
neminemnecefTar ajveritatis paftu defraudare.
De fcientiarum magiftris.
Caput C I.
Andern vt me aliqii recolligá audiftis exhfs
T qua: ab initio hucuftj diéta funt,nihil aliud
efíefciétias & artes,q hoimtraditiones,a no
bis bona in illos credulitate recepta,eafcj; oés cofta Genteis
re,nonnifi ex rebus dubijs & opinionib9,perappa rerú no
retes demóftrati5es:eíTet^ oés non tamincertas q uarñ ¿n
fallaces,qfimul etiam impias.Quocircacredereoí uëtores
no irnpium eft illas pofte nobis aliquä diuinitatis prodijs
adferre beatitudinem gentium hçc olim fupftítio colebát '
erat,qui rerum inuentores,&quosfcientia vel arte
aliqua preftare reliquisítuebátur,eosdiuinishono
ribus venerabantur,atq; in deorñ fuorii referebant
numerum,templa,aras,& fímulacra illis dedicates
& fub vari« imaginibusilloscolëtes.Quemadmo-
dumVulcanusapud Aegyptios,cuc(Tet prim9 phi
DE SCIENTIARVM M AGrSTRIS
lolophus,& naturç principia in ignem referret,ip-
fe deincepsproignecultus eft:& Aelculapius(vt
ait Celfus) quia rude adhuc medicina paulo fubti-
lius exercuiíTetjin deorum numeró ob id receptus
eft.Atq; hçc eft illa necvlla alia fcientiarum deifi
çatio,quamantiquusilleferpës huiufmodi deorá
Gene.J. artifesprimisparétibuspollicebatur,inquiens:Eri
tisílcutdij fcientesbonum & malum. In hoc ergo
ferpéteglorietur,quigloriaturinfciétia.Nemo li¬
quidé,poffidere poterit fcientiá nid fauoreferpé
tis,cui9 dogmata non niíi prçftigia funt,Sc finis fé-
Prouer per malus eft,vt etiam apud vulgus in prouerbium
bium. cefteritiOesfcientes infanire:cui adftipulatur etiá
Atiftoteles dícens.Mulla magna ipfe fcientiá abfq;
mixtura dementif : ipfeq: Auguftinusteftaturmul
Aliç fei tos fciendidefiderioamlfiffefenfü,nulla res Chri
ét:ç cref ftianç religioniatq; fidei tá répugnât q fciétia,mi-
céte ver nufqjfeínuicem cópatiuntunScimuseni ex Eccle-
bodiui fiafticishiftorij,etiáexperiétíaipfa edocti,qu5 ¿n-
noceci ualefcente fide Chrifticecíderít fcientiá:,íta q> ma
derunt. xima & potior earum pars penitus perierit,ná ma-
gice ille potétifiîmç artes fie abierunt, vt ne vefti-
gia lugfint,etot philofophorú feítis v x vna refti
tit Peripatética,nec ea quidé integra N eq; vero vn
qua meliushabui,fecuriufc£ quieuit ecclaña,qdó
feiétie ille oes in arftu deduftç erant, cñ grámati-
canoeíTet nifi apud vnñAlexandrú Gallú, diale-
clicç preeíTet Petrus Hifpanuspherorcefufficeret
Lauréti9 Aquilegius,hiftorijs falciculus téporum
fatiffacerct,Pro mathematicís difcipliaiscomput?
Ecclefiafticus,rel'quisoirinib9 vn9fatis eíTetifido-
rus,nunc vero vbi Iinguarií per¡tia}dicédi ornat9,
DE SCIEN TI ARVM M AGI.'
icautorumnumer9 reumifcunt,inualefcuntq; fcié
tig,turbatur ccclcfig tranquil litas,& none infurgut
hgrefesiNeq; vero eft vllum hominum genus fufci-
jpiendg Chriftiantedoitringminnsidoneum,q qui
icientiarum opinionibus menté iä imbíbita habet,
Hi enim tarn pertinaces & obftinati in fuis opinio-
nibnsfunt,velpuifanil:o nullum locum relinquát,
ac (Ppriis virib9,proprio(jingen¿ofic¿nnitútur,at
q; c5ftdunt,vtnulli veritaticedát necadmittát,nifí
quam fylíogifticis rónibus poflunt oftendere,qux
autem propriis viribus & induftria inueftigare aut Mat.11 •
intelligent" r.equcunt,rsdét atcpafpernátur: Ideoqj
Chriftusabfccdithancafapientibus & prudetib9.
& reuelat earn paruulisrqui videli cet funt pauperes
fpú,nullosfcientiarnmthefauros poffidétes,q funt
mundi corde,nulL s fcientiarú opinionibus inqna-
ti,& in quorum cord e tanq in tabula rala nihil ad-
hucdepiâum efthumanarutraditionújqfuntpa- ^aFl,í-
cifici,nonfeftatores,non contétiofi,nec rixofí fyl
logifmis veritaté expugnantes,& qniperfccutioné
patíuntur propter veritatem & iuftitiá,ab illis con
tentiofis fophiftis pro beanis & afinis ridétur,& tra
ducuntur in fcholis,prohibentur a pulputis, eiiciú
turgymnafijs,nonnuriq calumniátur hgretici: etiá
periculú capitale in eos ftatuftur,& dirisfuppliciis
vira prfuantur. Sic Athenisolim Socrates veneno
fublatus,Anaxagorasvltimofupplicioadiudicat9,
Diagoras capitis libello accufatus,fed ille inftltem
nececeleri fuga cuafít:Inter Hebrgorum etiá pro-
phetas,Ifaias in partes djïïeftus,teremias lapidibus
obrutus.Ezechias cgfus, Daniel ad beftias damna- Dan. 6.
tus. Amos fuñe occifuS, Micheasinprascípitumda 2.Par,
»4- ,
DE SCIENTÎARVM MAGÏSTRIS.
tus.Zacharias apud aram trucidatus, Helyas a Ieza
beleperfecutus,qua: & ipfa plurimos occiditpro-
phetas:Quin & íaníhisille patriarcha Abraham in
Chaldaicamfornacéproieitus:Sic & Chriftiapo-
ftolr & dilcipuli ifinitïçp martyres diuinitatis Chri
fti teftes multiplicibus tormentis occifi funt. Om-
nes autem ifti non alia ex caufa, q q> iili fanâiusde
deo fentirent, quam ifti mundi fapientes : Ecoehi
qui fie in paupertate fpûs, puritate cordis & pace
confcientvç paruuli & humiles funt,para» etiá fan
guinem pro veritatc effundere:hiinquam funt,qui
bus folis datur illa vera & deificas fapiétia, quf nos
in deorum beatoru choros refert, ac infimilesbea-
Matt.'e tosdeostrâlYormat.Sicut hçc nos clare docet Chri
ftus,inquies:Beati pauptresfpfi, quoniá eorú eft re
gnum dei:Beati mundo corde, quoniáipfi deum vi
debunt:Beati pacifici, quoniá filijdei vocabuntur:
Beati qui perfecutionem patiuntur,ppteriuftitiam
quoniáípforum eft regnum cç!orum:Melius eft er
go di vtilius idiotas & nihil omnino feiétes exifte-
re,5i per fidem & charitaté credere,& proximü fie
rideo,q per fubtilitates feiétiarum elatos & fuper-
bientescaderein poficlfioncmferoentis .Sic legi-
Mat.21. mus in euangelijs, quomodoChriftus abidiotis, a
Luc.17. rudi plebecula, & fimplicipopulorum turba fufce
&.19. ptuseft,quiaprincipibusfacerdotum, alegifperi-
tis,a fcribis,a magiftris & rabinis refpuebatur, con
Chrift9 temnebatur,& ad mortem vfq; perfecutus eft: hinc
idiotas & Chriftus ipfe apoftolos fuos non rabinos, non
fi apo- fcribas,nonmagiftros,nec facerdotes elagit,fedè
ftolise- rudi vulgo idiotasomnisliteratura; pene expertes,
legit. inlcios,& afinos.
Ad encomium afini digreffio.«í
Caput. C11.
Ed nequisme calumnietur,q> apoftolos vo
S cari afinos,ipfiyafini myfteria paululü qui- Ad en-
dem,fed non extra propofitumdigredien- comi-
tes,paucisexplicabimus:hucenimHebra:orum do num a(î
dores fortitudinisacroboris excelfi, patientiarqj num di
& dementia: fymbolum effe exponunt, eiulq; in- greffio.
fluxum afephiroth,quodhochma,hoc eftfapien
tia dicitur,dependere.Eiusnanque conditions fa-
pientiç difcipulo neceftaria: maxime funt.Viuit ei
exiguo pábulo,eoque qualicunque contentus,tole
rantiffimus penuria:,famis,laboris,pIagaru negli¬
gentia:, oífqs perfecutionis patientiffimus,fimplícif
fimi ac pauperrimi fpús, vt ne inter laducas Sc
cardos diícernerefciat, corde innocentiac mundo
ac bilí carensjcum omnibus animantibus pace lia—
bensjomnibufq,- oneribus patienter dorfum fuppo
nens,inquorum remunerationem caret pcdiculis Colu-
raromorbisaffiritur,tardiufq;quam vllum armen me^'a
tumdeficit.Plurima,inquitColumella,afini&ne- deafi-
ceíTaria opera fupra portionem refpondét,cura & no •
facilemterramaratroprofcindat,8cnon minima Afin?m
pondere véhicula trahit.íam vero molarum & có atigun"
fíciendi frumentipenefolennis eft huius pecoris isi^uta
labor, omne rus tam neceftarium inftrumentum rls •
deíideratafellum,quipieraque vtenfilia,8í vehere ExoU-
in vrbem,&reportare eolio vel dorfo commode
poteft.In augurio etiam quam falutarisnuncius fit
afinus,teftatur Valerius de C.Mario,qui olim Au-
ftri & Aquilonisdomitor,tádé patriie hoftis decía Math.2
rat9,8íaSyllaplecut9,cófultoreacduce afino Syl zach. 9
AD ENCoNoMIVM ASINI DÏGRES.1
Mat2i. lç minas euSfit,afinum autorem luge,Si lalutis ba¬
rloan. 12 buit,Iamq; etiam in Vetere lege fie afinum deusipfe
honorau!t,vtcum iuberetonineprimogenitum oc
cidiinfacrifîcium,foIis afini'scùtn hoibuspeper-
Cit, vj permittenshominem prçcio redimí,& pro
afino ouem coromutari :hunc(quaeconftans fa¬
ma eíf)Chriftusfua: natiuitatis teftem eíTe voliiit,
in hoc a manib''Herodblaluarivoliiit.atqj; ipfeafi
Cen. 22 nus et,am contaclu corporis Chrifti cöfecratuseft,
crucisq; fignaculoinfignitusnamChniUisipfepro
redemptionehumani generis triumphaturus afeé-
désin Hierufalem,teftib9euangeIifHs,hunc vedo-
rem confcendit,ficut id magno myfterio per Za-
Prouer cllarja; oraculiim prçdidum fuit:& ipfe eledorum
bium. patcr Abraham afinistantñ equítaíTelegitu^vtnó
inane fit illnd apud vulgus vetus prouerbium, quo
dicitur: Afinum portare myfteria,quo nue ego vos
çgregios illos fciétiarum profeiîoresjquinimo Cu
manos afinos admonitos volo,q> nifi humanarum
fciétiarum depofit!sfareinis,a leonina ilIa(nonq-
ApoC. <¡ (jem a leoaeillo dctribuluda,fed ab iiloq circuit
rugiens & qu«rens quem deuoretl mutilara pelles
e\uta,':n nudos & purosafinos redieritis, eíTe vos
portaudisdiuinxfapientiçmyfterijs omnino peni
l.Pet. ç. inutiles : nea; vero Apuleiirsille Megarenfís
ad Ifidisfacra myfteriavnquam àdmiffusfuilïet,ni
prim ephilofopho verfusfuiffet inafinum. Legi-
musdluerforum animantiiím miracula,e!ephátem
Grçcos pfnxiífe charaderes,eundem etiam Ari-
Ilaif.io fiophanigrammaticoriualeinStephano pobdem
puellam adamafTe,traditPlutarchusrqui& draco-
nemadaniaíTepuellam Aetholidéapud eundéau-»
\
DE ENCONOMIVM ASINI DIGR.
torem legimus,eundem etlam iuutn feruaíTe nutrí
tium,&adagnitam vocemaccurriffea multis ere
ditum eft.Etapud Plinium legim9 alpidem ad me
fam cuiufdam quotidie venire folitam,cu fenfiiTet
ab vno catulorum fuorum hofpitis filium interem
ptñjin violatihofpitijpœnam necem intuliffe ca-
tulc,necpoileaprç pudorein tedum id reuerfam.
Recenfetidem pantheram ob edudos e fouea catu
los retuliffe,hominîgratias, & extra folitudíes edu
dum in viam publicam reftituiffe . Iam vero Gy-
rum a cane,& Romane vrbisconditores a lupa nu
tritos,cü effent expoiIti,celebratum eft. Tranfeo
delphinorutn miracuia,& leonum agnita benefi-
ciarelatafq; gratias.Taceo vrfam Dauniam acbo-
uem Tarentinum a Pythagora manfuefados : hu-
rumqueiímilíapermultaffed quod omnium prodi
giorum vincitadmirationem,Ammonius Alcxan-
drinusiumm9 fuo tempore philofophusjdiui Orí
genis & Porphyrij preceptor aíinü fapientig audi
toréilliscondifcipuIumhabuiíTe legitur,qui etiá
exfacra bibliorumhiftoriafcimusafinum aliquan
do prophetieo fpiritu donatum:nam cura Bala¬
am vir fclens & propheta exiret,vt malediceret po
pulo IfraeLangelum domini non vldit,vidit auté
alinus & humana voce ad feííorem Balaam locutus
eft.Sicinquafçpiffime videt lîmplex & rudisïdio num.22
ta,quçvidereno poteftdepraiiatushumanis feié-
tijsfcholafticus dodor.Nonne Senfon in maxilla Iudic.ij
afiniin mandíbula pull i afinor5percuiTit& dele-
uit viros Philifteorum fttienfcg oraoit dominum ,
quiapperuit molaremdentemin maxilla afín¿,& e
greffe íunt aquf viu£,quibus hauftisrefocillati fut
AD ENCOMIVM AS IN I DIG Kl
fpiritus & vires eiusiNonne Chriftusin bucca afi¬
norum fuorutn fimplicium & rudium idiotarum a
poftoloru & difcipulorum fuorutn vicit & percuf
fit omnesphilofophos gentium & legifperitos Iu-
dçorum,omnemq; hutnanam fapientiam proftra-
titatcg confecit propinans nobis ex illorum iuo-
rum afinorum maxii la aquas vite & fapientiç çter
ng.IamverotnEcclefiafttcishiftorijs 5r fanäoru
geftisvaria& multa legim9illorú prçcib^ idiuerla
animaba collata diuino muñere beneficia ; vertun
nulla vnquá animal a mortuis fufcitatum legimus
prgter afinum illum quem B Germanu s Britonum
epifcopusin vita reuocauit,quo infigni m-'ráculo
oftenfum videtur,afinumipfum etiam pofthäc vi
tam participare immortalitati.Ex ijs ig'turquç i£
dúítafuntfole clariusliquet,nullumaial ta elle di¬
gnitatis capax quam afinum,inqucmnifî verfi fue
ritisjdiuina myfteria portare no poteritis. Propri¬
um idolimapudRomanos Chrifh'anorum nome
erat,vt vocareturafinarifiipfamq; Chifti imaginé
afininis auribus ptngerefolebat: teftis horu eft Ter
tulianus,qnocircaiänonindegnentur,necfibi op f
probrio repulét noftri pôtifices & abbates,fi apud
iftos fcicntiarum gigateos elephantes afini fint at-
cj; vocentur, nec miretur Chriftianû vulgusfiapud
iftos ecclefiarum prçfeftos & facroru noftrorû my
fias,quo quiftjdoâior eft,tanto isinterreliquosfi ■
at pauciorismon enifaciunt ad afinorum aures lu-
c¿niarumcátus&moduli,atcpneeafinorum'infua-<
Prouer ué&minimemuficüruditu ad lyram cófonare in
bium. prouerbio eft at<^tamcn ex afinorum offibusex¬
empta medulla oím optime fiunt tibie, qujfpiritu
AD ENCOMIVM A S IN I DIOR;
in flatf ficuti omnium auium eloquentifiîmam ca-
noritatem,ac cuiuiq; Iyrç aut cithare elegätiffimos
fonoslongiflîmefuperantatij vincuntita religio-
fiiflliidiote fuo afininoclangore omnesloquacifiî
mosfophiftasfuperant atque prarcellunt.Sic legi-
musnonnullosgétilium philofophosad Antonia
vifcendii veniíTediíTeredi gratia,&breuifermone
abs eo captos, cum robore verecundia abfeffiíTe.
Legimus etiamfímplicern & idiotam hcminéqué
dam in literisexercitatiffimum ac verfutiffimú has
reticum pancisverbisdeuiciile,aareduxiiTead fidé
quem doâifiîmi viri & epifcopi,qui ad Nicenum
concjliumconucnerát,diuturna& anxia adinodü
difputatione non poterantfuperare. Interrogatus
autem poflea ad amicis,quo modoidiotx ceíÉíTct,
quitantisreílitiíTetdofliíiímis epifcopis,refpondit
íeepifcopdsíacile pro verbis verba dediíTe,hnic
autéidiote qui no ex humana fa piétia,ied ex fplri-
tu Ioquebatur,refíftere n equiuiíTe.
OPERIS PER ORATIO.
. . .. , . c... Ñat.21.
Vosigftur nunc o afini,quuam cum veitns runs ^ue ^
fublugalib9 iuffione Chrifti per ei9apofloIos ye- çene ?
îffapientif nuntios prgleâoresq; infinito efeuá
gelio foluti ellis a calígine carnis & fáguinis,fi diui
namhanc& veram nonligni lcientiçboni & mali
fedligni vita; fapientiam affequi cupitls,proie£i:is
humanisfciétijs,omnicp carnis Se fanguinis ¿ndagi
nsatq¡difcurfu,qualefcñque illç fínt,fiue in fermo
num rationibus,fiue ¿n caufarum perfcrutationib9
Eue in operitm &eftechium meditationib9 vagen
O PERIS PER OR ATIO.'
tur,iam non in fcholis phüofophorú & gymnafijs
fophiftarü,fed ¿ngreffiin vofmetipfos cognofcetis
omniaiconcreata eft enim vobis omnium rerú no-
tio,quod vt fatétur, Achademicijita facrf litere atte
Gene.I. ftátur,qacreauitde9oíavaldebona,ïoptimo vide
licet gradu í quo cófiftere poíTét,isigitur ficut crea
uit arbores plenas fru&ibus, fie & animas ceu ratio
nales arbores creauit plenas formis 8c cognióibus:
led per peccatum primi parétis velata funt omnia:
intrauitq; obliuio mater ignorantif. Amouetecr-
Gene 3 go nunc qui poteftis velamen intelledhisveftri qui
ignorantif tenebrisinuolutieftis. Euomite lethfú
poculú,qui vofmetipfosobliufone inebriaftis, eui
gilate ad verum lumen,qui irrationali fomno de-
mulfti eftis,& moxreuelata facie tráfeédetis de cía
ritateinclaritatemtvndi enimeftisa fan<fto(vtait
Ioannes)ít noftrisomnia, & iterum : NonneceíTe
Ii. loh. habetis vt aliquis vos doceat,quia vnftio eius docet
vos de omnibus.Ipfe enim Tolus eft qui dat os&
fapientiam, Dauid, Ifaias, Ezechiel, Ieremías, Da
niel,Iohannes Baptifta ,multique csteri prophxta:
&apoftoli literas non didicere fed ex paftoribus,
rufticis & idiotis effefti funt rerum omnium dodlif
fimi Salomon in vniusnoíti tomnio omnium fu-
periorum Se inferlorúfapientia repletuseft,fimul
afqne rerum gerendarum prudenda,a deo vt nuil9
ei par cxtiterit.Et omnes hi homines fuerunt mor¬
tales,ficut & vos eftisqui & peccatores.Dicetis for-
fan pauciffimis admodum hec contigifle.E pauci
_ quos¡equusamauitIupiter,autardens"euexitadx-
▼er.inó. thera virtus,Dijs geniti potuere.Sed nolitedefpera
re,non eft abbreulata manus domini omnibus in
t ■ '
OP ER IS PERoRATIO
uocantibuseum,quiillifidele prasftant obfequiú.
Antonius & barbarus ¿lie feruus Chriftian9 tridua
nis precibus plenariam diuinorum notitiam(quod
teftatur Auguftinus)cofecuti funt.Quiautem non
poteftiscumprophetis & apoftolis &fanftis Ulis
viris claro SCreuelato ítelleduea intueri,procure
tisintelledum ab his qui vero ¿tuituea confpexe-
runt:hçcvia quçrendal*upereft(ficut ait Hierony¬
mus ad ruffinum)vt quod prophetis & apoftolis
fpirit9fuggeflît,vobis ftudio literarum,qufrédum
iît,earum iquam literarum,que diuinis oraculis tra
dit£,& ab ecclefia vnanimicôfenfureceptçfunt,n5
qu?humanisingenijsexcogitatffunt:quia ha: non
illuftrant intellectum,fed obtenebrefcere faciunt.
Igitur ad Molen, ad prophetas,ad Salomonem,ad
euageliftas,adapoftolosrecurrendum eft,quiom
nimodado(ftnna,fapientia,moribus,linguis,vatici
nijs, oraculis, prodigijs,& fanâitate corufcantes,de
diuinis ex ipfo deo,de inferioribus autem fupra ho
mines locutifunt,omnia dei &naturç fecreta no-
bis clara luce tradiderunt.Omnia enimdei&natu
ra: fecreta,omnis morum & legum ratio,omnis prç
teritorum,prffcntium&futurorum notitia,i ipfis
facrisbibliorum eloquijstraduntur.Quoergoprç
cipites ruitis vos qui quçritis feientiam ab illis, qui
ipfi inqiiirendo omnem çtatem fuam conlump-
ferunt,& tempus &induftriam perdiderunt,nec vi
lam veritatem ¿nuenire potueruntíO ftulti & ¿mpij
qui poft habétes dona fpiritu(Tanâi,Iaboratisvt a j?
fidis philolophis & errorum magiftris difeatis ea
q;a Chrifto &fpirituílafto fufeiperedeberetis. An
putabatís nos poífeex Socratis ignoratia haurire
ÖPERIS PER ORATIO.'
fcientiam,ex A naxagora: tenebns 1 ucem, ex Demo
crití puteo virtutem,ex Empedoclis infania prude
tiam,ex Diogenis dolio pietatem, ex Carneadis&
Archefilaiftuporefenfum,ex impio Ariftotele&
pérfido Auerroefapienîiam,ex Platonicorumfu-
perftitione fidemferratis admodum valde, & deci-
piemini ab his qui fuerút decepti. S ed reuocate vof
metípfos q veritatiscupidi eftis,d ilcedite ab huma
narumtraditionumnebulis,adfcifciteverumlumé:
Vox ecce de cglo,vox de furtum docens, & folecla
riusoftendens,quivobisiniqui eftis,& fapientiam
R fufcipere cunótaminiíaudite oraculú Baruch:Deus
3r'^' inquiteft&nonexiftimabitur aliusadillú,hicad
inuenitomnem viam difclphna:,&tradidit earn la
cob puero fuo & Ifraeli diledo íuo,dás lege & pra:
cepta,atq; ordinásfa,crific¿a:poft h ge in terris vifus
eft,& cum hominibus conuerfatus eft, videlicet fa-
éhiscaro,&apertooredocens qux inlege&pro-
phetis enigmatice tradiderat.Et ne putetís ad diui-
na dûtaxat,& non etiam ad naturalia hgc referri au
Sapi.7*í dite quid de feipfo teftaturfapiens. Ipfe,inquit,mi
, -■ hi dedit eorum qug funt, fcientiam veram,vt fciam
difpofitiones orbisterrarum,& virtutes elemento-
ruin initium,confuEnmationem,medietatem,& vi-
ciffitudines tcmporu anni curfus,ftellarum difpofi
tiones,naturas anlmahum,iram beftiarum,vim vé
torum,cogitationes hominum,differentias virgul
torum,virtutesradicum,& qugcunque funt abfcS
dita & improuifa didicit,omnium enim artilex do
cuitmefapientiam.Indeficiens enim eftdiuinafcié
tia,cuinihil elabitur,nihil accedit,fed cóprahédit
omnia.Scitote ergo nunc, quia non multo labore
ÖPERIS PER ORATIO:
iílic opus eft, fed fide & oratione:non longi tempo
ris:fiudio,fedhumilitate fpiritus,Sc mundiciacor
dis: n5 librorum multorum fumptuofafuppelledi
le,fed expurgato ltelledu,8c veritativeluti clauis
cij efra coaptatomá librorú turba onerat difcenté,
non inilrult,8c qui multos fequltur autoresr errat
cammultis,in vno facro bibliorum volumine om¬
nia continentur,8c traduntunea autem lege vt non
nifi illuilratis percipiantur, cçteris fint parabola;
Sí çnigmata multisq; fignaculis preclufa . Orateigi ^pQ ^
turad dominumdeum in fide nihil hffitantes,vt
veniat agnus de tribu Iuda,ac librum vobis aperiat
fignatum,quiagnus folus eitfan&us Severus,qui
fol9 habet dauern feietig Sc diferetionis,qui aperit,
& nemo claudlt,^ claud it ,8c nemo poteft aperire.
Hic eil Iefus Criftus verbum Sc filius dei patris,
Sc fapientia deificans,verus magiíler,faótüs
homo ficut fumus nos,vti nos perfíceret
filios dei,ficut eil ipfe,qùi eftbenedi-
dus in omnia fécula.Sed ne diu-
tiusfermocinando vitra elep
fydram(vt dicitur)decla
tnem,hic orationis
nofirç finis eilo.
finis:
:
... '
1
%
■mm