; \: '^^ •/* -M J ^ •. ^•^ ■fr: PERKINS LIBRARY UuKC University Kare Dooks I I i Digitized by tine Internet Arciiive in 2011 with funding from DuKe University Libraries littp://www.arcliive.org/details/vitaeselectorumaOObate V I T^ SELE C T OR U M A L I Q^U O T V I R O R U M Qui Doftrina , Dignitate , aut Pietate INCLARUERE. hifpicere tamjuam in fpeculum Vitas omnium Jubeo, atqtte ex aim fumere cxemplum tibi. Terenc. f^:r? CN-p •;^'0 rvp c^ cfoi Typis //. G. &c J.T. Sc proftanc venalcs apud Gcorgium Wells, ad Infigae Solis Ccemetcrio Taulino, 1681. Eorum Nomina Virorum Seledorum, {FI'Z.) 'It Tin HenriciCbideh j^rch'up. Ciniuit'iinf,ftt V Arthur Duci Pag t 'yitiCul. Wijnfkti Epifc Wintonkr/is & AtiglU CtncellarJifer Gul. Buddenum 49 yiti^OM.I^i Mirandulx per ^oin. Fnncifcum Princifem Miraiidula confaipt. 90 yiu Bier. Sivonarola per ^oiii.ricum MinnduU Princip. Xoj ■ v'lU Petti Sembi Ctri. per fan. Cafam 1 40 yiu Gifp-Contareni Card- per foan. Ctfum 1 54 yiu Dejid. Ertfmi per ^fiunum I 87 . yiuCul. BudM per Lud. R^egium 1 1 <; f^u£hri^opheri Lmigolii 240 De Ohitu Mtrt. Suceri EpifioUdiu 250 iyiu ierairdi Gilpini per Ceorg, CarJetonun Epifcop. Cifirenfem 282 yiu yincenw P-inelli perG unUun 3 ' 4 ' yiu Sc^vtla Sammurthani ^T) lyiufuliiCafirts Scaligeri 4^4 iJDi». Heirfii Efi/iol* de morte fofephi Sctli- geri 417 fTinffff^otiisCT9:U -420 yiti Pet. Piihiti 43 5 t&uditio Funebris Hejirici WilVu Princip, per Fran. Nemherfele AccAd.Ctnttb.Ontor. 401 Ontio Funcbrifin Obitutn Tbo. Bodleii fjitrtiir Celt' berrim^i apud Oxonienfes Bibliothecx Fundiie- rif 411(5 Lauditio Funehrif in Obitum Vlderici Dini* k^g. Fil.perOpitiutn 432 Conment.de Domino FattJne a Dom per Gerhar- dum yojfium 446 Lauditio Funebrit Fredetici Henrici Aurtuponerpum Principid per Frii. Spttnhetiuum 4^3 PanegeticM dBilib. yenatore 526 fulii C/efiris LagalU yiti per Leon. AUitium 575 Comntemoratio yiite Guliehn. Ctabdm perDegor. Whetre. ^89 yiti Anionii Wiliti 600 yiu Petri Putesr.i per Nic. 'l{igiltium 660 Hertrici yulefti Ortiio in Obitum Dion. Petivii 678 Nenrici ytlefii Ontio in Obitum fac. Sirmondi 687 Petti Molina i yiu 697 frttf Hentici f-'alejiiper Hadriin.yak/ium 715 yitt ftc, VJferii Armtchm 754 Epijioh Dedicatoria. Illuftri Nobiliflimoq; D. Domino Guliilmo %uffel^ BedfordU Comitis£lionatu maximo. ^ Honoratiflitnc Dominc, ^, . . HJprUnon immerito rndgnx vit5^ r^i **» «s» KI T3S .-in r ^-g 7*7) T5T ;iC5 53-3 72^ ~g-a J-S' '^33 TCf.3 CJIa rt'ftl cJ'O c/io cib O'Vi CA3 djo cytj Ojp o^ cJ^b c^o o-a oo co c/\3 cW^ cJi:> ♦^ TjfJ (^ «*» »#* •5^> •so i4i» *ij>» «#> tju » J.- cj** •'I" »5>-> t^ fV^ t'iT i5» VITA HENRICI CHICHELE Archiepiscopi C A N rU A K I E N S I S, ENRICVS CHICHELE in antiquo agii Nui thamptonicnfis oppic!o(quod a Fcrrariis,in quorum do- miiiio olim ciat, Heighamfcrrcrs vulgo dcnominatur) natus cftPatic Thoma Chithclc, Matic Agnctc,tamilia obfcura, quam virtutihus fuis illuftiem apud poftcros dcinccps reddidit. Adolcltens juriCivili & Canonico opcram dcditOxonii interlociosColIcgiiNovi aGuIi- clmo Wyckam WyntonicnfiEpilcopoadhuc fuperftite afcriptus ('qui duo Collegia magnifica & opuicnta, illud Oxonii, altcrum Wyntonice iumptv immenfo nupcnimc conftruxcratj in qui- bus ftudiis fumma indole & induftii \ uius, Dow^oiis Legum infignia adeptus eft. Ex Acadcmia evocatus eft a Richardo Mcdefoid EpilcopoSarisbuiienfija quo inter domcfticos& faniiliares primo afcitus, & poftea confiliis omnibus & fecretis adhibirus, cum co coniunftilTinic fempcr & amiciftime vixit. Ab CO Archiadiconatiim '•aviiburienfeai prime conleicutus eft, qui primus ad dig- nitatcs Ecdefiafticas illi gradus fuit, eundcmquc Waltcrus. Fitzpcrs Saccrdos diplomatc regis Henrici defignatus lite intcntatt vcndicabaf, undc caula per appellationcm ad Thomam Arundel Archicpilcopum Cantuarienlem dcvoluta, ab Auditorc caufarum iegati poteftatcdclegato dignitas, Henrico adjudicata eft. Erat illc annus Iiumana-falutis MCCCCII, & III. cum regnarct Hcnri- fusquartus quo Hcnricus Archidiaconus S.irisburienfis fadtus eft coque mu- ncrcfeduio per bicnnium funOu<;, Cancellarius Ecclcfix Sarisburicnfis con- ftitutuseft. Nam cum Walterus Mcdeford Epilcopi fratcr illiu^EccIefia- Can- cellarius cflct, ex caula pcrmutationis lecundum juris Canoniciinftituta rite failar, uterque digni-'atcmluam abdicavit , &IIenricus ab Epifcopo Ecdc- fiae Sarisburicnfis Cancellarius , Waltcrus ejufdcm Ecclefi:E Archidiaconus faduseft. Eratautcmdigr.itatiCanccllnrii anncxa Ecclc;la Parochir Odyha- nicnHs in Dioccfi Wvntonicnfi : cam ctiam una cum nuinere Cancellarii vacan- tcm Epilcopus Henrico tribuir, in cujus prifTcffioncm illiro miffus eft a Cu- B ftoJc H02. 14C5. 378415 p^ita Henr'tci Chichele itaonit, c. 3 1 ftode jurium fcdisWyntonienfis, qui turn Epifcopo carebat per mortem Ga- lielmi Wyckam, qui V.Calend.Oitob. ejufdem anni , vitam in ea Ecclcfra Iplendideaflamcumaeterna commutaverat. Hafce '-'ignitatesRichardi Epi- icopi Sarisburienfis bcncficio confecutus eft, qui Henricum fcmper charifli- mum habiiit , & cum poft trcs annos morcrctur, ei cyathum auratum cum opcrculo in teftamcnto verbis honorificis Icgavit, eundcmque executoribus fuisiniifdemtabulis nominatis prsefle juflit. Coeperant interea Henrici vir- tutes omnibus innotefccre, & praefertim Henrico quarto Regi, qui eum po- ftea pluribus negotiis adhibuit. Erat enim in iplo praeter infignem litera- riim cognitionem ingenium acre & perlpicax, quod cum rerum ufu & pruden- tiacivili conjunftum, eum ad res gcrendas promptiOTimum reddidit. Praster negotia Regis domi pratdare gefta,e publicis muneribus primum ei obtigit Lcgatio eximia, a rege inter illos legatos defignato, quos ad Gregorium XIL Pontificem Rom. mifit, five ut Pontifici fedem luam nuper adeptogratulare- tur, five ut euro cum Benedifto XIII. conciIiaret,qui Pontificem Maximum A- vinioni agcbat. Legatiinltaliam venientes, Romamprofeduri, Senis Gre- gorium inveniunt,qu£e civitas Hetruriae amarniflima fimul & nobiliflima turn tcmporis reip. jure luis legibus utebatur, poftea a Medicseis debellataeft, ho- die'que roagnorum Hetruria? Ducum Imperio paret ; ibi vero legatos noftros viroseximios * TheodoricusNicmcnfisGregorio libellorum fupplicura magi- fter,quitum in aula Pontificia Senis erat/eipfumvidiffe atteftatur. Ut omit- tam reliquos Legatos, quorum nomina e memoria hominum fcriptorum vi- tioexciderunt, quam bene Henricus hoc munus geflcrit, quamtiraque gra- tiamapud Pontificem co nomine promcruerit, Grcgorius luculente moxde- monftrabat : nam cum ad aulam Romanam illico dciatum cfietjGuidonem Mo- ne Epifcopum Menevenfem mortuum fuilTe pridie Kul.Scptem.ejufdem anni^ poft legatorum ex AngHa dircc(rum,Hcnricum Epifcopum Menevenfem ultro renunciat, cumqueluis manibusmore majonimconfecrat IIII. Non. Oftob. litcnfqucad Thomam ArundcII Cantuarienlem datis dcnunciat,fe ex confilio CHrdin?.!ium Ecclefia; Mcncvcnfivacus Epifcopum pra-fccifle Henricum Chi- chele, Ecclefia; Sarisbuienfis Cancellarium, legum Dodtorem, & Sacerdo* tem, virum prudcntia , integritate, multifque virtutibus infignem, rogans porro uteundem inmuneris fui adminiftrationc commendatum habcat. Hen- ricus Gregorium Senis Lucam contendentcmfequutus eft,& cumeo ad finem 14.08 Aprilisanni infequcntismanfif, turn autem ex Legato Epifcopusdomum rc- dit, & Vll. Kal. Sept. Ecclefiam Cantuarienlem pro more adeuns , Archie- pifcopo, & fucccffiribus ejus obedientiam reverentiamque juftam & cano- nonicamfacramcnto pollicetur. Hoc autcnimjunerc quam dignus ab omnibus habcretur, Epifcopi &PrseIati Provincial Cantuarienfis ad Synodum Londi- 1409. nenfem Menfe Januarii fequentis convocati ampliffimo tcftimonio cumprob'!- runt. Cum enim in ea Synodo agerctur de legatis pro gente Anglorum ad Sy- nodum cecumenicam Piiiis niittendis, Rohcrtus Hallum Sarisburienfis, Henri- cus Chichele Mencvcnfi>-,Epifcopi,& Thomas Chillingdon Prior Ecdefia Can- tuarienfis, Lcgum Doiflores, omnium iuflragiiseieili funt, & decretum por- ro, utfinguli bcncficiorum poflcfTores de fingulis proventuum fuorum libris quatuor denarios in eorum fumptus erogarcnt. Indicebatur ea Synodus Pifis Jrchiepifcopi Cantuarienfis. "> ■) I Pifis a Collegio Cardinalium Liburni coeuntium pro conciliando Ichifmatc inter Grcgoriumx! i & Bcnediaumxi ii, quorum illc Roma?, hie Avinioni pro Pontifice Romano I'e gerebat. De quo fchilinatc, quia in iequcn'tibus ali- quoticsdicendumc'it, confentaneum inllitutae narrationi vidctur, undeori- ginemhabucrir,quiburquemodis invaluerit, altiixs du6lo initio brevitcr cx- plicare. Poftquam Philippus Pulcher Gallisc rcxBonifacij VIII. Pontificis Roma- nicxccrationcselufcrat, & amcntiam ipfius coarguerat, Uteris ad cum datis qua: apud plerofque ejus feculi fcriptorcs habcntur, ipfumquc dcmumdigni- tatePontificiaipoliaverat, Cardinales regis offenfionem veriti, CIcmcntem V Guafconcm, Galium, Pontificemeligunt. Illea Collegio Cardinalium Perufii cum abfens eflet creatus cos omnes Lugdunum evocat, ubi in sede Divi Jufti prasfcntibus Philippo Galliae, Eduardo Anglia-, & Alfonfo Arragoniac rc- gibus coronam accipit,anno falutis reparatse MCCCV, eodemque anno creatis multis Cardinalibus Gallis, federa Avinioni conftituit, ubi ctiam co mortuo fex infequcntcs Romani Pontificcs, Joannes XXIII. Caturcinus, Benedidtus XII. Tholofanus, Clemens VI, Innoccntius VI, UrbanusV, GrcgoriusXI, Lemo- vicenfcs, Galli omnes Roma dcrelicta per feptuaginta annos pcrmanlerunr. Horum fane Pontificum,pr£efcrtim dementis V, &Joannisxxi i i,rapinas, li- bidines, luxuriam, gulam gravilTimc perftringunt, Romanamque Curiam Ba- bylonem appellant poetse kali, * Dantes Aldigcrius, & * Franciicus Pctrarcha, *Dei:infene. jui fub illis Afinioni in aula Romana degebant, five quod Gallis infcfti crant, cmo 19 ^ M ivequod viri integerrimi perdititilTimoscorum mores pati non potcrant. So- ^^^'pcatao lum Clemens V a Jurifconfultis faepe memoratur,quod librumClcmentinarum ^7". ,, inConcilioVicnnenfiafeeditum JuriCanonico adjeccrit. Cctcrum Grego- p^ilj^jp^^^fll? riusxijurbis Romans ruinis, Italiaeque tumultibus commotus, rclift.i clam g.io.!2 erii.'. Avinione Romam redit anno MCCCLXXVI, ab excelTu Pontificum ieptua- 20, gefimo primo, ubi incredibili omnium Ixtitia exceptus, bafilicas, palatia, sdi- ncia,& civitatis moenia collapfa coepit rcftaurarc. Eo poll biennium mortuo Cardinales, qui fere omnes Galli erant, populi Romani injurias mctucntes, qui Italura poftulabat, Pontificemeligunt Bartholonieum Barcnfcm Archiepiico- pum,qui, mutato nomine, Urbanus vi dici voluit. Ille vcro cum nomine mores etiam lubito mutavit ; nam cum ab omnibus moderati ingenij vir haberctur, Cardinales univcrlos incipiebatgraviter incrcpare, & cum Otho Bruniuiccnfis Tarcnti Princeps,qui Joannam SicilicE rcginam duxcrar, in genua procumbens ei poculuminprandio porrigcret, principem aliquandiu ita fubfiftcrc palTus eft, donee a Cardinalibus admonitus xgve ab co poculum accipcrct. C)ucm quidcm Pontificis faftum & Icveritatem intempeftivani Cardinales molcfte fc- rentes,Fundo?,civitatcm in regno Ncapolitano, confugiunt, ubi renunciato prius clertionem Urbani nullius niomenti cfiTe, quod metu & vi fafta cflet, denuoRupcrtumCardinalemGenevenfemcIigunt, qui Clemens vi dici vo- luit, &tAvinioncm cum fuis Cardinalibus icceftit. Ita hie Avinioni, illc Romas creatis novis Cardinalibus Pontificem agit, & inter eos univcrlus ovbis Chrifti- anus divifuseft : Germani fiquidem, Angli, Poloni, Hungaii, Bocmi, Daci, Succi, &Itali plscrique Urbano, Galli autem 6i Hiipani CIcmcnti obtempc- rabant. Urbanus in Pontificatu fuo (jucm per x i annos gelTit, Ecclcfiae digni- 6 2 tates Fita Henrki Chichde tatesvUiflimis Cardinallbus creatis dchoneftavit, & inter principcs Chrifti- anosbclla concitavit, unde .1 plcrilquc pro llrbano Turbanus dicebatur: vir omnium qui unquam Romanamfcdera tenuerunt crudcIilTimus", nam ex Epii"- copis & Cardinalibus qui Clemcnti occuho taverc infimulabantur, alios carcc- libus, alios tormentis addixit, & poftrcmo e Cardinalibus fcx prceftantifTimos tnortc raultavit, quorum unum in itinerc I'e confpiciente immanitcr trucidari, rcliquos quinquedum Genus elTet culeis inlutos in mare proijci julTit. Cle- mens interca Avinioni vitiis semuliiui parum concefTit, quern omnes tradunt fuiiic ambitiorum, prodigum, pervicacem, luperbum, & qui prceter familix Ibac nobilitatcm fcrat eniin s familia Comitum Genevenfium) de csetero nihil habcrctquodineopofTet laudari. In Urbani demortui locum luffeftusefl Romx Petrus Tomacellus Cardinalis, qui mox appellatus eft Bonifacius ix, & mortuopauIopoftcaClemcnte Avinioni, Cardinaies necapirc deftituerentur, Pontificcm eligunt Pctrum de Luna Hilpanum, qui Bcnedi^us x 1 1 1 dici vo- luit. Hi vero eos quibus fuccefTcront vitiis ctiam fupcrarunt, neque eorum utervisutpaxEccIefisEconciliarctur, voiuit de luadignitatedeccderc. Boni- facius cumeligeretur nonfolumlcribendijcanendi, &literarum omnium prae- ter Grammaticam, verum etiam rerum gerendarum expers erat, & in munere luo id rolumcontcndebat,utnepotesfuos locupletaret per facrorum omnium mcrcaturam, quam illequidem ex omnibus RomanisPontificibus turpifTime ex- ercuit. Annararum veftigal primus bcnencijs Ecclefiafticis impoluit, fub ea lege ut qui l^eneficium ubivis gentium confequerctur, dimidium annui proven- tusfifcoPontificioperfoiveretjquamconfuetudinemreliqiKegefitesChriftianae zJo.Jnir.Anc- praeter Anglos admiferunt: nam apud nos ab Epifcopis Iblis coeperunt exigi> ^^"'j '''f'^''^' castera bcneficia immunia permanferunt. Neque liuiccommentoavarus Pon- ^'ftmn Feu'r, tifex acquievit,fed Epifcopatus &facerdotiaomniafubhaft'i venire paiTus eft, hc.expdrtsn, in qua nundinationc fratrcs & nepotes fuos quandoque proxenatas adhibuit, iJi ojf,deU-g. laepius ipi'c licitantibus vendidit, pretiumque fuis manibus accepit, & aliquan- hrhiod.js'iiiii. do Iccundo emptor! meliorem conditioncm offercnti ecclefiam addixit, poft- iio.2.de]ctijm. ^^^^-y ;^ primopecunias accepiffet ; adi}ciens ei fraudem non fieri qui pretio mi- C7/W.2.2 a/! nus jufto perlbluto Pontificem decipere voluiflet, iplbfque emptores impro- ioo.ar(.7..J' bifllme coegit jtirarc, quod ecclefiam illam, cujus ipfe pretium acceperat, per /■;/ ca.jetj.li. y fimoniacampravitatemnon fuiflentconfecuti. Port Ecclefi^ fpolia pauperi- oinnes.N'iivirr. bus inhiabat, quorum illc liipplicibus libellis nolebat fubfcribere, nifi finguli '^''j^,g''p]j'jjy^* priusflorenoifingulos namerafrent, quos illefacris Chriftianis & anima fna ^^g:ic.injpecu- potioreshabuit •, nam clum i'acra coram eo pro more peragcrentur, folcbat ab to Mreo. ijsquiprasftberant Ibifcitari, Ecquis adeffet qui aliquid attuliflet, & ante il rmor.'mre- paucas horas quam ex hac vita cmigraret,cuidam interroganti de valetudine peiii.c.^exnrpjif!.^ j-^^^ j^^^^^ j^ habiturum rcfpondit, fi pecujiiashaberet. Haice Bonifacij fordcs ro.n.^^dipru- etfi omnes execrarcntur, jurifconfulti tamen defendebant, aflcrentes Pontifi- ben.'dmc.\Je cem Romanum fimonia? labemnoncontrahere, licet Epifcopatus & facerdotia Jim-i.Burbjt.nd vendidcrit, quod etiam ' CanoniftsE antiqui fere omnes Pontifici nimis addifti cciMiprdimde tradiderunt, a qua tamen adulationefordida abhorrebant plcrique ejus tem- VioUn^iksi- po^is tlieologi "^ qui Bonifacio fupcrftite publiccdocebant Pontificem dignita- mon.Tlu.\.cif- t^s Ecclefiafticas aut bencficia vcndentem fimoniscriminc fe obftringere, ean- S-J'tfi?, 5. eemque Icntentiam' Theologi deinceps omnes & ^ Canonifts rccentiores : Panormi- Jrchie^lfcopi Cantuancnjh. Panormitanus, Barbatia, alijque amplexi funt. Benediftus etiam Avinioni li- cet ingenij, eruditionis, & prudcntia; laudeni ab omnibus fit confecutus, in le- rum facrarum qusftu Bonifacio fimiliimus fuit \ nam uterque dignitates onine?, Saccrdotia, gratias, pcccatorum cxpiationcs, & Ecclelia: prasdia civitatcfquc prolcribebatjadco ut facro fanfta clavium Ecclefiafticarum authoritas per tur- pem utriulquc Pontificis mercaturam apud omnesevilefceret. Sane Baldus cxi- mius Jurilconl'ultus qui tum temporis jus Civile Patavij doccbat, licet eic>ftio- nem" UrbaniapprobafTe, SjClcmcntemproadulterinoPontifice habuiflc vi- owxpropta Je deatur, Bonifacium tamcn & Benedidum inlcSy^'>do,. indicebant, qua poteftate Impcratoris jam maximc opus fuit : nam inter has '''■^'•^5-';-^'''^^- Pontificum faftiones fides Chriftianorum vaciliarc , facra omnia venumdari, %l}'gT"a'c mores Ecclcfiafticorumimpunecorrumpi, ipfidcniquc Pontifices erant homi- si'qiiii.'2.qu.j. nes adco profligati, ut ha-c ipfa apud pofteros parum fidci habitura fuilTcnr, 'dc.r.osfin nifi tradercntur aduobuslcriptoribusprobatilTimis Theodorico Nicmcnfi & comfcxicr.ejd. Baptifta Platina, quorum utcrque Poniificibusa fccrctis erat, hie fub Sixto ^.'^^ C.HaheoU- IV, ille lubUbanovi, Bonifacio IX, InnocentiovM,Gregono xii,in m- yalcKtUima. laRomanajimverfabatur. Cardinales igirurGrcgorii aniniadvcrtentes Im- dift-ei-cviar.- pcratoremdehifcc Ecclefia: tumultihus exting.iendis pariim follicitum clTe, ''='/''''''• 2.9". 4- poftquamPifasfecontulifTcnr, Grcgorium edi£to publico ichifmatis autho- rem, & dignjtatc fua dcturbatum, oinniaqucab co ut a Pontifice gcrcnda ir- rita 8 Vita Henrici Chkhcle (\yidiNiim. ritacfTw-pronunciant, & Epifcopis, Abbatibus, prslatis, Ecdefixque val'al- inr.em.ur.io>:. ijj univeifis intcrdicuiit, nc amiatas, cenius, aut alia filco Romano dcbit.t Cjtcgvorij rniniihis peri'olvant, & acc:tis ad fe Bcaedicti Cardinalibus, qui luadcntc Cnrolo icge Gallia ab co nuper dcfecerant, communibus lufFragiis FontiliratHm utriquc abioganr, Synod um Pifis ad feftiim Annunciationis Di- TthH. 4. ci\:.g (>.)i\ Muiiis Mil. 1 7. (y)£ ild.ti.i.: olim de rcfcrif. yce Maiix Virginia anni lequcntii pro cligendo novo Pontificcinditunt, qux omnia fingul is principibus Chriftianis per litcras fignificant, corum gratiam poiro & opem pro pace in Ecclcfia ftabiiicnda implorantcs, & occidcntalis Ecclefix Epilcopisuniverfiidcnunciant, ut eamob cauiam Synodo interfmt. Quamvis autcm aliqui turn tcmporis ' Theologi ut Pontifici iuifque com- i^o.e/wrwff. niodisartc adulatona iniervircnt, Cardinalcs Ichilmate obiigatos cite dice- defchijmaichu- ^.^_^^ ^^^j ,. gyj^Qj^j fj^j, PontiEcis Romani authoritate convocari non O in c. quu ftoptr di del. (z)Zdbdr.i»c. licet. n. 15. dj e/eJ. C? i/i con''. ]us temporis. Anchsrr,: conf. 1 S I (a) runor. adc.licsidivi- tand.z. n. S. di rent , poflit: BalJustamen, CardinalisZabarclia, & Petrus Ancharanus Cardi- nalcs illos dcfcnderunt: nam '' Baldus contra iftjulmodi Pontificcs pri- mo verbis, dein herbis, tcrtiolapidibus & vi utcndum, eoique a Conciiio , ., „ amovcndos effe ait: "^ Zabarella vcro & Ancharanus, qui in Synodo Pil'a- ^"'coK- naaderant, amplilTimeprobarunt potuiffe Cardinalcs Synodumconvocare, in qua Pontifcx in jus vocari & dcturbari pofTit, eamque fententiam poft eos am- plexi ilint ^ Panormitanus , Dccius, Felinus, alijque reccntiores , qui Synodum Pifanam expreiVim approbarunt ; quibus accedunt '' Academi- arumParificnfis&Bononicnfisruffragia, quae decreta fua contra hos Pontifi- ciiyiih.'{.art.i. CCS pro Cardinalibus interpofuerunt, & noviiTimc ■= Cardinalis Bellarminus ».u S-o-Koydi. dignitatis Pontificiaeaccrrimuspropugnator, Synodum Pilanam ctfi plane non as Herein. approbct, ncquc earn tamcn plane rcjicere aufus eft. Ad banc Synodum Cor.fil.fro cilii nfam Fe- lia.idc.fuperli- teris .'ri.2\ de refcrift.Cardin. ^ucob. deCon- {bJN'iem. in r.eta. tmionu TraR. 6. cap. 15.16. Cc) Card. Bel- Jar, lib. I. de Concil. cap. 8, ll'iiljti-gb. 14-5. vaidepropenficrant principum Chriftianorum animi, regis prel'ertim noftri & Galli, adquos Cardinalis Burc'egalcnfisvirprudentia&intcgritatc darus PifisinGalliamprimb, dcinde in Angliam hoc anno vcnerat, atque hic ora- tionctopiofa coram Rcge&iOrdinibusregni habita, animosomnium contra Gregorium ita commovcrat, ut Thomas Cantuarienfis Uteris etiam Acadcmiz Parificnfis idem ab eo rogantis addu(n:us,ad Synodum Pifanam proficiici ftatuil- fct, nifiaregedevalctudine, itincrum incommodis, negotijfquepublicisad- monituslcfe continuifTet : quin potius placuit omnibus Legates mitti, qui Anglorum nomine Synodo interefTcnt. Atque haec erat Ecclcfix Romanaj con:!itio cum Synodus Pifana indicerctur. Jam ad Henricum redeamus. Legati in Synodo Londincnfi defignati, ineunte anno Mccccix Robcrtus Hallum Saribburienris,Hcnricus Chichcle Menevenfis Epifcopi, & Prior Can- tuarienfis, Pilas profcduri itinere per Galliam faifto cum Lutctiam veni- rent, Johannes Gerfon inflgnis TheologuS, Academic Parificnfis Cancella- rius, eruditam.Si luculentam coram ijs orationcm habuit, fupcr illis (^fcae Prophets verbis, Coii^rcjiabuntnrfilii Jfrael O-filiifuila paritcr. In qua poft- <]uam de Academic OKonienfis laudibus praefatus cflct, quae eo nuperrime nuncios pro Synodo proraovcnda, atque decretis contra Pontificcs contuma- ccs fcrendis miferat, & fufc ex iila facrarum litcrarum particula dc potcilate Synodi G?cunienic;i' difieruifict, Icgatis de corum advcntu Parificnfcs omnes gratulariteftatur, corum pictatem laudat qui pro Ecclelise pace tot incom- moda patcrcntur, &i demum Academic nomine ijs confilia officiaquc omni* ftudiose Archie^ifcofi Cantuarienfis. ftudiosedefert. Quaioratio inter ^ Gerfonis opera etiamnum cxt;it. Indc '' •'» vu/. i .off- Galliam emenfi Piias V Kalcn. Maiifplcndidc ingrcffi funt, iibi CXL. Ar- ""*^*' "^ *'■'''*• chicpifcopos Epifcopofquc prxter Abbates & alios Ecdcfiaftici ordinis frc- qucntiffimos in Synodo rcperiunt, & Sarisburicnfis quod reliquos Legates dignitate antcirct regis fui nomine orationc elcganti univerfos ad paccm, & ad ledandas Ecclcfis difcordias cohortatus eft, idcmque rcliquorum princi- pura legati qui ad Synodum venerant, Galli, HiTpani, Scoti , Lufitani, Hungari, Daci, Sueci, Poloni enixc rogarunt. Idco Grcgorii & Benc- didi Pontificum crimina ad Synodura dcfcrcnte advocate filci, & poftulantc ut de iis inquifitio haberctur, a quibiilclam delcgatis , quibus ca cognitio deraandari poflet, uterque tcftibus in poenam contumaciam rcccptis, & aliis probationibnsconviLlus, a' Synodo per jurus,rchilmaticus, haereticus, c'ig- tKkmlib.idt nitatePontificia exauthoratus pronunciatur, & Nonis Julii Pctrus Philardus Jcbifm.cap. 44. a '^Cardinahbuspotcftate Synod i iis delcgata liiffeftus, & Alexander Vidi- j. ,,, , ...^^ flus eft. Erat Alexander origine Cretenfis, patrc inccrto natus, a quodara deluaxLji.^. Fiancifcano dum pucrviflura oftiatimquacrerct, perlpecfla ipiius indole, in or- dcekd. dinemfuum cooptatus, ab eodem in Italia Grammaticaai & Logicam cdoiftu?, indead AcademiamOxonienfcmamandatus, ubi Philolbphia; & Theologix ftudiisperpluresannosincumbens, infigncm utriufque Icientise cognitionent adeptuscft, quauideindeParifiis docens, & commcntariis in libros fententia- runa acute fcriptis patcfecit, poftea procurante Joanne Galeatio Mcdiolani Duce, Archiepifcopus Medioianenfis, dcnium ab Innoccntio vi i Cardinalis, & jam Pontifex crcatus eft : virdoftrina & integritate fingulari, fed ftudiis & vits monafticx afluetus , ad ncgotia publica adminiftranda ineptus ah omnibtis habebatur. Veriim ncc diuturnam ncc tranquillam fedis ("ua; pol- fcffionem naftus eft : nampoftfincm Synodi, PifisBononiamprofeftus Kalen- dis Maii anni fequentis, decimo Pontificatus mcnic vcneno extindus creditur ; & Balthafar Cofla, qui Bononias Legatus ab Alexandre conftitutus praeerat, vir verox & Miiitix quiim Saccrdotio aptior, a Cardinalium Collegio partim metu militum quos in urbe pro ftationc habebat, partim largitione ufus erga inopes Cardinales a Grcgorio nuper creates, Pontifex renunciatur, & Jo- annisxxiii nomen acccpit. Dum autcm Alexander Pifis & Bononia; cf- fet, Gregorius interca Arimini, & Benediftus Panilchola: (qunc civitas in Arragonia fita eft) proPontificefegerebant^ adcoque tres jam confidcbant in Divi Petri Cathedra, quje vixuniusfaftum continere potcft, juftifTimo di- vininuminis judicio, ut rcdargueretur eorum vanitas, quia pcrpetua in ea fede Pontificum fuccefllone, facrum Chrifti gregcm, fidcmque Chriftianorum omnium pendcre volunt. Soluto concilio Pii'ano, Henricus Mcncvenfis ('qui etiam in libris juris ' municipalislcgatus a rcge hoc ipfo annoperhibctur) CAmi. i i.H\. cum rcliquisiegatis, ingruente hycmc domum rcdir, ubi duobus annis fe- M 7^- S. quentibus duabus Synodis Londini habitis, ab Archiepifcopo Cantuarienfi j ^^ cvocatus intcrfuit, uti ex publicis carum Synodorum adHs conftat; de cae- \\vi. tcro diocefin fuam pcragrare, dc moribus populi fui inquircre , & rcliqua Epifcopimuniafcduloobire, quotiefcunquc ei a publicis ncgotiis vacaret, ad quaeab Henrico quarto rege ft peadhibitus eft, qui cum fummo ob prudcn- mm fingularcttiinhonorc lemper habuit. Eo autemvitA funftoWcftmona- C fterii I o Vtta Henrki Chichde 1411- ftcrii XI 1 1 K:il. April, annohumanxfalutis Mccccxi 1 1 lucccfTit Henri- cus V.imagni ingcnii Princcps,in cujus verba ob cgregiam indolem ultro jura- runt proceres, aatcquamcoronamaccipcrct, quod ncmini noftrorum rcgum ante ilium prxftitum fuific trad itur. Is port adolcfccntiam in vita privata Iblutc aflam, rcgnum adcptusuna cum coiiditione mores mutavit, & amo- tis arqualibus quos voluptatum miniftros habucrat, ftatiiii prudcntilTimos quolque gravillimorqucarcivitjquorumconfiliis pater ufus tucrat, & inter cos Hcnncum Mencvcnleni, qucni poftca magni femper xftimavit, cumquc in initio principatusereliquis omnibus dclcQuni, hoc ipl'o anno duas honorift- cas Icgationcs obirc juTit, quarum memoriam, (criptoribus Gallicis debemus, noftrienimcas,uti & alia niulta oinifcrunt. Primo ad Galium, poftea ad EurgundummifiTuseft. In Gallia en im inter Carolum VI. rcgem GallicE, & Henricum i 1 1 1 rcgemnoftrum, bellum gercbatur ob crcbras Gallorum cx- curfioncs in Aquitaniam, quam Angli tumtcmporis polfidebant, cujus cauia paret jam mortuo una cum hsereditate ad Kenricum V. dclata, Carolus in- tcftinisdifcordiis inter Ludovicum Aurelianenfem fratrem ilium, & Johan- nem Ducem Burgundionum occupatus, inducias nobifcum cupiebat, a quibus etiara Henricus rex notler, rebus domi in novo principatu nondum compofitis a, E^oMWiMt parum abhorrebat ; ideo ex Anglia s mittuntur Richardus Conies Warwi- de Monfirelkt. cenfis, & Henricus MenevenfisEpilcopus, aGallo Magifter Equitum, quod chip. io6. munus in Gallia primum eft, & prcefeftus maris, qui Caleti menfe Julio co- . _ . euntes inducias uniusanni padi funt. E Gallia reverfus codem anno^' iterum n EMtumnt ,,,.ri 1- -T n 1- .^ ie ^v/o?!,'i're//f;. <^'J™ ^•'^''wicenli ad petendam m matnmonium Joannis Burgundionum Du- «;. 109. cis filiam Henrico rcgi miflus eft. li vero LilLx in Fjandria Burgundum in- venientes, cum eo ex mandatis agunt, led redieruntre infefta, five quod virginis forma non placeret, five quod rex intcrea ad nuptias cum Gallic regis filia fa£lus efTet propenfior, eamqueob caulkm hoc ipfo tempore alios Icgatos in Galliam miferat. Port paucos a reditu menfesuberrimum Icgationum ifta- rum, &fuarum virtutum frufturn eftconfecutus: nam cum ageretur decre- ando antiftitc Cantuarienfj, ex omnibus hujus regni Epifcopis, fine corrtro- vcrfia defignatnr, qui dignitatem illam a rege ampliflfimam adminiftrare poflet, & judicio regis dignifTimus omnium habitus eil, qui in lecretiore procerum concilio primus iententiam diceret. Etenim naortuo Thoma Arun- dclio Archiepifcopo Cantuarienfi xi Kal. Martii anno falutis rcparat^ 1414^ Mccccxi 1 1 1 Joannes Wodnesburgh Prior, & Monachi Ecclefice Cantuarien- fi.i a rege novi antiftitis eligendi poteftatcm implorant, quam reges noftri irol^Jof.iib.i^ Pontifici Romano ademptam fibi vcndicaverant poft Edvardum iii ' qui jnEdvard.2- arbitratu fuo Epifcopos conftituit, & i.ftjufmodi csnfuetudincm juris , , , , Canonici inftitutis effe confentaneam '' Panormitanus afTeruit. Eam autem conluet.n.l'.^ '-"™ ^ Rege fub diplomate publico obtinuifTent, monachos abfentes edifto^ *pitil'. liiL evocafTent, & Thomce Arundelio in oede Chrifti Cantuarios jufta fecifTent 1 1 1 1 Id. Martii in domo capitulari univerfi coeunt, ubi poft lacra folenni- ter peraflia & concionem habitam, in qua ex facris Uteris finguli in re tarn ar- dua dc officiis fuis admoniti funt, perlefto etiam diplomate regio, omnium fuffragiis illico poftulatur Henricus Menevenfis, eaque poftulatio a Joanne Langdon monacho reliquorum nomine annunciata eft coram populo, qui fre- (j,tK;ns. Jrchicpijcoln Cautuarieiijis. 1 1 quens in Ecdcfis novi antiftitis clcctioirem expca:ibat. Poftulari etenim non eligi potcrat ex juris Canoniti rcgulis quibus Epifcopus cum ' Ecclcfia fua IC. /icia-jir.j nupcias coricraliere dicitiir, & ab ea ™ divcrti inconl'ulto Romano Pontificc t'-i: non pored, adeoquc Epifcopus Ecclcfiajl'uaJ obftiiv^us ad aliam Icdcm non '"'••"''^ ''<''?•- eligitur, led " poftu'.atur, &a PontifiiC non Iccund^prafcdus, fcdapiioic tr^niUt!' cti''c " tranllatus dicitur: qu.r omnia Romanoium Pontiticum ambitione invcrta nrot.tit. exrr. funr, qui picrolquc orbisCtiiiftuni Epifcopatusibi juris hac arte facicbant. depoHiil frehr. Eodem etiam die duo c:: ilia Ibcietate monachi,GulicImius Molcfli & Joannes orot.mdetrsn- Moioncl Procuratoresabuniverfis conftitutilunt, qui Hcnricum Londini ''d- ■^'^l'^^''*^'^^ cuntcs Idib. Martii eivota Prioris & Monachorum denunciarcnr, corum- neiic rlr. \ . tir. que nomine iuppliciter obtcftarentur, ut ejus Ecclcfix' adminiftrationem if(;'trjMy7ji.e;aif. fulVipcrc dignaretuvi quibus illc pro tempore relpondit, l"e in cy.ula tanti momcnti nihil certc irapraslentiarum ftatuere pofTc, led diem ad deliberan- dum poftulare. Poftridic accedcntihus ad eumrurius capituli procuratori- bus in aedibus Epii'copi Norwicenfib coram Edvardo ducc Eboraccnfc, aliilquc compluribus viris primariisqui intcrcrant, conreptis verbis rel'pondir. Se co- rum votis non poflc annuerc, quod integrum fibi non clTct Ecclefiam Mcnc- vcnfera, cui jam prxeiTct, fmePontificisRomani antboritatc cxucre, noquc tamen abiis prorfus abhorrere, modo id Pontiles jubeat, atque ideo fe po- ftulationcm i'uam Pontificis arI)itrio pcrmitterc. Igitur Prior & Monachi per Procuratores Romam miflbs a Jobannc xxiii humillime pctunt, ut ra- tam habere veUet poftulationem Henrici Mencvenfis ad ledcm Cantuaricn- 1cm, codcmque tempore Hcnricusrexpcr litcrasPontitici fignificat Ic Priori & Monachis Csenobii Cantuaricnfis potcftatem eligcndi Archicpircopi con- ceflTiiTe, poft poftulationem Henrici Mcncvenfis iildem per libcllum iiippii- cem implorantibus authoritatcm Ham adhibuilTc, Hcnricum virum infigncm virtutibusfuis earn dignitatem promcruifle, & illud folum rcliquum clle ut ipfc in hac caui'a partes luas intcrponerct. Erant autem Henrici virtutes Pontifici latisperlpeirbvT, primoin aula Grcgorii xi i quern Balrhafar Colfa unuscCardinaliumnumerofcqucbatur, deinceps in Synodo Pifana, cui ille ctiam intcrcrat, idcoque capituli procuratores ab eo Bononix, ubi tum erar, V. Kal. Maii facile impetrarunt, ut rcfcripto iuo Hcnricum a Mcncvenfis Ecdefiae vincHlo,quo aftri(!^us crat,abroIutum, ad fcdcm Cantuarienlcm trans- ferret, in quo tamen relcripto poftulationem Henrici non confirmat, fed pro- vifionis titulo eum Ecdcfia? Cantuarienfi prxficit, ne a recepto Pontificum more inarrogandisfibi Epifcopatuum & bencficiorum donationibus diiccde- rct : &: conditionem pono adjicit, ne priiis Archiepifcopi munus admini- ftrare incipcret, quam fibi &i Romani Ecciefije coram Wyntonienfi & Nor- v^'iccnfi Epifcopis fidelitatcm iacramento pollicitusefTct: dcnique rci'criptis pluribus ad Prioreni & Monachos Cantuarienfes, ad Epifcopos illius provin- cial, ad prilatos, ad valallos Ecclchx, & populum univerfum niiflis, iis im- pcrat, ut Henrico Cantuarienfi obtempcrent, ciquc reverentiani, honorcm, pC-T/i^W/Friryfi. obfcquia, omniaquequxcimuncridebentur ofTicia exibeant. Poft poftula- '^v.^'' '"''''• tioneii), &refcriptum Pontificis, fupererat pallium, fornamentum e corpo- j,^^^^''''^^' re Divi Petri Romx fepuiti afTumptum, quo indmintur ■* foli Patriarchs & rC.ri/i\.deufu Archiepifcopi, nifialiquibus Epifcopis ex priviicgio conccdatur, ad ' deno- ptlUi, C 2 undaiB I 2 Vita Henrlci Chkhele 5 C.I . ecd t:t. tandaoi potcflatem plenam, qua ipfi in Epifcopos fibi fubditos utuntur, * eoque ami(f>iluntduntaxatin Ecclefiis provinciae fuse dicbus fcftis a Pontificeprx- tC extucrAm.i corpora hoftibus publicis ob- jicerct, dumilliinterea domiconfidentes, ncc corporibus nee opibus reipub. inlervirent. lis Thomas Arundclius Cantuaricnfis animole reipondit, fre- qucntius ab ordine lacro concedi decimas quam quintasdccimas a populo, & plurcs colonos, famulolquc luos ad niilitiam nomina dare, quam coio- nos procerum, nobiliutnvc, iifque accedcre facerdotum oratienes , quibus interdiu noftuqueeffufis, divinum numcn rcipublic. propitium reddunt. Et adregem ftatim convcrfus, & in genua procumbcns rogat, ut jurisjurandi mcnnorelTcvclit, fubcujus religione Deo hominibulque I'olenniter voverar, fc jura & privilegia Ecclefia farta tC(fta conlervaturum : & prenlatis dcinccps quibufdam proccribus, quos caufas fuse tavcre exiftimabat, tantum cffecit, ut poftulatamilitum publico ordinumdecreto rcjicercntur. Poft lex annos in alioordinum Concilio ab Henrico IIII. VVcftmonafterii habito, militcs ex inferiorc ordinum domo itcrum deledli breviculo regi porrceto demon- ftranr, provcntusPr3ciatorum& Monachorum, quos illi in libidines & vo- luptates luas exhaurircnt tales cfTe, ut ex iis omnia regis & xrarii incommoda poflint rcfarciri : etenim ex iis pofle fuftentari quindecim comites, mille quingentos equites, fexies mille ducentos armigeros, & centum Xcnodochia, & proinde a rege petunt ut ex iis in ffrsrium redaftis velit publicis necefllta- tibus fubvenire. Quibus iterumrefpond it Thomas Cantuarienfis, non peti a militibus Ecclefiafticorum praedia ad fil'cum locupletandum, fedutex opi- mis Ecdcfia: fpoliis fortunas proprias luxu profligatas reftaurarent j id quod anteaaccidcrat in Gallorum coenobiis qua: propter bella inter Gallos & An- glos fifco add icebantur, equibusnedimidiummarca: (aitille) rcgifupereft. Turn etiam militum poftulata rex facile rejccit, five quod aeternam Ecdcfise- expilatarinfamiampcrtimefceret, five quod exiftimaret cosconfilii illius au- thores elTe, qui occulte Joannis Wiclevi partibus favebant, a quibus ille femper abhorrebat. Ab co tempore dum regnaret Hcnricus IIII nihil in Ec- clefiam tentatum eft. At inhocconventuLeyceftrenfi, a rege novo militcs & civitatumdelegatiexinferiore ordinum domo per libellum fupplicem ite- rum pcticrunt, utdepoftulatisfuis adverfus Ecclefiafticos ante quatuor an- nos propofitisdenuocognolceretur, Sifententiae in utraque ordinum domo dicerentur. Hanc ab caufam vehementer animi angebatur Archiepifcopus, quivaldefollicituserat, ne quid Ecclefia fub adminiftratione fua detrimenti acciperet, &metuebatpraEfcrtimde regis juventutc, quxadconfilia prceci- pitia & res novas propenfa effe fo'ct. Re igitur cum Epifcopis communicata, placuit, ut facer ordo ingenti pecuniarum vi regi oblata, eum ad bellum Gal- !o infcrendum incitaret, pro vindicando Gallorum impcrio, quod Edvardus II ex nuptiis acquifitum ad poftcros tranfmiferat : eamqueob caufam Henii- cum ftatim fynodumLondini convocafle ploerique ejus feculi fcriptorcs tradi- derunt, cujustamcn atkahodie in publicis archivis non reperiuntur. Gallo- rum autem impcrium reges noftri hoc jure vendicant. Mortuo Carolo Pul- chro rcgc Gallix fine libcris, quifolusexftirpcmafcula Philippi pulchri, pa- tris fui fupcrerat, Edvardus IIIrcxnofter,Edvardi II filius ex IfabcUa Philip- pi Pulchri filia gcnitu?, per legates coronam Gallix ab ordinibus ejus regni poftulabat , quod ipfe Philippum Pulchrum avum maternum , & Carolum avun» 1 4 Ftta Henrici Chichelc avimculum proximo cognationis graclii attingeret. Contra Philippus Va- Jcfuis filius Caroli Valeliii, qui l^hilippi Pulclni fratcr crat, contendcbat- Ic Caroli Pulchri regis novilTini patrucleni gentiliti) jure pro?jiiiuim cfll' ^ Ed- vardiim vcro Philippi Pulchri ex filia ncpotem, & Caroli Pulthri aniitini m ju- li materno fidere, quod Galliot Legi'j./, &i inAitutis adverlctur, (iuee viris tantum non foeminis rcgnum tribuant, legis Salicx verba rccitans, /« teir.im Salicamniitlieres ijefucccdait -^ tcrram.ue Salicam Franciani efTeafleruit. Gal- ]i vcro fpreto Edvardo Phiiippum rcgcm crcarunt, ideo Edvardus titulum re- gis Gallia- protinus affunifit; quo dcinceps reges noftri lempcr ufi funt, & Gallos felicitcr invalir, pofterilque belli ill iuscaulsm una cum hxreditatere- liquit. Secundiim cum Richardus 1 1 homo imbellis a Gallis abftinuerat, & Henricus 1 1 1 1 princcps fortifTimus partim Wallorum defctflionibus, partim inteftinis proccrum faiHiionibus impeditus, univerlas rcgni lui vires in cos cniit- tere non potucrat. Eratautemit^ Henrico V setas, animi magnitude, opes, domcftica tranquillitas, omniaque ad hoc bcllum opportuna. Prsetcrea Hen- rico Cantuarienfi vidcbatur juvcnis ingenium acre & quietis impatiens, nego- tioaliquoarduocxercendum, cique hoftem externum objiciendum ciTe, ne domi res commoverct, quemadmodum torrenti non alitcr poteft occurri, quam fi aqua in plurcs alveos diftrahatur. Is igitur Regem in conventu pro- cerum folio infidcntcm loco fuo afTurgens itaalloquitur. De fublicis ream tui ne^otiis confnlenti tibi (Screnijfime Rex) cum midta hitcitfijue fropofitafuerint, qiid adjubdiiorum titorum vitia bonis lei^thns compefcen- da, adjus frignlis dijitc diccndum, facem^ue domi conJiitHend.-.m fptcfafJt, von fojfttm ego inter rcliqnosoradumanipltJJ}r>mm bemficio tuonuperrime confcciitu.'^ fue ingratitudinis nota eareiicirey -4- '"»• ''*• -^ ''•^w'- ditumelL Phjramiifidiimfm/feditcemfeliKsFranconJieinGcrrnaiiia., & Rlmmm '^-.'."^'''''f' ■' ' r -/r A ir c • /r a i ■ Ginridu.Hnl- }tnriquam tranjivijje^ tue^ucGalUicpncs attigijje : pojt cjnaaritigentos '^KfcmannoSj^^jj-^^^^^^ ah ejus exccjju cumCarolui Aiaf^nusSaxcncs dchelL-itos adfidctn Chri^iainvn ad- egijjety quofdam ex illius tnilitibus ad flume ft Salam ultra Rl euumfedes fixijfe in {4 parte Germani^y ejttam hodic Aiifniam dicirniiSy eofqtie Salios Francos fniJJ'c appcllatoSf qniahimpiidicis f(xminarnm Gcrmamcaritm moribits tibborroitcSy Ug: lata interdicehant, Ne foemiti.t in allqit-im tcrrx Saiicic partem jure bArcditi'.rio fnccederent. Ira incpte illafanilie afcribitur Pharamiaido, qu£pcpidnm pcfi qtu- dringentos aPbaramnndo annos ortum tiHthercmh.ibnity ncqtte Gatlis ntagis qn,\m Belgts, qui turn Galltit firnhns continebantWf i'.M alii populo fniitinto conzrr'irc y f^j^^ ^g^. patcft. Vel fi pro G/illis lata fuerity "> adprtvatas hsreditates, non ad publicum torn, in FtmcO' imperii jw/, ant regni fuccejftoncm pertinct. Proinde Galloriim regcs ipp cum de £'il!- «?• l^J- regnandi jure inter ipfosageretur, ni/llam imqtiam hn]its leais rationcm habucrtinty nijiqHando cumprincipibui externis contendercnty lit cos ab imperio fiw hac r.iti- tnc amovcrent. Tepinusenim, qui primus Pharamundi pojferos regno fpoli.ivity depo/ito ChildericOf ex hitreditate BltthilditfiliaClotha>ii pnmi amhore Zacharia Poniifice Rom.tno, O" acccdentibus populi GallicifnifragiiSy principatum vcndica- vir. Ciim pofleri ejus per ducentoJ annos impcr.iffent, Hugo Capettits-y cxclufo Carolo Lotharingite ducc, qui folus ex bxredibns Pepini O" Caroli ma^ii fiipere- rat, feip^umgcffit prob^rcdc LingardicfiHitCarlomanni, qui droit Afagni nepos erat, eoqnc tttulo Gallorum impcrium accepit. Ejus nepos Liidovicus dccimus Gal- lia reXy quern Chrijliani omnes inter Dives relatum coltmuSy dc jure Capetti »: w fni parumfccurns, ab imperii fafcibusrcligienc duilus ahflimiijfit, nifinanimitni induxijfety Jf.ibcllum rcginam aviamfuant haredem fuiffc Ermingardafiliit c^ h&- redisCaroli Lotharingiciy quern Ctipettus Z'itafmulo- regno nef.irie fpoli.ivcrat. Ab to art i flint pojhriorcs Gallorum regeSy c^ Caroliis VJ, qui hodic Galliant tenet: atqite tilt cmncs cxhxrcditate fxminarum imtieriiim confecnti fw:ty qu.im tibi intcrdiccre volunt ex lege Salica^ e^iqne te vcliiti l.irva deterrent, cum ipfi earn inter ca impune'contemnant. Neqiie enim lex juflc appetlari petrel, fed legis fotius Lirva C" imago, qux nullam !'ufrii. SiiftOi domi rem geri, uhi pra'ft>) fmt milites aliaquc omnia ad helium ne- rciTtria : advcrlusGailos opuscnc claflc & cxcrcitu ingcnti, I'uniptuque im- menlb, cum in hoftili loloagenJumfit: facilcm porro in Scotos fore vi«flori- am, rcgc in Anglia jimcaptivo, rebulquedomi ex Albani Pro-regis intem- peftiva Icvcritatepcrrurbatis : judifTimam deniquc efTc belli caul'am ex rapi- nis &i latrociniib, qux Scoti quotiJi} in noftros excrccant, quxquc atrcciiis cxcrcerc poterunt, dum AngliGallosaggrcdianturantiquo &naturali quali foederc, (]uod intei e:is gentcs mtcrccfTa, Scotis con juntos : & proinde I'um- mo cum pcriculo Galliam invadi, priufquam Anglia a Scotis domi Iccura rcd- datur. OrationiNcvillirclpbndit Joannes Dux Exonicnfisprudentia 8c lite- rarum cognitioneinfignis, quasin Italise Academiiscomparaverat, eonpatre amandatus, ut ordinibus facris iniriarctur : Is vero contra ornate dilTerit Gallosprius invadendoseifc, (]uod Scoti corumopibus innixi Anglos iolcant lacelTcre : Gallis vero debellatis, Scotos Ipontc obtcmperaturos, adduc^o ^^cdicorum aphorii'mo, qui docet medicinnm cauir morbi primo adliibendam clTe, & ante omnia humorem purgandum eflc, ut vulnus rcc^tc lanari pofTir. llnde enim finquit) poterunt ""coti haurire literarum autarmorum rudimen- ta, nififucrintin Gallia cducati ? Unde poterunt luftentari proceres Scoti, deficientibuspcnfionibus, quxc Gallia Iblcnt luppeditari ? lubjugata Gallia, cujus gcntisau\ ilium commerriiimve Scoti iniplorabunt ? Non a Dania, cum Danusdu«fta fororc tua tibi aifinis fit, n-^n a Lufitania aut Caftilia, cum u- D tc'rque 1 8 yitci Henrki Chichelc erquc Rex patruelis tuus te proximc attingat, non ab Italia, qucE nimis remo- tacft, nonaGcrmania, autHiingaria, quae fccdcre nobilcum conjunguntur : idedquccumGallisScotiultro in potcftatem tuam vcnicnt, (lucmadmodum fuccodeficicnte, ipfam arborem cmarcc(Tcrc nccefTc eft. Propofitisdeinceps Malcolmi & Davidis Brufii cxemplis, demon ftrat Scotos nunquatn Angliam ingicffosfuifTe, nifi dum Angli in Gallia bellum gcrercnt, quibus proptcrea opponendos efic Wcftmerlandum cum militc dcledo, ne quid ablcntc rcge tentcnt,&deniq-,Sk:otia cum Gallia comparata,illana tcnuem &exiguam,hanc opulentam & opimam vi^f^oricB merccdem tore. Ad banc lentcntiam adeo pro- penfi crant regis proccrumq-, & prxlcrtim fratrumregioruni,Clarcntii,Bedfor- dienfis,& Gloceftrenfis animi, quos nominis ac famae ex bello Gallico majorum fuorum cxcmplo coniparandse cupiditas incitabat, ut cum dc bello Gallis infer- cndoiuffragiis pro more decernendum cfTct/m lentcntiam Cantuaricnfis finguli ■ quafi pcdibusirentj&confufia vocibusin Concilioomncs arma,Gal!iamq',incla- niarcnt. Hac rationc Henr.iumniam apud pofterosprudentiaclaudem cftconfe- cutus,qucd hoc coiifilio turn belli fa'licifTimijtumdilcriminis maximi ab Ecclefia avertcndi author fucrit. Rex foluto conventu, mi!ites,clafrem,& rcliqua omnia Ibllicite comparat, quibus ad tantam belli molem opus erat, ut fcquenti anno 1455*, Galliaminvaderet. Eoautemineunte, ut ex jure gentium agerctur, Icgati in Galliam niittuntur Dunclmenfis & Nonviccnfis Epiicopi ad regnum GallicE a Caroloregc poftulandum, quibus bcnigneacceptis, idlolum relpondit Ca- roiusfc brcvi icgatos in Angliam milTurum, qui eorum poftulatis refponde- lent. ClafTc autcm & copiis ad expcditionem parati?, & militibusSoutham- tonicE convcnire jufTis, ut ibi in naves conilendcrent, dum Rex eoprofedlurus Wyntonix eflbt, legatiGalliciad eumvcncrunt a Carolo mifTi Vindocinus Comes, GulicImusBouraticrus Archiepiicop.iS Bituriccnfis, Petrus' '^■emel- lus Epil'copus Lcxovienfis, & Gualtierus Colus regi a iccretij, quorum nomi- ne Bituricenfis orationc elegantcr compofita poftquam belli mii'erias, paciTque f-ommodapluribus verbis ornafTct, Hcnricum rcgcmrogat, ut Cathaiinahlia Caroliinuxorcmdufla, abarmisvclletdilccdercj&dotis nomine pollicctur ingcnteni pccuniarum vim, & aliquam carum provinciarum partem, quas ille jure ha'reditario poftulabat. Cui pro tempore rcfpondit Rex, vcllcfe de conditionibus ab iis propofiti^ dcliberare, & poftridic in Iblio rcgio confidens, aftantc freqi.cntc procerum multiti.dine, legatis ad I'c vocatis id iblum refpon- dit, conditiones ab iis propofitas non efTc iftiuiinodi, qu* a le cum dignitate Ilia poiTint accipi : &Hcniicuni Cantuaricnlcm e rcIi(ii:isevocatuni ad orati- oncm Bituricenfis copiofius relpondere jubet. Ille ficorditur. Re^ipofi^iiam rcf.i '-nheriiacidis adnwhitiufiicnf, nihil ami qui its fiiiffe^ (jii^m ut faccm turn domi filler fubdito.ty turn for as ci:m e.\tcr?iis priicifibiis confcyjarct. Earn ch caitfim ardines regiii fni fridcm cofivcc.ijfe, a quibus res domcfiiciccompo/it7t, leam, tosfoflea in Galii.>mniifi(fe iidrcs refetend^ts C' fojfitland^is cm imperii Gallici p.irtc-'-,' cjiiri.! ylr^gloriimreges per ulicjita]nmf<£CuLi']iiYefito tciutijfcm. Cum vcro ■ ' Icgati jiti a Carolo nuUmt refponfitm rciidijj'cfit, regcm miiitiim dcleclm habuijie, tomparajfe emma^ cjiix ad bellum acccjfaria cjjoity &]amparaii;m cffc ad traji- ciendiimi)i(iaiHam^ ut in]iiriamecrimsidliim irct^ cum tndlam apud eos juris fui- rAtic'ium haberi anitnAdvmertt. V.t tamen uriivcrjis gemihui tejlAtum fucercty qii.\m-i Jrcbkpijcopi Canttuvienfis. 19 auAtn aUckiu effet ab cjfmidc udo Chyifiiauoiumjanguine per miiiuas hafcc bcUoritm lanidnaSy rcgcm de jiircfiio aliqiiid remijfurum, c.\(tncioratis miliiibits (^ cofxili- atip.ice inter uir.vnejne gentem per fiitptias Catharine, tnodo ditenitus Jlqnit.iKi». j4ndinm, d" rclicjtix ditioncs reflunanliir, cju.is olim majorcs fni in Gallia me vi, fiec clam, nee pricario pojfcdernjt. Ettvcroconditio/ics tiif .uctpiantur, regent in Galliam cum excrcitu propedicm ingrcjfnrum, ferro flatnmJqHe in ofnucs ejus re^m partes ffrtiffdiurum^ necjuc u cadibits aut ultionc tempcrMwHm medium, donee cos in erdinem coc^^ijfct, CT impcriitm ex nujoriini hsredittitc/ibi delatitm rccn^eraffct. 'Deniqne ohtejhiyi Deuni Opt. A'laximnnt cayfxfn£ tcftem fimul & vnidiccm, cit- yunu/ntnarmisadeoyillispropitiiimforeconjideret. Pcrorantcm Arrliiepiico- pamcxcipitRex, & vcrbo rcgio confirmat onini.i qux ille fu(iu> &. ornalius cxplicafTct : ad quSECum Bituikcnfisconvitia rcfcnc incipcrcr, &:rcgciTi li- bcrius inccflcre, quani legati munus patcrctur, a rcge tcmei itatis luae I0- liini cftadmonitus, &Icgati omncs Tub fide pviblioa regno cxccdcre juHi funt, Eos brcvi poflea rex Iccutus eft, cum cxcrc itii univcrfo Southamptonia ibivens Idib. Aiigufti, & prinio in Nornianiam appull'j HkUflcuni oppidum muni- tifTimum poft unius menfis obfidioncm capit, iiide veto ingrucntehyeme ver- fusCaletum tcndens, traje6lo fluvio Sequana, VUI. Kalcnd. Novembris prepe Agincurtum in itinere impeditus & provocatus Gallos jafto prslio pro- fligavit. Nunqiiamfane ab Anglisfxiicius pugnfttumeft, nam Gallorum X. niillia csfa funt, defidcratis ex acie noftra lolum duccntis, iiri I'criptorcs ^ g i''«"?«-^*«)'*» hiftorixGallicx prodidcrunt. Tacco duces Aurelianenlcm, Barbonium all- '" ^ • ° orumqueprocerum numcrum ingcntcm, qui capthi in Angliam abdudi funt. Interea dumrex in Gallia agcret, Hcnricus Cantuarienfis, rcge ita jubcntc omnes c dicccefiCantuaricnfi Ecclcfiafticos in ar.Tiis elTe jubct, ncquid Galli in Cantiumincurfionibusopportunum, rcge abicntc, moliantur: poftcaqucSy- nodum provincix fuas Londini indicit ad 1 1 1 1 Kal.Dcccaib. primus autcm dies foIcnnibus& cercmoniis tributus eft. Nam poft facra a Cantuaricnfi mane fatla ad I'ummumaltare DiviPauli, Guliclmus Lyndevvodc Cancellanus Can- tuarienfis coram Ecolefiaftico ordinc univerfo in Capclla Divx Marixcjufdcm Ecclefia? coeuntc, concionem habuit, propofitis prinio illis Jcremix verbis, Staicfupcrvias o-vidcte. Dicbus infequentibus Epifcopi &Abbatcs in Ca- Csp.6.v. \t>, pcllam DivaeMarixi'econfcrcntcs-, Priores autcm Decani, Archidiaconi, &t fingularum dioeccfium procuratoresfeccdcntes in domum Capitularem feorsim de ncgotiis Ecclcfiafticis agebanr, atquc ideo ifta domus fupcrior Synodi, haec aute.Ti domus inferior folet appcllari. In ca SynodoRcgi ad bcllum Gal- licum decrcta: funt duT dccimr ex omnibus provcntibus & bencficiis Ecclefia- fticisqux decimasprxftarcfolcbant, ita utunaad diem Divi Martini proxi^ mun, altera ad cundem anni infequcnti? diem cxfolvcretur ; & 1 1 1 1 Non. Dcccmb. Cantuarienfis fingulos dimifir, poftquam ex utriufquc Synodi fuf- fragiis, regcctiam illudrogante, ftatuiffct, utdiesDivi Gregorii, Davidis, , Cedda:, & Winifrcdx inter feri.is habercntur. Quoddecrctum inter "con- hC.i/ieffdi'if, ftitutiones Anglix etiamnum rcjcritur. Kalcndis Aprilis anno fcquenti 'i'i'f''s-l}rJw. l-Icnricusaliam Synodum Londini vocat, utdc Icgatis ad concilium Conftan- ''^'^' ticnfe mittcndis cum Epiiiiopis & rcliquis prslatis ageret. Divifus enini •rat hucufqucorbisChriftianus inter trcsPontifices, JoanncmXXIlI. Romx, D 2 GrcgoriuiK 20 Vita Hcnr'ki Ch'tchck GiegoriumXlI. Aiimini, BcncdiOum XIII. Avcnioni Pontificis Romani niuniaexercentes. Ncquc enim Gicgorius & Bcncdiftiis ientcntia; in Syno- do Pilana contra fe Kitae acquievcrant. Joannes autcni a principihus Chrifti- anis omnibus interpcllatur pro tollcndohoclchifmatc, ante duos annos Con- ftanti^ in Gcrmania Concilium Chriftianorum omnium inJixcrat, quod ta- men a-gre&j invitusprx'ftitit, %critusneaConcilio Pontificatu luo aodicare- tur, idquodpofteaaccidit, ficutidcinccpsdiccmus. Hcnricus Conftantiam ediho Pontificiocitatus, Robertum Appulton Eboraccnfem Si Joannem Forft LincolnicnfeniCanonicos, Procuratorcsfuos Conftantiam ante bicnnium ab- legaverat, qui Concilio luo nomine intcrcfTcnt ; a rege autcm & ordine Ec- clcfiaftico Comes Warwicenfis, Epifcopi Sarisburienfis, Bathonienfis, &Hc- rcfordicnfis, cum AbbateWcftmonaftcrii : & Priorc Wigornia; codcm tem- pore Conftantiam Icgatimift"! erant : quorum numcro jam imminutopcr mor- tem RobertiHallum Sarisburienfis, & Roberti Malcall Hcrefordicnfis EpiL- coporum, qui Conftantiar obierunt, & quod frequentiores aliarum gentium Icgati ConftantisE eftent, in hac Synodo deleiftus eft Richardus Clifford Lon- dinenfisEpifcopus, &duodccimDo(ftores, una cum Academias" Oxonicnfis& Cantabrigienfis Cancellariis, qui ca etiam legatione fungercntur, ti. ad eorum iumptuscxfmgulis libris bcneficiorum & proventuum Ecclcfiafticorum duo denarii funt. In Galliam primo, mox in Angliam venit hoc ipib tempore Si- giliiiunJuiRomanorumlmperator, ut pacistum inEcclcfia, abdicatisprotcr- vis Pontificibus, turn inter utrumque rcgem, dcpofitis armis, conftituenda: author clTet. Eo rogante, rex cumCantuarienlc & Synodo cgit, ut legati Conftantiam quamprimum mitterentur. Sancitum porro eft in ea .^ynodo, dc- ponenda eflc apud fcqueftrumdefunctorum bona, donee tcftamentum exhi- hcatur &approbctur, & ne cxecutoribuspermittatur boRorum adminiftra- tiojdoncc juftuminventarium fcripferint, &utiisfo!um bonis feimmilccant quae in invcntario fcripta funt : additumque proratione temporum, nc quid ultra qiiinquc iolidos proinfinuatione teftamentorum aut ratiocinio cxigatur •, deniquc in gratiam regis concefTum eft, ut Ecclefiaftici decimam ad fcftuin Divi Martini ex dccreto luperioris Synodi ibivcndam, ante fex mcnfes re- prelcntarent. Ccetcrum Sigifmundus Impcrator componcndis Anglorum &i Galloruiii dilcordiis fruftraftudct. NamdumagereturcumLegatis Gallicis, qui cum Sigifmundo in Angliam venerant, depacis conditionibus, e Gallia ullatumeft Harfleum oppidum a Gallisobfideri, & quadringentos Anglos a Joanne ComiteArminiacocollatisfigniscsfosefiTe, qua dadc ita irritatus eft regis ani.nus ut a pacis nomine deinceps abhorreret, & in Galliam itlicopro- fcfturus crat, nifi ab Imperatorc monitus fc continuifTct, idc^^quc "(oannem ducem Bedforc'icnfcmrratrcm fuum cum claftc & copiis inftru£lis in Norma- niam mittit. Igitur Sigifmundum aurcx pcrilcclidis ordine donatum, & in Anglia pcrquatuormenfes magnificentilTimcacccptum,iirtomutuofoedcrc Rex circa fineniAugufti Calctumufquc cum comitatu fplcndido Si magna navium mu'titiirlinedcducif, inde Sigifmundus Conftantiam conccdit, ut ConciUo intcrcfllt. Rex i.^itemCatcti aliquandiu fubftitit, ut re"bus Gallicis confu- Icrpt, ccque etiam Henricu'-Cantuaricnfis, finita Synodf>, ex Anglia tranf- iiiifit. Dum rex Catcti c&:, co vcncJrunt Johannes Burgundionum Dux, Archicpiicopus, Jrchiepi/copi Cantuancnfis. 2r Archicpifcopus Rhemenfis, aliique legati a Carolo Gallorum rcge miffi, uc paccm impctrarcnt tempore longc alieno, qu^id rex ob rcccntes Gallorum in- jurias in belli curas intcntus crat, ne ipfc in prxlio Agincurtenfi lupcrioic anno vidor, cladc nupcrrime acccpta, pncis con Jitioncs acccpiiTc, non dc- difle viderctur. Ideo compoficii rebus Cjaliicis in Angiiam mox rcvcrfus, convcntumOrdinum Wcftmon.iftcrii habcc, in quo pccunias & miiuum de- Icftumad iubfidium belli Gallii.i Icquenti anno rurfus lul'cipicndi facile impe- travit. Calctoctiamrediitcodcm tempore Henricus, & a rcgc juffus Syno- duro Londini V. Id. Novemb. convocavit, in qua obtinuit, ut dux de- cimffregi inGalliam profet^uro concederentur, cxorantibus Henrico Beu- fort Wyntonicnfi Epil'copo una cum fummo Angliac Marefchallo, & Henrico Ware ex CancellaricCantuarienfi pridemCuflodcprivatifigilli fa-6 Ethnicosfacrafemperhabitafuit, aChriftianis ipfis impunc contemni ? Port: Idrrmcinprac.hxc rnConcilio omnium animi in componendas Pontificum difcordias intenti Cr/w.m.i^fL-^r- cranf Joanni enim XXIII, quod Pontificatui non renunciaret, ficuti loicn- cerib. ff cM-ce- ^■^^^^. ipofpondcrat, redeunte ex Anglia Sigiimundo, gravifTima crimina ob- [^fenockconf je<^alunt, quadecauia ipiemutato habitua Conftantiain Auftriam dam fu- loo. ' git; cum tamen Imperator aflecutus gladiatoris aut venatoris more amiftum oBodin.Ub. e,. coram Concilio fiftit, a quoin carcerem conjicitur, & viris aliquot primariis '''^''^^"^•"P-^- cfingulis gentibus, quae Concilio intererant, delegatis, qui de criminibus ^deord^udk ' ip^us cognolccrcnt, coram iis de adulterio, inceftu, vencficio, homicidio, pi2r.4.». 15.* aliifque horrendisfceIeribuspoftulatur,prarlertimdeSimonia; crimine, quod iple Cardinalis, & dein Pontifex per Ibrdes faftus, bencficia, dignitates, Epifcoporum & Cardinalium munera, ordines, peccatorura expiationes, Sz iacra omnia veniim dedilTct. Quibus omnibus per teftcs comprobatis, Con- cilii fufFragiisicntentia in cum Iat"!,dignitate Pontificia Ipoliatus, & ad car- ccrcsdamnatus eft. Supererant Grcgorius XII. &Bcncdi(ftus XIlI. Gre- gorius cum vidcret obtempcrandum eOc , Carolum Malateftam Principcm Arimincnfcm Conftantiam Legatum mittit cum liberis mandatis, in quibus ci facultas cedendi Pi-ntificatu nomine fuo data eft. Carolus igitur infignia Pon- tificis indutus & in Iblla Pontificia confidens, veluti Gregorii pcrfonam gcrens publiceperlccfla rcnunciandi facultate, iplum Pontificatu abdicar. Demum Bencdiftus a Ferdinando Arragonumrcge, qui ei parcbat, dcrcli''~ ticnfi eandcmfententiani poftca tradiderunt. Ncquc intra eosCancelloscom- cejnin.ad c. in pingitur concilii poteftas utcreato ftarimPontifice, omne imperium amittat, fJtd favortrnM & nihil aliud, inconfulto novo Pontificc, pofTit ftatuerc, ficut Philip. ^ ]Jq_ l>-irct.in6. ciusexiftimavif. Nam is a''CaroloMolin£Eo mcrito rcdarquitur,& "^ Panor- '■■'^'''!"'\'"(^f''-^ mitanusuiudporroad)icir, Pontinccoccumenici conciln tempore dcccdcntc, den-fmpt.Vtc autdcturbato, jus cligcndi penes ipllim Concilium, non Cardinalcs effc, ad- h com-il yrt .m- du^o hoc Conftantienfis concilii exempio, inquoMartinus V. .t Cardinalibus, dwiMfCnm-i- aliifquc, potcftate a Concilio delcgata, cligebatur, idcmquc in' Concilio {"■'"'''J?''''''!'""' Conftantienfc turn temporis i'ancitum, poftea tamcn in concilio Tridcntino f4'oij/»'^//^'V non obtinuit, privalentc Cardinalium ambitione, qui s mortuo Paulo HI deComii.m.u tempore concilii, adcrcandum novum Fontificcm 1 ridcnto Romam advoia- ».i i.,fo.^nrjj. bant. Quinctiam pro luprcma ilia concilii poteftate in ipfius concilii initio '''^ *•"■"•»• i5s. ■ Henrico Wyntonienfi, & Joanni LichfeldenfiEpifcopis fubfigillis nationum pfj,""^ '^j '^'. ■imperatumcft, utpccuni is Camera; Romana.- in Anglia debit-as nomine conci- //;. ' lii coaccrvarent. Incredibilem autcm I.xtitiam gcntiluis Chriftianis attulit ci Ju noih ad Martini V. Crcatio, quod pacem Ecclefi.t tandem rcftitutam omnes cxindc ^^edum.dcd.c, arbitrarentur. Apud Anglos vcroprimum ab Henrico Cantuaricnfi in Syno- "/-^J*. , ,. 1 ■ . L ■ n o r I ■• • 1 1- 1 n e yibb. ad c. Ilf- cloannunciata, hymnisltatim& lupplicationiouslolcnnitcrcommemorata eft. ^^^^^ -dutndi Iscnim iub cxitum hujus anni, jubcntercgc, Uteris c Gallia datis, Synodum n.%.dcek^. Londini habuit VI. Kal. Dccemb. Cui intcrfucrunt Thomas Dunclmcnfis f JVyZ- 19- Epifcopus AnglisECanccIIarius Thomas Bedfortius Dux Exonicnfis, Hen- gTh"'t>i-lib..U- ncus Percias Northumbcrlandiar , & Rodulphus Ncvillus Wcftmcrlandix ^"^''^" coiViitcs, 24 Vita Henrici Chichck comites, a Joanne BedfordienfePro rcge mifTi, ut ab Ecclcfiafticis nomine regis in Callia jam falicitcr bellumgerentis pecuniae cxorarent, qui ad pcti- tioncm ctiam Hcnrici Arch.duasdccimasconccflerunt. In caSynodo Rober- tus Gilbert iiicrse Thcologioe Profcflbr, Cuftos Collcgii Mcrtoncnfis longa & ornata orationecommen:'ata prirao Acidemia Oxonicnlc, miibram Acadcmi- corum conditioncm demonilrat,qui port multos annosinlcicntiis addilcendis po- fitos Oxonii nulla fl:udiorun7 mcrcede evocati conlenelcant. Cujusexemplum lecutus Thomas Kyngton Lcgum Doctor & advocatus Curiae Cantuarienfis dc arcubus candem pro Academia Cantabrigienle caul'am dilerte peroravit : U- terque proliterarum ftudiofis in utraque Academia obtcftatuseft, ut de iis promovcndis decretoaliquoSynodiproipiccretur. Decrctum igitur eft, ut beneficiaEcclefiaftica, quorum proventus annui ad fexaginta marcas exten- derentur, folis Dotloribus Theologise, Legum, aut Medicine: quaequin- quaginta marcas redderent, I'olis earum Icicntiarum licentiatis, aut Baccha- laureis Theologian: eaautem, quorum redditusnon fuperarent quadraginta marcas, foiis Magiftris Artium, aut Bacchaiaureis Legum a patronisconfe- rantur. hade bencficiisftatuerunt, quibuscura animarumannexa eft. Si- milifquepoense ratio pro uniufcujurquccenruhabita eft in iis beneficiis, quae non curata appellantur: additumque, ne Dccretum porrigeretur ad illos qui gtadus ex gratia adeptieftcnt. Vcrumquia utriulque Academia: ftatutis cautum erat, ne lacrarum literarum ftudiofi Theologix intiarentur, nift qui prius fuiifent artes profefTi, & ne Juris Canonici ftudiofi in Icientia I'ua Dodorcs crearentur, nifi qui JuriCivilioperam dediflcnr, in gratiamMona- chorum, &Canoniftarum cidecreto hxc conditio appofita eft, ut nifi anti- quatis iis ftatutis, non promulgarctur. Oxoniumigitura Synodo mifli lunt Thomas FeldeDecan us Hcrfordienfis, & Thomas Lentwardyn Cancellarius EccIefiK Divi PauliLondinenfis, qui cum artium Magiftris, quorum fuffra- gia in Academia prevalent ea de re agerent. Cantabrigienfes eciam Magiftri perlitcrasSynodieaderemoniti funt, quibus utrinque conditioncm repudi- antibus, nedodoribus in conlequcndis beneficiis inlcriores haberentur, dc- cretum utrique Academic utiliftimum futurum eo tempore obdudum eft. Soluta Synodo de Martini Pontificisnoviinjuriis agi cocptum. Is cnim dece- dentibus hoc tempore muitis in AngliaEpilcopis, alios pro arbitiio llio fuife- cit. Nam initio annilequcntisBenedi(fiuni NicolhMenevcniem, Willelmum Barrow Bangorcnlem, JoanncmChandclcrSarisburicnrem, Phiiippum Mor- gan Wigornienfcm Epilcopumconftituit, proabfoluta poteftatc, quamPon- tificcs Romani in confcrcndis Anglise Epilcopatibus co Ibeculo fibi arrogaliant. Conquicverant aliquandiu Ecciellaftici apud no?, tempore Concilii Conftan- tienfis poftdcpofitum Joanncm XXIlI. Nam mortuis eo tempore Sarisburicnfi SiHerefordicnfi Epifcopi?, ab utroquecapitulo novi Epifcopi libere eligun- tur, ncque litcris ab univerfoCardinalium coEtuConftantise fcriptis obtineri potuit, ut Johannes LichfeldenfisEpifcopus regis in Concilio legatus ad Ec- citfiam Sarisburicnli^m ab eo capitulo poftularetur. Martinus tranquillam fe is lli.T poflefTionero jam adeptus, prioribusPontificihus longe infolentior, iplbPontificatus initio, Ecclefias omnes fuo imperiovendicat, Epifcoparu':m iiniverfjrum donationesprovifionis tituio (ibi relervat, ele^iones Epilcopo- rum Jrchiepifcopi Cantuarlenjis. rum ii capitnlis faftas refcindit \ & infra duos annos tredecim Epilcopos in Cantuarienfi Provincia praeficir, tempore opportuno, regc jam apud Gallos occupato, illudaufus, quod Edvardus II1& Richardus lllcgibmrcvcrifUmis intcrdixcrant : porro Profpcrum Columnam ncpotcm fuuni quatuordccim annorum adolelcentcm per provifioncm Archidiaconum Canruaricnfcm con- ftituit, cui etiam poft aliquot annos in gratiam Pontificis a rcge indulrum eft, ut totidcm bcncficiorum in Anglia provcntibiis frui poflet, qui quinquaginta tnarcas annuatim non excedercnt. Ad hxc accedebant querela.' dc promil- cuis Ecclcfiarum unionibus Tquac appropriationes vulgo appellantur) & con- folidationibusii Pontificcfaftis, deefFuiagratiarumconcelTionc, pcrquas turn Sacerdotcs a beneficiis impunc abcrant, turn Laici Sacerdotia confcsjueban- tur, & dcmum qucd Anglorum in confercndis aula: Romanac dignicatibus nul- la ratio habcretur. Ida legati regis Joannes LichfcldenfisEpifcopus, & Tho- mas Polton DccanusEboraccnfis in Concilio Conftanticnfi ad Pontificem no- vum deferri jufTi, abeo impctrarunt, ut ftatina Anglisaliqua privilegia con- ccdcret, quse in ipfo rcfcripto Concordata inter Martinum V^ & Ecciefiam Anglicanam appellantur. Ea crant, ut unioncs Ecdefiarum non fierent motu proprio,fed Epilcopi locorum de caufis cognofcerent ^ ut uniones Ecclcriarum, Stconfoiidationesvicarianim fafts tempore fchifmatisabrogentur ^ utrefcin dantur gratis a Pontificc faftac, per quas Saccrdotes in beneficiis non refi- deant, aut Laici monachive beneficia pofTiJcant ; Dcniquc ut minuatur iti pofterumCardinaliumnumerus, iiquc ex omnibus Chriftianis gentibus ajquc cligantur, &ut Angli ad reliqua omnia Curi.i: Romanse munera admittantur. Eoidem tempore legati alii a regc 'ad Pontificem mifii poftulant, ne Pontifex iis beneficiis conferendis in Anglia fe immifceat, quorum donatio ad regem tumpaftis inter regesAngliae & Pontificcsinitis, turn jure regio Ipeflct ; nc ad Epifcopatus & faccrdotia |in Aquitania, aliifque ditionibus, quas rex in Gallia pofTideat, Galli admoveantur ; ut dignitates aut beneficia in Hibernia ii foli confcquantur, quilinguam Anglicam callent, &:Epifcopiin fuis dioe- cefibuscurcnt, utuniuerfi Angliceduntaxat loquantur; utin c.rnobia Gal- lorumin Anglia pofita Galli decxtcro non recipiantur : & ut regi pro fede Romana bellumgcrentiexiispecuniis, quae fifco Romano in Anglia lolvan- tur a Pontifice, lubueniatur. Quibuscum Martinusparum benignc relpon- derer, adjiciuut, nifi Pontifex quam primum poftulatis I'uisfatisfaciat, I'c i.i mandatis habere, ut coram co profiteantur, rcgcminiisfingulis jure liio ul'u- rum, ut potcquxnonneceffitatis, fed honoris caufa pctat, & ut publicam de ca re coram univerfo Cardinalium coetu proteftationem intcvponanr. Galli etiam & Germani hafcc provifiones & artcs Pontificias exccrati funt. Gallix cnim ordines '' menfs Majo hujus anni Parifiis convocati, antiqua (latuta '' C^- Mnli£ihibitis libris, imaginibus ccreis, lapidibii*, aliifquc dirarum & imprecationum inftrumentis, quae ab co poftca ad crucem D. Pauli rccognita, concionem habente Joanne Welles Epilcopo Landa- venfi, flammis combufta funt ; ct poftquam folcnncm pxnitcntiam in fupplica tionc pubiica prseftitifTet, arteni ncfandam cjeravit. Addufti iunt poftct in Synodum alii, qui Joannis Wiclyffi dogmata occulteampIeent»s indicrndi canfaf explicarcf. Primhm m re^i t uteres decrcto fublice ajfignemur : tnm ut de pace pHblica^ jureque adminifl-rando dcccrnaiur^ (j- ut regno ab extererum hoflium tn]ttnit defendendo frofpkiatw : dniique prcpojito Jethrems Mofufoceri exemplo, rnonet, ut ex proceribus pnidcmijfmos Qj- optimos dtligant, ejKt regis tuteUtn Cr remp, capejfanty & itmvcrjhs obteJUiur, ut vclmt re. gii incolnmitati& reip. commodis infervire. CumdixifletCantuarienfis Hum- frcdi Gloceftrcnfis impcriumtutelare fufiragiis omnium confirmatur, ciquead- junguntur ex Epifcopis & proceribus viri primarii a Confiliis fecretioribus futuri, ufqucdumrexpubertatcm aflequerctur, cquibus Hcnricus Cantua- rienfis primus nominatus eft. Is autem pod folutum hoc Concilium, aniilTi* jam Principe & MeciEnate,a quo ad dignitatesampliffimas cvcftus fumme di- ligebatur, domi deinceps fe continuit infra Provinciar fui fines, in quo officii fui munia diligentiflTime obivit. Anno cnim a morte Henrici V. primo dioece- fim Ciceftrenlem & Sarisburienfem, fccundo Uncolnicnfem luftravit, vifita- tionejure Metropoliticoinftituta, in qua ab Ordinariis perperamgefta rcfci- .^.jjl dit,&depopuli fide moribufque inquifiuit. Dum Lincolnienfem dioecefim pcragraret, divertitadpatriumoppidum Hcighamfcreis ubi pio & honefto natalisfoliilluftrandipropofito Collegium cximium pridem inchoatum Divse Maris, Thomx Cantuarienfi, & Edvardo confefTori conl'ecravit : coUocatis in CO ofto fociis feu Capellanis, quatuorCIcricis, fcxChoriftis iifque omnibus Cuftode prarpofito, ut dcfunftorum manibus parcntarcnt : ibi'que ampium al- endis ejus loci pauperibus Xenodochium extruxit: utrumque autem multis prsediis ab eo turn donatum Robertus Chichele & Willielmus Chichele cives Londinenfes primarii ordinis, fratres ejus, opimis legatis in teftamento afcrip- tispoftealocupletarunt. E Lincolnicnfi dioecefi reverfus Synoduffl Londini habuitllll. Id. Oftobr, Uteris rcgiis interpellatus, utab ordine fuo pecu- nias in fubfidium belli Gallic! impctraret. Poft mortem cnim Henrici V. & Caroli Vt. Carolus Delphinus in nomine Regio plurimum momcnti efTc ratus, corona Piaavii induta Caroli VII. GaHise regis nomen fufccpit, & accuircn- tibus ad eum plurimis principibus, & civitatum prasfcais, quibus amor Gallici nominisiniedetat,majorejamanimobelluminftruit. E divcrfo Joannes Bed- fordienfis Gallix Regens in teftamento fratris nominatus, contrafto cum Phi- hppo Burgundo foederc arrtiore, duftaque Anna ipfius fororc, aufpiciis Hen- rici VI. in variis Gallias partibus Carolum aggreditur, & divifis copiis inter fc & Burgundum, miflb'quc in Senoncs Thoma Montacuto Comitc Sarisburienfe duceclariflTimocum acic inftru(fta, novum militum delcftum & pecunias ab Humfredo Gloceftrenfe Anglia? curatore petit. Earn ob caufam Hcnricus Epifcopus Wyntonienfis Anglia? Canccllarius, Joannes Stafford Epifcopus Bathonienfis Thcfaurarius pridem crcati, Richardus Comes Vl^arwiccnfis, Willielmus Alucwyke privati figilli Cvftos, Ludovicus Bourchicr, & Rodul- phus Cromwell Barones ad Synodum a Gloceftrenic milTi lunt, & Wyntonien- fis reliquorum nomine poftquam oratione compofita rerum Galliearum condi- tioncm cxpofuiflct, eos monet & rogat ut aliquam proventuum fuorum partem ad profligandas Caroli rcliqui'as vclfcnt crogare. Turn autem apparuitquanto MenriciV. dcfidcrio omncs tcnercntur, cum poft decimasfrequentiflimssin fuperioribusSynodis Cuti jamdiximus) ahimis lubcntilTimis conceflas, ad pri- ^ 2 Vita Henrici Chichele mum a rege novo pollulatmm hsfitaverint, quod in illo folo omnem GalliaE acquircnCcE Ipem pofitara elTe, illdque fublato nihil porr:)fa;Iicitcr gcri poflc exiftimarent. Poftquam cnim Procuratores Cleri per aliquot dies ea de re delibcralT.nt, GuIiclmusLyndewodeab iis delegatus refpondit, ex afliduis bellorum fumptibus adeo atritas efTe Ecclefiafticorum facultates, ut fibi fami- iifque honcftcalendis parum lufficiant, & bcneficiorum plurimorum cenfu ita imminutos effe, utnon inveniripolTmtSacerdotes, qui eorum Curam fuf- c'ipiant, & demum in omnibus Procuratorum mandatis decimarum conceden- darum potcftatem exprcflTim adimi. Itaque Wyntonienfis Procuratores Cleri in inferiorc Synodus domo adit, eo'fquc orationc prolixa & vehementi obte- ftatur, ut publics inopisfubveniant, aquibus anguftam mandatorum pote- ftatcm idcntidem caufatis cum nihil impetrarc polTct. Synodus ad VII. Kal. 1 42 J. Febr. annilcquentisab Henrico prorogata eft. Eo rurfus accedentibus Wyn- tonienfc&rcliquis proceribus, poftquam ille coram Epifcopis Abbatibus, & Prioribus in fupcriorc Synodo itcrum regis nomine peroraflet, decimaabiis decreta eft, proteftatione adhibita, ne conceflio ilia fibi frandieffet, nifi Procu- ratores Cleri earn ratam efle juberent, quoniamutriulqne Ecclefiafticorum or- dinisin concedendis decimis feperatio hoc exemplo invefta, pofteris dim perniciofa efle poflct. Procuratores autem fententiam priorem mordiciis te- nentes importunis efflagitationibus Wyntonienfis primo, turn Henrici Cantu- arienfis, & reliquorum Epifcoporum pariimcommotifunf. idedque Synodo roox difloluta Henricusnovam indixitpoft duosmenfesadlX. Kal. Maji, ut vift fuffediis aliis Procuratoribus,res ilia faciliiis tranfigeretur. In ea Synodo Procuratores Cleri primo oratorem fummum(quem prolocutorem vulgd appel- lant ) eligere ab Henrico jufTi, defignant Gulielmum Lyndewode, cujus mu- oC. Quonim. neris " ipie in Commentariis fuis meminit. Turn Wyntonienfis Cancellarius, ■a.fnvincumde gathonienfisThelaurarius, Gulielmus Aluewykusfigilli Cuftos, Scropus, & ''""' Cromwellus Barones, aliique e Confilio regis fecretiore Synodum iterum in- grcfli lunt : & Cancellarius orationc ornata, reliqui blanditiis, minis, polli- cirationibusfmgulos prenfentes segre tandem mediamdecimamimpetrarunt. DeincepsRobertus Hoke Lincolnienfis, & Thomas Drayton Cantuarienfis di- OEcefcos presbyteri hxreticae pravitatis infimulati coram Synodo fiftuntur, quod crucis finiulachronon advoluercntur, & quod libros penes fe habercnt, in quibus traderetur, non poflc Sacerdotem in lacro folenni hoftiam in Deum conimutarc ; vitam monafticam & confcflionem clandeftinam auribus Sacerdo- f IS infinuatam Satana? comments efle ^ inter Chriftianos communia omnia efle oporteic •, quae dogmata ad crucem Paulinam pro concione ejerarunt. Acer- rima autem accufatio inftituta eft contra WillielmumRuflell ex ordine Mino- rum, qui apud populum publice prsedicaverat, decimas perfonales a Deo non imperari, quin Chriftianis omnibus fas efle, eas in pios ufus pro arbitrio fuo pauperibuserogare : anxiis &follicitis Ecelefiafticorum animis, quod perti- mefcerenr, ne amiflb ifto obventionum gcnere, ordinis fui opes plurimum im- minucrcntur, fi opinio ilia ad vulgus emanaret. Is autem palinodiam canere ' c Ibggcftu crucis Paulinas a Synodo die ftatuto juflus, cum ante eum diem ex , AngHa fugeret, propofitis edirtis primo contuniax, dcinde in folenni ju:Ucio IbiBreticus.pronunciatur, & illius opinio utriul'que Academiae Oxonienfis &c Cantabw- Jrchicpifto^i CantiiaricKjis. ^ 5 Cantabngicnfis decretis irnpia judicatiir. Quod Oxonicnfcs mox dcmon- ftiant Uteris ad Hcnricum &: Synodum datis, (JUCe i' ctiamuni extant. Cum -n Hu-r Aci.ien aUatumbrcviefTcr, cum Roma; efTc, comirtuntur a Synodo nuncii, quieum uxonJnj^rd-^it. deprchcnfum apud Poruificem poftulaient, quibus efingulisredityum Ecde- cp.io. fiafticorum libris quadrantcm conceflciunt. Llbi caui'a: ejus cognitione Bran^ daf Cardinali Pl.icentino a Pontificc dclegat.i, nifi rcfipilcat ad pcrpctuos car- ceres damnatu- eft, iiiqucpoftea effiatrti;;, in Angliam rcvcrfu?, conrione ad crucem ctiam Divi Pauli habit.i, errori fuo juramento ronccptis verbis pra'fti- torenunciavit. Porro Hcnricus editfloluo Francifcanis omnibus pra'icribif, ut quoticlcunquc apud populum concionarcntur, derimas pcrlbnaics Itgibus divinis I'anftorumqucpatrum inftitutis efTc praeftandas docercnt. Pofthanc J»ynodum tempefvatem graviiTimam ex proccrum difcordii"; hoc anno immiricn- tem Henricus prudenti i i'ua fedauit. Etcnim Henricus Beufort Joannis Du- cisLancaftrenfufilius ex Catharina Swinfurt tcrtia uxore genitus, regis pro- patruu>, gencrisnobilitate&divitiis (quas ex Epilcopatu Wyntonienle cor- raferat) ampIifTimis clatus, Humfredi Ducis Gloceftrcnfis regii Curatoris imperiumsegrc ferens, apertas cum eo fimultatcs primo exerccrc coepit: in- deexaccrbatisutriuiqueanimi?, &plcrili]uc emagnatibus & plebc altcriuri adhsrentibu; , utcrque cum miniftris & latcllitibus armatusincederc, plu- rimique profiigati, & icditiofi Gives eorum excniplo, armis arreptis, omnes civitati^ Londinenfis vicos obirc, corumquc tantus erat numerus , ut civcs uni- verfi daufis oflicinis ab opcribus abftinere, & excubias intcrdiu noduquea- gcrc infingulis urbiscompitis, addepcllcndasi'cditioforum injurias cogeren- tur. Turn Henricus Cantuarienfis, afTumpto Pctro Ducc Conimbricenfi Lu- fitanias regis filio (quiad invifendum regcmcognatum nuper in Angliam ve- ncratj ofties unodie inter sdcsDjcis& EpifcopipcrCivitatcm obequitans, tantum authoritatc&prccibusfuis apud utrumque valuit, ut depofiris armis fcs pro tempore componcrentur. VVyntonienfisautcm odio cum armis non dcpofito, literas mox ad Bedfordienrem in Galliam milPisGloceftrenfem incii- fat, & monct Bcdfordienlem, ut in Angliam propcrarct, fi rcgcm incniumcm &rcgnum tranquillumcnc vcllct, qucd alioijuin inteftiniscxdibus & incen- diis. exarfurummoxiri ncccfTijmcfrct. Is licet in Gallia facliciiTime res gcrc- rct, multis oppidis mnnitis in fidcm acceptis, & magno Gallorum cxcrcitu ad Vcrro'ium jufta acic nuper profligato, acceptis tanien literis paci doiuefticae rcsGailicasinniti ratus, commifT.i muneris llii adminiftratione Thom.'S Beu- champ Comiti Warwicenfi, in Angliam advolat lub initium anni novi, & vo- catisLeyccilrixotdinum regni comittii--,'ie inimiciriis inter fratrem & Epifco- pum cognolcit.Cum utcrque offcnfionum cauiai coram ordinihus propoiiiiiTct, , & ex akcrcationibus animi magis effcrvcftci cnt,exorante Bcdfordicnfc contro- ^'* vcrfts: omncsex compromifTo ad arbitros dclatx ilmt. Primus arbitrorum no- q p„„^j_ Pjrjt. minatu'i eft ** Henricus Cantuaricnils, iccundum cum Thomas Exonienfis ]o- am.Ai.'i^. ff.t, jmncs Norfolcicnfis Duces, Thomas Dunclmcnfis, Philippus Wigornicnfis, Joannes Bathonicnfis Epiicopi, Humfiedus Conies Staflordicnfi>, Willici- mus Alucwykc figilli Cuftos,5£ Rodulph.is Croniv\ cll,qui prafcriptis vcrborum formulis uti inque rccitandis co?,con)un5>i5dcxtcris,injurias mutiias remittcre, & in grati.aircdirc jubcnt : eamquc conoilia-ioncui orJincs fulTragii^ lliis F confinna» :4.:2 7. ^ 4 Fita Henrici Chichele confirmarunt. In eo etiamconventupecunix ad deleftum militum dccretae i'unt: candcmque ob caulam Henricus hoc ipfo tempore XV II. K..I. Miii. Ecclefiafticos ad Synodum Londinenfem cdifto luo vocat: in qua illuc accc- dgntibus Joanne Kempe Eboracenfc Archiepilcopo Canccllario, Waltero Hungcrford Thclaurario regni, & Bed ford ienfisimmenfis iaboribus oratione dilcrta a Canccllario commcndatis, media decimaconcelTa eft. Secundum hax Henricus Wyntonienfis hoc anno in Cardinalium numerum a Martino Pontifice cooptatus, in Galliara cum Bedford icnle anno i'equente profedus, Caleti in majorcilliusCivitatis BafilicadiePurificationis Beatx Virginis galerum & rcIiquainTjgniamagnoparatu induit. Earn ille dignitatem ante ofto annos i\ib Henrico V. fumma ambitione quxfitam a Joanne XXIII. impetraverat, qui eundem Cardinalem, & a latere fuo in Angiiam cum poteftate maxima le- gatum quampriraiim defignaturus crat : veriim Henricus Cantuarienfis ex- ploratohominisfaftu, apud Regcm turn intercept, Uteris ad eum in Gallia turn agcntem graviter & modefte fcriptis, in quibus legatorum Pontificiorum poteftatcmdcregiadignitatc, Icgibuspatriis, fiiEcclefiaE Anglicans priviie- giisderogare demonftrat. Earumque literarum, qux ipfius Henrici manu exaratae adhuc conlpiciuntur, exemplar hic fubjecimus. S£)ueteyn )Lo?D a0 youc Ijumblc |5?ca anU fttbout 55el)Ci man, KlrecomttianD me to your l^ignefsf , Dcateing mx= moiz to Ijeare anDbnotne ctrom gracious? fpeeU, ^cle of boDp anl) of foule, alfo mp %mv^ i'tiui: b?etlj?en anti all yout royall Ijoac. 3inDaSl)ettlpa)E(3can, oz mav ttjanbe 3lilmigt)tv <©oD anD JLoiD ot all ftrengtljsi anU l}OltC!S tljat fo gracioufly bat^ con= tituieb '\0 niygty t)ont upon you fyt^en tlje iinie of vout bcgin= nmg l)eDtrtoix)arD into your moft toojOjip, yout ^Leigc nicnyief molt lirttly glalineirr, anD abating of tbe bv P?tbe of your ene= imfS, 3inbbefeclj ©ob botb bay anb mgbt tout) all your fab= gttt$ botb fpirituel anb ttmporclfo continue \)i$ by (I5?ace upon you anb yotorc tbat tbe moto come to tljc effect of your by labor, |)($S( of botl) your rcgmejEf after your Ijertly bffue0. (Kmciousf 3Lo?b Ufeeit toremembcr you tbat be your mood tooztlnc letter £5 ta)?itten at your toiwnc of Caen rrb bay of S^e pte mber r ou cbar^- gebme, tbatbetbtabysf of my Jioibyour b?otl)fr of JSebfojib, nnbofyourChaunceler (bolbebao?beygnrb tbat all maner of mar of your fubgct^ boat aHaat o? conbicion tbat tbei toere Ojoulb abayndetter of \))?ytes! o? purfuit maUing to tbe ^ope nftfr bis election, till tbe time tbat be babebo2itcn to you, anH ye again to bim, a^ it batb be acuftumeb of tjonrSe of your ionb, jFoitbebi3bicbcau[eneitber3!,no2 nonobir man asi fc2= fwtha^itmspbeKno^xie, W^ rit.bDT'itcn no? fent, nenoiebc Jrchiepifcopi Cantiidrmijis. ^^ Ijatl) of paffagc to tlje Cototce, laotw it fo be t^at manp \tt\) u iLonDcn to puifac to mp tozD your bzottjcr, rout Ci)auuc€lfr> ant) yout CDounfeil fo? to babe lebc anb Icttcts! of pailagc. Q?iUtfo?e S)obezam tozb rap lo?b your hm¥x. cl)at;gcl) me U)?it£ to yoU) anb m a0 mtcbe a^ your letter fozfetb ina0 Ditect tome, tountc, luixjattDifetecCbolgoucrneujS bcraCter, to? i£ ye babe tirteybeb our bolv fabc t;5 letters, o? bazuten to bim it \% buhiiobocn to u$ bnto tbifi! tune, JLiUe it tbecfoje, gracious; }lo?b, to bo?itc to my lojtb your biotljer in boat maucr boiie t^ijs inatier fcbal be goucrncb bcrrafter. jro?tbttmo?egcaciouS)Loj5D> of trotot^ ttjat J am bountj to you be my Ugeaunfe, anb alfo to quite nie to '©ob, tbe cbirtb of your lonb, of tbe boicb c!5ob anb, ye gracious ?Lo?b, baue luaUeD me goucrnoj, boboctb to open to you tints' matter tbat fuyrtb, of tbebobitbi b'i«^^)f«^^ pitbily, butnobo it 12! moze optnb, anb m fucbboiietljatcrebence Qjolbbce yibe tobyreafon, tbat 10 to feynctbat mybzotber of llclinrtjcffcrOjclb be mabeb a Carbi- nal,if ye booulbgiue your afent tberto anb tljat X^z t^olb baue Ijisi ^SiQjopucb m comcnb fo? ternie of W life, anb t!)erto babe s. aat,anb fent to you? rename of ^njlanb as; a legat a latere.to tbe toicb manier of legacie non batb bcacuftuineb to be naiiicb but Catbinaljs, anb tbat legacie alfo to ocupie tbo?gb all your obey= faunce> anb all t^e time of l)i$ life. S>ouereyn }io?b anb moft Ci)tiftien|&?iuce. cubat inttanfe fcballbe maabto your^ig= nede fo? tbis! matter, 1] boot not, but bleffyb be aimigbty ^SoU unbir your bocrtbic p?otecclon, your Cbtrcb of ^nglanb is at t\)\% bay, I bare bolbiy fay, tlje mooa i^^onorable Cbircbe Cl)?i= Oien as bocel a0 beiun fcruife, as \)miS\. Mwiwq, tberof, gouerufU after flrcu labors, anb boly con'ttitutions tbatbemaao ofb^'iw tDitboboten any grct c]co?bitaiinfc0, 0? any tbing tbat migt tome to by sulaunbre of your fo?feib Cbircb 0? of your loiib, anU if anv trcfpafes of mannys f velte f alletb \i3C may be cozcctib anb pmuCbeb by tbe OzbinacieS tljere as tbe caas falletb. 23ut boat Cbat tbis oftis of legacie to be ocupieb m tbe fo?me afo?feib, anU fuicbcomenbisof i5i(bop?icbeS not bfeb in yoiir boly 3iunfetre;5 time here afo?e< boolb cttenb to 0? genbie aiTcincs tbe goob go= bcrnanfcofyour fubgets, in your by boilbom^ltviftto^^obyc toiilconfiber. 3Knb foiafmicb as ye fcbal be enforimb bobat tbe office offuycbmamcc ot legacie cvtenDitb to, anb apply your Cleruysl?auenotmimube,fo? itljatb Qj:.bcbefeyn. anb^abe ^ 6 Ktta Henrici Ch'tchele not alle Ijete boob^sf ixiitl) ijcm plcynlv to enfoime poii in t^ijaf time of iour gttte labo?, 3 fcno you a fcro^xie soutcn toitl) tnne H)i)3 lettt? comeyning ttjat ijS erprcaeD in t\)z l&opi0 latxic, anH fully concluDyD bt JDocto20. 3iiiD oucr tijat tol)at tjc may t)auc in fpccial oE t^e ^BopijS grace no man toot, fo? it ftonD m l)i?( txiille toDifpofe a;S Ijjm gooD lit^etlj. 3lnD bemfpection of lato^anU cromciesftx)a0t^ercnebetno]Legat a lattte fent into tiolonti anD fpetially in to your re ngme ot ^nglanD ttit^otote gtcteanl» notable caufe. 3inb tljct ttHjan tt)ci came after t^et ijaU Done Ijec legacieabiDen butlytu! tovle? notouet a yer? anD Cumme a quarter, oitumonftDesf, as( tlje neDes reqiuryD. Mti yit oijct ttjat tje toajs tretyt) toit^, 02 l)e cam into ttje lonU toljon 6e fcljolD l)aue ejcercife of ^is potoer? anD ^oto myctje fctjOlD be put m e]ce= cucion. 3ln abcnture after Ije t)aD be rcfeyueD l)e tobo*^ ^aii^ tCeD it to largely to greet cppiellion of your peple. Mlljercfo^e moollCriftien id?inte anD S)oucceyn)Lo?D,as! your tretoe|&?eeft, ijo^om It t}ate lyUeD you to fette in fo l)y atlaat, tl)e toycl) twittj otote yonr gracious XLo^DOjip, anD ruppo?tation 31 fenoto my felf uifufficienttoocupie. befectcyou in tbemooft bumble bay fctbat 31 can Debife 0? ttjenfee tljat ye boile tbisf ifiatier tabc tenDirly at l)frte,anDfeetbeifaatoftlje(tbitct)ebe ineynceniD anD fufley= niD,fo tt)at euetitlj of t^c Sl^uufters? tberoffebolDljcm content toit^ bet otone part : for trebly \)t tljat batl) leeft Ijatb inobo to teuene fo?e : 3inD t^at your pooze pepnl be not pyleD, no? opp?£f= fvDboitbliiberfeeractionsf anD bnamftumeD, tl)o?g^ toycbtber fc^olD be t^e more fcbleto refrefclje you otnre liege iLo?D in time ofneDe anD boljan itlyljetl) you to clepe upon ^tm, anD aU plecjai anD i3blaunD?e cefe in your Cl)irc!)e. Cotxjc^inge obo?e ijply f aDir ttje i^opis? 3lmbafiat lijat late cam in to your lonD, 3! tootboelmyKLojD yourb?otberiB?ytetl)to youpIeynly,anDalfoofoDirgouernanceofyou? ionD tbe toyctj blefleDbedpoDflonDingooDquiet pee;£i anD refte boit^otote an? grete ryotig ot Debat! s anD all your tretoe peple bane bf t bftyjS opuntoberegooDtyDinge0 of you anD coHtinueIyp?ay fo?you? pjiorperueanDalyoboryjJ, tbe toycl) 21lmigbty<£^oD graunte fog. 5i0 meuy aimen, to?yten at JLambyt^ bt Day of n.i6.m Ar- ftimonio, ipfum vitse I'peculum, morum lucernam, populo clcrc)quc cariflTi- ^ "*' mum, candelabrum aureum in tempIoEcclclix Anglicanx- conditntum appcl- lantes, Pontificcm obtcftantur, ne prarlulis optimi famam privatis obtrecta- torumdetationibusapud Ic fuggillari patiatur: eande'mque ob cauiam turn ctiam in conventu Ordinum VVeftmonafterii univerfi Civitatiim & oppidorum u i^otul. rurli- dclegati in inferiore concilio, libeilofuppliceregi porrei!.lo abcopetunt, ut 4)arrf«.6. //.6.- quamprjmum legatum Romam mitteret, ei inmandatisdarer, ut Archiepil- copum Cantuaricnfcm apud Pontificem excuiaret, cujus odium illc fibicon- ciliaverat, qiicd immenfe Curia; Romans pcteftati obniterctur. ^flquifTi- mumfanecrat, eum publiceab omnibus dcfendi, qui pro publicis omnium commodis, ^alTerenda regni dignitatc Pontificis iram pariim reformidaret. Wyntonienfi autcm prater Cardinalis titulum Legati etiam in Angliam, potcilas a Pontincc data eft, & mandata ampiifTima (fiicultates vulgo vocant) qux illctanta avaritia deincepsexcrcuit, ut congeftis opibus immcnfis Cardi- nalis opulentusab omnibus diccrctur. Ea cum in Angliam Icqucnti anno re- j,.-,o verfus coram Gloceftrcnfc regis tutore ut, SimuItisEpifcopis, proceribuique promulgaret, ^ Richardus Caudray Procurator regis nomine a Gloceilrenfc .. .*„ r • citenlque conliiiariis conftitutus publicc, conceptis verbis proteftatus eft, ;„ MM)rolog, nullum Pontificis legatum regis inji.fTu Angliam ingredi pofTe, fingulari rcgum [ub.h. 50. noftrorum privilcgio, qui eo Jure ab omni hominum memoria ufifucrint: Proindc fi quid a Cardinale Wyntonienfc pro legati munere fecus geftum fue- rir, fe nomine Regis intcrcedere, eique poteftatemomnem abrogare. Turn Wyntonicnfis Gloceftrcnfcra, &univcrlum aftantiumcoetumconteftatus pa- lam proniidt, fe injiiflu regis munere illo non ufurum, neque ineofaiturum aliquid, quod regis regnive juribus, immunitatihu?, privilegiifuc prajudi- carCjautdcrogarcpofTet. * Cum vero Cardinalis & legati infignia jam acci- * F.odem jure femper iifi funt Galliae reges, quorum IniufTu Legatis Pontificum nunquam licuitGalliaoikngredi, aut maii.lata rronnilsare. Sicuti dariflimus Advocanis Regius .-c x L.Sfrviniux Luilovicus Servinus coram Senatu PanfieniiTuronibus tiimledtnte demonrtrabar, cum flijdour.f^ii:^. ann. MDLXXXX. Cardinalis Cajvtanus ad Henricum Illl. CjaUi.it Regem Legates mitt.rctur. perer,. 58 Vtta Hcnrici Chkhcle peret, Cancellarii Anglix munus cjerare ei necefTe fuit, id quod anno fupe- riore in publicis rcgni comittiis Weftmonafterii praftitit, & fecretioribus con- filiis regis ciinteidicendumcratjcuitamcn illudlingulaiibcncficioinduitumcft ob generis nobiliratem, & conl'anguinitatcm, qua Rcgcm attingcbar, irt conliliis regis adhiberi & interefiTc pofTcr, nili caula aliqua inter Rcgem & PontiScem agitaretur, turn enim cxprcfTim amovenduscrat, camque cautio- yjcr.FarHim. nem inter lecretorum aflainfmuandam cflc i'olenniordinunv dccreto ar.nole- e»e.^.H,6. quentc i'ancitum eft. Pontificera autem illud piarcrtim impulit ad defignan- dum Cardinalem Wyntonienfem, ut ejus opera uteretiir in bcllo, quodad- ver'us Bov-mos nioliebatur, qui Wyclcvi doiHirina imbuti, monachorumccKno- biis, Divorumque ftatuis abolitis, & antiquatis tore omnibus Romans Ec- clefiaj ceremoniis, ab imperioPontificisapertcdeiciuerant. Eumigitur hel- lo Boemico praeficit, & legatum in Hungaria, Bocmia, & Germania uni- verfa conftituitcummandatislonge amplioribus, in quibus ci indultum elt, ut ftupri virginum monialium, matrimonii m quarto confanguinitatis gradu ■contradi aetatis eorum,qui ad ("acros ordines & Sacerdotia promovendi eranr, interdiAionum a fiicris, alio'rumqueplurimonim, quje a Canonicis inftitutis aliena erant, gratiam faceret •,additunique, ut in hujus belli ufum ob omnibus Ecclefiafticis apud nos decimam exigeret. Hanc ob cauiam Henricus turn re- icripto Pontificis, turn Uteris regiis interpcliatus, ut dc pecuniis ad bellum Gallicumconferendisageretur, Synodum,inchoavitLondini III. Non. Julii. in qua, poftulantibus iterum Eboracenfe Cancellario, & Waltero Hunger- ford Thefaurario Angliae, regi in primoconventu media decima, & proroga- tadeinceps Synodo, primoobcaloresaeftivos adDivi Martini diem Novem- 1429, biis lequentis, pofteaque ad IIII. Kal. Nov. anni fequentis, leiquidecima concelTa eft, perorante iterum Eboracenfe,qui cum Duce Norfolcienfe, War- wicenfe, Staffordienfe, & SarisburienfeComitibus,Cromwclloetiam Tipof- to, & Hungerfordo Baronibus a rcge ad Synodum miffus eft. Supplicationes porro lolennes pro vi(floria Bedfordienfis dccretas font, qui rebus profpere i'uccedentibus, Aurclianum urbcm celeberrimam ad Ligerim pofitam jam ob- fidebat. Qux conceffiones decimarum ita propenfe a Synodo h^x, compen- 28. W.<5. CI. fata? i'unt^ lege legata in conventuordinum, qui hoc ipib tempore Wcftmo- nafterii agebatur, quacavebatur, ne Ecclefiaftici, aut eorum Terui, dum Sy- nodo intcrfmt, auteo proficilcantur, in jusvocari pofiint, eodemprivilegio, quo fruuntur milites,& Civitatum delcgati, cum ad publica regni comitia vo- tati tunt. Veriim Conzo Zuolanus nuncius Pontificus Pontificis caufam in Sy- nodum Ixpe veniens fruftra egit. Cum cnim orationc acri & prolixa fubfidi- um adverCus Bocmos confcqui non potuifTct, litcras poftca a Pontifice fcriptas in Synodum attulit, quibus dcnunciat I'ercgno Anglise decimam ad fuftinen- dam belli Bocmici molem imperafse. Quod univerlbrum offcnfionem ita con- citabat, ut decimam ncgarcnt. Illud tantum importunisPontificis poftuFatis datura eft, ut exfingulismarcis OiTtodcnaxii pro beneficiorum ccnfuroiucren- tur^ additaconditione, fi concelTio ilia regias dignitati, aut patriis Icgibus traudi non cffct. Tum coram Synodo fiftuntur plurimi, quibus h3?retic£e pra- vitatis crimen inrentatum eft : Joannes Jourdeiay, Joannes Gallc, Robertus Heggiey, Rodulphus Mungyn, Thomas Garenter, facris ordinibus initiati, quod Jixhiepifcopi Cantumenfis. :59 quod dc folenni altaris flicro, de imaginum adorationibus, dc pcicgi inatio- nibus religionis ergo, de cultu lani^orum, perpcram fentircnt i qu d afTc- rercnt Papam cITe Antichriftum, non Dei vicarium j divina oracula in facris literis foils, non in Legend is, autvitispatrumcontinere-, & quod multos Jo- annis Widcui libros alidiquc de rebus liicris vulgari idiomate Icriptos penes fc clam habercnt : qiix omnia corum aliqui in Synodoejerarunr, reliqui.ad car- ceres damnati iunt. Poft eos Joanna Dcrtford fsemina dc iilclem dogmatibus coram Synodo interrogata, rcl'ponfione incerta crimen diluit, alTcrcns fe fym- bolum & decalogum tantumdidicilTe, nee aufam cfTe arcana Ecclcfia: my fteria attingere, idcoque VicarioEpilcopi Wyntonicnfis erudienda traditur. Ju- dicibusetiamordinariis omnibus inipcratum, utaccrrime inquirerent in cos, qui ab Ecclcfia Romana dilTcnticbant, quorum numcrus indies augcbatur, cos- que compofitis ad invidiam nominibus Wideviftas & Lollardos appellabanr, deiegatis Willielmo Lyndewodc officiale, Thoma Brono Canccllario Cantu- arienfc, aliifque juris utriulque conluitis, qui iilius inquifitionis Ibrmam prse- fcriberenr. Vcrura Martinus Pontifex inique fcrre clavium luarum potefta- tera quotidic apud nos imminui, decima a Synodo adverfus Bocmos non ero- gata, & accedcntibus injuriis recentibus, quibusfe ixfumqucrebatur. Cum cnim ante aliquot annos ad Archiepiicopi Eboracenfis dcfundi fcdcm refcripto fno per provifioncm tranftulifTct Richardum Flemmyng Epifcopum Lincolnien- I'em, Decanus & Capitulum Eboracenfe ei Ecclefiam luam ingrcfTuro reftitc- runt j idcoque Richardum ad Ecclefiam Lincoinienfem contrario refcripto iterum trantferre coa^us eft. Et anno proximo Joannes Opizanus Pontificis nuncius munerefuo in corradendis fifci Romani pccuniis contra leges regias ufus, in carccrcm conjccfluseft ; qua de re Pontifex cum Bedfordicnfc per li- tcras vehementer expoftulabat. Haec omnia ad animum fuum revocaffct, nifi gravioribuscurismoxoccupatusfuifTet, quas ei Concilium Bafiiccnfc jam in- dicendum faccnTcbat. Aduenerat enim tcmpus Concilio Bafilecnfi pr.rftitu- tum, feptimo jamannoa fine fupcriorisConciliiexcurrentc^ qux ratio Hen- ricum impulitad novamSynodum Londini XI. Kal. Martii incunte anno no- vo habendam, in qua dclc£>i« quibufdam legatis Bafileam profefturis ex fingu- ^"l-'^' lis redituumlibris duo denarii ab Ecclefiafticis conccfli funr ^ iilqueprxtcrca in mandatis datum eft, ut Ecclcfiae Anglicanx^ nomine petant niodum ftatui difpenfationibus, per quas quotidie indulgebatur aliis, utduo bcncficia, dig- nitate'fque confcqucrcntur, aliis, ut impuneii bcneficiis abcfTe pofTent, alii?, ut puberes vix-fa£)i ad fumma Ecclefix muncra admitterentur, & ne ficrenc Ecdcfinrum unioncs, nifi cxnobia infra parothicEterminos conflituta elTcnt. Rcgi ctiam intcgra decima conccfTa eft, i'u.idcnte Joanne Kcmpc Arcliicpifco- po Eboracenfe Anglia: Canccllario qui multis verbis ornate demonftrat, obfi- dioncm Aurclianenfcm, niortuo MonracutoComitc Sari^buricnfc duce cclc- bcrrimo, folutamenc, Trccas, Bellovacos, Rlicnios, ali.\fquccivitatesmul- tas ad Carolum defecifTc, multos tnoftrisconimifTo ad Patanim pralio Hupcr cccidifle, & Gallos univerfos Caroli fidcm mox fecuturos, niii pccunia; ex Anglia fuppeditentur: cam ob caufam ipfum cum picrifquec Concilio regis fecrctiorc ad Synoaum mifT.mi effe. Illud prxterea ad publicam utilitatcm Aatutum a Synodo eft, ut inftitorcs mcrces fuas ad pondus juftum vendere tc- ncrcDtur, , 40 yttd Hcnrki Chlchcle ncicntur, prohibito pondcre quodam falhui, quoJ cmptorcs dccipcre folc- bat, lancit;rquecxeciationibus in omnes, qui co dcinccps utcrcntur. Con- cilium autcmBalilcenfc, quamvis Martinub Pontii'cx argrc indicerct, vcritus aFr Guicciird- ^^ ^'"^ ^ moium luoium cenliiia agcrctur,Cob quain caul'am ' Pontificcs ctiam Jib.'g.iS. ratil. inl"cquentc> a Synodis oecumenicis dcinccpb abhorruciunt) quia tamcn dccrc- ^ou.ltb.2. tisluis, & patiuraluifragiis Conrtantia-prinr, & poftca Papiar, Bafilca Sy- nodi hoc tempore iiabciidx locus ccfignatus crat, ncprasvaricator publico Chriftianoruui omnium judicio habciccur Julianum Cxl'arinum S, Angcli Cardinalcm legatum conftituit, utConcilio luo nomine praeeflct. Erat is co tempore apud Bocmos bcllo advcri'us HufTita?, poft rcvocatum nuper ab co nvjncrc Cardinalcm W'ynconicnlem, a Pontifice prsfeQus. Priulquam vero 1431. Bafileam proficifcerctur, principio alterius anni, Martino Romce mortuo, Gabriel Condelmarius, qucm a Gregorio XU. inter Cardinales Lucsrela- tum fuilTc iuperiub diximus, V. Non. Mart, luffciftus, & mutato nomine Eugcnius nil. diQus eft. A quo accepta dcnu.i Icgati poteftatc, Bafileam conccdens Concilium ineunte Deccmbri inchoavit. In ea de Romano Pontificc -J.? 2. accerrim; deccrtatum eft: nam XV. Kal. Mart, decreverunt, Concilium _! ^ ' ftatim a Chrifto habere poteftatem, cui Pontifex RomanusfubefTe debeat^ ^' Concilium a Pontifice nee transferri, nee prorogari poflc •^ Pontificis eligendi ^'Jf-A' jus penes Concilium efle, fi is tempore Concilii moriatur, fupremum Ecclefis imperium Conciliodari, nonPontifici^ ideoque ipfi jurcluo ufi, Alt'onlum Divi Euftachii Cardinalcm civitati Avenionenfi praficiunt, & Eugenio intcr- dicunt, nc ante fiiiem Concilii novos Cardinalcs cooptaret. Eugenius his de- cretis coramotus, Concilium Bafilea Bononiam edido fuo transfert, quam tranflationem patres Bafikenfes contrario edido relcindunt , & Henricum Cantuarieniemliterisutrinque datishinc Bafileam, indc Bononiam cvocant. Henricus igitur Synodo Londini indicia XVll. Kal. Oftob. Epifcopos & Pralatosconfulit, qnid in hoc Concilii Pontificifque diffidioftatuendum fit, £i univeifis placuit legates alios Bafileam ad patres, alios ad Eugenium pro controvcrfiis utrinque componendis mittendos cfTc, decreto uno denario ex fingulis proventum Ecclcfiafticorum libris praeter duos denarios, qui in fupe- riorc Synodo concedebantur. Regi etiammediam decimam tandem foncelle- runt, quam abiis Joannes Stafford Epiicopus Bathonienfis Anglix Cancellari- us oratione diferta regis nomine podulavit, cum quo ctiam Guliclmus Lynde- wodcprivati figilliCuftos nuper creatus ad Synodum venit. Is inter prima- rioicjus firculi virosobcruditioncm & prudentiam fingularem habebatur, & Henrico Archicp. valde charus, quieum e Cancellario Sarisburienfe Canccl- larium primo Cantuarienfcm, dein Curia; Cantuaricnfis officialem condituit, &Sacerdotiis aliquot opimis donavif. abeodemetiam regibuscommendatus, ab Henrico V. legatus priroo ad Hifpanum, dcinccps ad Lufitanum mifTus, jam fub Henrico VI. privati figilh Cuftos, & mox Epifcopus Menevcnfis h(\\\s h fo. Bil-c. di' qft ; editifque praeter alia •" opera, quae jam dcfiderantur, in Conftitutiones Jcrifwr. Ar.^u ^nglice cruJitis commentariis, magnam apud pofteros nominis fui famam com- '"'' ^' paravit. Quod opus Henrico nollro infcripfit, '^quem etiamob infignem juris .clnepijt tic. ufriufquc icientiam, juris lucernam appellavit. Turn inferiorisSynodi pri- lati coram Epiicopis conquefti iunt, Vicarios generales Epifcoporum, Com- mi^arios. Jrchiepifcopi Cantuarieujis. 41 milFarios, & officiales eHe plerumque juris utriufque impcriros, &: nullum in Acadcmiis graduni confecutos, ideoque fancitum, ne quis etribunalibus Ecclefiafticis jus diccret, nifi quigradu aliquo Academico in ea fcicntia infig- nitus eflet. Ita ab ca Synodo omnes difcefTeriint. In hac autem Synodo coni- memoravimusjoannem Stafford Epifcopum Bathonicni'cm Anglis Cancellari- um Joanni Kempe Eboracenfi Archicpifcopo lliffcdum, qui inCardinalium Collegium nuper allc(n:us Cardinalis tituloDivi Balbincediitus, Cancellarii infigniadcpofuerat. IntereumCardinalem jam crcatum & HcnricumCantua- rienl'em acerrima de dignitate controverfia mox exorta eft. Nam in convcn- tu ordinum Weftmonafterii brevi poftea indirto, Eboracenfis pro Cardinalis graduprimam fedemprcECantuarienic vendicabar, quam ifte contra pro an- tiqua fedis iua: prxrogativa fibi merito aflercbat. Hujus caulk cognitionc ad Pontificem per mutuas contentiones dcvoluta, Hcnricus per literas cauiam fuam defendit, & Antoniumde CapharelliiProcuratorcm I'uum in foro Ro- mano conftituit, qui Hcnrici nomine propoluit, cum in tciuitorio fuo vcrla- ri, in quo ipfum omnibus pra:efrexquum Ik, edivcrlb in Eboraccnfc nullum gradusCardinalitii infra Provinciam Cantuarienfem habcndam effe rationcm -, qui a latere Pontificis jam fcmotus privctur corum radiorum iplendore, qui- busaPontificispracicntia illuftretur i cumetiam Epilcopus ''dum fit in alte^ AMadcJiv rius Epilcopi diocccfi, pro private, non pro Epilcopo habeatur. Eugenius r..^-d^forxoKtp autem liidem fuam & afcriptos fratres tucndi ftudio in Eboracenfis partes pro- penfior, Henrico refcribit, Cardinalcsprimuma Pontifice gradumin Ecclefia obtinerc', eos nimirumeflfeauguftos illos Sarerdotes, quos Moles XVII. ca- pite Deuteronomii denotaverit, fuilTe poftea ii D. Pctro inftituto?, pro membris corporis ipfius Pontificis habendos cfTc, iifque tanquam Cardinibus, Ecdefiam univerfnni inniti. Proindc cum ex fingularium Ecclefiarum moribus & inftitutis invaluerit, ut in eadem Provincia presbytcrdiaconum, ilium Epif- copus, hunc Archicpifcopusantccedat, multomagis EccIefiscecumenicGe le- ges ubiquc obfcruandas cfTc, utCardinalibus omnes pofthabcantur, quia ut illi fuisProvinciisfingulipralunt, ita hi EcclcfiseoEcumcnicar a Pontifice prx- ficiuntur.* Dcmum Hcnricum hortatur, &rogat, utEcdefix Romans con- i'uetudini acquielccns, Cardinalibiis fafccs fuhmittat, cique porro & fedi Cantuaricnfi omnia patris amantifTimi officia prolixc pollicctur. Hoc rcfcrip- tum integrum Cardinalis Jacobatius' libro fuo poftea inferuit, qucmdeCon- cli!>-\.itCtit- ciliisedidit, cumdcCardinalium fifPatriarcharumgradibusdilTererct. Quod *■''•""• 12. pofterisfidemfacit, Hcnricum ftrenuc propugnalTe Ecdefias Anglicans dig- nitatem contra Pontificem Romanum, cujus etiam otfenfioncm ipfum incur- riflc pro aftcrenda regia majeftate fupcrius diximus. Veriim Eugcnii & Concilii Bafileenfis controvcrlise alterius Synodi anno i'equente occafioncm prsbucrunt. Poftquam cnim Eugenius Concilium Bafilea Bononiam tran- 1433,' ftuliflct, & a patribus Bafilccnfibus de rcuncando dccrcto ibo fruftra interpel- atusedet, illi cum Concilioacquiefcere, ^jBafileam ante diem fexagcfimum proficifci cdi^o fuo jubenr, quod fi non prsftct, aOuros fc in cum, ut in con- tumaccm, &i Pontificatum ei abrogaturosdenunciant. Idcirco Hcnricus in Synodo Loadincnfi VII. Id. Novemb. inchoata, Proruratores Cleri & uni- vcrfosinfcrioris Synodi pra;Iatos dclibcrarc& ftatucre iudit, an Pontifici pro ^ arbitrio 42 Fit a Henrki Chkhele aibitrio fuo Synodum oecumenicam diffolvere fas efler, & fi Bafilcenfcs patrcs, dcturbato Eugcnio, alium lubftituercnt, huic, an illi obtempcrandum efTct ? Ad quae poftulata Thomas Bekyngton oiVicialis Curis Cantuarienfis poft ali- quot dies corum nomine relpondit, Concilium I'olo Pontificis iuffb diflblui poflb, fiab Eugeniifide nonefTedircedcndum, quamvis Bafilcs alter Ponti- fex creaictur. Quam ctiam lententiam Epilcopi omnes in luperLorc Synodo i'ecuti I'unt. Apud nos enim a patribus Bafileenfibus alienari jampridcm ccpc- rant plurimorum voiuntates ex illius Synodidecreto, quod antiquata conlue-. tudincdccernendiperluffragianationum, ad arbitria quorundam delegato- rum omnia rcvocabat ; & propterca legati noftii, qui Bafiicx jam erant,. Thomas Epifcopus Wigornienfis, Willielmus Prior Ecdefix Norwicenfis,. Thomas Bronus Decanus Sarisburicnfis, Petrus Patrich Ecclefix Lincolnienfis Cancellarius, Robertus Borton Lincoinicnfis Praeccntor, Joannes Sarisbury iacrarumliterarumProfeflbr, Joannes Symondisborough in decrctis licentia- tus, abcoprovocarunt ; idcmque domi hoc iplb tempore prasftititGulielmus Lyndcwode regis procurator, appellationis formula conceptis verbis rccitata,. in qua dc dccreti vitio protcftatus eft, quod iftc decernendi modus turn regi, turn Ecclefiaflicorum, ordinumque regni privilegiis in pofterum fraudi cfTe poiTet. Inde dedccernendo ampliore Lcgatorum numero cum Synodo cgit Henricus, quod e legatisfuperioribus aliquot Bafilece fatis ccflerant. Ergo delccti funtoaoDoLtoresThcologis, & Juris utriufque Bafileam tranfmit- tcndi, addita conditione, uta patribus fine novi alicujus jurisjurandi formula admittantur. In Gallia jam res noftra; indies inclinabant, deficientibus civi- tatibus primariis ad Carolum , Rhemis pridem iplendido apparatu in- auguratum, ideoqueBedfordienfi, quinuperin Angliamvenerat, &Gloceft- renfi fratribus c rep. vifum eft novum csercitum confcribere, & pro pecuniis exorandis Joannes StafTordus Bathonicnfis Cancellarius Anglic , Comites VVarwiccnfis & Sarisburicnfis, Cromwellus Thefaurarius, Scropus, & Tip- toftus Barones ad banc Synodum miffi funt. Ibi Cancellarius oratione elcganti demonftrat afflitftam rerum Gallicarum conditionem, Stserarii publici angufti- as, tumuniverfosobteftatur, utregi&reip. fubveniant. Illiprimipalamre- cufant , obtendentes cxhauftas efle Ecclcfiafticorumopesaniduisinufusbel- licos pecuntarum crogationibus, rapinis provii'orum familiar regis, fiz iniquis- ad tribunalia regia cvocationibus : Sed accedentes fubinde alii proccrcs. Gomes Huntingclonenfis, Hungerfordus, Audeleius, & Cornwallius Baro- nes, & rcpetitisrationibus fuperioribus, cnumeratifque porro immmenfis re- gum noftrorum in Ecclefiam beneficiis, tandem decimse dodrantem impetra- runt. Gravitcr enim turn temporis Ecdefiaftici de JudicuraRegiorum, & juris municipals profeflorum injuriisquerebantur,quod Sacerdotes ad eorum tribunalia contra jus &fasraperentur, quod Judicium Ecdefiafticorum pote- ftas iniquis corum prohibitionibus cohiberctur, & prifertim quod gravilTiman^ Icgis RichardiH, contra provilbres edita: Cinftionem intcrpretationc vetcra- toria dctorqucrent in cos, quide iis caufis in foro Ecclefiaftico cognoicerent, quas ipfi fui juris cfTeconrendercnt. QuxraufaHenricum compulitadaliam Synodum poft annum indicendam Londini Non. Oftob in qua oratione vehc- H3-4t- j-,-ienji tcftatur, quam ibllicitus fit, ae quid d.etrimenti Ecclcfia Anglicana fub adminiftra- Jrchiepifcopi CaiitUitriaiJls. 45 adminiftratioue fua capiat, fiiut ad dignitatem antiquamrcvocataabinjufla illius juris intcrpretumtyrannide vindicetur, omnclquc in commune conliilc- rejubct, quaratione dc propuIIaiKlis hifcccalamitatibus abordinc ibo pio- Ipici poflct. Vcrum coorta in civitate peftilcntia a Synodo mox diniilfi (unt: Tantiim Fridefwidas Acadcmia.' Oxonienfis Divx- Tutclari dies I'o- lennis dcccrnitur ; & Chriftianorum conlbrtio iis interdicitur, qui dc Ecdc- fiacprivilcgiis & junsdi£tionederog.ucnt. Ab hoc tcmpoie provincia? iua: adminiftrationidiligcntcr incubuit, nulla per ties annos Synodo indi£ia do- nee anarii regii inopia ad luftincndos belli Gallici fumptus Ecclefiafticorum fubfidio indigcret. Burgundionis enim ad Galium dcfedio, & Bcdfordien fis mors vehcmcnter res noftras afFiixerunt, qux in annum Icquentcm incidc- runt. Siquidcmintcrvcntu Eugenii, & Concilii Bafilcer.fis, in urbe Atrc- batumconvenerunt turn tempoiis oratorcsadpaccmineundamaregcnoftro, a Carole, & a Burgundione mifTi, iibi noftris & Gallis ob inmiodicas conditio onesutrinque poftulatis d*iffidcntibus, Burgundi tandem cum iisconcihuti funti & mox Bedfordienfis Gallia; Prorex morbo extindus eft ; cujus mor- tem ingens rerum mutatio brevi eft fecuta. Nam Pariiicnlcs confpiratione 1436. clam fafta, noftros anno iequente civitate ejiciunt, eorumquc cxcmplo com- mota: civitatcs plurima;, & Gallorum populus fere univcrfus Carolo quafi fa- toquodam ultro fedediderunt. Igitiuad coniervandasGallix reliquiasGIo- ceftrenfiscumcxercitumaximo &in(lru(flifl'imanauiumcIa(reCaletumtrajicit, quod eo tempore a Burgundo oppugnabatur, & ad novum militum dclc£lum habendum rex Uteris fuis Cantuarienfcni interpellat, ut cum fuis de pecuniis dcccrnendis agat. Ille autcm a Provincia; fua; Epiicopis & praelatis ad Syno- dum Londincnfemvocattsprid. Kal. Majiintcgram dccimam facile obtinuit, _ quod fummo Gallic recuperandsc defiderio omnes afficerentur. Infcderat '^i-^T- jam diu Hcnrici animo propofitum conftituendi infignc aliquod EcclefiT, reli- gioni, bonis Uteris, nominiquefuo monumentum in Academia Oxonicnfe, quampius alumnus ornatifTimam clTc cupiebat. Etenim cxhauftistam publi- cis, quam privatis fere omnium facultatibus ex belli Gallici diuturnitatc, tan- , ta erat tum temporis Academia: illius vaftitas & folitudo, utaula: & hoi'pitia pleraqueolim ftudiofis refertifTima inquilinis carerent, & ex multis Acadc- micorum millibus, qua: eo dim convolavcrant , ne unus lupercflct , quod * ipfi Uteris ad Henricum & patrcs in Synodo convocatos niillisgravitcr, jam f^^w X;^^ deplorabant. lit igiturUtcrasinopiapublicaafBidasmunificentia ilia iuble- oxo)i.-i2^-ia varet, in.Suburbiis Oxonii fcptentrionalibus xdes quadrata forma collegio Anl:ii^ conftituendo fatis amplas & magnificas nuper conftrui julTerat, opcrcque pcrnc pcrfefto, fiveinftruc^uradcfiderarcturelcgantia, five locifitusnon platcrct, mutatoanimi propofito eas donavitmonachis Divi Bcrn:irdi religioncmpro- fefTis, ut in iis novitii ab omnibus illius ordinis coenobiis Oxonium miffi, ar- tibus & facris Uteris opcram darent, eafdcmque poftea communi coenobiorum calamitate fifco addidas Tho. White Mcrcator Londin.& equcs auratus,vir in litcraspropenfilTimusjab Hcn.Vlll.redemit,ibiq,cIarifrimum Uivi Joan.Bapri- Hz CoHegium inftituit, e quo dcinccps prodierunt plurimi in fcientisplerifq; &pra:fcrtim in ftudis facris viri infignc s qui propagando in Ecclefia Anglica- naEvangclio fs-liciflimi infudarunt. Exemplo fane optimovirprudcntifllmus G 2 demon- 44 Vita He7inc't Chichek demonftrabnt facras & auguftas aedes monachis adcmptas, litcratis, egenis^ aut publicis Ecctefiae reipublicafue commodis applicandas fuifTc, quas privatorura avaiitia,liixuriave ubiqi per nefas invadebat.Henricus vcro alium locum Colle- gio cxftrucndo in media Civitate juxta Bafiliram Diva: Marise deligit,ftudiofis perquam commodifTimu'n. Ibi domus a poflcfToribus coemptx folo arquantur, area quadrata defignatur, primus faufti aedifici fundamento IIII. Id. Fcbruar. hoc anno lapis fubjicitur, operique curando pracficitur Joannes Druell vir fa- crisordinibus initiatiis, quifumma in eomuncrcfidem ii diligentiam dem- cepsadhibuit. Eugcnius intcrea patrum Bafileenfium cdifto monitus Cut )am diximus) & accedcnte Sigitrnundi Imperatoris authoritate, qui cum mag- no principum Germanicorum comitatu Bafileam vcnit, Concilio Bononienl'c «y/r rtc ■; ''^vocato, Bafilcenle confirmat, mifliseo legatisfuisCardinaleS. Crucis, & Bafit. ' Epifcopo Patavino, quicaufam fuam tuercntur. Ibi fumma cum laetitiaac- Sejf.i^.2^. fipiuEitur Joannis Palcologi Grecorum Imperatoris & Jofephi Pataiarchae Conftantinopolitani oratores, qui nunciant Imperatorcm, Patriarcham, &c Grascos patresad Concilium venturosprocomponendisEcclefiajOrientaIis&: Occidentalis de fide Chriftianacontrovcr{is,mododc incolumitate fub Conci- fii fide publica lis caveatur, & itineris fumptus fuppeditentur. Utrumquc patres univerfi ftatim polliciti funr, & miffis Conftantinopolim legatis fuis fpo- ponderunt. Verum mortuo hoc anno Sigifmundo Imperatore viro magnani- mo &prudenre, Eugenius metu folutus, Concilium Bafilea Ferrariam revo- Sejf. 2p. cat, datilque in Angliam iHico Uteris Henricum regem rogat, ut oratores llios Ferrariam mittat, & Cantuarienfi mandat, ut Epifcopos fua; provineiae 1438. univerfas ad Synodum ineunte anno novo convocatos Ferrariam proficifci ju- Sef 12. beat. Idem^reliquisetiamPrincipibusChriftianis, Epilcopis univerfis per li- teras eodem tempore Eugcnius denunciat : At Bafileenfes patres interdifto contrarioChriftianosomnes Ferrariam accedere vetant. Ingrata erat genti- bus fere univerfis iila Eugcnii prcevaricatio : Itali enim plerique German!, Hifpanique Bafileenfibus obtemperabant, & Carolus Vll. Galliac rex non g PiKw. traR: modopraelatisfuisprofeaionems Ferrarienfem interdixit, verum etiam Eu- is triginta duobus viris infigniori- yj3i.ns.S)lvlib bus exquatuor nationibus Italorum, Gallorum, Gcrmanorum, & Hilpano- i-ieiU. Condi.. rum (nam noftriomnesFerrariamdifccfiTcrantj &demandata iifdcm Ponti- ^-'f' ficisnovieligendi poteftate, Amadcus duXvSubaudiar, quircliQoprincipatu 6lio fuo in eremum feceflcrat, Pontifex falutatur, & Felix V. nunrupari voluit. Erant turn Bafilca? duo longe priciarifTimi Jurifconluiti Abbas Panor- mitanus, & Ludovicus Romanus, legati ab AlfonfoMagno Arragonum rcge ex Italia mifTi ^ Uli orationibusfrcquentilTimis coram Conciiio de ipfius potc- ftatc fupra Pontificem diflerere, & Eugeniifafta damnarc tanta fubtilitate fimul & facundia, ut nemo auderet corum diila rcfcllere: idemque fcriptis fuis pofterioribus faEcuIisconfignatumreliquerunr. NamPanormitanus" ii- VVjmm.trjff. bcllo pro Bafilecnfc Conciiio contra Eugeniumeditodemonftratauguftiorcm ^eConcil.B.iJII,. cfTe Cone i lit, qu^m Pontificis poteftatem, Pontifici in Concilium nullum jus "")-'"o^' eflc, Conciiio contra Pontificem fubjici, ab eo in jus vocari, cocrceri, & de. moveri pofTc, enfque poenas in Eugenium contumacem fidei dcfcrtorem, Ec- 1 PMor. ni c. clcfia^hoftcm, (imoniacum, perjurum, ficarium rcftcconftitutas cfTc : ?>ide fynificafli.n\,. Conciliii fupremo in pontificesimperio alibi Isepe in ' commcntaris agit : Lu- ■'^'W^-'i'^f-/'' dovicusautem Romanus in refponfisfuis difTerir, a ■" fcn^cntia Pontificis ad ""''^'■'j'"^'"'''"* Concilium re£le provocari, Pontifici concilium" dimittcnti non cfTc obtem- }rjurrluthrt% pcrandum, quin Pontificem ipfum°gradu fuo a Conciiio pofTc fpoliari: \\x'diLua. (inquit r^'li.neas Sylvius) non Roma lantum fed ccclodignus, ncc adfniratio- 'T>\?'^'f"»/-';2t> ni, fed ftupori futuru?, fi cEtatistempora duplic.iflct : illium autcm fortuna "^K^^i-fonL-^ni Italiac invidit, quae virum vix trigcfimum annum cetatis cgrcfTum per pcftcm p^,'^""/,]/^- Bafilca tumabftulit. Intererat cnim Bafilcenfi Conciiio ^neas Sylvius, ci- xJei^.CmiU. dcmquc opcram fuam adhibuit; laudatis iis cranibus, quaeconiraEugcniTim b<:(1i.. gcfla. 46 Vita Hennci Ch'ichde gcfta funt, cditifqueduobuslibris, in quibus illius CoBcilii hiftoriam defcri- pfit. Quos tamcn Pontifex pofteafa^us, & Pius II. di£^us, mutatocum fortuna animo, abolitos cupiens levocavit. Sane iftam dc Concilii in Pontifi- qCLincfiPipi CCS Romanos poteftate, fentcntiam '^ Jurifconfulti tuebantur, quamdiu di- c;'cMt»''"'^F '■"'^'' fcribendiijue iibcrtatc ufifun:, donee pofteiiorc feculo in Pontificum ^j(.j^yj^j^^<^* iervitutcm rcdaifli iisadblandiriincipcrcnt, &' damnato exprelTim Concilio voum.de hAret. Bafilecnlc, Pontifices tandem lupra Concilium ScEcclefiam univerfam evexe- in6.Card.zeb. runt, & imperium itlud adco led i Romans affisum eflfe ' Theologi deinceps cor.j. ii,o. An- aflcrueiunr, acfi Pontifex nee illud exuerc, nee feiplum Concilio quavis rati- ftVi^'^df.O/fa' ^"'^^^'^^''•'^'^P^^''-' Piiufquam exiret hie annus, in quo Bafileae ifta gere- literit.K.'ix.de^'^^^^^^'t Henricus aliam Synodum Londini vocavit Xl. Kal. Deccmb. cui «/i.T/pf. Je. ^)- adverf a valetudine impeditus eo die interefle non potuit : fed poft af.iehisrit.K. aliqijot dies accedens a lachryniis vix abftinuit, dura oratione copiofa ^il" oi/^'*''" o'^''^^'^™'^^ Eeclefise arrumnas rccitarct, panis illis Judicibus Ecclefiafticis rOrJ.jdcoixf. 1'J0^i^'^iiT0gatis,quGein provifores lege ilia ( qux vuigb de Praemunire lib. I. de Condi, apellatur) fancitae funt, &clericis promifcue ad Judicum Civilium tribu- «. 85..^/ir.^/- nalia evocatis. Idco ab omnibus conftitutum eft, fupplicem libelium bin .ie foteft. j.gg- Ecclefiafticorum nomine ab Henrico efle porrigcndura , in quo de- tildin. de'son- monftrant panas lege a Richardo II. promulgata lancitas in eos, qui in compig. de fo- foro Pontificio Romse, aut alibi fubditum regis in jus vocatent, fubdoJa tfft.Ptf.K. 31, Jurifconrukorummunicipaliuminterpretationeper calumniam intorqueri in Alfon.rjoied.de ^qs, qui in foro Ecclefiaftieo apud nos agant de re aliqna, cujus cognitionem t.ittir7'n%6 ipfi fibi vcndiccnt : undcdcterritis omnibus abillo foro jurifdiftio Ecclefiafti- ^Cird. 'Belief. ' ca valde imminuta fit & privilegia Ecclefia; a decefToribus fuis concefla cluforia lib.z.deconciJ. reddantur. Idcirco rcgem obtcftantur, utcontraria lege lata in publicis reg- f.i;. 18. ni coraitiis deccrnat, pcenas iilas ad eos folos fpeftare, qui adioncs, refcrip- \^Etfi^A^T *-^» autinftrumentapublieaRomae, aut alibi extra Angliam impetraverinr, OxoH. 26." ' Si ne ex ea in qucmpriam agatur, qui in foro Ecclefiaftieo hujus regni de jure cxpcriatur-, cum judices Ecclcfiafticijuiiidiftionisfuce terminos egrcffi pro- hibitionibus & aliis pcenis Icgitimis cocrceri poffint. Rex autem Henrico pro ordine fuo intereedenti refpondit, fe in proximis regni comitiis de ea fupplicatione cogniturum,intcrca curaturum, ne Judices fui, nifi caufa prius a feipfoautproceribuseonfilii fecretioribus probata, quempiam ea lege ar- cefFant. Qus benigna regis refponfio ita univerfis placuit, ut mox integram dccimamrcgiconcederent, adjeftanorainatim conditione, ne bona 5i bene- ficia CoUegii omnium Animarum ea concclTione tenerentur. Ab eo tempo- re Henricus nullam Provineia; fuae Synodum habuit, quin cogitationes omnes, quantum per publieas curas liceret, perficiendo Collegio adhibuit, quoci Mufis facrumeffe cupiebat. Jam enim muris sedifieii Iplcndidis juxta 5: mag- nihcis artifices te(flum accommodare ca;perant, fundol'que & prxdia fundator comparaverat, quorum proventusperpetuialumnis fuis luppeditarentur, ea- quc omnia fuppliciter ad regem defert, obteftatus, ut Collegium fuo nomine inftitui pateretur, quod regii nominis fp!endorem& authoritatem Collegio legitime conftituendomagni momenti efle Jurifconfulti arbitrarentur. ^ Erat rex propenfin"imo animo in Ecclcfiam & literarumftudia, & Cantuarienfem compatrem fuum fummo amore fimul & veneratione profequebatur. Igitur jEdes illas fundis praediifque omnibus acompatre fuocoemptisdonatasdiplo- matfi JrcJ?iepifcopi Cnntuarienfis. 47 mate fuo Collegium eflcjunir, privilegiis ampliOimis auxit, eique poteftatem' conccffit Cuftodem & Socios defignandi, leges porro & ftatuta condendi,qui- bus ipfi cum pofteris i'uis parercnt. Henricus itaque Anno fequcnte Oxoni- umvcnir, Sacellum Collegiifolennibusccremoniis luftratiim confecrat, Ri- chardum Andrew Lcgum Doftorcm & Canccllarium Cantuarienfem in Cufto- dem pracficit, viginti viros IcitiflTimosexunivcrfo Academicorum caetu, So- cios conftituit,iilqueviginti alios in Ibcictatem fiiam cooptandi poteftatem fe- cif, e quibus viginti quatuorartium&racraiumliterarum, reliquos ledecim ■ Juris Civilis atque Canonici voluit ftudiis incumbere. Porro univerfos alu- nos fuosjulTit Hen. V. Th. Clar. Ducis, procerum, militumque, qui in belloGallicooccubuifTcnt, &Chriftianorumdemum omnium memoriam ce- lebrare inter divina officia pro ratione temporum peragcnda , rcligione uti vidcturpcrcuHus, qukl illius belli author & iliafor fuilTct, in quo homines innumcri animascfFudifTcnt, idco'que Collegium fnum Animarum omnium fidelium defunftorum de Oxonia appcllari ftatuit. Turn Sacellanos duos, Cho- riftas aliquot, &rervosad)ccit, qui publicis Collcgii muneribus infervirent. Deinceps Icgc6,Si ftatuta pra^rcripfit, ad quaeuniverforumftudia, mores, of- ficia, &:emoIumcntaexigerentur. Denique acceptis a Johanne Druell ope- ris huculque confecti rationibus, sedificiotum interius expolicndo, tum ex- trinfecus amplificando curatoremprasficitRogerum Keys, qui poftea in lo- cum fuffeftus eft Cuftodis. Nam clauftra, & aliqua ccdificii pars, quxin Hiaximam civitatis plateam profpicit, partim Henrico fuperftite, partim poft ejus obitum conftru^^a fuifife perhibentur. De cstero poft conftitutum Col- legium nihil ab Henrico publicegeftum five in aftis publicis defcribitur, five ab hiftoricis ejus foculiproditum eft', tantum commemorantur aliquot cxi- mia illius in Academiam Oxonienfem & Ecclefiam Cantuarienfeni bcneficia, quasfupremamkudibus luisperiodum adjicicnt. Inchoatum jampridem Oxo- riii crat munificentia prsefertim Humfi'edi Ducis Gloceftrcnfis excelium & fplendidumillud aedificium, cu jus pars fuperior bibliothecsc, inferior public ca Sholae TheoJogornm defignata eft. Ad hoc opus Henricus baud exiguam pecuniarum fummam contulir, & cum Epifcopis, proceribufque ad conven- tum ordinum Wcftmonaftcriumevocatisvehementer cgit, utfinguli aliquid erogarcnt, qux omnia in Mitcris ab Academia ad cumdatisofficiofc recog- tEp;'}. Ajii*- nofcuntur. Donavitetiam Acade'miceduccntasmarcas, a tribusartium Ma- Qxm.26. giftris, duobus rcgentibus, uno non regente quotannis cligcndis, llibjara- menti religione cuftodiendas in cifta publica equa Academic ad ufum publi- rnm centum folidos, cuilibetCollegioquinq-, marcas,Magiftroartium quadra- ginta folidosjIiccntiato&Bacchalaureoinqualibetfacultate duas marcas,Scho- lari unam mutuo accipere liccret •, ca lege, ut finguli pignore idoneo intcrpofi- to priuscavcrcnt, itemq-,pecunia infra menfemlolutioni prrtftitum nonredl dita diftrahercntur. Optimc porrode Academicis meruit conftitutione ilia in Svnodo Londincnfi, corogante, edita, quam fupcrius recitavimus de bcncfi- ciis Ecclcfiafticis incoslblosconfcrcndis, qui graduum Acadcmicorum infig^ nibus ornati cflTcnt. Quod illi fummi bcneficiilocohabuerunr, eiquegratias immortaicsfaepiftimc CO nomine "egerunt,qi;od viri omnium fcicntiarum cog- "5^/'' -^'''"'•'■ nitionemadcpti anteeam conftitutionemcditnm in Academia confcncfccrcnt. 12!;" 14 -"44.-. Ifta, verb,alaq-,plurima in Academia abcocoliata bcneficia in Epiftolis Acadc- i^jrclMii mitis 48 f'^tta Hemici Chichele xStiucifi-Ckicb micis honorificepridicantur: quorum utperenniseflrctmemoria,decrcto''A- iaJrckiu. cademis publico lancitum eft, ut nomen ipfius inter Mecxnates afcriptum a Sacellano Academia; fcholasquotannis obeunte recicarctur, & ut folenniter •fieret proeo I'acrum anniverfarium codem die quo ipfe e vivis cxceflurus elTet. I'llud enim jure optimo ci debebatur, qui Academiam duobus CoUegiis, & totdonariispublicis illuftraflet, pmer privatam ipfius iiimultos Acadcmicos indigentiores beneficentiatn ; quibus fingulisannuum provcntum aliquem tup- pcditabat, quod ex privatis rcrum fuaruni rationibus etiamnum conftat. Cantu^rienfemetiamEcclcfiam i'cdem fuam plurimum ornavit .• lEd'i Chrifti reftaurandaf, conftruendis Bibliothecas & campanili magnam pecuniarum vim crogavit, gemmas&ornamenta plurima ad facrorum ulum, hbrotque magni precii ex omnilcientiarumgenerc Bibliothecse donavit : caque omnia a Priore SiMonachisCantuarienfibusin publico inftrumento inter afta Cantuarienfia defcripto enunierantur. Inquoipfi vicilTim poUicentur, corpus ejus po ft mor- tem luam impofitumiri mauloleo,qubd ad partem presbyterii fcptentrionalem ipfe jam exftrui juflerat, eumque locum nemini unquam I'epcliendo permiflum iri, idque fe & fucccflbres fuos pcrpctuo Curaturos. Dcnique Ecclefiae Croy- donenfi aedificandse, pontique Roffenfimultumimpendit. Reliqua taceo, ne cujuflibet exigui doni enumeratio illuftriora ejus fafla imminuifle videatur. Ita reliftis ubique pietatis Si liberalitatis fuae monumentis, fenio confeftus ad ccelos migravit pridie Idus Aprilis, anno lalutis MCCCCXLIII. Corpus fepul- chro, uti jam diximus, a fe conftrudo illatum eft, in cujus parte fuperiore ftatua ipfius marmore candido afFrabre incifa confpicitur, & e latere alcribitur hoc Epitaphium. ^icjjcff HENRICliS CHICHELE. Legum Doctor, qiion- dam CancellartM Sarum, qui amiofcpiimo Henrici III I. Regis ad Gregortum Pa- j>am XII. in ambafciata traf/fmiffm, m civitate Senenfifer marita ejufdem Papa in A-Ienevenfem Epifcopum conjecratm cfl : Hie etiam Henricm annoftcundo Henrici quint i regis in hac fanUa Ecclefta in ^rchiepifcopum poflulatu^^ & a Joanne Papa XXI 1 1, ad eMidem tranjlatns efi qui obiit anno 'Domiui millefimo quadringent cfmto quadragefimo tertio menfs Aprilis die XII. Henrici mortem deplorata reip. con- ditio fubfecuta eft. Nam Margareta Regina, virilis ingenii fcemina, initis cum Gulielino Polo Duce SufFolcienfe confiliis, Regem & rerum adminiftrationera ad fuum arbitrium revocat : inde principes in diverlas faftiones abeuntcs, po- pulum univerfum cxai>ionibus opprefium una trahunt. Tum Galli, qui Regi noftro obtemperabanr,dircordiis noftris commoti ad Carolum deficiuntjamifla primb Normannia,poftea Aquitania univerfa,trecentcfimo fere anno,poftquam Henricus II. earn accepcrat. Domi feditionibus,foras bello externo laboramus : nam Can tiani Ducf Joanne Caddo armis arreptis tumultuantur, & fines noftros hinc Galli ad oramCantianam, inde Scoti Limites regni Septentrionales inva- dunt; &quod mifcriarumultimum habetur,familia Eboracenfis, arreptahinc occafione,bel]um illud intcftinum omnium gravifllmum concitat, in quo Henri- cus Rex bis in acic captus,fcmel ex Anglia fugere coaaustotiefq-,per fortunae ludibrium regno reftitutus,demum ab Ed. III. I vitafimul & imperio fpoliatus eft. Proinde mortem HENRICUS. obiit opportunain,& a pofteris elogium rr.eruit tum pi udentis, cujus confiliis innixa Rcfp, eo fublato una collapla eft, tum fslicitati: , quetn Dcus Opt.Max. tot calamitatibus jam imminentibus fu- percHTe noluit. F J N 1 S. 49 VITA G U L J£ I il^f / TT J TNFLE Tl, EPISCOPI WINTONIENSIS. CLARISSIMO VIRO Nicholao Bondo, Collegii Beatx Mari^ Magdalene apud OxoNiENSES Prxfidi Dig- niffimo, cxceioqiie le<^iflimorum ejufdem Sodalium Scholariumque ca»tui, JOHANNES BUDDENUS, \BSO Ll'I t Anient {cUrijJime PrtefesvefqueorfiA- tiffimi Magdalene nfes) opus a vobis mihi olim de- legntum. Gnlielmi WAjnjieti mxiyyi^cniu c>~ quic- quid hactenta efacrofan£f£ antiquttatis pcnetrali- bus, quaft cum tempore colluilatrts, cruere 7}ica Ar- te & tndujlnapotuijjem^ in lucis confpeHum pro- tuli^ vcJlroqHcncmini^ cui ipfoveiar'^umentoz'el titulo potijjimum debet ur^ confecravf, Qju.rc gra- tes tibi Ago fumme Beus^ quifAtAlem Imnc Fitnd.ttorisfiipitcm e tot y?- culorumquafiincendio nunc ercptiim {quod dim tn gratiam AielcA^ri Althjtam jcci^c legimm, flagrantcm mater ab ignc EripuitramurPj ("parfitque liqucntibus undis.) H Mck 50 Epiftola Nuncupatoria. Mcis 'ininibtis confervnre voluijii. Quan ti fane hominis memoria con- ftif»^tajamp^»e fuerit^ vel igniummoraprcLtrifoteJl^ qitrppe per cen- tum quit nor decimplfts mhius anncs vix potnit incendium extingui. Vo- bis etiam (magnijice Pr^fes, hitmafiij^'wique Magdalenenfei) gratias tametfi qu.ts agxm referamque non habeam, hnico tamen qiias non ags^ (ctLimqnoAdi'ivam) fenipermnxim.ts ^ qjfbd wei foliits operant a.d h.ts IcintiUarum reliquias ccnfciendas ecu aqu£ ptiilam adhibuijlis^ Qjiorum voluntati qutim morem megejlurum non igmrabAm^ {id quod Tiro CO ac dchcoplunmi femper facto) turn fepultampropi' ejus viri memo- ri.am excitare^ cui me tmi fcilicet mortaliunymancipio ac nexu objiricl- u:n libcntiffime agnojco^ id vero perinde mihi gratiim-fttit ac quodgra- tijjimm-/i. Sttcidi enimpndorem (^ iiffamiam fuijfc neceffe ejl^ f per (ocordtam nojlram illorum mmina inter ire diutiuspateremur^ qui nt no- bis profpiccrent opem c^ diligentiam fuam (parum ejl^ impertiverunt^ immo omnia fibi pojlputarnnt pr.e nojirh commodis, Sed nej'cio quo rorum humAnartim vitto tllud i^rijlotelis, ©V 7nt^K'oy)v ^mfjSfJov, ufupcene quoti- diano evenire z'idemus^ nempe quod cvcp)4^ Ivcpy^T.i'.vm JhKvm {^tt^^vfiKtif, a 01 Xv m^'ovTM »K\} J'fo.mvm.s. &ive qtiia illorum amor ex bonitate propcif- cittur, hornm e-x neceffitate : five quia ejufmodiejl meritorttm caufa^ ut quenfadmodum pia artificibfis folent ejfe pcrchara opcra^ it a benigni i/t quos bcneficium contideriint eos amant maxime, Cui ego malo dum me- diunarn.qu.irer em, qiticquidhacfenm nosiris Annalibtts int actum apud reconditos author es tnvenerim^ funmia fide expromendum curavi : fu mulne tanti prxfulis hiftoriam, quam [ilentium din occuluit^ plane op' preffam cerneremU'S :. fimul neparum officio noHro defunsH videremur^ quipr^jlitijfe quodpotuerifni-ts (plnritnum certe ft potuiffemus pr?■> «^ »>lf> *iS« »<*-• »*» »<{r> «!?<» #■♦!» «•?» «*'3 C^jp Cyp tvO CW3 C'P Cvp CVrj C;P Cv^ ew3 CvO CVp CVO Cvp CV_« c*-5 eS J c y 5 (iS?i cT?r c';ts cbj CSS et«5 e« ; eSs a-Srr cSi ait^ csa ctii i"; e.~s e■"'' ^'tccan.i, Icntemomniexceptione major Thomas Fanlhaus advocctur, is eilquivel la- , , , r ■ CA ■ • 1- 1 i- u 1- a. TloniM Fin- bantcm hanc kntentiam ex nde antiqux cujuldam lyngrapnae qucat lultcntare. ,;.j„^. Sed ne ulterior fiat agnoniiniscontrovcrfia, lobriniUjicaulam oblignatis tabu- lisdefcndit Juliana C'.hurchftiiia, qux cum fundum alienare, jure agnationis (utafifcruit) ad fe Ipeiflantcm voluifTet, &Icglbus cautumfit, quotics dege- ncre genteve quarftio oboriatur, ei^«^/», advcrfisaquilisquariduodecicsdunicatum, nonaginta plus ■^"'■i^es ^,'j^. minus hominum millia cecidcrunt, o^osinti familise principalis dcliderati ':?''"'••'•'■'* 7- //(•«, ^uantumpotmt terra, feU^ique farari. Zucmm.i^U HoCy quern civilts hanferHut fangmne dextra i" IhrC, Inhocfsculum varium, leditionibusatrox, domefticisinfidiisinfame, cicbris fliftuationibusobnoxium, ubi eoufqueperiditatacft Rcipub. lalus ut qiiara majores florentifTimam rcliquiflent, fatagerent hujus avi mortales plane nullam habere, quum incidi(rctG"/«cli^ doftrina &pietatevir, (^inquitAfatthcMParkertUj) quem iV/cW.j/«quintus ^'"'^''"''■'^ dumpronmiia illorum tcmporum licentii, per provifionem (ut loquuntur) '"^*^"'' EpifcopospafTim conftituit, Ecclcfix Ws>ito»ieti/i pxxfcccrdt. Saneca demum magna voluptas eft, sequalem ac parem meritis gratiam apud cos, qui dignita- tc emincnt,invcnire : ncque fraudi propterea efle dcbuitG'w//f/wo, (1 Nicholai quinti pontificis optimi heneficio ad hunc honorem eveftus fuiffct, utpote cujus cafan«aimoniafui(rc pcrhibcturwt nulli unquam magiftratum precio vcndiclc- ^''^'"''^'^- -f- rit, quifingulosf/owmltbrosduccntisaureis, latmis vcrfibus reddcndos cu- ^p1u"^^^^'^o ravcrit, quidoaoscoiuit, &pra;miisad ftudia litcrarum invitavit, ut facile rerottuiinpx- primumvel folum honoris locum occuparent , dc quo nullo unquam fccculo /•"• •*'"''*• -^-i- magis compertum eft illud. '^^^•i*'' BarUni, Sint Mecanates nondeerHttt Flacce Maroncs. Dcriiquc cui renunciatum quum cftet, quofdam cfTc Romaf qui bonos verfus fa- f^ermol. Sir. i» ccrent, negavit bonos efTc, curcnimadmc finqiiit) non vcniunt, qui poe- '"/''•'''' ■^'''^•^' tis etiam malis patco. Ab illo (inquam) laudatiffimo Pontifice ad iummam authoritatem pcrduAum cflc, non video quare c uiquam vitio vcrti dcbcat. At cnim cffracnatx huic in epifcopatibus difponendis liccntis afilnfum non prs I 2 buiffc. 5o Vita Gultelmi Wayiifteti huiflc, nonfiroulatx (inquiurvt) inRegem obfervantix argumentum fuifler. Nam quid fibi volunt ram ablolutse rcrum alienarum largitioncs ? tantumne cuiquam hominum ut liccret impunemearum facultatum domino efle, & pro arbitriofuohoscrearc, illosad prifulatuumdignitates transfcrre pofle, con- 2<. Edmi.pri. ccdi ? Prsvidcrant hoc malum non procul abfuturum illuftriflTimi Regcsnoftri, i^.Edoird.ter- qui quum intclligerent nihil cfle tarn lanftum in civitatc, quod non corrumpat ^ii audacia " ravilTimis lan£^ionibus nos ab hujufmodi malcficiis dcterruerunt, qux aperte vetant ne quifqnam per provifionem (ut loquuntur) Pontificiam cujufquam dignitatis arabitaefentiatbencficium. Verumtotohujus Archicpif- Tirk^r.i'-^it-' copi tempore, Papa finquit Parkcrm) provifione adhuc epifcopos ftatuit, ^o.sttff'ord. inter hosinfignem doftrina & pietate virum WilUelmum Waynjkt. Sed non gravabuntur RevercndilBmi Park^nmmzs fut fpero) fi ego pro illo veritatis ftudio impulfus, cujus ipfe amorc fi nunc vivcret, in fcipl'um cxcitaretur, in mediumquidamproferrc nondubitaverim, inquibas incorrupta fide digno- rum exemplarium authoritas, (quibus ego ut debeo plurimum tribuere foleo^ abilliusopinionccoegitmedilTcntire. llludautcmeft huiufmodi : GulielmHm IS^'^hviu noftrum tametfiproillius I'aeculiconfuetudine, & virorum illuftrium autho- ^^i^ctni. yit;j{e ofmderetalibusprivilegiis potuiflet, ut omnino fortaffis ab illis non ab- ftinuerit, ita melioribus rationibus ad I'u^r dignitatis faftigium pervenifle, nam & Ww?"'" Regis candidatusfuit, Sicommunibus Cleri Wintomen/is (uf^mgihy faftuseftEpircopus. Idquaretamconftanter affirmem, nunc fubjiciam. Su- "•remum jam diem clauferat HefsrictaBeufortiw Ep'ikopus Wintomen/is., anno lalutis inftaurats, i +47. Aprilifque (quod fatis conftat J undecimo : ibi fffM Ksf;itjd {^ex tametfi quod Hoirkm primus ab Anlelmi obitu fecifle narrator, itidem rior.ivmi. /^f,;-^/c«.Hcxtus faccre potuiflet, plenum quinquennium expeftare ut cjufmo- yf^efiis PoT!- (Ji tandem epilcopumconftitueret efui velatjms faffihus virtntum Antecejforet ..j.AvglJib.x. r^g; ^gy,rfpi(cretur vd enwlaretiir frotiriM : rcjcflo tamen hujufmodi fuco, muf- Mi^msbu" ^^ j^j^j'^ gxplorat-i ir^;'w^cf2 prarftantia, continuo&: eodemdiequo nunci- r»j.r//j-. ^^ accepiffet, Ecdefiae \V intonienfi veniam alterum Epifcopumcligendi con.- cedit fimulque obnixe rogat (quamvis fua luce confpicui prccariis teftimoniis S)mmich.li. non iuvantur j maximam in comitiis fuis Gultelmi Waynfleti xd^noncva habe- JO m tcrri. Ex. ' gpiftolx forma fic fe habet. LET- Ep'tfcofi Wmtonienjis. 6 1 LETTERS Sent by the King, to chufe William Waynflete Provoft of Our Lady Colledge of Eton, Biflioppe of WINCHESTER. Tlluftr ant) l)ocll=beloljfD in dPoti, w gree te rou twclL. ^Letting you totcte tljat it iisfcome to out hnoiwleDge) to outgreate ^amne$, ne toe ate oJoDDts' iMil> ^otot^at OUtlate Cardinall Ot England OnD 25l(^0ppe Of Wim=^ cl)cttf r isi pad out of t\\\^ uncrttaineH life, SUnD ijotobe it t^at xzz ougi)t not to p:ocaDc unto tl)e flection of a netu pailo? anO faUetfo? tl)e Cl)irc^ of QCJinct)eIler afotefaiDe luitljout out li^ cence fttft 6af •" ft)at pattr, ret nacl;f lest tx)e as( tocll fot tl)e gteate loueanD aSection tl)at txie beate untotbe faiD Ctntcl), aiS to.zotl)etgteat caure0 mobing u0, toollingtn no boife t^e faiD Cbitcb to QanDenybDlHlebiDiiate; licence vou top^ocfebe unto i\)t elf tticn of a ncboe ^aftor tbete. 3llnb p^ay jhju bartelv tl;at in all tbe l)aft tt)at vougoobly mar^ m booU fo coe. I^abing br one affentour rigljt tniftte 61 borl^belobrb Clatfec anb Councelloui; Rafter Qdilliam QZHaynflete, ^^oboKof our Collcbge I'ioyal of out Uabr of Cton at tbe rebetcncc of u0 anD contemplatton of tbis out Ujjiting, on rout faib demon to beJSuC^oppe of your faibe €t)ircb before all otb^r efpecially recommenbeb, boljom a;^ you linobo boell, bote babe in tbe uiol^ tenbet fabout of out goob grace. UCibftinyou (ball not only p?obibc yoiit faib Cl)ttcl) of rigbt a notable ClatUe anb a fubftantial perfon to ^JJobbisi plefir, an^ to tbe booiOjIpp ^ toele of tbe fame a0 boe ttuft, but alfo boe imro us ngbt finaulat plefir , anb caufe uS to babe botb you auD' tbe faib Cbircbin tbe iKo^cfpectal fabout of out gmb gtace iti timrtocomc. dSebrnunber ourfignet at ourCaltle of ^irnb- foitet^ett. baieof3iptitl, Cretcrum Ecdcfia Wintonicnfis tantlpatrisorbitatcpcrculfajiaud diuncgo- tiunadiffcrcndumrata, litcrasad Rcgcmftatimablcgavit \ quibus ipfum d;- 6 2 . Vita GuMm't Waynfieti Elf Archiv, fvinEccI, per Henrici Cardinalii mortc ccrtiorcm fecit (tam fubitae fcftinationis pariim utvidcturconfcia) poteftaremfibinovipraElulisiiirrogandi dandam hifce ver- bis hurnillimedeprecata. LITERA MifFa Domino Regi pro licentia obtinen- ad ad Epifcopum eligendum. Excellent ijfinto iKChriJloprtficip, & Chrijiiamjfimo Regi mflro DomimHen" ricOf Dei grat^ Regi AngUa & Framidt et domino Hibernid, vos vejhi humiles & devsti orator a contivni. Trior Ecclefidi veftra Cathedrals^ Witt' ten., & ejufdem loci Captnlumfalutem in eo cui otnnes RegesfamuloMHr, & fer ijttemprincipes proxime dominantHrj Veflraregix Majeftati cum ea qua decet reverent ia, tenoreprafentiumintimamMy quod recoUnda memorix Domintu Heu- ricM BeufordultimM Epifcopm ncfter^ die Afartis^ undecimo u4priliijam inftantU advitafuaterminum {quod dolentes refer imiii) pervenit (jveruntamen fwliciter ut fperamm '^^ ne igitur fedes Epifcopalis antediHa., diutino paflorumfotatio defti- tuta, [nx vacationis detrimenta deploret, aut \acluram infpiritualihusfeu tempera- hbiispatiatury adveftracelfitudinu Regid prafentiamunanimi nojlro confenfu CT Mjfenfu, nosfratresKohertumPuntonSuhprieremf <«: Richardum Marlebergh Hordarium, eonfratres & commonachos nojiros mittimm per prafentei dictd -veJirA excellentia humilius^ quo pajfumm, fupplicantes, quatennSy ut ad liberamfuturi Epifcopi cr pafloris Ecclepa vefird mcmorata eleElionem procedere valeamtu, li- centiamgratiofe concedere dignetur veflrii regalis gratia magmtudo :, quam adfui laudem & honor em, ad inimicorum collafitbiuganda, at que ad populi fui merit or i- timregimen foelicijftmeregat c'^ gubcrnet dementia S ah at or i^ per tcmpora duratu- r/i. Datum fubftgiUo nojirosommuni in domo mjira Capitttlari 1 2. die diiii menjis jlprilis. Anno Domini I /^iSr-j. Rex ubi votumEcdefiae intellexiflet, baud diii curKflatus (illorum quippe precibusad id incitatus quod ultro fponte iuafaiTluruseflet) peramanter ia gjratiam Fundatoris noftri fie refcripfit. A L E T- Epifcopi IVmtonietiJts. LETTER Sent by the King to proceed to Election tlie Satiirdn) following. TEudr ant) tMcUbcIobet in <^oD toe grcetc rou toel, anD Doubt not but tbat you bee pe t»eU in remcmbjance,l)OU> toe bpon Unotjjlctigc tl)at ixinu babe of tbe bcccaCc of out Uncle, late your paltcur anD gobernour, borote unto you our mott fpeciall letters foj tbe rccommenbation of our rigbt iruttie anb Uiel belobeb Clarke !^a(te( William USHaynOete pzoboftof our Collebge lioyall of our )Lal)yof €ton,inyoi'x nect election to bcc mabe fo? your 25iajoppe, JDefiring you fut= tbermoie m our faiD letters \\\ afmocb as boe booulb not tbe Ca= tbeb^ali Cbircb of ^Uncbelter Ojoulb any bobile ftanb biDuatr, t^at you booulb p:oca:De to election inallgobly baft) anb fo?af= mucb as U)c Defire \\\ tbe moft effectuous boifc tbat boa can^tbat ye C^all p^tocnebe to your faibe election on ^atiirbay nejtt coin== mmg, fo? bibers rigbt gteat caufes efpecially iiiobmg uS? boe pzay you to bifpofe you tbereunto, not abibiag bppon any letters unber our great Ceale. f o? boe i)abe m fucb boif c oJbeineb tbat yre C^allnotnaBbe tbeni at tbat time, but babe tbem ingoobly bad! after, bearing bate befoie, 2fnb aS toucbing a iBocto? nccella= ne in your laib elertion ircc babe ajriten to iJi^ailer S»tepbcii "UCJiltontoaiMyou. GUbercfoie boe beflre anb pjey you \\\ asl barty boife as toe can tbat all ercufations laibe a part, yon p2ci= cflEbr to your fcibe election on §>aturbav, baumj recommenbcB in mod fpeciall toifeour feybe ClerUe itll^after aciiilliam 5i2aayn= flctebetozeallotljer. 3liib furtbermo?e tbat ya gibe full feitb anb crcDence unto tbe bearer of tbfESin tbat be tbailfev unto you m our bcbalf e, anb tbat w fail not bcreof as ya: Defire \x^ to be encluicDtolbctountoyoutbe fabour of ourgoobg^ace in time to come, ^eHcnunberoucCignft atonrCaftleof 5lQJinDfoje tbe jctu, Dayof3ipnlIv Cogniia <^4 " FitaGulielmi Waynfleti Cognita principis voluntatc, frequentcs ad eleftioncm ftatodic conveniunr, prompt! alacrefque & pro interpofit.i Regis authoritate, ChUelrnum lalutai^t cpifcopum, quod ut ratum fixumquc habeatur his Uteris dcpofcunt ferio. LI TER A sx^uLrrint. Procuratoria milTa Regi Henrico Sexto ad confirmandam Eled:ionem fadam deGuLiELMo Waynflete Epifcopo WINTONIENSE. EXctllentiffimo & Chriflianifftmo in drifio Principi & domino nojlro Hen. ricoj dei gratia illuflriffimo Regi Anglitt, c^ Francix , ac domino Hiber- nite, veftri hnmiUimi & in Chrifio denotijjimi oratores Willielmus Aulton Ecclejia vejira Cathedralis Wintan. Trior indignus-, ac ejufdem £ccieji£ veflr-t cafituliint, orationmnfujfragia, c^ in eo profperart per tjtiem Reges regnant C- Principe s dominantur. Shblimitati veJIra regia prefentibus Uteris htimilitir in- timannti, cjHodvacantevHper EcclefiaprAlibataper mortem naturalem Celebris C^ recoleridiC memoriA domini Henrici miferatiane divina titulo Sancii Enfebii facro- fanCl-e Remane 8ccle[i£ presbyteri Cardinalis yinglia-, diiidtjue Ecclcfia vefim ul- timi& immediati (cuidetis parcat) \N inton. tpifcopiy ac obtenta ex vefira re- gia dementia, alium nobis & Ecclefia veftra in Epifcopum & paftorem licentia e- Ugcndi : Nos venerabilis & in/ignis prudentia virum magifirnm Willielmura Waynflete facrofaniia Theologiie Bachalaurem, ferenitatis njeflra conftliarinm, virum utie]ne providum, Cr in agibilibus difcretiim deo devotam in fpiritualibtis (fr temporalibus plnrimam circitm/pcclum, ac nobis Cr Ecclefta vefira ncccjfariiim, vc- hif^ue & regnU veftris (jtit firmiter credimus^ tttilcm Cr jidelem, mianimiter (^ eoncerditer fpiritus fanCi^i ( m [per nmus') gratia injpirati, inipfius Sccle/ia vefirxt Cr noflrnm epifcopum confenfu noflro ttnanimi hullo penitits recUmante elegimm, cfr . paflorem. Rcquijitocjue pluries poftmodiem ipfus elecii magiftri in hac parte confen- • ff*^ ipjocjue fiepiks lachrymabilitir re clamant e, tandem prxfatus elect hs pofl delibera- tionem dnttinam, diUe elecHoni defe fatl£funm confenfitm adhibuit pariter et affen- fhm. Ad im^Lorandiim igitur humUiter vefirum conjenfum Regiitm elecii sni, (^ ■ eleH^o hn']ufmodi gratiose per vos concedendum, Fratrcs Robcrtum Puryton Stib- p?-;o>-f»» c^ Richardum iAAx\thtr^hordarinm, commonachos, & confratres diila •veflrA Ecclefix Winton. con]unllim (^ divifim, confenfu nofire Hnanimi dejlina- tnHs-j vejira Regid celfiudinifupplicantes humilitir & devote-, t^uatenHS Ai.Qo cleElo 0" Epifcopi lVmtonie)ifis. 6^ (^ EUclionl huytfmodi fancle rite^ & flemn'tcr ctlehr^tta vejlrum Regium confcit- fum favorahilitir im^crttre dignetur vefitit Re^ia Clcmenria Mitjcjh' is ; qium in profperitate conrinuuy ad EccleJi/efiiafafiHa-y cr rc^narum vrjirorum rntiffimum regimen, (j-mnnimen, diHtijfims: foelicirare dlgnetw filiu!: vtrginisgloricfe. In quornm omnium fidcm ©" teflimonium fgillum nojhunt contnmne prejemihiis appofiii- mm. Datum in domo nofira Capitxlari, qno.7d can/i^nationcfM prtfentiamy fab fgille noflro communi decimofeptimo dit men/is yiprilis. Anno, 1447. Satis jam conOare arbitror cuiquam, raodo pertinaciter incrcdulus non fuc- rit, quemadmodum legitimo fuffragioriim jure, &nonimperiofis (utvocant) Duir.iebenef. diplomatis (quibus facerdotum bcncficiaconfcrri aliisfolcnt, in diem mor- lib.^.ap.i. tis eorum qui ipfis fruuntur) ad Pontificiam dignitatem afpiraverit. Ccetc- riim ut inrelatis luculcnta verbis etiamutarminimencccfldriis, illud quoquc auftarii vice fubjungcndum curavi, quod in publicis Ecclcfiae Wintonicnfis ^xAnb.vt'mK tabulis dcfcriptum rcperi. Nam peraftis comitiis, litcias confcilim Romam ablegant, ipfumPontificcmunivcrferei, itautigcftacft, certiorcmfaciunc, &quia virum dignum qui fccundus a Cardinalc numcrcfur crcavcrint, Papam dcindedemifTiflrime obfecrant, ut author forct. SAncHjfinto ac beAtijfimo in Chrijio patri, ac 'Domino, Domine Nicholao divi- nu providentiafacrofanlta Romans ac tmiverfalis Ecckfid fummo Pontiflci, Pra- ter Williclmus Aulton Prior Ecclefu CaihcdralisJarMi Suithini Winton. & e- in[dem Ecclejite capitulum Cfr convent us Ordinis SancJi BcnedicJi, [id hitmiles ac de- vtti orateres, tbedienti^m & omnimodoi rcverentioi <^fub]e[lfoncs ad dez!0tijfima pedtm ofcula hatorum. Sacris Canonibus &c. & interjeclis nonnullis. Sta- lim, fitbito, &repentefpiritusf.tncH gratia (ut fortiter crcdimtis) imfpirante, ^'Pmii^fT- nnlloque nofirum ptnitus dijcrepante vota nojira direximus in vcncrabilcm virum ''" magiflrHm Willielmum Wainfletcy^cr^ Theologia Bacchalaurettm ferenijfimi in Chrijfo principisHenrici dtigrati^ Regis tyfnglite & francia, Cenfdiarium, ac Preptfuum Collegii Regalis beats Marit de Etona {virum titit^ite providum ac difcretum, literantmfcientiu, vita, C^ moribusmeritocommendanditm, in ordi- ne Jacerdctali (^ atate legitime conflitutiim liberum ac legitimnm,nec non de legit- imo matrimonioprocreatum, in fpiritaalibuj O" temporalibus plnrimiim circumfptil- um, aliis virtutihus inji^nitum valcntem c}- fcientcm]nra ditli Ecclefx nofira dc- fendere 0" tueri) O" tumejuaft iwavocc Cr Hnofpiritnnoflrnm C- Ecclefie nefirs epifcopum elegimus d" pafiorem. Eaproptcr beatijftme pater, fancfitati vcdrt. tarn devote tjn.lm humiliter veto unayiimifupplicantus, quatenus cleclionem eandc7H ficfmili, folcnnitcr, concorditer & canenice celebratam dignetiir vcflra fvitii' tus confirmare, ac tidem eleEio Magifiro munus confecrationis favorabiliter imper- tire •, lit deo aitthore nobis & diiJte Ecclefnt velut pafler idoncus pnteffe valeat itti- liter cf" prodejfe ; ncftjue & alii ipfiits fnbditi oi itliits regimen pojfimhs cum deo falubriter militare. In quarum omnium &c. Datum in domo nojfra Ca- pitulari &c. Qeteriim Pontifcx ubi rem omncm per nuncios intellcxifTct fimul ftudio principcm optimum demcrcndi, qui Amcdeum Allobrogum duccm huic Ni- FilKinu.\ cholaodiuadvcrfantcm dcpofitar/muitatcconciliafTct, fimul quia quod fatft- um eft infciftum rcddi nonpotcft, PC quidvis impune fibi liccrc non putaret dum proarbitratufuocuniladifpCBfarc acdiftribucre Iblcat, in hsc verba K refcribit. 66 Vita Gulielmi Waynfleti Ex ^rck.Domi- rcfcribit. Nos decernentes per prafata Scdis ^rovidentiam utiUm cr idonc/tm ^■'J^-^'"'''" prafidere perfonamprovijio>ic,&c. J'exto Jd,Maij. TontificatHameprimo : Sed ^'^' "* quid libi vult (inquis) hoc provifwnis vcrbum? Nonne co potcftatcm fibi vcndic;itpra;tcrmeratn confecrationcm fcilicet aliquid indulgcndi ? Ergone c^oucs providentift ant provifwnis '\'n\<:iks.c^ mcntio^ tantam largiendi licen- ^^''^' tiam comminifci opus eft? Sane Uitliclmum y^«//ow/»» eadem voce ufumfuilTe, qui nccaufus necpotuit tarn immenfam fibi authoritatemunquamarrogare, non iemcl obiervavi ; Egoinquit (nam obfignatis tabuli? agendum eft) Wil- iiilnntm Waynflcte in epilcopum & paftorem hujus Ecdefii cligo, (parum for- tafTis illud eft) ac huic Ecdefise provideo de eodem. Neque id alio fuifTe con- filio fiiflum videtur, nifi utauthoritatcm quamjure I'uo epifcopi obtinebant maximam, perindc ac fi a iede Romiwa primum cffluxiflet, illi acccptam den- uo referrent. Quippe ex quo rerum Ecdcfiafticarum lumma poteftas penes Archiprefules C^«f/wnV»/f J in Anglia fuit, eos nimirum ut fuos legates no- C^Tfar'-'ir^ minabant ^otmw Pontifices-, eo nimirum confilio, ut qusecunque in ac'mini- "^ * ftrationc lua alii gefTiflent, univcrfalcm illam authoritatem illis femper ac- ccptam ferrent. Sed ut e divcrticulo in viam iterum redeamus .- Fundator ubi per fuffragia cleri renunciatus eftct Epifcopiis, regiaque voluntate confirma- . , j_ tus, dein coram iUuftri Archicpifcopo /'o/w«w Stajfordio in x^ihws Lumebi- r/iiK. riri^rin '^^-^w^ Sacramento fidem obligaffct, decimoquinto Kalendas Julias, jubente w. //«r;. Df- eodcm Archiepifcopo, fpiritualitatis (utioquuntur) jura liberant^ & onus n-A.ExArcbiu. adminiftranda? totelaedeponunt /J;VW^w £/>j!/copf« ^'^f»/7/, ThomM Johan- Dnmm. ^™" ;7fy^;-.j rantaquc anipli- tudinedignumgelTerit autquomodo tanti nominis mcnluiam inipleveiit, id nunc potiirimiim confcribendum fufccpi. Fataliseniminvidia eft qua; bonis inceptis fempcr obftat, prohibetque videlicet, ne quantum homini datum eft noftra provchantur. Infcuit animis hominum hoc i'emen noverca aliqua na- tura, ut dum privatam vitamagimus niagiftratu non indigni videamur, at pauci luntqui utriufquevitxperibnamfic cum dignitate polTuntruftinerc, ut non fit longc deterior eorum conditio poftquam dignitatibus aufti fuerint. ^«/(,«/;, Adco eft illud poetae verum. Spcmfrujlrate fencx, privatusfceptra mtrer* Vifm eiy mperio prodiins inferior. ENimveronofter harum rcrum minims imperitus, anixiiisagebatquo be- ncficiigcncre non iolumprifentis cevi mortalcs, fed longo port tempo- re nafcituros fibi devincirct. Nam ct novis acccptis honoribus parem le exbi- bere volebat, & magno Rcipub. cum bono natum fc demonftrare id vero ve- hement er difcupiebat. Itaqucdum ingcns benc-mcrendi ambitioanimum il-. lius occupabat, opus fane foerulorum omnium pisrdicatione dignum inchoauit. Et quod foelix fauftumquc bonis literis & pietati fit, Aitlam bcat cumclcda militum manu pr«mittcns ab illo imagijiario St i'cxmco M'-riyntero m pr'imo diUm congreflu profligatum defidcravit. Indc qui rebellantiumfuerit furor: Qax poft viitoriam infolentia, vel ex eo in- telligi poteft, quod fummo (proh dedecus) Anglia: Quaeftori Johanni Sayo cervicem amputarunt, locuplctifTimumquemque maxinieprofcripferunt, op- timosiitlbrsobtulerar, foedctrucidarunt, nihilquead extremam crudelita- tCiiireliqui fecerunt. Quocirca cives non thm ex fiJuci], fed quia oppreffi erant, ut auJere aliquid viderentur, improbum perducllemintempefta noftc adoriuntur, pari fortunas alea utrinquc ad fummum mane dccertantes ; docu- mcnta dadisrautuoB, cruentaaliquandiuTi»54»»f/7f, plenae casdibus vi^e, pons cadaveribus interclufus, fiammamque alii fugientes in fubjeftum flumcn prs- cipircs dati. yirfil j^ndL ^lasclAdemillitisnociis^ (juU futiera fando 2, ExpUccty ant pojfit L-ichrymjs dijuare dolorem ? Adeoeft illud verum Cornelii Taciti in turbis Stdifcordiis pefflmo cuique phiriir.am inefle vim, pacem & quietem non nifi eonfilio & bonis artibus con*, parari. Prima redeuntis, atque ut ficdixerim, repubefcentis imperii fpes, Cantuarienfis & Wmonunfis fuerc, qui novam de perfido latrone viftoriam U^n commcnti funt, nonfujttare : novum fane illud fed falutare Reipub: confili- um. Accerfitus quippe a Cancell.-iria Wintonienfis ab asdibus HalywelienfibhS ^in quibusobmetumfeditioforum fefecontinuerat) rogatufque fententiam q>iid in tarn prarfenti calamitate fafto opus efTet, re diu delibcrata, utriufque vifum eft e re Reipub. futurum, ut, quos armis compefcere haftenus non va- lebant, eos tumultu per fpem impunitatis fummoverent. A Turre igitur trajefto fluminc, Sudovercam&ppeWunt, cdifloque perprasconem promulga- to omnibus deliftorumgratiam (excepto C^eio) impertiunt, bonammentem iiiodo deinceps colercnr, & fereniflimam majeftatem comiter obfervarent. Haecubi per exercitumdifleminata funt, dicivix poteft quibus laetitiis per- fufi, & quam immortaliter gavifi feditiofi : neque data acceptaque falute, fed incredibili ccleritate ufi domum repetiverunt. Quod fi gubernator prse- i>i£s St,if- '^""maraud. /flr-w^w;/ .- decemvirosconftituit,non Iblumut juraconderentverum Ji,rif, etiaracQrrigercot fiopuseflet, Sc inter^retarentur, neque provocatio ab eis Epifcopi Wintonienfis . yi ficuta reliquismagiftratibusfieret: Qui ubianimadverterunt deefTe aliquid primislegibus, prorcnata alias adeafdem, tabulasadjeccrunt. Hsecfumma poteftasdiplomatcRegiofaftaillis eft, 3. l^xxum Jidtarum, Rcgnique3 3. ex Anh.Ettn, in hsec verba. Henrictts1>ei gratia Rex Anglis CT Francix., & Dominm Hiherma ommbus ad quos wefentes Utters pervemrint^ Saint em. Sciatis quodnos intendentes^ quali- ter adintentioiicm mftramferimflendam-, de dr" in fimdatiomhus CoUcgiorum tw- ftrorum Regalium heata A-fariity or Sancli Nicholai dc Cantabrigia, c^ Beata Alar id de ttonjuxta Windcfori^int, phira bona & netabiliafiatiita, c~ crdinatiofics trofa!nbri rtgiminc C^gitbernatione eorimdt m Collegiorum mfirorhm per nos cdita^ condita^ ordmata, dr ftabilita cxiftn»t,ficiit nobis conflat. Ac licet crdinationes acftatuta pradicta infeipfn app or earn fore pro bujufmodi rcgimine & gubcrnatione eorimdem Colleyiorum valde neccjfaria cr opportiina : J.aintSJ^atyinoDcrofC^?ia,ani)aU tl)e ^oly company of tjeaben. 3| !F>cnrv br t^c grace of ©oD iiing of (SnglanD anD of jf raunce, anU TLojo of irelanD after t^e con= quetf of csnglant), tlje Qirt) f o? Diber? great anD notable caufeiS ntobingmeattt^emabtngof tl^erepielentsi, i^aue Hoo mv toill anD myne entent to be to?ittcu in manner tbat follotxietb. jf 0?= afmuc^ as{ 3 ^aue e nf effeD before tbt;S time lloljn Carbmall anD airc^l5i(^PDf^o?be. Jo^n arc^bil^op of Canterburie. mo= bert23i^opof LonDon. ?!iMltam iSiCl^opof TLincoIne. wm= liam }3iC^p of S>aUieiburie. C^otnaiei 23i(bop of 23atl^ anD dmelleig. Jol)n 'Carpenter el^te of t^ C!)ircb of MJo^ceQer, notD^SiCbopof tl)erame. aiDam ^olernejs; Clerkenobos&tfl^p ofC^icbcftfr. iKiaalter)ivl)ertclfrfcenotoe53i(^opofiao?tx)ict Jobn Langton Clerbe late }5i(^op of ^aint l^autDs^, anD noD) toi^oDpadeD. liol}n 3^elabarclerkcnoU)}3« of S« IDauiDis* William €rle of Suffolbe> note n^arquesi of S>uffoItie* ^en= r(e Crle of ^o?tl)umberlanD. 3!o^n mifcount23eumont. I2ila!= tcr 1. of i^ungcrfojD. WafelojDof CromttielL laafe ».orD of SDenDlr. ilol)n23cuci)amp&nigl)tnob[)7lo?D:^eucbanip of0o= Doifee, anD JIameis! jFcrrijS fquirc, nolo lo?D of ^m* 3o^n S'omerfet. J^cnrp&eber. micbarD 3linD?etoe, QXElaltct Siiji? tington ClerfeejEf. CDmunD l^ungtrfo?D anD CDtoarD ^all Snigi^t^. 3ol3nS)aintlonott)eto(l5oDpaffeD. ^.obn l^antpton. iobn iBojrtjf. QUilUam CreC^am. Jobn mampage, anD iiitcbarD3inD?eD notoe to ®oD palltD, fquierss : in DiteeriS Ca= aellE?, JLo?D(^ippe?t, ^annour^, %m^^i ^encmentjs, iRcntesf, Ep'ifcopi Wintonienfis. 7^ S>:ri)ice^, anD otljer poffcffionsf, parccll of tlje l!utc!)te o£ tm-- carter lx)Ut;in CnglanD atiD Gxiialcs^, ajS it ijJ xam cfptcialle antJ at large conteincDanDttJ^iten m Diuerji icttc r0 patcnt$ tljcrcoE malie, of U)l)ic!) letter?, tljr firit bcarftl) Date ttje laft Dav fauc one of ^i^DUember t^e ycare of my reigne %%\\, Cf)C fccono bear ctl)Datetl)efeaUent^ Day of Julie tijcfame yearc. COetljirD baretl) Date t^e %%m Day of JFeuert r tlje yeare of my raigne tlje Will. 'Clje foiirtl) beazetl)Date tljcrrir or June tl)cfainc yeare> Bvill^icl)Ca(tel0lo.2Dajippcs.i;eannoiir$,jLanD0,€eneiiifnt0, iHentjSj fe2tice;S atiD ctljer poffedion^ bene of tl)e yearly ualet» of5 595.Hb.iri.f.mi.D. UlOJljen tl)ey be DifcljargeD of tljef cc0 anD annuities ixiiti) inlHcb tljcy be noiu cijargeD. ^l^iljict) let- ters patents atiD all tljings contameD m tl)cin, by tlje autljojit? of my idatlamau laft i)olDen at Ql^urnmmfler, aS by an art of tl)c fauie iDarlament it plainly appearetb^ U)f re autipstifeD, ap' p?oueD, ratiheDauD conhrnvD tcr toperfonne anD fulfill my toillofanDuppontljeDifpoiitioncf tljc feyDfaflel;S,]fl.o?Da)ip?, mannourg, lanDisf, tenements, rents fcrbiceg anD otl^er poffeiTt- cns by me to be maDe anD ozDaineD anD to my fe iD feffees on my bel)alfc, fo^ to be DeclarcD anD notitieD 3 by ttiefe my pjcfent let= ters Declare anD notiftebntomjfeyDffffeesf acco?Ding tnto tljc feyD 3i(t, tl)at in ttjcfc my letteriS is conteineD my feyD toilU toljicl) 1 Defirc to be Done anDperfojnuD by my feiD feffeesi of tlje cartels 3c.aboucfeiDe. ^cmo?anDum tl)at tljc jEiing ^is? plcafure isi tijat tljcfe cartels; ^c. Ojallremainemtbe ftffees l)anDSbntill tljrtime tljatall l)iS ixJiU m cbery point be entirely crecuteD anD ttjat afterbaarDjf tl)eyrcmatnetoljisi)eyre0anD fuccefforS, lyings cf CSnglanD. 2diit if it fortune tljat befoie IjiS idUI taue effect, ttjeyDieall fabe tl)?0e, ttoo, 02 one : tl)en tbefe t l)?ff , ttoo, 0? one, mart enfef = fcfouretrene in all tl)ore cartels ^c. biDelicet ^Ulliam J5. of uCUncDtfter. iJveinalD23. of ^. arapl) Cbomas die ot Debon^ Q)ire,L'iicl)arDCrlcof^arum. i^enric Crle of il^02tt)umber= lanD, 3ol)n (£rlc of ^b?rtoSbiirie. Clif= [02D. TLyoncll JLoiD of OClelleS. Rafter loljn CljaDUio^tl) |B2o» bort of my CollcDge of CambjtiDgc. Ciflilliam cuaiertburie ^iq= bott of my fevD ColleDgeof Cton. .barter 5lCiilliam ^ay. ilipa« rter l&mtMi l^uilfS. ^ir IRobert Horte Itnigbt. anD ^tr dio= mas ^tanDlcy liinialjr. ainD if ic lofall tbat tl)efe fouretane petfon? iwljiclj tije TcyD tt)?rt:, iU)0, m one Ojoulo fo c^ftrte at ti)at L time 74 y^^^ Gidiebni Waynfleti time as! fuel) fnfcfffmcnt a)oulDlicmat)c,i3call3eli: tljen tljefc tl)iffi) tU)o, 0? one» mud enfcde tourctane otljcr fpintuall anO tcmpojall ot gmD fame, faitl) anD cteljence. i^iotoilieD altoaiesf tljat it am' of tl)e ftcfc foureta;ne be on Uue. 1)e imouID l)aue tljrm allputmtlje feSemciu bcfozc anvpecfLti of tl)e Came ftace oj i3egr£r. j[iirtl)ermo?c fo? ti/c finallpcrfojminj of mpfeiDU)ilI, to be put eSectuallj' u\ cicecution, 31 conriDcnnj tije great M= crcticnoftt)efaltitDo:£^ipfuUfaDenu »L"^oD UCUlUam notu i5. of QUinC^tftei; tjijf l)igt) tcutti aiiDfemcnt jtai, )x\\)ict) at all timeg l)el)ati)l)aDanci ^attjbnto mp mit, aiiD im'oicI) J iiaue f oimti anB piobeu m ijiin? ar.D fo? t^e great anD ijoale con&Dcnce lx)ljicl)3 l)aiie(n l)im to? tl)oo catife^, ImoI tljat l)e not onelp ag! futbeicurj but alfo ajS cicecuti)? auD Direrto?, of tnr fcin U)ill, be piebv Unto al anD ebecy etccution of il)e p:rfozmin3 ofmv feiD icilUnD tl)at ^i;5 confent in any mfe be t)ut) thereto. 2CnD if anp crtcuticn of tbe perfozmmg of my feiD boiil, o? it my part tl)ere= of be Doo in anp iMife conttarv to tl)e tetioui auo effect Ijcreof 3 twill tl)at It ftanD boite anD foj eber ba: IjaD fo? none. 2inD if it befall tljat tl^rcbe anv Diber0 opinions, batiance o? DUco?D be= tocvc niF fciD felfflc^ anD rnin:c]i;aato?s, in o? to? anv erecution. of tlje pcrfojnting of my fcicic UiiU o? of any patie tljereof . J gibe . tl)tn anD grant tinto iljt fciD ©. of asim^be Her by tl)efe p?efenrs'j plame po\«cr auD aiittjO?ity, 2tnD finally 3 i»ill tliat ijft nautoiic anD terrt= bleiuDge, a0 bnto tt^e |I>?ouo(t;g of bott) mv fertJ CoUeDge$ foj t^e time being-, commit !)ooiv bnUer lji0 letter ant) feale tt)C ferD potoer anD autl)ontv un.iicl) Ija liati) m tlje fozme aboueCaili of inr Qift anD grant maDe bnro l)im tntbi^ bet^alfe. a>nD if it Co be tbat tbe fe) D lio,2D,bnto irljom Vc,t fc) D poixier auD autl)0?itp, in t^c fojme abouefaiD br tlje feyD 23. of UviJtnci)c{ler be com* mitteD, be not pzo&ttable Unto tbe prrfojnung of tiie fej'D UjiI, 31 U)il tljat tl)e jdzouott0 of m ColleDge0 Difctjaree t)im of tbe au^ tbontr. 3inDtl)attlKntl)fy commit by tbnrletteriS anD fealcs full potoer bnto anotlirr Lo:D,anDfo frcmtime to time iintiU tljctoiU bre entirely acccmpliCljcD. Hujus teftamcnti videndi, excribcndiquc facia eft mihi copia Wfwnn 5^- ufquc Epifcopus Winton, praftito per ipfum in praefenti.! domini Regis "& dominorum pr3Edi(ftorum prius facramento, in forma confueta, deofFi- *cioillo bene &f fidcliter facicndo &exercendo, prsedida figilla a prarfatodo- * minoRcge rccepit, ac qualdam literas patentes de perdonatione pra»fato '^ Archiepifcopo, prsJicfto undecimodie Oftobrisconfeftas, figillo argenteo 'u viz,, ^""'''f Zwii/os.'- feptimo die m >:fii Julii circa horam qHirtam pofi meridiem^ /Inrto regni Jiej^is fgxtjfnd'ir'fo Henrtcifexti >. veneratilis pater Wi /lie /m^ EpifcopulVixtonie-nfis tunc Cnn nembrani,^. ce'/an-ti Anfr/ia deliberavit pr/tfato domino Regi uniim magnum figillum fuum argenteiim in teKtoriofuo tunc ftUiito in ijiitdam campo Hariiinjloxfield, juxta Al- taihiam de pratu^ frofe vi'lam Ncrtbampton, prefe/itibi*) thnc ibidem vererahi- libm patribiu JahAme Herefor .tyifi-, L Dur.elmenficufiode privMi fti^iUi Domini Regis, Epifccpin Ala^iftro Thoma AiarKt'-ge Secretario Re^is, Burtholomeo Hiillj., fS" ^VtHielmo Slton Arminjri^ .^ Et Jn?e>- Hoc de mand^to domini ReaU prtfat urn figi lum pcfitum er^t tn ^uadam cijt a Jua i» ten tor io pr - tuscft CTfC^/'^i /Vfi77/«j ExonixEpilcopus, magni illius Warviccnfis fratcr ^"&'>^''i«cel. natu minimus •, Triduointerjcc'^o Iccundum iyy/>\m» ilumcn commifT) prslib, Annaks Ar,f\'. poftquamalbcfcere jam dies incipicbat, ad meridiem uique dubio fortune; e- ventu victoria pependit. Turn //fwr/rj.w; paulatim hoftibus cedcrc incipie- bant, mox in tugam fufi profligatique civili triunipho Warvicenjcm dccora- runr. Hanc funeftam bonorum civiimi ftragcm, vcl quia futuram VVhitonien- y;/muItoantca prividebar, vcl (]uia tatitusapud ie indignam Eboracenf.s con- ditionemdepiorabat, (lucm infinitis tmpoteMijfim^ melicrcuU injuriis expofi- tum viderat, et propterca ncquc intcrcfle iptc Winton. ncquc u!!a diutius in- figniageftarcfuftincbat, quibuspro tcmporis rationc, etiam adnobilifTimum & optimum quemque opprimcndum uti cogerctur: Certum illud eft gravi fufpicionc apuii /"/;/»» /fc/c-YVwwpontiticcm maximum laboraflc cum, quafi pa-' rum fidelis in obfcquio Regis permanfiirct, aut quafi mcdius inter duos for-j tunam cxpcaaflTct fcujus criminis infimulatus JohafiuesTiptofins Vigorni«' P.iUkt. ■ Comes & in publico Nobilium confcfTu reus peraAus, capitis judicium pertu-. :^ ''*'''' '^'' ^^^ ' lit, Jccuri percuflus. ) Scd hac infaaiia Rex cum liberavU Ihiptis ad Tapam "If"'^,: J'^' ' ' UttctU in hxc verba. . ^ ^ \^^- ^•'"'*' ' Biatijftne - 8o Vitu Gul'iclmi Waynfleti BcAtiJJime pater himiillima. rccoTnmendatione fr^mijl^^ cum devotif- fimis pedum ojCHlii devotertim. FideUm atqne cathdicumprincipem rem dignAmperagere credimm quotiens pr/eclaros <^benemeritos viros I'e- firx Unci ijjimx pat crrnt.xti curamus addicere : tit perinde honis jttxta J'u/i merita cefidigna virtutumprdmia tthcraliter irrogentur^ (^ de eif- dewfifiijlra fefitiendi^ jt forte per 4«^/iC4wchariorcontigerit, necqui perindc omnibus in gratia concilianda ^.^^ Mms Itt obvius atque expofitus fercbatur) fic utrcm iplamfi putare volumus, patro- ktfi.Rkhnrd.i. nummutaveritverius quam amilerit. Srio non decflc quamplures, quibus haecfententia minus arridef, qui principis ingcnium ex intcftina familiarum dilcordia metientes, in quaneccffe erat partes mutuofibielTc infeftas, Edo.-ir- <:/«wamicis &la^is Heanci iniquiffimum fuilTc judicarunt : quocirc.'i & Wn?- leUnd ^Tho. tonicnfcm noftrum earum injuriarum illico aiBnem cfTc volunt, quas tcrt inimi- Cooper. citia. EmmvCTo Johannes Epifcopts HcrcfcrdiHs, quod mil'num animos ora- tionc fua ad pugnam, contra Edoarditm in prarIioiVi7r//j<»wro;7fK/7acccnderat, in Caftcllum Warviccvfc coniciflus eft : Et Gcorfius Ncvillus omnibus fortunis ""^«'^- muk'^atus, cum libertatis etiam dilpendio, infcnfo regi pocnas perfoluit. De- nique Con>es Oxonii nobilifimnis jam provecftoe retatis Icncx, ultimo lupplicio affeftus eft. Nam quid Bcumontmm., aut CUfordium, aut alios nonnullcs mcmorcm : qui Icro, fed non abfqucaliquovits fuse difcrimine didicerunt, quanti cfTct infiopulimi implacati regis inipingcrc ?, Undc & bonis rationi- busadduci mihi vidcntur, qui tam communem fortcm Wtntonienft I'ubeun- dam exiftmiarunt, uni icilicct ex omnibus //fwnV/iWM amici> , fideliOimo. Ego Tane thome Coopfr? mcmoriam, propter cloi} ejtuntiim in I'obis e/?^ acccftamm, ap^ ^"'' prohamiu, d" vcnerabili WiUiclmo Wainflcte ttui c Epifcopo IVinton. C^ fiiccfjfo- ubfufuis ratihcamiu & confirm.imiu, front chart xprxditl^ ratiombilit'cr tcflan- ^ tur. 82 Vtta Gulielmi JVaynjieti tur. Ji-i cu]u-irci teftimeniuv) has litcr.is mfirasficrifeciniM Ptiufitcs. Tcjlcmcip* fo apiid Wcjlmonajhriiim prima die Jhlii. Anno regni noftri fee undo. Atque ne fimplici duntaxat bencficio Wimomei/fem afFccifle vidcretur : Ec- cejamaltcruniRcgisebenignitatisargumentuni, quod iildem verbis dclcri- bcndum curavi. S-Scaccatio "E. Sciccmo E I^gi:i. Coll. r. Statut. Coll M,gL Semci ic ck- mi/ii. Tufli'r in via S;ot. Momtti. Nos deff'iitia mftra fpeciali ccnccJfimHs c^ per prefentes conccdimiu, vemreu bfli i'lChrifto pMrtlVilltelmofiHric Epifcopo Whiton. (jiwd ipfc & fucccjfores [ui Epifcopi Ecclefu pradicia inpcrpcuMm crgams harcdes & fiiccejfores mjlroSj cjfUieti fir,t O-exomrati^ tarn de onmibw & fmgnlls ejcapiis omnium cr fngularum jerfonariim profelonia conviilarum Cr convincendortim O' ex (jiuCH)icjne caufa jam attaclariim G" attingend^rnim ct ciiftodia ipftiu nunc Epifcopi ]Vimo». 0- fitc- ccjjorumfiiorum itt loci or dinar iofaho & fuurofecunditm legem & confuetudinem regni rwjhi iy^tJglice cuflodiendam, commijfarum O" committendantm, quam de ^itibnfcunqne feEhs, dcmandis., pecuniarumfnmmis&p(xnisqH..npr£dtn:iis nunc Epifcopta &fuccejforesfiii ariiaii prsdicl. nobis fen heredilnu nofiris forisfccerunt ant forisfcceranty veladnos, hxredesfeHfuccefJoresnoJiros pertinere potuerit ant fotitcrim &c. Et de iiberiori gratia nofira volumiu CJ" concedimns quod ft prefen- tes Uteres: in forma vel materia fen ex quaciinq; alia caiifa quoad dtbitum ejfeUiir» Q- intent ionem eXonerationis five pntditl^ coiicejfionis mflra minm validcefcu in- fnfficientes exifunt c^c. i^iodCancellarim Anglia pro tempore exifienstampre~ femes lit eras iwfir^.s reformet, qnam fieri facial alias liter as in en parte validas & fiijfcientes, quoad diElus Epifcopus O'fnccefloresfiudebitum ejfeclnm cxonerationis Cy" coffceponis noftra habuerit "jel habnerint ; ncc non alias lit eras de perdonati- one, remiffioneo-c. Validas & fufficientesde tempore in tcmptu., qiinmperpra- fatum Epifccpiimfett fitcceffores fi:os &c. Fiteritrogattu. T. R. apud Weftmo- aafl, 16. Novcmb, Anno Ed. jy. 6. Sed ne incvcdibilem in fumma reriim potcdatc modum & inufitatam regig optimi tnaniuctudincm icquiras, literas (ut vocantj patentes, quasab Henri. CO ejusadverlario Ww/owfw/Ziimpetraverat, infpcxit fimul &comprobavit : Collegium ipfoadvcntusfuifplendorcilluftravit, & (quod plus ames) fpon- tc, nonrogatus, qux res non mcdiocritcr complacuit domino Fundatori. Collcgii dignitatem fibi deinccps cura' futuram gratiose ipolpondit : Deniq-, cxiniium fane & fingulare erga Magdalenjcs ftudium cum verbis magnifice fig- nificavit, : .^.n rcipla cumulatilTime implevir. Coetera qux funt in hoc gcnerc multa maximaque,iciens prixtermifi, nccuinon tamfidemfacere videarquani molefiiam. Tantorum igitur mevitorum ut Regi praeftarct earn, quam dcbuit, . mcmathmWinto/ii en/Is, ipirantemdcfunftumq-, gratiffimis fuorum obfequiis- celebrandum ft.ituit. Nam quid qusfo in cauia potcft cflc, quare iftud huma- nitatis &clcmentii' excmplum a regis moribus adeo alienum quifquam putet, quando'ut veriilime fcripfit Ibphus ille) principi non minus turpia, multa lup- plici3,quam medico funera? Joh.A-fortoruvn in durifiimis Rcip. tempor. Henrico iicadha^rcntcni utnc in cattiisetiamautlu'-nmorerum omnium difcrimine ab counquamdiru-derct,obfidcm & intcgritatem hominisjtantifccifle perhibe- tur, ut multis bcaeficiis prinumi pelleftum, & arcanis confiliis deinde adhibi- tUJD., , Epijcopi Wintomenfis. 8 ^ turn tanciem ad Elyenjcm Epifcopatum cum protr.ovit, fummamquc in co reruns bene gercndarumfiduciam poftca collociivit. Jolumni Duci Scnnyfitcnf, Ro- dolpho Percio cquiti auratx militisc aliiUjuc compluribus ad iiUim lupplkiter confugientibus dclidorum vcniam fecit ; fic ut qui de hac re amplius dubita- re vclit, in cvoluendis illorum temporum annalibus eum aut omnino indiU- //^ gcntcmfuifTc aut incredulum ncccfTc eft, ut opera; prctium propterca nou (it, aliud ad hanc rem probandam argumentuni induccre. Sed ut contra vc- ritatcraremelagnitamne hiltcrc quidcmdiutius valcant, ad a/Tcrtionis no- ftr£E coronidcm, ultimo in loco hoc etiam adjiciam. Templum Wwdcforia po- Leknd.inCmif i\i\tEdoArdiu qiMYtus^ abl'olutum elcgantis ftruifturJE excmplum : ad id ma- mem.idCyg. tuniisperficicndum, Academicorum lathonii julTu Regioavocantur. Id ce- '-'"'^ gre ictcntZiOxunicnfcij ne inceptumlcholx' thcologica: opus pcrmoram cor- riimpipofrit, ex iis operariis quosCollcgio fuoablolvcndo a Rcge Fundator impetravcrat, aliquot fibi per bcnignitatcm Rcgiam conccdi, his Uteris I'up- plicem in raodum obteflantur. Chriftiamffime Princifi Edoardo, Dei jrrtttiaRegl AnglU o~ Franc iiul~ lum certe bentficium magis hoc tempore necejfarium abs te in nos proficifci fotiiijfe cognofces. NaQi etcmmftimits panels his diebus viros nofira Z>niverfitatis ohfcr- vantiJpmoSy qui ornaiijfmiumficra Theologi£ domiciliumy qm.mfexagitita ferme awiis dcrelidumj.imdm fqna!cfcercty pcrficere inflittiertint. Qua res quo cele- rtiu tamdiu expedirc pojfity profcclo ticc labcribm r.cc impcnfis repcrimw, qitum pcrquifitis lathomis fupremam operi m.-:r:um imp07:eren-pu ; jiiir.c tjerOy qucd qtioi fnmm'i diliijentia perquifizimtis adtua magnifica opira fuitt accerfti, progredi nonpoffiimui : atquchac operis ititcrmiffio eamnobis defperationem t^jfcrty ut nifi quam primum ccepta matiiremiUy vcrcf.dum erity ne illis quiftimptm ha^enusfup- peditarunty ad ccnfummandum vita fionfuppetat. Et dnm aj.imadvcrtiimts mam ardent ijfimam in tedt'lcanda itd Deigloriam Ecclefia diligent i..m rcpctere audcmiis : ' hoc tamen pofluLimus., ut fi Rtverendus pater Epifcopus Winion. noflro rogatu per- fuafuSy aliquosex hisquosiifnifuo conccjfcris, ncflro etiam iifiti impertirc voler^ Ulis Jaltem utardi nobis poteJLiiem f.iciai, qiiudqnmn nee tuis tcdificiis ojfcere po- tefty tiim noftris utiliffimi'.m erit. l-^ale ferenijjimc princept c^ Chrifiianiffime ReX Kofincque Vniverfttaiis protedor itriice. Hxc ut forte confirmata vcrbofius, ita prxtcrmitti prorfus haud decucrat, M z f'.c 84 Fita Gtdidmi Waynfleti nequiindignationcm Regis advcrfus Wwtonienfem belle cxcogitarunt, aliud prseter cxpcrtem rationis opinionem Tecum attuiiflc videantur. Caeterum hoc commentum quamiibct frigidum, illis hactcnus arrifit, quibus aliquid dici fatis erat, nimiiumhaud ignaris, probationcs ab fe non cflecxigendas. ^. Thinn-ii tn wimorjioifi m (Ticut cgo acccpi ) Tunt qui Oxonii CanctlLrium fuifTe affirment, Ur. Ak". quibus libentcr ctiam alVentior •. led dc tempore quo hoc officium gelTerit li- quido pronunciare nihil podum, difTipatis per quorundam incuriam ^ca- demix monumentis. Rcgnantc tamcn Edoardo illuftria aliquot ejus pa- Ep>i. oxon in trocinii vegiftia nondum delrita vel ex his OxonienfiHm litteris perlpicue Col!. Core, ^ ° j t l Cupimtis, magnijice i^xx{\A, cos psternitati tUigratioi agere^quA vel tit.t ergx ms merit a :io aliquando abigerentur, tmn adlociimdiqucm prepe Mag. E.libftit.QoU. dalenenfes ft trJis commode fvo CIS }pro\\dcripo{^ct, illos confidere voluit. Pras- orp, c :ri. dp. ^^^-^^ p,^ y jj jq noftro, bonae lan^tioncs per dcl'uetudincm aliquara abrogen tur, ^* (magno, quod necefle eft, Collegii cum difpcndio&jaftura) neveccrta,ubi opus effet intcrpretatio defiderctur: idcirco G)llegiura Ilium, refque & perlbnas, in fide & dientela Prajkhtm Wintome-rifiim efTe voluit. Te vcro, Firht. (iitut. Rcvcrende pater acdomine Tfco. Stlfone, locum nunc duodecimum ab ipfo occupantcm, vcrum patronum & protctfliorem prcecipuum Collegii noftri hadenus expcrti I'umus, indiefque eum te futurum omnes auguramur : quem incredibiliftudiorum&religionisbononatum efle fcmper Iperavimus. Nam quid cruditio, prudentia, pieta?, in te uno lumnia', fimul cum cminentc dignitate conjundae efficere pofluntjuon tam opinione aliqua, quam prelcnti fide omnes coUigimus. Sed enim inter ipl'as munificentiffi CrtZ/V/w; noftri laudes, quibus apud om- nes hominum ordincsgratiamfibi conciliavit, ablque flagitio pietas diflimu- landanoneft: quantoniniirumpraftahilius videtur efle, divininuminis cul- tu quam magnificentia; opibus gloriamqucerere. Itaque repofitx apud deuni falutisfuae non immemor, virtutcmnuliamnonmagnopereexcrcebat. Adeb Cbriflia/iie pictatis ftudiol'us, ut caleftis difciplinac lex confultiflTimos theolo- V Pen-,/} Col' gosaludueloueret, quorum oratione & prccibusdivinam milericordiam fi- *" ' bi conciliaret : Mcmorque repofits in cxiis bcatitudinis illius, quamin om- nes vcnturam pronunciaverat Scrvator Chriftus, quotquot crga indigentes pii bcnignique extiterant, ficerogandis in pauperura uTus opibus fuisaitiduus /./?« a 'tut ' "t £'^cmofynariura huic muneri perpetub infervientem apud le habe- •; /^" • j.gf ._^ ratus nimirum quod res eft, Deum invocanti ncmini iubventurum,qui invocantempriuspauperemiprc non exaudiverit. Sffpiusobeximiam liincti- moniim in penetrale Regium adhibitus, cxtcroque Scnatu luper arduis reg- ni ficgotiis confilium inituro, Quin abite, (inquit Princeps) ego interim & Canccllarius meus pro iaiute Reipublicis vota Deo nuncupabimus. Utque future immortalitatis meditation! totus pofthac incuinberct, maufoleum quod mortis nunquam adrcpere cclTintis ipliim admoneret, condendum cu- ETejimenio j_,[j3f_ In quo ftatua iupino decubitu iniculpta, oculis in ccclum contuenti- bus, manibusuipplicantiummoretcnlis, &elhgicra cordis humani comple- Intimphwin- iflentibuj, dcvotilTjmi vatis exemplum referre vidctur : Ad te Jchova animam /"/<«/. 25. meant aitoHu, Dens mi^ in te confdo-, tic crnbejcam, ne cxnltent immici wiei de me. EpifcopiWmtonicnJis. 87 me, Scmperque de eo apud fc cogitans, (de quo nemo nimis, perpauci me- ditanturlatis) humansdico vita: qunmbrevis tam in horas omnes inccrt1:/dj^j Anno lalutis inftauiats. 14S6. quafi ilkid f^.^- chia nuncium divinitiis accepiflet: DAfncccpafamili^ tiu, namtu brtvi moriturtu es, ac non viva., Nihil prius habuit quam fuprcmam voluntatis fuae fententiam conteftari. Ibi vero divince lanrtimoni^ lapicntiaequc plena om- nia, fuifieipfum Angelorum quafi confortcm, cccleftilquc beatitudinis, etiam dumin tcrrisagebat participcnijpropcfaciuntutexiftimem. £^o(inquit) ad Eteftmetit:,. vitamfiitHram, ad quam ccndttus jam, anhtlans, cer}jc>:f(jue diem exfectationis tuidatorh. mca, in hac valie lacrymarum :juaji nunc .idvefpcrajje, C^ tjitod tcmpHf refohttionis fefie jum inflat : condo tejl'Amentiim it: hunc niodum-, C^c. Quot vcro qiiantal- quc donationcs in piosufus eiogandas dcfunftus reliqucrit, baud facile fidcm adhibucrir, nifi qui iple in tcftamcnto videiit. Nullusfuitin Ecclefia Win- E ufltmmi, ton.\c\ in Moiiaflcriis luburbanis Monachus aut Monialis,in 7?tr^l^,(fMa Sanrtas ^»»'l<"- Ciucis mifclkis inops inter religiolbsordo, in urbeparochus aut clericus, in Collcgiis Wiccamicis vcl I'uo Ibcius aut fcholaris, Dcnique inter familiares aut domcfticos nullus, cui datum aut Icgatum aliquid nonfuerif, ut non mortalcm (uti Gilliam Agrigcntinum dicit Val. maximus) led propitice for- tune bcnignum cfTc fioumdiceres-, quinabeant (igiturj quo digni Hint nu- givcnduli (juidam Icves, qui fic rcdaftum ad fumniam rcriim omnium inopiam ilium contcndunt fuifTe, ut Collcgii Ibi pratcfturam, ftudiofifTime ambire non crubuerit : quando non ex egeftate aliqua, fed ex opibus manare neccf- fc fit hujufmodibeneficcntiam. Etnc tenuitatis priftinje conditionem, aut tarn copiofx benignitatis rccordationcm aliquando ex animo cfflucrc patere- tur, banc beativirginisfymbolam non ipfc modo ufurpare folebat, vcrum parmi gcntilicis adicribendam curabat. Quifotcns eft fecit pro me mii^na, Cir-Janilum riomer: ejus. Servos coraplurcsquos dura gentium cohftitutio do- minio alicno contra naturam lubjcciiTet, libertate donabat. Cum interim nul- ^^ Anb, win Hi. illc famcE illcccbris, nuUoquc nominis amplificandi ftudio delinitus quic- io«. quam facicbat : fed adcxaltationcm fidci, Chriflian-t Ecc'cJij: frofeititm, divini ^^ statui. Col' cultus an^me)itati&f}em,t^nq\um ad fcopum omnia refcrebat. Nam(]uanta(bone leg. DcusJ vcrborum fuavitate aurcs mcas rcplent, quibus in ipfd quafi esafli ope- ris pcroratione ufuscfl. NoftriColUgiiPritfidemi & fociis & ^^'^""^"'^'n^ i„fneStmitoT commorantihus ineodem,'uixtA informatioocm Chrijri, titnquiim cyisdifcipnlis, di- 'vinum ohfequiiim commendamiis pacifque iic nnitatis fccdits, ac perfcflx vincidum charitaiis. Ingcns hoc in Dcum pictatis ftudium proximus honoris & revercn- t'iae gradus cxcipit: cui illc praeftandout nunquam dccnbt, Archiprjcfuluni Cantuaricnfium inaugurationibuspra-fcntem Jccxhibcrc Iblitus eft, id quod fcdulofcciffceumfcribit Alatthens Parherus- Quinimb Thom.u Bciirchicriiis ^fk?"' '»'^''ti. Antiftcs Giw//.j?-;V«y/^, ubi ex refcripto Pontificis Romatii iji amplifllmum pa- -^''"'P-C JoHi- tfum purpuratorumCollegium cooptanduselTet, in frcquentifUmfi prafulum &nohilium corona rubrum galerumUV;r/o;;/V^/7/ manibus indutuni protcnus geftabat : id quod utriquc pcrinde fuit honorificum. Sxpe convocatis ad ErxUb.jfo.^ comitia deriordinibus, Archicpiliropojubcntc, ipfumprafuilTe iegimi'.s, iis ^'^''"chifL nirairum inter cxtcra, quibus ad rcpcllcndos Scotosdecrctum eft regi fubfi- c^I^^ibr'Jl' dium, quod immunitatcs & Ecclefiafticajura, Icgulciorumcalumniisconvuini 88 VitaGuliehmWaynfleti ^*'':'"/^''''''' & labcfaOata,regiodiplomatereftaurairet. Jam comitas, humanitas, afFabi- LoniiMenfi. {[^^^^ quanta fucrint, cximil quadam in cum patrum plcbilquc benevolentia fatis dcclaratur. Sed cnim inter hac omnia libcralitas & magnificentia ex- E.peVe Exiius. picndciccbant maxiiiic. Rcges ipl'os quos ille crcditorcs habuit, fecit debito- res; nova Icilicet ratione invcnta, ut a quibus ipfe accepiflet omnia, viciflTim & E.^elli Exitus. iHi debcrentaliquid. £ww;;«f/f »; quendam auratsniilitiseequitemConftanti- nopolitanum, urbcquc expugnata profugum, non n'.odo benigniffn^e ipfe ac- cepit, verum etiamut acerbam hominis fortunamleniret, viginti nummum aureorum honorario c fifco Rcgio donavit. Atque ifta quum nemo affirmare poteft, non fuifTe huraani ingenii & perliberalis anirai officia, turn demirari fatis nequeo projei^am Guliclmi Botoneri VVyrceJlrii (equeftris praefertim ordi- nis viri) impudcntiam : qui quod aureolum M.Cic. de Seneftute libellum fcrmonc anglico donaflet, cumquc fob ipecie honoris Fuhdatori confecrafTet, ob tarn luculcntuni (fi Diis placet j opufculum conqueritur ('videte interim ■tihlioth. C'orp. e]eg;,ntiam hominis j ie nullum regarditm de Efifcofcrecepffe\ Stdignus mea Chrili' Cmab. ^^^^^ fententia eras cum tno ijlo regardo nuUam merccdem retulifle, qui vena- 1cm nelcio quam diligentiam tuam, fi emptorem invenirer, proftituifti : & ei prsfertim viro prsemiolum aliquod cxtorquere fperafti-, qui ultro non rogatus beneficentiam in omnes erogare folitus eft. dequo verifT.me ufurpari pof- funt ilia qux olim in grutidm ^Uxandri Lincoltncfifis Epif. dccantabantur, jQui darefeflinans aliis ne danda rogentur^ £^A mndum dederat nonditmfe credit habere. E. iijxio. e}uf- dsmwirceftri^^ Adcb ab omni partium ftudio inter alumnos fuos vel leviflime inchoate alienus 7nColkTcorp. fuit, ut quos litium ferendorum reos, aut di£to Prsfidis minus audicntes fe- Chri. utitai. mel dcprehcndifTct, tanquam inutilesramos amputandosccnfucrit, Epiftolse jemto. formam, nc fides quovifmoclo vacillet, hancadtexui. R3!5l)tfntireU' tcell l£loiuD,c?Lic greet you totlljt i^cmc I to out luio^oletigc anD ro our Hifpieafure, ttjat tljere iiS I grotonc a tmifion anD Bifcoil) tcumn our 'lollcDse, uiantcnlp ■! auD iinDifcrffitely fo? tljcelecttDu oi n)t ^?ofto?s; oftlje mnibcrri= tie. Jncafc bK, tljat tl)cre IfE iin? pctfciiof our CoUeDge iin= tcr your rule, t^at ixiUl ue fcDitiou^ ijilfull anD not conforma- ble to tl)e aDuife auD tl)C guicuig cf vcu, anD of ti)e mo?e partie of t\]Z iapaaers of our fcvt) itonienJis. 89 Charge fuel) pecfoii ^ perfonsf from all manner intcreft tl)st ttjcp Ijaue in our fo?cfciD CollcDge. CCt^iift i)auc you in to QutDtng. ^iSlrette in our sJJ^anuonc ot Sg)outi}U)aictjam ti^c jiii of 38prilC W. B. of Winchcfter. Quantum autcm indudria: opcrarque pofuerit in comparandis utriufijue lingusoptimisauthoribus,quantofqucine.irc&quam imnwnes (iimp- tus fccerit, dum ortingenta plus minus librorum thclauro bibliochccani luam inftruxeratjfut ego nihil dicam) res ipl'a loquitur. Tantis itauae virtutum dotibus infignitus (& opinionequidem mca, in hoftc laudatidimis) quibus flantem fubinde rcflantcmqucfortunammodcratuseil : fmiulipfe dum visit Reipub. commodus fuit, &principibus {'licet in diverfas^iartesabeuntibus^ non infenfus. Nam capitalcm ilium Anghas tyrannum, non modb in CoUc- . ■ ^ « gium fuum pertraxit,vcrum effcratum illius ingcnium ita penitiis demuIfitjUt ' ^ * eruditis ftudioi'orum difputationibus gaudere, & amplis muneribus bene me- ritos aflSccre, deniquc univerfum Magdalencnfiumcoetumvino &pinguife- E i{egi(i. Col- lina donarc, haudquaquam gravaretur. Cujus interitu, quum patriam e '•'.?• lupiquafifaucibusercptam videret, & redditam denuo libertatem, Waltha- £ jjepja, Colt, »»«<« jamagensingravilTimummorbumrcpente incidit ; quiubi per artus & medullas in arcem cordis furtim iircpfiflet, fic hominem Icnio & laboribus con- fcAura prorfus dcbilitavit, ut tcrtio Iduum Augufti, hora pod meridiem qaart.1, majorefupcrftitumdamno quam fuo, fupremum cetatis diem clau- dens coelo fit redditus. Hunc vitx exitum habuit pientiffimus Antiftes, in extreraofeneilutis quafi ftadio hinccrcptus, vir ad omnia fumma natus, poft- quamannostriginta ofto, dies duodecem, provinciam WintomcKfent fanftif- fime adminiftraflct, fupremum Cancellarii munus integerrime obivifTet, & cxtinfta faOionum femina, confirmatam in Rcpub. pacem, incomparabili divini numinis beneficio itcrum vidifTet : elatus eft magna cum pompa funcris fepultufque Wintonu, juxta Hemicum Beufortiiim, cui ipfe vivus mortuo fuc- cefferat. Apparetnefcio quid ejus mcmorisfacrum aeneis charafteribus in fcpulchri arabitu dcfcriptum fuifTc : verum illud facrilegorum hominum ma- nus, in iplas demortui umbras impunc Isevientium, nobis per I'umraum i'cclus jamdiuinvidcrunt. FINIS. N Jvmb 90 JOANNIS PICI Mirandula S Concordia Vrincipis V. C. Vita, /^^rjoannem Francifcum llliifl, V.rincipem Pici V ilium confer ipta. JOannisPki patruimei vitamfcribereOrfus, prifandum leftoribus im- primis duco, ne aut quod fratris filius, aut quod difcipulus fuerim in^ sliquidingratiamBIandientium more,difturumfufpicentur. Nihil hie amicitia; datum, nihil famili£,nihilque beneficiis fquaf maxima profefto in me extiterunt) fii^itia laude rcpenfum. Tantum quippe ab Adulatione lejunfta eft narratiomea,quantum abfuit adulandi neceffitasjtantumque cavi, nenic, vel mentitum, vel vehementcmin laudibuslegentes arbitral entur, fi quicquid de ipio conceperam, Uteris tradidifTem, ut illud fuefit fortafle peri- culum,ne parum potuerint, vel ipfemet virtutes excelfae,vel earum aflertores coarguere. Quod vel hoc argumento videre licet. Curaplurimasdoftorum noftrcE aetatis hominum & ex primoribus quidem clucubratiflimae icriptiones non raodo his quae fumus ditturi, locupletiflimumreddiderint teftimonium, fed dum uteretur hac luce & poftquam earn cum potiore commutavit, in ejus me 6i morum&doOrinac prseconiis pra;celluerin"t :quarum nonnulias in hujus libri calcc port commcntationcs ipfius adfcribi jufli ut firmior teftibas, non gentiliciis fides adhibcrctur. Paternum genus(licet ab Conftantino Cseiare per Picum proncpotem, a quo totius familice cognomcntum mcmori^ proditum fit,traxifre primordivi) mifltim facicntes, ab ipib tempore nativitatis fumcmus initium, turn quod famliiaE forfan non minus honoris ille contulerit quam acce- perit, turn quod proprias animi dotes reliquaque totius vitae & obitus leriem prsE fc fcrentia, quae vel propviis aut auribus, aut oculis haufi, vel ab gravif- iimisexcepi tcftibus, apericnda duxcrim, pofthabitirque&ftemraate& prae- darisauorum facinoribusrecenfcnda. Anno a partuvirginis tertio & fcxagcfimo fupra millefimum & quadrin- gantefimum, Pio lecundo Pont : Maximo Ecclefiae prsfide , & Federico ter- tio, habenas imperii Romani modcrantc, mater Julia, ex nobili Boiardorum jl'amiUa, Joanni Franciico patii, ultimo cum partu peperit :, jam cnim Galeot- Xmxq. Riajorem natUjCX quo lum genitus,&i Antoniuni Mariam, fororefque duas eajaa. CoiiCQrdii£ T'rhteipis. 91 cnixa fuerat, quarum altera, LconcUo jam conjugi, Albertum Pium ex Carpi principibusunumedidit, nunc Rodiilphi principis Gonzagaeconlors: altera. PiooOrdclaplio Forolivcnfi principc, cui jam pridciii nupibrat, vitafunQo, Montis agani Comiti Iccundas nuptias conceilk. Prodigium haud parvum antcipfiusortum apparuit: vila enim circularis flanima eft, lupra paricntis tnatris aftare cubiculum, moxque eiianerccrc, fortafle nobis infinuans, or- bicularis figura: intellcftus perfciuone fimillimum cum futurum, qui inter mortales eadem hora proderctur, univerfoque terra: globo cxccllcntia no- minis, circumquaque celebrandum, cujus mens i'cmper cceleftia ignis inftar pctitura cflct, cujusque ignita eloquia, flammatccmenticonionj, Dcuainc- ftrum (qui ignis comburens eft j totis viribus quandoquc celebratura : Ted ftatim obtutibus hominum, ut ilia euanuit, occulcnda. Legimus quippe doitifTimorum fanQifTimorumquc hominum ortus, inlblita quandoque figna aut prsccirifTe, autlubfequutafuifTc, veluti corum incunabula mfantium ab aliorum ccctu divino nutu Icgregantia, lummisque rebus gercndis natos indi- cantia. Sicutomittamreliquos, examen Ambrofiii magni ora luftravit, in eaque introgreflum eft, deinde exiens, aitiflmiumque volans, feque inter nubila condens, paternos,afpe(flusque aliorum qui aderant vifuselufit : quod prslagium Paulinus plurifaciens, fcriptorum ejus favos nobis indicafle dif- fcruit, qui cxlcftia dona enunciarent, & mentes hominum de terris ad coe- lumerigerent. Forma autem infigni fuit & libcrali, proccra & cclfa ftatura, molli carne, vcnufta facie, in univcrfum, albenti colore, decentique rubore inter fperla, cjefiis & vigilibus oculis, flavo & inafFcdato capillitio, dentibus quoque can- didis&afqualibus. Submatris imperio, admagiftrosdifciplinasquedclatus, itaardcntianimoftudiahumanitatis excoluit, utbrcvi inter Poctas & Ora- tores tempeftatis illiusprxcipuos, nee injuria collocandus eflet. In dilcendo quidem celerrimuserat, prompto adcoingenio pra;ditus,ut audita lemel a recitante carmina, &diic£to, &rctrogradoordinc, mira omnium admira- tionc reccnlcrct, tenacifTimaque rctincrct mcmoria, quod ceteris contra cuenirefolet : nam qui celeri llmt ingenio, natura fieri I'acpe Iblet, ut non multum memoria valcant, qui vcro cum labore pcrcipiunt, tenaciorcs percep- torumeuadant. Dum veroquartum& dccimum cetatis annum ageret, ma- tris juflu, quae facriscum initiari vehementeroptabat,dil'ccndi juris pontifi- cii gratia, Bononiamfetranftulit: quod cum bicnnium deguftaiTct, nicris id inniti traditionibus confpicatus, alio deflexit, non tamcn abfquc bon£C frugis foetura, quando pucr, & quidem tenellus, ex cpiftolis fummorum Pontificum, quas Dccretales vocant, cpitomcn quandam feu breviariunuompihivcrit, quo omnesconcifius,quam fieri potuit, Ikndionum illarumfententias, conclulir, confummatis profefToribus, opus nontenue. Sed Iccrctarum natures rerum cupidus explorator tritas has I'cmitas dcrelinqucns, intellciftus fpcculationi Philofophiasquecum humana', tiim divinx, Ic pcnitusdediJit, cujus cnan- cifcenda; gratia non tantum Italiar, fed & Galliarum litcraria gymnafia pcrlu- ftrans, celcbres doi^orcs tempeftatis illius, more Platonis& Apollonii fcrupu- lofifTims perquirebat,operam adeo indcfcfTam ftudiis illis impendcn5,ut con- fiimmatusfimu!& Thcologus fimul & Philofophus imbcrbis adhuc ^elTec N i & 9^ VitaJoa?misTict MiranJuU & habcietur. Jamque fcptcnnium apud illos vcrfatus crat quando humanae laudis Si gloriae cupidusfnondum enimdivino amore calucrat, ut palam fiet) Romam migravit, inibiquc oftentare cupiens, quanta eum a fummufToribus in pofterum manaret iiividia. Nongentas dc Dialcfticis, & Mathcmaticis, de na- turalibus divinifque rebus quxftioncs propoiuit : non modo ex Latinorum pe- titas arculis, Graecorumque excerptas fcriniis, led ex Hebrseorum ctism my- fteriis erutas, Chaldceorumquc arcanis atque Arabum veftigatas. Multa idem de PythagorsE. Trimegiftique & Orphei, pril'ca & fubobfcura Philofophia, multa de Cabala, hoc eft, Secreta Hebraeorum dogmatum receptione (cujus &i Origcncs & Hilarius ex noftris potilTimum comminilcuntur) quxftionibus illis intexuit ; multa etiam de naturali Magia, quam non parvo intcrftitio ab jmpia& fcelefta feparari edocuit, idque multorum tcftimonio eleganti^ime comprobavit, nee non duo & feptuaginta nova dogmata Phyfica & Metaphy- fica propria inventa & mcditata, adquaicunquePhilofophiasqueftiones elu- tidandas accommodata, dcfuerunt : his novam per nuraeros Philofophandi in- ftitutionera adnexuit, cuniftaque fimul publicis locis, quo faciliusvulgarcn- tur, affisir, poUicitus I'e foluturum eis impenlasquiex remotisoris difceptan- di gratia Romam fe contulifTcnr. Veriim obtreftatonjmfimultate fqux Temper velut ignis alta petit) nun- quam efficere potuit,ut dies altercationis prseftitueretur, obhanc caufam Ro- jija; annum manfit, quo tempore vitiligatores ill!, pa!an:i eum, & iibero exa- mine non audebantaggrcdi,l"cd ftrophis potius&cuniculisfugillare, dancu- lariisquc telis iuffodere, pcftifera corrupti invidia (jta cnim arbitrati funt phnimi) conabantur. Livoremhunc, vcl hac ratione fibi maxime commovi/Te exiftimatum eft, quod multi qui vel ambitione fortaflis vel auaritia literario negocio diu incubuerant, notam fibi fore autumarent, fi juvenis ille aggeftis a- iavorumopibus,muItaq'jedoftrina, quafi fertilis ager luxurians, in prima or- his urbe, de naturalibus divinifque rebus, deque multis per plura fecula noftris fiominibus non arceflis, pcriclitari doftrinam, & ingenium non vereretur, & turn nihil adveriiis dodbinam verismachinis moliri pofle animadverterent, at- lulifTeeofdem in medium to*mcnta calumnise tredecimque ex nongentisquse- ftiones, re^x fideifulpeiftas acclamavifle, quibus forte i'e junxifle nonnullos, qui quseftiones illas, utpote iniijetas eorum auribus, ut pie, ita fortafle parura erudite, & zelo fidei & practextu religionis incefTerent : quas tamen quseftio- ncs, non pauci, & quidcm ceiebrati Theologize doiSores ceu pias & mundas prius approbaverant, eildemque lubfcripl'crant : quorum catui BonfranciC cus Regienfis Epifcopus annumeratus eft, vir omnigcna doftrina, acerrimo- quc judicio, & morum gravitate pracclarus, qui Romiad Pontificem Maxi- mum ca tempeftatc, pro Ferrarienfium duce agebat legatum : adverfus ta- men eum blatcrones illi nihil attentarunt, cum forteabeislabefaftariejusfa- - mam non pofle vcrcrentur, quando quicqyid traftaflet, correftioni matris £cclefi£, SiPontificisrubmififlet. At is, famae iftx difpendia non perpeflus, Apologiam edidit, varium certe opus & elegans, multaquc, rerum fcitu digna- rom cogninone refertnn^.Vigintique tantum noftibus elucubratum, qua edi- tione luce dariusconfpici datum eft, non tarn condufioncs, Catholicos po- tuiflc fenfus recipere, quam illos, qui primus adlatraverant infolentis & ru- ditaris. C^ ComordiiiTr'mcipis. 9^ ditatis coargucndoseflc, libriimqueipfum,&qu£efcripturuscratin pollcrum matris Ecclefiie, cjusquc prsefidis lancLtiiTimo judicio Chriftianiffimi hominis more commifit : id cnim vcl expreflc vel tacite gcri oportcrc, pcrfiiafiflimum eft : quafi illud Auguftini profcrrct : Errare poflum, ha;reticus cfiTe non pol- fum, quando alterumfit hominis proprium, alterum pcrvcife & obftinatce voluntatis. Sed ubi Innoccntius oftauus Pontifcx Maximus acccpit per cditionem Apo- logiae interprctatas condufioncs illas, qua; prius calumniis infcftatas fuerant in catholicum fcnium, &a nota criminis relcvatas, refcrcntibusque nonnullis, quibusconclufionum cxamcndeniandatumtucrat,dccipuIasopponipon'efide- libus, fi nonnullaequacftionum illarum (crude quidcmgi inexplicite difcep- tandarura more jacebant) paffim vacarcntur, libelli IeCtione,quo contincban- tur interdixit, qua: omnia per Alcxandri fexti Pont. Max. lub quo nunc vi- vimus diploma, quod, Breve nominant, liqjidoviluntur, quod cum Apologia ipfa impreflbribus tradcrc cxarandum duximus. Vcrum in ipl'o Apologise ca!- ce quod poftca Pontifcx auiftoritatc pr.tftitit, quibus iile poterat rationibus antcafa^itaverat: obfecravcrat quippeamicos & inimicos,doftos& indoft- os, ut Apologiam legerent, libellum vcro iplum condufionum inexplicitarum praeterircnt illcftum, quando in co plurima continercntur qua; non paffim vul- ganda triviis, led I'ecreto congreflu inter doftos & paucos difputanda ful'ccpe- rat, fcolufticamque cxcrcitationcm, more Academiarum mcditatus, multa veterum Philolbphorum, Alcxandri fcilicet & Aucrrois aliorumque quam plurimum impia dogmata propofuifTet, quoe Temper publice & privatim afTer- •erat, profefTus fucrat, prcedicavcrat, non minus a verse rcftisque Philofo- phi2E,quam afidei femitisdedinare : atque in hunc modum dc lil>eIlo illo nongentarumconclufionum verba facicns, Apologeticum opus conclufif. Qui ergo me oderunt, ideo ilia non legant, quia noftra funt : qui me amant, ideo non legant, quia ex illis qus: mea funt, cogitare plurima pofTent, qux non funt noftra : cacterum immcnla Deibonitate, qua: ex malis etiam bona elicit, ef- fcftum efle (quemadmodummihi retulit) judicabat, ut calumniu illafalsoa malcvolis irrogata, veros crrorcs corrigeret, eique in tenebris aberranti (ut quantum exorbitafifet a traniite veritatis,contucri poflet) ceu fplcndidifllmum jubar illucefcerct. Prius enim & glorias cupidus, & amorc vano fucccnfus, mulicbribusque illecebris commotus fuerat : fccminarum quippe plurimar, ob venuftatem corporis orisquegratiam, cui doftrina amplsque divitiarquc & generis nobilitas accedebant, in ejus amorcm exarfcrunt, ab quarum ftudio non abhorrens, parumper via vitoE pofthabita, in dclicias defluxerat : verum fimultatcillaexpcrrcdtus, dtffluentem luxu animum retudit, &convertitad Chriftum, atque fccminca bland imenta, in fupcrnx patriae gaudia commuta- vit, ncglci^aque aura glorias, quam affeftaverat, Dei gloriam & Ecdcfia: uti- litatcni, tota carpit mcntc perquirere, adcoque mores componcre, ut port hac vel inimico judice, comprobari pofTct. Cumque dc ipfo gloriofa ftatim fama, &per vKinas& per remotas oras volitarcaccepifTct, plurcs cxPhiloiophis, qui erudltilTimi habcbantur, ad cum tanquam ad mcrcaturainbonaruni artium fut inquit Cicero) conflucbant, vcl ob commovcnda literaria certamina, vel quibus ineratrcftiox mentis fcntcniia, ad audicnda tcncndaquc rcOevivendi : falubria- 94 Vitcijoamm Tici MiranduU '(^ ialubria dogmata, (^s tantb magis expctebantur,quanto ab homine d oftiflimo &pariternobiliirimoproflucbant, quiquandoque dcviosmollitudinis volupta, rix' anfraftu fccatus tucrat. Vidcntur enim ad dilciplinam morum, auditorum mcntibus inferendam, ca plurimum habere momenti,qux & I'uaptenaturafint bona, Si a praEceptore converlb ad juftitiac femitas, exdiftorto & oblique li- bidinum caUc, proficifcantur. Elegiaco carmine amorcs luferat, quosquinque cxaratos libris, religionii caufa, ignibus tradidit, muUa itidem Rhythrais lufitHctrufcis, quae pari cau- ia pari gnis abfumpfit. Sacras deinde literas ardentiffimo ftudio complexus, ftatim in templo Deo, ceu frugum primitias, oftauum tunc & vigefimum an- num agens, de opcribus i'ex dierum Genefeos, & diequietis Heptaplum ob- tulit, opusquippe & perfetlum ingenio, & elaboratum induftria, cumfubli- mibus Philofophorum dogroatis, turn profundiflirais noftroe Chriftiang Theo- logiae myfteriis refertiffimum, Ibptemphcique varia enarratione connexum, feptenario capitum numero cuilibet leptenae expofitioni conferto libri nomi- ni maxime quadrans. Quod tamen ob erutas e naturae grcmio res & diffici- les divinarum quaeftionum evolutiones, atque ob Prophetx reconditifTima fen- fa fcrmoniique elegantiamnon iepaflimPhilofophiae & eloquenticE rudibus offert^fed preciofae illius & rarsc fupelleililis ufus paucis paratur : quod & ipfe animadvertens, in ejufdera Procemii calcc, mentionem dc hac re non il- lepidam fecit. Cum primum fiicras deguftavit literas, non tantum veram fa- pientiam, fed & veram cloquentiam, inveniffe Icetabundus exultabat, multa- que ut omittam, ab eo teftamenti Novi allata prarconia, Pauli epiftolas, ora- torum omnium fcriptionibuseloquentiapraeftare dicebat. Tullii etiam ipfius Demofthenisque primarii (ut inquit ille) dicendi artificis, lucubrationes no- minatim citans, non quod efifent, ut ills calamiftris inuft«, & corrafis undique fucis, & cincinnis conftipatse, fed ut veram, folidam, & redolerent, & fa- perent eloquentiam, verie icntcntiis, vera arte fuiifultam, cfTentque ut dicam brevius, Aegyptiorum opibus nonconfuko fuffarcinatce. Omnia porrb ve- teris Legis eioquia, confummatifTima; fcientiae & fipientia? plena pra-dicabat, quod & fi cum alii, turn Auguftmus in libro de Doiftrina Chriftiana luculen- ter oftenderit, Septimiusque TertullianiisEufebiusPamphili, & Cafliodorus affirmcnt : Grammaticos, Rhetores, Oratores, Philofophofque omnes prifcos eloquentis & dodrinxfuas flucnta, ex divinarum Scripturarum fontibus cpo- taffe : ipfe tamen aliis id muneris rationibus prolcqucbatur, quarum partem, in Heptapli celebratilUmas exordiis inque ipib fecundas expofitionis Prooemio videre operse precium eft. Inter tot juges divine legis evolutiones fecundo .anno ab Heptapli editione, opufculum etiam de Ente & Uno decern capiti- bus diftin«n;um, abfoluit : breve quidem corpore, fed amplum viribus, fed altifllmis & Philofophorum dogmatis, &Theologicis fcnfibus undequaque rcfpcrfum, quo fuperius Ente non eflc unum, fed fibi inviccm refpondere, afqualiqueeficambitu oftcndit, controverfiamquefuper eare a Platonis Ari- ftotelisque fec>atoribus habitam, recenfuit, afleverans Academicos illos qui contrariumcontenderuntverum Platonis dogma non aflfcquutos, fcnfumque prorfus commnnem inter Ariftotelem & Platonemde Uno & Ente, ficut & de leli juis in univerfum, & fi verba diffidercnt, demonftraturus erat non de- fui& s ConcordU Tr'mdpU. 95 fuilTe: ultimo quoque Opcris capitc , totamdifputationem, ad inftitutio- nem vitas & tiiorum emendationem, non minus ingeniosc convcrtit. Advcr- fum quod opus Antonius Favcntinus, egregius alioquin Fhilolbphus, nonnul- la quatuor epLftolis objc£tamenta protulit, quarum tribus iple refponditjquar- ta? vero, vel quia fideliter delata non fuit, vcl quia ex pracfcriptis rcfponderi pofie putavit, vel alia quapiam dccaula, quar juftatamcncredcndaeft, men- tionera quod fciverim non habuit, cui nos, poftquamdecefTitcvita, ne fallk vel latranti malevolis, vel finiftri aliquid crcdendi rudibus prsebcretur occafio, refpondcndi munus obivimus. llludque potifllraum curavimus, ut ex piac- ccdentibus ipfius lententiis, fuiflTe magna ex parte refponfum monftraremus. Vidimus etiam nonnulla Platonica vernaculo icrmone ab eo digefta, quibus multa ad prifcorum Theologiam cnodandam facientia , multa in ar- nigmatibus & Icirpis abftrul'a lapientum I'cnla leferantia, deprchcn- duntur, qui forlan, majus ocium nadti , Latina redderc tentabimus, ne tanti hominis fuperemincns doclrina hil'ce de rebus maxirac peivia, qui- busque vulgi ante ora feratur. Haftcnusdeperfe£lis lucubrationibus, quas ante mortem emifcrat, velu-. ti nuncios & anteambulones praedarorumoperum, quae conceperat, & pro- cudcbat. Vctus enim teftamentum, interprctamenti jam facibus illuminArat, id ipfum muncris, ut Novo prxftaret accin£\us, nee cos tantum, quos lite- rae I'eries ferre poterat ienfus, protulerat, fed inhislocis, qua: trcis alios di- vinorumcloquiorum proprioslaturafuerat, iupcrxdificabat, Grascisquc Sc Hebraisexemplaribus noftrorumcodicum, difcordcs fcntcntias contercbat: fed hoc potiflTimum in ejus mente confitum fuit, hoc de univcrfis propofitis, quarin commentandigenereconceperat, altiusinfcdit, ut aliorum dogmata non adducerct, utpote qune jam haberentur, legerentur, nofccrentur, fed fua prorfus inventa, & meditatadilTereret, ut propriis, non alicnis faculta- tibus, famclicasveritatisanimas, pro virili faturaret : Pod hare Hebraicoid- iomate pollens, dc veritate tranflationis Hicronymi adverfus Hebraforum calumnias, libellumcdidit, necnon, defenfioncm pro fcptuaginta Interpret tibus quantum ad Pfalmos attinet adverfus eofdem, libellum item de Vera remporum fupputatione confcripfit. Poftremo ad debellandos fcptem hoftcs Ecclefixanimumappulerat, qui cnim nee Chrifto, nee illiusparet Ecclcfis, & quod cfl fcquens, ejus eft hoftis, aut impiusexiftcns, nullum rccipitcrc- dendumdogma, five falfis infervit idolis, fubquc hifce fimulacris darmoncs adorat, feu Moyfaicam perditiflTimorum Judarorum ritu legem colif, nefan- dumveMahometcmfequitur,dctcftandis illiusplacitismanciixitus: autChri-. ftianam auditu tantum non opcribus & mente fincera vitam viven*, Evangeli- cadocumcnta pcrvertit, Catholicacque Ecdcfut non confenticns, obftinato cordc rccalcitrat, vel non cafta fide, fed variis adultcrata prophanataquc fu. pcrftitionibusEvangelica fufcipit : aut licet folida nitidaqucacconfVanti fide rcccpci it, opcribus adverlatur. Hos itaquc fcptem, quaiidiices fub quibus rcliqui velutgrcgariicontincntur, propriis corumarmisconflnjlurus, ad conr grcflumcitavcrat, ^dvcrfus impios Fhilofophos, qui nuU.T rcligionis jugo colla dcprcITi nulliquc addiifti numini, naturaics tantum rationcs adorant, ci^dcm rationibuidimicabatiVctcris-tcftaiiicnti fcntcntiis,propriisq; Judaicx fvhoid - 9 6 Vita Joamiis Tici MiranduU fchols aucfloramentif, validifTmie contra Hcbraeos prctliabatur, cum Mahu- tnctanis Alcorano nixus pedem contulerat, Idolorum cultores, & multis vul- neribus, & vi non multa proftraverat, luperftitionibus vanis irrctitos, cos prafi'ertimquidivinatricem colunt Aftrologiam, Siverae Philoibphii, & pe- culiaribusrationibus Aftrologoium acriter taxavcrat: duodecimqije jam Ji- bris, & quidem abroIutilTimis, ex tredecim ad hocdeftmatis, eorumdcliria inleftatus fuerar. Dcmura Hydromantiam, Gcomantiam, Pyromantiam, Harulpicinam, & cetera id genus inania, figillatimexplofcrat. Sed in Pro- phetantes Aftro!ogos,caneumexprofc(rodirexerar, totisquc viribus Aric- tem temperaverat, quando eorum dogmatis, futilibus quidem Si nulliusmo- menti, Tuperftitiones carterac fuis erroribus fulcimenta aucupentur, vel in- fpeftseGenefeos momenta trutinantes, vel in elegendishoris, autHexago- nos aut Trigones afpeftus (quos benignos vocant) conciliantes, Siejufmodi reliqua quibus nee inlanus Oreftes accedcrct. Nee contentus Aftrologiam om- nem funditiis evertiffe, ut oftenderet noftri temporis Aftrologis Grscae po- tiffimum linguae ignaris, Vanifllmam omnium profeflionum Aftrologiam, per- verfis tranflationibus vaniorem, (fi dici poteft) efFe£tam. Ptolomasi fruft- us, quos centiloquinm vuigo nuncupant, inter i'cribendum adverfus eofdcm quafi aliud agens e Grseco in Latinum fermonem vertit, & clegantiflTima ex- pofitionehoneftavit, quoinlibroplura, ut itadixerim, errata, quam verba vulgata, ilia tranflatione contineri demonftrat, quam tamen Temper in arca- nis velnti preciofum thefaurum cuft:odierunt, ejufdem cultores ignavi, De Chrifti fide perperam fentientes, necmatris Ecdefia; parentes imperio, quos ufitatiori vocabulo nominamus Haereticos, 6f Novo inftrumento, & rationi- bus egregia objurgatione incefllverat, nonaginta fere hserefes in propatulo habentur. Veriim illecunftarimatus, ducentas invenit, quasfigiilatimnon modo climinare, & profligare propofuerat, fed & paritcr docere, qua ex parte Philofophis non rite pcrcepta, fuos crrores traxiffent, aut furcilaf- fent. In Chriftianos poftremo, quorum fides fine operibus vifitur, vehe- menter inve£tus fuerat, necnon diligenter exploravcrat, qui fieri poflet, ut igncm in meditullio terrse conftitutum homines credant, quo perpetuo datu- ra lunt poenas damnatorum corpora, casteraque id genus tarn animacquam cor- poris inexcogitata fupplicia : immenfa quoquc deitatis vilbs gaudia, quibus aniniEC corporibus junftse beantur, atquc dittis Ecdefis quae ad credendutn compellunt, obaudientesnon fint, finihilominuspaflim debacchentur in vi- tia, divitiifque incumbant cumulandis, nihilque minus formidetur ab eis, quam poensc, aut afFeftetur quam regnum Dei : pro morborum item quali- tatcidoneamopemadmoveretentabat, tetrosfcilicetmorbos, & luapte na- turaimpuros, acribus acerbisque medicaminibus inurere : ca verovulnera quffi minori infefta malitia depravataque forent cicatricemque obducere de- iyderarent, lenibus placabilibusquefovere: adeptis verb valetudinem&re- cidivametuentibus, laluberrimaspotiones, celebrataquc antidota praepara- rc. Multa alia opera fuerat exorfus, quibus fperari poterat futurum, ut PhilofophicE ftudia in univcrfum, eliminatis erroribus , explofaque barbaric reflorercnt. Inter hcsc potilTimum Platonis & Ariftotelis numerabatur concordia, quam jana O' Concordia Tnucipis <^j jam coeptam brcvi perfpdturus crat, fi vita comes paucis adluic annis fuperfu- ifTcr, itaenimPhilofophiamab incunabulislaclandonutiiverat, & ad ulquc noftra tempora perduxcrat adultam, ut noftia; tcmpcftatis Philofoplio nil am- plius aut in GiKcis, aut in Latinis, aut in baibaris codicibus defidcr.andum eflet : citafTet udum Thalctem, ignituni Hcraditum, circumfulumquc ato- misDemocritum, Orpheus item, & Pythagoras, prifcique alii, ejus ope & gratia in Academiam convenifTent. Poftrcmo Philofophice principes Plato icilicct fabularum velamentis, Mathematicisquc invoiucris conftipatus; & Ariftoteles vallatus motibus dextra data fidem futurce araicitia' lanxifTct. In- ter Auerroim quoque & Auiccnnam, inter Thomam & Scotum, qui jam diu confliftaverant, (i non pacem in univerium, in multis tamen impetrafict indu- cias, quando in corum pluribuscontrovcrfiis fi qiiifpiamdiflidcntia verba ri- metur attentius & exadtius librct, i'crupulofiuiquc veftigans , cutem defe- rens, introri'um ad imas latcbras profundaque penetralia mentc pcrvadat, unioncm fenluum indiflc paratis pugnantibusque verbis citra ambiguita- tcm comperict. Neoiericorum turba partim pro mentis, partim pro cuU pis, Si honorata fuilTe & taxata. Totus igitur Deo dicatus, Ecclefiam quibus poterat armis dcfendcbat, atque latitantem (utajunt) e Dcmocriti putco veritatem educebat, &ig- norantia; gramen inexpiignabile, quo multorum mentes pr.tfocantur, i'ub- nafcentcfque pcrnicioCasherbas abrumpcbat pcnitii?, & dctruncabat. Scd mors adveniens, tottantarumquc vigiiiaruni laborem, & excultae lucubra- tionis partum inanem fere reddidit, hocque potiffimum fuit in caufa, ut plu- rimasquanquam magna ex parte cxafleatas, dcdolatas, impcrfeftascommcn- tationesdereliquerit, quod fcilicct fibi ipfi tantum, non autcm nobis i'cribc- bat. Namficut celeri m commentandoingenio, ita veloci in fcribendo manu fuit, & cum antea pulcherrimos litcrarum characleres delincaret, fafbum crat, ut ex ulunimixin commcntando velocitatis, vix eorumqusexarabat capax cxiftcret : hue ctiam & illuc itribcre Iblitus erat, vctufta interdum fu- pervcnientibus novis obliterans, ea propter cxoleta qucedam & dilpun(n:a rc- perit, quacdam raltim&vellicatimexarata, omnia deniquc adeo confulii Si inordinata, ut iyIu.T autfarragincs putarentur Exlibro Icptemplici quern Adverl'us hoftcsEcclefiarprxtituIavcrat, pars ilia, quardivinaculos Aftrolo- gos genethliacofque potifilmum infeftatur, ah incudc (ut dicifolet) ad li- mam pcrdufta fuit, quani non parvo tamcn laborc, ne mediocri cura, ab cxemplari liturato, & pcnc dilcerpto deprompfimus : quo in operc lummum Philofophum, fummum Theologum, lummum Oratorem, acerrimumChri- fti Ecclefiaspropugnatorcm, incomparabili pra^ditum ingenio, quod in cuntft- isipfiuscommentationibusccrnitur, fc demonftrat. Quxdamitem minutu- lanon tornataadhucapud mecomperi, interpretationem duntaxat Domini- es orationis, regulai'que bene vivcndicircitcrqnin(iuaginta, breves perfcLlo nimis&i inexplicatas, quas in multa capita, li vixifTct, dcdui^urus omnino fucrat. Duas quoque ad Deum Deprecatorias, quarum unamRhythmis Hetrufcis, clcgiaco metro alteram, qua gravioribus dcfatigatum quandoquc ftudiis animum cantando ad ivram mulcere poOct, compofuerat : primis cnun aduldcentiae annis genus omnc niufica; artis adco cxcolvcrat, ut O cxco"i- 9^ y}ta Joawiis Tici MiramluU excogitata per iplum modulamina, notatsque dcbitisconcentibus harmonioE celebres haberentur. Plurima quoque in ejus Tcriniis quanquam inordinata pcrvidimu?, exquibustamcn utile aliquid prcefcrtim Plalmorum cnarratio- ncm compilari pofTc putaveiim. Scd & epiftolas circiter quinquaginta diver- fiscditsE temporibus, turn familiares, turn dotH^rinalcs, turn adhortatoriae cmerscre un.i cum Orationc, quam Roms, fi difputarc contigifTet, h:jbitu- rus fucrar, qus non tiim juvenis quartum & vigcfimum annum nondum nati perfpicaciHimum ingenium, &dO(ftiinam uberrimam redolet (quod Sfcunifl- ae ipfius fcriptiones faciunrj quam fertiliffiniae ipfius cloqucntise locupletifTi- mum nobis teftimonium prober. Stylo quidem valde probando ufus eft, fcmpcr non afcito, fed ingenuo^ multiformi etiam, pro rerum varietate, qui&fitotum (utajuntj li'ocratis Myrothecion conlumpicrit, mundicie tamcn & decoremajeftatis ornamento fervavit. Nam& celebrata ilia dicendi genera, quorum tria Gellius, Ma- crobius quatuor cnarrat, ex commcntationibus ipfius, nee impendio colli- guntur : ibi copiolbm, in quo Cicero dominarifertur: breve quod Saluftio afTcribitur: ficcumFrontoni datum : pingue & floridum in quoPlinium& Symmachum lafcivifTe prodiderunt. At forte copiam banc Brutus non vocaf- fctelumbem, nee Saluftius immoderatam , ficcitatem quoque Frontonis hu- meftatam, Saluftii brevitatem clongatam, floridam pinguedinem Plinii latio- ri in campodeportatam, non difficile refto judiciooratordeprehendet. Ad- dehisLiviilacteum fontem, forte fine Patavinitate (ut ille inquit) adjeftis floiculisplurimis Apulci. Verumnon hie inmutuata a Grajcis Philofophia fe exercuit, non in Atticis noitibus, non in fiftis Saturnalibus ad laudandam prope Vergilii iEneidem fabricatis : non in Romana hiftoria, non in mera hiftoria, naturcealtifTimis difficilibusque fpeculatibus vacua, fed inadmiran- da ilia mundi fabrica, in incefTendis facrofanftce Catholicae Ecclefia hoftibus defudavit, in eliminandis Aftrologis fatigatus eft. In Theologicis quaEftio- nibus excutiendis, in Ariftotelis & Platonis concordia laboravit, in enarran- dafacraeloquia incubuir, in commonendis Siadhortandisamicis navavit ope- ram. Verum banc (dequaagimus) eloquentiamtantum aberatut afFefta- ret, ut cospotiusdamnaret, qui pigmentata lenocinia fcrupulofiiis exqui- rentes, omnes ingenii vires inveftigandis vocabuiorum originibus accomo- dabant, Quje omnia plurimoseo propenfiiis in ejus admirationem converte- re, quod inter eorumliteras diu & propenfifiimeverfatus efTet, qui Latinas literas cloquentise floribus refertas non funt profeffi (patiantur hsec cequo ani- monimii antiquitatis amatores) nam hsec & fi concifius compendiofiufque tamen CO forte verius, quomedoftiores, & Hermolaus Barbarus, &Bapti- fta Carmelita, & Marfilius Ficinus, & Matth.rus BofTus, & plaerique alii doftiffinii & eloquentidimi viri prodidOre, Bibliothecas amplas tarn Latino- rum, quam Grxcorum incredibiliceleritate & perlegit, Zi excerpfit, nul- lafque (fi modo facultas data^ commendationesillec^asprsteriit. Dc prif- cis Ecclefisedoftoribustantumcognitionis adcptus fuerat, quantum credere dilTicile eft, etiam in eo, qui in ipfis ibium evoluendis totum vitae tempus confumpfifret : dc Ncotericis vero Theoiogis qui co flylo funt ufi, quem Pa. tifienfem. vulgonuncupant, tantum judicii apud euai rcfidebat, utfiquisex imgro^ la^ Concordt.t Trincipis. 99 improvifo abftrufam illorum cuiufpiam maloquc explicitam qiixftioncm, enu- cIcandampetiifTet, tnnta ingenii tcitilitatc adapcricbar, tanta Iblertia rcfe- rabar, ut diccrcsdodoris illius iiniveifaditta, pr.roculis& in numerato ha- buiflc, cunftalquc pari mod ofami lias agnovcrar, ciin«?tas Ichcdasexcuflciar, nee uni illorum lie addiiftum crcdas (quinofttis hominibusmoseft) ut ca;tc- rosalpemaretur. Ipfccnim a tcnciisfic inftitutus tult, fic animatus, ut in illis vcritatcm qutsreret, paiiquc honorc, quoul(}uc ilia elucelceret inventa, quolcunquc vcncrarctur, privata aftcftionc nudatu?. Quid ramcn de fingu- lis fentirct, qui in univctlbm faniofiores habcntur, in Apologiac Proctmio, tiim de barbaris, Grscis, Latinisijue Philolophis, propriety tcs, pcculiarcf- que laudcs rcrulcrit, vidcrc datur. Thomam vcro Aquinatem quando in- teiloquendumdehisPhilolophis Thcologil'vc, qui Gallico niorcdilccptando fcripscre, mcntio ficrct prcE omnibus laudare confucverar, utpotc folidiori prasaiiis vcritatisbafinitcntcm : cumquoqucin HeptapIonoftrxThcologix iplendorem nominal : de hoc pcicun(ftatus crebcrrimc & a me iplb, idem refpondit, nee oppofitum fuadci c cuiquam dcbcnt, nonulla qua; in ejus Apo- logctieo continentur diCputanda, alioquin Thom.r opinionibus ex profefTw adverfantia, cum juvenis admodum cfTer, glorioeque tune cupidus, in urbe celebratilTima Gorgiat Lcontini morequalcunque tutando partis famam aucu- parctur, adde quod ex decern millibus propolitionum, tribus tantum, aut quatuor non conicntire, led & adverfari id non conuincunt. Difccptandi porrii peritiflimus fuit, fVequentemque & impenfifTimam ope- ram literariisagonibu?, dum fcrveret animus, impendit: co objcCtante ("ci- licet, Scoti acuiiicn & vigilantiam, Francifei aerimoniam, copiam & mujti- tudinem Areoli deprehcndere potuifles, nee declTe nodos illos multiplicibus flexionibuscomplieitos, nee tam titillantibus argutiis, quam gravitate fub- nixos. Eo refpondentc, ThomT fortitudinem & robur, Albcrti amplitu- dinem conlpcxilTcs. Vcrum his eonfli«?tibus nuneiumpridcmvcmiferat, & niLigisatquemagis id munerisindies pcrolusfucrat, adeoquedctraLtabat, ut Hcrcuii Eftenfi Ferraricniuimduci, &intcrnunciis, ^leiplb enixifTune po- ftulanti, ut dum Gcncralis Prafdicatorum fratrum fynodus Ferrari cclcbrarc- tur, difceptarenon argrcferret, diuobfequireluiftatusfucrit, multis tamen rogatibus, annuensprmcipi iHi, cujusamor in iplbm non medioeris cxtite- rat, morem gcfTit : unde datum eft ambigi Ibicrtior ne an cloquentior, doft- ioran humanior appareret : ex orequidemdilccptantis, talis icmpcr animi patehat alacritas, ut de re comi, & placida potius, quam iubacida& dif- fieili altereari videretur, quapropterqui aborepcndebant audicntcsin mi- rum ejus amorem excitabantur, led frequens ei adagium inerat : Munus id elTc Dialc.ftiei,non Phiiofophi. A)ebatitemeasdirpurationcsprodcfrc,qur placidoanimo ad veftigandam perquirendamque veritatemprivatis in locis fc- motifqucarbitris, exercebantur : at illas obcfTc piurimum, qu.r in propatu- lofiebimt, adoftendendamdotftrinam, velad captandamvulgiauram, atquc impcritorum applaul'um, vixque pofTc fieri omnino confcbat, ut honoris cu- pidmi, qua frontivagiilii difputatorescxagitantur, infcparai)ili vinculo an- ncxus non fit, iilius cum quo difputatur, defyderium infaniiar confufionHijuc, Icthalc vulnusanimar, vencnumquc charitatis mortifcrum. Latuit eum nihil O 2 «mniao. I oo Vita Joajmis Tici ^ftranduU omnino, quod pcrtincrct ad captiunculas, cavillafque fophiftarum & i'uiieticas quilquilias, quaecalculationcs vocantiir : has Mathematicas commentationes lljnt, rubtilioribus, ne dixenm, an morofioribus excogitationibus naturalibus applicatae: veriim Sifi mciselTct eruditus, ac ejufmodi Icriptioncs legiflet, quas forte ad plenum non novit Italia (nulla enim tam invia & innacefla lite* rarumreperiri poterant, qux illiusveftigio luftrata, abunde explorata non eflcnt) odifTetamen &deteftaiividebatur,valcremeo judicio, earum com- niunem ufum animadvertens, ad fociorum parandam infamiam labefaftandam- que inreplicandomemoriam, veritativcro inveniendas, cui indefefTam ope- rant navandamarbitrabatur, autnihil, autparum conducere, led ne plura confeftcr, Icfloremque dctincam, comprehendam brevi. Enicuit atiquis eloquentia, led inlcitiareruinnatursfccretarumdehonellatuseft: alius pe- rcgrinas linguas, fed univeria Philoiophorum decreta non calluit : prifcorum alius inventa perlegit, non nova dogmata concinnavit : Icientiae ab altero hominum tantum & humanse glorias caui'a, non Chriftians Reipub. emolu- mento, Sidivina:, & humans quaefitslunt: Illeverocun>flaha;cpariftudio ita complcxus fuerat, ut turmatim &coacervatim in eum confluxilTe videren- tur, necutmulti, qui non aliquo uno excellentes, omnium participes funt, fed in omnibus ufque adeb profecerat llientiis, ut quamlibet exhisin ipfo confiderafTes, earn fibi propriam & peculiarem elegiflTe judicavifles : hasc quoqueebadmirabilioraerant, cum a leiplb viingenii, &veritatisamore» quafi abfque prxceptore alTequutus elTet, utqiiafi de feipfo, illud quod de fe dicebat Epicurus, poffimus proferre : Se fibi ipfum I'cilicet fuifle magi- flrum. Ad quos rairabiles efFe£lus, tam parvo teraporis fpacio producen- dos, quinque ego caufas convenifiTe reperi, incredibile ingeniura, tenacifli- mani memoriam, facultates amplas, quibusad coemendos tum noftrac, turn Grxcs, turn barbarae linguae libros adiutus eft. (leptem quippe aureorum nummum millia, retulilTe mihi mcmoria rcpeto, in afcifcendis fibi ufque ad diem illam, omnifaria? literature voluminibus, erogafle^ juge & infatiga- bileftudium, contcmptioncmpoftremb terrenarumrerum. Hunc igitur fi prifca ilia cetas Laconum tempore protulilTet, fi Ariftoteli credimus, divi- num ilium virum appellavifTct. Sedvirtutes intellecflus, jam (utarbitror) relinquendsvidentur, &nuns prsEclarjE ejus an imae partes, quceaftiones fpeftanr, profequends, exaftiffi- mique mores in publicum educendi funt, ut flammatus ipfius in Deum animus jnnotefcat, ut erogatasin egenosdivitis coUaudentur, ut his, qui tandera divinae legi funt addifti, rcfcrendi gratias, in bonorum omnium auftorera quam cumulatilTime, parctur occafio. Triennio igitur priufquam diem obi- ret, ut pofthabitis dominandi cutis, in alta pace degere poflet, fecurus qua fceptra caderent, cuncta patrimonia, qus Mirandulae Concord iasque pofli- debat, hoc eft, tertiam partem earum, mihineicioandono, an venditione tradidit; quod factum, poftea Maximilianus Auguftus, qui nobis eft Rex & dominus, ut ita dixerim immediatus fneque enim alium tot fecolis quot eft exffdificatu Mirandula atque Concordia, nifi qui fuccelTive in regali imperia- live Romanorum thronoconfideret, recognovimus) CEellu-ealiberalitatefir- mavat.;. quicquidautemexhocnegocio pecuniarum acceperat, partim pau- peribus O' ConcordU Trincipis. lOI pcribusclargitus eft, partim in emendis agris, unde&ipfe, & ejus familiar, resalerentuicxpofuit, nominatimque Corbulas, in agro Ferraricnft, multis aureorum millibus nummum fibi comparaverat, multa itidem vafa argcntea, preciolalque iupelleiftilis partes in pauperum uius diftribuit : mcnfa mediocii contcntus fuit, retincnte tamcn nonnihil lautitise prioris, quantum ad fercu- [a, & ad vafa argentea pcrtineret. Diebus lingulis prcccs ad Dcum luis horis efFundebat, pauperibus fcmper fi qui occurrcrant, pecunias tribuebat, ncc CO contentu?, Hicronymo Bcnivcnio civi Florentine, literate hominij quern pro magna in iplum charitatc, proqucmorum integritatc dilexit plu- rimum, demandaverat, utpropriispecuniis. Temper fubveniretcgenis, nup- tum quoque virgines traderet, eique ftatim ut crogatos nummos, quam pri- miimreftitucre poflTct, rcnunciaret. Id enim muneris ei delcgavcrat, quo faciliiis, veluti fido internuncio, pauperum civium calamitates & miferias, qusE iplum latuifTcnt, rclevarequiret, dedit & fa:pius (quod filentio prar- tercundum non puto) dc corpore proprio elccmofynas, I'cimus plsrofquc (ut verbis utarHieronymijporrexiflTc egentibusmanum, icd carnis volupta- tc, & illecebrisfupcratos : at ipfe propriam carnem diebus illis potiflTimum, qui Chrifti cruciatus& mortem noftrcefalutis gratia repr.'efentant, in fummi illius beneficii mcmoriam, deliftorumquc expiationem caedebat,meifque ncu- lislkpius (cunfta in Dei gloriam redeantj flagellum vidi. Vultu hilari femper erat & placido, adeoquc miti natura, ut nunquam fe fuifTe turba- tum, multis etiam audientibus teftatusfit : recolo mihiinterloquendumdix- iflc. In nullum cventum (ut res petTime cederentj ira commoveri polTe credere: nifilcriniaquiedamdeperirent, quibus elucubrationes ejus&vigi- liat recondita: ftipabantur. Sed cum animadverteret pro Deo Optimo Maxi- mo ejusquc Ecclefia iaborarc, eildemque omnia opera, ftudia, aCtionciquc dedicaviflc, & id fieri minimc pofTe, nifi aut co jubcnte, aut pcrmittentc, confidebat ie non contriftatum iri: 6 fclicemmcntem, qux jamnullispofTct adverfisdcprimi, nullis quoque commodis (utpalamfictj extolli: non ilium ccrtc univerlte Philoibphii peritia, non Hcbraex, non ChaldaDap, Arabi- cxque lingua:, ultra Latinam & GrJecam, cognitio tumidum reddiderant : non etiam amplxdivitisE, non generis nobilitasinflaverant, noncorporispul- chritudo & elegantia, non magna peccandi licentia in mollem illam, & Ijia- tiofam multorum viamrevocare poterant. Quid igitur potcrat elTe tarn ad- mirabilc, quod illius auiret mentempervertere? quid, inquam, fupra '\U lum efTc potcrat, qiii4(ut verbis -''enecse utarj iiipra fortunam erat, cum illam five I'ccundis flatibus tumidam, five advcrfisreflatibushumilcm, aliquan- do contemplerir, ut ejus mens Chnfto & lliperna; patriae civibus fpirituali glu' tino copularetur : quod vel hoc argument© liquido percipitur: Quoddum Ecclefi.T officia& dignitates, a pisrii'qucnoftri temporis (proh dolor) lici- tatas aQionatafquc, non paucos videret cxpctere,fl;)gitarc, iulpirarc, enix- ifTimemcrcari, ipfe a duobus rcgibus, per internuncios oblata?, teftes ad- iunt gravifTimi, teftis ego, fc facris initiari nolle rcfpondens, repudiavir. Alter vcroquidam, ciim fcculi dignitates & amplos redditus, fcdaturuiti: fpopondilTct, fi regem ejus adiret, confpicatus angulum non rclinqui in quem fc condcrct,. adcmptaque efle cun^^a fuffjgiii, tale illi dedit refponfum. Ik intelligcict,. I02 Vitajoannis Tici MiramiuU intclligeret, fenon dignitates autdivitiasexpetcrc, led potius, ut Dco& ftudiis vacarc pofTet, illas ncglexiflc. Ferraris quoque cum ex amicis quidara, Pandulpho Collenutio Pilaurenfi, jurii'conrulto pcrlpicacisingcnii viro, & multifariilcctionis, quo amico fannliariffiinc utebatur, luafiirent, utcum adduceretquibulcunque rationibus poiFet, ad Cardinalatus dignitatem pe- tendam, velcertcfieam Pontifex offcrrct (quod nailtis futurum videbatur) ampIeiHiendara idque Pandulphus IbbhaEfitans pertentafler, quippe qui non ignarus cfict, omnia ilium n:uillc, quam hujulinodi honoribus commilccri, iple qua crat anirai magnitudinc, relpondcn protinus propketicum illud, per cpiftolam juiTit : NoKjlint co^itatioms nu:£y co^itatio»es vcfira, contem- plans forte de bonis Ecclefix, quorum pars maxima pauperibus hsreditario jure debetur, raagnificos ducere apparatus non oportcre. SandtilLmorura itemhominura exempla ante oculos pofita, Ambrofii Icilicet, Auguftini, Martini, cafterorumquc, qui Epilcopatus dignitatem oblatam cffugerunt, diuque id muneris antcquam obircnt, detra(fiaverunt. (juid quod & non mo- do ab Cardinalatu ipfo, led & ab luprcma lummi pontificii potcftatc faiftiffi- mum C^leftinum fe abdicafle legerat, ipl'umque totius Chriftians rcipublicas humeris onus excuflUTe (onusverc, cum lubeuntibus maximum parctur prse- tnium, invitisfcilicet&parcnditantum juvandique gratia illud amplcftenti- bus) perfuafilTimum erat viroPhilolopho, non elTe laudiscumuIafTe divitias, non quififlchonorcs, led renuifle : & umbratilemrcnucndo gloriam, vcram adipilci, qua? Temper virtutcs, ceu comes individua& aircclacomitatur, hu- tnanam gloriam vcl pro nihilo habebat, ajcbatque Ixpius, famam vivis non nihil, raortuis minime profuturam, tantumque propriam aftimafTe doftrinam agnovimus, quantum utilitati Ecclcfiar, & eliminandis explodendisque ad- vcrfiserroribus conduceret. Quinetiam ad cam pcrlctlionis metam pcrve- niffe percepimus, utfcilicet parumcuraret, ficjuscommcntationcs, nonfub proprio nomine publicitiis cderentur, dum tamen id ipfum quod fub Pici no- mine fadturar fuerant, aiferrenthominibuscmolumenti,minimumquealii5am- plius aifici libris, prxterquam Vctcri Novoque tcftamcnto, xtatiiquc refi- duum in CIS Temper voluendis, coniumere fvatuifle : nilipublica cum ftimu- laret utilitas, ciim viderettot, & tanta quae conccperat, & parturicratpaf- fim ab omnibus non efflagitari modo, fcd&immatura exigi: niinutulumque quantulumcunquedcvoti, vcl (eniculi, vel aniculseaffedumin Deum pluris •quam omnem ejus humanarum divinarunique rcrum notitiam faciebat. Ad- moncbat laepiffime familiares inter ioquendum, ut aj||(iadvertcrent, quantum laborant nutentque mortalia, quamquc caducum & fluxom quod vivimus, quam firmum & ftabilc quod Tumusfuturi, five Icilicet detrudamur ad infe- ros, five fublevemur ad coelos, hortabaturque ut ad Deum amandum conver- terent& incitarentmcntes, quod opus pracponderaret, cuicunquc, quam in hac vita habere poffemus cognitioni, hoc etiam in libello ipfo de Entc & lino luculentifTime e(> cxequutus : quando ad Angelum Politianum, cui librum nuncupavit, in ipfadil'putatione converfus, hare verba effatus fuerit. Sed vide, mi Angele, quse nos inlania teneat amare Deum dum fumus in corpo- re, pluspofTumusquam veleloqui, velcognofcere, amandoplus nobis pro- ■ficimusj minus laboramus, illi magis obrequiraur : maiumus tamcn femper p£r O" Concordic€ ^rhicipis. 10:5 per cognitioncm nunquam invenire quod qusrimus, quam amando pofTidcre id quod non amando fruftra ctiam inTcnirctur. lllud quoquc Divi Franciici (Tantum Icit homo, quantum operatur) illius in ore frcquens fuerar. Citerum liberalitas ibia, in co mod urn cxccfTit, tantumque abcrat, ut aliquid curs tcrrcnis rebus apponcret, ut ctiam incuriofitatis nivo macula- retur, ab amicis quoquc i'spiiis admonitum comperimus, ut in totum divitias non contcmnerct. AfTcvcrantihus id fibi probro dari, ciim vulgatum forct, fivcidvcrum, fivefaHum, furtidifpenfatoribus prA buifle occafioncm. Ni- hilominus mens ilia quae temper contemplandis pcrfcrutandilquc totius natu- rae confiliis inhxrcbar, demittcrc fe facile non poterat, ad bsfc infima ab- jct^aquc penficulanda. Meminidum Ferraris cum co obvcrfarcr, obl'ona- torem pagella quadamobiata expenliirum approbationcm expctere, quo vifo mirabuncluscxtiti, percund^atulque ilium, Mentemnc ad id quodretroaftis temporibus ncglexerat, appofuiflct, rcipondit familiaris: Nonmodoabeo efflagitalTc, fed cxegifTc, ut id fubiret olTicii, quibus utmorcm geroct hCi'i- taverat : tantum vero curar, quantum prius habuifle. Quinetiamoum eius difpcnfatorprimanuseum interpellaffct, utcjus pecuniarum, quasper mul- tos annos contraftavcrat, difpundioncm fieri jubcret, quo fecurius menti fui confulcret : atqucejufmodi libro?, coram attuliflct, talia eidcm verba refpondiflc percepimus : Scio me quam fxpifTime abs te & potuifiTc, & pofle fraudari, quapropter liberatione cxpcnfarum harum opus non eft : fi tibi de- bco, quamprimum nummos exolvam, fi mihi dehes vel in prarfentia, fi potes,. vcl in poftcrum, finon adeft facultas, debita rclue. Amicos verb fcmpcr muita indiiigentia tratlavir, quibuscum hortatoriisad bene vivendumlocu- tionibusuti folebat. Homincm novi qui dum ejus doclrina frctus & fama,. fccum loqueretur, & haberetur fermo de moribus, duobus tantum ipfius verbis commotum, ut via vitiorum deferta, mores reformaverit. Verba fueruntejufmodi : Si Chrifti mortem, noftri amore perpcflam, prccoculis ha- bcremus, propriam quoque identidem cogitando caveremus a vitiis : Mode- ftiam & comitatcm in cos admirabilem exhibuit, quos non a viribus, aut for- tuna probatos, fibi devinciendos duxcrat, fed a moribus &doebatur, preciofifTimuni fanguincm, & Iponte & libentiirimc in ara criicis cffudifTet : CEteraquc id genus recenleriquandoquc Iblita : Nonmodole credere, fed & certum cf- le, refponderit. Et item illud, cum Alberto Pio fororis filio, quern nomi- navimus inter hujus vitx initia, jiiveni, & ingenio, & bonarum artium ftudiis & morilras conipicuo, eadcm ratione, qua Alcxanderex Aphrodifiade, & Themiftius in aufcultatoriorum librorum Proamio, fortitudinem e Pfiyficis contemplationibus lumi, contra mortis mctum dedaravit, quam mos lenten- tiaraufurpavit Aucrrois, conanti inquam Alberto mortis confinia rcddere placabiliora, in hunc niocluia verba reddiderit. Non ilia duntaxat ratione pacari animum, non finem mortis cruciatihus poni, fed hac potiffinium, quod Dei fui offcnfis terminus jam poncretur, quando breviufculum vitce ejus tem- pus, crebrioresin Dcum otfenfas noncontenturumarbitraretur. Et illud practerea, quando pluribus ex Pradiiatorum collegio probatifTimis teftibus, & Alberto ipfo, paul.^ ante citato, rcvelaverit Coeli reginam, ad fe nofte ad- ventafTc miro fragrantem odore, mcmbraque omnia febre ilia contula, con- traif^aquc rcfoviflTc feque morti omnino non conccfTurum promifilfe, hilari placidoquc ore, in ftrato, dum aegrotarct jacuifTe, compertum eft, atquc inter mortis aculeos, quos fuftincbat, quafi coelos fibi patcfaftos cerneret lo- qui folitum, falutantcfque omncs, &operamfuam, ut moris eft, poUicen- tcs blandinfimo ab eo fernione & receptos & cxofculatos. Ab fervis item om- nibus, fi cui moleftus forte fuiflct, ignofci fibi poftulafle, certiorcs fafti fu- mus, quibusanteaftoanno tcftamcntocaverat, vi(ftum aliis & tegumentum dumvivcrent, aliispecunias pro meritis erogari. HxrcdesFlorentmi Xe- nodochei pauperes inftituit, eorum duntaxat, qux moveri non potcrant; roobilinm vero Antoniura Mariam fratrera. PAULI io6 PAULI JOVII DE JOANNE PICO Mirnndula Elogiam. Jo ANNE S Picus MirandulameritocognominePhanixappcllatuseftr. quod in cum, Dii fuperi, fupra familise claritatem, omnis corporis, ac a- nimi vel rarilTima dona contulerint : Mira enioi altitudinefubtilis inge- nii,de<:ora facie,le£lifliniilique moribu;,& incomparabiIi,quum difputa- ret, aut fcriberet, facundia omnes ejus leculi fapientes in admirationem fui facile convertit ; Gravifnmoautemoper€,necdumabfoluto, tanta erudi- tione atque vehementia Aftrologos, totius divinationis vanitatc confutata, perfecutus eft, ut fubtilium difciplinarum profeflbres a fcribendo detcrruiflc vidcatur- In HeptaploautemdumSacrarum literarumrayfteria, divino ore nobis recludit,&i in Apologetico graviflimis difciplinarum omnium rationi- hus propofita ad difputandum, ingcnii fui decreta defendit, feipfura dodrina atque memoriae felicitate fupergreniis efle videtur. ExcefTit e vita dignus CoeJo, trium & triginta annorum Juvenis, eo die tam celcbri, quam poftea Ita- Ws. maxime funefto, quo Caroliis GalliirRex oftavus Florentiam eft ingrefTus, fcilicct, ut tanti funeris luftus-, quum fub fignis ornatus in pompam externae gentis exercitus urbem intraret, vel eo inufitato fpeftaculo,& in tanta recep- tx libertatis lastitia, minime uinceretur. JOANNES JOVINIANUS PONTA- NUS, Lih. Tertio de V or tuna ad A. Co- lotiim Bafpim, in Vroxjnio ^i?Joan. Pico MtrandiiU Comite. NE C nos deterrebit Joannes Picus magna turn nobilitate,tum etiam ingenio, ac dotftrina vir, qui nuper diruere prorfus fyderalcm co- natuseftdifcipiinam. Cui quo minus ipfi refpondeamus, labore eo nos omni liberavit, vir inomnidifciplin3egenereclaru%.ac perquam acutus, Lucius Bellantius cui setas noftra multiim profefto debet : debituriautem longe amplius pofteri, ne ad eos tanta haec indignitas penetra- ret* Fita Fr. Hieronymi. 107 ret. Quidenimindignius,quamtot fcculorumtradita, tot excellentium ho- minum velle inventa labefaccre, &qua: diiciplinarum omnium eft antiquiffima, earn longo poft tempore inleftari ? Videlicet Picus noftcr (voco eum noftrum, 3uia magna mecum bencvolentia conjuiulus fuit, quodquedodiflimumquan oquc maxime mihi familiarem atque amicum {latuo)traaus ipfe quidcm ex • cmplo eft aut Pyrrhonis, qui Phyficam & moralcm omnem doftrinam eveitc- re conatus eft olim : aut Laurentii Vallenfis, qui nupcr vel decem Predica- onentorum fcriem, ne Dialcdiicamdicam omnem, utlijbrueret quid non ten- tavit ? Hsc Joan. Pontan. loco prafato. VITA REVERENDI PATRIS F HIERONYMI Savonarola? ORDINIS FF. PR^DICATORUM. A»[iore lllr^rij/imo Principe D. JoanncTrandCcoPico Mirandulx Domino cr CcncerdiA.Comite. PROOE MIUM. VltamHIERONYMI SAVONAROLA FERRARI- EN S I S, viri state noftia longepr^ftantiffimi, decreveiam jam indc, terris utmutavitcselum, littcrarum mandare monumentis. Fafturus enim videbar opcrae pretium, fi noftris hominibus, quos abcorerum gcftarum vcritas latuit, plurimorum etiaminterpolatacalumniis idapcrircm, undc fibi facile confulerc pofllnt. Idiplbm quoque poftciitati gratum arbitrabar fore, firarifiTimis exempiisdareturoccafio, ut cxcitaretur adbcnebeatcque vivendum, & provcritatc ccrtandum. Scdcum&raulta & dura cmcrfiflcnt impedimenta, diftuliad hoc urquetempuscditionem, cui propterea non parva eaque fmcerior fada eft rerum Icribendarum acceflio ; dura & major 6c diligentior Clo"S*o^'5bcncficio tcmporis^ delei^us haberi P 2 ..potuic 10 8 Pltafr. Hierouymi potuiteorum, quae varic .Hdivcrfisafferebantur. Vcritatem fane quam per me iplum novi, Ibqautus lum. Nam cum ipfo Hieronymo conftitutam habui non vulgarcm amicitiam iexennium antcquamapud mortales morari defiifTet, deinde nonauritos tantum teftes habere volui led oculatos, cis maxim} de rebus qu£E & mortem concerncbant St miracula: in ceteris verb quse quafi per manus tradita cognovcram, quantum licuit cxplorandum ftatui & mores, &diligcntiam ejus qui retulifTet. Atcquileges, (il forte meus tibi labor aljquando fuerit ufui) rcpenfumidmihi velim, ut in tuis fisad Dcum preci- bus mcmor mci, fimulquc ad ipfum Hyeronimum, e Mirandula, anno M. D. XXX. Qnoi. Hieronymo genui^ quxjiitria^ qui parentes, qu^Jiatura. HIERONYMO paternus avus fult Michael, patria Pataviura, fa- milia Savonarola nobils, ut hinc ex civitatis portis una cognomen habuerit. Nobilior autem cum eflet artis Medic3c profefTione, Ferrariam ab ejus Principe Nicolao Atteftino accitus eft, qua in urbe diu vixit. Nam 6z fub Leonello ejus filio grandior natu, & fub fratre Borfio (qui primus ex, eafamilia Ferrariam, Mutinam, & Regium Lcpidi titulo Ducis obtinuit, cum inter medendumcivibus, tiim inter fcribendum exteris etiam prodefTe foUicitus, incxtremo feniodiemobiit. Michaclifuereduofilii, Joum oporteat. Undc illud ab eo f;rpiu5 repetitum, vitiari ob id plu- viirumftudia literarum, quod ordine prspoftcroinauctoribusdeligcndis vo- luntatem intcllciftus fequeretur. Mirm erat veritatis amator, co ufque proveclus ejus gratia, & in hisquoscolerctDoiftoribuf, utfi quid non pla- rerct ingenue fateretur, quod actatc procedente, fumpto jam Religionis ha- bitu, & claritate noniinis ejus feie diffundcnte multo oflcndit apcrtius : quip- pequi audiens Grsca quspiam Scxri Philolbpbi monumenta adfervari, in quibus univcri'as doflrina; humanitus invcntse effcnt, eac Grxcatransferri ia Latinum, paululum antequam morcretur mandaverat, perofus multorum,. qui fefcire jaiftabant, ignorantiam. Idquc ipfiim muneris Georgia Antonio Vefpuccio utriufquc lingusgnaro qui ex ejus erat fodalitate, deleganit; Vo- lebatqueeidem operi ZcmhiH*nciu\m y^crzWo/^wutriuiquc linguae compotcm ejufdcmqucvirumfodalitatisineumbcre, fecifTctque votisfatis, nl mors ipr fum violcnta rapuiflTet. Eatenus vcro ducebatur amore veritatis, ut dum maximc florcret, 6c ingcnti gloria qux dicerct, qua: fcriberctcircumfer- rentur, , iio Vita Fr. Hieronyml rcntur, cum rogarctur ab amicisquatenus fuis fententiis acquiefccrc audito- resvellcr, non alitcr rcfpondcnt, quam aliorura quorumlibet, dcmptis its qua; iuperno luminc haufta patcfKicbat divino muncre. Idque mihi turn pri- vatim dixifle memini. Ad Dot^orum hominuna coronas dilputare adolelcens conl'ucvit. Undc oriii coepit opinio, futuium cum magni nominis virum. Nam propter dil'putandi pcritiam& acumen ingenii multosfibiconciliaverat. Non crat facile judicatu, utrumejus eruditio, morum gravitatem^ an hsec doiflrinam exccUeret, virtutibus hujulmodi fie inter fe certantibus, ut ex earum confliftu rarum quoddam, imb uni Huronymo proprium relultaret, quando inter eos qui liberalibus artibus vacabant, prodigio par eflet, qui Philofophorumlitcras Chriftianis virtutibus redimitas profiterentur ; quseta- mcn, fi cis non condiantur, utigladius infurcntismanibus, 6t hoftem per- fepe & Dominum etiam jugulant. Confuetudo ei cum aliis perrara, fibi ipfi femper comes. Mos autem fuit fpatiandi leorfum, fovendi animi gratia, il- ludque frequentitTimemeditandi, maximam hominum partem laborare ftul- titia, ob id quod finem, ad quern eft nata, autignoraret oranio, autnotum non procuraret acquirere. Propterea a populari coetu li curia abftinebat maxime, atqiie ab aula Principis //f >'c«/if, o^xBorfio fratri fuccefTit, abhor- rebat, adeo ut non nifi femel tota vita in ejus arcem, quo cives omnes con- fluebant introierit, totusfcilicetvcritaticontemplandaemancipatus. Caufajumpti Religiofi habitus ^ EfiJioU ad fir ernes (^ amicos miffa. HOC vitas tcnore ad annum ufqueaetatisfecundum & vigcfimum ferva- to, cogitare feciim cepit, perleverandumne fibi foret in ea vita quam rivebat, an alia potior quaerenda : diuqucambigenticiac variarum concur- fu opinionum anxio, node per foporem frigidiffima qua;dam aqua in corpus illabitur, ob quam defomno continue excitatus, animatus eft ad novam ca- peflendam vitam, Deoitavolente, qui animabus eum quam coporibus me- deri malebat, moderabatque in eo jam illecebras carnis •, & faluberrimo illo frigorc, fcrvorem ar tatis fepenumero noxium reftinguebat : Quare & Chri- flum omnino lequi, & omni humanx gloria nuntium reraittere ftatim confti- tuit : ad quod faciendum non nihil etiaraexfaccrdotiscujufdamexAugufti- ni Eremitarum ordinc, quafi divinis ftimulis urgebatur. Sed cum nulli reli- gioni earum, qus aquibufdamTheologisF^t?;>/<£appellantur, (unaenimSt ibia eft Chriftiana religio) quasquc vivendi regulae dicuntur a quibufdam, nulli inquammagisafficeretur quam ei quae Fratrura Prsdicatorum nuncu- patur, tam ob egregriam ejus famam & mcrita, quam ob id quod Thom£ DoLl- eris corum praicipue placita leftaretur , in hac lb militaturum pracparat. Sed cumparentes&i fratres& amicos omnes id confilii latere voluiiTet, die eo Aprilis qui & Martyri Georgio facer eft & Ferrarienfibus celeberrimus habe« tur, occupata urbe in fpeftandis ludis omnifariam, ipfe Bononiam pergit, ibiquePrsclicatorumFratrumhabitum induit. In ipfo autem ingredienda: Religionxs Savonarola. I II Religionis limine oblitus Cidem ut ipfe mihi retulit) propofiti cnjui'dam, quod alte infcderatmenti, facrorum ordinum rcfugiendorum & I'acerdotii rcnuendi, vcritusnedcicculo (utajebat) in Teculum prolabcretur parum diftare religion! addiftos virog, quibus Fratrum nomcn eft factum, a ccctc- ris hominibus leculariumappellationc fignatis cxiftimans, qui Uteris^ Arifto- tcli & difputationibus plus nimiiim vacaienr. Ipic vero qui vcrfatus in cis. etiam cum honorc fuerat, metucbat apprimc, nc crcdcretur eiidcm ftiidiis, &difputandi nuinerc manciparctur, conducibilius fibi fore cxiftimans aut hortumcolere, aut tunicas luere, vcl quippiam id genus efficcrc, quod fra- treshiqui converfi vulgodicuntur, conluevcrunt. Sed hujufmodi fentcn- tis, cum ca:nobiumadiit, profunda eum adeotcnuit oblivio, ut nihil om- nino quod ad earn rem faccret, obreperet cordi : Dei ut arbitror decreto, qui eum ad crudicndos populos inftituerat, quo fartum eft ut & comam prx- cidi & verticem radi &j catcia fibi fieri pcrnnferit, qusc conl'ucverant his qui' facris Iblent initiari. Parcntes autcm & amicos quos ejus dilceflus afflixcrat, per Epiftolam Italicavulgariquc lingua confcriptam, & objurgavit fmiul & confoiatus eft. Objurgavit quidem, quodmoleftoid animo tuiiftent, quod afquifTimoalioquin & Isetabundo decuerat excepi(re,quando I'efpirituali quam afTecutus fuerat dignitate triftabantur, qui fi temporariam adeptus fuiflct, fumma la:titia afficercntur. Confoiatus eft autem, fperare illis jubens, prse- ftituendum fc a Deohominum animis medicum, dum cuperet ipfe corporis busmederi. DefimplicitAte Chrijlianttvit.f qmm de legit ^ dr de mi/ifl- bus ad ejtti verb* converfis. UT autcm corum quibufcum vivcbat fratrum mores & afta diligcnter ob- fcrvavit, ca cum antiquis illis vel primitivae EcdcfuT viris, vcl fan(rti(rt- mis^gypti Monachis conferens, noncam effc ipforum vitamcollegit, quam nomcnpr^Etcndcrct, quandonecin eis, prarterquam in paucisquiftiiftimmr feaddixiflent, Chriftianumdecus fulgcret. Alios nsmque ditandis coeno- biis intentos advertit, alios innumeris vanitatibus implicitos, alios vanis ac- <|uirendislitcris& >4>-»y?o/f/Scd ad id officii quanquam aC^ cfpseiTet, Sihaberetur, fic ut fere omnia ad ejus nutum agercntur, quam- quam . Sii'i'onaroU. lie quam fub fpecie civilis inftituti, audiffetqiic Hieronymim apertil^s in fyranni- cosufusinvehi, eumutfibi conciliaretmultis tenravit^ quod ubi fruftra ceC fifTc comprehendiflet, quinqueurbiscivcs magna? authoritatis ad cum dells navit, monitos, uti ex lefe ///fvo/iywo iuaderent, exrccfTc &Rcligionis& reipublicx Florentince, ut aliorum moreconrionaretur, hoc eft, in univer- funi, & afutuiisrebuspracnuntiandiiiabftineret, ncc aggrcdcretur particu- latiraresnon admodum necefTarias. Hos virosad fe venientej Hkronymm priiis benigne reprehend it, afTeve- rans non, uti diccbant ipfi, proprio, fed Lauremit Medices inftinttu lo- cutos. Deinde ejus nomine Laurc/iilKny moncndum adjedr, ut erratorum poenitcret, quoniam ipfi, ejufquc domui calamitas divinitus imminebat. Tres alios mififle audivi, non jam opertis, fed apertis LaHrenni nomine %'Crbis locuturos, quibus palam refpondit, (cFlorennxm^nere, Laurentium autera exeadilcedereoportcre. Cujus rci memoi Lawenhui, cumigernon mu!- topofttemporis jaceret, & proximus morti fieret, Hiero};ymumvocin]\i^it^ virum i'cilicet intrepidum, & quern nee blanditiis nee ullis artibus a veritatr fleOi pofTe comperiliet. Quern accerlitum (prsfto enim affuerat) comiter allocutus rogavit, ut Chriftianomorcpeccataipfius audire vellct, cuifaftu- rumfe quod peteret annuit, fiantequam noxas contraftas confitcrctur, tria prsftaret. Priniiim (idem habeas oportet, inquit, L/tuventi: Adcft, in- quit. Pater. Secundum, reftituas opus eil, fi quffi injuft^ ablata llint. Turn ille cogitabundus aliquantulum rcprefllt verba, mox ait, hoc dubio pro- cul efficiam Pater, aut hsredibus cfliciendum mcis rclinquam, fiipfenon pofTim. Tertium adjecit- Libcrtatem Patrice rcftituc, ut in ftatu priftin© Florentina Refpublica collocetur. Quibus verbis ciim nullum refponlum dc- diflet, paulopoftidifcelTit //;>>-«;?)■»;?«, ncc muito poft X^wy?;//'//; exceflit e vita. Fuga deinde & exiiium Petri Afcdiccs Lanrentii filii, & nota Hierotiymo, & praedifla fucrat, fimulquc Pifarum a Florentinis futura defedtio, quo tem- pore Rex Gallorum Etrurii Fines intralTct. Quamobrem ciim Carolus ipfe Florentmorumcervicibusinimineret, jam Pifas ingrclTus. Florentiam inde, deinde Romam petiturus, & Ncapolim, potiundi ejus Regni avidus, quo obtcnto non difficile fai^u arbitrabatur, fe pofle ad invadendos Turcas Chri- ftiani nominis hoftes inftrufta clalTe tranfmeare : turn miffiis eft. Hicrcnynmi a Florentina Republica ad C4ro/«»» Lcgatus de pace, ut Regis animum & fretum Rcgni potentia, & ipfius invifto calorc excitatum, nccnon Petri Mc- dtces qui ei adverfatusfuerat, urbiiquevim omncmin ipfuniduxerat, offen- fis iratum, qua erat & fanftitatc & prudcntia lenirct. Pifas Hiertnynms acceffit, Rcgi quod volcbat perfuafit, fubindcqiie Floren- tiam pacatus venit, ibiquecum multa in Florentinos agitarcntur, Hnrony- w;ingcnio&authoritatefcdata funt. Eoipfo tempore quo Ca>clns nil. Rex FrancorumFIorentiscmorabatur, divina vifa ccepit confidcntilTimc pa» tcfacere, ad idque venit ut Joannis Pici Patrui mci, viri utiquc doflrina £c ingcnio incomparabilis animam, quae inibi proxime migraverat e corporc pur- gatorio igne torqueri, multis auditorum millibus (quibus ego turn forte ag- grcgatusfueraro) aflcvcrarct. Multa itidemdeimmincntcclaJc, multa de Q z Rcforma- 1 1 6 Vita Fr. Hieronymi Reformatione Ecdcfise prx'dicerc, multadc Pontificum & Rcgum vita dice- re, multa de iis qu£ paiTurus crat ob prsedicatam veritatem prasnuntiaredivi- tino juflu palam exorius eft. £uam admirabilis Hieronymo gratia [acris in conciomhns ef- fulferit. EA autemdicendi grati.i, qua fcilicct antcadiftituebatur, ubi ad prardican- dasorbisdades, ScEcclefia; ipiritualem inftaurationem divinis monitis accinfluseft, adeo copiseabundavit, utaquibus olim auditus fuerat, pro miraculo haberetur : quippe cum ipla linguae celcritas, rerum allatarumlbb- iimitas, magnitudoque, & verborum Icntcntiarumquc clcgantia prodigio pareffent. Pronunciabat voce libera & acuta;, non fervido iolum fed ar- denti vultu, geftuque venuftiffimo. Ita vero illabebatur in auditorum au- res, immb vero in praecordia, ut attentos eos extra I'e pene raperet. Et ciim vox ipla nee legentis prorl'us efifet, nee clamantis, nifi cum effulminaret in cri- mina, in ea tamen fentiebatur utrumque, neutrum dilcernebatur. Super eo verba faciente, figna caelitus multa apparuere iuo loco referenda : qiii ubi aliquantulum vulgari cepta funt, tantus in dies fingulos per compita plateaf- que, fiebat populorum concurfus, videre hominem affcdlantium, dum ab EcclcfiaqusE SafiB'f«mFiIioadveri'ati fuerant, tequo ferebant ani- tno, populari inftituto gubernari, ambitu enim honorum tenebantur, vide- rique voicbant indignos non efle qui ad Petri Lauremii^jse fafligium afcende- SaVonaroU. 117 renonpoflent. Qnibus rebus Hieronymus tc\ui\;xhatur, & rationibus often- dcndononitadebere fieri, & in concionibus publice aflerendo, quod ipfe ' procuraveratde pace omninofuturumclTe eoulque, ut in Comitiis fab.T, (1 qui forte albas darcnt, in nigras vertcrentur. Mos enim Florcntinis erat, ut tabis nigris uterentur, fi I'uffragari voluiflent, albis vero fi refragari, con- tra morem antiquorum, prxcipue Grsecorum, qui lapillis atris damnabant reos, albis autem abfolvebant, Romani vcro Jitcris A, &C, turn abiblve- banttumcondemnabant, & neutri faventes parti N. &L. utebantur Uteris: quafi N'on Liqucrct^ quod in quiftionem vencrat. Probauitautcm evcntus fipforum etiam adveriar.iorum tellimonio^ vem e(requae///fro;y?w/<;pra:dixifret, quando hiquilefabas in pixidc albas pofu- ifTe ccrto fciebant, ut adverfarcntur, nigras inlpexilTe teftabantur, fic ut inviti I'cfe fuffi-agatos agnofcercnt. Cumulabat authoritatem tcntatus fru- ftra reditu? yf^-i^/f^/cf/jquem illcncutiquamreverrurum in patriam &ir- ritos conatus ejus omnespronunciarerat. Pari voce annua Ipcftacula, & equi curfu viftoribus more vcterum propofi- ta primia, fquoc tolli pofTc nemo exiftimabat^ I'ublatum iri dubio procul afTcruerat, idquc evcnic, quamquam omncs fere in advcrlum Civcs niteren- tur, albis ufi fabisquas nigras infpcxifTcnt : Sublatorumfpcftaculorumcaufa bene moratis viris gratitTuna fuit, quoniam eo potifTimum die Joanni Baptifi^ lacro luxuscivitatismultus effundebatur, multaque lubindc accreverat in* conditxplcbiiemper grata licentia fexqua proclivis in mala facinora, ncc difficilis lapfus) populoquc nihil non permittebatur. In hxc enim ut alex ludum &perditos plurimum ritus acerrime invehebatur. Alia quoquc non parummulta, qua; bene inftituts bcneque moratse Civi- tati adverfantur, tolli pcnitus enitebatur, & qux radicitus evellcnda nolTet, fepenumero prsenuntiabat. Difficillimum efTet colligere qus pra:dixit ante- quam cvcnircnt. Ccrte oppugnationcm Pilarum, & eo tempore & cis qui- busutcbatur niodis incafTura tentari monuit, quod fuo etiam loco fumus in- dicaturi. Sc^iCnxm Maximiii.ini C'tfarls in vexandis Florcntinorum rebus, dumPifas appulit cum Genuenfium clafTc, Pifanis infruiftuofum adventum prsnunciauit, nee non alia complura, quatvcrosexitusinvenerc, ex quibus maxima lUi fides habebatur ad ea qvx monebat de moribus, deque onmi fcxu adpietatisreguIam&Chriftiani Religionis normam inftaurando. Proptc- reaque vitcs inftituta adco in plerifquc mutata funr, ut priorum comparationc morummuiti in alios omnino homines evafifTcviderentur. OrdincsCivitatis luntlcorfum ad normam prifcx focietatis inftaurati, Pueri Chriftianam fim- plicitatem edoifti fcrvare : cavereaialcivis vcftibus, & a lupervacaneo cul- tu, moncbant ipfi viros antiquiores,incenfi adeo,calorc pictatis Chriftianx cx- cjtarent,in eorumq; pcnctrarcnt domos,& illicita fcclcrum rapcrcnt. Quorum ■ fervore multitudo ingcns excitata,&i mirum in niodum ad bene bcateque vi- \tndumanimata eft. Focminxquas partes corporis minus opertas gerebant vclarcdidiccrant, aothorc H/>ro»ywo, caflifqueaflionibusoperam dare, il- leccbras, & maliticE fomcnta dcpcllcre ^ Primorcsurbis ab honorum amhitu dcterriti, intra fines civibus concclTos contincrc fc diJiccrunt. Pccuni.x vim ingcntcra pluribus inccfllt fcftituendi cupido , qua in re rion foliim fre- qucntCa . 1 1 g P^tta Fr. filer ony mi quentcs erant, fed in pios ufus longc profufiores fiebant : adco ut ho- neftis fan£tifque moribus Civitatis facies quodamraodo vidcretur immu- tata. Qhibus ex caufis multiplex iftvidia in Hieronymum cxortu ejl, deqne ipftfts co»JlaHtia (-r ammi trAnq^uillttate, POST QJl A M autem fanftitatis ejus crevit in univerfum opinio,crevit & apud multos invidia, atque ex invidia manarunt calumniar j nam ficu- ti amicos ob eximiamfibi virtutetn complures conciliavit, ita inimicos etiara non parunn multos, eadem ratione in fe concitavit. Poterat ille quidem uni- verfosdiligcre, itajubenteChrifto, ita fuadente natura. Poterant & ma- ligni homines fuadente Daemone, ftrenuum Chrifti militcm perfequi, quern odifleplufquam vidiflcnonnullifercbant. Inter omnes veto perfequutores Hieronymi hi acerrimi inventi lunt, qui moribus peffimis, & potiflTimum Ec- clefiae prsfides quorum vita foediflima univerfum orbem fcEtore rcplcverat, Florentinique illi Gives qui ufurariae pravitatiobftinateoperam navabant, & vitiorum ccenoimpenfius volutabantur-, iUorumlibidinemavaritiamque, il- lorum luxus fimoniacafquelabesinfeftabatur*, publiceprivatimquemonere folitus, aBabilone (Romam intelligens) fugicndum efTe, quoniam iiluc & ea confluxiflent vitia, quaefueruntolimdumrerumpotirentur Romani, at- que in Tyberim Sirus Orontes defueret, & qui pofterioribus etiam ieculis aut hominum malitia excogitafiet, aut in Chrifti invidiam malignus dcemon ter- rarumorbifuggcniiret, & ipfam flagitiorum omnium fcntinam doacamque efFecifTet. Monachorum, Monacharamque SipencRcIigioforum omnium conturac- liasobidinfcconflaverat, quod tepiditatem eorum fita enim appellabat^ & abufusquamplurimoscoarguebat, iuorumquePrafdicatorum Fratrurnca- luinnias & infidias cxpertus eft, quoniam Congregationem fratrum Etrufcam, abeaqujeCifalpinam incolit GaHiam, fegregaverat Pontif. Maximi autho- riratc, atque illam divino julTu conftituerat. Dabant illi arrogantise niraix arquc ambitioni, quodmaximseadfcribere laudi debebant : fiquidem fecre- tionem hancfccerat, quibus fuerat antea juftis etiam de caufis inftituta, ob varios provinciarum mores, variamque viftus rationem ab ambientis aeris & ingcniorumdiicriminependcntenu Optabat autem ut earn vivcndi normam tencrcnt fodaies, quae a Divo Dominico feivata eft, & paulo poft fratrum omnium conicnfu, firmata&acceptata fuit. Nonnihil enim aliqui iaxiori- bus habcnis pcrrcurrere finebant quod alioquin eorum legibus cautum ipfe fci- ebat ne fierct, praefertim de praediis poffidendis. Cum autem faftu hoc longe difficillimum videretur, multiquc & magni viri primores etiam ordinis totis €i viribus obfifterent, earn prsdixittamcn ipfe futuram, atque inde ad bene beatequevivendum commoda fequutura. Ad hoc quippe divinis monitisSsC animatus Si impulfus eft ; felcftus enim ad id erat officii, ut emortuum fere vigorem Chriftianum, &: perfedJB vita?, publico exemplo, & facri eloquii permulga- I SaVonaroU. 119 pcrmulgatione rcvocaret, cxpurgandamqueprius, deinde reformandam Ec- clefiam pr.Tcineret, ea potifTinnum in urbc, quar & prasclaris ingcniis fit rc- ferta, &qiiafi in ipfo Italis meditullio collocata, ut Prophcticam videlicet vocera, ipfi Florentini qui ncgotiationi multiplici & peregrine mcrcaturcC va- cant, non foiling per ItaliamJ'cd per univcrfum oibem difpergcrent. Quse delegata fibi divinitiis muniaquam libentilTimc obibat, doftrinafimul & exempio, turn difcipulos, turn fcftatorcs inftituens, nil amicorum elatus faudibus, nihil vituperatione inimicorumcommotus, fed per utrafque quafi per vulgatosSyrcnarum cantus&per Scillcos latratus auribuscera obduCVis medius pcrtranfibat, & Crucis vcro, non navis fabulolo iigno rcligatus, pro- ccliofaE vitac hujus arquora pcrfuicans, ad optatam patriam propcrabat, ita liber curis, ita fine omni Iblicitudinc (quamquam & pcrlccutores gladio mortem intcntabant, & vcncnoctiaminfidiabantur) ut nihil minus quam dc tutela vita: cogitaret, non ignavia quidem autftuporc, aut contcmptu, ve- rum humans fortis cxpenfione, mcditationcque communis intcritus, &con- templatione future glorias, ad quamiitibundo pcftorc ficanhelabat, ut po- ftrcma vitJC hora, fumme illi efl"et in votis. Dcferebantur fope ad cum fal- laciar & doli quos inimici procurab;mt,jaftataque ab eildem in eum probra & contumclije: adquaelstus ille ajcbat, putare fe nil pati ab inimicis pofTc, obi tranquillam animi pacem, quam pofTidcbat, nequirent intcrturbarc •, quin immooptare (fimodo id ita expcdiret aut commode fieri poflct) per compi- ta plateaique, perfora, per tabernasirc-, ut quae in eum jaftabantur male- dida, propriis auribuscxciperet. Qii£niim Hieronymo ejfet viSfus r tit to, qnifermo, qnx fro- loc[»ia. VICTUS ratio illi cum aliis communis, id magni ilHus &nunquamfa- tis laudati Bernardi pro compcrto habens, mirari homines cum iblerc, qui agit quod non confueverunt caetcri. In ipfa fcilicet ratione cibi & potus ac hujufmodi. In veftibus mundities apparcbat, cjufdemque in id ianQifTmii viri verba repetcbat, PaHpertatcm fibipl.tcere, nonfordes. Cibo & potu quan- tum fieri potcrat abftincntifflmus fuit, quos fcmper de communi iumebat men- fa, nifi cum homines non oninino vulgarcs Florentiam ad eum vilendum ac- ccdcrent. Turn cnim hofpitum mcni'a: convivebatur, tanictfi guftum ob afTi- duas contemplationcs poftremis annis pcneomncmamirifTct. Sermo ci familiaris, qui & nuliam lan.flitatis fpecicm afFc(f>atam pr-rtcnde- rct, & in hortamcnta virtutum, vitiorumque dcteftationem magna cum dul- cedinc fpiritusaccedcrct. Quje autcm icpifTimc profcrrct, & quft tanquam proloquia libcntifTimc ufurparct,harc fere in univcrfum crant, TantHtn fcire homines tjuanrumoperarentury quod a Divo Franctfco ^jfifno (cujus vita vche- nentinimc afficiebatur) prolatum olim memorix proditum eft*, ncc id qui- dem absrc utopinor, ciimex opcribus quxdc charitatcproceduntpcndcat heatitudo, cujus adcptionefcicndidcfidcrium irapletur. Simikm iitm rffe no FitaFr. Hieronymi animum homhiis /tjebar^ fi''"'Oy 'J'lod in medio diioriim mtgnemtn ponitur, (jnorutn fupernc units, alter inferne collocetur, coiiiindHmij-.ie cjjl affidnc., ut eutn, cjiiiin- fcriics pojitui efi, abdkcnms, O^ adfupcnorcm ilium fiiblimemcjue frfihantur, tcr- renis vidtlicet volnptatibus, cjnihiisfef/fns tlliciuritii)-, C" ad mferna tr officio, turn quia divitias illis impcdimcnto fore ad confcqueiv dam animi falutem rebatur, mcdiocritatemiiue earn quae in paupertatem de- clinat conducibiliorem efTc, turn etiam quia calumnias in fe non param mul- tas conflaffet, quibusei officio quod fibi delcgatum divinitus fucrat deroga- tum iri cognofceret coque magis quod ejus perfecutores fpargcbant in vul- gus, quafiffe cum lororibusdotcm, a/qua -iape etiam oblata quam maximc abhorrucrat : quandoquidem yoi««wf J P/c;«patruusmcus, dum venditismi- hi patrinioniis duoaurcorummilliadcmpfiflct ex acervo pecuniae, ipfamquc egcnis erogarc propofuiflct, qua potuit voluntana-propcnfione Hinonymum^ quem ad id ncgotii delegerat, rogavit, ut quadringentos ex eis in dotem fo- roribus daret quod tunc maturo ipfc confilio rcnuit. Renunciatum tamcR Laurentio Medicis^ qui tunc FIorcntinamRcmpublicamgubcrnabat, aliifquc pcrmultis, pcrfuafiffc MVrowjwww P/coipfi cadenidc caula, omnia ilia duca- wrum millia pauperibus diftnbuenda, ut indc nuptui forores traderet. Quam quidem rem tantumabfuit ut aut cogitaret, autproponeret, ant accipcret, ut etiam iplc Joames Picus patruus mcus, in mavimam Hierouymi laudem & mihi& aliis retulcrit, utacciperet abconunquam nccrogan'tcm iepotuiflc impetrare. Voluntariss paupertatis ardcntiffimus amator fuir, ad camque totis praccordiis fiticndam fodales fuos idcntidem hortabatur. Nee fecus ho- noratos habebat Chrifti fervos ftriftiori addiftosreligioni, pannofisindutos vcftibus& rudihu^, ac feculi divites in auro & coccino, icrvotum etiam cuneis conftipatos. Fratrum Sodalium vcftes breviorcs ftriftiorefquc ali(]uanJo conftituit quam cffc confuevcrant, ad normam eos &t exCiTipIum revocans an- tjquorum, qui pauperrimam fut ita dixcrini) paupertatem docucre. Mo- uuit item, ut a gcftandis crcpidis abftincrent, fuperfluas eas exiftimans, quando earumloco folcasquafdamcalceamcntis infcrcre, & commodius fo- r«, £i his etiam a quibus viftum racndicabant gratius, quos minus quam &, 6eci 12 2 Vita Fr. Htcronynil fieri potciat vesandos dicebat, exemplo Pauli, qui tametfi vicbum a Corin- thiib jure luo vendicare poflct, maluerit tamcn iccnolactioriam artetn exeice- rc, undc rit)iadtolerandamfameii3 providerct. De Hicronymi mirA totim fitx puritate^ i» Dei atmrem eti- am per extafim prope nft^deq^ite miracults qitihitjdam. NULLIS omninoearum rerum, quaefub lunari machinacontincntur, intento afficiebatur anirao, necdilcipulosaificivolebat, ut in Deum totis viribus commodius feni poflcnt, 6i quo pafto id facile afl'equercntur nonnullisregulisexplicatum reliquit. Idipl'umque exemplopiiusquamver- bo monftjavit, fiquidcm implenda: luperiorum voluntati promptiflTiinus fuit, cellaiua contentus nihil doftrina elatus, nihil ob id quod prx fideret tumi- dus, nihil curiofitate inquietus, vcrumcalcatisanimipede terrenis omnibus, jugi divinorum mcd itatione & latur & placidus. Qui fi quando vehcmentius quam oportuerat affcftu ie reicuipiam inhaerere comprehcndifTet, id a fe quanto ocius fieri pofret,abjiciebat,etiamfi tale elTetut fpiritualc magis quam, five temporarium fivefecularedici poffet. Namque & facros libro?, & fanfto- ruili imagines, &qux ctiam in Dei honorem ipfe cuderat commentaria, vel ' quibusfubcrat, vel difcipulis, vcl ('impetratavcnia) amicistradebat, ncqui totus in Deum ferri animus atque integer efle debet, ad fublunaria ifthaec diligenda divifus paulatim procumberet, Integritatem earn is ad extremum Luftodivit & qui eo pollebant muncre, mirifice ab eo diligebantur. Inter omniaveroaquibuscaverat vitia, infultushumanae gloriacdiligenter obfcr- ▼flbat, fimulacrum ob idcranii ex eborefabrefaftum frequenter habcbat in manibus, quodattritu digitorum afliduofereconfumpferat: aiebatenim,e- jusafpeftugloricevanEeftimulosobtundi; quando& quae fuerant, funtque, &qus item futura putarentur hominum capita, horrida falcc mortis, quae Humana; gloria flofculos quantumlibct florentes exfcindit, calvario illi efTent evalurafimilia. Sed& proea maxima qua pollcbataugendafide cencamcru- cifixi Jefuprae manibus habebat effigiem, aut tunicac manibus inlertam fre- quenter gerebat: ut fi quando fquod futurum expedabatj occideretur,. geftu faltem & operc, fi linguae officium interdufum fuifTet, Chriftianam fi- dem, ipfa cxhibita Chrifti Crucifixi imagine, profiteretur. In orando Deo & frequentifTimus & affiduus fuit tantaque in eum animi propcnfione fereba- tur, ut Evangelicum orationis indefefTae dccretum fe implefil- palani faceret. Noiflis tempus omne, praeter id parum quod fomno dabatur, oratio fibi & contemplatio vindicabant. Dies inter publicas & privatas orationes finem accipebat, ea duntaxat ejus parte vix dempta, quse nature necelTitati & or- dinariis divinorum cloquiorum leftionibus impendebatur : quamquam prse- pedicbaturfaspeamicorum concurfu, qui variis decaufis homincm confule- bant, atque eo veluti internuncio quid cfTet opus fafto, Deum fcifciraban- tur. Earn namque cum ipfo amicitiam ob cordis puritatem & afTiduas oratio- nes injerat, utnihilaDcofibi, quod non impetrarit, revelaripctierit: eo_ i Sa'vonaroU. 12; que jamdevcnerat ut per dccennium antequam morerctur, nil de fermoni- busquoshabituruseratad populum (tanta crat in Deum propenfione) inci- peretcogitarc, priufquam id dc quo difturus cfTer, divinisoraculis erudire- tur. Rariffimum quidem donum pauciffiraiique a Deo concclTum : Et quam'- quamfcribit Areopa^ita Dionyfm, Carpnm ilium Cretenlem Epifcopum nun- quamconfccravifTemyftcria, nifi vifionepropitia prsecuntc: hoc tamcn illl huic homini, ex innumera multirudinc munus eft commodatum. Rapieba- turin ccclumetiamejus anima pcrfxpe, divintEquc Luci adco copulabatui*, ut dcftitutum fenfibilibus officii? corpus Vclut emortuunn relinqucret. Eve- nicbat hoc ilii dum divina faceret ; atquc ob cam caulam femotis, quantuffa fieri poterat, arbitris, Dominicum fubaltaris Sacramento corpus & fangui- ncm pertraftabat : fed qui lucernam, nonfubmoJio, utocculatur, verum fubcandelabro, utpatefiatponendam ftatuit, quandoque in coctu Ibdalium fratrum corpore ejus esanimc remanentc, mcnte eum ad cacleftia gaudia tra- hebat. Brixisolimdumcffet, noftequc ca qua Chrifti Nativitas prjcfenta- lur, cumdivinx laudes in Ecclcfia vocibus peragercntur, corpus ejus immo- bile per quinquehorasmanfit, fic mcnte &affeftu pcnitusinDeum abforptus ob fanrti Spiritus prsefcntiam, ut facics ejus magnum lumen emitteret. Ex- aftisenimdivinis, quiregrcffipofteafuntad finem rei contuendum, fevidif- fe teftati font, ipiam Hieronymi faciem, extiniftis ctiani lampadibus noftis re- oebras fiigavilTc, cjulque fuigore Chorum ipfum Ecdcfix univerlum illuftra- tumfuifTc. Sicme prEEfcnte yingiiJiinHs Morw Brixienfis, cjufdcm profcf- for Ordinisnon auritus tantiim led oculatushujulccrci teftis, noftrs Miran- dulanse plebi dc pulpiro afTcveravit. Silvcflcr ejus vitx comes & martyrii confers, roganti mihide ///crowyw/ fanOitatc, atque obfecranti ut occulti quippiam proderetin rerum ejus confirmarioncm ficicbam enim cum multo- rumfccrctorum confcium) affirmavit, columhx fpecicra, quse fafn^i Spiri- tus prrcfcntiam gratiamque indicarct, feme! stque iterun) fc vidjfTe Hicrofiy- wihumeroinfidentcm, argcnteis aurcifquc cpvufcantefn pcnnis rcdimitam, & roftroinaurem ipfius porreftoinfufurrantcm. EodemSpiritufanfl:ore%'e- Jantc, humanarum ille mcntium arcana exqujfitiffima prope pcrfpexit, & ple- rifquc hominibus fuorum maculas friminum lenjtcr roarouendo & detexit /i- tnul, & utcascluercntautfiorcxtitir. Diijurgavitirriimcxlbdalibusqnem- piam, & pcccatn nonnulla fnb ocylos pofuit, qna? itie'poftca in pcnitilTunis rece(Tibus diu celaffie foliquc Dco nota fuilTe tcpifeifrusdft. .'^ed & Florcnti- num quoquccivem, dctc'' Hieronyml pravorum pracfidum fic attererentur& a rcprchendcndis cmendandiique cri- minibuseorumipfe judis & minis S^ carccribus arceretur : Earn autem fen- tentiam Pontificis vanam, irritam, nuUius roboris & motnenti, ipfemet in fuis ad populum lermonibus multis rationibus ofteiidit. Ego quoquc duobus libris cditis, quibus titulum feci De iriyifla excomnnmicatione idiplum monftra- re curavi. Extat & ejus liber, cui de Prophetica veritate titulus eft, iii niul- tasdiftinftusdifputationcs, lubniyfticis vocabulis divinorum munerumcx- a£lus. Extant & Epitomata in natm-uUm mor.tlctnqHe Philofophiam confe£la. Extant & flffcfw /;7;f//« i^f U/Wfff/c/! Icripti more pene Mathematico, poftea- quam centum queftiunculas brevilTimas de eadem facuftate compoluit ^ opus itcm^^ Pc^frwedidit, idquc, ut ipfe dixit, Joamis Pici Patrui mei rogatu, ad retundendam quorumdam in Poetis gentium colendis nimiara curam,quam- quamiprimet/://fr/3wo/ religione frctos, lingua vernacula, quorum multi extant & de- cantantur. Commentationes praeterea plurimas in facra eloquia perfcripfit. In mundi Gemfm a Moife narratam, In eandcm Genejim Iparfim complura. In partem libri Levitici-y \n Pfalterium Davidicum curlim & paucis, fed in nonnullos plafmorum ampliter, In eum prafertim cujus initium. i^i regit y/ric!jtJio?ics perbreves Por.tificiorum dccre- Tontm, qux cxpoiuit, ac Expofitionem exaSiam in Grudiu Bonaventwra Ordin. Minorum^ quibus ad pcrfcftionem vita: fpiritualis afcenditur, quam j4^amem- nonis Bononienfts rogatu edidit. Qucftiones etiam plurimas, tum Philofophicof, tum7ljfo/o^/ciM terrainatas rcliquitvario argumcnto •, nee non bene vivendi RegulM complures extruxit. Simul & EptfiJas coiKplnvcs fcripfit variis dc i i^mbrofio quod iraiccntiar ; Crc- ^orioSi BerniVfdo qucd concupifccntis facultatcm cxornavcrint. Primior- dinis viri veritatiscontemplationccclebrcs habiti: .Secundi, criminum ofo- res & cxpulibres egregii : Tcrtii, prsecellcntesdivina: bonitatis dulcedinif- que fcrutatorcs. Et quaniquam proprisr virtutes hr, quas recenibimus, in antiquioribus iilis, communes non excluferint, HicrcnynnumcnOfcraii.or- fim, here & fpccial iter, fin.ulquc omnia qua:cun<|ue alia complcifli vidcntur cgregie : quae tanta facilitate cxplicuit, tantaque dextcritate protuHt, ut horum in quolibet tam fummus habcatur ac fi uno tantum conlummatifllmus totovitcc tempore laboraflTet. lllud filerc nolucrim, de probationibus fidei quas mcditatus eft, memoriaique mandavit, fi pcnculum fiat, facile invcn- tiun iri, ncc totnec talcs unquam fuperioribus Icculis cxcogitatas. Prophctica vcro iiS VitaFr. Hieronymi verb munia novo ilium & crainenti modotraftafTc, conftat, utquc prioribus, fic & noftro huic corruptoetiamcongruererccnio oftendifTe, quod hominu m pars maxima humanx ignorantii cahginem, luce divinx fcicntix fulgentio- remautumet. Deiautem proximiquecharitatem notumell cum fic excol- uifle, atque fic in ea maxime ruccenlbs homines inflamnuflc, ut hoc ionge latequcfcrpatadhucinccndium: tam vividus erat ignis, adeo &illius cor- dis & oris & calami follibus exagitatus eft. Di propajito ignis per icitbptper concertatione rerum Hieronymi. C^ETERUM perfevcrante in eum malevolorum civium rabie, quat Pontificis invidia crevei'at Francifcfu quidam Apuliis ex Minorum Or- dine, qui ZoccoUmi vulgo nuncupantur, tunc Florentias in eorum fanftte Crucistemploconcionabatur: Pontificis poUicitationibus (ut creditumeft) animatus, £)#w;>7»c«wP//"df«/e»»calumniis impeterccepit, quem fibi Hiero- ;»y»j«^facnshabendis Concionibusfubtogarat, atque ob earn prxcipue cau- 1am, quod ad populum verba faciens, pro veritate doftrinas /i/wowyw*', ac Prophetic, nee non pro aflerenda anathematis irrogati vanitate, igni lefe ex- pofiturum obtulerat, fiqiiis ex adverfo pcriculum lubire voluifiet. Res haec aDominiconefieretiacriscanonibus cautumprima fronte videbatur, ob id quod vulgaris probationis prohibitum aiiquando vidcretur a Canonibus expe- rimentum : animadverlumtamcn ab eruditis eft longo hanc ab ea diftare in- tcrvallo^. quin obiervatum, hunc veritatis manifeftandar modum oiim in Ec- clcfiaulufuilfc reccptum, cumab /yf/f«oHeliopo!eosantiftitc, qui ad abo- iciulamhserefim imperterritus Jnfiiivit in igncm, & evafit incolumis: tiim a ■Cofrete lanftifiimo Monacho, qui ad confutandam Manichccorum hxrerun nonlbliim ardcntifiimum ignem tranfivit, fed ineo dimidia hora illaefus om- n'.no perftitit : turn etiam in ipfa civitate Florcntias per Jodnnem Gualbertum vivHrnfanftiftimum, id poiTe fieri confirmatum ^ quancioquidcm ob pellendum efede Florcntinum qucndam Epifcopum, qui labc fimoniaca pollutus erat, quod contradiccrcturexadverlb, &ncgaretur illius efie criminis Antiftitem inquinatum, in veritatis ipletcftimonium, fecit ut unus e fuis Monachis ig- nis rogum paftibus pertranfiret. At m ijoris momcnti efTe quse a Hleronymo c'licebantur, ailerebant ; quandoquidem non ad unius urbis foliim fed ad orbis univcrfi pacem felicitatcmquepcrtinercnt; nee ob unum duntaxat crimen, qiioFlorentinusunusafiicicbaturEpifcopus, fed ob u'nivcrfa quse & Pontifi- cem Maximum & rcliquos fere omnes cum Ecclefi x firsefides, turn feculi Principesinfccerantcrimina, atque ex eis maxima populis univcrfis immine- ret pernicies. Agitabantur Ii?ec forte inter prudentes & erudites viros : ho- rum verb nihil ad Afulim ofFcrentemfociumad id experimcntum pravorum eiviumimpulfu, nee eoquidem confilio, quod immunem a conflagratione fe fore putaret, (identidemut ipfc jaiftabat) verumutadverfx partis defenfo- re pari concrcm:itione confumpto, res Hieronymi vana proharetur. At ubi 'DomiiiicHS I SaVonayoU. i z^ DomnicM uTgerecepit, & de ftandis promilTis Apul/m poi\u\are : involvrt ille verba, &honcftainrubterfugicndiviamratus, non cum Z)tw/>;;Vp ie, fed aimHierenymauntxmoUsauthorecongrcdi velleprofitetur. Hoc ic per- fugio tULum exiflimans, minimcquc fibi datum iri confidens Hieronymum, qui omnes Ecclelis primorcs, quos rebus a lb praedidis rcpugnare noverat, in certamen ciebat, & ipfum ^pulimi, modo & PontificisMaximi & inimi- corum omnium Ilimmam dclegari fibi imprimis obtincrct. Res ad I'ummum Magiftratum urbis defcrtur, a quo & acccrfitur uterque, Dcmimcm quidem fubi'cribitalacritcr, j^pulm autcm cum //ww/jwo duntasat paratum fe ait difceptarc, corpulque fuum & flammis objicere, non quod inde prjefidiove- ritatis evaiurum le confidcrct (ab hac enim ipc longilllme aberat) led ut ipfe quidem conflagraret, Hieronymumque una ad incendium raperct. Kcclamat DominicM, multo tcquius ad feiplum quam ad //;V;-o;;^7m//w hanc pertinere contentioncm, ut quo cum cccpta cflTct ahfolvcrctur. Provocatus namque ab eo fuerat in Prati oppido ad id dil'criminis, qui mox & annuentc Domtm- CO tacita fc fuga fubduxcrat. Inftat itaque Dominictu, polliceturque non tancum fui corporis, led fuonim ctiam omnium fratrum in flammas ingrelTum . Idemque Hteronymm per autographos codicillos confirmat, tVatrefquc omnes circiter 300. viris urbis Principibus offcrt, non utique arfuros, led futures incolumes, quibus tanta erat alacritas, tamque certa viftoria; fiducia, ut earn quafifrc>ntibusinfcriptampraElcferrcvidercntur. Aflfurrexit ctiam innume- ra populimultitudo, fcxus, artatis & conditionis cujulque, longo ignis pc- riculum dcpofccns agminc. Ad hoc tandem port longam concertationcm vent urn eft, ut Dominictts iCqucqucm yipiilm llibrogafTet, flammis fe crede- rent. Ignis apcrtoforomaximus in longitudinem aftruitur, ut fubeuntium vclfalutc, velintcritu Veritas patcficret, dcfinitur dies, partes convcniunt. Prior ///rrwiyw/tj Do»j/;;/c«/£7«f innumcracomitati turba, ad forum ubipyra ftruda fuerat, pervcniunt ; pars altera codcm proficifcitur cavillis & dolis inftrufta •, fi quidem Domimco le ad ingredicndum ignem prxparanti objicit j4puliu ^ cxuere eum, quaindutus crat, tunicamoportere, ob id quod in- cantatam putaret, &magicafortalTe fuperftitionemunitam, ncpofletexurs. Nihil illecunfbatns libens, ea fpoliatus alia mox induitur, opponit iterum u4pidM Chrifti corpus (uti volebatDominicusj in ignem una dcfen-c fecuni non liccrc, quod & perafcile comburi pofiet, tutelamquc geftanti pra;ftare, nc incendio periret. Rcfpondct Oominicus in paftis elTc, nihil ut objici pofTit alterutripartium, modb Z)(?w»wc^ ipfe cum eo quern y^plm obtu lif- Ibt per flammas ingrederetur; vanam priterca hanc cflc ccnferiqueobjefti- oncm, ciim fola qiisc foris apparent, panis accidentia flammis obnoxia forcnt, corpus autem Chrifti Ixfionis aliquid ab ignc pati nequeat, fed ncc perfidum Cut obtcndcbat) homincmfoiam ob ejusfacramcntipra-rcntiam illelbm eva- dcrc pofic oftcndit. Qnibus etiam ;;ddebat Hicyonymm , reum fe mortis fore & confiteri, idemque pro feftatoribus fpnndcre, li vcl pilos panni ejus e fc- rico vellere, quo confccrata tegebatur hoftia, vel Icviter ignis cxurerct. Rcnuunttamen ex? />«/.•«, impiique cives, veriti nemiraculum illud peragc- retur futurum toti orhi confpicuum. Quarcdifcedunt omnes re infedta,, quod modis omnibus Dominiciu pcrcgiflct, ni Silvcjlro Floremino ejus fodali S &G I ^ o V"tta Fr, Hkronymi &facerdoti revclaturnfuifTct angelico af&tu nuUo paftodebcre DominicHm fe flammiscommittcre,nifi confecratam manibushoftiamgcftaret. Idautem ea forte de caufa potuit evenire, ne magicar fuperftitioni (cui myfterium il- lud maximcobfiftit) tniraculum adfcriberetur, neve alio quopiam vcrtipof- fet, & in raalignum dimonera refcrri, cui tacultas fublunaria ifta hare nio- vcndi fuapte natura data eft. Ve titmiiltu flebis i» Hieronymum o" ^J^^ captivifate. EFFERBUIT hanc ob caufam pravorum civium furor, qui magnam populi manura die fequenti ad cedem fanl^i Marci oppugnandam I'ufci- tant, ut /fic/o^^wMf eisoranmo tradatur. Occluduntur fores ab amicis, in- gruunt iniraici, quorum illatam vim perpauci ftrenui retundunt. Hteronymm choro cum i'odalibus claufus preces ad Deum pro amicis & inimicis fundir, ftratus humi ad Chrifti corpus confecratum quod diu manibus geftaverat. Ignis interim valvis Ecdcfis ab oppugnatoribus admotus patefacit ingrefTum, invadunt hoftes, nuUaque habita lacri loci rationc, obvia quscque diripiunt depraedanturque : Tentat interim difpofita jam hoftium turma chori aditum,. & alia parte qua ad clauftrum itur ; quod an imadver rentes Religiofi quidam tirunculi, Deo fifi fores aperiunt, accenfiique cercis obviara exeunt : quo- rum aipeftus facrilegos illos adeo perterruit, ut non fecus ac tafti fulmine ad terram rucrent, excuffis etiara amilTifque armis. SufFufi pudorc regrediun- tur, ad feptem horas acriter utrimqueccrtatumeil, concurfus in boras fic- bat major, cum ab oftoviris qui primores urbis conlenfu conftituuntur, pa- l«m edicitur capitali poena, ne quis cedem/jwc'?* prs dolore & cruciatus acer- bitatc dicia rctraaaret. Negatalacritcr fc farturum HnronyntHs quod pc- tunt. Repctuntipfi funis tormina, cumquc idcntidem exagitant, qui nihil aliud prsterquam hs-c in vetcrum Prophetarum ore vcrfari folita, iterura atqne iterum aifcrre voliiit, Tollc, tolU Domine animum meant. Et ut cumu- latius meritum provenirct, genibus pofitis, ubi tormina ccfTivcrant, pro tortoribusfupplcx Dcum rogabat: Antea verohisqui eum vcxabant pro- leftatuseft, fevcraprxdixifTc, ca crcdi ab iis. ipfis dcbcri, fiqua tamen iUis adverfa vitormcntori;m difturus clTct, pro falfis tcncnda. Infiftunt tamca •rarnificcs, nonnullaquc ejus rcfponfa tabcllione adhibitn exccrpunt, id po- tifTimum molientes lit falfumvatcm oftcndcrcnt. Rcddit Hieronymus ambi- gua obfcuraque verba ; fed alia qtiam interrogantiiim iniqiiitas excgilTet, quae omnia illi pro liquidis accipiunt &jfalfaquxpiam addunt, atquealiena plcra- qiie& infulla non parum multa comminifcuntur, bene aflnm putantes fibi, fi plebis ignarae & rudis animos luJificent, conccptamquc de co fandtitatis opinionem de univerforum mcntibus cxtrudant. Sed quamquam homines crant alioq'.iin pravi, adco tamen five occarcante malitia, five Deo ita volcnte improvidi, ut nihil aufi fint intcxcre libcllis ipfis qviacftionum, quos vocant proccfTuum, quo jure ncci poflTet adjiidicari. Si- quidcmnccob ca omnia, qua: commcnti funt, quivis, ctiam ex inimicis ra- S 2 tionc 1^2 TitaFr. Hieronymi tione utens judicare, vcl dare fufpendio HicronymHm, vcl afficere capitali poena, ut uUo dcmum genere mortis pleftcre pofTet. Verum ut iisquipru- dentia poUerent, mentis oculos pcrftringcrent, lexexillius collegio ibdalcs afcifunt, atque in Palatium ducunt quo Hteronymm detinebatur qucm coram advocant, ut tabellionem libcllos rccitantem audiat. Hie cum ambages om- nesquasverisquibufdamfententiis commilcuerat, excrta voce reccnluiflct, Hicronywum interrogat, ^trane anf.dfi Ugijfet ? Cui vir Dei, i^uod fcnpfi 'vernm eji, TotHmne repetit, relpondit Totnm-^ ait iterum, adverhumne ? ad nitrhum inc^uam. Turn ad fuos qui accerfiti fuerant fodales converfus, ad hanc ffententiam verba fecit, iluali ait "ylta isr dcU:rina, inter vos tiftu fim, cormt CHmcjiubmverfahar', latet neminem. "Dho, magnahac & txtrema, inclade }o- fitiu vobis mar.do : frinmm Novitios fratres cmnes commendAtos habete, proejue virihHS procarare memincritis, ut Dei timorcm in quo enntriti, & chrifiiantt. vit^y auamedotii ft.'ht fmplicitatem cuftodi.tm. Scciindnm, ex intimo cordis affectu pro me ad Deam precesfundiie, qnemfpiritns pcne prorfta defer nit. Autumarunt'quidam, quibus mens nonomnino bona, ncgavifle Hierony- mum rclponfis ad tabellionem faftis, quas prius affirmaverat rerum prardiftio- nes, d.'viL\^t(\Mcnox\ qua firipfiicdi quod fcriftmt efly quippe cum Italica lin- gua vulgari duo haec invicem adeo conibncnt, ut nifi magna prolationi vcrbo» rumdiligentiaadhibeatur, difficillimc diftinguantur, fiquidem mutata voca- li , afpirationeque interpofita, alterum in aliud quam facillime vertitur. Fuit& aliafententia, dixifTc ilium vernm ejfe qiiodfcriptim eft, non ad eos qui prave interrogabant, fed ad id quod probe fcriptum erat referens verba. Sed quoquomodorefponfumdederit, compcrtum eft ex re illud reddidifife,, quamqaam varia ab audientibus interpretatio fafta eft : Nam alii ambigue de induftria loquutum eum, & quidem confentanee judicarunt, quo accipi fi- mulpolTcnt, verumcfTc¬ariilcriptionesfuifireicriptas, & luamet com- mentaria illis adverfantia &divina etiam verba : Quum mos in Ecdefia fit apudeos quidedivinis loquuntur, identidem dicere/c;« fcriptum eft, id Icmpcr ad {iicrautriufque inftrumenti verba referentes. Alii qui praedicli- onibus ad illam horam firmiflime perftiterunt, mutato gradu vacillarunt:. Alii negationis expreflae avidi prorfus decidcrunt : nutabundi aliiexpeftan- dum rei finem ftatuerunt ; attamen eorum qui aderant plurimi, quos inculpa- ta Hieronyraivita Si dariffimadoftrina, rerumque prcediftarum conientanea ratio & vifa miracuia in fide ftabiliverant, verbis quse proferebat acrius in- tendentes animadverterunt, nonqua;a tabellionc contra jus & fas extorta, tum aut adulterata fuerant, fed qus ipfc de rebus futuris fcriplerat vera afler- uifTe, & in hanc ipfam fententiam plerofquc confirmarunt. Illud aiiirmantes fuifTe in ufu prioribus illis veteris Teftamenti prophetis, pcrfidis interrogan- tibus oblique adebambigucque refponderc, ut quse affirmavcrant negavifle viderentur, confraque quse negavcrant viderentur affirmafie. Sic Micheam Acabo Regide AfiTyriisexpugnandis rcfpondiflTe:, Sic Prophetam -r^ww nee fe Prophetam elTe, fed netc iifcjue heram per^etrajfet mala, re/iiamfufpliciterpetcre. Haecubi ipfe&fociipari fenten- tia funt cfFati, I'umpta ipla Euchariftia ad locum infcrendo fupplicio conftitu- tum, qaafi latroncs trahuntur. Cupidus autem alloqucndi focios fUcronymiUy vixpotuit eflevoti compos, JacoboNicolinointermedio idipfumconiecutus, cui fecreta magnarum,qux abiptb prcenuntiatae fucrant, calamitatum Floren- tias pr^sfertim & tcmpus aperiiit, eafque jufTit expeftandas, cum in Petri Cathedra fcderet qui C/fWi«^ diccretur. Hoc enim ex ore ipfius Jus quaiii fuiiTet innoxia & inculpata ejus vita, lulceptaeque religionis fcrvantilTima, & verbis, &Ia- crymarum abundantial'atis manifcftumcrat, quamque inaniter in co noxas &maculas minis atque tormcntis extoiquere judices adnifi. Turn Sylvefiir qui timidilTimus omnium ad id ul'quc temporis fucrat, futuraeque mortis hor- rore tremebundus, divino quodam quafi ocdro pcrcitus, inflammataque adco facie, ut quodammodo radios emittcrc vidcretur, HicrenymttmA\oi\\i'\tu): ad- vcnifiTc tempos, inquiens, quo bonodcbcrent efle animo, modo opus efle for- tes ut permanerent, & eam quani erant lubituri mortem, alacriter &ani- mofc perfcrrent. Ad quem//«ro»yw;.T:atoribus fuisSi fratribiis-'' cui rc- fpondit, cun«.^atus aliquandiu tarhcn, Magna vifnrvs eoscffs: Cui itcruni illr,. 1^6 VitaFr. Hieronymi iWeyQuMianamPaterl FcflriSy inquit, arjimis confuletur. Nerottum ergo fr, Vomimcui ad I'c vocat amicitix- vinculo fibi dcvindtifTimum a pucio,quani pridem inter eos lircrarumlludiaconciliaverant, inquc huncmodum ilium al- loquitur. Sci'U, Nerotte-, velim imwccntcm me mori, C^ pro ccrto habeas fu- tHYHm omne illud (juod pradicbtm efl. Ille autcm quafi verbis ipfis offenl'us, Cave, inquit, nefaljis^romijfisdeludaris. K^ <\\izm Doniinicus, FHtiiraom- nim etiam attjite etiam ajfrmavit, que Hierotiynms prttchniijfct. Quibus peraft- is, HitroKymHtn deinde & focios fufpendendos exurendofquc prcheni'ant car- nifices. Ingentcm rogum medio in foro ftruxerant, q lem cubitorum fere vigintifiipereminebatpaius. Superiorem ejus partem qucevcrgebat in acrem tranfverlbm ligni fruftum quoddam fecabat inmodum crucis ; illuc verfus dumvehuntur, Monachus hie, a quo //wowyw/w Sacramcntum pcenitentix Ibfceperat, percunftatur eum, velitnequicquamextrcmo in difceflli prolo- quif Cuialtumiuipirans ait nihil fibi reliqui effe, hoc cxcepto, quod eni- xius eum rogaret, ut Deum pro fe morituro orare dignarctur, fuaque doft- rinse fcftatoresprccmonere, ne mortis hujus, quam fubiturus erat, infamia foretillisoftendiculo, Ted ineaquamillosedocueratvivendi rcgula& lanfta pace conftantes perfeverarent. Ad crucem perdu£li, Silvefter primus ad fummum ipfius per fcalas trahitur, & capiftro quod cervici ejus injeccrant, cruci religato, prseceps a carnificedeiicitur. Deinde D*»«>/ic«/ pari iufpen- diotraditur ; mox & Hieronymns Apoftolorumlymbolorecitato, medius in- ter enecatos Ibcios injectoad collum fune decruce mittitur, decimo Calen- dasjunii, & vulgi moretertio atquevigefimo raenfisMaji, die quo Chrifti Alcenfionisin ccelum tuncagebatur vigilia, anno a Deiparz Virginis partu millefimoquadringentefimo nonagefimo oftavo, setatis verofuaequadragefi- moquinto, Stmenieortavo. Ubi animamexhalavit ; puerorum immaniuin multitudo, & ipfum & eos qui prius pepcnderant, diu I'axis impctivere, & extruftjepira- faces admoveie, qu«ft. rim ftrucm illam lignorum oleo pluri- mo illitam, eoque afperfam pulvcre quo per aenea tormenta in murorum op- pugnationefaxa& ferreimittuntur orbcs, temporis momento incenfam in- fkmmaveiunt. Deindecorporiimabilimptorumcineresquollumque potue- runt in unum redadtos, plauftrif.jue dclatos, in Arni fluvium injecerunt. Ex incendio fuperfuere nonnulla, qux cautc rapta rcligiolcquc lervata funt. Item OS, quod pucr quidam dum veherctur in Arnum, dclapfum vehiculo pertulitad matrcm : Item &i digiti cujufdam pars dum pcndeicnt de cruce, fiixoruradecuflligrandine. Ab ipfis reliquiisqus prodicrunt fignadivinitus, fuis referemus locis. Sed & biduo pofl: ejus obitom, dum molendino ad Ar- ni ripam puerquidam infifteret, rapi perlpcxit a fluvio quamdam, quafi pi- lam orbicularem puniceam, ultulatam, aftutumque, ab his qui aderant, magna fublannationeacclamatum eft, /^rVrowyw cor illudeffc, quibus puer (ita enimantea pater, perlecutionem vcritus, ftatuerat faciendum j verbis confentiebat, mente vero adveriiibatur. Atque hac diffimulatione quafi clypco tutus, cordc Arnifluftibusfublatum infinu repofuit, & ad genitri- cemdetulit, quod poftea Prophets cor efle, qiiemadmodum impii illinefci- entcs accLimaverant, miraculis multis quas decurfu operis enarrabuntur pro- ditumeil. Hujus cordis divinodono & amicorum charitatc & diligentia, ab SaVomroU. M7 abeademmulieie partem obtinuimus nobis utiquc & gemmis & auro chario- rem, propter viriconjunt^iflTimi amicitiam: fed habuimus longe charifTimam gratiffimamque, poftquam ad ejus pra;ientiam depulfbs morbos Sitortadi- vinitus fugataquc dseraonia cognovimus. Qnod^ mores ^ mors perfccutcrum Hieronymi fautoribiu ccl- LxtA magnam rcbtu e]w} ato^ite mArtyriofidem cumnUverit. C^ T E R U M prster prxnuntiationcs impletas, praster fanftiflimam ejusnitidirtimamquc doiftrinam, prsEter inculpatam vitam, quibus & lumen fidei, & ratio Si miracula adftipulantur : parcffefercbatur, utsequa etiam pendcrctur lance, quam foetidi hoftium mores, quam piitida pcrie- quentium vita, qu.im Tanfta ledatorum convcrlatio, &quam undequaque pietate Tuffulta, etiamfi numero perlecutoribus hoftibiifque pofthabcrentur. Neque enim Temper & omnino majorem numerum prarftari deberc minori ioi opinione deligenda receptum eft : quandoquidcm innumera contra Chriftum, & Apoftolos,Scribarum,Pharilkorumque, & Saccrdotum, populorumque ad- verfantium catcrva furrexit. Contra j4thunafium & HiUrlum. paucoi'que alios rcfts fidei defcnlores, numerofiiTimi hseretici prarliabantur. Numcrus quoqueEpifcoporumcopiofior quGE Arimini fuit Synodus, quam quae inNi- cara 13ithinise, quse in Bifantio : quse in Calcedonc. Scd hx rcftaf fidei pro- pugnatrices fanctis viris munitac, Ariminenfis autcm ilia pravis, I'ubdolis, impiilque facerdotibus freta impugnatrixquc, & in arternum rejeifla & dam- nata. Quare expendenda caufa fcorfum, expendcndaque vita Bz mores hie fa- venti'jm, illincperiequcntium, unde illud tandem corrogetur, tresillosfa- ccrdotes landiflTimos, nihil ob aliud quam ob invidiam, quam in fe propter ve- ritatemprGcdicatamarmavcrant, veiuti fcclcftinimos latrones a pefTimis ho- minibus ful'pendio datos. In probatiffimam enim vitam , in ranftifTimam dodtrinam nil nifi livor & odium invcniri potcft. Confirmsbantur autem hxc omnia litcrariismonumentis, qus ab amicis raultifariamfcribcbantur ; quae fi forte Praefidum malitia non habcrcntur in pretio, nee tuto ab homini- bus IcgipofTent, mcminifTc probos tamen viros ca optare, qus nunc & mag- no arftimantur, led & ipla quoque Evangclia quondam finccx'de&languine culta non fuiflc. Qui enim eapraedicabanttormentis afficiebantur, &mor- te:, -atqiie ita quacdiccbant proprio fanguinc teftabantur: unde Martyrum ad nosmanavit nomen, inter quos egregium fibi locum vindicafTct Hicrony- mui, tamctfinon fuifTct occifusa vetuftis illis cultoribus idolorum. Neque una folumde caufa Martvrcs, fiquidem novimus ab Hncde Jitniore ixuMs.- tos infantes quibus Innoccntum Alartyrum nomen fiiiflum eft. Alterius He- rodis julFu, caput abfcilTufli Joanni Bapttjfa, ut puella" fatisfaceret inccfta: matri gratum fadlurie, cujus caufa trufus in carccrem Joannes antca fuerat, obtcftatusfas non clTe fratrisabuti conjugc, cujus veritatis teftimonio mar- lyris palaiam adeptus eft. Lapidatus a Judsis Stefhtifiw-, dum Chriftum T prxdicnretc 1 5 S Vita Fr. Hierony?ni prcedkarct: a Gcntibus varii & innumcri eandcm obcaufamtrucidati Mar- tyres. Sed ab Hsrcticis Pctnu ^/^r/^r OrdinisPrcdicatorii ncci datus eft. T'homaivero Cantuaricnfis Eiiilcopus, Chriftianorum non quidcm re, led nomine, obresEcdcfix repctitas gladiooccubuit: Et tamcn quos rcccnfui- jhus, titulofunt martyrii celcbres. Hie autcm trucidatus ob celcbratura lumen fidei,obvitiadcpulia,obvcritatcm Chriftians fidci patcfadtam. Accedebat putids prorfus & infami perfecutorum vitx, mors horrenda, oontaminatis moribus congrua, fiquidcm de multis qui eum & focios ceperant, deluferant, inter eundum ad carceremvexavcrant, debituraparvo temporis fpariofupplicium iumptum eft: quorum alii ftatiin ad extrcmum pofiti, fed dutfti poenitentia temporarias (quantum nobis conjeftari licet j poenas de- dere ^.aliinon in prsfenti duntaxat, fed in futuro etiam, quoad probabili- bu$ fignis comprehendi licuit, luppliciis pleduntur, fiquidcm fuerc qui dum sD vinculis torquerecur//«Vr(7»)'ww, & aflererefvera eflcquse pracdixerat, abeopetierint, ut thoracibus quibufdam clam appenfis juberet utambula- renr, ,&fabarum mutaret colorem, & id genus alia, qua: etiam interrogan- tiumvanitatemfimulmanifeftant, fimulque Chrifto cum aliis in rebus, turn ijj hacmaxime parte fuifTcfimilem, qui de peragcndis miracuiis, ubi patien- di tempus advenerat, in derifum & contumeliam rogabatur. Fuere qui levioribus calumnii^ non content!, barbam vellere, vultum fputis foedare, calcibus impetere, pudibundas corporis partes nudare, injuriari,. iufultare & necem dcnique, quibus poflcnt niodis, procurare ; fed paulo ppft miferando obitu exemplum pofteris tribuerunt. Joannes Adafictttu civis Filorentinus, exeisunus, qui prophetara calcibus impetiverat, ejuique pu- denda patefecerat, paucis port diebus ad mortem igrotans, propriam dex- teram dentibus moriens diLmiavit, ipfamque etiam manum, qua facrilegium p^traverat, moribundus intucns :;, dwitOinnnus ! O tnaniis ! Turn ubi pau- lujum quievifle videbatur, in banc vocem, I'cmet allocutus erupit, Nurc^ vutiCf de Hieronynii SavonaroU jalute ,0^ de tuadamnatiotiefailHs cs certivr : quo difto exhalavit animam. Tabellio ipie qui libcllos quceftionum commcntus fuerat, non niulto poft viri obitum, pcftilcnti tabefadtus febre dixit, nen foffe foenitciniit Sacramen- tutn eb idpercipere, eji/ud vi^um Propbetam^ qiietn cum ]Ar:gelts eti^m coUotjui ferfpexcraty frctits pccuuia prodidiffct. Alius qui dum perduceretur ad car- cercm, raanus pudendis injccit, paulo poftdiro circum pudenda morbo cor- reptus, libere ac ingenue confelTus eft, fc dare poenas ejus, quod in Prophe- tam fceleris pcrpetraflct. In municipio Florentinorum/'?/«.«nomine, Jnli- o«^w/ pacem animi & tranquillitatem, &ipem autoriri aut ortam adolefcere, autadultam proficcrc, nonnulli ie dicebant espcrtosi contra- que illis, qui rebus ejus tanquamvanis«bnuntiarent, flurtus animi, pertur- bationes, Iblicitudincs icaturirc, ut ad dciperationcmquodammodo impelli vidcrcntur, quxtamcn precibuspio ac humiiiadDcumatfeftu fufispclleban- tur, ubi de iilo fand- ii^ntiebant & optime, priftina animi pace & tranquillita- tc aifatimeis reddita. llludquc animadvcrfum a multis divinum extra con- troverfiam haberi fignum quod ex omni i'cxu & oidine qui ei vere atque fin- cere haerebant, eolHcm promcbant charitatis frudtus, qui olim apud Chri- ftianorum primitias vilebantur •, illifquc crat cor unum & anima una in Do- mino. Etquanquam non ca prorlus, qux inter eos, qui Religionibus ad- difti flint per tria vota, bonorum qua: fortun;^ dicuntur communicatio ^ mi- ra tamen&liberalis erat cumdaretur opportunitas: idem fapcre inter cos, idem & vclleerat. Perfccutorumvcrc, quot capita, tot fenl'us, nulla opi- nionum, nulla facultatum communicatio, icd animi perturbatio, &quKdara quafi rabies,, unAc Rabidorum nomen obtinuerunt. Nee quemquani reperias qui verbis aut Icriptis Hicronymiim lacefTierit, qui aut vitiis animi & corporis, aut judicii vanitatc non laboraverit: Confenta^ neum eftquippc difcerniculis ejufmodi futuram agnol'ci renovationem. Nam alioqui promiicui lunt omnes Chriftianorum ordines, dilcernique baud eos pofTc fccuriusqunm ex operibus, maxime probabile videtur. /F.quum quo- quevidctur, ut& hifce temporibus ea Deusconferat figna, qus inter initia picedicatiEvangelii tradita fuiflc, lacra nobis monumenta teftantur, utque inftaurataReligionisfaciesconditas atque perfeclilegitimis plane reipondeat fignis. His omnibus non modo conjiciebatur, fallo contraquc jus& fas HieronymumcMmiocws damnatum, ncc aliam obcaulam, quam ob fimulta- tes&odia, quxobvcritatemproedicatam in femet concitaverat : fed etiam conftabat, virum fuilTc fanQiffimis moribus & divinisdonis illuftrcm, quan- doquidem ejus opera faL^ae erant firneratricis pecuniae rcftitutiones innumc- rar, Chriftiquc fides & voce & lcripti> indefefTc praedicata, roborataquc & cxplicata fuerat. Rcnovatus item erat in plurimorum mcntibus cmortuus jam Chriftianus vigor : fpciftabaturque multorum a pravis & impiis moribus ad probos piofcpie convcrfio. Q^iod quidem authore Crc^ono non tantiim ma jus eft rclurrcftione mortuorum, fed ct jam majus quam cxli & tcrrs crea- tio, fi ylit^^uflifio crcdimus. Acccdebatquc quod futurarum rcrum muitarum atque magnarum prsfdiif^ioncs ipfo eventu confirmata^, co majori viderentur admirationc dignx, quo dum profcrebantur, fieri polTe non crcdcrentur^ T 3. Atque 140 Ftta Atque hinc fides, inde livor & perfccutio ; hcec ab improbis hominibus, ilia iitiprobisconlpicua manaverit. ..A^ «f-» «^ *4^ ♦'t* «•!(> «ft» "iS^ *9* *♦• .rfe. "^ i^ *f» i^ i'^" "^ •^'^ »iJ» •J? i$? «S}jr *{f> Tji? «i« tj* *i* €^ f^ XfiJ »4i» eji» «5k* S^fi '?•*«*♦**• «*» PETRIBEMBI VITA. PETRUS BEMBUS VENETIIS N ATUS EST, annis poft Chriftum ortum MCCCCLXX. Patrem habuit Ber- nard am Bembum, hominem, cumvetere nobilitate, turn doftrU na, tutnetiamdignitateclarifTimum : nam resVenetum publica a certis nominatim familiis adminiftratur : ece clarae habentur : reliquicives', quamquamfunteorummultsB amplGehoneftsequefamiliac, neque genus fuum roagnoperecxtollunt, & in iua quique re gerenda occupati, civitatis procu- rationem fere non attingunt. Inter eas familias Bembi antiquifTimaftirpe orti, cum omni tempore in rep. floruerint, ampli in primis, illuftrcfque nu- merantur-, crat prsetereaBernardusfuo etiara privatim nomine, propter ju- ris Icicntiam, quaplurimumexcellebat, apud civitatem multura admodum gratiofus ;, & propter fummam prudentiam, multiplicemque rerum ufum, propterquc vitsc gravitatem, magna in hominc erat auftoritas. Hie cum alliacivitatcad populumFlorentinum Icgarctur, qua in Icgatione obeunda biennium domo abefTe Venetorum legibus cogcretur-, faciendum fibi effc exiftimavit, utPetrum filium, quamquam admodum is turn puererat, Tecum cduceret :, propterea quod Florentinorum inftituta parura a Venetorum mo- ribus illo tempore abefifent : nondum enim fub unius dominatione illorum crat rcfpublica, fed nobilitatis fere arbitrio regebatur;, &, quod ea civitas prsftare ingeniis creditur, acui pucrum, in quo jam tunc prseclara indoles clucefceret, volcbat: tum Italicam linguam, quanonelegantifTimeVeneti, illis prifertim temporibus, uterentur, cmcndari in illo, Florentinorum ho- minum confuetudine, exiftimabat pofle : nam omnium Italii nationum cora- modiffime earn loqui civitatem autumant. Nee vero patris confilium filii fe- fellit induftria : fic enim excitatum puerile Bembi ingenium Florentise eft, fic tencrcE pueri aures, animufque puro ac dulci illo Etrufcorum fermone imbutus, ut jam inde a prima adolefcentia, multa cum Latine, tum vero Thufcc afe fcriptacdiderit, quibus nihil hominum auribus politius, nihil omnino. 'Petri 'Bemhi 141 omnino clegantiu?, aut fuavius accidere poflTit. Jacebat omnino temporibus illis eloqucntia : inquinate cnim loqucbantur :, nullus erat verborum dcle(n:- us, nullum Icriptorum difcrimcn, nam Siipfenegligcbatur Cicero, vei con- tcmptui potius erat; & Cselarem propter hiftoriam mode curfim & ncgli- genter legebant ; Terentium, Virgilium, bonos ceteros, in ludo tantum, idquc pcrpauci, edilcebant : port puerilem illam dilciplinam lumcbat eos in manusncmo, duros, obfcuros, afperos fcriptores adamabanf, confefta- banturqueabditas, abftruCafquc hiftorias, autfabulas: qui iis ineptiisreferti cfiTcnt auiftores, ii eruditi numerabantur : itaque unusOvidius dc vcteribus ill honore erat, ergo, fi vcrumquxrimus, nihil ante Bcmbi cEtatem Latine fcriptum oftingcntis ipfis annis, aut eo amplius eft, quod Romam illam vetc- rem redoleat •, autmagnopcrelcaione dignum fit : Ibloccifmum enim vita- bant, quantum quidcm ex arte grammatica didiccrant, idquc ipfum haud- quaquam fcmper : id unum praeftarequi poterant, Latino loqui fele puta- bant : nulli, qui purus ilie, incorruptulque veterum Romanorum fcrmo el- fet, noverant, ac ne fufpicabanturquidem. Par erat atque idem corum er- ror, quiltalice Tcribcbant : qui cum duos habcrentlcriptores, mca quidem fententia, vcl cumLatinis, vcl cum Grsecis confcrendcs : nam alterius ver- fusctfuavitatis plurimum habent & dignitatis : f< variis ingcnii, autetiam artis luminibus refefti iunt, & animum farpe permovcnt atque impellunt ', ut dcamorcne G reecus quidem quifquam melius; alterius oratio dulcis, copio- fa, polita, ornata, mollis, facera, rem ante oculos poncns, utgeri ea, quae Icgas, non narrari videantur. Hoc cum habcrcnt auftorcs duos, utrumque in I'uo maxime gcnercexcellcntem, fcribcbant ipfi incpte, abjeOinimis ver- bisnullus cratorationis ornatus, nulls homine crudito dignasfententise, nul- la compofitionis, aut numerorum ratio : licet in manus fumere, quae tunc multi icriptitarunt : prceter unum Politianum, illunnjue iplum minus dul- cem, minus omnino elcgantcm, quam ut IcgifiTc Petrarch IcftiiTimos verfus videatur-, ceteros ad unumindignos dicas, qui in Icriptorum numero ha- beantur : unum fcurrile vigcbat genus ; in eo lane ridiculi nonnulli ; fed ipfi quoque multis in locis incrtes ac languidi. Hanc igitur inter erroris atque inlcitia: caliginem Bembu^ ad veterum fcriptorum tamquam lumen ac lucemrcfpexit primus, primufqucab homini- bus, niagnis quidem hortationihus, magno fuo labore, multis rcdamanti- bus ac rcpugnantibus, impctravit, ut Ciceronis ut Virgilii, ut Caefaris fimilcs Icle in dicendo, quam Apuleii, Macrobii, Statiique cflc mallcnt, . cumcontcnderetoportcie, qui Icriberent, cam dicendi formam, qute optii- ma cflct, habere animo &cogitatione comprehenlam ; ad cam tamquam ad excmplum aliquod oratioiicm Icriptionemque fuam dirigcrc", Dcmofthene autem, aut Cicerone perfeftius in dicendo aliquid promere l"e pofle qui pro- fitcrentur, lua quidem fententia nimium fubirc oneris, nimium fuis fiderc viribus ; quorum etiam jam olim crrore ac tcmeritatc fatflum elfc exiftimabar, Otmalosmultos fcriptores habercmus: nam, cum nonnulli a Cicerone difce- dere, fuique plane eflTe vcllcnt, cum alitor, atque illc, diccrc ftudcrcnf, quoniamis perfcifluj, abfolutufquccfrct •, detcrius dicerc cogcbantur. Hx'c bcmbuscumdiftitarct, cumquectiam littcris mandarct, cgreillc quidenr. 142 rita fed raultis tandem perfuafit, fpretos ac repudiates antea icriptorcs optimos illos, rcpctcrent : propofitofquc fibi ad imitanduni habercnt. Qiio quidem Bcmbilabore, quiburqucpracceptis, quantum cloquentiaadaufta fit, cuiuis facile eft nolccre •, fiea, quae ante hanc ilUus dilliplmam fcripta funt, cum hujus astatis fcriptoribus conferantur. Ea obita Icgatione domum Bcmbus cumpatre rcdiit, jam bonarum artium ftudiis incenfus, jam eloqucntix, ac fcribcndimagno quodam amore flagrans; itaquc in Siciliam ufque ad Con- ftantinumLafcarem Grsecarumliterarumcaul'a profeftus, tricnniumque ibi commoratus eft j tantumque ingenio, laborc, afiiduitate profccit, ut Grse- ce non modo optime fciict, fed ctiam polite, luculentevque fcriberet : at- que in Siciliacumeflet Latine de iEetnse incendiis fcripfit ad Angelum Ga- brielem : qui liber, abeoeditus, in manibushominumeruditorum nonfine aliqua laudc verfatur. Poft eam percgrinationem celcriter Bcmbus aflecutus eft, ut maxima apudomncsltaliicivitatcs, tumapud cxteras etiam nationes, ejuseflet ingenii admiratio: ita enim, uti res eft, fie homines ftatuebant ; perdifficile faiftu efle unum atque eundemduabus Unguis tam fcite, tamquc ornate copiofeque uti poffe •■, quodque pauci uno in lermone unquam praefti- terunt, ut praedare fcriberent, id ab adolefcente Bembo & in Latina & in Italica oratione effici, omnibus, qui de iis ftudiis aliquid judicare poftent, permirum videri necefle crat : prcefertim id ipfum in utraquc lingua & profa oratione & verfibus, id quod Ciceronera ipfum expertum, funt, qui ne- gentafTcquipotuifTe. Ac miraraur profefto interdum, quid caufse fit, cur, cum oratori poeta maximc finitimus fit, negent fieri pone, ut idem orator bonus, idem egregius poeta euadat •, idque non hominum modo exiftimati- one, fed etiam re ipfa comprobatum efle : nullos enim, aut certe perpaucos utramquefacultatem adcptos videmus : fed cum diuturno ftudio, magnifque lucubrationibus utraque ars cgeat, non fuppetit ad utramque tempus, atque otium : Siquoniam longaexercitatione , afliduoque ufu confuefcimus aut oratorie dicere, quodvitio maxime datur verfus i'cribcntibus, vel poetice, quod contra in profse oration is fcriptoribus vitiofum in primis habendum eft : fi quisutrumqueftudium copularit atque conjunxerit, magnas cujufdam in- telligentiae, acrifque judiciieft, praftare alterum genus, nc incurrat in al- terum, prsctcrea oratorum, poctarumque iiigenia atque naturae contraria: propcmodum inter fe fint, oportet : hicnim ratione atque humanitate re- guntur-, illos, furoris afflatus acdivinitas qua'dam, impellit: atque onmi- no proximis, conjunrtifque in rebus facilior a rcrto declinatio, ac lapfus eft, reprehcnfio vero vel infignior : creat enim errorem fimilitudo ; & cum varia- tumeft, celcriter, propter rei fimilis comparationem ac propinquitatem, inverfio animadverfa intcrnofcitur ac reprehcnditur. Nequc ii tamen nos fumus, qui aut Ciceronis verfus valde improbandos exiftimemus, aut Plato- nem atque it fchinem (utrumque enim verlus in adolcfccntia fcriptitafie memoriae proditum eft) malos, contcmptofquc fuifie poctas crcdamus. Poft Sicilicnfem illam percgrinationem, perpaucis intei jedis annis, Ferrariam Bembus pater Prodominus mifTuseft : eum magiftratum, magnum in pri- TOis atque honorificum, ii.is tcmporibusVcneti, virtutebelli partum, vidlo- liseque tamquain infignc, gerebant in aliena civitate ■, co quoque cum patre iilius Tetri'Bemhi. 145 filiusexiit: ficqueeo in oppidoperdiufuit, ut cum ab omni juventutc, ab omniquc nobilitate plurimumcolcretur, turn vero Hcrculi Eftcnfi, maximo ac fortiffimo viro, qui incacivitate impcrium obtincret, Lucrctijc Borgix, quam in matrimonio Alphonfus habebat, gratus in primis, acccptufquc ef- Icc. Per idem tempus, cum annosnatusclTct hand ampIiusXXVI. Eesfcr- raones, qui Alulani ab coinfcripti font, confcciti opus omnium pigmcn- torum florc at(]Ut colore diftinftum, frcminas omnino cum adolcfcentibus dc amorc loquentcs amoenifTimis quibufdam in hortis facit, ita IcftiflTimiii verbis fcftivc ac venufte, ita fcntcntiiscopiofeatque ornate, nihil ut ejusorationc cum ubcrius, turn vero fuavius modulatiufve cfTc polTit. Eos libros tanta ho- minum, mulierum etiam mcdiusfidius approbationc & taniquam plaulu cx- ceptos recentes cfle meminimus, utcxtempio cunOa eos Italia cupidiiTime Icftitarit arquedidicerit : ut non latis urbani, aut elegantes ii habcrentuf, quibus Afulanseiliar difputationes effent incognitx ^ crat per id tempus Ur- bini Guiduiubaldus Feltriiis, vir maxime i'pci^ata,maximcquc nobilitata virtutc : is i'ua' civitatis tcnebat imnerium ; atque cum co Helilabctha Fran- cifci Gonzagii, qui itidcm civitati impcrabat, foror, nupta crat : cujusde Hiulicris laudibusmira quxdam littcratum monumentis, ciimabaliis multis, tum ctiam ab hoc ipfo Bembo mandata funt. Ac datum eft profcrto Urbina- tuni civitati, ut non fur>s domi modo principcs omni gcnerc laudis daros at- que infigncs habcat, led etiam, ut ex alicnis civitatibusmulicres, quasilli in matrimoniumduxcrint, IcftilTimoc fere, praEftantilfimcEque illi foeminarum omnium obtingant : Nam praetcr earn, qua a mo appcllata eft, Helii'abetham Gonzagiam, habuit Francifcusmaria hujus Guidiubaldi pater cs cadcm fa- miliauxorcm Eleonoram, quseproximis diebus mortua eft, omni niuliebri laude prxter ceteras ornatam atque illuftrcm. Nee vero de Viiftoria Far- nefia, quando in hunc fcrmoncm vcnimus, filcri iiUo modo poteft (quam- quam invitus facio, utdeiis, qui nunc funt, dicam aliquid) cujus quidem mulieris modcftia ac pudor ingcnuus ittud profeiflo prxftitiftct, quod Peri- clem ajunt dixifte, primam in mulicre laudcm efiTc, ut ne dc virtute quidem ill ius uUa ad viros fama emanct : fed nulla rationc occultari tanta priniariaj f»- minse virtus poteft, quin ad viros quoque emergat, ac iuo ipfa Iplendore fc prodat. Fortunatus igitur Guidufubaldus cum fua ilia animi magnitudine atque xquabilitatc, fuaquc ilia prudcntia-, tum vero hac tali con jugc, vitaqucfo- cia. Scd f um Urbini qucmadmodum diccrc inccepcram, Guiduiubaldus- atque Helifabctha Gonzagia cftcnt, hominum excellentium pcramantes, per- que hofpitalcs, convcnicbant ad cos ex omni Italia, ut quifque pnftanti ali- qua inarteprjccellcrct: eo cum Bcmbus quoque forte vcnifTcf, praccipuo • prxtcr cetcros in honore haberi cocptus eft : multa enim habuit Bembus, qux, . ad hominum animos conciliandos, plurimum valere confuevcrunt : nam & in forma fumma quaedam oris fpeciesacdignitas incrat, & in ftatura ac procc- ritate decor ; mira practerea in moribus fuavitas quaedam lenitafque amabi- lis^ dulcilquecum fcrmo, turn tota vitcc, vidtufque confuetudomitis acde- mens : adcacumprarclaraingcniivis ac natura accederet, cxpetcbatur, fci- • licet unus omnium, maxime ab illuftri illo virorum, fxminarumquc convcn- 144 ^^^ tu •• quibus rebus cfficiebatur, ut multum clomo abefTct, Uibinique fere vi- veret: quam rem multum ctiam vicinitas adjuvabat, atquc ultro citroque Pifaurum quidcm ulque perfacilis atque cxpcdita navigatio : ita factum eft, Ut minus domi honores afTuefceret admirari, minulque ambitionibus impli- caturaanimum haberet. At vero idpater reprchendere, graviter ferre, ac propc patrio jure, ut uxorem duceret, utremp. capefleret, atque ex ordi- ne magiftratus peteret, imperiocogere : fit enim fere, ut qui in libera civi- tatc, prsefertim dara atque opulenta, vivant, omnia ad honores referri pu- tent oportere ; idunumconfcdentur & expetant, ut dignitates, utmagi- ftratus adipifcantur : ^fiquse fint laudes, quae alio pertineant, casautnonag- nofcunt, aut Icves atque inanes judicant : atque hxc liberorum populorum confuetudo, quamquam pcrle ipfa, vique fua fortaffe minus probanda, eft : nee enim compendii, honorifve caufa, fi ad veram illam rationem dirigas, petendi magiftratus funt, civibufve aliis ullo ftudro, aut ulla contentione prseripiendi ^ fed unius rcip. ratio habenda eft, ejuique unius utilitati, fa- lutique ferviendum •, ut dignioribus concedaraus i & ixpe delatus nobis ma- jor aliquis, aut magiftratus, aut imperium, autcuratio, fi minus ei rei ge- rendse nos idoneos fentiamus, accipiendusnon fit, aut etiam deponendus : nee enim crrare patriam, pati jequum eft. Sed, quoniam non vivitur cum perfeftis hominibus, pcrcommode popularis hsc ambitio cccidit : honorum enim cupiditate incenfi, non ad fuum I'e quifque, format atque inftituit arbi- trium, led ad populi, civitatifque judicium, confilia, mores, vitam, vo- luntatemqueinftituunt; dantque operam, non ut fibiipfi, aut aliis fortafle quibufdam probati fint •, fed, ut populo, civitatique, a qua honores fcili- cet expetant, placcant : ita fit, utuna, eademqueperpetuopermaneatcivi- tatis forma, atque una, eademque fit omnium civiumcommuniter diiciplina^ neque fingulorum privatimftudiis, voluntatibufque variatis, reip. quoque ratio atque inftitutio vertatur atquc mutctur ^ quam quidem cautionem, pru- dentiamque, una, prseter ceteras omnes, Vcnetorum civitas fcmper adhi- buit •, ut domefticos fuos mores diligentiftime retincret, efTetque plane fua, neque quicquamexterum infundi in civitatem, aut ulla infici fe peregrinitate patcretur. Cum igiturBembus pater in eum curfum, quem tenuerat ipfe, quemquc fumma cum laude, plaufuque confecerat, filiuni induceret, atque compelleret, illc contra, alia fpatia, curfufque alios animo agitaret, quam- quam patri obfequi fuadebat pietas, civium confuetudo hortabatur, propin- qui, necefifariique efflagitabant •, taraen fie animo cogitabat, cujus ipfe glo- riaecupiduseflet, earn ad fe non a fuis modo civibus, led ab omnibus etiam gentibus ultro dcfcrri", prehenfandumfibi ejus rei caufa neminemefle, fup- plicandum ncmini, nullius fufcipiendas inimicitias, nemini os Isedcndum : una m enim efTe, exomni laudumgenerc, ingeniigloriam, qua, fine ulla cu- jufquam querela, perfrui, ad cxtremum ufque, homines folcant : honores impcritae modo multitudinis teftimonium prse fe ferre ;, ingenii laudem ac fa- inam, etiam intelligentium hominum habere comprobationem : . nee vero aut voluntatum mutationem, autfortuns temeritatem extimefcere •, fedfta- hilcm, firmamque etiam ad pofteros commendationem habere: poftremo pcrmultos omnibus astatibus cxoriri, quorum opera, pro fua cujufque parte, refp. I fctrt 'Bcmbi. H5 rcfp. geripolTit^ at, cujus ingcnii monumentis civitas ornctur^ neniultis quidem fsEculis ununi extarc, aut alteruai : latis vcro jam Bembos, magnos honores in republica, ad illuftiandam familir dignitatem, efic conl'cquutos •, fatis nobilitatam, majorum iuoium rebus geftis, I'u^ memoriam ftirpis cflc -, quando & vctuftiffima tcmpla a lliis jam olim gentilibus conftrudta, ca Ici- licet, qus Julianodedicatafunt , Bemboium nobilitatcmilluftrcnt, &:pic- tatis fint teftcs •, & Francilci Bcmbi ejus, qui, miiltos annos ante Patriar- cham V'enetiis inftitutum, (acrorum antiftcs ac pontifexfuit, memoria,gcn- tls vetuftatem oftentat j turn maritima imperia, t laiiU'imcequc Francilci iti- demBcmbiviftorixi tuniMirci, quiaCypriis interfcftus eft ^ aliorumque multorumobrcmp. i'ufceptx calaniitates, intcritufquc, Bcmborura et vir- tutis, & in patriam caritatis teftimonio fint : ncc vero ne in prafl'entiaqui- dem defuturos, qui ftirpis, gcntilque gloriam tueantur atquc adaiigcantj habere fefe Carol um fratrem, in quo mirificam ingenii indolem, maxiiiiam virtutis fpcm inefTc intelligat •, cfTc pra;terea cum alios nonnullos, turn ]o- annemmatthcum Bembum llinima itidem viitutis & ingcnii Ipe prsditum adolefccntcra. Et vero hie quidcm, ncc Bcmbi dc Ic judicium fcfcllit, & multis, magnifquc in rebus domi, forifque pcrutilis rcip. civiscft, Ibrapcr- qucfuit: namCarolus, priufquam patrixprodcflcper aftatem potuifTctjCX- tinftus eft : unamhanc littcrarum atquc ingenii laudcni minus illos adhuc ef- fe adeptos : cam ie in fuam gentem infcrrc cupcrc, ac propcmodum ctiam fe idperficerc, ac prseftarc polTc compcrrum habere : fin honorcsiciftarivclit, certo Icirc, minus cam fibi rem ex Icntentia fucccfTuram, quam invituslul- cipiat, & injucundani cxiftimet ^ & multa prastcrea a natura impedimenta habere fe, fibi ipie fit confcius : nam&blandiri ciquipofilt, qucm fortaTe minus aut probct, aut diligat, pudore Ible quodam ingenuo impcdiri-, & exiftimationem fuam vulgi voluntari, comitiorumquc cafibus , & tanquam undis, quotannis commiftam cfic, propter animi quandam aut libcrtatcm, aut, fi quibus itavidetur, faftidium, pati non pofTe •, nullamautcm omnino rcmfacilemcfTc, quam invitus facias. Scire i'cic illam alteram honorum at- quc ambition is incertam, acpcriculorumpicnam viam, plus fortafTe utilita- tis, plusapudparvi, anguftique animi homines fplcndoris polliccri •, fed cam fe icqui malic, qua; plus vers iblidxque dignitatis habeat : ut enim fruiftuo- fos fundos pararc utilius fit: voluptarios autcm, atquc animi modo cauCi inftitutos, honcftiusac magnificentius ; fie, illam ambitionis rationem ubc- riores in vulgus fruflus fortaflc ferre, banc ccrte bonaruni artium ac littcra- rum inftitutionem, plus apud prsclara liominum ingenia magnificcntiT, plus honcftatis oftcnderc : ac, ne multa, nihil argrius ta^lium eft, multis filiicon- tcntionibus, multa contra patris, matrisquoquc Helenas Marccllar, rrima- riae facminse, caftigationc, Ixpc ctiam objurgationc, quam, ut ne fingulare acpropedivinum Bcmbi ingcnium, ad bonarum artium ftudia atquc ad has manfuetioresmufas natum, vulgo atquc impcritac multitudini prodcrctur: fed pcrvicit tamcn, ut, per parentes ac ncceffarios, perquc civcs fibi fuos aliquandovitamin iittcris agerc, idqucunum, relidtib rebus, curarefibili- ccret. Scd paucis poft annis dum fcfc Bniibus libris, litteriiquc obruit, dum folitudincs, rccefrufque fibi pro lore, fibi pro curia, procjue comitiis U per 1 46 V'un per fummom otiutn, fummamquc tranquillitatcm habct •, Joannes Medices Cardinals, is cui Leo. X. nomcn poftca inditum eft, Pont. Max. Romse cicatur. Mos, confuctiidoque Pontificum eft, ut fi quid publicae privatae- vc vci incidat, quod prolato opus non fit, quodquc lecreto per litteras agi oporteat, fiquando, autregibus, aut civitatibus relpondcndum, autfiquid poflulanduriiabjisfit, fi quid denique paulo majoris negotii implicitum cum aliquoeft, id, quafi per familiares epiftolas, tranfigant: eas litteras cera obfignanf, nampublicis dccretis in plumbo fignum eft : earum litterarum Icribendarum negotium datur hominibus, ob Icribendi prudentianii, atquc clegantiam, eruditiftimis •, ob muneris, locique dignitatem, gravilTimis at- que honeftiflimis, ob autem rerum pondus ac magnitudinem, fumraa fide, lUmmaque probitate prafditis : ii magna cura ac diligentia conquiruntur, niagnis prasmiisevocantur. Eum Leomorem cum vehementer probai-et, cum- quc ad dignitatem pertinere arbitraretur, diligcntiflimeque eum retinere vellct, fine uUa dubitatione Bcmbum accerfiri, eique muneri, negotioque pracponi jubet. Magnam in fpem, magnara in dignitatem vocabatur Bern- bus : munificentifiimuscnimLeo, liberal iflimulque & habebatur & erat : ipfi autem res erat familiaris pertenuis •, vix ut necefifarios fijmptus luppedi- taret, idqueiplummagno Carolifratris, quem fui amantiffimum, oblervan- tiffimumquc habebat, labore atque induftria : confluebant prceterea ad Leo- nisfamam acbonitatem, utquifqueinquaqueexcellebatarte, autdifciplina- utpropemodumhominierudito, Romaabefle, turpeeflet. Hue accedebat icprehenfores fuosconvincendi ftudium quoddam •, cum quanti fijae illaeat- tesficrent, quasilli nullireiefie dicerent, quafque, ramquam nugas ac de- liramcnta, fspe Berabo objicerent, oftendendi magna data effet occafio : nee vero a fuo vetere inftituto, aut a litteris abduci fefe propterea arbitra- batur, quippe, qui ad fcribendum invitaretur, qua una in re omnis fibicura atque opera pofita Temper fuifTet. Proficifcitur Romam Bembus, cum annos natusefiet tres&quadraginta-, praeponiturque epiftolis Pont. Max. nomi- ne f'cribendis ; coque in munere gerendo datur illi Ibcius, & tamquam colle- ga. Jacobus Sadolctus is, qui poftea Cardinalis faftuseft. Scripfit eorum iitcrque eas epiftolas cum plane Latine, quod ante id tempus neque acciderat iilji, nee adco fieri pofieuUo modo homines exiftimabanf, ac, fivcrumqnce- liaius, ne cogitabant quidcm: noftrienim homines, fxpe etiani Tranlalpi- nsnationcs, fie Latine fcribebant, ut lux quifque civitatis tamen loquendi formam, confuetudinemqueretineref, acLatinis verbis, quamquam ne id quidcm uli|uequaque, Gallice nihiiominus, aut Italice, nefcio quo paflo, loqucrentur : led ex cpiftolae cum plane Latine a Bembo, Sadoletoque Icrip- taefunt:, tum vero fumma a doftiffimis, esercitatifllmifque hominibus adhi- hitaeftclegantia, I'ummaque dignitas ; id quod ex iislibris intciligere licet, quia Bcmbocditi, epiftolas a fe Leonis. X. nomine fcriptas continent. Cum uaquc Pontifici Bembus, homini nee natura hebcti, nee in fcribendo rudi, runiulatiflTmie fatisfaceret, magno ab eo honore afficiebatur : tantum porro millumfuxIibcralitatisLeocontulit, lit, qui Romam pauper tandem venif- fct, fuis cxfniv^ibus Seft. amplius CXX. caperct, Pontificis plane benefi- centia dives faflus, Fuit octas, tempufque illud humanitatis fuavitate nimia ppp_e.- ^etri 'Bcmhi. jj^y propcquadamperfufum^ ut deleftationum multariim ftudia farculi illiusli- ccntix, propcmodum omnium permiflli, concefTaciTcnt : ncc enim nc volup- tatum quidem quarundam blandimenta nimium fcvere alpeinabantur ■■, led raulta ad oblcftationem, multa ad ludum data crant cujul'quc oidinis, cujul- que astatishominibus: nee vero religion! habebatur, honeftos, gravelquc homines in hortis vilbs cfle ; aut pauIo libcriore inconvivio, lymphonia cum cancret, & muliercsaccumbercnt, interftiiflTcquamquidem laculi illuis ni- mium plane profufam hilaritatem, eorum temporum, qua fequiita lunf, tri- ilitia, vehemcntercorripuit, magnoqucopere caftigavit : quomagis veieor, id, quoddiaurus I'um, ne multis lecus, atque eft, dc Bembo, exiftimandi aliquid det loci. Sedquoniam nobis llilceptum id eft, utde illius vita, non dc laude, dicamus, nc hoc quidem leticendum nobis efle arbitrati lumus. Ac fit fere, ut mores, conluetudinefque locorum, aut cetatum, pro ratione fibi, proqucdilciplina homines habeant: deniquc, quod fieri vidcnt, licere putant •, atque id, quod in prxfcntia minus rcprchcnditur, in pofterum quo- que tolerabile, conceflTumque fore arbitrantur, atque omnino apud on:ncs gentcs, etiam, qus natura gravia funt, fieri conl'ucvcrunt moribus leviora. In caigitur morum, faeculique liccntia, cximia forma mulicr qusedam pcr- puliftc Bcmbum dicitur, ncquc, diu refiftcntem, contincre cum fe a lapfvi potuilTc, praclcrtim qui nuUisdum facrisinitiatus cflct : vcrum ea, ut tem- poribus illis lapfio, ut hac state fortafTc labes, cum habuit evcntum, ut niagno, fi modo naturam audirc volumu?, fru^u compcnfarctur : fufccpit enim ex ea. muHcre libcros tres ; qui ut nomincntur a mc, res propcmodura poftulat, nee ipfi nolunt ;, Lucilium, Torquatum, & Helenam Bembam, fa'minam Ict^iftimam, qua: cum Petro Gradcnigo primario adolcfccntc nup- ta eft: cui etiam libcros ex fete pepcrit totiufquc orbis terrarum prajclarifti- mam civitatem civibus nobilifTimis auxit : ut, fiquiiunt, qui in eo Bcmbum gravius accuftndum cenfcant, meam lUi quidem ad fuani Icntcntiam adl'cri- bant licet: fed ii tamen fe mcmincrint id iniproharc factum, quod infertum ciTc, optarc certcnon audcant. Nee vcro in litteris modo fcribendis Bembi fidem atque eruditioncm Leo pcriclitatus eft ; i'ed etiam in rebus agcndis ho- minis prudentiam, follcrtiamquc plurimum adamavit, itaque cum confpiru- rc adverfus Gallic rcgem cum Calare Maximiliano, cumquc Hil'paniarum lege catholico, itarcip. temporibus poftulantibus, cogitarct ; mifitdc ea confpirationc Bcmbum ad Vcnctorum fenatum, qui eammrignoperc civita- tem hortarctur, uti a Gallorum, quibus cumconfcnferat, amiciriadifccde- rct, ac fcfe cum Pontificc rcliquifque confpirationis auftoribus, ducibufque f«derc & focictate conjungcrct. Habita eft a Bembo in Vcnctorum fenatu ea dcre oratiopcrgravis fane pcrquc vcbcmcns, quam etiam fcriptamrcH- quit: perlcgant cam noftri homines •, nihil Italicc fcriptum, gravius ornati- ufve ea oratione, diccntcftc. Tencbaturprx^tcrca impcndio magisBcmbus ftudio fignorum antiquorum, idquc genus rerum reliijuarum, credo, quod cam pulchritudincm, ordincm, partium convcnicntiam, quam mcntc atque animo in fcribendounusccrneret pra: ceteris, iis etiam minus liberalibus in artibus cum propemodum agnofcerct, pauio magis commovebatur, atque omnino fingcndipingendiqucartcmpoeticar ex altera parte ajuntrcfpondcrc: U a ilk 148 P^ita illicnimaniraorum, haefcnluummulccndoruni magiftrse: quam quidem in- geniicloftrinacque caufcjm, ii, qui noftra xtate eoul'quc hanim rerum cupi- dicatceftciuiuur atquc inraniunt,magnoutproptereascre inalieno lint, cum aftcrrc homines fine ingcnio, fine lictcris, non poflint, quam morbi furoril- qucl'uirationcm allaturilinr, ipftvideant: quid cnim attinet, cum animum paitim per i'c, vique fua turpcni rudemque, partim malevolentia, invidia, perfidiaque inquiiiatumgcrcrent : domummodo atquc hortos, villafque tot verfiiris faciendis, totfruftrandis, fraudandifquecreditoribus, afFabrc faftis fignis ex marmorc, aut ex sere ornatas habere. Cumque in diiftis faflifque honeftatis faciem nunquam, nc inforanis qui- dem, alpexerinr, decorempulchritudincmque tantoincereaclapidibusope- rcadamare? equidcm necdomum, nee villam, nee vcro oppidiim umquam, nonmodoexornatum, fed nefatis quidem mundum dixero, ubi illi cum ea fxditate, cum iisanimi lordibus habitent. Nam fiqui funt, qui talium re- rum intclligcntiam,. tamquam fuse, inreliqua vita, munditias atque elegan- tiXy. aut redarum artium, in quibus ipfi excellant, corollarium quoddam ad- fcrant, idquodinBemboufu evcnerat, iisnonmodorulcenfenduninon eft, ltd ctiam gratix habendcE funt: at, qui omnium difciplinarumexpertes, in. omni vita rudes atque agreftes, hujus unius ftudii commendatione nitantur, aut in eo non virtutis quafi appen Jiculam, fed tamquam vitiorum ac fcelerum fliorum, ut ipfi fperant, integumentum, u£ ego interpreter, additamcn- tum quoddam, qusranf, ii non modo acriter vituperandi, fed etiara vehe- nienter illudendi lunt. Sed cum tcnui Berabus valetudine atquc imbecilla ef- i'cti cumque noftumagnislucubrationibus, magnis vigiliis fcribere. neceflc haberet; naminterdiu, cum aPoatificis latere difcederc veftigium vix lice- ret, cumque multiaudiendi, falutandi, deducendi, honeftandique, utRo- nianus ferchat mos, effent ; relinquebaturotii nihil: gravcmdiuturnumque inmorbum incidif, ex quo cum segre ac difficultcr convalefceret, nee recre- aiiieficique viderctur pofTe, demedici confilio, ipfius Pont, hortatu, cseli mutandi caui'a, Patavium petiit : atque eo anno Leo moritur. Incredibilc- diAu eft, quimta animi alacritate, quantaque Icetitia Romanis laboribus, curilquc liberatus, longa fane, annorum novem, ipforum intermiffione fafta, optatum ad otium ftudiumquc fuum vetus fcfe Bembus rcccperit \ nullum ut iiibisurbanarumve rcrum, autdeliciarum dcfiderium in eo refedifle, liqui- do apparerct. Et vcro eos, qui a puens, bonarum artium ftudiis dediti, x- tatcm egerunt in littcris, mordcre in adolel'centia interdum folet, quod .a : ehus agendis abfint : quod fi cafus eos forte aliquis ab otio ad agendum cvo-' caverit atquc traduxcrit, na? illi rem totam, quam, incognitam dum habe- renr,,admirabantur, cxpcrtam atque perfpedam, prse fuo veterc ftudio, contcmflunt, quid cnim infccontinct, quod magnopere aut laude, aut e- tiam appetitionc dignum fit, prardara iftaagendi follerria ? fi modo rem in- fpicimus, ac fpcciofd ilia vocabula, communitas, utilitas, falus hominum, paulifper ab hac difputatione faceftant, rogamus : qua enim tota in re non ratio, fed, mviximam partem, fortuna dominatur, quamque non prudentia, fed picrumquc fnon enim libet fempcr dicerc) malitia, regit-, quid aut §Ipri2e, aut jucunditatis inefle pofRt? quafi enim cum ludastcfTeris, neque contra.. I Tetri 'Bcmbi 149 contra ejus ludiformiilamutvenias, advci larioquc ut fucum facias, animum inducerevclis, fi te is, noribuspraclarcemenfus, re atquc exitu ad extremum uf- que prarftarc non potuit : nam, cum PataviimultosjamannosefTet, in civita- tcquietisac tranquiHitatis plenilTima, abomniquc contentione, ambitionc- quc longc acmultum remota ; cumquc omnem curam, cogitationcm, opc- ram, adcaftudia, quae a puero adamaflct, cclebranda, contulinct, vel in lis jam confumpfilTct potius, magno quodam calli clemcntem illam vitam, quictam, tranquillamqiic prope jam decurfo fpatio, atquc state jam fere ex- afta, recufans atque ingratiis coaftus eft mitterc. Erat Romx temporibus il- lis, vir I'ummus atquc claritTimus, fmgulari prudentia, admirabili animi magnitudinc prseditus, Alexander Farncfius Cardinali*, qui Pauluslll. ap- pcllatuscft, qui, fimulac Pont. Max. faftus eft, extempio tanto impcrio ac poteftate accepta,utinitium rcrum, aftionumque fuarum ab ilhiftii aliqua laude duccret, faciendum fibi clTc cxiftimavit, ut qui quaquc in civitate, quibufquc in terris homines cfTent, illuftri quadam aut pietatis, aut pruden- tix, aut doOrinx laude, celcbrati-, illos ultro ipfe, cam dignitatem haud- quaquam pctentcs, ac nc talc quidem quicquam I'uipicatos, ampliflTimum in Cardinalium collegium cooptarct. Ea re fperabat cum pontificatus, collcgii- que, tot clanffimorum hominum acccfTione facta, autlum iri majeftatem ^ turn, fpccimcn fcquoqucfuaevirtutis maximum cuindcdiiTct, magnam dc fc famam, opinioncmqucclTc farturum : itaquc fcmcl atquc itcrum, magna cu- ra, magna adhibita diligcntia, fuuunos vires peivcftigavit atque dclegrt, quibusj 150 Ftta quibus graviffimam illamdignittitem, niniio a plerifque opcre Ixpe fruftra acnequicquamcxpetitam, ultromandarct: quofafto, opinionemajorcmeft gloriam coniequutus. Jied, ut aliis ea res evenit, Bcmbo quidem perincommode cccidit, quod fuo ex otio, luaque Iblitudine duici ilia erutus, rurlbtn in earn turbam, molcftiam- quc Icnexrapcretur, aqua, vixduminclinata xtatc, fele tamen cupidiflime vindicafTet : etenim cum pracftantes denuo gloria viros Paulus conquircret, atque indagaret,quos in collegium legeret \ occurrit in primis homni Bcmbus: is torte Vcnetiis erar. Gaudeo, gaudeo, optima poft homines notos, at- que amplifTima civitas, cum inveftigaretur perquirereturque virtus, ad te iterum potiflimum ventum efle, etenim cum bonorum, prudentiumquc ho- niinum res Chriftiana publica egeret •, fumpferat a te fcilicet, jam antea, Gaiparem ilium Contarenum, Italici nominis lumen •, in quo, cum fumraa probitas, caftimonia, moderatio, prudentia cum fummadoftrina atque eru- ditione contenderet, ejus ipfius infignita pietate ac religione longe ex laudes omnes vincebantur : ergo detua magnorum virorum copia bis i'uppcditatum paucis annisrci Chriftianae communi eft: femel in Contarenos, iterum in Bembo. Ad eumcum Pauli milfuCarolusGualterutiusFanenfis, vir appri- me bonus, navulque & induftrius, veniflet cum diplomate, cumque ejus dignitatis infigniis, ilk enimuero recufare ac deprecari, nequeabduci,nunc demum state confefta, pati le pofle dicere, a quiete ac (blitudine illa,quam unam, rerum omnia jucundiflimam, antiquiffimamque, jam indc a prima adolelcentia habuififet •, magnas tamen fele Pontifici, magnas collegio gra- tias agere atque habere ; quod feneftutem fuam honorificcntilTimo dc fe ju- dicio, clariffimoque decreto tantopere honeftatam voluifTent, cum in eo, multos jam dies, perfeveraret, neque de fententia depelli pofiTe videretur, nihil propi us fadum eft, quam, ut Romam Gualterutius, re infefta, re- verteretur. Non fum nefcius multos fore, qui noftras orationi hac in re pa- rum fidei habeant : plerique enim omnes, quid de aliena voluntatc creden- dumfit, de fua conjefturam faciunt : itaque incredibile multis vifumiriin- telligo, BemburaidvereatqueexanimoafpernatumelTe, quod omnes, fere iumma cupiditate, expetendum atque optabileefle exiftiment ; tametfi fcri- bimushaec recentihujusfaftimemoria, multifque, qui in agendo ad fijerunt, fuperftitibus, quos, mendacii atque impudentiae noftrae confcios ac teftes, habere, cur velimuscaufa nulla eft. Sed quoniam pareorum peccatum elTe confemus, qui mentiri in hiftoria audent, atque eorum, qui dicere vcrum rcformidant •, mendacii fpeciem, vcrum cum didliuri eflemus, non horrui- mus. Erat perinvidiofnm futurum, refpui tantam dignitatem, prasfertim qux non honoris modofplendorem, fed etiam muneris contineret officium : cam enim ob caufam collegium dicitur Cardinalium a majoribus inftitutum, utii &adfmt Pontifici, & ad omnia reip. tempora przfto finf, jegerrime- quc laturus earn rem Paulus erat *, quod minui Chriftiance civitatis majefta?, CLijus ipfe princeps conftitutus eflet, videbatur, atque ejus privatim & confj- lium condemnari, &auftoritasconterani, qui non bcneficium modo Bembo a fe datum cxiftimaret, fed etiam onus quoddam officii pro fua poteftate ini- pofitum : ut fj de fuo ille honore putaret fibi liberum efTe recufare, difto cer- te Tetri 'Bcmbi. 1 5 1 te pontificis audientcm non cffe, in eo vcro& collegium, quod fanftum cf- fct, & Pontificcm violari, itaque accurruntad cum iindique amici ac neccf- farii; •ignffj hortanrur, obfccrant, fi fua ipfe gloria minus mo veatur, gcn- tis ac pofteritatis tamcn mcmoriam nomcnque refpiciat •, ac tantam dignita- tem in domum Ibam illatam ne ipfe a fel'c abjudicct. Parum primo Bcmbus corum moveri oratione", utpotc qui eadcm faepcnumcro audifTct jam olim prope omnia, ac refutalTct : ubi vero ad cum Pctrus Landusadiit, qui civi- tatis, hand multo poft, princcps fuif, qui unus apud Vcnctos magiftratus ampiifTimus eft, idcmquc perpetuus ; iiquc ionga atquc accurata orationc cum eo agerec lium appeHamus, clara voce, utmos facrificiumfacientibuseft, cffari incoe- perat : vixdum pcdcm in templum intulcrat Bembus ; ac faccrdos,Pctre,ait, lequeremc, ea vero illi vox, dei prope ipfius ore mitti, vifa eft. Itaque, cum omnem ex animo dubitationem fuftuliflct, quafi dei accitu, Romam profi- cifci ftatuit,magnus fit ad domum ejus omnium hominum atque ordinum con- curfus, frcqucns gratulatio, maximus totius civitatis plafus, ille vero, pau- cispoftdicbus, filvas, rccelTufque fuos, in quibus placatam, tranquillamque vitam prope omnem traduxiflct atquc exegiftct, crcbro appellans, atque iden- tidcm rcfpedans, Romam ire perrcxit. Verchocdicere poffum •, fie homi- ni hocdifceffu hijaritatemprorfusexcuflam, ut ejus priftinam jucunditatem, Ibavitatemque amici, familiarefque ex ilia die defidcravcrimus, atquc, in omne tcmpus amifTam cfie, dolucrimus. Cultus eft Romx Bcmbus cum a bonis plcrifquc omnibus Contareno, Sadoleto, Cortefio, MoronoCardina- libus amplifnmif, hominibufque eruditifiimis ■, tum vero prcecipuc .1 Regi- nald© Polo, homine, dci immortalis, dubio procul, bcneficio, ex ultima ulque Britannia ad nosvefto, vcldec!t;lopotius, fi modo di£lu fas eft, lap- fo ; cujusdelaudibus, quamquam de tam prsEclara ac plane divina virtute nemo fatis digne umquam loquctur, alius mihi profci^o dicendi locns dabi- tur, hoc certe baud facile in prsfcntiadijudic^.reaudcam , plus nc cam in- fulam,multis vulneribus Chriftianaereip. per fummam impictatcm infligendis, nocuifTe dicam ? an, quod in illo folo talis, tantufquc vir oitus & procrca- tu$ fit, undc vcrc, plancqne Chriftianae pictatis, vitxque cxcmplum peterc- mus ; profuiflc. Is igitur cum Bcmbo familiarifTime vixit;, cumqucfcnis optimi multas, magnafquc animJ dotes maximi fecit ; tum vero apertum, . fimplexquc- 152 y^tta fimplexque hominis ingcnium, fux ipfias voluntati atquc natura; confimile ac par, plurimum femper adamavit. .Scd, cum diligcntiirimc Bcmbus colcre- tura multis, fumuio etiama Paulo honore afficichatur j tantaque apud cum fuiHe gratia dicitur, ut nuUam unquam rem abco poftularit, qum perfccc- rit, atquc abftulcrit : fed enim hoc non folum auiHioritatU, gratixque tuit, led etiam moderationis & pudoris. Turn ea crat Beiiibi, in dicenda Icntentia, libcrtas, ea fimplicitas, caque in omni vita dementia atquc ingenuitas in- erat •, ut, fi ante cum Paulus mortem objiflet, quod natura poftularc vide- batur, aliquot cnim annos ilium Paulus antecerfit state, creatum iri eura Pont. Max. plcriquc compertum habcrcnt. .Scd, cum equo Bcmbus forte vcherctur, paulum inoftioad parictem latus ofFenJitj qua ex plaga, homo Icnex acdebiiis, in febriculam incidit •, atque ex ea, cum lenfim extenuari, conficique ie intclligcrct, cumque mortem multos dies quafi pra;ftolatus elTcr, animo non modo forti, led etiam iequo •, ut de fua ilia migratione cum amicis interdum etiam jocarctur •, diem I'uum pie, lanifleque obiit. Cultus crat jampridem omni officio Bcmbus ah Hieronymo Quirinolfmeriifilio j homine partim generc ac nobilitate, partimfide, munificentia, humanitate, morum fuavitateacdulcedine, clarilTimo. Isilliftatuammortuopofuit nobiii arti- ficio faftam ex marmorc, atque cam celcberrima Antonii in sde Patavii lo- cavit •, infcripfitque in bafi in hanc fcrc fcntcntiam : propterca ea fe illam fta- tuam Bembo flatutam, atque in publico pofitam efle, ut cujus animi fimula- cra orbis terrarum cerneret, ejus ne corporis quidcm dcfiderarct imaginem. Fuit omnino pcrpolitum Bcmbi ingcnium, perque acre \ maximcque per- fpicax, acutumque judicium ^ plurima in alios, inlenimiurapcenemultain- quirens ; in fcligendis, collocandilquc verbis, multum ponebat opera?, atque in ea re magnam cum prudentiam, tum vero etiam diligcntiamadhibebat: hoc enim unum fibi perfualerat efle, quod in oratione novitatem, Si quafi, patriisraoribus confervatis, peregrin itatemtamenquandam effingeret ; quae, cum multum omnibus in rebus admii'ationis habcat, ob id ipfum plurimum etiam non modo dignitatis, fed etiam jucunditatis adferrc foler. Ac pro- fcQo, quantum intcUigcrenos poflumus, prseclare hoc, quod difficillimum I'ennpcr habitum eft, Bembus prsftitit, ut,cum minus fere ufitate loqueretur, holpitis Ipeciem tamen efFugcret, quod fi qui funt, qui vulgi opinione duifti, quotidianam hanc tritam, communemque dictionem in hominum erudito- rum, aut vcrfibus, aut profa oratione vel poftulent, vel expe.ftcnt, atque ob earn caufam Bcmbi oratione, qus a plebcio ac pervagato hoc tabcrnario- lum atque opificumfermone longe diflbnat, minus delertentur •, iieruntex corumnumero, quideiis ftudiiscxiftimareautleviter, aut nihil pofllnt. C. 1 quidcm Ca-far, ut litteris proditum video, & ipfe bene loquendi laudcm, | Bon populi conl'uetudinc, fed raulto ftudio, multilque litteris, & iis qui- dcm reconditis & cxquifitis, aflequutuseft-, & cum de ratione Latine lo- (fuendi ad Cie eroncm ipfum accuratiffime, pluribus quidcm libris, fcribcrct, vcrborum dcleftum,origincm dixit efle eloqucntiae. Jure igitur Bembus, >najorequadamcura, in verbis eligcndis torquebatur, praf fertim cum Etruf- ce fciibcret : itaqucnova, fplcndida, decoraque ejus in primis oratio eft ; parum enim fidei confuetudini I'cmpcr habuit ■, quod ea partim varia atque inconftans Tetri (Bembi. »5? inconftans, partim ctiani vitiofi atque corruptaefTeti &, quoniam nc Ro- mam quidem, ncc adco Athenas illas iplas Atticas, quibus temporibus cio. qucntia maxime floruit, diutius teneic illud potuiflclcnptumlcgerat, iitnc barbaric carum infulcarctur, atque inquinarctur oratio; rcpudiandum fibi hunc fcrmoncm, qui nunc eft, ftatuebat eflc ■■, atquc cum, qui fucrat in E- trufcisolim hominibuspurus atque cmcndatus, cum minus dum exterarum nationumin Italiamconfluxcrat, adrcifcendura : quicumilli nonde populo, futili inaniquc doftorc, difccndus cfTct ; fed c veterum libris, gfaviffimis auftoribus, percipiendus •, illud ctiam eadem opera adiequcbatur, ut ejus, dignitatem, gravitatcmque haberet oratio ; nam quotidianus quidem, vul- garifque hie hominum iermo, c fordidis artibus maximam partem dudiif, multum ex officina, multum e taberna, c fellaque redoleat, necefle eft. Sunt igitur Bcmbi dc rationc Etrufce loquendi libri tres,in dialogo mirabili- terfcripti^ quibus profecVo cffedum eft, ut, quod homines Etrulce loquan- tur, non bonce mode jam confuetudinis fit, quam tamcn fluxam atque infta- bilem videmus elTe, fed jam etiam fcientise ac rationis, qua: mutari nullo mo- do poflunt: quamquam video non deeflc, qui, cum cogitandi laborcm ferrc ipfi aut nolint, aut etiam nequeant, Bcmbi iirripta non tam expurgata, quam rcligionenimiaprope quadam attenuata cflc contendant. Sed fit fane fuus cuique modus : diiBcile eft cnim, in omni re ftatucrc quatenus : & tamen, fi cum aliorum libris Bcmbi fcripta conferantur, facile judicium erit: mihi quidem ejus oratio vehcmcnter probatur: non modo, quia elcgsns, nova, fplendidaqueeft, &, ut itadicam, nobilis ; fed, quia eft ctiam, Ifocratcopro- pcmore,uber atque ornata. Sunt ctiam ejus verfus Etrufce fcripti, & qui- dem pcrmuiti, graves atque picni, ut hanc quidem laudem, fi modo nos dc iis rebus exiftimare aliquid poflumus, Bembo a ceteris omnibus concedi, neccf- fe fit •. in iis eft carmen dc Caroli fratris morte : videor mihi hoc vcre affir- mare poflc, neminem unquam tam plane, tam ornate, tam dolenter quemquam luxifle, atquc illisBcmbus verfibus fratris obitum lamentatus eft. Scripfit prxtcrca voiumina cpiftolarum aliquot : quarum paulo magis decoram video a nonnuliis locutioncm exiftimari, fuum cuique omnino judicium-, eamquc obcaufanidifficillimum eft, omnibus jcquc placerc : narti, ut Thcognisait, laudatus a Platone pocta, Oi,'9 iTav novvts livMvi, irr' avi^r. Mihi quidem, cum has epiftolascum iis, qua: a Grafcis, Latinifve fcripta olimfunt, contuli; valdc ha: cum illis congruere vidcntur. Scd pollutas picrique lue quadam ctiam nunc aures habcmus •^ ncc plane dum c vulgi fxcc cnatavimus atquc cmcrfimus: paucosenim adhuc bonosauciorcs Etrufca ha- buit lingua, quibus Icftitandisnoftrorum hominumcxpoliretur, expurgare- turquc judicium. Itaquc homines ornatae, faftjcquc orationis infucti, nee pulchritudincm intclligunt, aut ccrnunt, & fplendorc ipfo praf ftriai Ixdun- tur^ prccfcrtim qui in veterum Grarcorum ac Latmorum libris ufque adco vcrfati, volutatique non fint, ut illorum virtutcs aut transferrc ipfi in i'ui. fcripta, aut in alicnis agnofcerc non polTint : atigaleique habet : Corcyra?, Crctar, Cypro, multis mag- nil'que infulis, trani'marinifque provinciis dominatur. ClafTem inftruftam paratamque habct, quantam nullus rex, nuUaf nationes valeant comparare. Ea civitas una omnium, df tjuibus memorisE proditura fit, libertatis xquabi- litatifquemaximc amans,,;maximeque retinens eft: quippe quae duvifTmiis quondam Italix tcmporibus; iervitutem fugicns, e continenti fcfc in undas seftuiquc conjeceiit^ fortunifque omnibus relidtis, unammodo fecumcxtu- Icrit libertatem, atque in ca tuenda tot facculorum fpatium vcrfata, ftudium voluntatcmque, ufu ctiam atque exercitatione corroboravit. Itaque 1 iberta- tis fortaflc nomen alibi quoijue gentium invenias •, libertatem iplam puram atque incorruptam, ab omnique metu vacuam, utinam alpicere in aliis civi- tatibus, utidquondam fueratjDeorum nobis beneficio aliquando liccat. II- ludlalutare inftitutummordicus a Vcnetis rctentum eft, ut reipublicct at- tingendx praeterquam iis, qui initio in civitatcm convenerunt, quique ger- mani Vencti & tamquam Aborigines funt, poteftatem praetcrea facercnt ne- miniii nififiquando dcliberatarc, bene derepublica mcritis, ejus urbis in- quilinis, aliifuc quibufdam, id jus nominatimad.hodicrnum diem concefium eft. Ex eo igitur prifcorum genere civium Aloifius Contarenus fuit, cum prudcns paterfamilias &t locuplex, tumpracftansfenator& nobilis : atque is Polyxenam Malipetriam in matrimonio hnbuit, facmimim primariam-, ea, cum aliquot jam perpcrifletpucros, neque ii diutius vivercnt, ad amicas a;- qualefque dicitur rurfijm praegnans retuliffc ; a quibus, ut funt plertequc niuliercs religiofs, admonita erfe dicitur •, uti qui natus efiet puer, ei nomen imponeretur unum ex iis nominibus, quibus vocati ii regcs funt, qui ad Chri- ftumDeumnoftrumparuulum ac laftantem vencrunt: fore cnim ut vitalis o^Tct. Cum falva igitur pautis poft diebus perperifiTet, puerum nominari GASP A REM julfit, qui primus ejus familiae hoc nomine appellatus eft. Isubiadolevit magna in eo ingenii indoles crat, magna ad litterarum ftudia propcnfio: itaque facile Aloifius pater, confilium, quod dc puei"o ceperat, mutavit: mercaturiscnim ilium faciendis, reique augcndx, quippe cuimul- tx atque ampli multis in locis res rationdque cum multis effcnt contraaar,fi- lium Icilicctnatu maximum Venetiisdeftinaverat : eft enim fere in liberis ci- vitatibus, mcrcaturisrem qusrere, nobilitati quoquc non modo non turpe, "fed, fi bonomodofiat, etiaimjioneftum, verum u'bipucri ingeniumnaturam- <]ue, majusquiddam fpeaarc atque polliceri intellcftum eft, confilium illud dc inercatura funditus pater ahjccit ; neque ulla in re filii voluntati ac ftiidio •X 2 .defuit. 1.56 Ftta defuit.Isubiquod fatis effet opera Antonio Juftiniano,Laiirentioque Braga- deno Venctiis viiuseft dcdilTe : nam ii publice a civitate conftituticrant, qui juvcntutcm in dialedtici*, atq^ in philolophiacrudirent : Patauium profcft- us, Pctro Pomponatio Mantuano, magnonobiliquephilofopho, in difcipli- namfcletradidit. Erat in adolefccnte natura vis peracris ilia quidcm, &, ut niihi. videbatur , peracuta , fed tamen ncfcio, quo modo, magnitu- dinc & firmitatc potius praeftans; &, quod maxime rem continct, ad iapicntia; ftudia accommodatum & tanquam philofophum inerat ingeni- um , niemoria omnino valebat plurimum : hue accedebat animi ac viftus vit3fquc totiusconftantiaquasdam, ut, quamfemel inftituifTctrationcm, dc ca non defatigatione, non piftritia, non vo.'uptate depellcrctur. Opinio eftinomni vita re venerea ilium omnino ulum efTe nunquam, defixa mens Icilicctin eoftudio, cui fc ab ineunte atate dediderat: eoquc capta atque alta,. nihil pruEtereaconcupierat, itaqueceleriteiraflccutns eft, utsequalium niagifter, grandiorum natu magiftrorumque fanquam squalis , & compar haberctur, ccrtum tcmporis Ipatium, horarura lane baud amplius trium, meditationi& bibliotheci attributum, & tanquam, fepofitumhabuifTe dici- tur, cui tcmpori nee unquam quicquam detraheret nee fere adderet •, qui re- Uquus erat dies in congreffionibus amicorum, collocutionibufque confume- batur: eaidelittcrisfcilicet erant, ut infuo ftudio, ne eum vacare quidcm videretur, ceffaret. Idque ipfum, nihil agens, ageret tamcn urgcretque propofitum, &tamcnanimumacontcntionibusreIaxaret. lilud etiara nar- rari nobis ab CO ipfomeminimus, cum diceret nunquam fe in omni adolef- centia commififle, ut mane aliquid poftridic aggrederctur edifcere, qnin prius ea quaf: pridie percepiflet, diligentiflime reminifcendo recordatus ef- iet: vitanc'amcnimafotorum confuctudinem ajebat, qui crudi fcfe tamen ingurgitant, quoque magis cibo replentur , oneranturque, minus virium, niinusvalctudmishabent, in eo igitur curlu, cum fedulitatc magis quam contcntione, aut laborc, admirabiles progrefTus cfficeret: atque eos, qui in eodem curriculo crant, longo intcrvallo anteeederet, mortem Aloifius pater obiit. Duodcviginti ille annos natus erat eo tempore. Liberorum autem, magnum ianc numerum, filiosfeptem, quatuor fiiias, praeterea magna cum multib contraftaimplieitaquenegotia, Aloifius reliquerat. Atque odiofum tminino ncgotium eft homini in cogitationis ac doftrinaeftudiis occupato, fiinnliarisjeiprocuratio-, ut minus mihi mirum videri foleat, Dcmocritum, nobilem quondam philofophum, uteacura, eoque impedimento libcrare- tur, omnes fortunas fuas, ficutilitteris proditum eft, abjecifle. Verum tamcn quan(|uam invitus ac msrens difcedebat a litteris, tamen Patavio pro- tcftus eft : atque candem illam animi moderationem acqnabilitatemque ad- hibens, fratribuspartimin Apuliam, partimin Alexandriam (ibienimmag- nas focietates Aloifius pater habucratj) diftributis, partim Venetiis reliftis ; bene domi conftitutis rebus Pa tavium reverfus eft : ftud iumque haudquaquam longo intervalloa feintermiflum, cupiderenovavit, in ea urbc doftifTimo- runi hominum plena, acliberalibus artibus affteenti, aliquot annos commo- viituseft; cumin principibus jam philofophis numeraretur, atque ejus no- twcBpIurimutti indies increbrefceret. Atque hoe loco poftulari cxigique a nobis. Cardinalis Contaren'u i cy nobis arbitrati fumus, ut,qui ejus progrefTus & quale tanquam iter ad perci- piendas fuerit difciplinas, demonftraremus. Aprimisigitur dialeifticaelc- nicntis profedusficomncni philolbphiam pcrluftravit, utillius fingulas tan- quam oras non viferet modo atque inl'piceret, quod plerique facimus, fed in unaquaquc etiam illiusquafi rcgionc commoraretur, & habitaret, itaque illud aflccutus eft, nihil in ea ut arte, ita copiola & magna atque varia, tarn elTet magnum atque arduum, aut tam minutum atque parvum, quod ejus aut diligentiam lateret,aut fijgeret intelligentiam : nihil autcm tarn abftru- fum aut reconditum, quinpromptum illi cxpofitumque, qunmvis fubito e(Tct atque ex tempore. Ejus nos rci permagnum quondam fpecimen cepimus : nam cum Florentis forte efTcmus, qua iilc Roma pro feclus, itcrinGerma- niam habebat ad CsEiarcnijerant in ea urbe, cum alii complurcs in ca philofo- phia, qui de natura eft, dorti atq :e exercitati, turn duo prater ccteros Petrus Vidorius,& Franciicus Medice?, quorum erat utriul'quc & natu- ra admirabilis& exquifita doftrina •, turn ftudium ardens in utroque ac pe- acrevigebat, fiagranfque&finguiaris in utroq-, induftria : ("cd alterius breve tempusdoftrin32augendx&declaran'J.-Efuit ; Vidoriusqualisvir, quantuf- que jam turn cflet, ca, quse nunc eft ejus doftrina, librique ab co cditi de- clarant : ii per eos dies ad Contarenum fane vxntitabant, a quo nos quoqui? non fere diiccdebamus: hoc affirmare pofTiim, cum omnis inter eos lermo cfTetdcphyficisjnullius rei mentioncm eftc faiftam a fummis illisviris, inge- nio prsfftantibus, animo vacuo, otio abundantihus ftudio incenfis, tempore paratis, a bibliotheca & litteris recentibus, quin earn Contarenus, & me- moria tenerct, & intelligcntiacomprchenfamhaberet, & oratione tarn faci- le cxpiicaret, quamqusE facillima funr. Piaftabat idnon tarn credomemo- ria, qua tamcn valebat, utanteadi£\umeft (natura enimquoque plurimum HleexccUenti fuit) quam ipfa, via ac ratione perccpta, dotflrina: fic enim cum ipfum dicerc folitum cfTe accepimus. Non modo certam artium multa- rum inter fe quandam naturalem clTe diipofitionem, ut aliam alia fuo quccque locodcinceps tanquam fubfcquatur, & cum priori pofteriorquafi roagmen- tetur : fed unius quoque cjufdemquecujufuis IcicntiiE fi quis ordinem & tan- quam fcriem conturbaverit atque refciderit, ad cxitum pervcniri non poftc : tnagnoquc in errore vcrfatos, fuperioris xtatis homines aiehatefTc, qui mul- ta propcrantcs tranfiiirent •, aut ullam artcm edifcere fe poncdiflipatam arbi- trarcntur, aut mutilam atque hiantem : ambutatiscnim interfciffifquc difci- plinisprogrediperveniriqucad fcientiam non magispofTe, quam intcrruptis iter pontibus confici. Unum autem omnino fibi comitem ac raonitorcm ad Ariftotelis iter, multis fxpe obftruftum difficultatibus, Thomam Aquinatcm afciverat, homincm noncontentionis, fed vcritatisamantem, qui & fuhtili- tatemhabeat, necultra, quamparcft, progrediaturacumine i atque idem articulatim partiteque acdiftributedoceat ; dootus etiam GrxcisLatinilquc litteris erat. Pottaj, Homerum, Virgilium, Lucretiiim, Horatium ledtita- vcrat atque didicerat. Itaque cum non artis faflitandx, fed cruditionis li- beralifquedoftrinifruendaefaufa, philoiophin fe dedidifict, omncs tamen artificer, magiftrolque omncs, non fcicntia modo, fed fama quoque & ccle- brjtate facile fupcrabat. Erat horainis vita atque viCtus non tarn cxcultns atque^ 158 ^ita atquc expolitus, quam cum gravitate quadam fimplcx, ac Icnis, placatufque j oratioincultaillaquidematquc inornata, fed hoc iplb, quod omni careret fuco elcgaus, ac cum auftoritate. Nulla mollities, nuUx, nc in adolefccn- tiaquidem, animi aut corporis dcliciac ; fcrmo nulla aflcntationc fuffufus, nulla animus malcvolentia infufcatus. Et cum feftivitas lepofquc haud mag- nopere adeflet, aberat etiam rufticitas atque triftitia. Quin etiam hoc ah co dici mcmini ; devorare felb ccrtorum hominum (qui in aliqua vita; parte daudicarent) incoramoda, aut etiam vitia folere, fimulac de bonis, quibus illi excellerent, aliquiddeguftaflet. Ac cum Galeatius Florimontius , qui nunc SuefTas epilcopus eft ; vir cum omnibus honeftis artibus perpolitus, turn praccipue caftus atquc integer, tum religione ac pietate in primis incenfus; in notandis autem reprchendcndifque amicorum vitiis unus omnium maxime acer ac liber : caftigator nonnunquam etiam fubamarior, atque is a Conta- reno in fratris locum diligebatur. Cum ille igitur nobis audientibus nequire fe latis mirari dic&ret, ilium, qui omnium elTet mundilTinius ac lanifTimus, cum hominibusquibuiclam, quos ipfe appellabat, id, quod nobis minimene- cefle eft, qui turpitudine aliqua, tamquam morbo, adfe^li atque inquinati haberentur, tam faepe conflidari. Qu£e ille cum lane commotus ac ftoma- chans diceret. Quid nos, inquit Contarenus , nunquamne ablinthio aut fcamone32 radicc curarinos patimur? Quid ni? inquit ille. Ergo inquit Contarenus earum potionura exforbemus I'apores taeterrimos, ut fucco epoto, illius j ivemur vi Iklutari, horum vitia, fiqua funt, non devorabimus, & tanquam amaritiem perferemus atque exlbrbebimus, ut illorum tanquam vel- camur virtute, atque alamur bonis ? quid autem ipfis nobis fict, fi amandum ftatuerimus, nifi quiperfeftus ablblutuique fuerit, efle nerainem: iaudare fe, quod inquoquc probaret, libenterajebat, quod reprehcndercr, vitupc- rare non fe nccelTe habere. Hanc animi zquitateni, hanc tam praeclaram maximarum artium doftrinam, alia longe iis majorabonadecorabant. Sum- ma in tegritas, lumma innoccntia, pietas, non hic qua: facie, raotu, amiftu commendatur, quam in multis cernimus, fitpulata, & fpecie, atque oratio- nc hominum opinionemcaptans, fed iblida,*huda, finccraquc, in mente at- que inanimoinerat, quibus ille rebus inftruftus, cum magnum ejus efTet no- men, magnaque non folum laus, fed etiam admiratio, aliquantocitiusquam conftituerat Patavio dccefTit. Nam cum omnis, prope dixerim, terrarum or- his CO tempore contra Vcnetos confpirafTet, taeterrimumque ei civitati hel- ium intuiiliet, afflictis Venetorum opibus, Patavio iplb obfeflb, nee multo poft amifib, maturiusomnino, quaminanimo habebat, invitus, nondum difccn- difitifcilicctexpleta, domum fefc recipere coartuseft. Erat ejus Jetas non- dum firmata, utrcipublicxoperam navarc pofTet : itaque in iis fefc ftudiis aliquot annos continuit, cum ejus domus tanquam bonarumartium gymnafi- um quoddam ab iis, qui doftrinc-B dcfiderio tenebantur , frequentaretur. Verum tamcn adrempublicam ubi primumacceflTit, ejus ingciiium, quod de Hortenfio eft memorise proditum, tanquam Phidicefignum, fimul afpeftum acprobatum ell. Itaque cum trcs & triginta tum haberet annos, a civitate adCacfarcm Carolum hunc V. in Germanism orator (ficenim Venetiappel- lantj cftrailTus Legationis^jBunus magnam apud Venetos habet dignita- tem. Cardinalis Contarcm. 159 tem, magnam ad fummos honores magiftratufque adipilcendos commcnclatio- ncm; fapequeamultisunapetitur, &incomitio fuffragiis oratores magna ambitionccrcantur.' Gerebat illis temporibus in Italia bellum Crtfarcum rcge Gallije, cum quo illi antcaquoque contincntia bella intcrccflTerant, atquc cum co Pont. Max. Leo. X. fclc conjunxerat : cum icge Vencti conlpiravcrant, atque omnis impetus belli ad Mcdiolanum confcdcrat ; nam cam urbem Gallis Vc- netifquc defendcntibus, Cacfaris ac Lconis copix oppugnabant. Ad cum, qui cum bellum luxerat civitati, pianequc ad hoftem ire fcContarcnus in- tclligebat, apud quern exploratoris, non Icgati locum obtincre cum ncccfTc cfTct, atquc ipfa res cogerct. Acccdcbat ctiam quod Caefarem quibufcum inimicitias cxcixcret, iis folcre efTe'amariorem audierat : illifque maximc, qui Gallorum favercnt rebus. Itaquc animo fiinc commoto ad Csfarcm adiil- Icdicitur; nam&fponte ipfa fua verccundus, ingcnuo quodam, quod ta- menfmelegnitia cfll't, pudorefuit. Verum cadcm ilia do^rins, ciftitatis, ingcnuitatis, innocentix opinio, muito ante ejus advcncum ad cxteras quo- que nationespcrlata, Cifaris illi animum voluntatemqucconciliavcraf, nam amareillcplurimum ingenues apertofquc hominum animos dicitur. Itaquc ut fcmcl in primo illo, qui ci cum Caefarc fuit, congrefTu, hilari vultu ac- ceptus & comiter appellatus eft, facilcs ad cum dcindc fcmper aditus habuit ; & illo, quamquam civitati erat iratus, non modo pacato, led etiam propitio uius eft. Ac paulatim cum eam, quae antca de Te fuerat, opinioncm niagis acmagis indies confirmaret atque augeret,. jam ipfi Cffiiarinon modo gratus, fed etiam famiiiaris crat. Itaquc cum ccrtior faftus cfTct, Gallorum Venetorumque copias in Infubri- bus fulas fupcratafque, Gallos ex oppido efTe cxpulfos ccvde & fuga fuorum, qui cam rem nuntiarent Contareno mififTc dicitur, atque iis praxcpidc, ut dc incommodo, quod Vencti accepiffcnt, reticerent, ncque illorum copias in eo proelio diccrent interfuiffe : eam in illo fcfe corporis imbecillitatem afpicere, utexcruciaricum illam noiftemfu.'ctanta ilia patriae dade nuntiata nolit. In HifpaniamCxfarconftituerat reverti, nequc per Gallorum fines, qua proximum erat iter, quod cxercitum non habebat, ire poterat, itaquc per I3elgas profcftus ad oceanum pcrrcxit, atque ibi navibus confccnfis in Bri- tanniam appulit, paucifque intcrmiffisdiebus rurfum naves folvit atque in Hifpaniam contcndit. Toto hoc itinere cum Contarenus profcquutus ell, . cumque inHifpaniamperveniiTent, bienniumapud cum eft commoratus, at- quc in ca legationcomnino quinquennio confumpto Venctias rcdiit. Cum illud re confirmafTct, quod a Gra?cis quibufdam poetis mandatum vcrfibus vi- deo : Magnam gratiofi nuntii eiTe utilitatem. Nam cumomnc id tcmporis fpatiuminimico inter fe animo Ca:far& Venc- ti effent, ac fere continentcrbcllo inter lb contenderent : multa illc tamen obcam, qua fuo nomine erat apud Cxfarem, gratiam, obtinuit : multa fux civitatis mandata confecit : magno quoque ului rcipublicx fuit : fimulquc illud eft aflcquutus, ut muitarum magnarumquc rerumdiuturna traaa- tion« ac confuetudinc-, tot nationum naturis , moribus, inftitutis cog- nitis atque perccptis,.magnari; rcrum agcndarum ufura , magnamque ha- bcrefe 1 60 Fit a beret prudentiara. Icaquc cum diligenuam, operam, curam, pruden- ^tiamque luam civitati mirifice probaffct-, ablcns & in fcnatum fedus eft : qui honos Vcnetorum legibus non fere' diuturnior,anno & meiifibus quatuoreft: Sfquodolim, exigiiis ctiam tunc civiratis rebus, prccibus ro- gandi erant, qui domefticis fuis rcliftis negotiis, ad confilium dc publicis capicndum convenirent, Rogatorum concilium appellatur : ejuiquc pcrnu- gna &poteftaseft&i dignitas:, quippecui omnis rclpublicapermilTa lit, vi- cilTimque in hac civitatis amplitudine ac dignitatc a clarilTirais quibufque ci- vibub iummis opibus, fumma contentionc expetitur. Magn^-s prasterea aufto- ritatis eft in ca civitate magiftratus, cui ab eo nomen inditum eft, quod prj- cipua, magna atque ampla procuratio demandata illi eft, serarii ac vectiga- lium, quxincontinenti, Veneti magna atque ampla habent ^ nameumma- giftratum illiSapicntes tcrrf firmae appellant, hanc quoque poteftatem Con- tarenusftatimrenuntiata legatione; maxima totius civitatis voluntate, om- nibus luffragiisadeptus eft. Habuit dc ea ipfa legatione, more majorum orationcm in fenatu uberem ac plenam, cum de Caefaris ingenio, voluntate, inftitutis, opibus, copiilque diiTcrcret •, earumquenationum, adquasadjif- fet, mores, leges, facultates, confilia exponeret : quae cumabeodiftinrti- us fcilicet «tqi eruditius dicerentur quam Venetorum hominumaures audire ad earn diem conluelTent; tantadiligentia-, tantoque filentio atque attenti- one audiebatur, ut vocis bonitas, qua ille fane exili fuit, non magnopere defideraretur. Non lum vulgi opinionis, 5udiciique nefcius : arbitrantur enim philofophiam, hominum, vitasque hujus communis quafi corruptclam efle quandam : atque eos, qui in ftudiis cogitationis ac doftrinar, paulo ul- teriusprogredicnteactatevcrfatifmt, homines in folitudine atque inanguHs cducatos, curia luceraafpicere, autinhujuscivilisturbae, acforiftrepitu& concurfationc, & in rerum agendarumtumultu, & tamqusm acie, fine mag- na animi titubatione negant aufuros effc confiftere, hominum confuctudinis imperitos legum, morum, fermonum, voluntatumque ignaros, atque a com- muni vita et hominum fenfibus, viduque longe multumque abhorrentes : fie vulgo exiftimant. Sed falluntur fane, multoque id aliter Cvenit. Nam, qui, tanquam inermes, ad proelium & pugnam-, fic nuUisautlevibus do- ^rins prfEceptis, quafi armis, inftrufti ad rcmpublicam accedunt, ii artem, quam faccrc intcndunt, unam quidem omnium maximam ac difficillimam, jreipublica; patrixque periculo diicere coguntur ; atque ut in vetere Grseco- rumprovcrbiocft, dolio faciendo figlinam aggrediuntur percipere: idque ipfura demalisauftoribus, magiftrifque fane infciis atque improbis, vulgo ■ (kforo. Quamquam nobilitari homines iidem Grsci in foroajunt: qui fi hoc fcntiunr, virtutcm, ut niajore in luce pofita locataque fit, ita raagis niagiftiuc fplendcfcerc atque illuftvari, ipfi fane videant, ubinam earn potif- limum in bono luminc colloccnt: fin illud praecipiunt, a populo, bene vi- vendi rationem, tuendarumquc civitatum difciplinampeti oportere, aut in . foro cum reliquis mercibus expofitam, virtutem venire, nx ego, mihi lo- cum mododemonftrari, magno emere pofllim. Sed non eft ita. Nam fponte quidem fua, aut prudentiam hominum animus atque ingenia n<3n magnopere gignunt ^ aut hujus nebis setatis, tamquam fterilitasquasdana vehe- Cardinalis Cont aren't, \6\ vehementerlamentandaeft, quibus autem opinionibus imbutoe corum men- tcs, & tanquani confitaj, ad rem p. cpopulidilciplina, & quafi cultura pro- dire I'olcant operx prctium eft atter.dere. Nam ii, qui animum philofophiae prsBceptis excoluerunt, regcndanimque civitatum artem cdidiccrunt '-, neque timidi I'unt, quod Icicntia carum rerum, quas quiiquc tractet, animum ad- dcre, non adimercfolct ; ncqucaudaces ac temcrarii, quod ftultitia ac te- meritasplurimum abartc ac lapieiitiadiiTn'cnt. Rcipublirx vero gubernator illcdepopulo, nccignaviam a verccundia i'egrcgare, nequc pr.Tcipitem aut pertinacem civem lejungcrc a forte atque conftanti magnopcrc novit, nifi xrfti demum atquccxpcrientia dotius, cum Cipe lapfus, T.rpe dcccptusmultain rep. offendcrit. &civitatis pcriculo ac detrimento (ut antea h me diilum eft) pruuentiam diciicerit. Fhilolophia autem, qua; vel muximc in effin- gcndis, atque ad virtutem cont'ormandis, hominum Tenfibus atque motibus occupatafit, &, utut ill imorati tandem fint, quemadmodum cum iisconflift- ari non incommode queamus, vias rationclquc tradat, nequc ab hominum abhorrct moribos, &, quitit optimusreipubiicaftatus, intelligit, & quibus artibus, indinat* ruentcs civitatcs lubleventur, tenet •, & ad eas, qux non optimi^ mftitutis ac Icgibus temperatjc fint, accommodari lefe tamen noa reculat: remediaquctcmporum, Iocor\im, cal'uumque incommodis adhibet falutaria, eadcm multa de hominum vitiis, quasque corum cautiones fine prascipit, eademqui, cuiquearti, cuique fortuna', cuiqueanimi aut corpo- ris affc^^ioni, mores ibnlulque comitari Ibleant, commonet. Ad cam doft- rinam tarn fru(ftuofam, tamque opimamubiurus quoque atque excrcitatio ac- cefTit, turn vcro pracclari illi ac fmgulares civcs exiftunt : qualis vel in primis Contarenus lua in rcpu'ilica fuit : qui cum ingenuarum artium in gremio edu- catus & tanqaam philolophia; alumnus quidam, ad agendum deicendiflet^ tnaximoqne ilbi ufui ea praecepta, quae olim imbibcrat, efte intelligerct, liios civeshurtarinondefiftcbat, ut ca perveftigarent, quae denaturishumani ge- neris, deque rerum publicarum gubernationibus a phiiolophis explicantur. Ncc vcro occultabat hoc ipfe dc le -, nam a principio, cum primum in fenatum leftus fuit, fa-pc faftum cflc ajebat, ut in fuggeftum airenderc, fcntentiac diccndaccaufa, cum cupcret, aufus non fif, quodpudorcqiodam&reiinfo- lentia retrahcretur : eamque remmagnofibi dolori cflTcfolitam-, itaque in animo liabuifTc, nifi eumanimi timorem ac verecundiam pcrvinceret, ad rem- publicam pofthac non accedere, fuumque locum aliis conceiTurum , quibus ad diccndum animus non dcefTec : nee cnim verum efTe, fortibus ac ftrenuis civibusabignavistimidifque locum prxripi: verum nihil necefle fuit, talis civisprudentiaacconrilio remp. privari. Nam paucis mcnfibus, cum fefc animo facile confirmaflet, fic fentcntiam diccbat, ut ncmincm magis pruden- tcr, magifvc compofitc loqautum unquam fuifTc conftaret. Doccbat illc qui- dcni verbis, quam maxime potcrat, propriis, cum partite acdiftin(?lc, turn mcmoritcr ac copiofe, animos autem cum orationc minimc conarctur impel- Icrc, aufloritate ipfa vehcmenter permovebat&fide, lingua ccleri ac voiu- hili leporem atque ornatum ilium oratorium nequc adhibebat, nequc adhi- beriarquumcff." confebat; animos enim civium inflcfti atque incitari, quo cnaxime tempore fcdatos reclofquc cos efTe oporteret, cum confilium capturi Y ^ i6i yita d£(ep. efient, turpe iitque inutile eflecxiftimabat: cofquc qui nngno quo- dam conatu orationis vim ad fenl'us atquc impetus animorum &motuscom- movendos admoverent •, fi id luz privatae utilitatis caula luicipcrent, impro- be ; firqip. caula, airoganter fine controverfia facereajchat •, quod tantum fibifumant, utnoncoramuniremp. confilio regi vclint, led llio •, quamque ipli probarent fententiam, in earn ceteros cives nen adducere, led compellerc ftuderent. Eodem tempore Contarenus Brixii prsefe^tus renuntiatus eft, cum magiftratura CapitancumVeneti appellant : quorum proficilcicogitaret: jamque impedimenta impofita in lintrem haberet, repente horribilis nuntius aifcrtufi Romam a Cxlaris militibus captam, Pontificem Max. in arcem cprapulilim, urberaipfamdiripi ac vaftari, quibus rebus Venetias nuntiatis, ' niagnus fubito cum dolor, turn etiam terror invafit. Itaque mutato confilio Contarenus, cum vereretur aliis armis Brixiam egere, quam, quibus fele ip- liaffbefecerat, confilio atque auaoritate,euni magiitratum reculavit, atquc itterim otium a rep. naftus,ftudiis icilicet fuisillis priftinis obfequebatur. Vellum, cum gravis hafc plagaaccepta eft, cumCaefarc Veneti, ac Clemens VJL; Pont, Max. communiter gerebanf, led totius imperii fumma tradita crat Francifcomarise Urbinatium principi, quem illi ducem appellant ; eum Weneti fuanira copiarum leorfim ducem habebant •, nam civera terreftres co- piasducere, per leges non licet: ac cum deditione fa^a, Clemens jam com- p^urcsmeniesincuftodiaa Cceiaris militibus aflervaretur, cumque urbis de- populandae, vaftandse, incendendas, modum homines feri ac barbari fibi ftatue- r^nt nullum •, cui rei Caefarem, quod longe abeflet gentium, cum maxima luperet, negant potuiiTe occurrere : commoti rei indignitate atquc acerbita- te Chriftianorum principes plcrique omnes inter fe de Pont. Max. e cufto- dia educendo confpiravcrunt, ejus rei caufa concilium Ferraris indiftum eft, TUiod AlphonfumEftenfem,qui ejus urbis imperium,a majoribus acceptum,eo tebipore obtinebat,maximi animi hominem, reique militaris peritiffimum, ad- jungi fibi vehcmenter ftudebant : a quo cum propter confilium ac virtutem, tum propter oppidi opportunitatem, opes, bellique inftrumenta, quibus ille abundaret, earumquercrum omnium facultates, quae ad bell um uiui erant, r«ulta,magnaqueauxiliaiubminifl:rarifibi ad id bellum intelligebant pofTe. Eo Gallis Britannireque reges Legatos miferunt cum mandatis homines nobi- liflimosi idem &ii, quibus Pontificis Max. Talus privatim curae erat, fecc- runt, & IMcdiolanenfis dux Francifcus Sfortia. Eodem Veneti Contarenum niittunt : maxime enim corum reipublicae intererat earn confici rem, propte- reaquodcumPontifice, quemadmodumdiftum a me eft, focietate & fttdere conjundi, continentibus bellis,non longe ab fuis finibus, cum Carfare conten- derent. Eo conciiio perafto, atquc baud itamuItopoftPontificeliberato, ad cum Contarenus, fux civitatis juflu legatus profeftus eft. Magna erat eo tem- pore omnium rcrura perturbatio, magni GaDijp, Italiseque totius vidcbantur motus impendere, quod & Clemens ipleiniquifrimo animo contumeliam,quam. acceperath ferre exiftimabatur, quod per pacis fimulationem circumventus in ; hoftium poteftatem veniiret,quod fuperbe crudeliterque traaatus,5i in dediti- onem.rcccptu? tamdiu in cuftodiafuiflctretentus, atque ad cxtremum quod noD.diiBiiTus, fed> elapfi|s e manibus. &.catenis eflet: quodomniaexempla' ctuci.v. Cardinalis Contareni. i ^ ; ciuciatufquc in fuos editi Romse atque in omnibus vicis, & oppidis cfTent. Accedebat quod Florcntini Hippolytum atque Alexsndrum Pontificis fra- trum filios, qui ipfius potentia in ca urbe impcrium antea obtinuifTcnt, e civi- tatc cjecerant, quod illc gravifl'imc atque indignifTime fercbat : ejus dolor quam in partem crumpcret , expcftabatur ab omnibus. Eadcm Gallis regis caufa erat, arque conditio : nam & bello liiperatus captulque, tantum le de vctere virtutis opinione deque bcllica gloria depcrdidiflc, maximo crat illi dolorii & iuilibcroramqueluorum mcrcatu ("utipie exiftimabatj nundina- tioi>cque ilia Caefaris, hoftiii Tcilicet in cum odio exarferat. Turn Veneti multis de caufis Francifcum Sfortiam in regnum reftitui volebant : atque cam rem ad fuam rcmp. magnopere pertinere arbitrabantur, quibus omnibus re- bus cfficiebatur, ut, in tanta animorum incitationc & diicordia renovariin Italia bellum ncccflc efTe, omnibus videretur. Interim Clemens cum Cscfarc m gratiamredicrat, amicitiamqueconciliaverat: &, quo lilx;rius in patriam iracundiam exerccre pofTet, juftifTimasfuas inCa.'lai-emminucratinimicitias; & I'uas illi injurias aut condonavcrat,aut vicifTim pacisfimulatione, idoneum doloris fui ulcilcenditempusexpeflabat. Atque cum Cxfaris duces & cxer- citus, illius nomine Florcntiam pppugnarcnt, faciendum libi c(Te exiftimavit, ut propius iplc acccdcret : itaque Bononiam icle contulerat. Eo CseCar quo- que ex Hifpania venit, ut a Pont. Max. cujus unius ca potcftas eft, diaderaft ccteraquc imperii infignia accipcret, atque ci advcnicnti cum obviam Conta- renus extra urbemproccfTilTet, diciturcumC^far perquaralongolanc inrcr- vallo a ie vifum agnovilTc, atque iis oculis, eaque vultus hilaritateeum alpcx- ifle, ut id a multitudine, qu;E viicndi caufa prodicrat, & omncs vias opple- verat, animadverterctur ^ atque ex ea re conjeftura ficret, rem inter C«fa- rcm & Venetos conventuram : id quod cxitus comprobavit. Nam pr:rtet omnium opinionem, in tanta animorum incitationc & difcordia, totultro ci- troquc illatis acceptifquc injuriis acdctrimentis,cuni pacification! locus vis ullus videretur efTc rclidus, rccefTum tamen abarmis eft, paxque inter om- nesfonftituta. Quae res per Contarenum a(f>a magna ex parte & confefta, cum fuas civitati gratifTima atque optatifTima accidilTct, mirifice ejus & glori- am & auftoritatem auxit, ut nuliam rem tantam, aut tam difficilcm cfTc ccn- ferent, quin cam ille animo & cogitationc fufcipcrc, & confilio tueri, & auftoy ritate atque induftria cpnficere pofTct. Memoria tenco mcRomam illis tcm- poribus venifle •, tantu? crat omnium, qui in ca urbe tunc aderant, de Conta- reni doarina,prudentia, contincntia, pictatc, confcnius, tatitaquc admira- tio, ut non amarentmodo cum, qui tuncerant civitatis principcs, fed ctiam vcrerentur & colercnt. Atque oninino multa pracclare Icgibus ftncita funt a- pud Venetos, in hi», quod v, C^A „r.\ maxiine civitari'. •, pulcherrimo totius orbis rerrarum fpeftaculo fefe ad earn diem car- uifTc pioletlo intelligent. Poftquam Uoma Contaienus icdiit, confeftim ad fummos honorum gradus fine ulla dubitatione vel controverfia elatus eft, nam & maturius, quam civi- tatisconfuctudoantea tulifTet, Sapiens mngnus faituseft, & Confiliariiis, qui duo magiftratus fummi apud Vcnetos funt, ncquc dubium erat quin, fi quis ex Marci Procuratorum collegio demortuus eflct, ejui Contarenusin locum lub- ftitucretur, ca una procuratio pcrpetua Vcnctorum legibus eft ; id ununi ad honorum perfunilionem Contareno abfuit. Itaque fie in lepublica vcrl'abati.r^ ut ctiam fi Iitteras omnino nondidicilfct, illuftrifiimumtamencivitatis Iocmui obtincre cum nccefrce(rcf,(icautcnidoftiincE gloria celebrabatur,ut, tamctfi rcmpublicam attigiftl't nunquam,civium omnium, qui fama ac nomine excel- lunt, clarilTimus fuo tamcn nomine fuiflct futurus. Accedebat Chnftianae. Theologite fingularis quacdaui atque exquifita cognitio : eaque non lucniiat jnodo aut oftentationis difceprationifve, led vitae acdilciplina; caufa compa- rata : ad ejus enim prscepta animum mentemquc refcrens, omnes luas cogi- tationes, confilia, aftiones, vitam denique omncmconformaverat atque dtre- xerat: utnon modoadphilofophorum regulas bene bcatequc, fed ctiam ad Chriftianorumdivinum hocpraefcriptum pie fandeque vivcret. Eft Venetiis quidam, quafi Romanorum, qui quondam fuit, campus ille atque comiti m, quodMagnumab illis Concilium nominatur, ad id concilium omnes, quibus ferre fuffragium per ajtatem licet, ftatutisdiebusconvcniunt,ibi cum Conta- renus forte eflfet confiliarius, cuftofque pofitus fcrtibus, quibus Veneti in pc- tendis magiftratibus utuntur ; nam quorum fors cxiit, ii pronuntiant quern potifTimum fua fentcntia ei magiftratui, cujuscomitia habentur, gerendoido- neum eftc exiftiment : itaque mirifico cafu accidit, ut ibi cum eftct, in univcr- fi civitatis confpeus eft. Cumquc CollcgSE,hominis hone- ftandi ftudio, domum reducerc eumlumma contcntione pergerent, prorfus non tulit. Erat co tempore inter collcgas Aloifius Mozanigus, grandior natu vir, qui apud civitatcm gratiftimus cumefifct, princepfque confilii publici ha- beretor, , 1 66 Fitd beretur, fsepe a Contarcno dc republics dilTenfcraf. is ad cum gratulatum «u.r. *ui3 null aum, crecio quoa pcaious crat admodum intirtnis, lik dara vo- ce, ut a cunfto exaudirctur ienatu, rei novitate percitus, adjurans, cum fron- tcm fcriretac Paulo malcdiceret, affiimafle dicitur maximam ab eocivitati injuriam fieri, quod earn cive privarct, quem ilia unum omnium habuififet opti. mum. Concilio dimiflb, id enim is convcnt\K nomen habet, univerla civiras domum ad Contatcnum ista atque alacris confluere coepit, ille vero fufpenib animo incertufqueetiam nunc quid ageret, minus multo crat, quamceteri, hilaris •, nccmehercule injuria, quid enim honos ille homini in re iua familiari ampla atque illuftri, in republica principi, in toto orbe terrarum claro atque nobili, afferebat, prstcr moleftiasac labores? mutanda, vitx viilufquequin- quagefimo demura anno ratio tota&: confuetudo:, fus civitatis dedifcendi mores, alienasedifccndi, baud parum quidem ab ea, ad quam ille fefe excrcue- rat, difciplina abhorrentes ; vivendum ad unius hominis non Temper pruden- tiffimi, pfene arbitrium atque nutum •, comitatus magni alendi, fspe diu eo- dem cenfu •, aliae cogitationes, confilia, inftituta, officia, aftiones, perfona fufcipienda prorfus alia. Sunt hsec homini, jequabiiitatisac dignitatis potius, quam potential atque opum cupido incommoda vehcmentcr odiola, gravia ac molefta, praefertimfiquis antepartishonoribustamquamexfaturatus, & parta jam gloria contentus eft. Saepc mihi narravit vir omnium darifiimus atque graviflimus quem Romas his paucis annis a fua civitate legatum, lumma a pud duos PontificcsMax. auiftoritate fummaque gratia vidimus, Paulum & Julium tcrtios (in utriufque enim tempora ejus legatio incidit) Mattheus Dandalus : fele, cum veheraenterauftorContareno fuifTetcjus honoris accipiendi, qui non ab eo expetitus, fed ad eum delatus cflet, magna contentione ratiocinan- doque vix a?gre ad extremum homini perfuafiffe, ne committeret, ut Pauli confilium, in quod non ille temere incurriflet, fed fineulla dubitatione duce Deodevenifret,afpernari videretur: prcefertim his reip. Chriftianae tempo- ribus : raultos enim fore, qui earn rem aliorfum acciperent, atque ille face- ret : quique in Romanam Ecclefiam impietatis fcelcrifque nefarii Gafparcm Contarcnum,virum unum omnium maximepium,maximequc religiofum,fub- fcriptorem habere gloriaturi, fefcque in eo impudentininse jaftaturi cflcnt ^ m quippe qui, cum a Pont. Max. ne beneficium quidem accipiendum fibi elTe I ftatueret, quid de caufa ilia tota judicarct nemini dubium relinqueret. Hare ' cum Dandalus diceref, addcrctque, eos, quiContareno sequiffimi futuri ef- fent, fulpicaturos tamcn effe non ob animi magnitudinem atque sequabilita- tem, tantam ilium dignitatem a fe removiffe, fed propter imbecillitatem at- que ignaviam defugifle : pervicithomo gravis atque eloquens, omnique necef- fitudinis gcnere cumco ab adoleicentia conjunftus, cum propter affinitatem, tum prscipuc propter raorum, voluntatum, ftudiorum fimilitudinem, ut dubi- tantem confirmaret : atque in fuam fententiam diu multum cunftantem ac tergiverfantem perduccret : qui maximam partem eorum quae a me pofita in hoc commcntario funt, nos docuit. Omnino verum id eft, quod ait apud Euri- pidem Thcfeus, cum Herculem, quo tempore ille Athenasin exiliumvenit, multishonoribusacbeneficiisprolcqueretur : fie enim ait. Laudem feremus -omnium pukherrimam univcrfa a GrcKcia, Fecifte cum memorabimur bonis bene : Ciirdinalis Contareni. 167 bene: quod ille Grace optimc, nos Latineut potiiimus. Vcrum tamcn iscfl virturis fplendor, ut non niodo ii, qui ejus compotes fint, honore digni habcan- tur, led etiani fiqui honorem illis, qui adepti earn Tint, habeant, honorati ipfi & clari ob earn rem evadant. Id, quod Thcfcus de I'c ipcrabat, Paulus ctiam afTcquutus eft : nee cninidici poteft quantum in Contarcni dignitatc amplifi- canda fuam ipfe gloriam propagarit. Quanquam fuit illc luo quoquc nomine infignibus laudibus ornatus, virque egrcgic magnanimus & pLine maximus. Ab hoc tempore aliud tamquam vits exordium & quafi origo, Contarcno nafcitiir. Antiquiores habentur Venc- tum mores, propterea quod inquinari le cxtcrnis confuetudinibus ca civitas pafl^i non eft. Viftu &cultu non mode a luxuria longe abfunt, fed etiam de lautitiahac,qua;, plerafquc Italiaecivitatesnuperinvafit, per multumcircum- Icriplcrunt : quippe qui prifco more effe fc principes, quam videri maluntv confuetudo autem eorum moderatioquc vitnr quotidiuna difcrcpat ilia quidcm fortaffanonnihiljfed ita, ut ad fummam expolitionem defit forfitan aliquid ; firmum autem quiddam ac folidum certe I'ubfit, & levitate atque ineptiis va- cet, quod Romx contra mihi vifum eft fieri: aptiores cnim in conviftu &i congrefTionibusRomani homines funt: fedacccjfitoquodam intcrdum gene- re, minimcquevcrnaculo, vitas autem cultus lautior eft, atque, ut video non- nuliosexiftimari, ctiam delicatior, in principibus quidcm luxuspxncrcgalis j magnusequorum, jumcntorumque numcrus, multitudo familiarium ^ lauta, . fplendida,rumptuofa fupeilex : utdcdifTc mihiopcram vidcantur non modo remagni ut efTent atque clari, fed etiam fpecic ac pompa. Ncque co hoc di- co, quod extcrarum rerum, quae ad dignitatem ac decorcm pertinent , ratio- ncm non habcndam cfTc cxiftimem, aut quomihi id arrogcm, ur utriuscivitatis (Vudia rcftiora fint, dijudicare me poflc profitear : fed illud affirmo, hancquafi migrationera e fua in alienam, non illam quidem detcrius, fed longe longequc aliter moratam civitatcm Contarcno, ingravefcente jam cetatc, fubitam ac re- pcntinamneceftariomolcftamfuifiTe. Verum tamcn ita vits viftufquemutatio fafta ab eo eft, ut ingenium tamcn, inftitutaquc ilia fua priftina retincret : ncc uUos fpiritus, tanta ftida acccftionc dignitatis atque fortune, fibi fumeret: fed probitas, afFabiiitas, & cadeni, qu£E in privato fuerar, facilitas atque hu- manitas(quamquam invidiofi ilia, tantoquc operc a multis cxpctita purpui'a rccens induta cratj integumentis involuta, & quafi perfonara cluccbat tamen, & agnofcebaturab omnibus. Nam cum intcmpcftivi ipfi compiurcs, molefti- quefrpe cfTcnr, propterea quod omnibus prccfto ille fcmpcrcrat, admonitus cftaluis, non tam facilescjus ordinis ccteros fcfc praebcre confueviflc, fed certam die horam conftitutam habere, antequam adiri ad fe non patcrentur : ncque cuique fui poteftatem faccrent. Quibus ilierefpondit non fc putare ho- norem ilium fibi foli efle datum,fed ejus partem amicos,partem inopes homines & cgentcsjurc fibi optimo vindicarc,ad quorum arbitrium vivcndumfibi cfTc ftatucrct, non ad fuum : ncc enim squum efie amicorum clicntumijuc ncgo- tiis, tcmpus, idoncum quod fir, a fc proefcribi, fed ab iis ipfis, quid rerum fua- rum occafioncs ac momenta cxiftant, ftatui oportere. Itnqtic ut quique ad eum veniebant, ftatim admittebantur, ac quibus opcram fuam fcmcl cfict pollicitus, fidem in co rcligiofifiimc fcrvabar j ut fafpe tcnuium aut miferorum hominum i6S Vita hominum caufa ad lummos regcs iterum & f^pius adire non dubitavciit : cura id prsecipue Chriftiani eflc officii coHtcaderct,id maxime hominum genus auxi- lio juvare, quod ma\iroe opis & auxilii egerct. Quod judicium ipfmsetiam faciebat, uc rcliquias Graccas nationis, multis gravibuiqueniaIisconflictatas,foveret, ac, quibiiscunque rebus poiTcc fub- levaref, accedcbat autem huic animi propenfioni crga illos, ut niiferos &t du- rifllma i'ervituteoppreiros,quod meniorerat veterum beneficiorum, qua? uni- verfi mortales ab eruc.ita ca gcnte accepifTL'nt : indc nami]ue & bonas irtes, & cunfta ingenua ftudia piofefla per omncs terras manaflTc affirmabat. Nam quiii majores eorum pietatem Chriftianam, cultumiue hunc optimum noiTrae vitas ftrenuc juviflentjdubitari non pofTedicebatjCumBafilius, C hryfuilomus, Na- , zianzenusquafifigniferihujus lanftifTimi dodorum hominum gregis u'llTenty; qui peftora noftra excoluerunt, ac fcriptis laboribusque fuis veros ritus, ex- plofisinde falfisopinionibus, eo infeverunt, quarc oportcre no*, fi grati .efle velimus, lapides etiam ftirpefque ejus telluris amplexari, ne dum honnines, cumquibus totardiffimisvinculisconjunttifunius, omniamore proleqiij non debeamus : vigebat autcm eo magis in anmio ipfius ha;c opinio, quia illos ipfos fummos theologos, quosappellavi,ut philofophosquoque ejufdem gentis,quo- tidie in manibus habebat, & eorum laboribus , vigiliisquc I'e inftrudlum cfle recordabatur. Benigniorera eum eflc cum res non paterctur, quod proximum erat, fidem diligentHTime prafftabat, ut ad diem, quibus deberet, femper per- folveret, quae res a potcntoribus non paucis negleda, clTicere folet, i;t multis in locis fit fides anguftior, neque, hoc tantummajoribus in nominibus cufto- diebat: adtempusquehis, qui fe grandiore pecunia iuvilTent, relpondebat Cquod taraen ut faceret argre & urgente tantum ali.jua neceflitate committe- bat) verum etiam adverfus tenues homines, quibus aliquid deberet, fetalem praebebar, quas culpa moribus eorundem inhsrcns, inquinat non parum eorum Iplcndorera ; milerosquc illos creditores ad dcfperationcm & laqucum ali- quandoadigit. Dedaratquantopere maculam hancfugeret: quamque omni in re juftitiam coleret, vox edita aliquando ab ipl'o,quum forte audiflentdioe- cetem Ilium jubere minutuaiq'jendam opifitem crasredire : caftigatuni enira ilium juflit pecuniam earn ftaiiai diflblvere : addiditque, fi unde id faceret, nonelTTet, lumeretex abaco vas, iplumquedivendctet: arbitrarienimfe ten- uem ilium hominem magis.mercede I'ua, quam fe argento illo, men&que orna- tu egcre. Eodemquepafto toto animoabhorrebat ab indignisgravi &honefl:o viro qusftibus : non pauci enim nedefit ipfis pecunia in minime neccflariis fump- tibus, & ut inanem fplendoreni retinere poffint, cogunt illam illiberalifiima quavis ratione ac fordidifiima. Qiium igitur eo tempore, quo Bononiam lega- ti nomine obtinebat, qui, pars illius muneris obeundi, illatarum injuriarum caufas audicbat, ita cum eo egiflet ("putabat cnim Contarenum ejufdem ani- mi cfTc, cujus plerumciuc funt, qui uegotiis illis implicantur.) Efuribimus profefto : nullum cnim emolumentum parit impofifa mihi cura : cunftaque in ( iv.tate concordiae atque otii plena funt : inqiiit ille : Voluptatem magnatn mihi ni.ntias, cup oqu^ hunc ftatumrcrum permanere, videreque diem ilium, cjyo eg jUthabcam fumptum unde faciam, mulam etiam,qua vehor,cum omni ornatu Cardhtalis Contareni. \6^ ornatu prolcriberc cogar. Non putavi autcm alienum e/Tc has etiatn ipfius vo- ces memoria; mandare, quum piari'crtim hujuscemodi brcvia dicta, quia ab intimis lenfibus proficilcuntur, I'ubitoque prolata iunt, in llngulis fattis ac mo- tibus animi, ut rcliquis etiam cafibus humanis, videantiir in primis mores vo- luntatenique eoruni, undc ciumpunt, indicare : ea^demquc voces multum valere non fine caula iempcr cxiftimats Tint, ad homines informandos : illoi""- que etiam emcndandos, qui contariis vitiis tcnentur, quam caulam fuifTc pii. to, cur plures & do(fli prudcntes viri ledulo multas collegerint, & volumina etiam ex ipfis confecerint. Sarpe multumque incunte adolclccntia cum iracun- dia, quxpaulo fibiconfuevilTet cflemoleftior, quafi luftatum, ad<:xtrcmum proftratam illara Scdomiramajebatopprcsfiire : non modo enim tuipc, led etiam miferum fibi fcmper vifum, ira incitatos a confilio atque a nobismctipfis abfcedere; quod dele Terentianus ille prsdicaret, Prse iracundiaMenede- mc non fum apud me : Bibulum autcm ilium, qui cum L. Libone fuitad On- cum(quamquc hoc Scribonio ab inimicilTimo homine memorise traditum cft,&c qui quacuraque re potuit, exiftimationcm ejus Temper violavit)ribi nuUius prc- tii hominem videri fuiflc, qui cum de compofitione agendum elTet cum Cxfa- re, ad colloquium non prodiit, ob earn rem, quod furentcrconlucviflct irafci •, nc res maxims fpei,maximeque utilitatisejus iracundia impedircntur. Itaque non modo ftomachantem, fed ne commotum quidcm vifum ilium a leunquam cflcjqui cum eo famiiiariflimc vixerunt, affirmant, ut nimium propc patiens ac Icntus exiftimaretur : neque lis, qui in epulis, in cubicuio ipfi miniftrarent, faepe ce/Tantibus, Ikpe etiam pcccantibus, non modo non convicium faccret, fed nc verbo quidem malediceret. Quod igitur de nonnuUis doftis viris me- morix proditum eft \ ut Socrate, Stiiponc Megareo ; quum illi natura pro- penfielTent ad aliquod vitium,efFcci(rc tantum eos ftudio ac diligentia fua, ut nullum unquam in vita ipforumveftigium rerum illarum apparerct, id veredc hoc noftro prxdicari poteft: in illifquefinedubioContarenusenumerari de- bet, qui vitiofam naturam comprcnerint : ac quidquid illic aliquod majus malum, fi crevilTcjferre potuifTet, tcnerum adhuc & imbecillc fregerint, & omncscjusfibrasextirparint. Superbiorem ipfum fdc quo etiam lupra non- nihil fignifkatum eftj copia bonorum, quae aut a fortuna acceperat, autipfc fuo lahore induftriaque quarfiuerat, non fecerat : in quod vitium pafTim multi, minoribus multo ornamcntis decorati, ruunt, & fane hanc culpam ilie, ut fco- pulum aliquem,magnopcrc vitabat, quod fi unquam in fermone aliquo aliquid a fc forte prolatum intclligeret, quod tenucm modo umbram illiusmali rcti- ncret, valde dolcbat, ut contigit quodam tempore. Cum enim Paulus III. lo- querctur cum ipfo de augcndo numcro Summorum AntiftitumjOftcndifTctquc (e in animo habere quofdam in eum ordinem cooptarc, Contarcnominime probatos (quod ille etiam pre fe ferebat, atque id tuncpalam diccbat) vidcns ipfum fux voluntati refragari Pontifex Max. inquit,iis ipfisvcrbis. Infitum fuit fcmper Cardinalibus, ut novis rcpugnarcnt,ne fibi alii dignitate exaequcn- tur, rcfpondit igitur ille commotior quam folebat. Noli landifTime pater ita de rac cxiftimarc: cognitum enim tibi plane eft,quot ego nominarim,idoncam prorfusmateriamhuicoperi efficiendo: &unde fingi poffint perfonx tantx dignitati fuftincnda: aptae, nam quod ad mc attinct, non puto purpuram hanc Z maximum lyo Vita maximum effe corum, quos in vita afTecutus fum,honorum. Extrema hic verba, ilia occafionc cdita, ftatimut domum rediit, doluit fibi cxcidifTc, ut qui noluilTet fpecimen aliquod a fc unquam datum, autluperbi hominis, aut inanis hujus honoris & gloria: cnpidi. Quin ctiam diftitabat ampliffima fa- eerdoiia plus in fe oneris, quani I'plendoris habere : quoque majora ilia fo- rent, eo moleftias phis foUicitudinii'que continere, quare fe Isepe viccm dolerc lolitum eorum, qui Pontifices Maximi crcati forent, quia pondus iEetna gra- vius humeris fuis luftinerent, cujus judicii Seleucus quoque rex quondam fuit : ille naraque dixit', quxvox ejus monimcntis litterarum mandataeft a do£lis viris, ut errorcra eorum coargucrent, qui fallb putant, opulcntifTimos quofquc homines beatosefic,magnil"que Temper voluptatibus frui, cernentes fplendo- reravitaeilliusacflorem ; inquit igitur ille, nefcire privates illius flatus in- commoda : ideoque magnoperefalli in judiciodc illo faciendo, quod fi Icirent tantum, quam arduum fit, ac moleftia; plenum, tot Epiftolas fcriberc ac lege- re, futurum prorlus ut diadema abjeftum jacerct fine honorc ullo : nee quem- quam inuentum iri tarn ftultum, qui ipfum tolleret ac capiti luo imponerct» nee tamcn non multo majoribus gravioribusque curis premi neceflario illos, ft munusfuumfideliter obirevellent, quivitammorefque eorum, quibus pras- funt, regendos fulceperunt, animofque ab omni labe purgandos, quam qui in CO tantum eximio ftatu rerumfuarum,regnoqueconfcrvando, occupati funt. Quum igitur hoc crimen Contarenus vehementer rcformidaret, ac, fiquis ve- re exiftimare poflet, vacuus prorfus ab ipfo forer, non tamen penitus potuit ca fufpicionecarere. Erat ille in omni fuo fermone, faiHroque, integer ac liber : remotus ab omnibus blanditiis orationis : acerrimus inimicus vanitatis illius, aflentationilque, quae nunc in locum invafit fimplicis veritatis, iibertatifque lo- quendi,mcrito quondam magnopereprobatae; ob quod etiam ingeniibonum ferunt eum Carolo CsEfari valde acceptum fuifle, quum ob alias etiam animi dotes abeodiligeretur. Hac igitur probitasnuda, experfque omnis fuci ac fallaciarum : quaeque, uti eo venerat, ita fe Romas in longe aliis moribus, inftitutifque confervarat, cauHi fuit, ut fuperbisE a nonnuUis infimuiaretur, quafi ille contemnens ceteros prae fe, quidquid fentiret de omni re contra com- raoda illorum diceret : nee fua quicquaminterefleputaretpotentioribus ad. verfari, quam anfam quidam arripientes,ipfum, ut contumacem & inhumanum apud Paulum III. criminati funt, quod nimis libere in fenatu contra ipfum fententiam diceret, atque honeftiffimos quofque viros ofFenderet, ipfe vero id diverfo confiiio faciebat : neque ut impediret commoda aliquorum, fed ut rdigioni fuas & ei, quod reftum efle fentiebat,ferviret. Ut autem, quod non verum effct, nee ordine factum, quamvis intelligeret fe apud aliquos ofFenfu- rum, accufabat, ita gratiam aliorum aftuta fimulataque oratione non aucupa- batur : cui rei oftendendsp in utramque partem exemplum hoc fatis accom- modatumerit. Contigit aliquando, uteo aftantc in fenatu ageretur de Ca- marino in poteftatem tradendo uni alicui Pont. Max nepotum, eo genere juris, quod feudum appellant, admonuit igitur Contarenus Paulum, ut ante- quamdetantare quicquam ftatueretur, colendae juftitiae caufa, facuacque a culpa confer vandx fandiflimae fed is, mandaret ut jura Varanae familiae, quae diuinpofreffioneejus,oppidi fuerat, diligcnter nofccrentur: ne injurix ali- quid Cardhialis Contarc?ii. 171 quid ipfa in ea re acciperet. Hsec fententia, prcefcnti afiimo difta, ilia ipfa die per urbera fparfa difleminataqueeft: quarc Hercules VaraHus,qui Roinoc tunc erat, ftatim domum ad Contarcnum venit, gratialque illi ctiasimas egit, cau- famquc ei fuam totam commcndavir, cui quidcm ille, eadcm aninii fimplicita- te, quod tamen quidam ab agrefti inhumanoquc ingcnio profedum potius di- cerent, rcfpondir. Non neccfle erat te mihi ifto nomine gratias agere : quod enim fcci tunc ut aequitati officioquc meo fatisfacerem, feci, ncc quicquam amplius cogita- tionislufcipiamdcifta re,pra:ter id, quod mihi fides mea pn-tilripferit, nifi aliquid a Pontifice iplb, quod co faciat, curap mca? mandatum tucrit. Blandufe aliquis, illaoccafioneul'u'jftuduiffetgratias illi, fine ullo Uio lahore parts- novam gratiam addere : animumque honefti viri inani fpe, falfifque pollicita- tationibus, laftaflct. Quarc mihi venit in mentem arbitrari non paucis in re- bus fimile t'uiflc Contarcni ingcnium natur.x moribufque Dionis Syraculani : ut enim rcliqua, in quibus ipfis inter lb magnopcre convenit, taceam, noii dee- rant etiam in regia ilia Dionyfiifilu(ut aberuditifTimis viris memoria: pro- ditum eft) qui caftifllmi illius & integerrimi viri maximas virtutes & ftne eaf- dcmha5,propinquisvitiorum vocabulis deformarcnt,ac gravitatem fuperbiaiu cfle dicerent: libertatemquc loquendi contumaciam vocarent: qui Dion, cum induci non poflct, ut una cum aliis peccaret, qui fe omni genere vitiorum contaminarent, eorum pcccata videbatur dinTimilitudine vita: coargucre. Fer- tur tamen ille durior fuifle natura, triftiorquc, unde temperare indolcm illam fummo ftudio ipfum dcbere a doftifTimo viro, ftudiofifllmoque glorix ipfius clegantilTima voce diftuni eft: hortatus enim eft Plato ut Gratiis hoftias immo- laret, fuafitque ut aliquid etiam daretmoribusfuorum temporum, inftitutil- que reliquorum mortaliuni, non quia id omnino verum cfTct, fed quia ad con- grefTus hominum frcquentandos : bcncvolentiamque eorundem rctincndam, obicquium fxpe necefllirium forct. Atquc ha-c privati officii funt, ilia publi- ci-, quod malas confuetudines tollcndas curavit, illas veteres renovandas^ quod multarum legum pracclariffimarum auftor fuaforquc fiiit j quod in di- cendafententianunquaminvidicimreformidavit,muItaquc contra Collcgarum luorum commodum fxpe fufccpit atquc perfcc it. Vitiofa quadam confuetu- dineduabusjfrpe etiam pluribuscivitatibus,unus & idem dabaturcuftos, qui Grsco verbo Epifcopi appcllantur : ncque in iis ipfis statis progrcflTus expedla- batur, qui annalibus Pontificum Maximorum iegibus conftitutus eft ; adolc- fcentuli, fxpe pucti, ma\imisadminiftrationibus prxficiebantur. Has atque hujufmodi alias pravascorruptaf>inc confuetudincs fua Contarenus fententia delebat: morefqiic faccrdotum hominum, niniium nonnunquamdcformatos cmcndabat, magnaqucfua ipfc offenfionc communcm reipublicx Icvabat in- vidiam. Non eadtmronditione eft collegium Cardinalium cetcrarumque ci- vitatum Senatus aut Concilium ; namillx cxea,quam habent,civiumcopia in fuos Scnatusqui aptifTinii vifi fint, legunt, in Collegium Cardinalium c toto orbctcrrarum, qui aut dod>rina,aut nobil irate, aut prudcntia,aut probitatc, religione, pictatc cxccllunt, fi Pontifici Maximo vifum fit, eos cooptare licet : coqucfaaumeft, utfumma is ordoamplitudine, fumma auftoritatc, fummo iplcndore, oaini ille quidcm tempore fuerit •, quippe t Chriftlanorum fl7? tiufqueefTc, dicere ■■, longum cflc expcQare, dum ex ultimis terris convenire- tur. Omnia fibi Casfar expcricnda exiftimabat, fi ulla ratione mederi ei tan- to malopoflTet. Itaquc deliguntur homines docfli ex utroqucnumero undeni, ad colloquium venitur ; magna contentione, magna pertinacia, abiis, qui fc ipfi Proteftantcs appellant, difputatur, atque in omni generi calumniac dcli- tefcitur : cos iijquiratasvctereslcntentiascire volunt, Catholiciquc appel- lantur, acritcrrefellunt, conftantiffimeque in fententia perfcverant. Ad ex- trcmum, cum conccrtationum cxitus nulius rcpcriretur •, nee quicquam inter cos conveniret, prorfus disjunftis diicordibufque opinionii)us, infeda re a co!- loquiodilircdunt : quod,quoniamfcabfente faftum erat, Cixfar fperans Ger- manos luum afpeftum atquc auftoritatem reveritos,aIiquiddc pertinacia at- que calumniis remifTuros, iterum deligi homines jubet, qui colloqucndi caufa Ratibbonam convcniant : atque eo ipfe proficifcitur, ut majorc auftoritate dc Concordia agerctur, fimuique magnopere a Paulo III. per litteras petit, Ic- gatum ut ad fe mitteret, qui ad rem tantam & tarn gravcm maximc eflct ido- ncus. Paulus e tanta pra^clarifTimorum horainum facultatc & copia Contare- num fine ulla dubitationc delegit, atque hominem in Germaniam mittit ; quod is & magnum jam antea ejus gentis propter eas caufas, q\ix commcmo- ratae a nobis funt, haberet ufum, & Cfffari cflet gratidimus : idemque inno- centia;, doflrinx, prudentioE,facilitatis, animiquc modcrationis, magna apud Gcrmanosopinioneexcellerct: quique (id quod Ccefar magnopere poftula- verat, maximcquc ad rem pcrtincre arbitrabatur) in dilputando minimc cflet ambitiofus, minimeque pertinax : co cum venifTet mirabilitcr acccptus a Gcrmania eft, & magno in honorc apud Cacfarcm fuit. Nam cum omncs Gcrraanice principes, tum rex Romanorum ipfe, oflTcii, - honorifque hominis caufa, domum ad cum vcnit ; & in facrisenfrimoniifquc folennibus, datus ci locus eft fecundumCsefarem primus: nihilque carum rerum, quae ad homines magnos honeftandos adhiberi confucvcrunt, in co prcctcrmiflum eft, qux,tamctfi ordini fcilicet debcbantur & dignitati, tamcn cum alacrius aliquanto, tum ctiam cumu!atius,quam antea folita fintjperlbnx dicuntur efTepcrfoIuta. Acccdebat quod Cilar, jucundiflima ejus conluetu- dinc & fcrmonibus delegatus, faepe hominem ad l"e extra ordincm vocabat^ cumquc dc gravioribus negotiis, deque republica collocuti inter fc eflent, multa ad cum Caefar dc fuis privatim rebus rcferebat ; multa dc Geomctria, multade Gcographiaqua^rcbatquibusillefcientiis,quodcx:idremmilitarcm (qute ilii fpedanda crat maximc j pertinent, operam multam illis temporibus dabat, ilia autem cum in promptu Contarenus haberet, quod pucrili difcipli- nacrat in iis artibus ftudiofe vcrfatus, omnia fcilicet ceita, dilucidaque re- fpondebat. Qvise cum de Contareni apud Caefarem familiaritate ac gratia, apud omncm autem Germaniam au(^oritate & fama, Romam eflcnt allata ; ventumcft in fpcm fore, ut res conveniret, mitigatifquc Contareni Icnitatc & prudentiaGcrmanorumanimisttEtcrrimaedifcordice tollercntur, qux res quoniam majorcm in modum illi glorias futura crat, horaini vehcmenter invi- dcri cccptum eft. Nee deerant ctiam Romre, qui diccrent, nulla alia dc caufa ipfum Gcrmanis gratum acccptumque cflc, nifi quiaadverfariis indulfiflet^ ac dccrcta, quK pugnacifllmc dcfcnderc dcbf bat, iifdem prodidiflet. Ux vc- 174 ^^'* rp graves acerbaeque voces ab iis, qui xqno animo laudem gloriamquc Conta- rcninonferebant, emanabant : nectaotum lUicubipluritnum ipfiobefle po- terant, improbe niittebantur, verum etiain per omnem Italiam fufx ac diiTc- minatae, magnopere illius exiftimationcni ac dignitatem lacdebant,quas tamcn ijle, magno animo priseditus, reique ipfms naturae non ignarus,primo contcn>p- fit, ad eum naroque njalevoli hi lernjones invidorura in Germaniam ufque dc- latilunf, fimulque fperabat cxitum earum rcrum innocentiam fuam, fidem- qup patefafturum : cui fane ipl'e toto animo incumbebat. Contigit tamen tunc, quod fepe in magnis arduifque rebus ufu venit, ut ncgotium illud, Chri* fiianx reip. magnopere utile, atqueadeo falutare, in medio curfu fradum ac diflipatutn fit, id autem magna ex parte fadura eft malitia fraudeque illorum, quiCael'arispotentiam, quae multura corapofuis rebus, Germaniaque pacata creviflet, fufpertam habebant, iuifque rebus periculofam exiftimabant, hi namque non mode veterum difcordiarum fibras, ut oportcbat, communis uti- Jitatis caufa non evellebant, verum etiam novarum fimultatum femina occulte jaciebant, in aurcseorum,quibuscomraiflares crat, infui'urrantes, ac falfos quofdam metus eo inferentes. Ut autem aftuta hacc confilia rem morabantur, & nead exitum adducere- tur impediebant, itafubito cxortura eft, quod animos Germanorum ad longe alias curas traduceret j finemque difputationi illi ac coUoquio faceret : hoc autem fuitincurfus Turcarura regis in Pannoniam cum maximis copiis, com- munifque hoftis metus : nee enim cftecit tunc timer ille , quod plerumquc confuevit, magnopere exacerbatisanirais,utftimulura periculum tantum ad- raoueret ad odia extinguenda &j gratiam reconciliandam ■■, fed potius fpem, quxcumque erat, raalorum illorum fedandorum eo tempore intercidit, ac fu- ftulit. Miffis igiturfcrmonibus illis, quod faftura eft extrerao menfe Quinfti- li, ceperunt Gerraani arraa : totofque fe ad impetum ilium cocrcendum, finef- que fuos tuendos contulerunt. Csefar vero aliam rationem iniit ejus periculi callido confilio propulfandi •, quod a veteribus etiam ducibus non femel ufur- patum fuit,& fatis tutum femper utileq-,cognitum eft: flatim nempe cum clafle, quam maximam xdificaverat, ornaveratque, in Africam navigare ; magno namque fpatioSolimanus indc remotus, auxilium illis locis ferre nullo mode poterat, &ne majorcm etiam aliquam plagam in Graecia acciperct, non fine caufa metueredebebat. Urgebantpr2EtcreaCarolum,uthoc faceret, affidus preces Hifpanorum, crcbrr.que damna ftimulabant, quae cunfta ilia maritima regioquotidie accipiebat,ob frequentem irruptionem Piratarum,adeout marc paene omneclaufum iiiic foret. Quare uttaragravibusmalisregnumiliudfuum Uberaret, deieretque maculam, quam fibi videbatur fufcipere ob tantam licen- tiampraedonum, ftatuit,utdiftum eft, apparatui illius belli non deefTe, fed- emquenefariorumhominum, fipoftet, omni ratione cvertere : quamvis ini- micitimoris ipfumarguerent, quod ferociflimum hoftem declinaret, actcllu- rem, quam masirae tueri dcbebat, tanto impendente periculo, deftitueret: in Italiatn igitur celeriter veoit. Cum vero muneri, quod fuftinebat, non fine magna aniiiiifuimoleftiafinemniftum elTc vidiftl-t Contarenus, nee fe pofle amplius navare operam reipublicse, una cum Csfare revcrfuseft. Poftea vero ^y^aa Tridentum ventum eft, Imperatorem, utfcdimittecct,rogavit: velle cnirn Card'malis Co7itarenu 175 cnim fe, quum commode id facere pofTef, Ecclefiam fus fidci commiflam, quas- non longe indc abefTet, invifere : ac, poftquam publico non pofTct, privatim religioni officioque fuo lervire. Venerunt taraen eo tempore Roma a Ponti- fice Max. Iitter3e,qua; juberent ipfum, perfona legati rctcnta, apud impera- toremeflc, Mediolanumque una cum coproficiici, in quam urbem illc, ut ve- teris Imperii juris, non multo ante receptam, volebat (ut moris eft) cum pom- pa ingredi, indeque Lucam acccderc, quo in loco Pontifex ipfe Cacfarqucfta- tuerant fimul congrcdi, ac de communibus rebus ftudiofe agere. Accidit hoc initinereres, quae vehcmenter animum optimi viri commovcret ; cum enim Brixiam ventum efTet, civis ejus loci, honeftus fane vir, ac vetus amicus Con- tarcni, qui ad ipium falutatum venerat, qusefivit ex eo firapliciter, quas mens ipfum impuliflet, ut capita, qu^ ferrentur prolata ab adverfariis, adco abfur- da, & a vera ratione aliena, in Germania comprobaret, cui ftatim refpondit illc", caseflc mciasnugas,rumorcfqueprorfus inanes, &quos omnium aurcs refpuerc dcbercnr, fe namquc, nedum anceps quod eflet, & in quo fcrupulus aliquisrefidcrct, fine auftoritate Pontificis Max. conccfTurus adverfariis fuif- fet, ea ctiamtjux rata in primis funt& firma aliter reccpturum non fuifle, non deftititauttor ejus fermonis, fed addidit; rem aliter, atqueillc putaret, fe habere : ncq',enim incertam cfTe, ac nullo auftore prolatara famamillam : fenamquelittcrasvidifleab ejusordinis homine fcriptas, fummo viro, quem ctiam nominavit, qua: id commemorarent, ac verum efle contendercnt, non potuit tunc homo lenilTimusfibi temperare, quin ftomacharetur exclamaret- que. Digna vcro mcrces hic eftmeorum laborum : fiverafunt, qux nar- ras. Statimque ut innocentiam fuam, cxiftimationemque tueretur, niifit cpi- ftolam ad Pontificcm Max. quavaldc queftus eft de injuria, fermonequeim- probiffimo, quem Roma profedum, ac per omnem Italiani ab iniquiftirais difTi- patum, contra dignitatem fuam comperifTet : rogavitque fimul, ut, fi penitus eum non afpernaretur,faltem fe indi.fla caufa ne condemnaret ; nee quicquam dc ilia re iccum ftatueret, antequamipfc ad eumpervenilTct: fpcrarc enim. fe facile caufam fuam probaturum,ofteni'urumque, laudc fc ac prsemio, non rcprehenfionc aut poena ulla, ob ea, quae in Germania ge(rinct,dignum efTc. Cum Mediolanumperventum efTet, quas civitasomni gencre Isetitiar, magni- ficent iaque apparatus Ca:faremexcepit,mirifice fuo quodam fadto Contarc- numCaroIusdecoravit, ac, quid fentiret'dc virtute, fingularique probitatc homini5,notum tcftatumque omnibus efle voluit: latcri enim fuo ipfum in omni ca pompa hsererc voluit : cumquc hoc ille modeftia: caufa recuHiret, fcqucreturquc aliquanto poft, mandavit humaniflimus Princcps uni e famulis, ut pasne invitum ipfum trahcrct ac prope fe coUocaret, omnequc id tempus, doncceoperveniret, quoparatumiUihofpitium erat, confumpfit cum coju- cundiflimis fermonibus, id vcro quum perfonas dignitatique datum non fine caufa aliquis arbitraii poflet, licet tamcn cxiftimare, multum ctiam ad hoc va- luiflc judicium, quod fcceratdc homine; quod putarct, ut qui vera: gloris non ignarus cfiTct, cam rem non minus fibi, quam Contareno, laudi & honori futuram. Et fane litteris mandatum eft, ejus nominis primum AuguftumCar- farem,quumprimum AIexandream,quam bello ceperat, ingrcflut eft, in mag- na copia honeftorum ac darorum virorum, Arcum, graviflimum 6: eruditifti- uium . \-l6 Vita _ — _ . - . — — - — — »■ - '■ ■■ " ■ mum horaincm/ibi adjunKJ(re,familiariteiquc cum co Iblo in tanta ilia Istitia, fortunsequefuasmrignitudinelocutum elTe, quern etiam, utmagis cum cives iuilufpiccrcntacfortunatura judicarent, manu teneret : erat cnimphilofo- phus ille Alcxandrinus. Seel aliacquoque res, dum illic manfit, indicio elTe potucrunt, quantopere Contarcnumdiligcret : id quod animadvcrfum ab aliis opulentis viris, qui in CO comitatu erant, fecit ut omnes ipfum colercnt, ac de illo celebranoo quafi •inter iccontendercnt. Cojfar, qui, ut fupra oftendi, mare tranfirc ftatuerat, qu£ead curfum ilium necefiaria erant, ftudiole parabat : imperaratqueutGc- nuam clafTis, propinquofque in portus cogeretur, quart, ut id celerius fiercr, flatuit fibi in earn urbemaccedenduro, indequc Lucam eundum, quo Pontifex Max. fcvcnturum fignificarat. Contarenus igiturbreviore viafe Lucam con- .tulit, atque illic, quod maxime cupiebat, poft paucosdies Pontificem Max. vi- dit \ qui fane h.ilari vuItu,nulloque figno edito ofFenfionis, ipfum accepir, nee multo pod eodem Imperator venit, qui non ccflavit etiam in aliis magnis re- bus, quas cum Paulo III. egit, multa pracdicare de prudentia, induftria, pro- bitafe Lcgati •, quibus omnibus virtutibus, in munerc illo obeundo,uibs fuerat in Germania : nee non queftus eft, quod Roma; multa falfo ja^lata forent con- tra fidem & dignitatem ipfms, quum ille integre fincereque perfonam earn fu- ftinuiflet, ac negotia cunfta cum fide adminiftraffet, cui ftatim fapicntiffimus fenex, quique ignatus non erat artiura malarum, quibus pleriqueRomceu- tuntur, aut invidia commoti, aut, fi alios deprefTerint, fpcrantes fe in locum illorum invafuros, refpondit, fibi cximie cognitam efle ac probatam Contare- ni virtutem , feque eam ob cauiam ipfum tunc in Germaniam mififie •, tan- turaquc oneris ei impofuilTe •, fafturumquc etiam brevi, ut nemo dubitare po- tTitde benevolentia fua erga ilium, ac, quo denique loco eum haberet, fe om- nibus dedaraturum. Non contentus autem hoc Pontifex, ut omnem fcrupu- lumex animo Contareni evelleret, gauderetque ille fecum tamprompto erga fe animo fortunatiffimi hominis ac tam praeclaro teftimonio fuarum virtutum, notum efle voluit ipfi eum fermonem : fimulque fuafit illi, ut contemneret malevolas voces improborum, nee putaret eas quicquam valere ad exiftimati- onem fuam violandam, fontem etiam hu jus maliaperirevolens,teftimonium citavit veterum poetarum, qui naturam invidia? verfibus fiiis exprelTerunt ^ moremque illam habere tradiderunt, ut fumma loca feriret non minus, quam venti editiflima quaeque appetere, ac violentiusverberare coniuerunt : omni- que demum ratione, qua potuit, oftendit fe eum valde carum habere : cum- que etiam gratias amanter egiffct pro fufceptis laboribus, fecit ei poteftatem, ut tot itineribus defatigatus Romam reficicndi fui caufa breviore via accede- ret : ipfe namque vicinitate invitatus, Bononiam profeclus eft •, indeque Ari- minum vcnit,acFlaroinia denique via Romam reverfuseft, nondura autem duobus mcnfibus tranfaftis, memor ejus quod dixerat, dc augenda dignitate Contareni, Icgatum ipfum Bononia:dcclaravit : quae publica cura provincia- que reliquas omnesfuperat, quas intra fuos fines imperiumque ftatusreip. pof- fidet. Ille igitur hoc novo onere fibi impofito, ut qui non minus rebus geren^ dis, quam contemplandis faftus erat, Martio menfe fe in provinciam contulit, fa^umqueeft, utVl. K. Aprilis in urbem ingrcderetur : qui dies apud eos maxime Cardimlis Contareni, ijj maximc Celebris agitur, confecratus genitiici ejus, qui falutcm nobis dedir, lumma igitur laetitia totius civitatis exceptus eft: conataque eft ilia, quam fpem conccperat anitnode probitate & prudentiaipfiusjexternis etiam rebus, honoribulque omnibus indicare : ccrtocnim Iciebat futurum fibi ilium potius cfle optimum parentem, quam durum aliquem & avarum dominum, aut etiam fbrtunarum fuarumexpilatorem,in quoccrtc ilU falli non Hint: ut primum cnim res illas attigit nuUo negotio cognitnm eft, non minus ipliini in rebus ju- dicandis dementia uti & squitatc, quam iummo lUo jure, quod fspe mento I'cprehenditur, ac,fiquis vere exiftimet, quod alio nomine appcllcturdignum eft. Totos dies ille caufis audicndis, controverfiifque tollcndis openim dabat: nee unquam molefto fane hoc, & odiofo muncrc, prjrlertim hommi in aliis curis ftudiilque educato, dcfatigabatur, hoc autcm faciebat : naturamque il- le fuam, confuetudincmqueflcdtcbat, quia veras glorisededitus erat, ac pro defte mortalibus, quacunque re poterat,ftudcbat, quare quodcunque munus obirct, dignum viribus operaque fua, in ipl'um tota mcntc incumbcbat. Erant hae cmx cogitationel'que hoc tempore Contareni •, procurabatquc ille com- moda ejus nobiliftimcc civitatis : curarcpente, inopinante illo, Roma litteras vcnerunt, qux ipfum ad aliud munus traducerent, in quo lane ille diutius ver- fatus fuerat, quodque omnes numeros honeftatis in Ic habebat. Cum enim le- dari nunquam potuiftent ulla uUius opera irs mter Franciicum Gallorum re- gcm,&c Carolum V. imperatorcm,I"ed quotidie magis novis injuriis infcicndis inflammarcntur eorumanimi, gereturque aut pararetur ab ipfis temper bellum t£Eterrimum, quod in fingulosdics reip. Chriftianse gravilTima vulnera impo- ncret, & ad intcinccionem denique redigeret maxime pias nationes, officii fui cfle ratus eft Paulus Pont. Max. tanto malo, fi ulla ratione poflet, mede- ri, tantumque & tam fjruum incendium extinguere •, quare mittendos fibi efle cenfuit feorfum ad ambos potentiflimos rcge«, legates, prudentiflTimos viros & tanto oneri fuftinendo pares: prsedare enim I'cicbat, quanta vis efletin Miniftris ad unamquamquc rem cfficiendam •, hancquc curam, omnium maxi- raam, requircre perfonas in primis lapientia&au£>oritatepra:ditas atqueor- natas, & non minus gratas acccptafque principibus iis, quorum animos delini- reacflcdercdebcrent. Elegit igitur, quern ad Carsarem, in Hifpaniis tunc degcntem, mitteret, Gafparem Contarenum : & ad Gallorum rcgeni ire vo- luit JacobumSadolctum-, ambos viros probos, atqucomni ingenii laude flo- rentcs ; &,utCollcgas in ampliftimo laccrdotio, itamultis honeftisartibus inter Ic con junftos, ac maximc bonis omnibus probatos : quat res gefta eft Scx- tili mcnfe. Erat co tempore Sadoletus Roms, quare fignificavit per litteras PontifexContarcno,quide illo ftatuiflet : mandavitque, ut, quse ad iter nc- celTaria erant, cxpcdiret: focium namque ipfius in honeftifTimo illo munerc intra paucos dies in viamfe daturum. Hoc acceptonuntio ille, qui nullum un- quam utilitatis aliorum caufa laborem recufarat, quamvis ztate jam confetlus cflct, & fatis imbecilla valctudinc, aequo tamen animo tulit fibi onus illud im- poni,quod fi animam etiam in ea legatione fe profufurura effe certo fciflet : tantacrat pictate prxditus, & ita diiflo audiens efle fummi Pontificis cupie- bat,ut ipfam prorlus repudiaturus non fuerit. Appropinquabatfane ilH mors, qua; tamen longc alia rafione, &ubiminime expedlabatur, ipfum oppreflit : A a ncc Vita necenim (utamenunc diligcnter narrabitur) autlaboribus, aut defatigati- onibus novis accclcrata cO. Agebat Contarcnus aetatis fuac annum L I X. in his curis, quas oftendi, to- to animo occapatus : partem tamen illarum jam in id munnus, quod inftabat, derivans. Incumbensigiturillis, quarniulrnc profeftoac graves erant,molcfto anni tempore, utparefTct ipfislbftinendisjaliquandoreficicndiluicaufafc in propinquum urbi locum conferebat:ubi mancns& 3Bflumdeclinaret,quocon- ficiebatur domi, &aliquantulum a pcrpetuis luis laboribus animum relaxaret : nam fi quid majoris momenti fubito evcnifTet, facile illuc adibatur ^ ubi ctiam potcftatem fui omnibus faciebat. Locus autem valdc animo ipfius, tempori- quc irii accommodatus, ac quo plurimum variis de caufis deleftabatur, crat fa- cellum Divx Marine a Monte vocatce, cujjs pofTefTio procuratioque eft foda- lium DivfB Juftins. Acciderat autem, ut illis ipfis diebus, qui primi Sextilis mcnfisfuere, fratrisfilius, illius falutandi &vii"endi caufa, Bononiam veniret, qui fupcriorc anno Patavii inter fodales illos receptus fuerat : vocabatur vero novo nomine, ut confuetudo eft eorum, qui fe facris aliquibus initiant, Placi- dus. Cum autem probusadoIefcenseflct,feminaque nonnullarum virtutum in iccontincref, a Contarenodiligebatur, ille igitur primo apud fuos in urbe manfitin Divi Proculidicato ipfis domicilio, ut tamcn co facilius frui pofTet Contarenus,ipfeque itidem fitimfuamexpleretvidendi virum,qucmmaxime optabat, Tecum fanguine conjunftum, cujus ctiam vifendi alienigenae dcfiderio flagrabant, impetravit a fuis, ut fe illic efle patercntur, qux caulii reliquis caufis addita eft frequcntandirecefTum cum, diutiufque illic commorandi. Mic collisabui'be abcftfpatio millepafllium, amocnifiimus, &natura & arte faftus ad animum multis modis paicendum, atquc omni honcfta voluptate cx- plendum, & fane qui defideria optimi hujiis viri, gaudiaque cognita haberet : quod non magnonegotio omnibus contingerepotuit, qui familiaritcr cum eo vixifTent : facile judicaret paucos illos dies, quns illic traduxit, jucundiffimos ci faifTe omnium, quos in vita unquam deguftaffet : vivcbat cnim cum lui a- mantifiimo frutris filio, cumque aliis nonnullis comitibus illius, eorundemquc iarrorum fociis, honefiis fane viris & eruditis : rem divinam crebro faciebat ; omnifjue fermo illic crat de rebus, quibusmaximc capicbatur. Cum igitur, uttradifum a me eft, calores efTent maximi, crebro in porticulam quandam decllnandorum illorum caufa veniebant: &, ut illic frequcntius deambula- banr, itaetiam aliquando pofita menlii cibum capiebant : vcrgit enim ilia ad Scptentriones ; urbemquc ipfamquafi ante pedes pofitam profpicir, planitt- cir.que omnem, qua3 ipfamcingit: quinetiam reraotiores urbes illinc cora- rBode cernuntur,lV!utina, Fcrraria,aliaque nobilia oppida, quare non fine cau- fa expctitur proipctflus ilic, paritquc ocuHs incredibilem voluptatcm : quam- vis tunc,capto jucunditate illius, Contareno nihil tale timenti, exitium com- paraverit ; aura enim ilia lenis, qus flabat: frigidiufculufque aer ^ cum tem- pcramentum corporis ipfius raritis cffct, parvoque momcnto fipe commovc- rctur ; facile ad imas partes pcnetravlt, fiinguinequc infiammato abfcefium in J.ttcrc creavit,e genere eorum,qu3E ' A-r,riifUfT« Gra?ci vocant,qujrc, ftatim fe- b'ris confecuta eft, qusr fcptimo die ipfum confumpfit •, quamvis magna dili- gently fum.oiorum mcdioorum curatus fiti finiu) ac enim primum cognovit 'fe acgrotare,.. Cardinalis Contarcni. 1*79 xgrotare, Bononiam rcverius eft. Ipfe autcm in primis naturam vimquc ejus morbi mature perlpcsit : tribus naniquc diebus, antcquam aniniam etfiarct, omnem rem Ludovico Beccatello, uni e familiaribus fuis, quo plurimum in re- bus majorisponderisutebatur, enarravit. Dixit igiturgravitatem ejusmoibi non apparere : reconditafque corporis partes magis iplum opprciTilic, quam cxteriores male habere, in proniptuquecflTe : addiditque genus idniorbipe- riculuni magnum in fe contincrc : quod fi vires corporis ece forcnt, ut Tpatio trium quatuorvc dierum rcfifterent/mc dubio morbum ipfum impetum luuni rcmifTurum : fe tamcn magnopcrc vereri, ne contra ipfe deficiat j naturaque pcnitus frangatur : inteliigere enim fe vena; motura valde imbccillem circ. Cuiille, qui iiiluti ipfius omni ftudioprofpiciebat, reipondit, rogans ut ab- duceret paulil'pcr animumabhis moleftis cogitationibus, rationemquc om- nem luicurandi in prudentia diligcntiaque medicorum pofitam efle vellct : affirmans praterea Dcum optimum maximum, quern i'empcr ille pie coluifTtt, ipfi prxfidio futurum : cfic autem accurate incumbendum valetudini recupe- randae, ut cito mandatum fibi raunus obiret, iterquc ad impcratorcm faccrct. Illeveroftatimhilari vultu, ad alium longe majorem imperatorcm fibi iter inftare, dixit, idque ipl'os brcvi cognituros : ncquc tamen fe hoc diccre, quu mortem valde perhorreIcat,parumqueanimo scquo ferat fe c vitadifcedcrc ; inteliigere enim fe pracclarcquotquantaquebeneficia a Deo acceperir, quo- rum etiam pliraquc comracmoravit, non glorice caufaoftentationifquc, cr:i tunc locus minime erat, verum ut fe gratum efle erga auftorem illorum flgni- ficaret. Inquit igiturfc ortumcflc ca in civitate, qu£ nulii earum cederct, qux in univerfo terrarum orbe exiftunt : e faniiliaque, quas haud poftrcmum locum in ea rep. teneret: confccutumque itidem illic eflchonores non par- vos •• &, ut domi, ita etiam foris gradus maximos dignitatis adcptum efle : utramque vitam fe cum laude aliqua coluifle : & cam, quce in contemplatione rerum vcrfatur, & eam, qua; rebus agendis incumbit : pervenifle ad xtatis annum L 1 X. quem terminum vitse non multi attingere potucrunt : quarc fecum quoquc hac parte non male aitum efle : canereque ie dchere una cum facro Hebra;orum vate carmen, quod ad aquum gratumque animum fignifi- candum pertinet, nomenque iilius laude gloriaque cumulanduni,quia non tam liberaliterfe gcflerit erga multos, ncquc tot bonis explevcrit omnem popu- lum, gentemque. Unum tantum fibi moleftum efle, quod,ut optabat, commo- disquorundamtenuiorum hominum non profpcxerit, qui fibi, poftquam ad facrum ilium honoris gradum afcenderit, fideliter miniftrarint : fperarc ta- men fe Dcum optimum max. Pontificemque, cu jus dignitati toto animo infcr- vierit, fortunas eorum fublevaturos. Nee oblitus eft I'uo opportunoque tem- pore mandarccuftodi ipfius, ut privilegium, quod beneficii loco a Pontifice impctrarat, ad delida penitus abftergenda traditum, fibi legcret, dum mentc orationcquc confifteret. Cum hac animo vcrfaret, fane comianti ac forti, at- quc hoc fermonc confolarctur ; fuos,qui prsfentes aderant (n autem erant, ut quifquemaximcilli acceptusprobatu'quc fucratj angebat, atqueitapcr- turbabat, utlacrimasvix tenerc poflent: a quibus tamcn fibidiligenter tcm- pcrabant, quamvis intfelligerentne magna quidemcopia ipfarum fpeftante iU lo cffufirum, poCTe ipfum commoveri, &e ftatu illo anirai dejici. Eadem ver« A a i hominis i8o Vit^ hotninis providentia m intelligendo, prsediccndoquc fuisvitsc fuse fine, cxitu ipfo comprobata eft, quae in ceteris rebus judicand is fignificandHque fsepe ap- parucrat : ciefcente enim femper vi morbi, remediifque omnibus lupcratis, oppreflus ille eft^ animaraque efflavit . K. Sept. mcridie. Quam* vis autcmhorascirciter fex antea voccorbatus efTet, non tamen lenfu animi, intelligentiaqueextremoillo tempore caruit, ut certis quibufdam notis indi- ciifque pcrfpcftum eft •, confiditque dementia confervatoris noftri, utChri- ftianum virum decet -, & cum alitcr non poflet, fe Ipem omnem fuam in eo col- locatam habere nutu, admonitus diligenter de hoc, fignificavit. Ut vcro fe conftantem in hoc, raaximequc pium praebuit, ita, quae moris eft confuetudi- nifque, non folum magno, verum etiam alacri animo geri, cuftodirique paflus eft:, quae lane, ut nuntia mortis, perterrefaciunt plzrofquc ; ac valde omnes, qui non firmas radices egerun tin perfuafioncm Chriftianam, perturbant. Rcliquit vcro ille difcefTu I'uo fuos omnes moeroris ac Iu<^us pleniffimos : ut uniucrfamquoquc civitatem dolore magno affeftam, qus fane , quacunque rationepotuit, funus illius honeftavit, & quam molefta ipfi optimi cuftodis morsfuiifct, planum fecit,dieautem,qusEfecuta eft mortem ipfiusjfunusduft- umeft. Orationcmdelaudibusejufdem, &honefte ada cunfta vita, habuit Romulus Amazcus, difertus & nobiiis orator, qui tunc in ea urbe, domicilio qiiodam vetere omnium difciplinarum, & humaniores litteras docebar, & ne- gotia publica reip. adminiftrabat, corpus in Divi Proculi depofitum eft, eo confilio, ut Venetias poftea comportaretur, in fepulchroque ma jorum ipfius, clarilTimorumvirorum, collocaretur. PaulusIII. nuntioallatode obitu Con- tareni, aegrc adraodum ilium tulit : declaravitquc quanti homincm fcciflct, omnigenere liberalitatisufusergadomum illius, nee tantum Pontifex Maxi- mus, qui faepe opera ipfius fidcli & utili ufus fuerat, verum etiam Romx cctc- riprobi viri morte ipfius vehementer conflitfVati 'unt, nam, quantum lutlum cadem in patria excitarit, non facile dici potcft, omnes deniquc, qui aliquan- dododlrinam illius guftarant,fingu!arifque probitatis hominis fpecimcn all- quod acceperant, publicam illam cladem exiftimarunt. Civis autcm collega- que ipfius in ampliflimo facerdotio Petrus Bembus quantum dolorcm cepiflet ex gravi morboContareni,defperataque jam a. medicis falute, notum omni- bus cfie voluit : in Epiftola enim ad Flaminium Tomarotium, quomodo af- feftus animo eflct audito cafu illo, & propinqua morte optimi & honeftifiimi viri, diligenter narravit. Verbis ipfis, quum illuftri loco pofita fint: aiioque fermone edita, fuperfcdebo. Poficm etiam aliorum multorum, doftorum& excellentium virorum, tcftimonia citare, qui quantum damnum morteillius factum eflct, fcripris fuis teftati funt : in quibus etiam nonnulli, qui ab eo ve- hementer difientiebant de ratione vivcndi, vcroque cuitu Chriftiani hominis,. & accrrimi adverfarii opinionum, quas ille in Germania defendit, cxtiterunt :. magnifice tamen de eruditione, continentiaque illius in illis ipfis libris, qui- bus fententias ipfius oppugnabant, locuti funt, quod fere ufu venire non fo- l:t, ut a quibus dc veritate homines difientiant, non eofdem etiam conentuE deformare, atqueitaauftoritate omni ipfos ipoliare. Etquoniamde dolore, quern illo tempore ccpit Paulus III. mcntionemfeci, libet etiam commemora- ne, quod abeodcm illo flimiliari, Conrarcni, £4 omnibus officiis cum eo con- jpnOo,, Cardmalis Contareni. i 8 1 junfto Ludovico Beccatcllo, honefto in primis & fidcdigno viro, accepi, ad id confirmandumvehementeraccommodatum: dcclarat enimmanfifTc diu in animo Pontificis argritudinem hanc,ac levi quoque momcnto refricari folitam tantam plagam, nifi forte aliquis putct fapicntifTimurti ilium fenem quotidic magis, in magna penuriataliumvirorum, cognoviffe quantum incommodum olim acceptum fucrit obitu ejus viri,qui ut quietorum tcmporum otnamentura ingcns, ita pcrturbatorum prxfidium firmum erat: quum enim ad fe ilium evocaflct, opera ipfuis quibufdam in rebus uiurus, diligenter ex eo qusefivit, an prxfcns forte ille adtuiiTet, quum fato Contarcnus funftus eft: rogavit- que ut diceret aliquid de inftitutis & vita illius, cui ftatim, mihi affirmavit ti- le, fe refpondifTe id, quod erat : mirificam fuifle Contareni intcgritatem fi- dcmque in iis omnibus rebus gcrendis, quae mandatx illi ab ipfo forent, intel- ligeretve ipfe fua fponte, faccre ad dignitatem Romans: rcip. confervandam, virumque ilium vera probitatc prasditum fuifTc, non fic^a ac fimulata, quatn pcrfonam placriquc, ut co pcrvcniant, quo cupiunt, fibi callidc imponunt , unumque omnium Contarenum vctcres ac maxime ratas opinioncs & animo probalic, &i verbis ctiam femperdefendifle, quo fermonc accept© commotum Pontificcm Maximum, qui deambulabaf, ftctiflTc, manuque iterum percuiriflc menfampropcpofitam,dixifrcque non fine gcmitu quodam ac fufpirio, quod indicavitevulfam fuiflcpenitus omnem ex animo ipfius rufpicioncm,qu3e quon- dam eo inculcata de illo vocibusmalevolorum fucrat. Amifimus profed^o mag- num virum, ac vaide utilem reip. noftrs civcm, fed, ut alia, ita hoc magno conftantique animo ferendum. Quoniam autcm non fcmcl diSumcft in hac vita de magna labeanimiquo- rundam, quumab ipib illovitio magnopcrc Contarcnus abhorreret, qui alic- nam pcrfonam inducntcs (undc Grico vocabulo, fumpto ab aftoribus fiibula- rum, vulgo \ssniifiw appcllantur) & earn quidem femper meliorcm, vel opti- mam potius omnium, iongc alii videri voIunt,quamvcre finf, atque ita ma- gnis in rebus imponunt fimplicibus hominibus, nihil indemali fulpicantibus, undc pluriraum ipfos cxpcftarc oportebat ^ non alicnum cfTc duxide hoc ctiam dilTererc: ctfi cnini nunquamdefucrunt,qui fallacias & dolos horum ncfariorum hominumapcrirent, ac maxime illos cffe cavcndos in vita admone- rent, nunquamtamcn ita probiviri eruditi&inftruifli fuerunt, ut f.itis poC fcnt artes corum intclligerc, atque infidias ctiam vitarc. In primis autcm in pietatcm noftram Chriftianam, qu.'E tota in (Implicitate animi fundats cfl, ra- dices cgit, atque incommoda ixpe magna apud nos peperit hac fraus. QuO' majoreodiodigni funt hi pefTimi mortales, quiinrc, qur quo magis purain- tcgraquccft, co magis probatur, aftutis confiliis utuntur, ac dolos males ex- erccnt. Hoc ctiam aliquo modo fignificafTc videtur dodilTimus vir Plato, qui,, hoc genus hominum notans, inquir, poftrcmam injuftitiam efTc, videri vellc optimum virum, quum minimcfis. Idemque abTEfchylo, non folum gravipo- €ta, fed ctiam dodto in difciplina Pythagorca prolatum eft, quum ferret in cae- lum magnis laudibus Amphiaraum,fummum ilium augurcm,eundcmque fanifl- {(Timum virum : inquit enim ipfuni non ftuduiflTc quod nuilti faciunr, ut vide- retur optimus, vcrum utcfTct, nam quod no?, malis multisdofto, reddunt «tiam aliquando dubios & inccrtos : faciuntque, ut probos honeftoli[ue viros ab: i82 P^tta ab irapi'obis & itnpuris diftingucre ncqucamus, non dici ctiam poteft quanto- perehocpafto obfinr, cum apudEuripidem ctiam i'apiens antea Temper habi- tus Thercus,eo nomine ibfpci^am habuerit eximiam probitatcm, c, quod mihi vidcor mco jure faccre pofife : ncc cnim malum me oninino effc exiftimatorcm hanim rcrum arbitror •, aftirmo hunc homincm omnibus, quos aliquando cognovi in philnfophi;*- ftudiis nicrito laudato?, qui lane non pauci fucre, praflitifTe & fcientiamultarum rcrum, & judiciifirmi- t'lte: ipfumqnc vere philofophigravilTimo nomine dignuTi fuifle judico. Gen- re quum ego de aliqua re, propria cjusftudii, cum co difTcrcb.'^m, vide'\armi- hi pri illo minutus quidam philofophus clTc ;, vcl poiiusnovus quifpiam au-- ditor, , 184 ^ttil ditor, & plane rudis ejus artis, quam profitcrcr, quarc ad iplom fxpc mc con- ferebam, ubi locus aliquis oblcurior mihi negotiura faceflerct : in qua qusefti- one quum paulo antea iple toto animo verfatus efTem, Sialiquas ctiam horas, evolurispluribusvoluminibus, prsterita die conrumpfincm : illcvero, utcx- iftimari poteft, Ipatio multorum annorum nullam cogitationem de ipl'a luf- cepifTct, ita tamen apte & exquifite nodos illos diflblvebat, ut vidcretur diu multumquenon multo antea de ea cogitafTe, quarc (inquit) fape ego pine ftupidus evafr, mihique potius cum calcfti aliqua natura, quasi cum mortali homine vilus lum loqui : idquc nunc, quia res ita ie habet, verumque id pror- I'us eft, praedico, nulla alia caufa impuli'us, quis enim non videt alfcntatioai nunc locum non efle •, quae prxterea a perfona, quam luftineo longe Temper abefTe debet? Hxc afleveranter tunc ab illo prolata quum eflent, auxerunt niagnopere opinioncm, quam, qui aderant, de praeftanti Contareni ingenio antea in animishabebant. Sedetiam fcripta, quanta fuerit eruditio ipfius, a- periunt : qux lane, ut ordine a me tradantur, hcecfunt. Edidit juvenisad- huc(xxx. enim tertiura actatis annum tunc agebat) librum contra judicium Petri Mantuani dodoris fui •, nee tamen ea de caufa minus pius, quamvis con- tra pietatem facere videretur, fuit : illeenimin omnifermone fuo affirmare lolitus erat, exopinionefententiaque Ariftotelis exiftimari debere animos noftroscfle raortales, quum contra ipfe, fedulo adverfus eum difputans,citatis multis locis, & tanquam tabulis obfignatis, oftenderit longe aliter principem Peripateticorum de ea re lenfifTe : viderique potius imraortalitate donates ip- fos Ariftotelem cfle voluifle, cujus opinionis antea Plato, unde didicerat, fine ulla dubitatione fuerat. Argumenta autem ilia firma ad probandum & gravia fuifle, opufque totum valde eIaboratum,perfpicitur, quia acutiltimus ille phy- ficus in libro, quo dcfendit opinionem illara luam, acriter oppugnatamab eo, quern inftruxerat, tradit eum librum & doftifTimum omnium &uberrimum efle, qui omni tempore materiam illam perfecuti funt : additque videri pror- lus eum divina opera &manu fabricatum fuifle. Scripfit etiam de Elementis libros quinque •, in quibus viam omnem, rationemque Ariftotelis diligentec expreflit : mifit autem illos ad Mattheum Dandalum foror is fuse virum : cujus hie fupra mentio cum raagnis verifque ipfius laudibus fafta eft. Addidit his, in altiore philofophiae parte, libros quatuor, quos dicavit Paulo Juftiniano, nobiliffimo & clarifTimofuo civi, qui odiorcrumhumanarum,quum pcrtasfum efletvarietatis ipfarum", utfaciliusdivinascontemplarctur, Deoque ipfito- to animo ierviref, inEtrufcosmontescoetumqucCamaldulenfium fe contu- Icrat. Hilibriei,quiattentelegerit, nuUo negotio patcfacient, quse fuerit visanimi ipfius,&quantaprudentiain rebus gravioribustrafland is. Scd idem ctiam (ut melius adhuc intelligatur faftum ilium natura et ftudio fuifle ad perfonam earn fuftinendam, quam ipfi multo poftea fapientiflimus Pontifex, multumque Temper omni in re providens, impofuit)juvenis adhuc, vitamque colens liberam, ac nuUis facris aftriftam : occafionem hanc ejus rei na£\us, quod familiaris ipfius Pontifex Bergomasdcftinatus fuerat, ipfum inftitueret cupiens, duos libros fcripfit de officio eorum facerdotum : finxitque ita atque informavit talem virum, quales fi forent, quibus tantum hodie commiflum eft, son laboraremus. Quis enira non fatcatur piasin primis caftafque fuilTc cogita- tiones Cardinalis Contareni, i^c tiones ipfius : totaque mente ac ftudio folitum efTe in illis volutarioptimura virum, poftquam aliura inftrucre & ornare in ea vita aufus eft, quam ipfe ad- huc non attigerat : nee unquam cogitarat, prascepta ilia fibi utilia aliquando fijtura ? Prsterea, quum orta quaeftio eflct in fenatu dc Pontificis max, po- teftate, divinitusne ilia ftabilita force, an humanis coivfiliis regerctur : quum- que multuna de ea re illic in utramquc partem dilputatum effet, domum rcver- lus, ut quid ipfe de eo fentirct, oftendcret : omnique errore cives I'uos libe- rarct, tpatio uniusnoitis libellum confecit, qui nunc excufus in manibus ver- fatur. Sed,utiifden3Ctiam in fuo proprioquc ipforum munere prodeflet t cffigieraque ejus reipublicx, in qua natus erat, cxprimeret, quinque libros confecit de magiftratibus, reque publica Vcnetorum, qui itidem divulgati funt. Poftquam vero in ampliffiraoruni Antiftitum collegium cooptatus eft, perleftis diligenter fynodis omnibus, qux variis tcmporibus obemendandum (latum Chriftiana: reip. coaftae funt, in breve quoddam corpus graviflimas quafque ipfarura collegit : fervato temporum ordine, materiaqueomni,quam perfecutx funt,demonftrata. Utile vero mirifice potuitefTe volumen illud ci fynodo, de qua tunc fummis contentionibus agcbatur : quamque Paulus HI. adverfariis,reconciliandorumanimorum gratia, proponebat : muitumque o- pis afferreillis omnibus, qui incoccrtamine vcrlari deberent,mifitautemo- pus hoc multarum vigiliarum ad eum, cujus maxime intererat, quid dc ea re fieret : & qui co tempore tota mente in illam curam incumbcbat. Abfoluto autcm illo, par huic opus ; & quod eundem finem haberet, aggreflus eft : fcrip- fitcnim quatuor libros de ritibus cerimoniifquc noftrcE rcligionis peri'uafio- nifque Chriftianas, quas Sacramenta appellant: quibus libriscomplexusell materiara illara omncm, &, quae radix vifque ipfarum fuiflct, dedaravit: quidquc demum pie credi, & cuftodiri de illis deberet, vcris rationibus, argu- racntifque fatis firmis comprobavit, nam ipfum, argumento hoc lumpto, fi, quod poUicitus erat, praEftarevoIui{ret,dcbuifte omncm quaeftionem, dc qua nunc tot tantaeque lites & concertationes inter diflidentes partes reip. exi- ftunt, cxplicare planum & exploratum eft, quarc fie quoque prGcciare inftrux- it&armavit illos, qui pro veritatecomminus congrcfluri erant cum horaini- bus magno errore inflatis, & caufam earn malam obftinate defendentibus. Utautem libellum aliura, admodum utilem pravis opinionibus ex animis hominumevellendis, conficeret, occafionem hanc habuit. Faftum eft, quum ille Bononiam Legati nomine obtineret,ut virprudens,falutifque gregis iN lius, qui fidci ipfius poteftatiquecommiflus forct, ut paftorem bonumdecet, valdc ftudiofus, ad eum veniret, medicinam ab co petcns •, rationemque acci- pcre cupiens,qua falvum ipfum incolumcmque redderet, quum graviter aegro- tare non parvam partem ipfius cognolTct : quam tamcn totam rem ille ita traft- ari volebat, quum honcftam nobilemquc civitatcm regeret, ut nc ignominia ilia notaretur, & tamcn rcmcdium citoadhibcret, nc magis malum Icrpcret. Confilium ipfiusquum mirifice probafletContarenus,multaanimo rcvolvens, ut erat fummus & accuratus medicus hujus pcftilcntis morbi, ftatuit dcmuni ita rem clTc agendam. Confecit tanquam inftitutionum quandam brevcm Chriftianihominis : collegitque, qu.t magis morderc animum debcnt, pro- bra omnia ; & ita, ut aperirc ipfa oporteat cum dolorc facerdoti : ilium au- B b teni 1 86 Vtta Carclinalis Contareni. temcommentario!umi»7ii;tw<''"' appellavit,qui fancnon uni ilii civitati fanandas faclus viderctur, fed Chriftianis omnibus in officio rctincndis, & ab ilia con- tagione iiberandis*, eum vcro gravis ille vir ad fuos comportavit,divulgatum- qucftudioquodam& arteeffecit, otvulgoreciperetur, cunflique fe visilli tencndse, Icgibiifque fervandis aftringercnt : ftatira enim probatus fuit omni- bus, cxccptis paucis illis, qui plane perditi ac defperati forent : pofteaque & ipfe formis exculus eft. Quum autem, utgcfta tunc res eft, tempoi"iqu€ illi aptum fuit, nomen & civitatis & prasfefti ipfius in facris rebus curandis cela- verim, ilia poftea patefafta, quum incommodi nihil amplius inde nafci pofTit, deberi puto perfonam etiam a me indicari. Moronus enim Mutinenfram EpiC- copus is fuit, qui & ipfe non multo poft ob fingularem prudentiam in rebus gcrendis, prasclarafque alias animi dotes, auftus dignitate eft a Pontifice niaximo : cujus ampliflimi faccrdotii infigne Bononias manibus fuis Legatus capiti ipfius impofuit. Illuftravit etiam Scholiis quibufdam fuis Contarenus rpultos obfcuros locos in Epiftolis Divi Pauli, quum ipfas accurate legeret,quc^ fane in ftudio toto anime occupatus erat, cum mors eum oppreflit. Sed etiam Epiftolas ipie non paucas confcripfit eruditas, & optimorum prasceptorum plenas : ut libcllos etiam nonnullos alios, aliquara occafionem illorum confi- ciendorum na^us : praecipue autem ftudiis amicorura, variifque eorum tem- ppribusferviens, inquibuseftquasftiodiligenter explicata, perdiSicilis fane,, magnique femper momenti habita ad vitam bene beateque degendam v q«a' rraditur liberam efTe poteftatem noftram, omnique nesu caufarum ac neceffi- Mtc folutam, veteresilli w»ei ? sf' niJiiv ipfam vocabant, & qui de fato diffe- nmt, re huic contraria, necelTario de ipfa difputationem fulcipiunt, eum vcro Ubrum mifit ad Vicloriam Columnam : faeraifiamleftiftimara,&quaob-exi- iTiium amorem erga virum mortuum, admirabilemque ingenii laudem in con- dondo carmine, maximo quoque honore digna eft. Sed etiam, utforori fua?, qU3?.fe in caftiffimum coetum mulierum Muranarum conjecerat, morem gerc- ret : animumque ipfius fuavidimo cibo aleret in ea folitudine, cui fe dicav** rat, interpretatus eft duos Hebraforum illorum cantus Italico noftrce aetatis fcrmone : cum enim ille dortrina ingenioque fuo prodefle quoque alienis ftu- derct V non vifus fibi eft poffe fuis ullo modo deeflc. Quin etiam, codcm honcftodefiderio incenfus, ut utilrtatibus fratrum fuo- rum ferviret, quicrebro, mercaturis faciendis operam dantes, navigabant, cpnfccit Iil>ellum de aftu maris, &, quam caufamreciproca ilia fluftuum agita- ta© haberet, diligenter monftravit : qui tamen liber amico ipfius commodates raagno adhibito ftudio, recuperari nunquam potuit. Sed ne omnia diligenter nainutiora ipfius opera, quse plurima funt, enumerem : in quibus tamen appa- T^Ytt fpecimen illius doftrinas ac judicii, fincm faciam : pofllim enim vere affir- mare, quodcunque temporis vacuum a negotiis nancifcebatur, in his rebus ipfum confumere folrtum : omnefque vigilias fuas cum confuefie temporibus amicorura nece(I;iriorumque fuorum confecrarc : neque enim oftentationis & gloriae caufahujufeemodi fcriptiones fufcipiebat : in hifque fe dies atque noftes macerabat : quamvis jufttis inde honos, nee magnopere reprehenden- d.us confequatur : fed ut dixi, voluntati amicorum, comraodifque indulgens : fivcftudii? fuJs.memoriafqu< ftjrviens, a fcribendonunquani cefTabat. iSy «tj» ^ww^ww\ COMPENDIUM VIT^ EKASMI ROrERO DAMl. NA T U S Roterodami in Vigilia Simonis & Juds. Supputat an- nos circiter 57. Mater difta eft Margareta, filiamedicicujuf- dam Petri, Eaerat a Scptitnontio, vulgo Zcvenbergc, Fiatres illiusduos vidit. Dordraci pcnc nonagenarios. Pater diilus eftGerardus. Isclam habuitremcumdifla Margareta, fpc conjugii. Et funt qui dicant intcrcefrrfTe verba. Earn rem indignc tulerunt & parentes Gerardi&fratres. Pater crat Helias, mater Catarina : uterque pervenit ad cxtremam fcneftutcm, Catarina pcne ad nonagefimum quintura annum. Fratrcs crantdccem, nulla foror ; ex codem patre & matre ; oroncs conju- gati. Gcrardus crat natu minimus, unocxcepto. Vifum eft omnibus, ut ex tanto nuraero unus Deo confccraretur. Nofti affeftus fenum. Et fratres nolebant minuirem, fed cfTc apud quern ipfi convivarentur. Gerardusvi- dens femodis omnibus excludi a matrimonio magno confenfu omnium, fecit quod (blent defpcrati, clam aufugit, 8c ex itinere mifit parentibus & fratri- bus Epiftolam cum manumanum compiexa •, addito elogio, Valete, nunquam vosvidcbo. Interim reiifta eft fpcrata conjux gravida. Pueraiituseft a- pudaviam. GerardusRomamfe contulit. Illic fcribendo, nam turn non- dumeratarsTypographorum, rem afFatim paravit. Erat autem manu feiici- (Tima. Etvixit juvenilitcr. Mox applicuitanimumad honefta ftudia. Gra- ce & Latine pulchrc calluit. Quin & in Juris peritia non vulgariter profece- rat. Nam Roma tunc doftisviris mire floruit. Audivit Guarinum. Om- nes au^ores fua manu dcfcripferat. Parentes ubi rcfcifcunt cum cfTe Romx, fcripferunt illi, pucllam, cujus matrimonium ambiret , cffc. vita defunftam. Id ille credens, prs moerore faftus eft presbyter, totumque animumqiic ad rcligionem applicuit. Rcvcrfus domum compcrit fraudem. Nee ilia tamcn unquam poftvoluit nubcrc, ncc ille unquam tctigiteam. Puerum autem ca- ravit liberalitcr educandum, & vi\ quatuor annes egrcfTum mifit in ludum lit- tcrarium. Ac primis annis minimum proficiebat in litteris illis inamcenis quibus natus non cr«it : ubi nonum ageret annum, mifit Daventriam : ma- B b 2 tec Miter. Avuncidi. Pater. Avis. Ptlfna. Piter En^mi confert je in ex- terts regione*. Erifmus lilt- rjliier ednc/iiui Mittintr qut- drienr.if in iw- dum litter.rri- um , NovCKKft Di\:e>itrum. lU Ftta sic omnibus lit- uris efi in Au tqgrafho : cjuH Jit, nondum a- fio. An a Tatre £rafjni quid J^idimentorum fcriptum ; qHum is Grace lati- ve^ue fulckre calluerh , yirifhciivo litteruijfimus 1 eejiis yni' trem Erdfrni taliit. Fitet Eraf- Ku raoritur. Tuteres £- r^mi. Etafmus ab- If^itur in B^' cum ducii^ I{edit aitn- Invkatus aimo/ncbis' imnu ter fequutacft, cuftos&curatrix tenerasitatis. Ea fchola tunc adhuc erat barbara. Praelegebatur * pater mcus : exigebantur tempora : praelcgebatur Ebrardus & Joannes de Garlandia : nifi quod Alexander Hegius £j ]&nthius coeperant aliquid mclioris litteraturz invehcre. Tandem ex pueris collulori- hus, qui grandiorcs natu audiebant Zinthium, primum cepit odorem melio- ris doftrincC : poft aliquoties audivit Hegium, fed non nifi diebus feftis, qui- bus Icgebat omnibus. Hie pervenit ad claflem tertiam : turn pcftis vehcmen- ter ibi feviens luftulit matrem, relifto 61io, jam annum decjmum tertium a- gente. Quura peftis indies magis ac magis incrudefceret, tota domo, in qua a- gebat, deiblata, reverfus eft in patriam. Gerardus, accepto trifti nuncio, cce- pit agrotare, ac pauIo poft mortuus eft. Uterque deceflTit non multo fupra annum quadragefimum. Tres tutpres inftituit, quos habcbat fidiflimos. Ho- rum praecipuus erat Petrus Winckel, turn ludi litterarii Magifter Gaudae. Lcgavit rem mediocrem •, fi tutores bona fide adminiftraflent. Itaque able- gatus eft in Bufcum ducis, quum jam Iktis maturus eflet Academiae. Verum illi Academiam metuebant,quod ftatuerant puerum religioni alere. lUic vix» it, hoc eft perdidit, annos ferme tres in zdibus fratrum, ut vocant : in quibus t\m docebat Romboldus. Qu,pd genus hominum jam late fe fpargit per or- bem, quum fit pernicies bonorum ingeniorum, & feminaria monachorum. Romboldus, qui mire adanaabat ingenium pueri, coepit eum follicitare, ut fua gregi accederet. Euerexcufabatinfcitiam aetatis. Hie exorta pefte, quum diu laboraflet febri quartana, reverfus eft ad tutores, jam ftylo quoque fatis prompto,, ex aliquot auftoribus bonis parato. Unus tutor perierat pefte : cxteri duo, re non adraodum bene gefta, coeperunt agere de monafterio. A- dolefcens languens febri,. quse fupra annum, ilium tenuerat, non abhorrebat a pietate : caeterum a monafterio abhorrebat. Itaque finunt diem ad cogitan- dum. Interim Tutor fubornat, qui petliceant, qui rainitentur, qui perpellant animum ixnbecillem. Atquc interea repererat locum in monafterio canonico- rum,quivuIgo vocanturRegulares, inCoUegio, quod eft juxta Delft difto Sion : quae domus eft principalis ejus CapitulL Ubi dies veniflet refpondcndi, refpondit prudenter adolefcens : fe nondum fcire, neque quid eflet mundus, nequequid eflct monaftcrium, neque quid eflet ipfe : proinde videri conful- tius,nt adhuc annos aliquot agat in fchol!s,donce fibi notior eflet. Hxc quura videret conftanter dici ab adolefcent«, ftatira infrerauit Petrus. Ergo, inquit, fruftra taboravi, qui talem locum tibi magnis precibus pararim : tu es nebu-. !o : non habes fpiritum bonum : abdico tutelara tuam. Vide, unde alaris. Adolefcens refpondit, fe accipere abdicationem,& ea efle aetate, ut non opus fittutoribus. Ubi vidit fe minis nihil proficere,fubornat fratrem,qui& ipfe tu- tor erat, negociatorem. Is blanditiis agit. Accedunt inftigatores undique. Habebat fbdalcm, qui prodidit amicum •, et urgebat febrisi nec'tamen arri- debat monafterium, donee forte fortuna vifer-et raonafterium ejufdem ordinis inEmausfiveSteyne, juxta Gaudam. Ibi reperit; Cornelium, quern Daven- triae habuerat fodalem in eodem cubiculo.^ Is nondum acceperat facrum ilium cultum: videratltaliam, fedaudierat parura doftus. Hie luum agens ncgo- tium, caepit mira loqufntiadepingerevits genus fanftiflimum, copiam libro- vmy otium^ tranquillitatem, Ibdaritatem angelicam. Quid non? Trahebat affeAus T>ejidem ^rafmi. 1 8 9 affcaus ille puerilis ad veterem fodalem. Alii alliciebant, alii propelleban-. ^^f.r« Oncrabatfebris.Hunc locum delegit, altero faftidito i * laftabar interim, do- ^onu/km. nee haberet facram veftem. Iiuerea, tametfi adolefccns, fcnfit quam non effet _^"^'^^'**f illic vera pictas. Et tamen totum ilium gregem excitavit ad ftudium. Paran- jcrlbmloluit ' - tern abire ante profeflioncm partim pudor humanus, partim minx, partim ne- Uildbatur. ceflTitas coercuit. * Tandem per occafionem innotuit Epifcopo Cameracenfi, * -'^'f '» W'«»'- Henrico a Bergis. Is fperabat Cardinalicium galcrumi & habuifTet, nifi ^q. £"ie "djcriptum fuiflcnt prcefentes nummi. AdhociteroptabathorainemLatinedoftum. Ita- "a'[Jl„ ,1^ • vjl» C^ C^ «^ S. p. D. ?E?g£S2£|5^ Reverendo Patri Servatio ERASMUS, 191 HU M A N I S S. Pater. Liters tus: per plurimorum ja£>atae ma« nus, tandem ad me quoque pcrvcnerunt jam Angliam ingrcfllim, quaemihi fane voluptatem incredibilem attulerunt,qusEvetcrcm illumtuumin me animumadhuc fpirant. Faucis autera refpon- deOjUtpotc ex itincre jamfcribens, & ad ea potinmum quse tu Ihibis 6t ad rem maxirac pertinent. Tarn varia eft hominum fcntcntia, £ifuus cuiqueefi: avium cantus, ut omnibus fatisfieri non poflit. Ego ccrte hoc fum animo, ut quod fit fa£tu optimum fequivclim, teftis eft mihi Deus, nam fi quid olim ju- vcniliter fenfi, id partira aetiis, partim rerum corrcxit ufus. Nunqoam tuit confilium vel vitas genus, vel cultum rautarc, non quod probarcm, led ne cui ftandalo clTcm. Scisenimmeadid vitae genus tutorum pertinacia,&aliorum improbis hortatibus adaQum magis quam indu^um. Tunc Cornelii Uverdc- ni convitiis, & pudore quodam fuifTc rctentum, quum intcliigerem, mihi hoc vitiB genus haudquaquamaptum cflet. Nam non omnibus congruunt omnia. Jcjuniorum impatiens fcmpcr fui, idque peculiar! quadam corporis ratione. Scmel excitatus a fomno, nunquam potui redormifcerc, nifi poft horasali- quot : ad literastantumrapiebatur animus, quarum ifthic nullus ufus, adco- utnondubitcm,quinfi inlibcrum aliquod vits genus incidifTem, non Iblum . inter fcclicesjverum etiam inter bonos potuifTcm numerari. Itaquc cum intcl- iigerem me ncquaquam cfle idoncum ifti generi vitse, & coartum non fponte iufccpifrc,tamcnquia rcccptumeft (publica noftri fcculiopinioncj piaculum cfTe.afcmcI fufccptovitx gcncredifcederc,dccreverani,& banc infcclicitatis- incae partem pcrpeti. Siis enim mc multis in rebus infortunatum tiic, at un- um hoc ciEtcris omnibus graviuscfTeduxi, quod in hujuliuodi viti" genus dc- trufus c(Tem,aquo tumanimo tum corporc cfTemalieniirimus : Animo, quod ■ acercmoniisabhorrc5cm,&lrbcrtatisaraanscncm: Corpore, (|Dod ctiamfi i njaxittieplaruifTct vitceinftitutum, corporis natuia non ferebat iftiulmodi la-s borcs» Atohjj^ictniibialiqyis;jnnum-probatioriis(ut vocant) &{«tatcm ma— turam.i. 191 Vita J^uitlemfe hibumt Eraf' smt. turam. Ridiculum, quaft quispoftulet, ut pucranno decimo feptimo, maxi- meinliteriseducatus, norit I'eipfutn, quod magnum eft, ctiam in fene: an anno uno id difcere potuerit.quod multi cani nondum intclligunt. Quanquam ipfenunquamprobavij&cguftatum jam multb minus, fed iis quas dixi ratio- nibus fura irretitus. Tametfi fateor cum aui vere fit bonus, in quovis vitse genere bene vifturum. Nee diffiteor me aa magna vitia fuifle propenfum, non tamcn ufqueadeo corruptanatura, quinfi coramodus acccfliflet gubeinator, & vcre Chriftianus, non Judaice fuperftitiofus, potueram ad bonam duci fru- gem. Hoc igitur interim fpeftavi, in quo vitae genere minime malus eflem, atque id fane me afTecutum puto. Vixi interim inter fobrios, vixi in ftudiis literarum, quae me a multis vitiis avocaverunt. Licuit confuetudinem habe?* cum viris vere Chriftum fapientibus, quorum colloquiis faftus fum melior, Enfmi Serif- m\i]\ jam jafto de libris meis, quos fortaffis vos contemnitis ; at multi faten- tur redditos eorum leftionc non folum eruditiores, verum etiam mcliores. Pecunix ftudium nunquam me attigit. Faraae gloria nee tantillum tangor. Voluptatibus, etfi quondam fui inquinatus, nunquam fervivi. Crapulam, e- brietatem fcmper horrui fugique. Quoties cdgitabam de repetcndo contu- bernio vcftro, fuccurrebat invidia multorum, contemptus omnium, colloquia quam frigida, quam inepta, quam non fapientia Chriftum ? convivia quara laica, deniquc tota vitae ratio, cuij ^vifitijnf -ms, oV »8t^8«1, iaf»j»f«;'i«tf, ix. Z:Jk 77 ivdrnMimiti^oiiiilov- Poftrcmo fuccurrebat corporis imbecillitas, qux jam aetate & morbis, ac laboribus aufta eft, quae facit, ut nee vobis fatisfadu- rus eflem, & meipfum occiderem. Jam annis aliquot obnoxiusfum calculo, gravifanemorbo&capitali. Jam annis aliquot nihil bibo, nifivinnm, neque quodvisvinum, idque cogentemorbo. Non fero quemvis cibum, nee coelum quidem quodlibet. Nam morbus hie facile recurrens, raaximam poftulat vitas Kioderationem : & novi coclum Hollandicum, novi viftus veftri rationem, ut de moribus nihil dicam. Itaque fi rediiflem, nihil aliud fiiiflem afleeutus, ni(i quod vobis moleftiam attuliflem, mihi mortem. Sed tu fortaflis bonam felici- tatis partem exiftimas inter confratres emori. At fallit &imponit iftaper- fuafio, non folum tibi, verum etiam propemodura univerfis. In loco, in cultu, in viftu,in ceremoniolis quibufdam Chriftum & pietatem collocamus, Aftum putamus de illo, qui veftem albam commutavit in nigram, aut qui cucullum pilco, qui locum fubinde mutet. Aufim illud diccre fj.i}'M««f«s"«Ov- Jamadlaudatasfi teconferas, imolaudatiflimas, 6ifi» 4vxesf< ^'"'^f ^ i»Jhi^ ■afiKT/tsiaf, haud fcio quam Chrifti reperias imaginem. Ex his fibi placent, ex hisalios judicant&contemnunt. Quanto majus eft e Chrifti fententia totum orbcm Chriftianum unam domum & velut unum habere monafterium, omnes concanonicos & confratres putarc, Baptifmi faeramentum fummam religio- nemducere, necfpeftare ubi vivas, fed quam bene vivas. Vismefederafta- regrimtmim bilem figerc,<^uod etiam ipfafuadet feneftus. At iaudatur Solonis, Pythago- 'fiuiiofoT. rae, Platonilque peregrinatio. Vagabantur& Apoftoli, pr^cipuePauIus. D. Hieronymus etiam monachus, nunc Rorax eft, nunc in Syria, nunc in Aprica, nunc jtt hetLtum Monichis convivere CS" .common. Efifmui fe- Dejtderii Era/mi 195 nunc alibi atquc alibi. Et canas etiam facras proCsquitur Hteras. At noli fum cum hoc confercndus, fateor, fed tatnen nunquam mutavi locum, nifi vel pcftc cogcnte, vel ftudii caufa, rel vslctudinis, & ubicunque vix, (dicam enim de mc fortalTis aiTogantius, led tamcn vcre,^4)robatusiiim a probatilTimij, laudatus lum a laudaiifTimis. Ncc ulla eft rcgio,nccHifpania, nee Italia, ncc Anglia, ncc Scotia, qu^e me ad fuum non invitct hofpitium. Etfi non prober ab om- ■^w''*' pfiiim, nibus (quod nee ftudco) ccrte primis placco. Roni£B nullus crat Cardinali?, '^ <«**"«»■ qui me non tanquam fratrem accipcret, quum ipfe nihil talc ambirem : prat- cipucveroCardinalis Sanfti Gcorgii, Carditwlis Bononicnfis , Cardinalis Grymanus, Cardinalis Navetcnfis, & hie ipfe qui f>unc Pontifex Maximus eft, ut nc dicam dcEpifcopis,Arfhidiaconis,& viris cruditis. Atque hie honos fion tribuebatiir opibus, quasctiam nunc non habco, nee defidero, non ambi- tioni a quafemper fui alicnifTimus, fed Uteris duntaxat, quas noftrates rident, Itali adorant. In Anglia nullus eft cpifcopus, qui non gaudeat a mc falutari, qui non cupiat mcconvivam, qui noltt domefticum. Rex ipfe paulo ante pa- tris obitum, cum eflcm in Italia, fcripfit ad me fuaptc manu litcras amantilTf- mas, nunc quoque f*pe ficdc mc loquitur, ut nemo honorificcatius, nemo a- «iantius,& quotics cum falutOjblandiirime amplcftitur, & oculis amantiflimis obtuctur, ut intelligas eum non minus bene de mc fentire,quam loqui. Rc- gina conata eft roe fibi prcccptorem aflcifcerc. Nemo eft qui nefciatquinfi vel paucosmcnfcs velim in aula regis viverc, quantum libeat facerdotiorum mihi accumolaturum, fed ego huicocio meo, & ftudio, & laboribus omnia pofthabco. Cantuarienfis Archicpifcopus totius Angliae primas,& regni hujus Canccllarius,virdo(ftus&:probus, mcfic ampleititur, ut fi pater elfcm, aut frater, non pofTct amantius. Et ut intelligas hoc eum ex animo faccre, dedit mihifacerdotium loo. fere nobilium, quod poftea volenti me in penfionem 100. coronatorum routavit, ex mearcfignationc, ad hare dedit dono fupra 400. nobilcs. Hispauculisannis, idquc nihil unquarapctenti, dedit unodie nobilcs. 150. Ab aliis EjMfcopis iupra 100. nobilcs accepi gratuita liberali- tatcoblatos. D. Montjoius hujus regni Bare, quondam mens difcipulus dat annue mihi penfionem C. Gjronatorum. Rex & Epifcopus Lincolnienfis,qu4 ■nunc per rcgem omnia poteft, magnificc multa promittit. Sunt hie duac uni- A^crfitates Oxonia & Cantcbergia, quarum utraque ambit habere me: nam Cantcbcrgi» menfcscomplurcs docui Grascas & facras litcras, fed gratis, & ita faccre fempcr decrctum eft. Sunt hie collegia, in quibus tantum eft reli- ■gionis, tanta vitac modeftia, ut fluUam religioncm non fis contempturus, fi vi- dcas. Eft LondiniD. JoannncsColctusD. Pauli Decanus, virquifummara doftrinam cum admirabili pietatc copulavit,raagna2 apud omnes autoritatis, Ismcficamat, id quod fciunt omncs, utcum ncminc vivat Jibentius quaw mccum : ut omittam alios innumeros, nc fim vobis moleftus & jaftantia, & loquacitate. Jamutdeopcribusdicam aliqua. Enchiridion opinor tc legiflc, Erafmi Serif Sruo non pauci fatentur fe ad pietatis ftudium inflammatos, nihil mihi arrego, to, cd gratulor Chrifto, fi quid per nc boni cont-ingit itlius dono. Adagiorum opusab Aldo imprcflum an vidcrisncfcio: Eft quidem prophanum, fed ad •omnemdoftrinamutiliftimura, tnihi certc inrftimabilibus conftitit vigiliis. tdidi opus dc rcrura verborumfjue copia, quod infcripfi Colcto meo, opus 194 , ^'■^ — utilifRmum concionaturis , at ifta conteninunt ii, qui orancs bonas con- lemnunt literas. His duobus annis praeter alia muita caftigavi Hiero- j nymi Epiftolas, adulterina , & fubdititia obelis jugulavi : obfcura fcholiis illuftravi. Ex Graecorum & antiquorum codicum collationc ca- , ftigavi novum torum Tcftamentum , & fupra mille loca annotavi non *''*''V>''>'*' fine fru£lu Theologorum. Commentarios in Epiftolas Pauli coepi, quos »'.i.<*m -L ,ablblvan3, ubi haec edidero. Nam mihi dccretum eft, in fncris immori literis. In hifce rebus coUoco 6cium & negociura meum. In lis magni viri dicuntme vaierc, quod alii non valent. In veftro vitx genere nihil valiturus fum: cum Ahtcmt alvi- tammultisdoO^is & gravibus virishabuiconluetudinem & hic,& in Italia, & itMorpfitci. in Gallia neminem adhuc reperi, qui mihi confuleret, ut ad vos me recipe- rem, aut qui hoc judicaverit melius. Quin Sj iple felicis memorias D. Nico- , laus Uverccrus, qui te prEeceffit, Temper mihi hoc folitus eratdifluadere, fua- ■dens ut alicui Epiicopo potius me adjungerem, addens fc nofle & animum meum, & fraterculorumfuorum mores : nam iis iitebatur verbis lingua ver- •nacula. Et in hoc vitae genere in quo fum video quae fugiam, fed quid potius ornim quo fequar, non video. Nunc reftat, ut de ornatu quoque tibi fatisfaciam. Sem- ^njmmiajub- per antehac ufus fum cultu Canonicorum, & ab Epifcopo Trajeftino cum cf- lidQiijM. J-gj^ LoVanii^ impetravi utfinefcrupulo uterer fcapulari lineo,pro veftc linea ^intcgra, & capitio nigro, pro palJio nigro juxta morem Lutetiorum. Cum au- tem adircm Italiam, videremque toto itinere Canonicos magna vefte cum fca- pulari, ncquid ofFenderem novitate cultus, vefte nigra illic uti coepi cum fca- pulari. Poftea peftisortaeft Bononis,& illic qui curant pcfte laborantes, lin- teum album ex humeris pendens ex more geftant, hi congrelTus hominum fu- gitant. Itaquc curt) die quodamdoftum amicumviferem, quidam nebulones eduftis gladiisparabant me invadere, fecilTent, ni matrona quaedam adraonuif- fet Ecclefiafticum me effe. Altero itemdiecum Thefaurarii filios adircm, ut- rinquecum fuftibus in me concurrerunt, & peffimisclamoribus. Itaque a bo- nis virisadmonitus, occultavi fcapulare, & impetravi veniam a Julio 2, ut or- natu religionis uterer, ant non uterer, ut mihi vifumeflet, modoveftemha- ■berem facerdotalem. Etfi quid ante peccatum effet ea in re, literis id totutn condftnaVit. In Italia ergo perfcveravi vefte facerdotali, nemutatio.eflet ali- cui fcandalo. Poftquam autem in Angliam redii,decrcvi meo folito uti ornai- tui&domum accerfitoamjcoquodam primac laudis, & in vita, &indodri- na oftcndicultum, quo uti ftatuiflcm. Rogavi an in Anglia conveniret, pro- bavit, atque ita in publicum prodii. Statira admonitusfumabaliisamicis, eumcultum in Anglia ferri non po{re,ut celarem, celavi : & quoniam non po- teftcelari,quin aliquandodepreheni'us fcandalum pariat, repofui fcrinio, & Veteri Pontificis autoritate fum ufus ufque adhuc. Excommunicant Pontifi- -^•■? 4l twV cicelegeseum, qui religionis habitum abjecerit, quo liberius inter fcculares verfetur. Ego coa^usdepofui in Italia, neoccidererquidem, deinde coaftus depofuiin Anglia, quia tolerarinon poterat, cum ipfomultomaluerimuti. ^ . . At nunc denuo recipere plus gigncret fcandali, quam mutatio ipfa gignebar. j/;»i^fp(firM ^'*^^*""'^^'"'^^"' '''^^^ "'^^ rationem, habesmeumconfilium. Cupio&hoc Vita genus tnutai^i fi <\mA vid€f melius, Sed in HoUandia quid agam non j_ !/'■ .. vidcftr,. ^cfiJerii Erafmi. i y^ video. Scio non convcnturum cumcselo, ncquecumvidu, omnium oculos in mc cxcitabo. Rcdibo fcnex & canus, qui juvcnis cxivi., Redibo valctjidina- rius, exponar contcmprur ctianrinfimonim, fo{injs& a rriihiimis h[qhotari> vStudia tnea coHipotationi-bus pciaujtabo. Nam queid -pollieeris ol?ichiin tt^jin in quxrenda ftdtf , ubi cub piaxiitiO) ut Itfibis, viviam cmoluffienlio : quid lir, non pofTum cogitarc, nifi forte coUocabis mc apud monachas aliquas, & icivi- am mulicribusqui Archicf)iliopi«, bgc regibus iervir* voJui.- -^molumcntuni Tiihil nioror, ncque'cniiii ftiideofliteicerir, m'odb ta'nturhtit fortunx, ut valc- tudini, Siocio Ijter^rum^fuppe^at,-^ vivam ni;lli gr^visKjAtaye wuiam li- ccat hilccjic r4>uSjCQranvconijiT(ienta»i. Na{ri li^-is.mc ^ti% i,ejide^ii j^rafmi, qiihit^H^fenviH -• ' ! ,. -vj- fi'ofi-ejpunurtemrnlx difvjjay ex' !pJii;(ifrdfiripiojTomcs FrobeniiT^ •. 'v .W tur. H"« ni mt'ififij ron tS-iojli etti^sl.} ataxia « oinirnilfloq :v!av iiiTfliiLn: €ij{ ^^,^^,^*^^^^ -isdsiin ?udiup ni ejudinoigyi atjpmuiiiilUD T-oiEincmwO ?iiai20iq -arfli "^45,1°^.^,^,^ iTi:!' •■ •■ I ! '!'■ ' . i ". • ri^ne?'.'i-s(f .1 ■''• ' i iup tiiJiJxajif.ni nhiCi smilWiiiip issfJjb i? jt^iV iJiGoJL JiJll Nft'Q rirnwrn''. oq 3::l Ifaiiit tii-vfr.ainufl iJnrj ,?if(".riqoiq rni;t,?ii3nl ni ffjji/p iiiqi^*)'! i-iij!q ,uen>ii«\j.-<4, iisiioqxa . .) tci^nivoiq Mvpriignol ni iidil io(i)3 ^ ?tJii!oqi5q r.bii •ai/Ioa iigi,! I .ju-.j :im-jr<- 'i —tiinmo nnuu^upimb f ifiol luiWuR ilj ,jnti ■3.%doir,V .or. .n .T^ion 'i t Li' ,0')^^ lirfli^ti-f f OU'M:ii7f;«'7T),-fo jnit •r. . •♦ .till j: .->rr/m;: ,' 1 •'■''■• ^V. . . . :.i I rutovmiij I •lis...;. ,- , ;... ^ ,, >..;s >9viifiiiniofi ]aut uuqbsiq 09 nit^obioH .(iiuariiuj;?fi93no!]sd3dc[l boup X9<^ INVICTISSIMO tMPERATORI CiESARI CAROL O Hujus nominis quintOj Pio^ Felici, Augufto,<;'c. Beatus Rhcnanus Seleftatienfis. $► D» Q ^Uantae fempcr laudi fuerit apud veteres, Ihvi^lifliine CAROLE. Augude, cives habuilTe viros infignes, ad poftetos traditum in- dytura illud fcptem Griciac civitatumcertamen fatis indicat:. quarumquaelibet, natutri' apud fe prseclarifTimum vatuin Home' » rum contendit. Ncc mjuria. Quod enim majus omamcntum uHi ▼el urbi vcl provinciae potcft accidcre, quam fi talcm progenucrit, per qucm apud omnem pofteritatem, illuftremfitlaudem confequuta ? que ex nulla re folidior obvcniat atque ex Ktetis, qpibus ad arternitatcnviplamnihif magis Centme*. duratL Hint igitur moti Smymaci, Rhodicnfesy Colophonii, Sararainii, Icn- ■viritrumuf fes, Argivi,& Athenicnfcs, ccrtatim Homerum fibi vendicant, utdc /Egypti- bmmdtNitih jj nihi^dtcam, qui ilium fuac gcntis vidcri volebant. Quod fi magni fecit Ho- ^^^'^"'^"" tneri natales itigeniofa Grarcia, ecu oranis doftrinse parentis & fontis pcrennis,. cur tua Ma jeffas «on meritb gloriari queat, DES. ERASMllM illura Mtifmii du3u R o T ERODAMUM in tua ditione certb natum & educatum , cui- fcftlmtiM T^ jyj jndbftria velut poftliminio revixerc plcnius IlteraE ,, non tantum in t^Jrixdte'tn iftisproximis Gennaniarum Galliarumquc regionibus, inquibus mirabar- baries ant^ regnabai!, verum etiam in ipla nobilUTima ternirum Italia, quum> indru^ius, tumfclicius hujus opefTorere cceperunt, utfiforta(risambitio- fum fit eum altcrum parentem literaruro vocare, tamen inftaurator ac pri. Scripttrum *n«rius illuftrator dici & poffit & dcbca& Quisenima mille annisextitit,qut £rsfmi(opia. plura fcripfit quum in facris, turn prophanis, tanta humanioris literaturas pe- ritia perpolitus ? cujus libri in IbnginquAs provincias frequentius exportati' fint, & avidius Icfti ?' deniquc quern omnium nationum eruditi roagis colue- rint obfcrvarintque ? Nihil hie nhgo, fed rem omnibus notam narro. Valfebat Siilm.. namque ftilb arguto, extcmporall, amoeno, terfo, feliciterque fliiente, qucm. afTidua juvenis adhuo cxercitatione fibi paraverat: necminus judicio valtbat^, quod habebat longc aceriinQum. Hoc do Ai in co prsccipue funt admirati ve-^ nexatiqjuer DefiderH Erafm't. 1 97 neratique. Miraculo autem fimile videatur, exaftum adeo judicium feculo I'ioiium. tain rudi. Felicitati rarac pcrfpicaciflimi ingenii fercndum acceptum magis quam ullis praeceptoribus, fi mutos illos magiftros excipias. Natus enim eft abavi tui Friderici III Aug. primis imperii annis ad ^quintumcalcnd. No- ^J«^o^t»^ Tcmbris, RotcrodamiiiiHollandia tuainfcriorisGermanias provincia, quam cbrijio" olim Batavi pofTcderunt : nunc magis notamfludiofis omnibus, ob uniusindi- ntw 1467. genaeERASMI incunabula, quamveterum incolarum mcmoria quamli- Vtinatm. b€t bdlico roborc praeftantium. Hoc alumno Roterodamum oppidum fe Eifrmame' Icmper jaftabit, Scdoftiscritcommcndatum. Proximam fibi laudcm ^^^- ful'd^m^Z'!. dicat Davcntria, quae puellum adhuc ex sde facra Trajcftcnfi cantorculum deduftum, ubi pracccntiunculas obire folitus phonafcis etiam tenuiflimae vocis Jitxunder gratia pro more tcmplorum cathedralium inlcrvicrat, inftituendum fucccpir. He^im scholn Prscerat illic ludo litcrario turn Alexander Hcgius Vcftphalus, homo bona- Divenmerfis- rumliterarum minime expcrs,&Grarcarum nonnihirperitu$,Rudolpho Agri- '""'*<■'■'"'"■• cola communicante, cujus amicitia familiariter utcbatur nupcr ex Italia re- verfi) ubi Guarinum Veroncnftm Fcrrariae profitcntem, & alios aliquot cru- Enfmidodlk dttione cclebrcs audiverat. Ingenium Erafmi mox cluxit, quum ftatim qux '■"* docebatur,pcrcipcret, & fidelitcrretinerct, scqualcs fuos omnes fuperans. Erat turn inter eos, quos illic fratrcs vocant, non quidem monachos, ftd coni tubernii ratione & veftitus fimplicioris & uniformis convenientia monachis fimiles, Joannes Sinthcimiusvir probe litcratuSjUt ilia fercbant tempera, tc- ?''i">^''^'^'^': ftanturidCommentariiGrammaticiquoscdidit, magnum ca tcmpeftate no- ^^^ men in fcholisGcrmaniarum confcquutus. Is delegatus Erafmi profeitu,nam coenobitae ifti palliati quibufdam fcholafticorum claflibus prnrfunt & publice doccnt, complcxus aliquando puerum, Maftc ingenio Erafmc, inquit, tu ad fummum eruditionis faftigium olim pcrvenies : fimulque ofculiim dedit, & ejh, jg ^^^j, dimifit. Non fefellit hoc augurium, quod omnibus conftat.Oirbatus autem ut- mo vaticimm.- roque parentc pauIo port, ut tutor omnc procurationis onus difcutcret, ejus improbitatc in coenobium Canonicorum, quos addita Latina intcrpretatione Brafmm twm* Regulares appellant, ex Daventricnfi fchola monachorum omnc genus fcrti- ^," '"'fol^'^'}' liflBmo feminario, detruiiis eft. In eo loco Gulielmum Hermannum Gou- 2^^^2/wr""* dcnfem Uteris deditilTimiim juvenera aliquot annisftudiorum fodalem habuit, GulieJmm cujus extatOdarumSyiva. Hocfocioadiutus &accenl\is nullum Latinorum Goudsniu Toe- autorum volumcn non excuHit. Diu noftuque erant in Uteris. Tempus quod '^.^rsfmofUk*. tcqualesalii jocis, fomno, comefTationibus ignaviter abfumcbant, hi duo li- ^j/jf^""* *''' briscvoluendis&txerccndoftiioimpendebant. Audita Erafmi fama Came- Ertfrmuevo'- raccnfis antiftcs Henricus ex Bcrgenfium rcgulorum familia prognatus, ju- atuTAbHenrtr vencmjamfacrisinitiatumad fc vocar, adornans iter in Italiam Roraamquc <■« ^^'X^'!/'' '^'■' petiturus. Videbfltenim Erafmum valerc Uteris, valcre eloqucntia, moribus "J"'"';"/^"* ingenuis pracditum, Epiftolis elegantcr fcriptis id doccntibus : unde quum ^Vwiiw ihH- ufui tum ornamento comitatui fuo edc podct, fi cum Pontifice Romano, fi (u Enfm-tt i* eum Cardinallbus agendum foret. Vcriim quid intervcnerit, quo minus czfMviti. profcftio fit ab Epifcopofufccpta, mihi non liquet. Ccrte GuiJiclmus ipfe valdcdoluit crcptum fibi Erafmum : He cnim in Oda quadam canit. 1 98 rua Triml Enfmi Si^^rniu litter tJum {Tojictfci- tur. Jjiglis inmtef- .(it. iiUKt Jfolktur. DoB't viri in Anglu. Erifnuu docet in AcaiemU CMtlbrigiitiJi, Item LovMti: Canftrtfe in Ifiliim ; At timtcfors nos divelUt, lihi quod bene vertat, Sors peracerba mihi, Mef/jefclm abis, tii Rheiii frigora G~ yilpcis. MefinefoUu abis. Ituliam Italiam Utm femtrahis amxnam. Et reliqua. Quanquam vero de Roma adeunda confilium muuvit Camera- ccnfis prxlul, tamen Eralmumin aulafua retinuit ingenii luavitate fiiprse- ftantia ac candore juvenis delegatus. Hicquc ille in multorum amicitiam fcfe infinuavit vere "E^y n<©-) in primis Antonii abbatis apud divum Bertinuin, qui ex eadem Bergenrium gente ducebat originem, & Jacobi Batti, qui I'enatus oppidi Bergenfis fuit a lecrctis, ad quein tot ejus extant Epiftolse, qui poftea apud Annam Berlblarn Adolphi principis Verienfismatremdiu vixitin lum- mo honore. At Catneracenfis felicilTimum Erafmi alumni fui ingenium con, templatus, baud gravatim euro fumptibus inftruxit, ut Lutetiam proficifcere- tur, & illic TheoIogi3E, quam fcholafticamvocant, daretoperam. Ergo Sco- tifta faftus eft, in Collegio Montis agcns : nam inter Theologos difputatores Joannes ille DunfiusScotuSjabacumine ingenii maxime praedicatur. Qu^um- que vitam collegiaticam duriorem expcriretur, non invitus emigravit ad An- glum quendani generofum, adulefcentes duos generofos fecum habcntcm. Montjoium alteram ex illis fuifTe conjicio. Videbant enim Angli inter pro- fcflTores bonarum literarum in tota Academia Parificnfi nullum exiftere, qui vel eruditius poflet, vel fidelius docere confueflet. Nam Fauftus Andrelinus, alioqui carminibus magna cura pangendis intcntus, defunftiore profitebatur, jocis quibufdam magis feftivis quamdoftis plaui'um rudiumauditorum cap- tans. Gaguinus obeundis legationibus ad exteros principes occupatus erat, in iftis ftudiis non ita prorfum abfolutus : nee docebat publicc. Atque hinc cce- ■ pit Erafmus in Anglia innotefcere. In quam infulam pauIo poft ipfe conceflit adifcipuiis illis luisdomura regrefTisinvitatus. Ubt quum aliquandiu tnanfin fTctjin reditu apud Dovarienfe littus a telone fortunis propemodum omnibus exutus eft, ac nondum nauem ingreffus, naufragium fecit, quod complufcuios aureolos ultra prsefcriptum numerum & fine regio diploniate (nihil pericuii, nifi in Britannica fnoneta a Montjoio, &Moro perl'uaius, imprudens leguni Anglicarum) efferre tentalTct. Quae injuria utcunque mufTitanda fuit : nee enim eratullum remedium obftantelegc. Nee tamen hoc damnum vel alie-> navit animum Erafmi, vel deterruit, quo minus in Angliara faspius poftea re- dierit. Abundare tumcoeperat eaprovincia virisdocliflimis, Gulielmo Gro- dno, ThomaLinacro, Gulielmo Latimero, qui in Italia literis operam dede- rant, utriufque lingua; peritia celebres : item Joanne Coleto, Thoma Mo- ro, Richardo PaccEO, & Cutberto Tonftallo, a quibus omnibus certatim ama- batur ; ut dcEpifcopis nihil dicam, quorum utquifque erat literarum callcn- tior.ita pluris Erafmura faciebat.&benignius traftabat. In Academia Can- tabriglenfidocait aliquandiu: idem & Lovanii fecit, quum apud Joannem Paludanum ejus Schols Rhctorem diverfaretur. Demum perfuafus ab ami- iis, quo tandeai Italiam vidcret, cujus roiro defiderio femper tenebatur (nee *■ imraerito Dejtdeni Era/mi. 199 iramcrito, quando totus hie orbis ca rcgione nihil modis omnibus cultius ha- bet) cum filiis Baptiftse Bociii Genuenfis, regii in Britannia racdici, Joanne & Bernardo Bononiam profcdus eft : non ut psdagogus, nam tnoruni curam exceperat, nee ut prasceptor, ftd ut infpcflor futurusac ftudiorum viam com- * monftraturus, tcftc Epiftola ad Botzhcmium, ubi inter profeflorcs Paulum Bombafium amicumhabuit hominem,nivei pectoris, &cruditum, quivicifTjni ingenio ac doftrina Erafmi niirifice dclc£tatus eft. Jam cnim obicrat Bcroal- Innotefchdetlis, dus profcfTorum fui temporis Achilles, & Baptifta Pius antiquitatem infclici- ter cemulatus Ofcos & Volfcos fomniabat. In itinerc cum ibcio Anglo Tau- ^ ■ -r lini in Aipibus Cotiis Theologia; doiftor fa£Vus eft. Itaque dignitatem & cru- rbeollJije ditioncm in Italiamimportavit, quam cjetcri inde rcportare conlbcverunt. de^or. Oum Bononicevolumen Adagiorumpridcmcocptumabfolvit, nam breve & rude fpecimcn opcris futuri Lutctiie ante multos annosedidcrat, cultum Ca- cuhum Cmo' nonieorum cixnobiticum, quo haftcnus ufus fucrat, hujufmodi de caufa muta- nkorum caw- re coa(flus eft. Moseft ejus urbis haudquaquam rcprehendcndus,ut fifufpi- i'w«m certan- ciofit de quoquam infcfto pefte, Chirurgus ad hoe conftitutus ftatim acccr- "A cjw/'"* »'»■»- fatur. Is ut commodius ab obviantibus & prstcreuntibus devitari pofTit prop- ^"' tcr contagium cxitiabiIe,folet albam mappulam ab aitero humero tranfvcrfim pendentem gcftarc, & virgam in manu. Forte fortuna diequodam nefcio quid afturus Eraliuuspcr platcam oppidi infrcquentiorem foius incedebat in cultu fuo eanonicali quemadmodum eonfucverat. Ibi duo trcfvc juvcnes imperiti obviam veniunt, &omophorio candido eonfpcdo, pcftis exploratorem ilium rati, quum in viapcrgeret Erafmus nihil hujufmodi fuipicans, correptis faxis vimminatilunt, &convitiis impetiverunt, intra verba tamcn graflliti. Cau- fam indignationisdemirans inquirit. Ajunt de cedibusprofpicientcs.qui rix- antesaudicrant, fcapuiarem illam vcftem cos provocafTc nodo fubftriftam ad "latus, dceeptos ob cultus fimilitudinem, qui putarint eum ab infefto aliquo rcdire, nccde via decedere vellc. Proindc nefimilc periculum dcinccps in- currcret Erafmus, ad Ju!iuml(:eundumPontificem Max. mifit fupplicem li- bcllum, quo fibireligiofi cultus utcndi aut non utcndi gratiam faceret. Id pronicrentibusfuis fingularibus virtutibus haud gravatim conccfTum, modo ^vcfte Cacerdotali uteretur : quod Leo dccimus, dcin accedentibus aliis etiam juftis caufis, non tamad vits inftitutum, quam ad illuftrandam Erafmi exifti- mationem pcrtinentibus , in pleniftima (quod ajunt) forma corroboravit; omnibus Si fingulis fpecialitcr & exprc/Tc dcrogans, qucE (ut vcrbo dicamj quomodocunquc obftarcnt : tcnores obftantium quorumcunque pro fufTicicn- tercxpreftis cnumcratilque habens. Ecquis autcm dubitat Pontifices Max. in hujufmodi humanis eonftitutionibusplurimum poflc, quum Juris intcrprctes lifdcminca, quxvcl Juris Divini funt, vel Gentium, intcrprctanda modc- "randaque non parum coneedant : imo in omnibus, exeeptis fidei articulis, li- teram ex caufa difponendi difpenfandique, ut ipforum verbo utarjpotcftatchi cfTe tradant. Ad umbiculum perdufto opcre Proverbiorum, fcripfit Aido ^r,.,jf,;j, ,^. ^lanutio, an librum cxcudendum formis fulcipcrc vellet : isrcfpondit id ^c jeduiO(u;ed^- lubenter faiQurum. VenctiasdelatusquuminofficinamvcnifTct, diu coartus Vfin^wi'.rt. eft exfpeftare donee ad colloquium admitterctur, cum quia Aid-us reeognoV- ccndis Archctypis opcrarum laboribjs formulas ftanncas turaultarie concih- n. ntium • 200 rtu nantium occupatus erat, turn quia putabat eum cHe ex vulgaribus falutatori- busunum, qui magis curiofitatis ftudio, quam auxilii vel confilii pratben- di caufa affiduc vcntitando, homini aliis rebus ititento nunquam non molefti Cum Ms. crant. Ubi cognovit Eralmum elTe, veniam precatus fuaviflirae cum complex- us eft, & in sedibus Andrcae Afulanifamigerati illius mancipis^ foceri fui, fe- cum tcnuit, ubi contubernalem habuit Hieronymum Aleandrum Mottenfem crudrtione trilingui nobilcm, nunc Cardinalem, inter alios etiam amicitia Pauli, Canalis, Patritii, Ambrofii, Nolani medici praeftantis, Baptift;a?que Egnatii familiariter ulus : nee adeo brevi tempore : nam & EuripidisTragoe- dias duas, Hecubam & Iphigeniam in Aulide rccognitas hie dcnuo edidit, & Tcrentii Plautique Comoedias habita carminis ratione caftigavit. Sub id tem- iErifmi Dijci- pus Alexander, Jacobi Scotorum regis filius, Patavii Uteris operam dabat, f^': . Raphaclis Regii auditor, & jam Ecclefisc divi Andrex in Scotia archiepifco- ^'^'- pus : is Eralmum fibi in Rhctoricis prasceptorem adfcifcit, cum quo poftea Senas commigravit. Bocrios enim dilcipulospoftunicum cohabitationis aa- num,dudumdimiferat, obpatris morofitatem. Patavii doLtilliraorum viro- rum Marci Mufuri Cretenfis, & Scipionis Cateromachi Piftorienfis ufus eft commercio, quorum humanitatem (aspe meaudientc deprasdicare folet, cx- .pertus candorem non femel, dum in corruptis Graecorum autorum exempla. ribus manu defcriptis, quorum magnam partem Atdina bibliotheca fuppedi- tabat, vidclicetPaufania, Euftathio, Lycophronis interprete, Euripidis, Pin- dari,SophocIis, Thcocriti, fimiliumque commentariis, horum csquirit judi- cium. Nihil crat tnm rcconditum, quod non aperiret, nee tam involutura . . quod non expediret Mufurus vcrc Mufarum cuftos & antiftes. Omnia lege- >r JMifHf* j.^^^ excuflerat omnia, Sc^hemata loquutionum, fabuIas,hiftorias,ritus vetercs ,ad ungucm callebat. Hanc tam confumniatameruditionem etiam infignis pie- tascommendabat, dumpatrem Qrsculumjam grandsvum amantcr fedulo- que fovet. Scipionem multiplicis doftrioac &lngenuitatis dotes exornabant. UtcrqueRoms periit, fed Mufurus a Leone Pontifice MonovafieBfem Ar- chiepifcopen jam naftus, Dumagit Senis Erafinus in isdibus pratfulis divi Andre3EqueminftituebatjCUJusindolemfafpclaudavit,.&.illum vera dixiflc roagis appareret, nifi cum patre rege latus ^jus elaudcns in pradio, quo exer- citus Henrici Britanniae regis, cujusfororhuic conjunx erat, tum-in Belgica agentis&Tornacuminftigante Julio feeundo Pontifice Max. obfidcntis, cum Scotis irruentibus qui Galliaruni partes fovebant, concurrit, dariflimus juvc- nis paulopoft caefus cflet : dum illic, inquam, in Etruria agit Eralfmus, com* .^mmtiivi- nicatum impetravit vicinam Romam invifendi. Ibi dici non poted quanto inmuiwuin pl^ufu quantoquc gaudioliteratorum hominum fitcxceptus, nonmediocrium ■venitmiciti- tantum, fed St eorum qui Cardinalitia dignitatc praefulgebant : in quibus 4tii. prsecipuus Joannes Medices, qui in Ju1ii 1 1, demortui locum fuffeftus Leo- nis deeimi nomen obtinuit,& Dominieus Grimanus Venetus, atque £gidiuf Viterbienfis trium linguarum peritiflimus,tres quidem egregii Heroes fovcn- dis ftudiisnatiacdeditijin quibus adeo non vulgariter excellebant. Vidit, ut hviutuT ad. audire mcraini, & Thoroam ilium Phacdram facundia extemporali incompa- fjenitaitiiTii rabiliter eloqucntcm, quiLudis & Gjmoediis reccnfendis prifcam antiquita- .iUjwitem. tcm rcprsefentabat. Vidit & alios ptofeflbrcs. Oblata eft Poenitentiarii dig- oitas, Dcjiderii Efafmi. 20 1 niras, fi Romi mancrc vellct, via futura ad altiora conl'ccndcndi : nam emo- /» ulterhrer* luroentum non contcmncnduni inde cflc potcrat. Scd redeundum fuit ad ^'''^'•'"' pigre- Archiepiicopum, cum quo poftca denuo Romam adiit, quam nobililFimus "'"^' adolclcens vidcrccupicbat, priufquamin Scotiamluam rediret: ncc Roma rola,quanquam diflimulato Arcliiepilcopi faftidio, nc cuiquam moleftus ef- Ict : led ulterior ilia pars Italia: Cumas ul'que pcrluftrata, ac antrum Sibylla! fiibintratum, quod illicabaccoiis etiamnumoftcnditur. Port dilcelTum Anti- ftitis Ecdefiae divi Andres, vcteruQi amicorum mcmoria, quos in Britannia icliquerat, in caulk tuit Erafmo currcditum in patriam & iple maturandum duccret. Itaquc per AIpcs Rheticas Curiam primiim, dcinde Conftantiam ad ' lacum Brigantinum profeftus, tranfito Lenticnfium traftu qui i'unt ad Martia- p„ Kh:iu„ !ji ni fylvx milium, quod priicisOrcynium fuit, per Brifigavos Argcntoratum CermMum rs~ venit, undc Iccundo Rhcno in Hollandiam vedluscft. Mox amicis luis An- '^""' pi'^^iR. tuerpix & Lovanii lalutatis, Angliam adit. Tcncbatur defidcrio Joannis ^^i?''"*» Colcti Thcoiogi, qui Londini decanus erat apud divum Paulum, Grocini, '^ "* Latimeri,Linacri, quorum ante nieminiraus, & prsecipue Thoma; Mori. Ve- tus Maccnaserat Guliclmus Waramus Cantuaricnfis Archiepifcopus, totius Angliae priraas, & ejus rcgni Cancellarius hoc eft, judex fummus, qui omncs Epilcopis ejus infuln; fua libcralitatc vicit. Hie & pecuniam dedit, & prxtcrca faccrdotium Ecdefix Aidingtonenfis in agro Cantuaricnfi : quod quumreligioneErafmusobftringeretur quo minus ftatim acciperet, cmolu- mentisintegrispotius adpaftorem pertincntibus, qui prarfcns diu nofluque fubjedam plebem inft;itueict,id quod nullus inficiari poteft,ad cundtabundum Cantuarienfis, Qi)is, inquit, te arquius ex Ecclcfiaftico proventuvivat, qui Icriptis tuis utiliflimis iplbs Eccicfiarum prifcHiOs prcsbyteros inftruis, doces, adjuvas, unus omncs : nee illos tantum,icd & rundVas ubiquc tcrrarum Eccle- fias, quibus illi fingulis finguli duntasat prsefint & profint. Sane piu-s fcmel Erafmumdiccrememini, Principum cfiedebcre oiificium, ut propria libcraii- tate ftudiofos juvent : fed illos fuis impenfis parluros ad i'acerdotiorum colla- tisncm confugere, ad qua: accipienda I'ertatores difciplinarum cogi, ut ocium literarium tueri queant. Cxterum ut Montjoium inllriptione Proverbiorum honcftavit, & Tohannem Coletum, novae fcholx Londini inftitutorcm, libris r '^"'""f^'^' Copiaeduplicis, verborum & rerum, ad quern luuens aiiquando dixit, le pau- rumhom'/htin- perem plane fatftum cmifTa utraque copia; ita ptxftantifTimum Mxcenatem /a/ffwn:i;a. . fuum Gulielmum Waramuni rccognitione Hieronymianarum pricipuc lucu- hrationumimniortalitaticoni'ecraieftatuit. Opus Adagiorum Aldum a:mu- latus flagitantibus rtudiofis Joannes Frobenius Typis fuis non infelicitcr cx- cuderat: quxarridcnte editione,rimu!officinardiligentioriscclebritate mo- tusEr^us, quum alterum Proverbiorum exemplar cum acceiTione pridem BadiopromifiTum Sideftinatum, adjunftis aH<]uot Plutarchi libcllis rccentcr verfis FrancifciPircmanni confilioBafileam aberrafle cognovifTet, & illic om- nesdiviHieronymi lucubrationcs fub Frobcnianis prxlis cfTe, iple quoquc jsMtum tw- eodcm fe contulit, fimulans iter ad Urbem voti folvendi gratia. Ncc fuerat lellm. r^U vanus rumor. Pridem cnim Joannes Amerbacliius ablblutis Ambrofii Augu- edit, ftiniquc libris totum fe comparavcrat ad caftigationcm voluminum Hicrony- mi, undiquc conquifitis vctuftis cxcmplaribus, &doftis viris conduftis,qui D d Gricas toz Fit a Grzcas diflioncs paflimreftituercntdequornmnumero fuit Joannes Reuch- knus Jureconlultus, qui e Lexicisvacuas lacunas rcplerc conabatur, cui fuc- ceflit felicior caftigator Joannes Cono Norimbergenfis inftituti Dorainicani, qui meliorcm viam I'equutus^ e veftigiis antiquorum codicum ca, qua: vcl de- erant, vel erant depravata, diligenter leponebat. Idque poterat homo pro- pcmodumGraecequamLatinedoftior, verfatus nimirum in optimis autori- bus, aliquot annis cxcellentiffimorum in Italia profeflbrum Mufuri 5f Scipio- nis, quorum ante meminiraus, atque Joannis Cretenfis minime poenitendus auditor. Et jam dcfunftopatre, Bruno SiBafiliusfilii una cum Joanne Frobe- nioHieronvmiinformationeinaggrefn erant, & in Prophetis aliquoufquc progreflTi. Erafmo novo hofpiti ftatim in ides Frobenianas recepto placuit cditionisnitor, led in primis incrcdibilis fratrum Amcrbachiorum in cafti- gando fedulaquc diligentia. Ipfe ergo fiquando confulebatur, ubi judicio o- pus erat propter exemplarium variationem, nufquam deerat. Verum Epifto- iarum volumina fibi peculiariter vendicabat , partim abfolvendis fcholiis, quccjampridcmcceperar, partim novis addendis & argumentis adfcribendis occupatus. Hie labor non cratexiguus. AccefTit longe Major. Defidera- bantftudiofi Galliarum & Germaniarum leorfim edi Novum teftamentum GraEce, quod cum Veteri Venetiis conjunxerant. In id olim fcripferat Anno- tationes, Laurentium Vallam imitatus. Eas quum rcperiflet inter fchedas faas, tumultuarie recognovit, & auxit inter praelorum ftrepitus. Necdcerant. quiipfum Novum Teftamentum elimandum putarent, vulgo Chriftianorum,. ut videtur, fcriptum vel potius verfum. Et haec monentibus pro fua facilitate paruit. Hunc verolaboremLeoniX. Pont. Max. inlcripfit, & quidem rae- rito, priraarium noftrae religionis inftrumentum fummo ejufdem PraEfidi. At Hieronymianorura operum recognitionemCantuarienfi Archiepifcopo Wa- ramo confecravit,xternum obfervantias fingularis raonumentum. Rediit tuni . in infcriorem Germaniam propter negocia, ac non ita diu poft ad nos rever- fus, commodum illuc recurrerat, quum Majeftas tua Romani Imperii falcibus, . cuJLis nobis ab ipfis Gothis Theodorico illo Veronenfi & caeteris antiquitas, apud Aquas-grani inauguraretur. Mox Coloniae Ubiorum adfuit fubcon- ventum ^A^ormacien("em, in ordinc eorum, qui tibi funt a confiiiis, fpcftabilis : : nam in horum coetum jampridem a te prudentiffime erat adfcitus, adhuc vi- LpM^run vente Joanne Sylvagio, fummique Cancellarii munus obeunte. Sblutis comiti- fjiacipis,. is Vangionum&urbe Tornacenfi recepta, quum inHifpanias ex Brabantia Majeftas tua cfTetregrelTi, Bafileam repetiit Erafmus, iterum editurus Ada- giorumChiliadas&ParaplirafcsPauIinasatqueEvangelicasabft>Iuturus,quas d^ubium eft, Majorene ftudiolbrum applaufu orbis exceperit, an Majori ala- critateipfefcripferit. Hie fum, inquit, in meo campo. Etficerat. Jpfpicic'' ^ B r, bat veteresmaximeinterpretcs, exnoftris Ambrorium,Hieronymum, Augu- feT'i'erumvi- ftinum, Htlarium, cxGraccisChryfoftomum & hujus imitatorem Theophy- ni'i iitniis eji . lattum,ipfe ftilum accommodabat tantum. Ex his unam majeftatitux infcrip- Ht;t«t;«.< fit^ nempe primam,. quae eft in Evangelium Matthasi, & poftremam germano ■ tuo Caefari Ferdinando : nam qui te juvcnem fummopere vencratus eft tot- regnorum heredcm, qui minus fufpiceret ad faftigium Romani Imperii con-, cordibus principum fuffragus evc^um, aul* tuae dicatus honeftifiimoquc of^ ficioo DeJiJerii Erafmi. 20^ officio obftriftus ? Juveni adhuc Inftitutionem principis Chriftiiini paravit, ranitisccterumbrevibus Aphorilmis comprehcnlam, libellumita meDeusa- mcr, in quo velut in fpeculo dcftinatus fummarum rerum adrainiifti-ahoni, vd ipfc funftioncs Chriftiano dignas addifcat, vel huic additus praeceptor inruea- tur qualibus doftiinjE dementis puerilisrcgum animiK, dum ctiamnum to- ner eft, imbuidebcat. Siquidem hoc Eralmus Icmpcr ftudio habuit, nobi- lifTimam Auftrianam fanailiarn tot Casfarura parentcm, cujus imperium vix Alpibus Juliis Rheticifque & Oceano Septentrionali terminatur, orani obfe- quiorum genere, qux literarum fei^^atori convenirent, colere. Docet hoc Pa- -^i?5'7«« J?- negvricus patri tuo Philippo ex Hifpaniis rcduci exhibitus, & ab eodcm per- "^"" '" ■?*." quam amanter luiceptus : quod lUc oihcium hngulan munmcentia cenluit cum. profcquendum, tanquam omninequodara felici primus oftendens quantam 0- lim sftimationem eflent habiturahujus viri Icripta, ac tantum nonexcmplum ftatuensquod c^eteri magnates scmularentur. Nee aliter accidit. Etenim fi- milemmultorumRcgum&Pontificum Max. benignitatemexpcrtuseftEraf- mus, ut tuam in primis, Imperator Augufte, ut Fcrdinandi nunc Catiarisgcr- j^fujigrumm mani tui, ut Henrici Britannia: regis ejus nominis oftavi, a quo vivcnte etiam- Erjfmum btnig. num parente Henrico Septimo literis ipfius manu fcriptis falutatus eft, ut nius. Clcmcntis VII. PontificisMax. Nee alia mente Hadrianus Pontifex fuit, ft Cinli charts fcicerdotium oblatum, vel munus honorarium Erafmus accipere voluifiTet. ^^'■''"'•"''^' A*- Qyid porroErafmo a Francifco Valcfio Galliarum rcgc non exfpcftandumf,"^"-,^^' fuit, fi animum fpeftemus, & quid in cum confcrre voluerit ? Unis certe lite- gh^ ckmer.ih ris, longe gratidimum ejus adventum fore, fua ipfius manu fubfcribcre non ^ Hadriani cftdedignatus. Paulum vero Pontificcm Max. ejus nominis tertium, quam ^''"''^''".'"« virtuti & eruditioni Erafmics judicio & animo, tarn etiam effeSu ad quam- ^Jj^-'^" libctopportunitatemfavcre fuiflc paratum, inde apparet, quod prsetcrquam Reiis!"^ dc Erafmo in collegium Cardinalium cooptando aftum fuerat, ipfe eidem prae- r'nuli Pontiji- pofiturara Daventrienfem Trajcdenfis dioeccfis, quae fexcentorum aureorum "'• reditum tribueredicitur,ultroobtu!erif, obtulerit autem ? imo contulerit, .■^''"'^t'rjf*- litcrasnonfolum Apoftolicasfuper ca ne expcditionis tasdio atque impcnfa "■^^•S"''*- bcncficium comminuerctur promittens, fed illuftriflTimam Hungaria; reginam Mariam fororem tuam, Flandriae tuo aflenfu pr«fidcntcm, ut pro fuaerga Romanam fedemfilia!iobfcrvantia,®iainvirosbcnemcrito$bcnignitate, diiftz praspofiturx (ut appellant) poflcnTionem vacuam ab intrufis pro Eral- mo confervari curaret, literis bene amantibus interpcllans : quas tamen Eraf- mus auTifxif quodfacerdotium recufarc inftituiflet, penes fe refer vavit, fatis viatici fibi paulo poft morituro fupcrcfle dicens. Principum fane & Epifco- porum in Erafmum munificorum catalogum tcxere perlongum fit. Nee folum ^^io*um^ 3. Principibus honoratus eft Erafmus, fed etiam a civitatibus German is: ^i £?,r"/pe"'«^ qua tranfiret, Si Magiftratus refciffcnt, vino donatus, qui honor Magnatibus ctvitaum, ' & civitatura legatismore gentis impcnditur. Id me pracfente contigitBafilear, Conftantiae ad lacum Brigantinum Bartholomaeo Plaurero Jureconfulto & confute acl convivium fua fpontc venire dignato, Schefhufiae ab Abbate & Magiftratu, Friburgi Brifigavorum, in Monte Brifiaco. Seleftadii, Argcnto- rati, & aliis item locis. Nam notum crat non paucis cum tuae Majeftati efte a confiiiis. EquideiD ob cxccUcntiam doctrinar , quam cditit indies libris D d 2 ceftatiorcm 204 Fita T.otuijfet n.t^ni'ifuri, hij/ii. Per Em/wKW reutKerunt teftatiorem cunftis faciebat : dignus alioqui ccnfcbatur, quem omncs miflis muneribus nihil tale ambientem ccrtatim ornare,& quovis honoris genere re- verenter cuperentafficere. Quod fi vulgo vidcmus cos nuUis nonrailitaris glorias titulis infigniri, qui, fi quando opus fucrit, & incidat necefTitas, defen- dcre patriam vitx fuas pcriculoilintparati: quando juftius honoratur, qui non bievc aliquod tempus, fed omnem aetatem in literis pro publica utilitarc ultro abfumpfit exercens ingenium, genium luum dcfraudans. PptuiflTet elTc magnus& indies fieri major apud tuam Majeftatem. Annon ad fummum au- toritatis Ecclefiafticse faftigium prasccptor olim ille tuus Adrianus Trajcften- fisevedtuseft ? PotuifTet in Iplendore vivere apud quofvis Reges, quis enim lummorum principum eutn non ambiit ? potuifTet in ocio, in voluptatibus vcriari : fed prstulit communem ftudiorum utilitatem univerfis honoribus & hujus vitse craflis delitiis. Verifimile eft praeter alias caufas felicem quoquc fuccrcicentium ftudiorum fucccffum homincra haud parum inflammaffe ad quidvis pevferendum. InGermaniaGalliaquemirefrigebant literae : vix& unus & alter Latine fciebat, Grarce nullus. Et ecce ftatim, ut edits funt Adagiorum Chiliades, & libri de utraque copia, velut in nebulis coorto fole, emcrgere linguarum pcritia ccepit. Prodibantalii atque alii libelli ad hane rem conducibiles. Theodori Grammaticce Inftitutiones Latine verfar, multo- rumque autorum in \itraque lingua monumenta Grsce citra pracceptoris ope- ram difcere volentibus admodum accommoda. Nam hac ratione etiam Her- molaus Barbarus immortale decus Venetiarum olim profcrifle fertur privato ftudiocollatisdoctiflimi Gazx verfionibus. Jamque quafi figno dato, litcra- rum caufam in his provinciis optimus quifque promovcbat. Sed omnium max** mum fubfidium attuIitTrilingue collegium illud in Academia Lovanienfi in- ftitutura fuadente Erafmo. Magnas opesmoriens rcliqucrat Arienfis pr.Tpofii tus Hieronymus Buflidius, Francifci Vefontini quondam Archicpifcopi in Hifpania peregre extinftifrater, quasqunmille ftudioforum ufibus deftinaR fet, Erafmus Tcftaraentariis autor fuit, ut Athennsum Lovanii conftituerentj flinisnJrTriiir.- in quo ftipcndiis ordinatis tres linguas publicedocerentur, e quo tanquam ex ^uiicoikgiiLo- cquoTrojanoinnumericognitione linguarum inftruifti prodiere hadcnus, & ' faventibus fuperis deinceps funtprodituri : quouniverfa ditio tua, Ca-far in- viftiffime, nihil habetprsdarius. Ea res Francifcum quoque Galliarum re- gem movit, utad fimilis ccllegii Lutetis Parifiorum inftitutionem animum a/-Jjiceret, Erafmum per literas evocando, cujus confilio omnia difponeren- tur. Et jam regium diploma acceperat ad/itineris fecuritatem, fed intervcne- re caufaequas perfeftionem imped irent. Inftituti tamen & illic profeiTores. Itaque in confeflb eft, literarum in his provinciis incrementa potifBmum Eraf- demfimiiicoik- ^q deberi. Quem enim illc lapidcm non movit (quod ajunt)ut ftudia proce- &o, impeditiir. jjerent? Quantocandoretradidit omnia, ab omnibus intelligi volens : quum multi res obfcuras multo obfcurius explicent. EJiturus Proverbiorum opus a quibufdam doftis audire coaftus eft, Erafmc tu evulgas myfteria noftra. Sed cupiebat is omnibus ea apcrta effe, quo perfeftam eruditionem confcqueren- tur. Hoc candoredcftituebatur ille, qui Venetiisolim AldoManutio com- nientarios Grsecos in Euripidem & Sophodem edere paranti, dixit. Cave ca- ve.hoc facias, ne Barbaxi iftis adiuti, dominiancant, &paucioresin Italism , :, ; vcntitent... j4aclor fuit in- vinti : I'OCitui in Gal- lliin ut fTMjfit in(/ilHe>iJoibi- Dejtderii Erafmi. 205 ventitent. Jam nihil tam humile fuit,quo tantus vir ftudiolorum gratia fc non dcmitteret. Etiam iplum Catonis carmen juxta titulum, emcndarc & intcr- prctari dignatus cft,ut nee in magnis, nee in minutts ejus opera dcfidevaretur. Adeo vix proferriqueat, qui unusftudiis communibus plus profuerit. Ha- bet quidcm Gallia t ud.rumprincipcm literarum, quern libenter opponar, Gulklmi Bu- qui quum abftrufilTinium rei nummariar, qux apud veteres fuit, materiam pri- '^'*' '''^• nius doftiiTimc copiofinimeque cxplicuit, turn priicas ioqucndi formulas Jure- conlultorum elegantilTime cdifTcrit, maxima fquod negari non poteftj nati- onis luce gloria cditis in Pandeftas Annotationibus : dcnique Commentarios lingux GraccaE coni'cripfit, quibus nihil utilius Graccitatis ftudiofo continge- repoteft. Scd noftcr in Theologicis plus operaf poiuit. C^iam ftudiorum partem paulo libcrius trartavit,quod vidcrct (ut ipfius utar verbis,ad amicum quendamfcribentis)plusfatistribuiThcolo2ixar2utatrici, vetercm prorfus r-,,r„,„. „,^,- abolcri : deque 1 heologos argutiis Scoticis mcumbere, ut non attmgant ron- mamopenm tcsdivincelapicntiJB. Ad-hacdifciplinamEcclefiafticam longe prolaplamcfle ivpcndit Tkeo~- a lynccritate Evangelica : populum Chriftianum multis modis gravatum efTe ; '"-S'-** conlcientias hominum variis tricis illaqucatas. Atquc banc ob rem alicubi quorundam arrogantiam,ambitioncm, avaritiam, f'uperftitionemquc liberiori ftilo fubtaxat, ncmini hie adulatus quamlil^et potenti, quod tamen hodie ni- mium multi faciunt. Ncc alia res plus officit principibus maxime Ecclcfiaftj- cis dumlaudamus quod faciunt, non quid facere debeant commonftrantes. la hac illc parte nuiquam ceflat. Quanquam eiim farpc diiflitare memini dum viveret, fi pri'lcilTet tale feculum exoriturum quale hoc noftrum eft, fe multa non fuiflc fcripturum, aut ifto modonon Icripturum. Sed Dei gratia, vidcmus iftarumadmonitionumaliqucm frudium. Theologorum manus pro Halcfio, pro Holcoto, Cyprianum,Auguftinum. Ambrorium,& Hieronymum lijis horis vcrlant. Studium Thcologicum dilTufum Pctrus Langobardus in methodum redigcre conatus eft, colleftis Sententiarum libris : fie enim ap- pellant. Sed in eommcntariis recentiorum modus defideratur. Similem rem apud Gr.Teos tcntavit Damalcenus. Ex veteribus licet cognofcerc nafccnrrs EccIcfic'E exordia rimplicifTuna, qua? paulatim ad banc Majeftatcm increvc- runt. Abfquc quorum Ic^ione citra judicium dc rebus diOeret, qui inneo- tcricis tantum verfatus eft, amufTis juxta provcrbium alba ad I'acrorum cxpen- fionem. Quare vetcrum cognitio llriptorum futuro Thcologo pcrquam neccf- faria ad quam tantopere ftudiofos cohortatuscft Eralrnas, emcndatis illorum lucubrationibus, & ad exemplaria vetufta coUatis. Extant libri, ncc eft opus nomtnatim recenferc. Addidit plcrifque lociscenfuras, quasceufingularcm dotem accvidensargumcntnmprJEientiiTimi perfpicaciffimiquc ingcnii magis admiror,quam quidvis aliud. Nullum enim arbitror fuiftfe multi« jam Icculi--, qui judicio plus valuerit, id quod corifummatrE eruditioni poftrcmo omnium contingere ibiet. Quibufdam vifus eft non I'atis eflreCiceronian\is,ad ftrutlu- ram & verba Tullianx didionis omnia fevcre cxigcntibus. Scd ipfum ftilum apertum, extcmporalcm, purum, facilcm, & argutum Temper amavit, vocabu- lisciuibufdam uti coaftus eft Chriftians rcligioni';, matciice quamtraftabat fcrvicntibus. Ncqucenim probabat corum fuperftitionem, qui verius inanes modulos quoldam antiquitatis rcfcrunt, quam Icntcntias dcnfas & pracftantc?. 206 Vita .I^ibuilocis £rafmxs mixi ,THe [uifcripti . eiucubrivit. SanefatcmurfeculumCiccronisfuilTepuriflirnum & imirationc dignum, ac Eri^ni tHh:. proinde magnani fclicitatem fi quis finccram illius temporis, quo lingua Lati- na maximc floruit, phraGm aflequatur. Et quibufda-m rem belle procederc cernimus, nee invidemus. At proterant nobis in medium tot tanique utili« Icripta, tarn I'anfta, tarn cordata, quot ab Eral'mo Chriftianus orbis accepit, & cum illis fcnticraus, ac Ciceronianos etiam apietatc fanftimoniaque prz- dicabimus. Horum librorura magnam partem Bafiiete in xdibus Frobenianis in monte divi Petri fitis, partem etiam Friburgi Brifigavorum elucubravit,ad hoc enim oppidum inditione fratris tui regis Ferdinandi pofitum, monitu Bernardi a Gles Cardinaiis Tridentini cum farcinulis luis migrare coaftus eft, verentis ne quid illi accideret Bafilex mutato lacrorum cultu,qux tamen res longe placidius tranfada eft, magiltratuum prudentia, quam raulti divina- bant,nemineexuniverfonuniero i'acerdotum per contumeliam attafto. Fri- burgi primum in aedibus illis magnificis habitavit,quas Avus tuus divus Maxi- milianus pro feneftutis fux nidoper Jacobum VillingerumluasMajeftatisa Thefauris parari quondam fibi juflerat. Deinde propriamdomumemit. At quum ab illuftriflima forore tua Maria Hungari32regina,quam tuab obitu a- mitcE tU3E Margaretae provinciis infcrioris Germanias gubemandis przfecifti, in Brabantiam revocaretur, & Ecciefiaften fuum prius eflet editurus, ut prae- fens adefTet dum excuditur in oflBcina, ac operi colophonem (quod ajunt) ad, deret : nam nefcio quid ad calcem reftabat attexendum, fimul ut cceli mutati- one reliquias morbi pertinaciores difcutcret,vendita dome Bafileam cum uni- verfafupelle£lilefua,qu32librismaximam partem conftabat, poft feptimum annum reverfus eft,ad Hieronymum Frobenium amicum veterem hofpes gra- tillimus divertens, hoc confilio, ut recuperata bona valetudine, & abfolutis lis quas habebat in manibus, navigio per Rhenum, in inferiorem Germaniara defcenderet. Interim articularis morbus, qui aliquandiu conquieverat, rur- fus hominem corripit & miferis modis vexat, ut fe loco movere nequiret, fru- ftra coelo mutato. Hie remittentibus cruciatibus ex bipede primum quadru- pes, deinde tripes faftus eft, feipionum auxiliofe fuftentans & fenfim prore- Mnbui Ertf- P*"^' Qyuri'quc fchedas Epiftolarum, quas annis fuperioribus a diverfis ami- «jf, cis acceperat, figillatim evolveret, novae nefcio cujus editionis gratia, ac plu- rimx eorum qui a rebus humanis exceflerant, in manus venirent, fubinde ajebat : Et hie mortuus eft : ac tandem, Nee ego diutius vivere cupio, fi GH R I S T O Domino placeat jSie languentem & viribus deftitutum, dyf- enteria, malum exitiale, fermemenlem integrum vcxavit, ac paulatim ex- hauftum in fumma asquanimitate & tolerantia tandem extinxit, C H R I S T I ATwj^ mifericordiam extremis faspe repetitis vocibus implorantem. Qui C H R I S T I doftrinam vivens tam fyncerc tra£tavit, mortuus indubie mercedem ab illo fummo Agonotheta amplam accepit. Teftamentum Majeftatis etiam tuaE fre- lus autoritate condiderat, quo pauperum inopiaereliftisa morte facultatibus fuis trifariam confultum voluit, invalidis fenioque confeftis, virginibus elo- Tefimcnum, ^^^^^^y quibus dos deeflfet mariti conciliatrix, & ftudiofisfovendis. Id Bonife- ' cius Amerbachius Juris profeflbi;, hsres nuncupatus, redemptis annuis ftipen- diis reditibulique bona fide cum fociis juxta teftatoris mentem exequutus eft, & quae fieri ille voluit cunfta ad arauflim accaravit. Is ipfe meraoriam inaedc Dejiderii Erafmi. 207 facra Cathedrali Bafilienfi patrono optimo in columnari ftru£>ura, cui faxum tumulum operiens Termino fculpti infignc adjacet, affigcndum locavit in marmore Rhetico. Statura novit Majeftas tua fuilTc cum, ut ipfe dc Moro SpitafHum^ quadam Epiftola fcribir, infra proccritatem, fupra tamen prorius notabilcni humilitatem. Corpufculo fatis compafto & eleganti, fed quod eflct tenerri- ■^tliscor'- iTiae complexionis, & minimarum ctiam rcrum mutatione, puta vini, cibi, coe- f""^' five facile offendcretur, in I'enio crcbris quoque calculi doloribus obno>iuni : ut de pituita dicam, alioqui perpctuo communique ftudioforum omnium ma- lo. Cute corporis & faciei Candida, capillitioin juventa fufflavo, oculis cse- fiisjvultu feftivo, voce exili, lingua pulchreexplicita,cultu honefto & gravi, qui CcEfarcum confiliarium, Theologum, & facerdotem deccrct. Fuit in rc- tincnda amicitia conftantiffimus, nullisunquam infcnptionibus quacunijuc de caula mutatis. Memoria felicilTuTia: nam puer totum Tcrcntium & Horati- AMtmo ummcmoritercomplexus eft. In egcnos libcralis, quos, ut alibi, fic afacro domum rcdiensper famulum nunquam nonmunerari foict : nvixime veroin bonasfpci &indoIis adoiefcentcs ftudiofos, fi qui ad ieviaticodcftituti ve- niflfent, largus, bcnignus, & munificus. In conviftu comis & fuavis citra omne flipercilium : ubique ccrtc 'Eg^V^©-, hoc eft, amabilis : quod ille nomen a fcdolcbat non ufurpatum, quum primum fcriberc coepilTet, & editis libellis innotefcere. Quisenim, inquit, quenquam mortalium Amorem audivit ap- pcllari, id quod GraEcisfignificat 'Eea»-fw'«. De librisporrofuis^ quosin cm- „• . • ni vita confcripfit innmcros, qui facros,qua prophanos,conjunaim & univcr- " fim edcndis, vir modcftifTimus, nihil moriens ftatuit, opinatus futurum ut cul- tioribusquotidicemergentibusifta fua fcripta facile ncgligerentur. Ccetc- rum quum Hicronymus Frobenius & Nicolaus Epifcopius Typographi fcnfif- fcntea a ftudiofis in eo ordinc fimul colleifla dcfiderari, quern iplc quum vive- let ad Joannem Botzhemium & poftremo ad Heftorcm Boeotium iuarum lu- cubrationum catalogum recenlens, indicavit, videlicet iis primum conjun^tis,- qu2 vel ad inftitutioncm litcrarum vel ad pictatem pertinent, turn Morali- bus, deinde Apologiis, & ultimo loco recognitis autoribus fuas partes im- plcntibus, obfequendum ftudiofis rati, rem aufi funt cum magnificam, turn ' omnium favoredignam, nulla nee fumptuum nee laborum magnitudinede- territi,quicunque tandem fcqueretur eventus, modo ut voluminum Erafmi: Tomos conficerent,autoris Catalogum ad He£torem Boeotium, tanquam re- centiorcmjpotifTimurafcquuti: adjcrtisetiam ab Amerbachio, fuo quibuf- que loco iis, quarpoftea idem ille Erafmus clucubravit : omifTo tamen Dcci- mo Tomo , non nifi alios autorcs ab ipfo recognitos complcftcnte : in ■ quibus feorfum fucccfTu temporum excudendis, etiam foam opcram ftudiofis iidemchalcographi pollicentur, fi modo aguum experti fucrint leftorem. Qua? editio quum ob aliamagni facicnda eft, turn ob hoc quod tantilitera- rum Antiftitis exiftimatione confulit,ne quis aut animo noccndi, aut quxftus ftudio, gratiam videlicet Erafmici genii captans, deinceps aliquid illi tribuat quod ipfe non fcripfit : id quod viventc co, faiflum fcimus : aut tanquam fu- um non agnovit, aut ctiam agnitum, minime editionc dignum exiftimavit, Quare ClemcntifTimc C it >S A R, veterum Imperatorem ac Regum exem- pJuaiixnitatus, quircm litcrariam& honeftas diliipjinas tucri tnagnificum; cc.oiebat^. io8 ruA l{es regu, tuiri litem: cenlcbaiu, il^um Erafmicorum librorum Thclaurum, quo nihil univcrfa res hteraria vcl ornatius habct, vel utilius, vcl pium magis, inter monumenta re- centioruni, lartuni tcdumconrcrvandiimruicipc, hominis tot modis tui, five patnam Hollandiam refpicias,qua' tc Dominum agnolcit, five Confiliarii dig- nitatem, quamtibifideliterobivit, five probi pedoiis devotioncm, quo no- bililTuiia: ifti familix Auftriacx five Buigundiaca: fcmper deditus fuit. Vcre enim regia res eft tueri litcras, quibus cxtindis mifeiabili caligine cunifta Gonfundentur, ncc homines a brutis animalibus different. M. Virtruviim haud puduit de Architeftura fcribcre ad 0>flavium Auguftum qui in ordinc veftro Roraanorum Imperatorumfccundus tuit, Julii ut hire;, ita fucccfTor: Dictionariumluum Pollux Grsecusautor Commodo Cafari dedicat. Oppia- nus -m aKituTjyJ , Antonio L. Sept. Scveri F. infcribit: non quod archi- te.nus effct Octavius, a quo ftruendaium ardium conQlia petcrentur : aut Commodus, Grammaticus : aut phyfiologus, Antoninus : led ut liberalium srtium patronosagerememinifTent tanti Monarchce. Et diiciplinisquidem illidclcftabanturutdoifii, & a tcnerisretftc inftituti, non fiivebant tantum. Quin florcbat ipium Romanum Imperium ab hominibus virtute & eruditionc cxcultis per diverfa officia adminiftratum. Sume ergo tibi lucubrationes Erafmicas defendendas, vere tiths ' A(x*K^ii t( i^iett<, partimquodinhisqux- dam tursMajcftatiprivatimdicatafunt, velut Inftitutioprincipis Chrilliani, & in Matthsi Evangelium Paraphrafis : partim quod ut tu fummus es orbis Monarcha, fie etiam omnium commodis prolpiceredebes. Proderit autem orbi talcm Thefaurum effe confervatum, nee I'ycophantis quibufdam & ftu- diorum oforibus vel hujus intercipiendi vel concerpendi fieri poteft.item, non quod Erafmo magnopere timendum fit, quern amareextin(n:um incipiunt, qui vivum oderant : Pafcitur enim, ut Ovidius ait, in vivis livor, poll fata quief- cit: fed ut malevolisomnis vel calumniandi vel finiftri conatus anfa penitus Vcfunilui a- amputetur. Id fiet, fi tuas Majeflatisquafi Ajacis clypeum opponas, & rcipfa tmricapm E- oftendas, non folum imminutse Majeftatis reos elTe, qui in te principem Ro- '''^f'"'"' ij^'f"' manum fed & qui in Confiliarios tuos confpirant : id quod Honorius & Ar- mMs''h'ikbjr '^^^^^^^'^- ceniuerunt. Quis enim rabularum non obmutefcet, fi protegen- tur. temCAROLUM viderit ? Quisillorum afpe^tutui territusnon terga dabit ? quern Aphri congredientem expavcrunt, quum depulfumditione fua •iyil^'cirfl/P'^"^'^'^'''^"^''^'^'^^^'^'" '^'^''^^^^'^''"'^ ^^ fufcepta reinmaximam atque difficill-imamaul'us, feliciter &celcriter reftitueres. Qui Italiae pacemde- difti, inque ea jam diu nobilifiimam rcgionem confervas. Qui proximis diebus Gandavenfem tumultum in grav-em totius Flandrix perniciem crupturum, difto citius compefcuifti- Quera fpes eft Germanise noftras priftinam concor- diamrefarturumlitepartium utrinque audita, ac per tuam prudentiam qua vales, autoritatemque flequaliterdirempta. Atquc utinam imraortalitate dig- nus ERASMUS tantifperfuperfuiflet, dum ifta a te fortiter & prsclare gefta fuavifTimo ftilo fuo memorias seterns confecraflet. In nulla re ille, certo fcio, libentius fuiflet occupatus. Dcniquc addam hoc unum, priusquam finetn ^ _ _ faciam: Glorientur caeteri Imperatores, hujus vel illius quamlibet magnar, eiiim Princifes perfsepc etiam atrocis rei cafu fuum principatmn faftum infignem, CAROLI ■rdunim. C iE S A R I S tempora candidiflirni icriptoris E R A S M I Monumentis il- luftrata emmcritto. EfuiUotum J^udesinfun Dejiderii Erafmi. 209 illuftrata nunquam ignorabuntur, nam lolct cruditiffimi cujufquc laus ctiana iiiprincipem rcdundare, Tub quovixcrit, ut non dicam in cujus clicntcla fucrit nutneratus. Bene valeat Majcftas tua, C ;E S A R InviL^iflTime, & ERAS MI fui luCHbrationes fibicommendatas perpetuo tueatur. Sclet- ftadii, calcndisjuniis, Anno aC HRISTO naro M. D. XL. Quum aMtcm decens & accnrata Scrip or um fnor urn partiriofupra tncditm cordi fuerit Erafmo, (.^aJ4remtjHC ejm ret cnram poj} mortem habtri fn^rtmis verbis voluerit ab Amicis^ tjitam^ Ht iffe loquitur fauU ante ad Coriradum (joclenium firibens, rfalteritrnm & Anniverfaricrum, quccla.matiuncnlagrAtH]atoria. T.Acis ijncrimo»iit. himtta. Xetiophontis tyrannia. DefeneUiite carmen. QUINTO TOMO. Inchirrdhti milstls Chrijfiam. Oratio devtrtitte ample cfendtu Eatio ver£ Theologit. Paradeps. J\if(/du} cntfitendi. Enarratio Pfalmiy Beams vhr. E/iarratto Pfahni, Omio-c fremHcrttnt Gentef. Tar/(phrafr in Pfabhmfy BemheqHid wultiplicati. Cotlcio in Ppdmttm, ^!»n invocarem. De pwritate Ecclefit Christ. EnarrMtio in Pfahtrnt^ Demitita re- git me. De beBo Twcis infer evdo Cenfdtatre'. Enarratia in Pfalmtony Benedicam do- man in amni tem^re: Enarratia in Pfalmicm^ DixiatJfaJiam vioi meat. Pe ama^ifi Ecctefttceticordik. . i}>neitt in Pfalmitm LXXXf^. De mifericcrdia Domini G>f!eie tadio & pavtre Chrifii difpHtati$, De pnparatione ad mortem. Ode de cafa natalicia Jefn. ExpoftuUtio Jefu cum hemine perewite^ Hymni varii. Lttitrgia Virgtnis Lauretant. Carmen votivum Gemvefs. C emmentaritfi in dnes Hymnes Prudeth tii, de natali & Epiphania pueri JefH. Chriftiani hominis injiitiittmiy carmine, Epitaphia in Odiliam. SEXTO TOMO. Novum Tejlamentnm^ cum jlttnotatit-. nibM. SEPTlMaTOMO. Parapbrafcs, . Jn Matthttum. Jn MiXrcmK JnLucam. In Jtarmentt Jn ACla, InEpiftoIasPaofu. AiRomanot. ytd Cerinthias i. jid Cerinthios \ i. jid Ctdatas. Ad Sphefts, Ad Philtppenfef. . AdCote^nfi:.- M Defiderii Erajm't, XI 5 jid Thejfalonkenjes i . uid Thejfalonicenfcs 1 1 . j4d Timpthcum i, ^d Tt^otheum i r. jid PhUemonem. Jn Epiftolam Petri i . In Epifielam Petri 1 1« In Efijltlam Jitdi, In Eftflolum J acohi. In Eptfiolam Joannis i . In Epijlolam Jo Minis 1 1. In Epijlclam Joannis ill. In Epijiolatn ad Hcbr^os. OCTAVO TOMO. ^x Chryfojhmo verfa. jidverfiu Judtos, Henulix V. De Lazaro cr drvite, Hemili* 1 1 1 1 . Di vifioncy Hunilii V. De Phylogonio martyre^ Homilia i . De orando DeHm^ Libri i i . De David & SAulCy Libri 1 1 i. i^uum prejhyttr rjfet dejignatm^ Ht- tniliA I. In Pfalttmm, Cantate domint, ,^um Sarioninm Cr jiHreliMiUi^acli ejfent in cxilinm., Horn, i . De fide Annty Homilis 1 1. Commentarioriim in Acta Apojfolorunij Homilia 1 1 1 r . CernmentttriorHm infecundamadCa- rinthios, Horn, vl i. In Epifiolam ad Galatas. la EpifloUs ad Philtppenfes^ Homilia II. . Ex Athana ffo. Defan^lo Sftri(M,Ep*fioU 1 1, Contra EHfebimn de Nisarm fynodo, Epiftola 1 1 . j4polo£etici diuadvnfits ees,efKKAlnm. niabantWy quid m perfrijMHtte/x ,fu- I Depajfwne Domini, Homilia i. De hoc qnodfcriftumefiy Eufitts invi- cnm qui contra ves ejf. De virginitate. De peccato in Spirit urn. Di Spiritu Satitto. Ex Origene. Di vita, phra/i, & eperibtu Origerjis, Fragmttitum in Evangelium AUtthai, ExBafilio. Priftcipium Efaia. i. De Spiritu fatith. Liber. De laudibui jtjunii, Homilia 1 1 .' NONO TOMO. Spi/lola Apoloffctica nd Dtrpium. Ad Jacohttm Fahrum Stapulenfcnt. Ad Jacob urn Latonmm. Ad Atenfem pro declamationt Matri- monii, Apologia de In principio (rat fermc. Apoloqia tres nd Notaiionts Eduardi Lei. Adjacobum Lopim Stnmcam. Adverfiu Sanilium CariUizam. De ioc(h, Omncs quidemrcfiirgemui. In Natalem Bcddam. Advtrfm Pctrum Sutorem Cartufa- num. Appendix defcriptis Clitohuei. Declarationes adverfu* Theologes Pa- rifienfes. Ad Phimodomum De divert io. Ad }Hvenem Geronfodidafcalumr tAd (J^enachoj quofdtim Hifpanos. Ad Album Pium Carporum princtp.cnu De ufu carnium. 'De Itbcro arbitrio Cullalto^ Hyperaffifld diatribes, Libri n. Turgatfo adverfut: Spiflolam Lutiitri. 'Detalio prtfligtarum libelli cujufdim.. Adveifi*t-r 214 Ffta Vejldcrii Erafmi. ty^dvnftn pfciiiioevaugelicoJ EpiJloU. tAd SleHthcriitm EpijhLi. ^d Grunmum. ty^dfratres Gerntafiix Infcvioris. Spongia adverfm afpergines Hntte»i. Famalabw, five adverfus febrieitan- rem. jidverfus mend^CfHm C^ obtrtlhatit- nem. j^tstibarbaromm liber. Ad ^iiofdam gracculoi EpiJIoU. Rcfpofifio ad Pelri Curtii defenft- ticm. De TermittOy Epijiala. CMalogorum Operum Dei. Era[mi Roterodami FJNIS. EflTJTHIUM. DES. ERASMI ROTER. Bafile^c : Chrifto Servatori S. DES. ERAS MO ROTERODJMO, FIRO OMNlBVS MODIS MAXIMO, CVJVS JNCOMPARIBILEM IN OMNI DIS- CIPLINARVMGENERE ERVDITJONEM PARI CONfVNCTAM FRVDENTIA POSTERI ET ADMIRABVNTVR ET PREDICA- BVNT. BONIFACIVS AMERBACHIVS, HIE. FROBENIVS, NIC. EPISCOPIVS, H^REDES ET NVNCVPATI SVPRSM^^ SVt^ rOLVNTATiS riNDICSS^PATRONO OPTIMO NON ME- MORItyE., QlJAM IMMORTALEM SIBI EDIT IS LVCVBRATI- ONIBVS COMPJRAFIT, IIS TANTISPER DVM ORBIS TERRARVM STAB IT SVPERFVTVRO, AC EKV- DITIS VBIQVE GENTIVM COLLOQV- TVRO, SED CORPORIS MOR- TALIS QVO RECON- DITVM SIT ERGO, HOC SAXVM POSVERE. •MORTUUS EST 4. IDUS ]ULII. JAM SEPTUAGENARIUS ANN. A CHRISTO NATO M. D. XXXVI. la Saxe, quo Sepulchrmi integiturefl Termini Facies.y baji qHadrata, cum his ■verbis. bes. erasmum roterodamum amici sub hoc SAXO CONDEBANT. QllARTO IDUS JUUAS. Gul. BU. 215 Gul. Bud^i Clarifs- VITA PER LUDOVICUM REGIUM A D GULIELMUM POIETUM MAGNUM FRANCliE CANCELLARIUM. Ampliflimo Viro atq^ Illuftridimo G I/- LIELMO fOIETO, Ma^twFrancU Cancellario, LudoVicus ^gius. S. D. PH I L I P P U S CofDcus Conftantienfis Antiftcs, cujus jufTu Guliel- mi Budii vitain cxplicandam fufcepi, author rr.ihi fuit, ut hunc mcutn laboremnomini tuo coni'ecrarem : exiftimans, quoniam Bu- dscum pauIo ante vita frucntem unicc dilexifti,quicquid de eo mor- tuo fcribcrctur, tibi fore gratilTimum. Ego vcro tametfi videbatur id alicnuni inftitutismcis, & in primis arduum, ftatuebamtantam rem, tarn expctlatam &diligcntiaconfcqui, &menioriacomplefti, & orationeexponcre: tamen viro clarifTimo atque doOiflimo & jafta imperanti, & prrclara cupienti non parcre ncfas cfTe putavi, coque magisque non aliunde potcram honcftius pri- mam ineuntisadolcfccntiae commcndationem ducere. Itaquc non aulas Pa- troni mci aut authoritatem afpernari, aut voluntatem ncgligcrc, recufandi pudorefcribendionusfuiccpi. Quod autcmcrat optandum maximc, ut mihi Juris ftudiofo darctur aditus ad tc fummum juris Antiftitem, junfconfulto- rumquc principcm, & quod unum ad mcas rationcs maxime pertincbat, id non fortuito, fed propedivinitus datum atque oblatum vidctur, Quamobrem quoniaiQi 1 16 I'^tta, &c. quoniam propter obfcuritatcm in hominum ignoratione adhuc jacui, nixus praftantiirinii viri authoritate, ad ruam Amplitudinemconfugio: inde aut pratfidia adverlus invidiam, aut laudi, fi qui forte nalcatur, adjuraentaquifi- turus. Nemo enim te uno dignior occurrebat : quern in maximis graviflimif- que caulis Reip. noftraecognitum, in primilque IpcftatDm Francilcus Rex Rcgum potcntiflimus & fapicntiflimus per omncs honorum grsdus ad lummum extulit Magiftratum. Quem itageris, utdiligentiamadmirenturomnes, vir- tutcmagaolcant : fitque intcllcdtu difficile, utrum is magiftratus ornct te magisj.an ornetur ajjc : Nee vcro in mininu tua;laude poncndum eft, quod vjt fcmcl tanto honorc au(^us es, tecum habuifti 'Budsum lempcr, oaptus cjus&virtutc&doftrina: huncnufquama tedimittere, tecum quocunque proficifcereris deduccre,in fuaviflimo convictu tuohonorificentifTimc detinerc voluifti, qui cum rcmotusaboculispopuli in ftudiis cognofcendi Temper ali- quid aut diicendi, quantum reipublicas fuperfuerat tcmporis, libentiflime at- que multo verius cupidifTime contcreres. Quare interim extimefco, ne refri- cemhifccraekiitcris dcfideriom, acdoloremiuum: c[uemeK interitu illius longeacerbifTimumacccpifletcfciunt omnes. Quid enim non doleas erep- tum tibi hominem magno ingenio? adrairabili doftrina? fingulari pruden- tia ? & tecum omnium confiliorumfocictate conjunftifTimum ? Quce fi una cum illo occidiflcnt, immoderatius doftiffimi viri defiderium ferendum eflet. Sed ntc ilia occideruRt, alenturque stemitate, & augebuntur totius pofteri- tatis memoria. Dodrinam ejus viri coluifti, qux vivit, femperque vivet in omnium gentium mcntibus ac fcrmonibus : multo notior, atque illuftrior po- ftcrisquam prsfentihusfutura. Accipies igitur hunc librum exiguum quidcm & tenuem, ficuti nafcentia omnia f'unt & incipientia, nee tam re&maturi- tat€, qualiafolent cITe adolefcentiumque fpe fortaflis & exfpeftatione com- mendandum, quern tamenlperotibi fore jucundum, turn Budsei ipfius caufa, cuj'is honori dcftinatus eft, turn Conftantienfis Epiicopi tuae ampjitudinis ob- fcrvantifllmi nomine, cujuscum cflTcm mancipio Sc ncxu proprius, t,uum tuaien c/Tc Toluit ulu & fruOu, 'Fale, PR-^FATIO. 217 P R ^ F A T I O SI QJJ I S converfioncs rerum humafiaium confideret, & vetcra animft repetat, comperiet non omnibus ajtatibus, Icdaurcis futitaditam) quibufdam feculis cgregios homines extitifie, in quibus vires fuas natura potKTimum fit cxperta. Non cnim Demofthcnem & Ciccro- nem prseftantifTimos oratoies, nee Platonem & Ahftotclem principes ingcnii & doftrinae, nee Horacrum & Virgilium clariflimos poetas, nee Hippocratcna & Galenum mcdicorum lumina tcmeie aut fortuito fatos & creates fuiife credendum eft. Sed profeftofuitquxdam vis quxgencri conluleret humano, illofquc gigneret & aleret : ut artes ad bene beateque vivcndum neceflartas autinvenirent ipfi, autinventasperpolirent, abloluercnt, atque ad fumraum perducerent. Ac noftra quidem state, qua omnes bons: artes I'efe rurfus cri- gerccoeperunt, natura ex fuperiorum temporum caligine recreata, raultos homines claros& magnos inomni virtutc, omnidifciplinarum gencreprotu- lit : inter quos admirabile eft, quantum Budasus unus eKcellat, five utriufque Jingux cognitionem, five magnarum artium, & reconditarum rerum fcien- tiam, five vitar integritatem, five prxclara ingenii monumenta, fpctlemus. Itaque fufcepi more Majorum laudabili illo quidem, led multis fajculis in- termiflb, vitam tanti viri cxplicandam. Nam fuit olim ufitatum, ftatucre Cla- ris hominibus ex marmorc, aut ex atrc ftatuas, teftes diu futuras magnorum in remp. meritorum : & fimul eorum difta fa»ftaque pofteris prodere, ut cum has imagines intuercntur.animum & mentem ipla prseftantium hominum cogi- tatione confirmarcnt, ccrtarent cumillisprobitate&induftria: neque prU us conquiefcerent, quam virtutc famam illorum ac gloriam adsequaviflcnt. Noftra aetas nefcio quo pafto virtutcm invidia potius, quam imitatione profe- quitur, & honeftos labores contumeiia libentius, quam fplcndore decorat : acfprctishis quorum aut fcripta aut fafta proxime ad antiquorum gloriara perveniunt, veterum laudcs cupidius audit. Perinde quafi omnis flos ingenio- rura fiti veteris ubertatis exaruerit, aut antiquis foils aditus ad virtutem pa- tucrit, nobis vero fit intcrclufus. Minuenda nimirum eft hsc opinio tanquam inimica virtuti, vcl potius ex animis hominum evcllenda : quam fit ingrati, credere naturam omnium parcntcm cunfta fua munera olim effudifTc, utin poftcrum ftcrilis effoetaque mancret ? Quod fi ad hujufcc noftri fzculi foelici- tatem animum convertere velimus, fine dubio comperiemus noftros homines antiquis ingenio non inferiores, multosdoftrina pares, ftudio autem & indu- ftria longe fupcriores : ncc minoris aeftimandos, nifi cscitate qiiadam animi corum laudi & gloria invidere,quam faverc mallemus. Quamobrem refipif- camus aliquando, grati fimus in a:qualium virtute decoranda : fimus diligcn- tcs in illis celebrandis, quibus nulla laus tribui non debita poteft, taraetfi Bu- dxusprofcfatishabeturilluftris,nulliusqueprasdicationc eget quo cclcbrior fit & commcndatior. Eft ille quidem preciaris ingcnii monumcntis ad omnem F f Mcm^riam 1 1 8 Vtta Gut, Budcei. Mcmoriara commendatus. Tamen e dignitate patriae, ex ufu omnium qui li- teris dant operam, fore putavi, fi ejus imaginem non folum ad intucndum, vc- rum etiam ad imitandum quoquoraodo cxprimerem. Qucmadmodum enim qui vi tcmpeftatis a refto curlu longius aberrarunt,in noftem conjefti,fi ex conti- nente locifque luperioribus, unde eft propinquus afpeftus in marelureien con- A©^ fpcserint, facile naufragium effugiunt, tutumque reccptum inveniunt: Eo- dem modo quifefe fcienti^ cognitionifqueftudiisdediderunt, fivarietate re- rum magnitudinemque tanquara fluftibus opprcffi, animum contrahant aut dcmittant, fplendore prjeftantium hominum & exemplo, velut gubernaculo, eriguntur ac refiftunt, atquecx procellis difficultatum, ex aeftibus curarum, per anguftias, per vada, per faxa & cautes in portum dodrinae velis paflis per- vchuntur. Itaque cum omnibus exploratum erit qux fubfidia Budffus habue- ritadtantameruditioncm,quibusinitiisac fundamentis tantae iummis in re- bus iaudes excitatse fucrint : quam contra impedimenta obftiterint, & qua in- duftria fuperarit, ut jam plane grandis & fine praeceptore litcras didicerit, quam multa in vita occupatiffima legerit, traftarit, fcripferit, ex his fruftum iilumvel maximum prccipient in reftam difciplinae viara ingrefli: quod in- telligent, qui majoremdifccndi commoditatem habent, minime illud ipfum quod eft fummum, defperandum efle, modo quod efficere, aut quo progredi pofflnt experiantur, & adhibcant ad confiderandas res honcftas, cognitione« que dignas & tempus & diligentiam. Ad hajc cum genus vita?, naturam, mo- res, gravitatem, conftantiam,praEftantiam, atque prudentiam intucbuntur, id quoqjintelligent quod precipue his temporibus falubre & frugiferum exiftimo,. nempe ex Uteris non oftentationemfcientis, fed integritatem morum multo niagiseflequasrendam. Nam vidcre licet quofdam ex his qui literasprofiten- tur, tanta cfTe levitate & jaftatione, ut his fucrit non didicifle melius : alios glorice cupidos, temere & inconfulto quoduis fcribere : malediccndi avidos Donnullos, alicnsE famce paftim obtreitare : multos, omnis generis flagitiorum fervosut literarum dignitatem mirabiliter comminuant, vel dedecorent po- tius.Nec verb me fugit quanti fit negocii vitam tanti viri totam explicate: & earn non modo in animis, led etiam in oculisconfpeftuque omnium exponcr.e. Quod fi minus ea bene dicendo confequar (Quisenim id uUo modo pofTet ? ) qucE BudsBus bene agendo confecutus eft, etfi nequaquam parem illius virtuti facultatem orationis afferam •, at pro noftro ftudlo raeritam gratiam debitam- que retulifle, nullam apud acquos rerum aeftimatores reprehenfionem habebit. Eritinterea fatis id quidem nobis contenciifie, non modo uti do£>ura, quod orbis terrae judicio comprobatumcft: fed fummum etiam acfingularem virum fuifle Budxum, 6icum prudcntia, turn omni virtute cxccllentem per nos pO; ftcritas cognofcat. Sed jam ad id quod nobis inftitutum eft, veniamus. GUL. Budseus Lutctis Parifiorum nobiliffima & antiquiflTima ftirpe ortus, majores habuit ampliffimis honoribus funftos : qui multis in rebus principibusnoftrismagnoufui, &rcip. ornamento fuerunt. Patre ufuseft copiofo in primis, &, ut turn crant tempora, a Uteris non abhorrcnte. Puer admodum ab eo prseccptoribus eft traditus, ut Uteris inftitucretuf. Perfona- bantadhuc omnes fcholae vocibus imftcritorum hominum &barbarorum,nec- " * " dum Vitci Gul. 'Budi^l. 2 10. dum politioris doftrins fplcndor Gallis illuxcrat. Quapropter cum vix pri- tnoribus labris Latinos Icriptores attigilTct, quod fuit in more majorum infti. tutoque pofitum, Aureliam celebrem urbem, ut ibi jus civile dilceret, eft mifl. f us. Quo in gymnafio tricnniumverfatus,operam pencomnemperdidir. Ne- quc enim ignarus latinx lingus, & ab aliis dilciplinis imparatus, artem illais ireconditam & multiplicem fubtilemquc cui fcfc dcdiderat, cognitione & fcicntia potcrat comprehenderc. Domum rcvocatus, cum aliis quibus odo- lefcentia capitur voluptatibus, turn vcnationi atque aucupio prxcipuc indul' fit. Qu2 tamen cum non diu occupatum impeditumque tenuerunt. Nanj paulatim defcrvelcentibus ejuscEtatiscupiditatibus, illilque deliciis matur^ dcflorefcentibus, omnium opinionccclerius immutatus, tanto demum litcia- rum amore exarfit, ut negociis omnibus omifTis, totum Ic in cognitione & fci- cntia collorarct. Itaque omittcieomncs voluptates,ielinquercll:udiadcIc£la- tionis, ludos, jocos, convivia, iVnioncsetiam omnium pene famiiiarium da- fcrcre : non cibi, non fomni, non corporis rationera habere : arbitrari omne tempos deperirc quod in literis noncolIocaretur.Ad qua; faciendanullo excm- plopoteratcxcitari.Neq;,enim facile quilquam repcriebatur id tcraporis,quera fibi ad imitandum proponerct, aut cujus gloria incenderetur. V'crum crat in- fita quacdam difcendi in ejus animo cupiditas, qua: nofles & dies ilium concita- bat,atque admonchat nihil cfTc in vita magnopere cxpetcndum prater fapien- tiani, atque ficntiam. In ca pcrfequenda omnes cruciatus corporis parvi eftc ducendos, cfTc hanc unam, qus brevitatem vitar, immortalitatis fpe, pofteri- tatis memoria confolaretur. Hanc ncque eripi nee adimi pofle, neque nau- ftagio ncque incendio amitti : cxtcra omnia caduca & incerta in fortunas temcritate pofita, parva interdum oflenfione, veluti grandine totius anni fru- ges auferri. Qua? fecum perfrpe reputans, cunfta fciendi cupiditatc poftcri- ' ora tandem duxit. Primus certe Gallorum rudi adhuc fsculo, fine pritccptore ac ducc, nuUo focio aut conforte gloriofi laboris, nuUo zmulo atque imitato- leftudiorum, in optimarum artium curriculum prodiit. Csetcruni cum is non pofletpcritatcmoptimosquofquc authores cligere: ncc fcircta quibus potiffiraum aufpicandumeffetjin conftituendo ftudio plurimiim peccavit. Dc- terrimum enim quemq-, librumfumcns in manus, interpretes aliquanto inteo- tius quam authores ipfos legebat. Ex quorum illiteratis annotationibus, nihil prxtcr inconditam rcrum tcmerecongcftarumfylvam potcrat compararc.Qiio errore intellefto, ctfi graviter fercbat fe vcftibulo in iplb adituque impegif- fe, non taraen animum dcfpondit : fed fenfim vitia in qusc dilapfus erat,qu2e- que per imprudcntiam hauferat, eluit, & magna fuftulit difficultatc. Hanc vero fecit inftituti mutationcm,ut optimum quemque legcrct fifie intcrprcti- bus, &Ciccronem in primis ad verbumdifceret. Saepius enim ledtioncm a ca- pitercpctcndo, hoc boniconibquebatur, ut prima cum mcdiis, media cum cxtrcmisconfjcrcndo, facile totius orationis curfum ccrncret , ipfumque au- thoremfua: fentcntisquafi intcrpretem haberet : res etiam rcconditas, qus plxrumquc in fcriptoribus occurrunt, intcUigerct cadem excrcitatione & diligentia. Itaque paucis quidcm annis, fed pluri,mo ccrtc ftudio Romanis ar- tibus& Uteris itaprofccit, idquc intra domefticps parietcs, ut jam five ad o- ratorcs, five ad poctas,five ad niftoricos fe convcrtcrct, facilcra Scexpcditam F f I coium 2 20 Vita Gul. Budtit. eorum intelligcntiam haberet. Cupiebat magnopcrc Graecas quoquc literas dilcerc: aquibus omnis rcrum optimarum atquc artium ubertas pctenda eft. Id fuit CO difficilius, qucd nulli fuppetebant prsceptorcs, a quibus doce- retur atquc erudiretur : turn quod Grscorum lingua nondum crat in Gallia cognita, quodquc pofteaquani cognita, non multumculta,pauciscertc grata & probata, pluribus etiam tufpcfta & invifa diu fuit- Scd incredibilisdifccn- di ardor nequaquam rcftingui potuit his difficultatibus. Venit eodcm tempo- re Lutctiam GeorgiHs Herraonynius, qui fe Lacedarnnonium nuncupabat, ho- mo mcdiocris, & aut nulla aut humili doftrina prxditus. Hie quia folus in GaHia ca tempeftate grarce fcire videbatur, initio fuit noftris hominibus fura- mac admirationi. Quern Budarus naftus, magna mercede conduflum ad fe ac- cerfivit, &antcquam dimitteret, amplius quingentis nummis aureis donavit. Adeo nulli nee fumptui nee pecuniae parcere inanimum induxerat, dum id quod cupiebat quoquo modoaflcqueretur. Itaque huic Graeco cum aliquot annis operam dediuet,& eo pr^elcgentc audivififet Horaerura authorefque ali- os inCgnes, nihil6 dodkior eft faftus. Neque enim prsceptor ille plura docere quam fciret, poterat : 6i Grsecas literas eatenus noverat,quoad convcnit fer- moni literato cum vulgari : & nifi quod iegereoptime, & e more doftorum pronuneiare videbatur, expers erat omnis eruditionis ; & qui pingendis Ute- ris Grnecis vid^um quserere tantummodo noflet. Non ita multo poftea dece- dens ex Italia venit in Galliam Janus Lafcaris, vir cum genere & nobilitate prseftantiffimus, turn Grzcorum omnium hujus memoris facile doftiflfimus. Qui cognito Budaei ftudio in Grsecas literas, quanquam erga homincm mirifiT ce afficiebatur, ejufque caufa omnia cupiebat,nonmultum taraen potuit juva- re : quum fere ageret in coraitatu regis, aut legationes longinquas obirct, & Budacus inperennibusftudiisdomifecontineret. Fecit tamen non invitus quod potuit vir huraaniflimus atque facillimus, ut prsfens Budaro aliquid prse- legeret : quod vix in omni confuetudine vicies contigit, & abfens libros fuos quos emendates maxime, & leftiflimos habuit, ejus fTdei mandaret. Mathe- maticasdifciplinas abjacobo Fabro nobili philofopho didieit: ad quas tan- tumingenii&.alacritatis initio attulit, utevolarenon exeurrere videretur, Itaque dum Faber raulta proponit, Budsus omnia aflbquitur, eo res venit, ut prius illedoeendodefatigaretur,etri magnam mercedemaccipiebat, quam hie difcendo. Neminempraetereaaudivit, fed partim felicitate ingenii, partim afliduitate & diligentia ca;tera qux ad optimarum artium, & utriufque lin- guae. cognitionem Ipeftant, eft confecutus. Ab his autem initiis profe£tus, tantos in fuis ftudiis progreflus fecit : ut noftra aetate principem locum in li- tcris tenuerit omnium confeffione. Ipfe quidem Lafcaris, etfi GraEci in com- niunicanda fua cum exteris laude parciores funt, tamen admiratus elegantiam Attici fermonis, quam fcribendo feliciter exprimebat, de eo dicere perfaepe folebat (ut fcribit Lazarus Bayfius vir ampliflimus atque eruditiflimus ) quod ©lira de Cicerone Apollonius dixit, nempe doftrinara & eloquentiam qu!E folcs Graecis erantreliftae, fic per Budseura hoc tempore in Galliam efle per- Ifltas, ut dim per Ciceronem ereptx languenti Grsecia, Romam advcnerant. 'AccepiChriftophorum Longolium, dum Lutetiae in utrifque fubfclliis Jurif- confultorutn verfarctur, interea cupiifTe grafcas literas difcere,&maximo- pere. Vtta Gul. Budiei. 221 perc a Budio petivilTe, ut fibi quotidie aliquid prslcgerct. Exiftimabat cnim aothoritatcm viri prslcrtim tanta eruditionc cumulatam, magnum fibi ad cam rem calcar addituram : tanto ccrte uti prxccptore in primis honori- ficum duccbat. Budxum relpondiflc, ncgotiis faniiliaribufquc & forcnfibus diftriiftum praelegcndi ocium non habere : adjuturum tamen quod pofTet, ad- hiberet alium raagiftriim vol mediocrcm fi inveniret, loca obfcuriora animad- verteret,& notarct, quiim licerct, fui copiam fatlurum. Poftcaquam Longo- lius id obftinate fibi vidit negari, orani ipe impetrandi adcmpta,graviter com- niovcri ccrpit, male lufpicans Budseum banc cruditionis partem ,qua folus pra?- ftabat,aliisinvidere, ac proptercanemincm vellc in focietatcm ejus glorhe admittere : Confilium cxindc iniilTe cum Lazaro Bayfio Romam proficilccndi ad diiccndum Grscas litcras, ca prscipue caula, ut Budcsum fupcrarct, a quo acceperat rcpulfan^ ilium a fcipfo edoiftum tantum procefrifTc in literis Grsr- cis, & omni arte ingcnua liberaliqucdoftrina : fibi facultatcm,fibi magiftros fibi deniquc paratiora omnia ad dili:endum fore. Qmbus ex rebus in magnam vi^loriz Ipcm & prope exploratam vcnerat. Romam ergo profeftus cum doflifiimis adhibitis prxccptoribus quinquennium in Graecis Tcriptoribus le- gend is pcrfijvcraflct,Grxce Epiftolam ad Budceum mifit,jam tum fi^fehomini arbitratus exaequatum. Cui Budarus tarn concinnc & accurate refcripfir, (ex'- tat autem Epiftola) ut Longolium primum in admirationem fummam adduce- ret, deinde ctiam in dcfpcrationcm. Bayfius quoque ejus Epiftolar elcgantia ita obftupuir, ut tum ingenue fatcretur, multum adhuc fupcrefTe quo progre- derentuv: & Longolium identidcm admoncret, vix illud perfici poflc quod tcntarent. Quocirca Longoliuf, quanquamefiet magnivir animi, tamen dc- fpcratione debilitatus, noluit amplius in co laborare quod fijaficqui pofTc dif- fidcrct. Vcrum fc retulit ad Romanas litcras, futurushaud dubic, fi diutur- niorem lucis ufuram Superi conccfilflcnt, omnium non noftra; modo rctatis, fed eorum ctiam qui port Ciccroncm latinc locuti funt, in dicendi facultate Princcps. Magna ergo Buda:i laus, quod a duobuscxccllentis ingenii juveni- bus, hilce ftudiisardentibu5,ocioabundantibu?, ejusxmulatione inccnfis ca- quc caula domo tarn longinqua profeftis, uberrimis prartcrea artibus ornatis, confuctudinc, fentcntiis, voluntate conlbciatifiimis, omnibus vcl natura: prx- fidiis, vel fortunse adjumentisad difi:endum paratifTimis, toto dcnique peftore ad laudem incumbentibus non potueritanteverti. Hocquc in co magis mi- rum : quod jam state proveftus Uteri"; ftuderecoepit, quod in tanta occupa- tionc vitar, tot impcdimcntis principio illatiscurfum nihilominus potuit te- nure. Scd ita in humanis rebus a natura comparatum videtur, ut pulcherrimo • cuiqucopcri difficultas proponatur, & tarde crefi:entia fintdiuturniora Sc pcrfeftiora. Proindeficutanimaliamajoradiutius vifccribus parentum conti- ncntur,&j arbores proceriores tardius adoIcfi:unt. In arborum autem ipfarum baccis& frugibustcrrap, quslcntius maturefcunt, hx funt meliorcs & longi- usfervantur: Sicprardara ingeniaquxadfrugcm lunt pcrvcntura, non con- tinubfc proferunt : fed quanto uberiores fru^us datura funt, tanto difficili- oribus utuntur progrcfTionibusjprarcocia vero tanquain flofcuHccleriter cmo- ■ riuntur,vel rare fine offcnfionc ad exccllcntem (latum pcrveniunt. Qii.Tprop- ter quo fcrius ad litcras Ic applicucrat, eo majorc curfu tarditaiem corrigcn- daouJt 22 2 Fita Old. 'BuJdi. dam ratus, brevi jafturara fuperioris aetatis relarcivit. Tantus erat in co bo- narum artium amor innatus, utcaeterarura rerum oblitus, quiduis pcrpctere- tur ipfa cognitione 6i fcicntia captus : curas, follicitudines,vigiIias pcrferrct, nee voluptatem reqnircns aliam, quam quse ex Uteris capitur, ncc ullum fugi- enslaborem. Itamcntcmfuam in rebus cognofcend is quxfuntab antiquis re- perts;, aut invcftigandis novis alebat cum oblcftatione I'olertia; : quern unum iuavifTimum animi paftum judicabat.Erat in eo inexhaufta aviditas lcgendi,ncc .fatiari poterat. Quemcunque librumfemclarripuifTer, nulla nee oblcuritatc tcrreri, ncc novitatisiliecebra adduci potnit, ut de manibus dcponeret priuf- quam pervenifTct ad metam. Forte evenii ut habcrct fcrmonem de fuis ftu- diis apud FraneiicumRegcm multis audientibus viris amplifTimis, in quibus aderat Viftus Prsefcsconcilii ParificBfiSjBudjEO non folum vicinitate,fed etiam conructudineSibencvoIentiaconjunilifTimus: turn fummac ejus diligentix &c •teftis locupletifllmus, & laudator certiflimus. Produfto longius (ut fit) fer- tnone, cum alia aliis addcrentur quas obftupefcerent audientes, & rex magno- pere miraretur ; ha;c Viftus fubjunxit, Budafus e regione asdium mearum (aitj plus decern annis jam habitavit : tamen quoad pofTura totius ejus fpa- tii memoriam rccordari, hunc nunquam vidi, ne diebus quidem feftis in limi- ne domus (utafibletjociantem, nunquam horis pomeridianis circulantem, aut praEtercuntescircumfpicientcm, nullum denique tempus vacuum laboris fibidantem animadvcrti, aut unam dieculara remittentem relaxandi animi caula. Quoi-umadmirationccumomncs infcconvertifTet, rex a Budao fcif- it) fnpra crepidam, vel quod Apud mc pariafaci' ar.t^hoc efl^ ri-rtutibus fqitafunt vitiapen[ent,atqne adcojuperentf habent enim plus quod laudem qu.im quod ignofcam, Hacille. Budteus qttoque inquadam ad Erafmum Epifioia cum mult a defe & Erafmo dixijfet, ad extremum addidit h£C qiiie fcqiiuntur. Ex qiiibus Longolius fiiperioris EpifioU argumentitm arripuijfe videtiir. Inter nos hoc intcreji (^inquit) qttodquxtufermocinantis more Icpide C7* fejliviter dicis^ hxc e^o concionabunde quidem, 7ion tamen immani voce, fed ex an- dibili cffero, vel etiam vociferor. Sieque fortajfe egovimaffero & rapio ^ tu e- blandiris O" impcras, ego irrumpo^ tnrrepis^ lyi mvoiO^l-u UhmvQ- tIuI t lanwr, tu ri/iiosA©-- tu minor e fed certo conatu , eq^o ingenti rediiilifque fupra me- dum brachiiSj tamen non idem fortajfe efficio. Denique quid oppugnantem, expug- nantem, propugnantcm deceat, tu melius mjii, paUfiramque itlam philofophicatn tenes, jja a?m>iai^it>s prx fervore dcfiinatum impeto. Sedhac haHenus, Quoniam . ad hunc locum perventum eft, non alienum efTe videtur, de amicitia etiam utriufque proponere. Eft difficillimum, inter iUosnuUam intercedereob- tredationem, inter quos tantas laudis eft cemulatio, quantatn fuit incidere nc- cefte, inter Erafmum atque BudtEum, cum fe uterque in literis efTe principem cupcret. Nam quicquid eft ejufmodi, in quo excellere praeclarum exiftimant, in eo plerunque fit tanta contcntio, ut vix pofTit benevolentia fervari. Et re- vera non defuerunt, qui in Budaei & Eralmi animis caecse imulationis fomites refidere judicarcnt. Tamen fi quse interciderunt, non tarn re, quam fulpici- ■ one violata ea & falfa & inania fuifle aufim contendere. Is enim erat vir Bu- daeus, & eum effe Erafmum exiftimabat, ut quoniam in eandem aetatem inc-i- derant.conjunftionem amicitiannjue mutuam utriquehonorificamduceret,& gloriofius putarct cum tali viro ccrtare, quam omnino adverfarium non habe- re, cum prxfertim illi nullum a Budseo amoris, nullum ftudii, nullum benevo- Icntix officium defucrit. Etenim de Erafmo nunquam nifi pleno & amico ore locutus eft, ejus honori & dignitati fempcr favit, quoad ejus fieri potuit. Quod ne ciubitarc poflunus, maximo eft argu'mento, quod Erafmum in Galli- am afcifcercmagnopcre ftuduit, propofitis ad manendum ampliffimis praemiis, qut a rcgc impctraverat. Sod quardam peftes hominum laudc aliena dolenti- nm, &: Erafmum a Budaso alicnare, & Budceum aliquando immutare, illofque inter fc tanquam parnobiie gladiatorum committere conati funt, cum reve- ra fucrint femper amiciffimi, & ab omni obtreftatione invidiaque alieniflimi. Caufas comperio multas, qua: alicnationis inter illos fimultatilque mutuas, & semulationis fufpicioncm dcderunt. Hse funt profedlo hujufcemodi, quod .acerbioribus fefe Epiftolis ultro citroque laceffiverunr, dumautdc fuis libris difputant Fita Gnl. Budcti. i ^ difputant, & alter de altero fententiam apcrir, aut Budceus dolct Jacobiim Fabrum in altercationequadam Thcologicaparum honcfte traftari, aut ingc- nia Gallica defpici, aut fibi Badium prasferri. Id etiam pariim amiccc volunta- tis argumcntum credidcrunt, quod a Bndio in tot numero libris mentio nuf- quam faftafit Erafmi,quanquam ut fierct multis prccibus ab Erafmo ambire- tur. Praetcrea putant id quoque ad ifta qua: dixi accedcrc, quod Budsus dif- fimulantcr Erafmum in fuis libris nonnunquam pcrftringere videtur, velutin commcntariis,quandoridct illos, quidefingulorum ingenio, & cloqucnria feiitentiam fcrrc auclcnt, qui Laurentio inferiores prxfcribunt loquendi for- inulas, qui Icviora quasdam fcripta in vulgus edunt.qu.t ncc foiem nee a:tatem fcranr. Qua: de Erafmo homines nimiura lufpiciofi interprctabantur, videli- cet qui Ciceronianum compofuit,&Coiiimentarios de Copia, quique fcrip- titabat novosquotidielibellos. Tametfi attentius confideranti non tarn ad Erafmum, quam ad alios quofdamnoftrseartatisfcriptorcspertinerevidentur. Nihil enimtemcre de tantis hominibus fufpicandum eft, necnifi modefte & circumfpefto judiciopronunciandum. Vcram enimvero fiquidfuit offcnfio- nis, id non tam ex obtrcftatione atque invidia, quam ex cupiditatc quadam gloricE, cu^us uterque vifus eft avidior profeftumeft. Pares enim virtutes in maxiRiis animis praeftantiflimifque ingeniis nonnunquam edunt fimulacrum quoddam cbntcntionis : noneorum culpa, in quibus cxiftunt, quid enim ef- fct indignius? fed immodico fautorum ftudio, quidumunumaltericupidius praefcrunt, & de principatu intempeftivius certant, interdum contentiones graviffimse enafcuntur, qusin ipfos etiam nee opinantes, quorum raufa fuf- cipiuntur, redundant Sicqui prarftantisdo(flrinas, autalicujus prsdars ar- tisopinionem habcnt, fi in idem curriculum dcfcenderunt, funtquc in pari vcl proximo gloriaecurfu, inaemulandifufpicionem, fiiorum vitio incidunr. Quod fi quibus unquam id contigitjcerte hisduobus contigir, cum uterque fuarum virtutum prsecones & buccinatorcs exiftimationis haberct innumera- biles, qui talium difcordiarum fcmina ubique gentium fercrcnr, partim huic, partimilli, ut quiique animoafficiebatur principatum in litcris trihuentes. Atqui nulla unquamBudnEotantaoffenfiovifa eft(&fiqua potuitcfTe tanta) fed ne hx'c quidem ipfa, ut aut amicitiam deponercr, aut inimicitias fufcipe- ret, aut bcllum cum co gercrct, quern & propter virtutem prcecipue diligc- bat, & propter- cloquentiam fufpicicbat maximc. Quinimo hunc honorcm vc- teri amicitiae femper tribuit, ut eum in culpam cfTc duceret, qui faccret : non cum qui patcrctur injuriam, atquc hujufcemodi, vcl fufpitiones vcl contume- liasnegligerct, in ipfa confcicntia rcfte faftorum fatis magnum laborum fruft- umrcponcns. Qua facilitate & patientia,vel prudentia potius,omncs illas invi- diam tempcftatcs facil^fopivit. Nee vero minus ille prudcns & attcntus pater- familias habitus eft, quam virdoclus, Neque enim literisita prorlus deditus crat, utremfamiliaremnegligeret. Scdcum ftudiisplurimum tribucrct tem- poris, tumveroquando quippiam aut acccptum ferre aut cxpcnfum oportc- bat, id diligcntiftime faciebat, cxteraquc per fc domcftijca ncgocia curabat. Inomni re contrahenda, in vicinitatibus & confiniis xquus & faciiis. Itlud autem ita prudcnter tcmpcrabat, ut nequc cura rci familiaris quicquam obcf- ■ fe: ftudiii doiTtrinx, ncc litcraium aniorc-lacguidior rcddcretur ad rem tncii- ■252 J^itaGul.'BudM. dam. PofTcfTiones habuit, fi utilltate judicandum eft, fatisamplas: fin ad vulgiopinioncm, & illiusvirtutemrclpicimus, mediocres. Quas tamen mi- nimi cftimabat, nee exaggerare, amplificarcque cum poflet, magnopcre la- borabat. Qi^ippc cui in libris, &Iibcris, ipfaque virtute eflent omnia. Pa- tricopiofo& in primis locupleti fucceiTit, at feptem libcris aufto, quorum maxiraus natu moribus noftris tulit femiflcm, caeteri haeredes relifti lunt fin- guli ex fingulis unciis. Hunc autera aetate tres fratres anteibant, quatuor lUblequebantur. Quo circa unciam unam, eamque vix Iblidam conlccutus eft ex bonis paternis, ex maternis vero pauIo poft alteram. Id fuit fubfidium ftudiorum & familisc, cum his quxdeincepsacccfleruntexftipendiis raune- rumpublicorum. Quod fi dives habenduscui tanta poffeflio fuppetit, ut ad libcralitervivendum facile contentus fit: fi ufum pecuniae non magnitudinc fed ratione metiri oportet : fi non ceftimatione ccnlus, fed cultu virae pendun- turdivitise: Bndaeus fane ditifiimus fuit, quae ex mediocribus fuisveftigali- busremfamiliarcm ita prudenter conftituebat,utnon modoquicquam fibi ad vitameleganter SjciviliteragendamdecfTct, verum etiam fuperaret. Do- mum habuit in via D. Martini, plenam dignitatis, qualcm hominis hono- rati & clari efle convenit : quam ipfc a fundamentis erexerat. Duas villas fuburbanas pofledit, non minus amcenas quam fructuofas, videlicet Sammau- rianam &MarIianam, quas cum aliisornaraentis turn aedificiis non ineleganti- bus auxit, ut jocans aliquando cum Erafmo villas prope Lucullianas sdifica- re fe dixerit. Sammaurianum prxdium quarto lapide ab urbe fitum praecipuc coluit. Quod fibi in lib. de Aflc fcribit inftar amoeni cujufpiam Tufculani fuifle, ubioccupationibusanimumrelaxabat, &quafi injucundo ftudiorum fuorum diverforio requiefcens fibi fumebat ocium ad commentandum. Cum Luteria abeflet nufquam potius crat. Saepe enim a fluftibus urbanis, forenfi- que tempeftate, tanquara in portum fe, in folitudinem recipicbat, rufque cum tota familia abdebat, ubi nulla vi interpcUante, vacuus ab intervento- ribusjliberius & folutius in Uteris viveret. Nunquam minus negocio vacabat, qua cum in eo ocio agebat. Nempe erat perfugium illud non defidiae aut in- ertiy, fed fecuritatis tranquillitatifque animi, in quo praedara ingenii monu- menta mandabat Uteris, inquoomnem fapientiae rationem omnemque doft- riuam&contemplabatur& tradabat, atquc femper ea promebat ex fe qux juvarcnt alios &dele . fine uUa oflcnfionc perfructur, U t qnifqua'Ti dubitabit ilium Ron fan hebra^as, orane genus difciplinarum in eaurbe interpretarentur, quod fatis magnum ac luculentura futuri operis fpecimen arbitrantur orr.nes. Quamot> rem homines noftri partim cxemplo principis excitati,, partim liberalitatc commoti, certatim amplcxari literas cceperunt, tantofquc progreffus rn om- ni virtute, omni difciplinarum gcnere, ncque ita longo intcrvallo fecerunt, ut non roultum aut nihil omnino antiquis Grxcis Romanifque cedatnr. Qua resaprincipemajorunquamgefta? Quistriumphusconferendus? Quce mo- numenta aut trophaea comparanda ? Hoc fcilicet vere eft imperare, fuam virtutem aliis exemplum facere, eos quibus prsfis reddere meliores) eorum non modo fortunis ac corporibus, verumetiam animis excolendis profpicere ? Reliqua quidem Francifci regis vita multiserit prjedarifque monumentis ad omnem memoriam commendata. Bellicae laudes commemorabuntur multa- rumgentium Uteris ac Unguis, obftupefcent pofteriadmirabilem ilIius-& in- credibilem Stpenedivinam in regno tuendo atque adminiftrando fapientiam audientes. Dc hoc autem fingulari in optimas artes amore femper populus Gallicus, femper omnes gentes loquentur, nulla unquam cEtas conticefcct, nulla obmutcfcet vetuftas. Florcfcetquotidie magis hsec liberalitas, ita ut quantum caeteris ejus operibus diutornicas detrahet, tantum huic benignitati afer.at. Fita Gul. Bud.€i. M k afFerat gloriar. Nam quo cupidius ipfi fe horoincs in regnum mores formant, hocmagisderepublica mcrentur optimi principe«, qui non vitia concipiunt ipfi, foventque, fed virtutesinluascivitatcsinfundunt, necpeccatonoccnf,. fed excmplo profunt. Etenim licet viderc fi replicemus memoriam tempo- rum, qualefcunque magnireges fuerunt, tales nimirum & fubditos fuiflc : quaequemutatiomorum inprincipibus cxtitcrit, candcm in populo fcmper lecutam. Forro autem ficut fruges bonitate foii, coeliquc tcmperationc ex- uberant, baud fecius bonce artes ex benignitate principum crflorcfcunt, & honoic prxclara ingenia incenduntur ad difcendum. Quidnam fuilTe caufa: putemus, cur regnante apud GrcEcos Alexandre, apud Romanos Augufto, tantus Humerus pracftantium hominum extitit ? nifi quod dcle<^abantur hi principes optimis quibufque rebus, & in expcndcndis hominum ingcniis at- qucoperibus judicio valebant, &virtutem meritis honoribus, pra?miis at- que fplendorc decorabant. Quid inliberisquibufdam civitatibus eloqucri- tiK ftudia olim tantopere viguerunt ? nifi quod is certifTimus erat gradus ad remp. aditus ad honores, afccnfus ad Magiftratus & potentiam. Qviid pod- tea artes ezdem in Grseciafunt cxtin^'^i, in qua & natse, & altje, & ad fummum perduda; intra mille annos fuerant ? Quid Roma cefTerunt, totaque Italia ? Quidexulatum ad ArabcsdifccfTerunt ? Quid tarn multisannis infci- tia graflante intermortux jacuerunt ? An aliunde id fa«flum, nifi ex fordibus, morofitate, invidia illorum , qui civitatibus, & ampliffimis regnis, atque imperiisprarfuerunt? Itaque ficut longosevi fitu, longiquc tcmporis exerci- tatione fatigata & effceta humus, confcncfccre nonnullis vidctur in locis, ncc jam fruges mortalibus priftina benignitate prxbet, fed noxias hcibas fundit & vitac inimicas : Sicmundi convcrfionc, & quadam rcrum ferie fy- penumeroaccidit, utnatura ipfa oblitamatcrni officii, tanquam fupcrioris avifoecunditateexhaufta, in perniciemhumani gcnci-is, pcftiferos quofdani homines, & fceleratos principes proferat: qui furore & amentia prrcipites, divina & humana cunfta pcrvcrtant : qui res prxclaras a prioribus vcl invcn- tas vcl ufurpatas, non modo negligant, fquod cflTet ferendum) fed etiam labcfadent, fiifunditusdelereconcntur. QualisfuitC. Caligula, qui Ho- mcricarminaabolere, qui Virgilii&T. Liviifcripta ex omnibus bibliothe- cisamovere, qui jus civile Romanorum delcre tcntavit. Qualis Domitia- nus, quiomnes fapicntixprofefiTores urbcltaliaquc fummovit. QualisLici- niusimperator, qui litcras virus &pc(lem publicam appellabar, necommc- morem Cambyfas, Nerones, Valentinianos, Phalaridas, Dionyfios, orbis terrarum pefte natos. Quxnam Icntina teterriraorum five ducum, fivcrc- gumfcatuit Gothoruni, Alanorum, Vandalorum, Suevoium, Turulorum, Hunnorum, Longobardorum, Sarracenorum, & Turcarum tcmpeftatibus ? Quicumeflentfcri, immanes, aboaini cultuingcnii alieni, &quicquidnon intelligercnt aut fufpedum habercnt, aut damnarent : primum ingentcm bibliothecis cladcmattulcrunt, exuflcrunt magnorum ingeniorum opera, G- mul irrifcrunt hnguas &ftudia omnia, ncc folum illis prxtium detraxcrunt, fed contumcliamaddidcrunt; feu quod nollcnt in viftis plus quenqunm fa- pcre quam vjftorem : feu quod care ad laborem fcicndum rcniollciccre ho- mines, atquc encrvari opinarcntur, ac raiflus bcllo idoncos reddi, cuiomaia. . tribuebant; 258 Vita Gut. 'Bult'u tribuebant. Igitur gratia habenda fuperis, & naturae, quae ex lupcriorura temporuracaligine tandem aliquando rccreata excellentesquordamreges no- ftra sEtate protulit lie prinfipes in compendium humanae focictatis, qui dil- ciplinasjacentescxtoUcrcnt, ftudiadilcentiumfovcrent &excitarent, quos tantoRcx Francifcus gloria vicit, quanto omnibus imperii magnitudine prar- ftat. Non eit humano confilio, ncc mediocri quidem Dei Opt. Max. cura illud perfeftura. Qui mihi vidctur aliquando oculos aperuiflfe ad inftauran- das iteriim literas ac renovandas, fimul mentcm injeciite quibufdam principi- bus, ut illas tuendas ornandafque fufciperent, ut bibliothecas extrucrent, ut feleftos in omni varietate doflrinae libros, quos fuperiorum temporum injuria nobis falvosreliquit, e Grseciae ruinis, e faucibus Barbaria:, ex in- cendiis bcllorum eriperent, &in ufumcommunemdelcriptospublicc omni- bus proponerent Icgendos. Quandoquidem non folum ca qua" denfifTimis ig- norantisB tenebris obducebantur, in lucem velut ab inferis rcvocata funt, fed quae vcteribus fuerant penitus obftrufa, nova maria,nov£e terr3e,ac fpecies hominum, vis coeli pelagique nunquam antea ne fando quidem auditae, nova fidera patefafta nobis, multae artcs repcrtae prifcis incognitoe fxculis, rcligio in priftinam vindicata dignitatem, magna ergo Francifci Regis gloria, in cujus principatum bonae liters incurrerunt, fub quoprincipe tantus honos habitus eximiis ftudiis, hominibufque doftis : ut nunc priraum quafi revivil'centis rci literarias fpecicm aliquam videre videamur. Nee vero debetur laus parva Bu- daeo: qui primus bonarum artium incunabula in aulam intulit, ac fcriptis Galliam illuftravit fuis : noftramque locupletavit aetatem, qui cicgantiores literas propagare confilio, ftudio, gratia, labore connixus eft : qui earura dignitatem non minus chararahabuit, quam propriam, ab omHique injuria prohibuit, protexit, defendit. Denique nihil praEtcrraifit, quo florerent magis in patria, ac ne longiorem quidem vitam optavit, quam ut tam pra?- claro operi a Regc inchoato faftigium impofitum vidcret. Citcrum cum in- ter eos qui tum in regia verlabantur, opinione virtutis, commendatione doftrina" magnam cum gratiam, tum authoritatcm apud omnes ordines adep- tus efifet, nonnuUi quorum mentes angiiftae, humilcs, prava?, oppleKr tene- bris acfordibus, tantum ejus fplendorem nee intuerinecTuftinere potuerunt: & regis animumab eoclandcftinisinfidiisalienaretentarunt. Quod ipleanii. madvertens, licet non dubitaret de humanitate regia, tamen dedinans homi- num offenfiones, de aul.i fcfe iubduxit, & eo magis quod fibi parum cum Antonio Prato convcniebat. Caufam dilTenfionis non commemorabo, ne videar iliistemporibusnotam inurere. Nee ibi poftea vifus, nifi necefTitatc muneris obcundicogcretur, cujus prscipua funftio erat in prsetorio regio. Pofteaquam vcroGuIielmusPoietus vir fingulari & prxftantifTima virtute Galliarum vofJLopvM^ a rege creatus eft (Cancellarium noftri vocant) nihil tam conveniens fuae dignitati putavit, quam Budaum fecum habere vclut aliquem in confiiiiscapiendisNeftorem. Itaque eumnunquama fcdimittere, fecum quocunqoc proficilceretur deducere, obiervarc, ferre in oculis, colere, to- to animo de illo ac de ejus ornamentis & commodis cogitate. Quo ftudio in fe pcrrpcfto, homo jam devexiE aetatis & affcftae, rei'orberi fe aulicisfludi- busiivit. Proindc cura in fummis Julii menfis ardoribus, qui tanti eo anno fucrunt, Vita Cut Buddi. 59 fuerunr, quanti maximi port hominum memoriam : rex vitandi aftus caufa in maritimam oram NornianiaE conceiriflrct,& Budsus Poietum fecutus, alie- niflimo tempore eodcra contendiflet, paulo poft vel cxii injuria, vel mag- nitudine caloris, quo turn omnia torrebantur, vel imbecillitateingravelcen- tis aetatis, in gravcm & afliduam fcbrem incidit, ex qua poftea non conva- luit. Cum multa in ipcm iaiutis mcdici diccrent & pollicerentur, nunquam perfuaderc potuerunt, quin is morbus fincm vita: cflct allaturus. Quamo- brem peregrc agens, domum i"e referri nihilominus juflit, ut in patria, con- Ipeftuquc lucrum moreretur, id quod paulo poft evenit. Nam accrcicentc indiesdoloreconfcftus, peradis omnibus qucerite dccentibus adhiberi fo- lent, facris, integra etiamnum mente, ca:terifque icnfibus, fine ulla vi tran- quille placidcque dcccflit, vir immortalitatc dignilTimus. Pofteaquam de ejus obitu regi renunriatum eft, gravitcr doluit intcritu tanti viri dignitatem Gallici nominis imminutam. Poietus autemo^/o^us^u'Aa^ non potuit, non ve- hementer commoveri, tali amico orbatus, qualem Gallia nunquam tulit, & ut vcre judicab'at, vix parem fit habitura. Muitas hie fignificationcs nee exi. guas dedit, quam molefte ferret I'e hominis erudititiftimi jucunda confuctudi- nc, admirabilirapientia,tummultorumofficiorumconjunftionein nerpetuum privari. Incredibileporro eftdiclu quantus mccror bonorum omnium, 6i qux publica lamentatio ejus funus fit profecuta. Omnes doai memoriam mortuo, quam par erat principi doOrinae humaniter ac pie praeftiterunt. Cum fummis totius corporis doloribus oppreffiis dubia fpe vitas fpiritum duceret, mortem aliquantumvidcbatur horrere, & rcformidare, non vitas dcfiderio, latis enim naturx,fatisgloriae vel fortafle nimiumdiu fe vixilTepracdicabat: atfuiscerte parum, quorum fortunas cuniliceret amplificare, neglexerat. Hie dolor hominem prarcipue tangebat, liaEC cura foUicitabat. Reliquit au- tcmlibcros numero undecim : filiosleptem, omni liberali ingcnuaque doft- rinaapprime inftitutos, &quatuor filias : uxore fuperftite, femina lummas turn prudentiae, turn pietatis : ex qua hos omnes liberos fuftuiit. Elatus eft no£Vu,utipfc annoantequam moreretur teftamento prcElcripferat, fine ulla pompa funcris, praseunte unico luminc, comitantibus doflis plurirais, & viris primariiscjusurbisjvulgimaximoconcurfu. Periittertio&feptuagefimo a:- tatis anno. X. Calend. Septemb. Anno falutis generis humani M. D. X L. atque Lutctiae Parifiorum in D. Nicolai, qui Campcftcr dicitur, qucmadmo- dujn jufTcrat, fepultus. CH<^ISTO' ^4° ^f^^ Chrijio^hori Lon^olii. •*»♦*» ti*» •*» i*» «-Jw vj*. «!»» vi* t;J* «fa t^yT t{« •jl* «^ Xji? 1^ Xf? CHRJ5T0PH0R7 LONGOLII VITA. CHRISTOPHORUS LongoliusMadiniaf, nobili Germanic oppido, honefto fplendidoque inter fuos loco, natus fuit. Quo- niam vero eo vivo non dcfuerc qui eum Parifienfcm dicerent, libri ctiam ab eo fciipti, hoc titulo circumfcrrcntur ; non ab re crit quffi ipfe in altera defcnfionum fuarum, errorem hunc librariorum refellcns, de patria fua dicit, hoc loco commemorare : ut deinceps qui dc hac re dubi- tant, ipfi potius Longolio de fe, quam aliis credanr, ejus verba hafc funr. Ego P. C. Maclinis natus fum, Macliniae educatus, Germanicse linguae & Csefarum ditionis oppido, cun:i aliis laudibus multis illuftri, turn veroPhil- lippiet CaroliHifpaniaeregumincunabuIispercelebri •, hscc ille. Puer ad- modum, cumvixannosIX. natuscflet, parentum ftudio et diiigcntia Lute- tiam Parifiorum, ut ibi literas difccret, eftmifTus. Nequeenim vel id a'ta- tis, propter fummam ingeniidocilitatem, immaturum cenfebant, quiince- Iebcrrin:io illo literarum domiciliopolitioribus dil'ciplinis animum excoleret. Celcriter vero omnibus artibus quibus puerilis astas imbui folet, ita profecit, ut arquales fuos omnes doflrince laudc longe prseftaret, ex his autem genero- fiffiraum quemque imitandi cupiditateincenderet. Ingenio acri & vehe- mentipraditusfuJt, inquamcunique partem fe dedifletjatque omnium dif- ciplinarum (quod poftea res ipfa dcclarabat) capaci. Queracumquc fcripto- rcm fibi legendum propofuifTct, eum nunquam fere demanibu?, nifi diligen- ter abeo perleftum, dimifit. Nequeunquam in eo animadverfum eft, aut obfcuritate fcriptoris alicujus, aut prolixitatedeterritum, quo minus totum pcrdiicerct, fi modo talem putarct ex quo fruiftum aliquem capere pofTet. Cum autem ea ous in antiquoruni fcriptis tradita eflcnt, celerrime percipc- ret, turn vero qux abdita fuerc nemo roajori facilitate eiaiit. Atque huic rei teflimonio clTc pofTuntmulta ab eo pene puero, in C. Plinii de natural! hiftoria libro, ftriptorisnon itafacilis, etplurimis mendisdeformati, inge- n,!ofe excogitata oC notata, quae poftea ipfo imprudente & invito in Gallia fuere edita. Meraoria vero tanta fuir, ut ad ea tollenda quse animo femcl infedifTent, diuturnitas temporis vix aliquid valeret. De pluribus &t variis rebus larpe interrogatus, de quibus a multis annis nihil legcrat, non minus j)rompte de fingulis folitus eft refpondere, ac fi eo die ab eo perleda fuifTent. Gujusreicumfamiliariter cumeoviverem, in confuetudine quotidiana crc- bro k Vita Chrifiophori Lmgolil. 241 bro pcriculum taccre licuit. Hocque in co magis mirum fuit, qui d cuai pluw hma legifTet, omnia autem qux Gra-cc aut Latine Icripta eflent fibi legenda proponerct, nunquani fere ad mctam lempcr properanti, ad cundem Icripto- rcm revertcre licuit. Si quando de iis rebus I'crmo incidcrcr, qux a diverfis & variis icriptoribustradtaticfTcnt : cum res ipla: client cidcm, ita tamcn oratione iblcbatdiftingucre, fua verba fingulis fcriptoribus a quibus ca ac- cepcKit icfcrendo, ut non niemoritcr ca dixiflc, in quo la- pe offend i Iblct, fed dc Icripto pronuntiaffe videictur. Quce I'apc cum faccrct, ita a^jdito- rum admirationcm incendit, ut cumartificioquodam, non natural i memo- \\x bono uti exiftimaicnt. Ad hcsc ranta naturse bona dodrinaquc lumma adjumcnta, earn induftriamadhibuit, utquicquid in litcris profccerit, huic pene I'oli gratia habcnda vidcrctur. Ineunte artate cum earumrerumcog- nolcendarum magnoftudio tcncrctur, qus aphilolbphis tradantur, aniici, qui cum honoratuni magis quam doftum vidcrc cupicbant, vercntes nc tali- urn rcrum ftudium, eum longius ab honorum petitione abduceret, magnope- rc illi autores fucrc, nc aliudfilii eo tempore, prxtcr jus civile dilccndum proponerct. Ex ejus enim artis ftudio afiirmabant fore, ut ccleriter ad honorcs& ad fummam gloriampcrveniret. Quorum prccibus & hortati- onibus cum fibi oninino parcndum cffc duxiffet, fcx annos in co ftucio ita confumpfit, utnullis interim aliis litcris, praterquam oratoriis, qua' max i- me etiam artem illam vcl ornare vel adjuvare esiftimantur, opcram daret. Ufus eft prarceptore Philippe Decio cclebri juris intcrpretc, qui turn Valcn- tiJB in Narboncnfi Provincia maximo auditorum concurili qui undiquc ad eumconflucbant, jusdocuit. Eo vero tempore ita profecit, ut cum poftca ab amicis Lutctiam Parifiorum, ut jus ibi exercerct, effet revocatus, cum agendo, tumrefpondcndo, rantam laudcm cftadcptus, ut vixduni bienni- um in Jurifconiultorum fubfelliis verfatus, in ccntumviralc illud confilium, quod antca folis Icnibusvel certe cctatc provciftis patelwt, admodum juve- nisadlegcrctur. Quare amicorumvoluntatijamfatisfaftumputans, tempus adeffe putavit, ut animo etiam fuo majorum rerumcupiditate flagranti mo- rem gereret. Itaque C. Plinium cujus leAioni fe totum dicarct,delegit : quern varietate & copia rerum ca:teris Latinis fcriptoribus prar flare, ac vclut in unius operis compcndio quaccunque a philofophis Gratis, plunbus & li- bris & verbis traftata cflent, mira brevitate collegifle exiftimavit. Sed cum res ipfx, quxquamviscopiofc traftatae, per fc ipfae difficultatem afferunt, in anguftum a Plinio condufae, vix fpem aliquam fui intcUigendi darent : ibi partim neceflitate coadus, quod alitcr ea quae ita concifa; tradcbantur intel- ligere non poffct, nifi eafdcm fufmsapud alios traflatasvideret, partim mag- nitudine & varietate rerum eum invitante, ut ex uberrimis illis fontibus po- tius, ex quibus Plinius ipfe haufiffct, quam ex ilia feclufa aquula illaruna cognitionem pcteret : animum ad majora crcxit : ut eos etiam fcriptorcs videret, a quibus ilia Plinii emanaffe putabantur. In hac vero fcntcntia cum effet, omncsilli agricolar, omnesfcremedici fuereperdifccndi : rerum Romanarum& totius antiquitatis mcmoria diligcntcr tenenda. Orbisdc- niquc illi difciplinarum, quam ffxi/x^.o^TtuAiay Graeci vocant,evolucndus : cum nulla fcrc ars fit, cujus non exprcffa veftigia aliqua apud Plinium rcpcrian- i i tur. 242 Vita Chriflophori Lougol'ti. tnr Hnec vcro pcrficereilli multo fuit difficilimum, prjefertim Grsrcarum litcrarum adhuc ignaro & prorl'us rudi. Verum nihil horum cum retardavit : ut erat animo fcmper reluftante difficultatibus, tumque incenfus cupiditatc, ut philofophorum & aliorum Icriptorum myftcria cognolceret. Principio itaque Grsccis Uteris tanto ftudio tantilque ingcnii viribus incubuit, ut non- dum fe vertentc anno, five ad philofophos, five adoratores fe convertcret, ignoratio lingua nufquam eum ab eorum intelligentia excluderet, eodem- que temporis intervallo Graece etiam ad Gulielmum Budasum Gallorum doft- ifTimum Epiftolas faepe mitteret. Pari ergo ftudio atque induftria cum quin- quennium in Gratcis fcriptoribus legendis perfeveraflet , jam lingua ipfa maxime illi familiaris fuit, cademque opera dodos illos fcriptores affidue le- gcndo, uberrimam maximarum rcrum cognitionem ex illis haufit. Memor vero ubique, cum ilios legeret, inftituti fui, & cujus caufa initio tot fibi fcriptores evoluendos fumpfifTet, nihil in his omifit, quod ad pleniorem C Plinii intelligentiamaliquomodofaceret, quin id diligenter notatum, quo loco & in quo autore legifier, in Plinii iibro feriptum relinqueret ; ut ante omnia fubfidia in hac re, quaecunque ex Icftionc comparari poterant, ten- taret, eandem rationem in recentiornmfcriptis legendis fervavit. Quando verodeftirpiumnatura, multa Plinius traderet, nonnulla etiam de pifcibus fcribcret, rebusa cognitionehujusfeculi itaremotis, ut nenomina quidem intelligantur: non contentus eorum autoritate, quialiquiddehis I'cripfere, voluit iple verba rebus accommodarc , hifque diligenter infpeftis viderc, quopaOores ipfe cumantiquorumfcriptis convenirent. Itaque ea caufa illi in Narbonenfem Provinciam iterumproficifcendi fuit, cum adoUfcens antca ibi jus civile didicerat: quam quidem ftirpium fertiliffimam, pifcium etiam abundantiflimam, propter illius maris vicinitatem exiftimavit. In qua qui- dem peregrinatione librum etiam, quera hcrbarum hiftoriam appcliavit, fcripfit. Earn vero partem, in qua Plinius terrarum orbis defcriptionem complexuseft, diligentiffime eftperfecutus : atque in hoc etiam oculorum judicio uti voluit, omnefque & fylvasacmontcs, & antiqua oppida, aPli- nio defcripta, quorum aliqua veftigia manerent> ipfe adire. Itaque cum adoIefcens'Hifpaniam totam peragraflet, adulta jam atate, Britannianv Germaniam, Galliam, Italiam emenfus eft. Statueratque in Orientem pro- ficiici, nifi Turcorum arma, quibus omnia Chriftianis hominibus daufa eil fcnt, eumabhoc confiliodeterruilTent. Quanquara etiam apud homines no- ftros peregrinando in magna pericula fspe incidit. Apud Heluetios autem, dum eorum regionem viferet, nihil propius fuit, quam ut interficeretur. Quid vero illi aceiderit, & quoraodo periculum evitaverit, non erit alie- num commemorare, quo magis & induftria ejus cognofcatur, & animus, qui nullo periculoa rerumdignarum inveftigatione deterreri potuit. Profeii- us eft eo cum duobus familiaribus Gallis, eo fane tempore, quo accepta cla- de apud Mediolanum Heluetii a Gallis maxime diflenferunt. Ex comitibus «rgo cum in fufpitionem veniffet, fpeculandi caufa accclTifre, pars quaedam cohortis Hchictiorum eos aggrefla eft. Ibi cum aliquandiu repugnaflent, ne- que pares efle potuiffent, unus eorum fuga Rhodannm tranatando, vitam fibi fesvavit ; alter in pugna CKfus *, ipfe gravi yulnere altero brachio accept© ■ -, taptus Vita Chrifiol>hori LongoUi. 242 captus & in carccrem abtluftus eft, ubitriginta fere dies, cum nequcmcdici nequc rcinedii uUius facultas darctur, vulneris dolore magis magilquc ingra- vclcentc, inlummomoerore jacuit, donee cafu aiuiftesScdunenlis, qui apud Heluctiosdignitatcet gratia maximepotuit, co veniflct: cujus openi cum L»ngoIius per litcras iupplcx imploraflct, ipfc cafum viri valde mifcratus ftatim cuftodia liberavit, adhibitilque mcdicis, tarn diu apud fe retinuit dum a vulncre prorfus iiinatus cfTet : turn cquo donatum, & viatico WhttK^ lilTimc inftru«n:um, inpatriamreniifit. Ncc vcro illc antedifccdcrc voluit, quhm id cujus caulk veneratpcrfecifTetjregioncmquc totamluftrafTct, atquc tabcllis defcriptam fccum domum rcportaflet : cujus rei pcrficicndx majorem turn facukatcm habuit, quam ci Sedunenfis autoritas dabat. Itaquc cum in omnibus quae vidcre cupcrctabundcratisfaftum cflet, illinc in patriam de- cclTit. Scd ut CO de quo inccperam rcvertar, hoc eura fipe pradicantcm au- divi, fequicquid rerum naturae cognitioncprofeciflct, id C. Plinii Icflioni acccptum refcrre, qui in omnibus illi occafioncm plura quarrendi & invefti- gandi fempcrdederat. Oratoriis artibus h puero lempcr dc<:Iitus fiiit, ea- rum vcro fummam cognitioncm, non artis I'olum pra;ccptis, fed multa cxcr- citationc firmaverat. Declamandiqueconfuetudinemmultis jim faeculis in- termiflam & propc mortuam, qua nihil unquamutiliusiis qui oratores evadc- rc cupiunt, invcntum fuit, in Icipfo primum, port in aliis rcnovavit, cum argumcnto propofito, f«pc in fcholis declamando alios fuo excmpio, ut idem faccrent, commovir. Genus diccndi ineunte aetate fecutus eft, quod po- ftea vir faftus, valde improbavit. Nam cum adolcfccns per omnia fcripto- rum genera vagaretur, nequc qucnquam unum fibi imitandum proponeret, fed ur ipfedc fcdicerefolebat, tantum in uno quoquc notaret, quantum a- cute aut fcntentiofe didutti elTet : eo faftum eft, ut prudcntcr fcmpcr fcrc diccrct: quod fuit ctiam naturs -. oratio vero ejus, qux ex verbis undiquc acccrfitis conftarct, nullam neque clcgantiam, necvenuftatcm pryfe ferret, formamque diccndi inconditam & minime scquabilem redderet. Inhocta- mcn gcncre multa fcripfit : Orationcm dc laudibus C. Plinii, alteram de lau- dibus Galionim : Comparationcm juris civilis cum re militari, in qua juris laudcs cxtollit : Commentariosquofdam in jus civile : Hiftoriam herbarum ; Commcntarios in XI. libros Plinii abeoadmodomadolefccnte, quo priraunt tempore Plinium inmanu fumpfcrat, confcriptos : poftremo vcro omnium, cum jam ctiam majorem clocutionis rationem habere inciperct, quinquc ora- tioncsdc laudibus urbis Romae fecit. Qiibd vero genus fcribendi muta- vcrit, idPetriBcmbiconfilio, qui eo tempore hac laudeclegantcr & Latinc fcribendi multum Italis omnibus prsftitit, acceptum referre folitus eft. Illc cnim cum LongolioamicifrimuscfTct, multaqucejiisprudenterquidemfcrip- ta, fed inquinatis&corruptis verbis refcrta videret, dolcrc Ic apud cum faepe teftatus eft, quod cum a natura & litcris ad oratorias artcs inftruftifti- inuscftct, voluntafe ctiam in eas niaximc propcnfus, ncgligcrct tamen cant partem emendate & Latine loquendi, quam M. Cicero eloqucntia; Romance parens folam & quafi fundamcntum oratoris cfte judicavit : unJe ctiam clo- quentia ipfa nomcn fumpfifTet. Magnopcrc igitur eft cohortatus, uttotam fuaradiftioncm, ad pracftantcm illara Ciceronis diccndi forraam retocarct, 1 i 2 cumquc 244 ^'^^ Chrijlophori Longoliu eumque folum ex oratoribus fibi imitandum proponcret. CuJHS confilio & autoritatitantum tiibuit, ut quinque annos continues ab ea cohortatione, nullum aliumautoremLatinum in manibushaberet, nullum legerct, prztcr unum Ciceronem : in quo tantum ftudio induftriaqae profccit, ut poft breve tempus, cumfibi cam legem indixiflct, nc aliis atque a Cicerone fumptis verbis uteretur : ac omnia fere qusecunque animo concepifTet exprimcnda, abunde ex illo uno verba elcfta fuppeterent. Cumque ,fe totum ad fummi illiusoi-atorisimutationemdediilet, ficque toto animo contendiflet ut nihil unquam magis, ut perfcaamilliuslcribendiformam animo inclufamhabcret, etiara in omnibus qucE fcriplit, ut eodem mode diccre poflct, magnopere laboravit. In banc vero formara Icriptae lunt ab eo orationes du$, quibus corura accul'ationi rcipondct, qui eum Romac perduellionis reum egere : unapracterea ad Luterianosoratio, et aliquot Epiftoix ad amicos: reliqua omnia quae fcripfit, ipfe abolenda cenluit : idque ut ita fierer, amicis mo- rienscommcndavit. Caulam verbtotam Luterianam, cujus oppugnationem jufluX. I.conis Pontificis Maximi, a quo etiam commentarii totius caufae mini ad cum fuerc, fulceperat, quinque orationibus complefti ftatuerat : brevique perfecilTct (excogitatis jam I'ecum, utexipfo audieram, quascun- quetaliincauladicenda forent) nifi prima ftatim abfoluta, immaturamors confiliura ejus prxveniiTet. Theologiam, & eos frriptores, quidedivinis rebus traftant, omni state coluit : idque putavit hominis cfle Chriftisni, non in feneftutem, ut maxima pars hominum facit, hoc ftudium differre, led quotidie addifcendo in eo, quanquam lentius id fieret, aliquid tamcn proce- dere. Hoc autem modo iple & Graecos & Latinos plurimos, quos maxime in rerum diviuiurum explicatione excellere putavit, diligenter evolvit. In his vero literis, & in aliis artibus, tot perlegit, tarn raulta, tanto judicio, intampaucis annis, ea etiam state qua aliis vix maturum judicium adefle lolet : tot interim laboribus ex peregrinationibus exercitus, ut iis, qui eum. & mores ejus non novere> pene incredibile videatur. Sed adjuvabat prarter caetera quae modo commemoravi, temperantia fumma in vi£iu, & in omni vita, utvoluptatibus, qosEapud cxteros ejys prslertim setatis magnam par- tem temporis fibi vindicant, nullum omnino tempus daret. Cibi et potus crat parcilTimus, meronunquam, dilutiffimo Temper ntebatur, maxime vero irigidae potu dele£tabatur : quo etiam facpius ulus fuiflet, nifi medici, quod maxime inimicumftomachodicerent, eum magnopere deterruiflent, Som- noparum indulgcbat; cumplurimum, non amplius fex horas dormiebat. Reliqua genera voluptatum fummus ille ardor in ftudia litcrarum ita reftinx- il,. ut nulla prorfus in eo aliarum rerum eupiditas apparcrct. Neque vero itaprorfusftudiisdedituserat, ut reliqua omnia, quaecunque in Republica Chrifrianaagcrcntur, tanquam ad fe nihil pcrtinerent, negligeret, fed cum ftudiis plurimum tribueret temporis, turn vero quando vel (alutis ratio, vel quaevis alia-necefTitas, cum a ftudio avocaret, libentiffime & diligentifTime deiisqusforisagerentur, inquirebat. Quo faftumeft, utfimul&doaini- fDus Si prudentifTimus haberetur : ut neque heec curiofitas rerum externarum tognofcendiquicquam de Icgitirap ftudiorum tempore detraheret, nee ilia langpidioijem ad cartcra redderent, aut quicquam de prudentia rerum di- ' ' > < 1 ■ minucrcnt: I yita Chrijhphori Longold. 24c Riinucrent : fed contra altcium ab altcro adjutum hanc pulchcrrimam in co prudcntisE & fapicntis conjun^ioncm effccere. Corporis catcnu.s rationcni habuit, quatenus ftudiis fufficerc pofTct : quotidicque ante cibum parva piia fc exercebat. Quanquam per l"e laboris apta membrorum compofitionc paticntilTimum corpus habuit, & quod multis magnilque laboribus ad omncm paticntiam ineunti actate firmaverat, quippe qui adolefccns laborem ctiam militarem fucrat pcrpefTus: milefqueNcapoliranobellocum Ludoviro Gal-, lorum Regc in Italiam vcnifTct : ctli a robore militariiriuItumabcfiTct, cor-/ pulque decorum magis habere quam robuftum vidcrctur. His vcro rationi- bus ita corpus &aninium curavit, ut alterum Temper fanum, altcrum quiim doftiflTimum, variifquc ct multis artibus rcplctum habcret. Q^iantum verb dodrina & eloquentia inter hujus Ikculi fcriptores prcEftitcrir, ii dcmum in- telligent, quipauca ea quas Tug judicio probata, fcripta rcHquit, cum alio- rum in illo generc fcriptis conferent : aut isdcnique, qui in fimili Icriben- di argumcntolui periculumfccerit. Ncque vtroiftis artibus atquc firtuti- buspracmiaomninoindignahis temporibu* tulit : multaque prjEclara de co judicia principes viri feccre, A Rcgc Hiipania; Philippo duodcviginti annos natus, fandtioribusillisreconditarumreium notis, quibushodic unis omnia prope regnorum arcana committuntur, prifeclus, A principibus Pannoniae magnopropofitoprcEmioaccerfitus, ut regcm pucrum optimis artibus infti- tuendum fulciperet, A Ludovico Francorum rcge multis honoribus affcdus : dc quibus ille in judicio cum pro fe dicerct, adverlariis maximc conditionis obfcuritatcm objicientibns, commcniorare cil coaftus. Quo tempore Re- gis decrctum recitari fecit : a quo illc non unius aut altcrius (Mt ejus verbis mux) fuae ditionis urbium, fed univerfi regni viribus uno cdifto eft donatus. Sub quod ctiam aliud decrctum confilii illius centuniviralis, quod Lutetix Parifiorum cogitur, intulit. In quo illi jura ti fummo confcnfu in collegium fuumcooptarunt, habiturum in perpctuum jusvitcE & necis, ac fummam fortun irum omnium poteftatena, non in plebem modo, fed in omncs regni proccres. Vicefimo vero otflavo aetatis anno civitas ci Roraana ultro cftob- lata, virtutifque & literarum ergo civis faiftus. Qua: res quanquam initio multarumilli turbarumcaufa fuit, multis clam invidentibus, nonnullisvcrb nobilifTimis viris palam eum oppugnantibus, &c virtutibus ejus obtredantibus, inter quos magno periculoeft verfatus : poftea tamcn optimc celTit, nonicn. que ejus & gloriam magnoperc auxit. Nam cum ftatim poft civitatcm adep- tam in Galliasredire ftudcret, ut amicos &i propinquos, a quil'us ir.ultos annos abfuerat, viferet : crcbrs verb advcrfariorum ejus voces excepta; ef- fent, palam dicentium, fcnomcn cjusdelaturos: cares fecit, utpaulodi- utius confilium profcftionis difFcrrct : ne fi tali temporcurbcm relinquerct, non amicos falutandi caufa difcefTilTc, fed timorc& minis inimicorumpcr- tcrrituraab urbeaufugiflc videripolTct : fed cum diutius manfifTct, quam ejus rationes paterentur, cxpcftans quorfum obtrcftatorum invidia procedc»- n't, cum ilii interim nihil contra eum nifi convitiis agcrcnt, exiftimans utte- nuseorum indignitatcmnonprogrclTuram, iter Galliam vcrlus jam diuab eodclibcratum, eft pertccutus : rclivlis tamen apud amicos dcfcnfionibus Lis fcriptis, ut contra omnes conatus advcrfariorum, fi abfcntia ejus ali- quain ^4^ y^ita Chrijlophori Lon^olii quam iUis occafionctn accutandi darct, praefto habcrcnt quod opponerent : jam turn ex eorum convitiis anirao prolpiciens, quse maxiroe objcduii cfTcnt, quibus ille omnibus mcc.icinam tcccrar. Cujus I'ui confilii prudcntcr cxco- gitati magnum poftca fruiftum & voluptatcra ccpit. Vix cnim Venctias in CO itinerepcrvenit, cum ad cum liters amicorum funt allatx, nuncianrcs graviflimam acculationcm, qua ftatim poll dilceflLm ejus advcrlarii lunt uii, & quo pafto conlilium dc rclinquendis c'efcnlionibus proccfTiflct. Accufa- vit curanobilis &dirertusadolercens Romanus, in quo magnam dignitatis luoE fpcm majoresnatu Romanicollocarent, ad idindudtus inimicorumLon- goliimultis &a{riduispiccibus, objeftoetiam falfaeglorii ipJcndore, quod patria; laudibus, quasoppugnatasa LongoliocfTcvoIuerunt, in hujufmodi acrulatione adcfle eum aflcvcrarcnt. Itavero acerbe& vehcmervtcr, ipfo .ludiente principe Romano, cum multi nobiliffimi & clariflTimi viri judicio in- tereflcnt, cgit, ut nonnulli amici Longolii efTent qui de caula obtincnda deipcrarent, donee amicorum praecipua cura detenfioncscjus in lucem pro- diere : quae ita ab omnibus pafTim probabantur, ut multi dicerent non Lon- goliumcivitatisdonatione ornatum, fed ipfum civitatem illis orationibus ornafTc, in quibus priftinam dignitatem civitati&veteralua ornamenta om- nia reftituifle videbatur. Principi ipfi vero ita placuerc, ut oblitos pene quid adverfario ejus tribuiflet, quem paulo ante, nulla magis re alia mo- tus, atque ejus in Longolium aftione, in familiarium numerum receperat, protinusjuberetut diplomata Longoiio cxpedirentur, quibus ratum efTet, quod 5. P. ^ R. de cive eum aicifccndo decreviflet: prseterea quod ipfc dc private aerario ad tuendn ftudia ejus concefliflet : atque ad eum ubi- cunquc terrarum eflet, deferrentur : ca tamen lege, nc ledemftudiorum alibi quam in Italia poncret. Multis prstcrea honoribus affecit, nam in Palatinum & facrofanc^as Laternnenfis aula? comitatum fua fponte coopta- vir, &inRomaniPontificatusfcribarumnumcroefle voluit. Qaascumad cumperlataeflent, cum alia omnia libenter audivit, tum verb conditionem decommoratione fua in Italia non invitusaccepit, latusque inGnlliamquafi ex inimicorumdolore triumphum agens, animo ftatim rcvertendi eft prot'cft- us : ubi magno amicorum gaudio exceptus, quod nihil tarn prscter opinio- nem eorum acciderct, ([uam ut eum quem vix falvum in tantis contcntioni- busarbitrabantur, honoribus ctiam auftum viderent, magna cum ftudio apud fe retinerc contenderunt, pluribus etiam ad manendum praemiis & privatimhmultis, & publice a rege ipfo Francorum propofitis. Ex priva- tisautem qui hoc maximeabeo contenderunt, Ludovicus Ruz^us Parifien- fis, cum muita alia, tum vero fubuibanumfundum lautum&fruftuofumrau- ncriobtulit : nuUam aliam beneficii fui remunerationem aut operam ab eo expcftans, nifi uturbe ilia quafidomicilioftudiorumfuo rum contentus, in Italiamamplius non rediret. Ule vero quanquam Galliam fempernon mi- nus charam quam patriam habuit, exiftimans non inferiori amoris loco ha- bendam quaf excepit, quam qux genuit, plurimi etiam in hac re amicorum ftodia nEftimarcf. tamen cum recordaretur quam fidem X. Leoni Pont. Max. & reliquis amicis de reditu dedilTet, ab eo nullis cujufquam promiflis aut precibus deduci potuit. Mirifice veto ipfc fua fponte erga Italiam & Ita- los J^ita Cbnjio^hori Lono^olil. 1j!^-j los afficicbatur : utetiamin Epiftolaquadam adSadoIctum, reditus fui ra- tioncm probare volcns, cum alias caufaeattuliflTet, poftrcmo adJir, ideo fe rediflb, quodad cxcirnndafovendaqueftudioforuni hominum ingenia pluri- mum conferre arbitratus cflet coeli ipfius Italiae clementiam, fcquc in eo feli- ccm ilium & plane divinumltaliaegcnium fccutam. Antcquam vcro rcdi- rct, Britanniam nobileminl'ulam viderevGJuit, adduftus praterca fama co- rum quos praetcr cxtcros illic Graecis Uteris & Latinis eruditos, omni libera- li&ingcnuadoftrina pollcre audivcrat. Cum quibus pluribus dicbus ju- cundc confumptis, quod eorum doftrina ita dcledtarctur, ut ctiam ilimmn: admirationi cflct, qucmadmodum fepc cum prxdicantem audivi, tantam & tam politam atqucexcultam doftrinam in illis loris, apud eos homines, vcl ufquam pcne terrarum, his tcmporibus, quibus prope omnes elcgantiorcs artcs jaccanr, potuilTe rcperiri ; ad conftitutiim fibi in Italiam iter rcvcrfus eft : Pataviumque venit, quern ftudiis fuis locum accommodatifTimum ele- git- Quanquam fimul ac de ejus in Italiam adventu auditum eft, populus Florentinus nonfolumincivitatemfuam, fi illic ad inftituendam bonis arti- bus juventutem fe conferret, invitavit, verum etiam vicena quina in-annos fingulosfeftcrtiorum nummum millia ex arrario publico decrevit. Verum ille rccordatus, qua; prx-mia antcacontempfcrat, quod nullum ocii fui par- tem aliis vendere voluiflet, nulla mercedc a fufcepta propofitaque fcntentia potuit avclli. Patavii autem fe continuit, fibi &ftudiis fuisferviens, pri- mumincontubernio Stephani Saulii nobilis Genuatis, qui literarum caufa eo fc contulerat, optimarumartium etiam ipfcftudiofilTimus. Deindc vcro CO in patriam revocato, cummulti nobiles viri ( quorum tum Patavii prop- ter celebritatem eorum qui literas docuerunt, magna copia fuit ) ccrtatim Longoliumad fe invitarent, quod ejus confuetudincmnon honorificum tan- turn fibi, fed ctiam fruOuofam fore putabant : illc in domum Raynoldi Poli nobilis juvenis Britanni, quern per eos dies Rex Britanni.-c literarum caufi CO miferat, migravit: quocum conjunftiffime in Uteris ufque ad cxtremum vitcc diem vixit. Amicitiisufus eft magnis & iiluflribiis, quas illi ubique fere vel fclicitasquacdam ejus, vel doOrinx fama corciliavcrat. Neque vcro inconciliandisamicis falicior, quam in retinendis prudentiorhabebatur : quos fumma fide obfervantiaq-, fcmper coluit. Quantum vero officio in ami- cos tribuit, vel cxtremus iUc vitae ejus aftus facile cedaravit. Nam cum gravilTime ex febrc laboraret, ex qua etiam pcriir, codemquc tempore ab HieronymoSavanarolaamico fuo, qui tum filium fumma fpc & indole ado- Icfccntcmamiferat, litcrasaccepiflet, valdemifcrabiliterde mortc filiifcrip- tas: cxiftimans fe nonaliter officio fuo in amicumnon pofTc fatisficcre, in mcdiis ipfisdoloribus cumgravifTimccruciarctur, literas ad eum confolato- rias, morbumfuumfilcntio tcgcns, ne hoc ctiam ad aniici dolorem, dedir. Quarquidemut tum fcripta?, maxime vim morbi auxiflc exiftimari poftent, fie uberrime quo officio in amkos cfTct declaraverc : qui ne eo quilcm tem- pore fibi parcere voluit, aut officium intcrmitterc, quo omnes illi libentcr rcmififlent: aut fane amicus non cfTct, qui hoc ab eoexigeret: &turaaU- um confolaretur, cum jtiagis confolatione ipfe egeret. Sed ab ea humanita- tc quam in omni vita crga amiros rctinucrat, nc tum quidem dolor corporis 6t 248 Vita Chr'ijio^hou Longohu . & propinqoa mortis cxpcftatio potuit eum deduccrc, aut tacere ut iuorum commodorum rationcm li;tbcrct, qui Temper quacunquc in re declarare pol- ler, aniicorum commoda I'uisprstuleiit. Quo fadtum eil: ur ch.triirmiosil- los temper firminimorquc haberet : idque maxime eft expcrtus, cum abTcns Romx in judicium vocaretur. Quo tempore nequc advcrlariorum ejus po- tcntia, quae maxima fuit, nee acerba eorum in eum acculatio, quenquam eorum qui amicitia vcl coni'uctudinc aliqua, dum Romae eflet, conjunifti vi- debantur, ulla in re fle^cre potuit. Plurimum vero ex omnibus dctulit Ja- coboSadoleto, &PctroBembo, viriscum autoritate& gratia inter eos qui turn Roma; erant, maxime florentibus, turn vero do^rina & omni politiore humanitate propi fmgularibus. Quorum opibus & gratia quhm diu Romne fuit, in omnibus rebus eft ufus. Ut vero alio? in le benignos & liberalcs eft expcrtus, fic omnibus quos aut opera ant confilio juvare pofTet, maxime fuitexpofitus : prcecipue vero lis qui fpcm aliquam de level ingenii, vcl doilb-insdarcnt. Novi ipfemultosqui cum a patria abfentes & amicorum fubfidio deftituti ad eum confugcrent, ab cofsepe pecunia fublevatos : cum tamen valde tenucs facultates haberet, & aliorum opibus cai'us luos fuftenta- ret. Qu.8 .ftu/dfxw. Scd quid ego ifta, Deusbene, apud te? Dum tecum loquor, meipfeconlolor, ctdum levatiofiem doloris tui meditor, aliquam acgritudinis etiam mei medicinam quaero, minus laborans quid par fit mihiad tc fcriberc, qaam quid conveniens meo dolori detrahen- do vidctur. Nunc autem quod me nonnulla, ut verum fatear, laetitia affi- ciat percenfebo tibi, quam honeftc I'e Cantabrigia geflerit, qui tales honores D. Buceromortuo habuit, quales maximos potuit, fiiitacjusfu- nus profequebatur, ut verum amoremquem ipfi in ccclum ftiblato exhibere non potcrant, ad futurxrelurredionismeraoriam, ergaftuloanimxcxhibe- rent. Sepultus eft in celeberrimo Academise templo, dcduccntibus ilium non modo Procancellario AcademiaE, Doftoribus, aliifque qui graduum dignitatem in Acadcmiaobtinebant,i'ed etiam cEBteris omnibus, qui ad in- geniihumanitatifque cultum capiendum eo confluxerant. Eadem erudi- tionis & integritatis opinione commoti Major oppidi cseterique Oppidani, novo atque inlblenti, fed laudabili tamen modo, cum fcholafticis fe conjunx- erant, & quemadmodum poterant, funus illius honeftabant, virtutis iUius magnitudinem, officio tam raro & voJuntario commcndantes. Itaquc ad triahorainum millia confluxerant, voce, lachrymis, lamentis, quantum liii defidcrium Bucerus reliquifTet, atteftantes, cum ne plebci quidem, qui il- ium docentem & concionantem non intellexerant, fama ct praedicatione doftrini & religionis excitati, ab illius funere abcflent. Prccationibus no- ftro more confeftis, & gratiis Deo patri mifericerdiarum aftis, quod cur- riculum hoc vitae tam pie SiChriftiane ab illo decurfum eflet, & ad erum« narum atque angorura finem, quibus imortalium vita obfefTa atque excrucia- ta, jaOatus, cum laude &conftantiaperveniflet. Ibi turn Haddonus Aca- demic orator Legum Doftor, eloquentiae laude priftans omnibus, ipfe morbo vifcerum fraftus, & de mortuo loquens ipfe femimortuus, five mag- nitudinc calamitatis commotus, five confuetudine tam Chriftiani & religiofi viriorbatus, feu frequenti dolore tanti concurfiis animo perculfus, gravem de re tam gravi, orationem habuit, ut lachrymasubertim omnibus mana- rent, eogitantibuscujufmodiMagiftroeflentorbati, quo majorem vix uni- verfus orbiscaperet, five fcientiam verz religionis, feu vitac integritatem atque innocentiam, feu inexplebile ftudium fanftiflimarum rerum, feu la- borem intollerabilem promovendae pietatis, feu authoritatera & amplitudi- nenidocendi, five quid aliud in illo laudabile & gloriofum fuit. lUe ar- dor ©yationis fuit, ut lachrymae caderent omnibus, clarifTimi viri defiderium ankno repetentibus, & fine paftore quafi palantibus, prseunte Haddono, non inodovoce& querela, fedetiamIamentatione& lachrymis. Huncfe- qputus D> Barkarus Theologiae doctor, vir pius & gravis, concionem angli- cam Martini Buceri. ■S^ cam apudpopulum habuit,quadocuit, quatenusinortuilugcndi nobis eflcnr, &quatenusgaiidio& gratulatione prolequendi. Deinde, quot incommods nobis ex unius Buceri morte, turn publica turn privata, invetta cflTent, & qui- bus rurfus de caufis fedate atque scquo animo ferrc hunc communem omnibus vitas exitum, fed paucis tarn memorabilem, dcbcremus. Sic ca noc^e finguli domum quafiin orbitatcm &iblitudinem Ic confercbant. Poftridieejus diei ad tcmplum rurfus convcnerant, & gratiis de more acftis, quod ex hoc crrum- nofo folo in portum et pcrfugium falutis fuos fatis idoneis tcmporibus tradu- cit, Ic beneficio mortis Chrifti in mcnfa Dominica propofito, ad Euchari- ftiscommunionem quadringentiaccefTerunt, mortis Chrifti commemoratio- ne habita, & fperefurrcrtionisillius communionc adauda. TumRedman- nus Theo. D. vir eruditus et pius, concionem in maxima frcquentia habuit, et quid mors efTct, differuit, et quomodo univcrfa bonorum & Sapientum vita , roeditatio mortis cfTct, nihilque ita in auribus omnium perfonarum debcre, ut difceflus ex hac fragili caducaquc vita, bonorum cxcmpla nobis ad perpctuamde morte cogitationempropofitacflc, atque ad eura finem omnia fafta,dift3,ftudiaquenoftraconferendaefre, quid in Buceri vita laudabilc etfequendum, quid in illius morte mcmorabile et gloriofum efTet. Atque hac oratione ufus, finem diccndi fecit. Eadem aurora ftudiofiomnesqui ali- quid poterant, etvcl in grscis vel in latinis litteris profeccrant, nonquid Bucero dignum cfTct, qucm laude fua fupcriorem indicabant, fed quod offi- cio fuoconvcnicnseflct, quod fibiomniftudio colendumputabant, tecum re- putantes, quibus poterant verfibus, gr«cis, latirvis, foluta ctiam oratione, tu- mulum illius honeftabant. Neque in feftorum celebritate magis folitum eft loca quafdam fcrtis et corollis undique redimiri, quam locus ubi humabatur, Epitaphiis et acroamatis diftingucbatur, Hunc honorcm fcolaftici & oppidani Cantabrigienfes, pietatisac litterarum nomine, Bucero detulerunt. Precor autem a Deo Opt. Max. ut hasc externx benevolcntii teftimonia, ab inter- noet propriorc animi affeilu oriantur,et quam ille veram doftrinam reliquc- tit, candem ftudiis, fententiis, vita perfequantur, ut vir tarn nobilis fi quidem ullus eflct in Chrifto quicfcentium fenfus eorum qua: hie agercntur, frudtu la- borum quos hie pofuerat, lartarctur. Dc familia ejus video tc laborare D. Pctrc, in quo nihil eft quod teexcrucies. NametD. Cantuarienfis, reliqui- que illius amici hoc in fe munus rccepcrunt, ut illi abeunti,honeftis conditio- nibus providcatur, et Academia etiam quod potuit fecit, fcripfit ad Rcgiam Majcftatcm & conciliarios Regies in hac caufa, & Rex qua eftfingulari pic- tate et prudentia, fe juftam illius familix rationcm habiturum promifit. Con- donabismihi(*'»Ttj^i/)a'^orn m rt-nv ^'t. Dominus Jefus te& familiam tuatn fcrvet. Wcftmonaftcrii. X. Martii. Anno Domini M. D. LI. AI> '54 EpiftokVeOhitu f» «j>* ^llf* ftj^ C{<4 c^ »iifi) primura amicos ipforum pudore, dcinde inimicos & reludlantes, cum fanctilTimae vitas exempio, tum feveriore objurgatione in officio contine- bat. Ad quodfi hocquoquc adjungerem, quam frequenter in ipfa occupa- tione obeundi muncris fui omnium mentes & ftudia inflammarir, pofito ante oculos cum gravi querela Germanise cafu, commemoratis cladibus, quibus Ecdefia vaftata, litersque deletcc funt, rem nimis pervulgatamattingcrem, et modum fortaffe Epiftoix tam multa profequcndo cgrederer. Qnare fi de jjninenili diligentiapaucaannotavero, fatisvidebor dediflc fignificationis, quantum damni ipfius morte percepimus. In quo illud mihi primum difficultatis ob- jicitur dubitanti, utrum magis ornandus fit, quod ipfe fempcr ocupatus eflc voluit, an quod alios ociofos eflc non permifit. Utraquelaus priclara, & habuit utraquc plurimas commoditates. Nam fi utile fuit a tali magiftro crudiri, certe etiam optandum fuit, ut id quam crebcrrime fieret : & fi quicquid cxcellit, eo magis eminct, quo frcpius ufurpetur : hujus proferto diligentise qui pra;clarilTimarum rcrum notitiam in aurcs noftras inculcabar, L i rw'—iS 2^8 Epfpc^£ deOUtii cu)us opera fiiaffiduitate mwlurutn difficultatum molcftiae rcmovebantur, qux futis magnsc laudes repcriri poffunt. Quo die Ichola, fi liccrct, quo tcmplum ipfius voce caruit? Quandonon niuito amplius quam lege ci prx- icriptumfuit, prxftitit? Nos fi quaj detur a ftudiis intermiflio, quam li- bentcratiiplcrtiraur ? Isncc icluxiitioncs fercbat, &in rcpctcndo, moras gravitcrreprehcndcbat.. Mcmini aliquandoniihicum refcrre, cum ex tc dicerct audivifle, fi nihil agendo doftrina comparari pofTct, priftantiflTimos n^ 'Jn"V-- inomnilitcrarumgenere futures Anglos. Quamvocemisquoqucrcftcut jtuM n^ »- ^^.j^. ^jjgj^jj^^_^ noftrorum hominum ingcnia & mores animadvertcns, ufur- nare lolebat; Et cum tuam in co prudcntiam ac virtutem collaudans, qui notato vitio, a tuis id moribus quam longilTimc abefle voluifti, turn iple hoc in nobis dclitatum faftidium non fercns, licet pcregrinus & afflifta valetudi- nc, tamen nee novitatis oftenfiop.em pertimclccns,. nee fuarum viriura ratio- ncmhabcns, 2z verbis acriterrcprehcndere, & cxcmplo accufare nunquaia dcftitit. FcelirilTirausquidem in CO, quod omnes ejus conatus, fafta, con-< filia, cum per fe fucrunt iiilutaria, tumpridaros fcmper exitus habuerunt^ Quiscnimeo hortantc adeodiflblutus extitit, qui fe ad leveriorem morcnj- non rcciperct? Cujus ilkauresfabellisafluefaaas&nugis, non ad graviora- tt«.^af Exquo illaeiufdcmcLGbravoxclarilTimovirodigfia, qua feoptavit autceleritcrcmori, aut utilemEfclcfiae fieri. Scd quod poftremo loco vo- luit, id ei primura aecidit. Quonwrn ex hoc quoque morbo gravi &■ diu- I'-uiinm!'^' '"*""« cunvecepiflct paululum ad le redirc, una cum vere aliquamquafi vale- tudinemrecuperavit : tamen ejufmodi, (jualis ex tanto naufragio vix fane cxpctenda, vcl duiturna fore videretur. Sed ut nauts quamvis portum non confpieiant, tamen fcdata tud nos multa publice cum aircnfionc omnium bonorum, &dcc.idcm re privatim ad nos. Scdtuomaximeadvcntu, utri- L 1 2 ufipuc 260 EpiJloU de Obkn Comfiritk ^■urigi "J tuce- ri. Liber Biiceri contra a^aijo- Alvtrfiriorunt maximum viii- ma. Stepbtnus Git- ili.ierus quon- difii IVcni. Ejii^cop. ufquc hominis ingeniiim pcrfpeftutn fuit. Nam cum ambo coram te fiftc- rentur, & alterius fumma gravitas, fmgularis prudcntia, excellens in omni gcnercdoftrinseprobarctur: alterius cachinni & puerilis fermo vehemen- tcrtibidifplicerent: ita uterque a te difcelTit, ut nofter Bucerus honorifi- ce trartatus, Jungus ignominia notatus vidcretur. Quod quamvis ci acci- clifTe ipfius caufa nollem, praefertira cum & ingenio & lingua valcat, & multa commode faciat : tamen fic omnes exiftimabant cam poenam homini faftidiose arroganti debitam fuifTe. Sed quam tu pro fumma humanitate tua, & ilia qua omnibus praeftas, moderationc animi non inflixifles, nifi & isle nimiumpueriliter geffi/Tet, &tuae Isdi prftantifTimi viri famamac no- men molefte tulifiTcs. Itaque fapientiae fuit, quod tantum crimen non es pafTus fupplicio carere : moderationis, quod diuturnum efle nolebis: hu- manitatis, quod qualecunque fuit, id te invitum ftatuere videbamus : utfi nunc, quodnonnullicriminantur, durius cumeo agatur, id fibi fua temeri- tate accivifle, nonvosveftrafeveritate impoluilTeputandumfit. Sed redeo adnoftrum, quiprsedariffimis jaftisfundamcntis ejus controverfias, & om- nibus quae in eam pertinerent conquifitis rationibus, ita uno libro fentehtiam fuam complexus eft, ut veftro judicio, quibus ftatuendi poteftas fuit nihil plenius perfeftiusque dici aut fcribi videretur. Quapropter cumminime fcrendumputaretis a fedato docendi munere hominem moderatiflimum ad jurgia Silitcsavocari, reprefTa adverfarii contentione, reliquum ei tempus liberum & vacuum ad cactera ftudia reliquiftis. In quo pergratum ei feci- ftis, homini cumab omni litigiofo congrefTu alieniflimo, tum in ipfo ardore adverfariorum&difputationiscsftu, fedatiffimo. Quae res eo majorem illi laudcm affcrebat, quoinraeliori caufa juftius commoveri incendique ira- cundia poterat : eo foediorem maculam inufTit adverlariis , quo in rebus fa^pe leviculis, aliquando etiam apertiffim^ falfis vociferari, & clamores pro- fundere impudentiflimeconfuerunt. Sed hunc morcm hie nofter non con- vitiis inceffans, fed verbis deplorans, a fe quam longiflime removerat, &ut ab omni liberorum coUoquio ac Chriftianorum difputationibns abeflent, magnopere & frequenter optare folebat. Siquidem hanc unam dicebat prae- cipuam peftcmadverfariorum animos & ftudia occupare, quae ufque eo fen- fus omnes verborum temeritate obrueret, & mentis ac rationis lumen ofFun- deret, utcum in profundiffimiserroribusdemerfi jacerent, tamen feverita- tem manibus tenere, & in finu conditam habere arbitrarentur. Veriflime quidem utmihi videtur, fenties, cum ad perfpiciendum quid in quaque re vcrum fit, nihil pncato tranquilloque animo accommodatius, nihil irato& incenfo magis adverfarium efle queat. Nam ex eo fit, ut dum adverfarii cum clamore & impetu & convitio, faepe etiam fcrro, flamma, cruce, ve- teremut ajunt, poflefBonemSc majorum jus tucriacretinere volunt, ardo- re animorum & praecipitiquodamftudio ad inanitatem & infcitiam devol- vantur, i'xph etiam turpitudinemChriftianohomineindignara. Multa fole- • bat nofter Bucerus hujus rei exempla proferre. Sed ego ex omnibus unum attingam, quod et propter rei ipfius novitatem, et ejus quern nominabatau- thoritatem, mirabilc videatur neccffe eft. Cujus enimiracundia; eft, fic difputando effervefcere, ut prius in manibus, quam in vultu perturbationis notae Martini Buceri. 1 6 : notae deprehendantur ? Autquem tu hominem exiftimes, qui cum ampliffi- mimuneris procurationem fuftineat, & regise Majeftatis legatus ad publi- cum totius pene Europas conventum confiliumque mittatur, non animi mo- derationem, fapientis confilii gubernatricem, fed alterius partis odio in- flammatam contentionem afFerat. Hunccgo nominarem, nifi ita omnibus cfTet notus, utnuUus fere nunc fermo incirculis verfetur, nifi quomodo il- le fe gelTcrit & gerat. Scd retulit mihi nofter Bticcrus, cum in Ratifponcnfi concilio, quo is mandate Regio profeftus erat, permulta a graviflimis viris fapientiffimc agitata & acutilTime diifxitata effent, hunc prse ceteris omni- bus (tametfi ad eum conventum aliquot prstereafatis graves inimicitias fe- cumattuliflent) ficfuriaquadam pcrcitum fuifle, ut mente vix confifteret. Sic autem fecum & cum Alefio rixari, atqueita convitio incalefcere, ut in dextra ejus manu, inter pollicem et indicem, id quod Bucerus in nemine fe dixit unquam animadvertifife, vena qusedam intumefcens, tam celeri & per- ponmum,- fpicuo motu palpitaret, ut omnes qui ilium afpexerant, ad pugnandum quam addifputandum, ad arma quam ad confilium paratiorem venilTe dicerent. Quod fi idem femota iracundia, vel ipfe per fe confiderare, vel ab aliisau- dire voIuifTet, quid inter rajfiKhu C5' l?ei,7i\iKlM intereflet, nam de his fer- mo fuit, neque turn ullaextitiflet inter eosacrisconcertatio& convitiorum, quibus poftea fanftiflTimum hominem concidit, occafio fuifTct fublata. De quibus nihil dicam, nifi me magnopere dubitare, utrum Bucerus lanftior, moderatior, patientior fuerit, qui tot falfis criminibus commotus non eft, an iUe impudentior, qui non eft veritus in totius orbis oculis manifeftiffi- mum mendacium defigere. Nam profefto fi unquam noftris tcmporibus in ullo continentia fuit, in Bucero fuit, quem is libidinofum fcnem in convitia- tore libeilo vocat, nos tempcrantiffimum & moderatiffimum hominem, fan- ftifiimum virumcognovimus, cujufque vitamcumcontemplaremur, doftri- nam virtutis aflequi, verba cum audiremus, vcritatis vocem in auribus no- ftris infonantem percipere folebamus. Quo utinam nobis licuiflet diutius pcrfrui. Non verenduru fane fuifiet, ne pro temperantia voluptates , pro manfuetudinc jurgia, pro moderatis moribus, iratos&truculentosanimos abftuliflemus. Sed nunc five noftro, five fuo lublatus vitio eft, quod vel nosad imitandum tardiores eramus, vel isad docendum laboriofior & promp- tior, revocare certe non poflumus : provirtutetamen ejus fingulari optarc licet, ut aliquid a ftudiis temporis fejunxifl'et, atque ad vires & valctudinem contuliflct. Quod fi voluifietfaccre, neque ilium tarn inopinata mors, nee {"""^^f^""^. nos tarn mexpeitatus dolor attigiflet. siuJiis. Sed hoc femper in fummi viri laudibus vitium fuit, quod fe immoderatus maluit laboribus frangcre, quam ullum momentum perdendo, fux f^iluti & noftrx utilitati confulere. Nam quid commcmorcm hujus prxtcrgrcfTx hye- mis laborcs ? Quid nofturnas vigilias ? Quid matutinas excubias ? Quid pcr- pctuascommentationcs ? Cum uno tempore piuribus operibus fatisfacere vcllct, cum idem & publicc nos docerct, & domi regnum Chriili Viicr'is liBer Buceri :le mandarct. Qui liber fi citera non cffcnt quod ejus a nobis dilceflli multa '■'ig"" Chriffi. defidcrct, fatis caufse habere debet, cur gravitcr mocreamus. Contincbat enimabfolutifl"imam& pcrfcitiflimam totius Chriftians doflrina: cffigiem, non z6 1 BpifioU. ile Obitti noB colonhui cxpreiTanii fed lineamentis infocmatjtm^ fed qui pulchcrrima i'pccic prodiiflit, fi cjusniigvatioconatum non impediviflct. Univerfumde omnibus rebus propofucrat (ibierudire hoininura coetum, & in totumorbem divulgate doftrin.im judicii & opinionis fuse : quod ctiam ante provocatus aliorum calumniis feceiat •, nequc apud nosdeftitit, licet affli£ta valctudine, fia£tisque viribus idem ufque ad extremum Ipiritum facere. ,Quandoenim ilium vcl ingiarefcens feneftus, vol tcmporurn difficultas, vel obtrcftato- rumconvitia, vel debilitas, vel morbus retardare ac reprimerepotucrunt, quo minus oranesviasquibusEcdefiac orbitati fuccurri pofiet, cxpcriretur, Quis ilium adivit unquam, qui otiofum offendit? Quis convenit, qui non nielior vir difcefiit ? IplaprandiaScccenas fandtifTimis colloquiis, eruditifli- mii difputationibus lermonibufque referta:. In hac ille conftantia & per- petuitate ftudii, cum adverlante valctudine perfeveraret, curaque nee ami- corum confiliis, nee fidiffimce conjugis crcbrx hortationi parere vellet, & homo occupatiffima mente atque ardore incredibili perpetuo aliquid.sgcndi rntJHJ woriw vaietudinemcontemneret, cuinoftiam utilitatem femper antcpofuk, Idi- ^ui fnm viu bus Februar. in cum raorbum incidit, qui mortem quam fecum annum jam aitHlit. ampliuscircuratulerat, paucis poft dicbus attulit : & qua aliquot poftannis maturiore aet^te obrepfiilet, nifiin opcribus nimium feftinans & properans, ante in medio fpacio defatigatus ^orruifTet, quam curfura fibi propofitum conficcre potuiflct. Grave nobis omnibus fpc£taculum, domefticis vero fuis ctiam luftuofum, cum lumma totius corporis debilitate, enervatis mem- bris, afflido ventriculo, ita perpetuo fingultu cruciaretur> nt afgre cujuf- quam congreffum coUoquiumque ferret. Non quod vel dc humanitatc er- ganos, vclpietatecrgaomnesaliquideiretdiminutum, fed fenfit prsclarus vir & omni faeculorum raemoria dignus fenfit extreraum fibi diem imminerc. Itaquc non jam cum aliis, quos omnes Icicntia vincebat, fed fccum ipfe loqui Ticimniiis in ac mcditari coepit. Memini cum M. JoannesBradfordus fanftus adolefcens mrboquiUs. & huic nofiro charifTimus, fingulari quodam coromemorationis genere ufus BTiiforiui. eflet, SiChriftifcrvatorisacdomininoftri^romiflaexplicaret, hortaretur- quc ut qui vir cflct cogitarct, quid docuiflet> qua femper conftantia, qua ^dc, qua pietate ufus eflfety & ut turn praecipue cum maxime, urgeretur, tGtam mcntem, cogitationcm, curam in Deum conjiccrct, elTe unum qui Robis.noftrapeccatapraftitir, qui atenebris ad luccm, a defperationc ad fpem, a morte ad vitam rcvocarit : memini inquam paulo commotiorem eflc fadtuni, Slut vidcbatur iracundius rcfpondere, , fe nolle mentem ab ca cogi- tationeinquaefTcr, cujufqiiamfcrmonevel cohor-tatione diftrahi : obferva- titxhum ««--riocuIis Chrirtum Ctucifixum, habitare Deum in corde, n-ihil mecUtari nifi tlm^xtt. tolum, niG celerera ab hoc corporc difceflionem. Idque turn nsulto magis connrmavir, cihti mcdicorum-hortatu jufTus cibiim -capcrc^ negavit fe id fa- ituruni, quod aliud vitae genus meditaretur. Sed cum illi inftarent, ut co- gitarct non fibi ic, fed multoium utilitati clTe nalum : geramus igitur mo- rem inquit. Ita fummus & f;mftiffimus vir cum fc intueretur, mori maiuit citt'tKer^i quiiiiviverc, quod earn quam expcrtabat, quamqua frucbatur vitam, bea- Jic'dffim tiorcmcognofccret : ad noscumrefpicerct, vitam pofcebat, motus.fciiicet Chri/li. incredibili charitatc, qua omncs fanftos & Chrifti Ecclefiam compleaebatur. Quotics Martini (Buceri. l6^ Quotics ego ilium audivi deplorantem Germanii vaftitatem, idquc gravifll- mis verbis, cum coelum contcmpians, a E)eo. Opt. Max. prccarctur, ut & iu3c gcntis cum mifcricordia capcrct, & non paterctur Angliaiii in ca vi- tia dihbi, <]U3e jampridein.GemKinia: cladem attuliflcnt. X'ercri Tc tjuod' in tanK) ardorc miiltorum cognofcendi Dei & reftaurandat Ecdcfix cumdif- ciplinadeefler, quaimprobi caftigarcntur, & oixlo ih minifterio rctincre.' tw, non pofTc diu bones eorum conatus progrcdi. Hxc illc fa?pc (juidcm, led turn vehcmcntifTimc, cum cxtremo halitu Ecclcfiam banc noftram quafi filinm complcxus pius pater. Regis Majeftati atquc omnibus bonis commcn- davit, optavitque nobis audientibus, ut qusc ad Regiam Majcftatem dc //in- £«^rt-i dilciplina Ecclelis Icripferat, locum ct fcdcm in hoc florcntiflTimo regno, & dc difciplim fine controverfia Dei domicilio, rcperirent. Sperare fe fi id forct, nuWam ^"^^fi-^' huicRcip. calamitatem, nullam deformitatem cvenirc pofle: &timcreni forctj'ne non tam paucornm ftudio reftaurands Ecclcfia: Deusplacari, quam multorum improbitatc ct luxuria irritari vclit. Atque hare ejuscharitas erga univerfos. Sua: conftantiz teftescdidit breves fententias,. quas ut commo- dum ci videbatur, ad amicorummentes confirmandas, & bona piaquc de feopinioneimbucndas, profcrebat. Veluti cum Brad fordus, de quo ante mentioncmfeci, concionatum iret, feque dixit vcllc In prccibus ejus me- minifle, collachrymans ". Ne inquit, abjiciiis mc domine in tempore Icncft- utismeae, cum'defecerit virtus mea: turn addidit, Caftigctfortiter, abji' ' cict autem nunquam, nunquam abjiciet. Raro quidcm illc loqucbatur, quodtota menteinDeumdefixus erat, wgre etiam patiebatur altcriusvo- cem : attamen ne tacendo ftuporcm nobis afferrct, aliquando paaciflimis verbis, fed fuavilTimis & plenijimis confolationis, utebatur. Qycmadmo- dum cum admoncretur, ut fe armarct contra pcriculofiflimum tempus, & contra diaboli impetum obfirmaret, qui turn maximam ei conaretur molefti- amcxhiberc: Nihil habeo, inquit, cum diabob commune : in Chriftofo- lumnrodo- fum. Et, Abfit, abfit, ut nunc confolationes duiciflimas non cxpcrirer. lam illud raihi pr^tcrmittendum non videtur, quod mcdicis ac reliquis ejus amicis mctucntibus, nc deSciente luna, vires quoque ipfum deficcrent, & morbi vi opprimeretur : cum poftridie paululum rccrcatus vi- dcretur efTc vcgetior, atque ad eum pro fuo more veniflTct Bradfordus^ & medicorum timorem, folicitudincm amicorum, ex co lunx- dci'c^ii zum dcfeflo. ac coeli perturbationc explicaflet, porrexifTc dicitur tres digitos, & oculis in illud fcmpitcrnum coelum clatis: llle, illc inquit, regit &mo- dcratur omnia. Qua autem paticntia-, qna magnitudinc animi fsit, cum continuis accrri- ^•"''''"'•"''' mifqucdoloribusurcrctur, omnes qui vcrum fatcri volunt, commcmorare '^ ' pofTunt : nos cmus, fubeamuslabores, confcdcmur praemia, tolcrcmus con- tumclias, afcendamus ad gloriam. His itineribus prs;ceptor nofter antegrcf- fus eft, eifdcm viis crit nobis fubfequcndum. Qua in re certiorem ut cur- fum tencre polTcmus, utinam tempus &valctudo mca feiTcnt, ut hunc no- bis eximium virum particulatim, & omnibus membris cxpingercm. Sed non licet. Scmimortuus enim dc mortuo loquor, de familiari familiaris, amicus de amicifTimo. Qnaproptcret morbus diligentiamimpedit, ct fami- liaritasminuit authoritatcm, etamicitia vix aliquid conarifinit. Magnum enim ct plane incrcdibilcm pracccptoris noftri mortc dolorcm acccpi, ner|uc M ni dubit» a 7^ Epijlok de Obitu dubitoquin omnesaccepcritis, quibufcumque vera Dei religio & vitacho- neftas curx eft. Non cnim unus erat ex doftoribus plebcis, fed fmgularis ex omnibus Thcologis principbius, non quern raulti laudare, fed quem om- nesadmirari, non quem omnes amici expeterent, fed quem univerfi inimi- ci rcformidarenc, non ad quofdam Chriftianos, fed ad totum Chriftum, non ad certos homines, fed omne bumanum genus adjuvandum natus & procrea- tus. Multum vidcor dicerc, tamen cum immenfitatem ejus bonitatis& doftrins animo colligo, fupcratejusdoflrina meam orationem, virtus e- tiam cogitationem. Sed de vita non loquar, quam licet propius afpicere poteram, propter meam interiorcm cum eo confuetudinem, tamen nimis mihi longum cfTct, & amicus fruftra laudarem, quod nemo unquam aufus Bit:erido^ri- eft inimicus reprchendere. De literis hoc unum fummatim ponam : Qua? nj. in aliisfingulafingulis, ea in uno pariter univerfa concidiflfe. Auguftini- fuit in illo acumen, Hieronymi iinguarum varietas & doitrina, difciplina Cypriani,. Ambrofiiauthoritas, Originis fcientia, Chryfoftomi in docendo perfpicuitas. Bernardiintegritasin vita ; velhaecinillisprifcisEcclefiarum hcroibusuberiorafi fuerint futifuifleconfiteorj tamen particulas ex om- nibus excellentiflimas nofter Bucerus tantoftudio arripuit, tot ornamentis^ perpoluit, utfi non unus cum omnibus, tamen feparatim cum fingulis com- parari poffit : aut in iUo augufto veterura choro fi non prcefideat, in homi- nibus noftri fscculi, omnibus ex partibus inter alios emineat. Sed infinitas ejus laudesoratione nonfequar, ad quas pauci, aut ne pauci quidem perve- nire poflTunt, imitationem ejus vita? ac fidei nobis iterum atque iterumdi- ligentinTime commendo, ad quos oranes i'e quantum poflunt, conformare debent. Quam ad rem fi vita Buceri magnum momentum attulit, mors certe majus afFerre debet, qui prxfens & domefticus teftis ante oculos jacet, prasfentis, vit2 occidentis, & futurce nafcentis. Bucerus fi folus teftis eft, necuretis: fimaximus contemnite. Sed prophets mortui funt, & Apo- ftoli magnis & immenfis coetibus, fi multitude fpeftatur, fi dignitas Do- minus nofter Jefusde gloria divina fe ipfedepreflit, ut non folum mortem, fed earn infamem & tetram oppeteret, ut primum communis mortis, dein- de etiam xtcrnas vits in illo exemplum cerneremus. Primus igitur ad Chri- ftum rel'pedus eft, quem Paulus primitias mortuorum vocat, quoniam pri- mus viam ex morte ad vitam nobis communivit. Secundus ad Apoftolorum & martyrum catcrvas, quos Dominus nofter Jefus Chriftus ex horum corpo- rumgurguftiis, adarternamperpetuaefcelieitatis doraum iifdem itineribus evocavit. Tertiusfn hoc ipib defigatur Doftor Martinus Bucerus, quem ad Apoftolorum ordinem aggregare pofTumus. Cum enim illorum in vita fidem&doftrinamfequutusfit, nondubito, quin gloriam in morte fit afle- quutus. His igitur exemplis itanosipfos inftruamus, & tam alte mentes nofti?.s*exaggeremus, femper ut furfum fint: turn enim fidentibus ani- rais, cum opus erif, ad mortem gradiemur , & ad illam haereditatem perveniemus , quam Deus communis nofter clementiflimus pater, prop- ter Jefum Chriftum omnibus refervat , , qui finccris moribus et vera fide ad ilium confugiunt. Hsc cum ille deprefla ac lamentabili voce Si vultu triftiore dixiflet, mi- ciBca Martini !Buceri. ^77 rifica suyim^Ha. omnium animos occupavcrat. Quid multa ? Quas laudes D. Haddonuscs inferior! loco & ad noftros et ante humationcm mortuo tribucrat, eafdcm ex fuperiori loco Juftis pcrfolutis humatoquccorporc, perlcquutus eft D. Parkerus fingulari orationis varictate, maxima totius Dollar rarierm populiadmiratione. Atquc ille non folum eas fibi partes fumpfit ornandi acdefendendi noftri Buceri, quas paulo ante D. Haddoni prsoccupave- rar oratio, vcrum ctiani & gratulandi et lugendi modom rationemquc pra-- Icripfit. Cujusncque necefle mihi crit finguios locos attingerc, neque fi id quidcm maxims veliem, commode in hoc loco faccrc poffcm : omninout pratcream, cumipfiusfingularisdiligentia, turn amor erga Bucerum exi- raius, cocgcrunt : quorum alter pcrtccit, ut omnia fi perlequerer defor- mare ejus fcripta, non ad aliorum aurcs tranfmittcre vidcrer : altero & nobis detraxit iblicitudincm, qui noftras vires contcmnebamus S; csetero- rumftudiaacvoluntatcsadjuvit, qui univerfum illius dccurlum orationis cupiunt cognolcere. Unum tamcn praetermittere nullo modo polTum : cu- jus recordatia propter utilitatem prrceptionis Temper debet in animisno- flris inh.-Ererc : & in quo non major putabatur vis ad rcprimendas (quan- quam hoc ftudiole facicbat) quara adprovocandas&: extorqucndas lachry- mas incfTe. Etcnim propofita primum foclicitate noftri Buceri, & collaudato fanfto- Bucerlin mom rum coctu, cnumeratis prarmiis quibus vita intcgcrrime afta folet affici, ve- f-tHdiAt. tuitnosfan(flifrimi viri mortem lugerc: fiquidem prarclarc cum eocflc aft- um, qui iaboriofiftima vita pcrfundus,& plurimisdcvoratis moleftiis, tan- quam e flutlibus in portum, e turba & colluvione hominum, in fcmpiter- nam paccm & coetum fanrtorum rcceptus fit. Rurfns commeraoratis poenis quas impiorum hominum & non obedientium fccleribus infligit Dcus, no- ^^ „ j; ftraque ante oculospofua tarditate, qui tam falutarem niintium ncgligcn- tcr complexi fumus, quorumquc e difToIutinimis moribus fitercptus ad con- fcquentisgraviorcmpoenam temporis, juftilTniam efle oblatam dixit moc- rendilachrymandiquccaufam : eamquc fi dcl.ibi patcremur, ac non omni mcnte & fcniibus ad lu(flum, lachrymas, fufpiria, gemitus, convcrtere- mur, fore utobduratos noftros animos non fcrcns Deus, licet jampridem ex hujus mortc magna ruina quatefcciftct, multo tamcn pofthac atrociori- bus fuppliciis fit excruciaturus. Conftitiflc videlicet eum quafi prajcipuum Bncem/lnhU qucn Jam inter nosarchite£\um, qui diem, qui horam nullam intermittc- tetluidomM ret aliquid Temper comportandi, quodad domum Dei a:difioandam videre- ■^"* tureficidoneum: nos, nosCantabriginfcspartim tcmporibusaftentientcs, njoyicsuM/. ad idem opus dcvolutos cfTc, vix tamen ad unum lapidem porrigcndum ma- num admovcrc : partim invidia, caecitate, & vctcribus fupcrftitionis feci- p -^ busopprcfi'osmotuscierc, vim parare qua fundamcnta fubrucrc, tcieri probior, landior virdifcederet. Nos igiturcum hujus teftimoniumhabc- iiius, qucm noftroBuccroacWcrfarium, quem inimicum plerique putabant, quid PapiftE vociferentur magnopere curabimus? & cum Redmannus rhcologus laudaverit, quid Gardinexus jurisconfultus loquatur omnino fpcftabimus ? Sit huic Bucerus homo vanus, mendax, nullius confcicntiae, nulliusfidei : Ccrte Redmanno, cum frequentiflTiau corona, doQifTimis vi- risaudientibusconcionemhabcret, gravis, conftans, fanftilTimae vitae, nul- lius in fe veftigium perfidicE habere vifus eft. Avocat Gardinerus, vel con- vitio potius abarcet ab Ecclefiarura miniftcrio Bucerum : at Redmannus or« batum ejus opera minifteriura luget : Poftulat impudenter Gardinerus ut fibi reconcilietur & redeat in gratiam : ofFendifiTe aliquem aliquando negat Redmannus. Certetigitur cum Card ineri impudentia, Rcdmanni vere- cundia : hujus modeftia, cum illius convitio: cumque infinite illiusodio, Ipeftata hujus erga Bucerum bencvolentia. Sed me quoque dices incalel- cere. Equidem commoveor ab horaine ingcniofiflimo & cum acumine turn ctiamdicendi facultate prseftanti, difcerpi convitio Sanftiffimum virum: quem nos ut patrem colebamus, ut prsceptorem audiebamus , ut hominem nobis chariffimum, cuiquc nos vicilTim chari effemus, complexi fumus : & '■ doleoin tam excellens ingeniumtam depravatum morem incidiflc, quod alioqui modeftia excultum, detraftaqueambitione praejudicats de fe opini- onis nutricula, omnibus qui noftro hoc feculo exccUentiflma fuerunt, prae- ftare facile potuiflet. Sed hunc eadem labcs opprefllim tenuit, qua folent praftantiffima plerumque ingenia obrui : & quse fi Sacrae literae non effent, tamenvcluniusteftimonioPlatonis cvelli penitus e noftris nroribus deleri- que deberet. Siquidempraeclareeftapudeum, Tu^aSwi i^i n (tixit^iy h fiKav. Qui- que fe nimium amat, Sifuoaflentatur ingenio, pravum fe bonarum & ma- larumrcrum, honeftarum& turpium, falfarum & verarura judicem prz- bet. Pluribus haec afFero, utfingularis modeftia &tiraor ac circumfpeftio laudetur noftri Buceri, qui ita fe non amavit, ut omnium fententias liben- teraudirCjde omnibus in utramque partem difputare, non pertinacem & durum animumafferre folitus fit: fed quemadmodum ante dixi, ita fe ge- rere, ut conftitiito quod verum eflct, n;quo animovelvincere vel vinci poflet : ex altera parte notetur Gardineri (?/Aau7ia, qui quam. opinionem domo cxportare confueverat, quod fe fall i non pofTe putarer, omninoquc turpcvidereturcoargui& reprehend!, eandem femper ftatuit, fpretis & contemptis aiiorum quamvis doftiflimorum fententiis, domum fecum refcr- re. Sed aliter facio, quam de principio inftitueram. Siquidem afta folura exiguicujufdamtcmporisdccrcveram ad te perfcribere : nunc ^^roetiain in eadem Epiftolalaudationemindufi. Sed meum in hac parte crrorem (fi niodo error fit verasalicui laudes tiibucre) fublevabit, cum tua praeftans ac divina humanita?, turn omnium qui hxc noftra attingent, fingularis in Bucerum amor. Qui cum cjufmodi fuerit, qucm omnes amiflum iuxerint, qucm amici requifivcrint, inimicilaudarint, alieni receperint, fui femper praftantiffimum judicannt, ncc hoium in viventeni pietasnon amari, nee ■ " • ■ • . . • . py_ nus mcum in mortui virtute renovanda ftudiura vitupcrari credo poterit. Martini Buceri, 2 8 1 nushabcs, luOurn habes , caufas nonnullas quidem , fed nee omnes nee SfUcint, maximas, tamentam multa$& tarn graves, u: finullae pr^eteiea eflent, fa- tis momenti habcant, cur nos in raoerore fimus. Utinam mihi vel ea notitia daretur vel facultas, qua univcrfam ejus vitam praEclariiTime aftara cognof- cere, eamque literarum monumentis mandate poffem. Sed brevi tempore nobis cognitusfuit, &fcribendiinduftria vana eft, cum rcrum propofita. rum excellentiam oratione aflcqui nequeas. Has igitur partes Germanis hominibusdoftiffimisrelinquo, aqudquos cum diutiflme vixerit, facient pie, ut quoniam & norunt quomodo vixerit, & facultatc prscditi funt, ve- lint SanctifTimi hominis vitam nobifcum communicare. Ego pro ea facultatc quara mihi Deuslargitus eft, dcdi operam, lit in eum vita funftum , ingrati non videremur, a quo vivo plurimis ornamcn- tis afficiebamur. Vale, Cantabrigix e Collegio Trinitatis. Anno Dom. M. D. LI. id. Mart. ) n'l cJinaiL' jjn'jrmr;::7 n^f-rrr*- 282 *>!■> *4f» •*» «4« «j>* P* c^ of* •{■> cijV 'Hi;; J. VITA BERNARDIGILPiNi. .1/1 IIO ci.T'KJ.q ov.voup J ."Hiff Viri Sandiflimi, Famaque Apud An- glos Aquilonares Celeberrimi. A Revcrendo in C h r i s t o Patre G e o r g i o Carletono Epifcopo Ciciftrenfi fideliter confcripta, et in gratiam Populariiim fuoriim, a qui- bus jamdiu vehementer defiderata eft, in publicum edita. GEORGIUS CARLETON, Epifcopus Ciciftrenfis, Gulielmo Beluflis, Equiti aurato, Salutem in Chrifto precatur. Xs SI ifi Ecckf.i mu/ti cfcKt, qualis tmiis erat Gilpinus, uon exi- jlimarem oper^ pretium memoridm hujtis vtri aliis cemmen. dare : nunc vero cumfaimfjimos, ant ft quodfefttio dicam, nuL los vidcrim qui mrmampietatis et [AftSiimomx tarn rarxfe- cuius, exemplar aliis ad beat am vitam proper af7tf bus tarn illuflre pro- pofuit, tam cgregie fujiinuerit^ftc [entio, cxemp-lum tale bonis pietatts igniculos EflSrOLA. 285 tgniculos additurum^ utformam tamperfficuum fequantttr.ftferte nen a^ec^uAntur. ExempU hujufmodi infignis piefatis infaniltf aattquis mtdta aHdivimus, ^ infcriptii eorumfrequenter legintHs,fed in bomi- Tiibus nojlri fxculi mn invcnimus: tuntuvt enim alpfumus ab hoc zclo i» pietate promcvcndajtit jam metuendum fit, ne vera religto quondam cum magnojludio (jr gaudio fufcepta, nuns anonnuUis cumfajiidtorC' jeBa^ tandem fubruatur : ctenim experientia f^cculorum antealfe- rum fat is nobis hancveritatemconfirmavit^prefa.Nosworcs reltgionii ruinam fecum traxiffe, uf »e dubitemus deinceps etiam tra^uros. Non dubitamus in tanto antiqux fan5timoniJi caltgine, Cilpini vttam evolaturam^ftcut m£iuam inter alias arves mult is invifam. Nee id- circo fupprimendam puto^ habeant alii quod mirentur^ alii quod illw- dant^ alii quod imitentur. Tu vero vir inter paucos pr^tjians habes quod votis multis defiderajli. Scriptum hoc multos jam annos apud me delituit^editionem diutius dijiuli^ confulto ne forte fe Ltfos quteran- tur, qui ab hac fanifimoniiC forma procul abeffe videntur: fed met injlituti erat neminem Udere^ omnes quantum in me eltjuvare. Si quis fe hocfcripto adjutumfentiat, hoc tibi deberefe agnofcat^ qui folU- citattone tua hoc qualecunque fcriptum a me extorferis. Cumque eo loci degas in qua Gilpini vita tot a et virtus optime not* fit^ cumque tam enixe bee a me effUgitaris, quis dubitare poteJlprd(lantem virum effe oportere, qui tanto fiudio Gilpini memoriam eonfervandamprocU' raverit ? Hie tuus infignis animus coegit me, ut tuo nomini banc o^el- lam dedicarem, ut (-r religiofi animi tut in Gilpinum, & funoris in te mei tejlimonium extaret. Vale. N n VITA 284 jy «!>• *^ *9» •^ «4F «^ «^ « j» «l^ «^ <|||^ «^ «9* «f* <4kr T^ *f* VITA BERNi^RDJ GILPINI. BE R NA RDVS G I LP INV S natus Kentmird. in comita- tu WeftmorlandU, Anno Domini 1517. ex antiqua fannilia et clara. Patrem habuit Edwinwn Gilptnum, Edwini frater fcnior occifus erat in praelio apud Bofxvorth. Qui quintus crat haeresa Rjchardo Gilpino, qui tempore regis Johanm donatus erat agro iWo Kent- miram a Barono Kenddia pro mentis egregiis in bello et in pace. Hie ^«- c^ardm eft ille qui aprum fylveftrem occiderat, qui in montibus proximis tanquam aper Erimanthi furens, plurima damna populis intulerat. Hinc eft, quod in armis Gentilitiis Cr/p/w gerant aprum. Matrem habuit Mar- garttam, filiam Gulielmi Laton de Dalamain in Cumbria, ex antiqua fami- lia, et bcUicofo illo faeculo illuftri, ex qua plures equites viri fortiflirai pro-. dierunt. Bernardtus\^ infantilem exuerat xtatera, quum futurae fanftimoniae in- dicia quaedara sediderat : fraterculus quidam circuraibat viftum qusritans, et ut animos hominum perliceret ad beneficentiam , concionandi zelum quendam oftentabat. Erat hoc hominum genus fordidum, et improbura. Quidam eorum habere fatagebant formam pietatis virtutcm ejus abnegan- tes. At alii ne formam quidem retinuerunt. Hie erro domum Gilpini pa- trisaccefleratdie Sabbati, quaficraftinodie Dominico concionaturus. Suf- ccptus erat iatis liberahter : Nam ex iftis locuftuhs offendere quenquam erat piaculum. Bonus frater inter coenandum ingluviera invitabat, et po- tandifinem bellua non ante fecerat, quam ebrius pudendum fpeftaculom tamcaftse, fobriseque, familix praebuiflet. Atcraftino dieveluti fanftu- lusde ccelofubito lapfusadconcionem populura convocat. Inter concio- nandum bona quxdam verba eruflans, contra vitia quidam excandefcerc, adeoque etiam contra ebrietatem aulbs fuit intonare.. Gilpiuus puerulus qui turn loqui coeperat,poftquam invfam hominis foeditatem ex hcfterna coe^ na collegifTet, nunc audiens belluamintonantem contra ilia vitia, qux ipfe perpetraverat, ficut erat prope matris gremium in temple, exclamat fubi- to his verbis : Mater audin quomodo ifte contra ebrietatem loqui audet, qui erat in noftra domo hefterna nofte ebrius. Mater pueri os manu oppofi- ta impcdire properat, ne plura efFunderet. Parentes pueri ingenium ex variis indiciis perlpicicntes, cum bonis litteris fedulo cducandum curarunt. Condifcipulum habuit Edwi/mm Airium, quern propter ingenium et fpefta- tajji P^ita'BcrfianU Gilpiui. 285 tamprobitatempolleacolebat. At rcliquos omncs Gilfinm ingenii ncn- monia longepoftfereliquit. Itaquecura laude dccurlbinrchola tyrocinio, aparentibus, qui jamrpcmmagnaiuconceperantde filiofuo, mittiturO.vo- nium. Tunc tcmporis Oxonii erant omnia in litcris, et religionc tuibata et barbara rubigine obducta. Agcbat Gilfinm annum dccimum lextum, quum fe O.vot/wm contulerat. Iserat annus Domini 153 3. In Rcgincnfi Collc- gio fufccptus mirifice in bonis littcris profecit. In opcribus Erafmi ftudiofi- ushirebat, ficut omnia illiusfeculi ingcnia bona. Ad Dialcdica: & Phi- bibphix cognitionem fcdulo ferebatur, in quibus excellcrc vidcbatur, & in Icholis dominari. Addidit humaniorcs litteras, Grecs, & Hebraica? Iingux pcritiam fingularcm, in quibus litcris NcH opera, & amicitia uteba- tur, cui cum Gilpiao ex ftudiorum fimilitudine familiaritas interceflcrat. Is erat focius collcgii Novi, & poftea Hebraicarum literarura profefTor Oxenii. Poft aliquot annos in his ftudiis gnaviter collocatus, ita darus Cilfimt) charuiqucfuis0.v«;«V«/?/»»« cfle coeperaf, ut nuUumliterarum premium vi- derctur, quin infra Gilpini virtutem fublederit. Quaerebantur turn dodi- ores atquc infigniorcs viri,qui ^Edem Chrifti noviter tunc Oxenii inchoatam complerc, & bonarum litcrarum laude ornare polTcnt. Inter eos imprimis afcriptus erat Gilpinm. In religione veritatem, & finccritatem non turn ob- tinucrat, quiin traditionibus Ecdefiae Romanae fuerat inftitutus: Neque cnim religioncm & pietatem ad vcrbi divini normam, fed ad paternas & per manus fufceptas traditiones plcrique turn temporis rcvocabant. Hoerc- bat aliquamdiu animus ad fanftacompofitus, in tenebri?, & pracjudiciis in- tcrceptus non fine aliqua antiquitatis umbra fub fuperftitionis oncre lufta- batur. Fortior advcrfus vitia & fordes, quam adverfus paternas traditio- nes. Itaque tum tcmporis magnum caufx Pontifici^e momentum videbatur Gilfinm. Difputabat publice contra Joh^nnem Hooperum, qui poftea Epif- copus Viiornienfis erat, ac tandem gloriofus Chrifti Martor. Mortuo Rc- ge Henrico oftavo, quum jam Edwardiu fextus rcgnum obtineret, ejus mu- nificcntia & pietate adduftus Petrm Martyr Oxonii facrasliteras docebat. Huic obfiftere nitebantue fophifts Chedfew, Morgamu^ Wefiomu. Qui C;/pi»Kw etiam cupiebant adduccre, ut Martyri majorem ex ejus confiiio ficauxilio crearentmoleftiam, atque ea res tandem codevenerat, utGilpi- m*i produilus fuerit ad difputationem contra P. Martyris pofitiones. Ex quo confliftu Gilpiniu ut caulam fufceptam tueretur, accuratius ccepit Scripturas & Patres antiquos excutere. Quoque majori ftudio ad fufcep- tum caufas patrocinium incubuerat, eo minorcm caufae fiduciam habere coe- perat, putabatfepro veritatedecertaturum, quaminvenire pro virili cer- tabat. Sed dum veritatem ardentius quxreret, paulatimagnofcere cocpit crrorcs fuos. P. Martyr fubinde profiteri folebat fe non multum moveri de Wcftom, MorgAno, aliifque fimilibus : At de Gilpino, inquit, vehementer commovcor, qui fincero animo omnia aget& loquitur. Rcliquide ventre fuovidcntur folliciti, IcvilTimi homines ambitionis&cupiditatisquafi vento feruntur. At Gilpimu morum gravitate & laudatilTimae vitae tcftimonio fubnixus, caufam quam fufcipit virtutc fua cohoneftare videtur. Sxpiuf- quc Deum orabat,ut Cilpini animum ad omnia honefta ftudia compofitum ad N n a vcritatciB i86 Vita 'Bernardi Gilplni v€iitatem tandem convertere dignarctur. Valuit P. Martyrii oratio apud Dcum. Nam ex CO tempore nonfubito, fed ut ipfe fatebatur, pedetcntim ad veritatis agnitionem acccffit. Magnam Oxonicnftbw luccm intulerat Mxrtyr ad veritatem Theologiae, & ad humaniores literas illuftrandas. CtL ■pintu ex eo acriusftudio, &pr3;cibus incumbere ftatuit, ut veritatem invc- ftigaret. Itaque controverfiam quae inter iplum & Htopemm fuerat, fcrip- tis etiammandareconftituit. Sed in ea controverfia explicanda dum accu- ratius ea verfat qux refutarc decreverat,dum altius rimatur,& ad Scripturse authoritatera Ecdefiae inftitutarevocar, fine qua nee Eclefiam aliquameflc cognoicebat, fenfit I'e facile vidum, & a veritate vinci gaudebat. Scripta ilia inter Gilpim fcrinia reperta, ingenuam confeffionem & veritatis vim, a- deoque mifericordiam divinam in ejus converfione declarant. Dum religio- nem Pontificiam accuratius examinat, piurimos errores in Ecclefiam irrep- fifife coaftus eft agnofcere, qui falutis negotium impediunt & obfcurant. Adeo ut iis, qui fuiunt juftitiam & veritatis cognitionem, magno fintof- fcndiculo. Videbat plurimas fans doftrinee corruptslas &ccomrautationcs :. dfi feptem facramentis ante P. Lumbardim magnum filentiuni reperit : cce- nae Dominicae ufum fub una tantum fpecie contra exprefTas Scripturas tradi, ti;anfubftantiationema feholafficis confi«ftam cfle. In Sacramento doftrinani. operis operatinuper natamiMilTamex Sacramento in facrificium converfam. In Ecclefia ubi omnia adacdificationcmpopuli inftituta funt, omnia contra edificationem populi in lingua, ignota peragi: imagjnum a.dorationem inftir tyi contra expreflum prseceptum Dei. Dum iftis cogitationibusdiftrahere-. tufi) ecc^ in concilio Tridentino regula fidei immutata perculfit ejus aniraum. Nam ex antiquis fcriptoribus adeoque etiam ex rtctnt\b\is,Lnmbardo^ScotOy A;«^ dicere folebatEcdefias Proteftantium non aliam firmam &foIi- dam fuac difceffionis rationem reddcrepotuilTe prxter illam, Papam fcilicet efie Antichriftum. Nam ab Ecdefia Antichrifti difceflioncm mandatam in- tclligcbat ex morvito illo'Coelcili^: Exite ex e^j papule mi \ ne participcs ftts peccatornm ejuSy et expUgis ejus accipiatis : jipoc. 18. 4- Quo loco S. ^o- i/ww^/difcrte prsenuntiat populum Dei evocandum fore ex Ecclcfia Anti-^ chrifti: nihil tertium hie reliquum, vel RomanamEcclefiam nonc/Tcdefc- rendam, vel Papam pro Antichrifto habendum-, c cujus Ecdefia Dei Ec- defia coclefti voce & mandato cvocatur. Jam vero hxc omnia cventu^,- «jui eft prophetiarum interpres, nobis certifiimus comprobavit. Multis jam : laeculi vidimus rcgnum illud quod Apoftolerumtcmporibusobtinebat enie- • dio fublatum. Et in ejus loco regnum Ecclefiafticum ere(ftum, quale (jtcu- • lis anteaftis in Ecdefia nunquam fuerat vifum. Vidimus horrendam difccf-^ fioncm Eccl.efi.T Romanx ab antiqua Ecdefias puritate & virtute. Vidimus & quotidie videmus populum vclut coclefti voce evocatum, exeuntem c Ba-- bylone, id ci^, ex Ecclcfia Antichrifti. Oculi noftri vidertsnt hic comple- ta, quae tot fsECulis ante hacc tcmpora prxdiiSalegimiis. Hare C;7^/»« ani-i nuim vchcmcntermoverunt, ut Ecclcfiam in verboDeimonftratamfeque- retur. Ecclcfia Romana regulam fidei integram fervabat, antequam in> Tr.identirio Concilio regufa ilia fucrat mutata. Turn ncccflariovidcbatur- cxcunduna • 288 Fit a 'Bernardi Gilfml. exeundutn ex ilia Romana Ecdefia, ut vera &evocata ilia Ecclefia fcqucre- tur verbum Dei. Hxc cnim evocatio peculiarcm Ecdefias conditioncm vi- debaturdefignare. S\c e-jocatus iAbrahamex Vr Cbaldxorutn., cjocanufo- vultu Ifrael ex E^ypto-, evocati fud^i ex Babylone fofi captivitatemftptiia^hita annoriint : ac tandem ad illam formam evocata Ecclefia reformata ex "^Baby- lone my^ico., five Ecclefia Romana. HascadmirandoDeiconfilio&poten- ti manu confedla videbantur. Igitur exeunduni neccflario vidcbat & Ec- clefiam illam Apoftaticam deferendara. Verum hac non impetu, fed len- to molimineegit. Interea Cuthbertia Tonflitlltis Dunelmenfts Epifcopus Gslfifjum fuis fumpti- bus ad exteras Ecdefias vifendas mittere decrevit. Erat Tonflallus matris Gilpim avunculus. Scd antcquam pcregre proficifceretur evocarus ad au- 1am concionemhabu it coram Rege Edxv^rdo fexto deEccIefiarum rapinis. Concio ilia publice typis excufa extat. Deinde ad peregrinandi ftudium fe contulit. Amicorumcurafacerdotium eicollatum erat. Ulud facerdoti- um Tonftallm Gilpim retinendum fuadebat, ut impenfas itineris facilius to- Icraret, honeftiufque fefe ac liberalius exciperet. At Gilpintu cum parvo temporisfpatiofacerdotium retinuiflet, ante profeftionem amicum quen- dam ad fe vocavit, quera hominem piura & doftum, & in facri minifterii fundione impigrum cognoverat, huic facerdotiumipfi non multo ante col- latum, refignationefuaconferendum procuravit. QuodutrefciveratT«»- flallui Gilpinum increpat. Ego, inquit, tui curam gero, & tu curam meam tanquam mutilem projicis. Sed ego prxmoneo quod tu his artibus mendicus morieris. Gilpimu primo verbis officiofis Epifcopi optime de fe meriti animum placare ftudet. Deinde fubjungit, fe facerdotio renuntiaf- fe necelTario, quod quietaconfcientiaretinere non potuerat. At, inquit, Epifcopus cum difpenfatione retinere potes, & tecum in hac re difpenfabi- tur. Refpondet Gilpinw, at qui Diabolus nulla difpenfatione, aut uUis vinculis retinebitur, quin me abfente in populi mihi commifiTi perditionem ruat. Et vereor quam mihi fit inanis refponfio apud Deum villicationis meac rationem exegentem, fi dixero mecum difpenfatum fuifle dum Diabolus dif- perderet. Qua refponfione Epifcopus videbatur ofFenfus. Sed perfpefta fanfti animi finceritate Gilpinum in majori honere habere ccepit. Minaba- tur tamcn faepius, ficut Gtlpinm referre folebat : per patris animam, quo verbo Epifcopus familiaris uti confuevit, eum moriturum mendicum. Pro- feilus eft priraum Machliniam ad Georgium fratrem ipfius Uteris eo vocatus, deinde agebat Z-ox'4«g/*4difce- deret, accepit literas a Georgia fratre quibus monitus erat, ut ftattemAfa. chlinee, conveniret. Quia quadam haberet ipfi coram communicanda qus Uteris expediri non facile pofTent. Itaque Mudiliniam ad fratrem propera- vit. Poftquamcongrefli fuiflent, intellexit Gilpinns caufam quare eb voca- tus eflct, nihil aliudfuifie, nifi ut a fratre perfuadcreturfacerdotiumexci- perc, quo aleretur dum exteras Academias luftraret. Gilpintti in anguftiis interceptus videbatur, noveratfe nuper Epifcopi animum hacde re ofFen- diffe, vidcbat Epifcopi confilio hoc negotium a fratre Georgia agltatum. Tandem literas ad Tonflallitm Epifcopum in hxc verba tranfcripfit. Domine Vita 'Bentardi Gilpini. 189 Domiue miht plurimum honor abilUi^ omnique officio mihi colende^ Amflitudini ttu ceUndum mn exijltmavi^fratrem tneum »uper mihi firipfiffe^ ut omni excufationepoJlpofttA ipfum Machliniae convemrem^ habere fe qu£ mecum agat de necc^anis rebta^ qu£ lit er U expe dirt non potent. Qnum conveniremus inteUexi nihil aliud cjfe, nift ut tentiret an facerdotium fufcipere velim^ dum inter e a me in Acada- mixjludiocontinerem. Quod ft banc profeSiionis caufam prafentif- fem, mn arbitrarer necejfe^ jindium meum intcrruptum iri^ ut Ma- c\\\\n\2iTS\projicifcerer. Hoc enitn cum omnibm doBiijam mihi dif- fujfumfateor, maximevero cumSanSlis Prophetis^ & antic^Hiffimis fit/pmifyue h Chrijii f*culo Scriptcribus, quodmihifiduciafirma ma- net^ quamdiu vixero nunquam confcientiam me am ex ea re oner are., necfacerdotium ea conditione fufcipere^ ut interim abfens ab eo fim. Ills mihi retulit dominationem vejlram ad ipfum fcripjijfe, libenter velle in me facer dotium conferre ; veHramque dominationem, cdte- rofque amicos meos^ (inter quos unus ipfefuerat) exiflimare me ni- mis fcrupulofx confcientiA in ea re fuiffe. Ad quod rejpondi. Si [cm- pulofiorfim (quod ego non pHto) res tamen cfi ejus generis^ ut maltm in ta re paulojiriclior ejfe quam confcienti-;««ci cwi Wicklefw adraonuit Gilpinumde rumorc depra- vatx aeditionis. Illequumvariis rationibus diluificthanc fufpicionem, tan- dem protulit literas Cuthberti Tutijialli, in quibus maximas ei gratias cgit Epifcopus, quod opus illud fumma fide ac diligentia ab eo ederetur. LiitetiaGilpinM in ardibus F'afcofani sigthcLt. Cum viris doftis contulit. Dumdod^orumfententias quaereret de iis rebus qux ipfius animum pcrmo- verant, ita plurimum refpondebant illi, non ut pacem confcicntix fpefta- rent, quam ille unice quasrebat ; fed ut Ecclefias traditiones firmarent. Er!Lt turn Lutetia Nelwy quo cum liberius agit GilpintUy nt utrique ad ve- ritatem alpirarent. Erat inter eos forte Sermo de cuitu imaginum. Gilpi- nm graviter commovebatur, quod Idololatriam verbis quidem Pontificii damnarenr, & tamenpopulipallimpermitterentcultum imaginum. Quas- rcbat quo confcientias folatio quis poflet incurvarc fe coram imagine, & nonne, inquit, ha°c eft idololatria prohibita in fecundo priccpto decaiogi ? "Hoc ex eo quaerebat libentius Gilpinufy quia obfervaverat hominem perti- nacius harentem in Pontificiis placitis. Refpondet NcIm di^inCtione ufita- ta de idolo, & imagine. Imagines Sanftorum non efle idola. Acproin, dc nee vencrationem imaginum efle idololatriam. Gilpinut fubintulit, in fe- cundo Vtta 'Bermrdi Gtlp'mi, 2 9 1 fecundo decalogi prEcepto non eft idoli mentio. Sedprohibctur incurvari ad fculptilc, aut ad aliquam fimilitudinera eorum qvx lunt in coelis, vel in terris, vel I'ub terris. Ubicunque fint prohibeturproftratio ad fimilitudi- ncmeorum. Et quid facit idolum ? faberfingitfimilitudincm hominis cu- jufpiam, fabricata imago non eft idolura. Sedcultus facit idolum. Itaquc Apoftoius dicit, idolum nihil ejfe, cjuia hum tantHm Dcm eft. In cogitati- onecolcntisvidctur cfle aliquid, fed id quod cogitatio colentis apprchen- dit, revera nihil efle in mundo. Itaque idolatria eft cultus Deo debitus creaturae exhibitus. Qui vero inter orandum incurvant fe coram creatura quacunque cxhibent creaturae cultum Deo debitum. Divinum mandatum prohibet, nefaciantfibifculptile, autfimilitudinemaiicujuscreaturaj. Fa- ciuntfibi qui faciunt in religiofum hunc ul'um, probibetetiam ne fe incur- vent coram tali creatura : Nam qui fie faciunt, creaturs ferviunt, eamquc colunt. Fruftraeft hicdiftinftioinLatriam&Douliam, (qu$ verba idem planefignificanf, ) quia diftinaiio ilia toUitur perexprefTa mandatl verba, non incurvabis te eis. Prohibetur incurvatio, quod tamen pafTim fieri vide- mus. Neltu ad hxc: quae, inquit, inftituta funt in Ecclefia, non temere rautanda funt. Cilfinm refpondit, non eft poteftatis noftrac mutare Ecde- fiae inftituta. Sed quia non pofTum mutare ea quae funt in Ecclefia inftituta, illud mihi imprimis iaborandum fupereft, ut meipfum mutem, &adfince- ' rum Dei cultum transferam, quod gratia Dei prxftabit. Profiteri folebat fc dum inter Pontificios verfarct multa obfervalTe, quae animum ejus ab ilia religonis fpecie abalienaverant. In articulo juftificatio- nisfummam hominis confolationemconfiftereintelligebat. Quemarticulum itavidebat, in Papifmoobfcurari,utfolida confolatio tolleretur. Itaque Scripturam & Patrum fcripta diligenter verfabat. Reverfus in AitgUam tcmporibus Afarianit, Ecclefiam cum magno Colo- re vidit fanguine & flammis oppreflam : abEpifcopo Tunftallo invitatus ad Reftoriam de 7f minifterium. Quotannis femel ad eos excurrere folebat. Ad hoc negotium opportunitatcm arripcre folebat, ad feftum Na- tivitatis quando itinera propter frigora & nives moleftiora aliis videbantur. Tempusillud ei maxime placcbat, quia tunc plurcs diesfefti concurrerent, &populus facile diebus feftis conveniret: Alias non tarn facile autcrebro cogendus. Magnam fui venerationem apuJ illas gentes conciliavit, turn concionando, turn pauperibus nummos diftribuendo in illis itineribus, ali- quando nofte interceptus, in nivibus pernoftabar. Interceptus necelTitate ilia, iahcbat Guliclmum^iriumy quern fecum frequenter habcbat, cquoscir- cumagere, nee quietem ullam aut fibi aut equis permittere. Ipfe interim circum curfitabat, autambulabat, nee fuftinuit quietem capere: DomiafTi- duus crat in minifterio & paiiperum cura. Erat Honghtor.c viculus in oppi- do ad paupcrum habitationcm afPignatus, ad eorumalimoniiun providcbat fin- gulis feptimanis die qui dicitur Jovis, ut olla m.ignx amplitudinis & capaci- tatiscarnibuselixatis plena pauperibus dcftinarctur. Ni. ; h!ourhtoniM forre f r;ttcrien?, cvcntum rci expc£>abat. Poft>cfc;«»». Atque ficut erat amaeno ingenio ad carmina etiam componenda, Uteris illis carraina qux- dam adjecit. Suat vero carmina quas fequuntur. MhIu ^ — ■■■- ■ ■■ ■■■■■■■■ .ii !■ II i^^^^m^^^^^m^K^m^mmmmm^mma m i i»«'^^^^'pnm i i ■*-! Vita Seniardi Gilpini. 2^9 Mitlt/t cjuidem/e^if fedplnra legenda reliqui : Pojihac qmrni dabitur copia, cunQa le^am. Ofttmt ut careat macitlis Bcchfia cunSlis : Frafens vita negate vitafntura dahit. Acccdit ad cum poftca Camdtrigtenfis (\a\AzT!\j qui virdoflus videbatur r Is multis egit cum Cilpino de difciplina &i reformadone Ecclefis. CUpinm dicebat fe non poffe probare ut humanum invcntum loco divini inftituti in Ec- clcfia locum habcrer. Num ergo putas, inquitille, banc difcipknae formaia eflc humanum invcntum ? Omnino fic exiftimo, inquit GilpinH* : Et qui an- tiquoruro patrum fcripta diligentius verlaverit, idem mecum cxiftimabit. Sufpctla eft mihi difciplina: forma ilia quas in nulla antiqua Ecclcfia fufcepta videtur. At inquit iUe, reccntiorcsmultavidentqucantiqui illipatreinon vidcrunt : & multorum ingeniis & laboribus inftruftior Ecclcfia prsefcns vi- detur. GtlpittM commotior videbatur, ego inquit, recentiorum virtutes non puto comparandas cfle Patrora infirmitatibus. Dicebat alter fe putare Gil- fimm in eo crrare. Cilpintu verba ilia confulto habuit quia intelligebat cum dc virtutibus ncfcio quibus jaCtarc, quam jaftantiam Gilpinm rcpri- racrc voluit. CeorgtHs Gilpinta qui librum Philippi Marnixii Aldigundut Comitis jilnea- riumRomanaEcdedsenSdgtco in Anglicum fermonem efegantiflime tran- ftulcrat, vcnit e Belgio ad Btrnarditm. Is crat "Btrnardi fratcr : fuit Rcgi- nae Agens apud Belgas, & apud Bellas propter fingularcm prudentiam ccle- brcra fui memoriam reliquit. Hie ubi aliquod temporis cum fratrc Bernardo iucundiflime vixcrat. Rcvcrfurus '\nBtlginm Reginam, & conciliarios rcgni conTcnerat de rebus quas Regin^ nomine apud Belgas cflet aflurus. Lcicefl. ritu (fr Bedfardtw Coia\t€t\itToi^({uc fratres, Gcorgium propter prudentiam in rebus agendis, Bernardmn propter vitx fanftimoniam magno favorc amplcAe- bantur. Ifti rogabant C^?er^f'«fM, ut perfuaderet ^rrw^r^o fratri converfionij fu* a Romana fupcrftitionc ad Evangelicam lucem rationcm modumquc fcrip- to cxponcrct. Cui poftulationi rcfpondit Gilpinta apcrte & candide fine omni fuco. Ego litcras illas ex Anglico fcrmone, in quo fcripfit in Latinum, qua poflim fide tranflatascxhibco. ExempIutQ. Pp LITERiE ^oo J^tta'Bernardi Gilp'mi. LITERS BEKNARDI GILVINUdGEOR- ^i,u:GtV M^xmem, Anno Domini: 1575. Ogas frater ut fufiori fcriptomodum tibj converftonismeaE a fupcrftitio- . ne ad lucera Evangelii referarn : Quod tibi non ignotam efife credo, non fuifle paucorum annorum opus : veruntamen ficut per tempus & valetudinem. Ucet, nihil celabo. Confitebor opprobrium meum in confufionem diaboli : picam cum Apoilolo, i 7/w. i. 13* MiforicordUmconfequHtmfum^ ignoram feci. Temporibus Regis Edvoardi protraftus erara ad diiputandum contra qiiafdamaffertiones P. Martyris, Quamvis ex naturali propcnfione. feroper (quantum potui ) controverfias & dil'putationes.vitavenm. . Quumqucv juni- or, Theologus eflem, & in ill^difputationjejreperiffem.fundamentum, cui innitebar non tam folidum quam ipfe priu^ putarira ; proinde iacras literas 5f patrumfcriptaccepiaccuratiiisevolvere, ut meipfum inreceptis opinioni- bus confirraarera. Sed Deus animum meum ab illo prcejudicio paulatim libc- ravit: &.quotidie fervor ille quem.habuiad Papifmum dtfervefcere .caepit. Contra autem fenfi igniculos qui me ad veritatem inveftigandam adegerimt.' Interim contuli me ad Epilcopum Z)««*/>Mfw/c«« utiampHus difcerem: Qui in Tranlubftaijtiationis.negotio dicebat mihi Inmcevtium tertium inconiultius Egifle, quod ill^um articulum fidei feciflet. Papse etiam culpara magnam pro- fitebatur, quod de indulgentiis, aliifque rebus non redtiiis confiiluiiTct Ec- cIcCisB. Poftea doftorem Redmannum convcnij in quo propter infignes virtu- tes, & eruditionem magnam Ipemrepofui. Ille mihi affirmabat librum de publicis precibus pium fuifTe atque Evangelio confonum. H.tc me in niultas meditationesconjecerunt. Dcinde unus ex fociis Reginenfs Collegii Oxonil ngrrabat mihi ie audivifTe Dodorem Chedfey inter amicos dicentem, oportere utProteftantes cedant nobis realem Chrifti prsefentiam in racramento,nos iti- dem ut illis cedamus in Tranlubftantiationis fententia atque ita conveniemus. ■Do£iorTVf/?o«proIixamorationemhabuitdeCa;na Domini fub utraque fpe- ' cic adtniniftranda. Magifter Morgun narravit mihi, Doftorem Wa,re viium & vita, & eruditione clariflimum, affirmafle fibi quod prascipuum facrifici- um Ecclcfiac Dei, fuiflet facrificium gratiarum aftionis. Hsec erat ejus re- li^onfio quum quaefinTera quid.pro fucrificio. Mifl« .dici, poterat. EruditifTimi in.. Vtta 'Bernardi Gilpini. » © i in hoc regno Epifcopi CO tempore primatum Pdpse, & vcrbe & fcriptis rcfti- tarunt. Magifter Harding nuper ex Italia domum revcrfus prolixa ik celc- bri concionc tain dare expofuit, &coloribusfuis dcpinxcrat fraterculos, & Epil'copos indoftos, qui in Tridentim Concilio in viridibus togis convene- rant, utin me plunmirquealiisplurimum imminueritdcopinione, &fiducia quam in generalibus Conciliis habueranrius. Hxc & multa alia occafioncm mihi prJE!>ucrunt, ut Icripturas &r antiquorum Icripta inveftigarcm: unde plurimosSimaximosabulus, & aliquot cnormitatcs ufitatas, & dcfcnfitatas in Papatu animadverterccsperam, & reforniationes ex altera parte necefllt- rias judicare. Dum hocmodo progrederer amicorum quorundam fuafioni- busadduftus, facerdotium fufccpi. Ad quod invitus trahebar : Si Deuin offendetim curam rufcipienclo ante quam doftior, & in rcligione confirmati- or elTem, veniam a Deo pcto. Nee dubito quin in ejus conlpedtu mifericor- diamconlcquutusfim. Antequam facerdotium illud intraflem , concionem habui corani Rege Edwardo Orenwichi : Concio ilia bonorum virorum appro- bationem habuit. Dominus Thcfaurarius, tunc iecretarius, obtinuit mihi liccntiam Regiam perregnum pracdicandi, quamdiu Rex Edwardm rcgnave- rat, quod tcmpus deinceps non multura fuperavit fpatium dimidii anni. In concionibus ea traftabam in quibus optime confirmatus eram, & in quibus Scripturascertas haberem: MiflHm examinavi : Abiilus quantum oblervare tuncpotui, erant in Bimiarcvercntia, & craHiorepopuiicuItu: quia Tran- fubftantationem non crcdidi. Veruntamen tandem aliquando MifTasdixi, paucas aliquot & clancuium. Turn continue trans mare miflTus fui, ut Do- mini Epifcopi TmiflaUi librum de Euchariftia imprimendum curarcm, cum aliis duobus aut tribus libris ut nofti, jintiierpiit : ubi per trium annorum fpa- tium Lnteti£y A/itHerpiiCj Lovaniij nonnullilqucaliis in locis craflam idoiatri- am conlpexi. Ea res me a Pontificia religione magis ac magis abduxit : maxi- mc quod viri qui cruditionc praeftabant inter Pontificios in Scholis cultum imaginum tollerent, in Ecclefiis intolerando abufu permitterent. Hie dum facrasScripturas, & patrum fcripta avidiusconfulerem, multa obfcrvavi qua meura animum a Pontificia Ecclefia abduxcrunt. Animadvert! in ilia Ec- ciefia facrar doftrinas corruptelas infignes •, in facramentis multa contra Scripturas inftituta. Qnacdam facramenta nuper addita : In facramento Cms alteram fpeciem ablatam : Tranfubftantiationis figmentum in- duflum, Traditiones Ecclefiae verbo Dei, & facris Scripturis adarquari, pari pietatis affe^tu fufcipiendas. Cultum imaginum in Ecclefiam invcrtum, in Ecclefia omnia coram populo ignota lingua peragi: maxime me cxer- cuit quaeftio de Antichrifto : quia non tutum videbatur difcederc ab Ecclefia Pontificia, nifi prius in animomeoillud hasreret, Papam efie Antichriftum : quantis hie confliftationibus cxercebar non facile dicere poffum. Pofthacdo- mum revocatus Rectoriam de Epngton ab Epifcopi coilatione fufccpi : ubi quuminconcionando feduluselTcftuduerim, fubito mihi mrignos gravcfquc advcrfarioscxcitatosfcnfi: contra pluralitates, &non rcfidentiam prardica- vcram. Clamabant adverfarii mei, omnes qui doftrinam illam attirfifient, cito haeretico? cvafuros. Aliis vehcmentcr difplicuit quod prardicarcm rcfi- pifeentiam &i lalutcm per Chriftum. Id mihi objicicbant, quod non (ficut P P i tunc ^oi Vita ^ernardi Gilpinl. tunc fieri moserat) inrcgrasconcioneshabcretnde Tranfubftantiatione, Pur- gatorio, aquabencdiila, cultu Imaginutn, invocatione Sanctorum, &fimi- libus, qu3E ex me nunquamaudirc potcrant. Quanto acriiis populus przdi- cationem tneam fufceperat, tanto acriiis in offenfionem & odium incidi : parva res periculum raihi creavit. Honefta quaedam matcrfamilias quum in puerperii doloribus Deum fsepiiis invocaret, a rcliquis matronis gravitcr fuit reprehenfa, quod non beatam virginem invocaflet. Refpondit ilia: audivi elarum quendam concionatorem Gilpimtm nupcr e Gallia reverfum : Si ille admoneat mc ut fanftas invocem, confilium de ea rccapiam : dixi me ad invocationem Sanftorum non audere quenquam hortari cos verb qui Dei fo- lius opem in periculis fuis implorant ad folidam confcientiae fuae confolatio^ nem, niti mandate divino, & habere firmam promifTioncm. Hacc res multos mihi inimicosexcitavit : Interim cum viris doitis mihi confuetudinc conjunft- isfaEpius contuli. Quaffivi quare nulla effet reformatio tot abufuum circa imagines, reliquias, peregrinationes, venundationes Miflarum, & Trenta- liura , cum multis aiiis error ibus , quos tempore Regis Edwardi Pontificii rvon ibliira fuperftitiofas fuifle conceflerant , fed & reformationem pollicici- fwnt, Ecdefiamque purgandam fatebantur : quoseos libentcr fafluros dix«- runt, fiunquamautoritasad ipfosrediiflet? Cum intcrrogaflem ubi potifli- miira reformatio haec eflct inceptura, cujus reiexpe^tatione libentiiis PAriJiis redierim : refponfum mihi fuit nonelTe quicquara concedendum populo igna- ro. Si fateamur errores aliquos, illi ftatim clamabunt, alia ctiam multa non njlnus efle reformanda, quam quse conceflerimus : atque ita ulterius femper progredientur, utnunquam a reformando defiftant. Hsc me graviter vul- nerarunt, &adconfcientix paceroquaerendamadcgerURt, Pofthaec duabus auttribus concionibus Nevi-Cafiri habitis, caepi confcientiam mcam magis pcrfpicue aperire : ubi contra me duodccim auttridecimarticulicollefti fu- crunt, &adEpifcopummifli. Hie adverlarii mei ex clero, quos graviter ofFenderam, obtinuerunt tandem quod diu expeftarant. Non delfeterunt donee me Epifcopus coram ipfis vocaflet, ut me in facramenti materia exami- naret. Epifcopus mihi gratiam, quantam credo aufusfiierat, praeftitit. In. Tranfubftantiatione mihi moleftus efle noluit: tantum quasrebat de realii prsl'entia. Quod quum ego conceflerim, liberatus ex eo periculo fuL E>c reali pracfentia non videbar mihi certus & confirmatus. Myfterium ibi late- re arbitrabar fupra ingenii mei captum : veruntamen confcientia mea me fub- inde follicitabat, quod, coram illis difertis verbis illud concefTdrim, quod; mihi videbaturdubium. Sedfperabam Deum ignorantiam meamcondona- turum, & in tempore majorem mihi cognitionis lucem daturum. Hieme proxima moritur Regina Maria : Tunc plenius mentem meam aperire carpe- ram. Antea enim (nam neceflario reihi verum confitendumeft) imbecilli-.. tas,ignorantia,& tcrrores advcrfariorum me retinuerunt. Circa Pafcha accu- . fetus fui coram Epifcopode multis articulis, & e\ £horac(h, & exDunelma, . quae tamen omnia mihi ulteriusnonflocuerunt, quam quod Epifcopus adver- fariorum quacrimoniis adaftus, me ex teftamento fuo expungetet, &-quod vulgares homines & popuhjs ofFend'eretur : quod difpofitionem bonorum EpiC : cgpi amiferiro, magno me onere levatum libentcr intclligebam. Quod au- . tem., Vita 'Bemurdl Gilpini. ^o^ tcm ad populi favorem fpeftat, quo magis ad aedificationem prjcdicafio ftiea proficerc poflet, ('alias enim favorem popularem nunquam defideravi : ) fpe- rabam in tempore per Dei bonitatem ilium recuperate. In Autumno venc- runt vifitatores : Dodor Safides yfttkl^ndiammc accerCmt, & conftituit mihi locum, & tempusconcionandi contra Primatum, rwielmi. At ipfc pridie concionem habens, dum penitus ut vidcbatur tolleret realcm praefentism, teneramconfcicntiammeam adeo vulneraverat, quod i'equentinoftedormire non potuerim : & mentem meam multa in dubium traxerunt, an proximo die concionem habiturus fuerim. Tandem profeftus fum fere a lefto in fug- gcftum, ubi five illud fuerat per confcientise inquietudinem, five per fomni inopiam, five quod Deumoffcnderam quod inquieta confcientia confcende- rim, neicio : fed nunquam mihi nuigisdefuit elocutio : & tamen videbar mi- hi materiam fatis luculentam congeffifle, gravcfque rationes. Sequente die omnes in Diocefi Presbytericonvcniunt\it iubfcriberent. In uno aut altero articulorum punfto confcientia mca non videbatur mihi tam picne informata quam ipfe optaverim. Itaque fecefii paulum, fpcrans futurum ut non voca- rer. Quum vero Curatus mcus ad librum acceflcrat, quem ex fcrmone prius cum ipfoKabito, putavi nunquam hxfitaturum. Illc quafi invitus ad fublcri- bendumfubtraxitfe: id efFecit ut ego vocarer; liber mihi eratoblatus : ubi protinusfic mecum cogitabam, confolatio mihi maxima repofita eft in hac rc- ligione, quia gloriam Deo, authoritatem verbo Dei cxhibet ad fiiperftitio- nis & doftrinarum humanarum extirpationcm. Tantum hacrebat mihi ani- mus in quibnfdam minutis, qua? Deus mihi ut fpero in tempore revelabit. SI > recofavero, multisaliis autor ero recufandi, ac proindc curfum verbi Dei impediendi. Itaque fubfcripfi, &nofte fcquente Dotftori S.iwi/f/ protefta- tionem mifi de duobus illis pun^is quae me moverant. Ule non offcnfus, pro- teftationemmeamcum humanitate recepit: fubfcripfit etiam Curatus meus, & die proximo in morbum incidit. Dum vero ego una cum vifitatoribus Kendaiiam Lancafinami}He profic'ifcercr., illc mortuus eft ante reditum me- um, ex afgritudine unius fer^ feptimans : Quidam putarwnt animum ejuS' liibfcriptione fuiflc perculfum : Alii dixerunt infirmitatcm illi ex nimia pota- fione, quam forte intempcrantiusfumpferatjprovcnifle. Deus noverat quae: fuerat mortis ejus caufa : temporis progrelTu utmihi videbar fortior& con- firmatiorevafi : veruntamen quod verum eft fatebor, multas, grave fque ten- tat iones habui, qua* per multasnocles mihi- fomnum cripucrunt, mequc fc- mi-vigilantcm, femi-dormicntcm, in talia adcgeruntfomnia, qualia paucos - habuifTc credo. Natura mca controvcrfias Temper fugit. Deledatiomei • defideriumquc in eo conftitit, ut Chriftum fimpliciter, & fincere prjcdicarem, & falutem per Chriftum, ut meipfum in fuavilTimis promifiionibus facrae ScriptursE folarcr, & in precibus ad Deum fundendis. Infatiabilis ilia, &; nuUisauttempcrantiae, aut moderationis metis cohibita avaritia cum fuper- bia & carnis libertate, aliifqueejufdemcognationisvitiis conjunfta, quse in- ter omnes ordines rcgnafit, maxime vero in nobis Presbyteris ac miniftris, qui /<»/ rf rr* ut dicimur eflc dcbemos, faepe mihi fomnos excuflerunt. Sed rediens, in Deo quiefccbam: qiianto magis hominum iniquitas abundat, tanto gloriofior apparcbit Deus purgando> ianftificando, & fervando popu- luov^-. ^ 04 Vita 'Bernardi Gilfini. lum eleAum in medio gcnerationis pravs. Anxius fempcr fui five in fub- Icriptionibus, five in j.namcntis ne laqucis tcnercr: llludiatiseffe videtur, & fatis efTe debet Ecclcfia; pratefti^., ut omnes in Scripturis, & articulis fidei quiel'canf, in alii5ficutSi.riptuii!.conlbnarunt: quia Ikcra >criptura locum, & authoiitatem erainentem habere debet, liipra omnia omnium hominum t'cripta. Memini quando ad ordines Iblcipiendos proficilicerer ad Epifcopura Oxonie^ifem, CapellanumEpilcopi juramcntum nobis miniftraflc, ut probarc- musordinationeseditas, & poftea ecenuas. De quo juramento, quumalti- us meditaremur, quid eflet nos obligarc oidinationibus futuris, de quibus nihil potuimus intelligere: hsec non me fulum anxium reddiderunt, fedno- vem decemve alio?, qui mecum juraverant , homines multo me doftiores turbarunt. Ego quod me attinet mecum ftatuebam, nuUis fcriptis juramen- tum priftare nilicum exceptionequatenusfunt verboDei confona. Quatn mihimentem anxiamteccrit, quod juramentum exigeretur in rebus dubiis, alio Icripto apcrui propter conll ientiae tranquillitatem. Atque hoc vere af- 6rmare pofilim, poftquara hanc viam ingrefTus fuerim, ut infirmitates meas fcripto aperirem, non metuens fi quis eas noverit, modo-vcl in raeara vel alio- rumprofedum cederet, multimodaminveni pacem & confcientiae tranquil- litatem •, & quotidie magis jedificor & confirmor Scripturas legendo. Et in hac re Deum laudo, quod quando maxime anxius & infirmus videbar, fides mea in Dei mifericordiis tarn firma, ut credo, fuerit, ut fi vel eo ipfo mo- mento morerer, fiduciara tamen habui& habeo, quod anxietatcs ills falu- tcm meam non impedirent. Teneo Pauli fententiam illam," miferkerMatn confeqimHiJnnt, i^>:arans feci: ^a\id.m Johi^ fi me dominus occidat, ineumfpe^ rttbo. SaepiQime tamen mifericordiam Domini imploravi pro iftis ofFenfioni- bus, infirmitatibus, ignorantiis, aliifque omnibus, idque perpetuo faciam quamdiu in hoc mundovixero. Nobis omnibus mifericors fit Dcus. Hailenus Gilpinm, vides Le€tor Gilpini finceritatem : Nihil de fuis virtu- tibus loquitur, led de infirmitatibus fuis agnofcendis, & enumerandis totus eft. Nafutuli forte ridebunthorainis fimplicitatem: Ego ApoftoHcum Spi- ritum iufpicio, qui beati Pmli exempio de fe gloriari non audet, fed in infir- mitatibus fuis gloriatur, ut in ipfo habitet Chriftus : veruntamen utcunquc ille totus fit in praedicandis infirmitatibus fuis, virtutefque fuas ftudio fup- prelTerit : illud tamen conftat, bis eum fuifle accufatura teraporibus Marianis ab inimicis apud Tunjlalliim EpHcopum. Tufiftalliis Epifcopus qui a fanguine ftjndendo abhorrebat contra varias ad- yerfariorum accufationes pi sefidium dulce Gilfine fuit. Tandem accufatus eft apud Bonnemm Londinenfem Epifcopum. Is nuntium paratum efTe jubet, . qui Gilpimiin apprehenJat. Cjilfims periculum imminens vidit, (audierat cnira nuntium expeditum qui ipfum comprehendat) prsefidium illud quod prius in T««/?<«/// dementia expertus erat, jam fublatum fentiens, fani^ara jnimam Martyrio parabat, mandat Gnltelmo -'iro domus difpenfatori, ut runicamci oblongam paret, quo honeftius ad palum procederet. Sed inex- peiflata Reginse Maria mors ab eo periculo hominem liberavit. Poft editum Concilium Tridentinum, quum fermo forte inter Gilpinum Si Thomatn Leveri- .//wincidiflct, deConciiio illo, quaefivilTetqueifvmx^quiddc Concilioillo fenfiiTet Vita 'Bernardi Gilpmi 505 fenfi/Tet Gilpims. Patresinquit Tnmm literas mifit, in quihus cum admonuitde religioneavita rctinenda. In ii^iireiis hac inter aha GcL- f^rop^infcruit: fama tuajnagna eft, & Londini, & in omnilius locis. EgO' in ifta fun) opinione, tehis temporibus vel magnum bonum pr.Tftiturum fi Ec- defise adhcereas, vel quod Deus avcrtat majus malum in Fcricria excitabis, . quam Arriiu excitaverat. Quod pcccatumabundet, non eft Mifla, non funf matutinas in caufa, fed perniciofa doiftrina, vitaque impuia & clcri & alio- nim. Jamcommunionem reformarunt, ti lihrum reformatx Iiturgiaeedide- runt. Sedhaec reformatio aiahim non fuftnlit, quiavidcmus populum mul-' toquam prius in peiusruerc. Hsec repcri inter C///)/;/;' chartulas, plura expif-' cai-inonpotui, adeo erant improbe corroiaplurima. Ad has littcras rcpcr- ta eft Integra rcfponfio Ci/pjW. Literar infcriptionem habcnt; Cognato fuo' Tixims Gclthrof : &i fie fe habent. GRatiam & paccm. Longiorcs tux litcrae allatx mihi funt, quum parnm . otii hiheremad refpondendum, ficuti is affirmare potcft, qui hai; ad tc rcportat. Curandum tamen putabam ne ad te rcdirct fine refponfo : quanquam condufiolitcrarum tirarum fcribendi parumfolatii mihi tulit. Qins cnim icribcndi laboremfufcipict, quum certum apud te firmatumque fit, fi-. cutatfirmas, nullis argumcnrisa fufceptn opinione abiturum. Non potuit non moleftiffimum efTcProphcta: Jeremu, quum ille clamaret ad populum i^ AuJite zrrbum Domini: ut illi interim cum duracervicc refpondcrent : not. Mtdiemtu. Sed pcrmittamus ha?c divin.T operation!, quae cor tuuum mollire. potcfl, Si 3.uxci- »pcrixc Jurdi fer^emh obtwntmis aura {uv^ &c. S±culum . antC'.- 3 5 yita 'BernarS Gtlpini. antcaflum rcfpicis bene ilJud fi etiam ad faecuJ? Patriarcharum, Prophetarum, Chrifti, Apoftolorum, aliorumque Sanftorum rcfpicias : quos fi fine prsju- dico occaecatxafFeaionis conlulas, abducent te procul a cscitate, aberrorc, tncrito dixeritn a profunda idololatria quae repferat in Ecclefiam dum dormi- rent homines. Quod te Monafteriorum ruina moveat, doleo te in hk re cae- cutire. Plurimi enim rcligionis veftrae fa(Ti funt ilia diutius ftarc non potuif- fe, quia clamor eorum ut Sodemorn»t venit ad aures Dei. Sodomitica\\\i vi- tia manifeftiora erant, quam ut celari poflcnt, non potuit iftos diutius ferre Deus. Quod fi ad animum tuum revoces, quam inimici fuerint ifti verbi Dei minifterio, facrilegio fuotollentesalimoniamntjiniftris verbi conditutam, in plurimis regionibus vix unam Re£\oriam non exfpoliatara relinquentes, fecile eftimares iftos diu ftare ac florere non potuifle : fruftus doftrinsc Lmheri, to- tiufque verbi Dei vere annuntiati, hie eft : ut Deus fpiritu oris fui interficiat impium. Quod dicis accedentem ad Deum oportet credere, utinam illud refte confiderares, fidera & religionem nunquam pofle pacem ac requiem in- venire, nifi in facro Dei verbo. Fides ex auditu, auditus per verbum Dei. Ita fit ut fi quis crcdat in BuUas, Indulgentias, Imagines, aliaque plurima vana hominum inftituta, veram fidem habere non poITit. Ifta omnia cvancf- cunt ubicunque Dei verbum vim atque autoritatem habeat. Requies ilia quam in Romanainvenirete dicis Ecdefia, (Catholica fcilicet veftra^ fi non majorem adhibcas curam, fine dubio in extrema ncceffitate te fallet. Dicis te in ea religione nihil malignum contra Evangelium invenire. Sed fi penitus introfpicias, videre potes in ea religione verbum Dei reje^um, legendas aureas , & feftivilia, cum Builis, Indulgentiis , raultifque ejus generis ut plurimura verbi Divini loco obftrufa. Sed hie campus fpaciofus eft, & oci- umdceft. Speromeopportunitatem nafturura, utde his rebus fufius ad te icribam. Deus oculos tuos aperiat, ut videas ahtntinationes Ctvitatis illiutf ^H£fnper feptem monies adtfcata efi : Apoc : 17. Vide HieranymHtn in eum lo- cum. Si in Ecdefia ilia Sacramenta corrupta fint, num tu gratiam Dei reji- cies, quum fervorum fuorum oculos aperiat ut corrnptelas illas repurgent ? Cave dc ilia S. Johannis tremenda fcntentia : qHifordidus f/?, fordefiat ad- hue. Dicis fi incipias ex alio poculo bibere, &c. Plane oblitus quod in Ro- [nana Ecdefia, tu ca^terique omnes Laici penitus a poculo cxdufifitis, con. tra manifeftum Dei mandatum, bihite ex hoc omnet. Tantum Oenar abufuni cum plurimis aliis doaifiimi Lovamenfes non potuerunt defcndere. Si nos haereticos vocctis, fugiatifque quod tam roagnis abufionibus, luperftitioni- bus, erroribus valedixerimus, ut ad purum & facrum Dei verbum, facras Chrifti inftitutiones accederemus : appellare poflumus a praejudiciis fiac cha- ritatc conceptis, & cum Sanfto Paulo dicere poflumus, mihipro minimo efi ut a vobis jhdicery DomiriM efi qui judical me. Sed periculofum effe dicis noftras audire concioncs. Ita dixerunt S. Siephani ptrfecMorety Ati. 7 ; aureiique fuas occlufisrunt. Sic dixit Amafias dc Propheta Amoi : Amos. 7 .• Non fete- rit terrafufiinere omnesfirmones e]ut. Similes iftis funt quos David afiunulac afpidi fiirdity obtiijrann attreSy Pfal : 58. Quales multi fijcrunt Apoftolo- rum faeculo, quibusretatMmerat EvoN^eliMmt inquibusDeuihuJHiplCHtiexCA' ^CAvit mentei InfdiltMm, ut nouful^eaP iilis Lux t.vtif}gtliif &c. Vita 'Senianii Gilp'mi. 2 07 Dcfulminibus illis Romanis nihil eft quod mctuamus ; tcrnculair.cnra tUa qux'ad puerostcrrcndos fabricantur, non funt mctuendahominibusprovcifl:- is: Era/mMVOcatczhnttafulmway c^c. Si in Papa & Caidinalibus qui nos tanta accrbitatc exfccrantur, vcl fimilitudo aliqua futifet S. Petri, & S. Panli-f fi Sanftorum illorum fervcns chaiitas ad Chrifti grcgcmcxtaret, accurataquc diligcntia dies noftcfquc pafccndi, una cum aliis virtutibus Apui1:oluis. Tunc metucndae crant illorum minae : fed humilitatcm Petri in Luciftn luper. biam convcrtcrunt: paupertatcm, afliduofquc laboics Apoftoloruni, in Crrf/» divitias, oi'mmS^luwim Sardanapali. Denique qux conventio lucis cum tenebris, &c. Promifit Deus cJW,j/jc/; : 2. Bencdidiotej t/iomm trim*- IcdiCiiones convirtcrc, e]uiponnt>t,C-c. \/'\iymnm. Efaiit i. (^i bcatos vol dicuntj fedncunt vos, &c. Qiiod hominum millia feducuntur ab Indul- gcntiis, quas ad roulta annonim millia excrefcunt, fi pretium cxcrclcat? Quomodo fratreshofpitaIis5. 7«;E;4w,;/licentiasconcefrcrant illis quifibivio- Icntas manus intulerint, ut iiccat illis frui coeterorum Chriftianorum fcpultu- ra, cummultis hujufmodi aduiatoriisfigmcntis, videt mundus & ingemit: De Aviae tui vita nihil nifi honeftum audivi. Scd credo illam fuifife i'uperfti- tiofam. Si te domi fecum ilia rctinuerit ex tencra & naturaii afFctlione tan- tiim, & non Utah Evangelic arceret, veniam poftulaboopinionisnon rcdlae, Multitamen putant illam avunculofque tuos liiduxifiTea te fororibufquc tuis magnam portionis rcliftae partem. Scd tranfcant ha*c : quia pro te nihil cf- ficcrepotui, necadhuceffecerim: pecuniam illam mihi Icgatam, forori tuae fi placet, ctiamcumadditamcnto reponam, quia ilia mihi videtur magis in- digcrc. Ad EcclefiamCathoIicam quod attinet, Dcus mihi teftis eft, totum cordis meidefidcrium elTe, & certamfiduciam, ejus Ecclcfix membrum mc moriturum. Quod fi ex pompola fpecie Ecdcfiar Romans eo adducar ut pro- hem omnes illas intollerandas abufioncs, fupcrftitiones, & idololatrias, qur Dcumhonorcfuo tammultis modisexlpoliant, non credcrcm me membrum cfie Jcfn Chrifti. Sinullam facrae Scripturx interprctationem probctis niA quiRoma proficifcatur, potcftis facile quicquidplacucritaffirmare. Nihil eft tam abfurdum, tarn arterni Dei veritati contrarium, quod non impuris gloficmatis torqueri poftit, ut caufe perditns videatur infervire : cum hujuf- modi hominibus nulla eft inftituenda difputatio. Quoddc Arrio infers cuiu rcliquis ejus generis, nihil eft ad propofitum. Omnes en im Scriptures Pr - phetaruni, una cum aliis maiiifeftis Scripturis ad quas in hujufmodi dubiis confugerc debemus, illifque acquiefcere y^rnxw peri'picuc confundunt, cx- tcrofqueejusparticipes. Confubftantialitas, quod Cr**-* otuiwiov dicunr, plu- rimis evidentibus Scripturx tcftimoniis confirmatur. At non ita Traniub- ftantlatio ; Scoti^ Occaml, BieltSy omniumqueScholafticorum ThcologorufTJ ita vcxaverat cerebra, ut farpenumero neiciant, quid potiiTimum dicant, qubabfurditatcs amoiianturquJE inde oriuntur. Itaque conftateflTc commen- tum fine aliquo Scripturx fundamento. Ita ut Sccim (quod &j Fpifcopus T««y?i in coelis, fed viventes in terris. Nee fere per univcrfamScripturam vetcris & novi Teftamcnti, San^i nomen homini additura reperies, quin uteo nomine intelligaturSandus in terris vi- yens. Aliquando expreflius loquitur Scriptura, rf.U. 16. 3. Sanclis tjui futn in t err ay O-c. Omnis voluntas mea in cis. Si quis habuit vel habere potuit, Communioncm cum Sanctis in ccelo, D<«w'«/ certe habuit. Hicau- tem Communionem quam novit, explicat, hoc eft C ommunioncm Sanrto- rum in terris. S. Johannes fie hanc rem cxponit, i J oh. 1 . 5 , Quod vidimtu O' AudivimHSy annuntiamtu vobis, ut Q- vos Comnmnionem haheatit mbijcwn, CT Commumo noflrafit cum Dcoy Cr Filio ejfu Jefu Cbrijlo. 1. Omnis Chrifti Ecclefia Communioncm habct cum Ecclefia Apoftolica, ic z'os nobifcum Comrmtninncm habeatis. a.Confiftit hstc Communio.Sanftoi\iminprsEdicationcverbi, in variorum jdonorum communicationc ad Ecckfiac ardificationem in publicis & privatis prccibus. 5 . /;; prtcihus autcm fundendis CoitmtHniontm htibemits cum Patre c^ Filioy accedere die D'ominico, ne fis parochianis offcndiculum : (qu*- in renonreprehendasme fide parochianis mets maximam follicitudinemge- ram, prorationcmagni onerismihi impofiti : conftat enim Prophetarum tem- poribus, fxculilque lubfequcntibus omnibus, viilgus pronius fuifle ad fuper- ftitioncs: & malum facilius crefcif& longius ferpit uno die, quam bona prar- cepta per mcnfcm integrum,) Proinde illodie Dominicoexccpto, (nifi forte in chorum acceffurus, quod meo judicio recufare non debcs : ) fi po(l' diem Dominicum finitum protinusacccdas, difcedaf(jue port" mediamdiei Saturnij hol'pes milii gratus eris. Itaquc ilia quam prsetendis excul'atio, accclTum iuamnon debet impedire. Poflrema conclufio tuaquamvis ficut jam dixi ■J'pemfiduciamque omneni toUere poteftei; qui fit tecum collaturus, non ta- ii'icn ego ccffaho de converfione tua meliora fpcrare, quam tu videris de teip- 40 ipcrarc. 9. Pitido propofitum firmum fuitaliquandiu, ut TharifTbcfaaros fcrvaverat, quo ilium ordinarefut prasdicarer gibriofum illu^ nomcn, quod ante fuerat perfecutus. Commcndo tcomnipotentis Dei honitati, quxtc fpiritu fcientia ducat inomnem veritatem. Vale Hatighto*. .♦?<« 14. OSUhris. T580. Avunculus amantiflimus, BernardufGilpinus. Quamdiu Ti'kintonus Epifcopus vixerat, jucundiffimam cum eo confuetu- dincm rctinuit (j»7/)<;f«*. Mortuo Pilkittono fuccelfit Richardus Barnes : Is in tJj/rtw/w infenfior videbatun Hfficrespauloaltiusrepetenda eftJ Gilpintts OA-rw.'WjMfubindcpFoficifcifoltbat, maxime, quum junior cflet, & fuftincn-- disitineribus idoiieus, Accidit iortc.dum Qxomum iret, ut-puerum-pcr vianiv yita 'Bernardt Gilpm'u ^ 1 1 viamcerncrct nunc ambu lantern, nunc curfitantcm. Rogatquiseflct, undc, &quo proficifccrctur ? Refnondit illc i'e ex WallU profcum> Oxonimn diC cendi cauia pctcre. GUpimu pucrum examinar, invcnitquc in Latinis litcris promptum, in Grsecisnonignarum. Num ergo placet, inquit 6'//p;>;/«, me- cumproficifci? Ego tui curam habcbo. AfTenfit iHc. Pucrum ergo primum Oxo>iiumt\i\'\t, 6einde HoH^htonam, ubi in Grarcis, & Hebraicis litcris cgre- gieprofecit. Tandem ad AcadcmiamCi«»M/»r*^«>;y/u«, protinusadcummittit, monuitque ut ipfum una cum rcliquo dero Cf/?r«/p««w protulcrat: Pcrgit illc in concionc donee ad cxhortationem, & vitiorum reprehcnfionem pervencrat. Dilabi- tur tandem ad lUa vitia reprehendcndaqua: in ilia Dioiccfi regnabant, Si in ore omnium erant : atque hoc loco, inquit, Revcrende Pater, fermo meus ad patcrnitatcra vcftram eft eonvertendus : Deus paternitatem veftram ad hujus Dioiccfis curam cxtulit, earn Deus adminjftrationis veftras rationcm cx- poicit •, eorum omnium qux tarn inordinate gefta funt in hac Ecdcfia a Pater- nitate vcftracxpcftaturemendatio, exigitur ratio. Etne fortequum tanra flagitia perpetrata elTe conftct, refpondeat dominatio veftra ha?c nefciflTc, ncc ad vcftram noticiam hic fuifle perlata : (hare verba Cilpinm dixerat, quiaintelligebat hancfuifTc ufitatam Epilcopi refponfionem : quum homines quererentur de mala Cancellarii adminiftratione ; folebat dicere Epifcopus ilia ad fuam noticiam non pervcniffe : quae fa£ka funt infe.5la fieri non pofle : melius in poftcrum fe provillirum, fi quse ad noticiam fuam pervenerint. ) Er, inquit Gilpims^ ego hsfcad noticiam veftram produce: nedixerit dominatio veftra aliorimi vitio hzc mala perpetrata, non veftro confilio, nam veftrum eft quicquid five feceritis, five ab aliis faftumdidimulando permiferitis: ita- que coram Deo, & Angeiis, & hominibus, ego Paternitatem tuam horum omnium malorum autoremdcnuntio: cgoetiam in illoftrifti judiciidie teftis adcro hcec omnia ad veftram noticiam pervenifle per mc : teftes aderunt om- nesqui hie mc loquentem audiunt. Dum hcec Gilpinits intonaret, amicos fuos in magnum timorem & anxietatem conjecit : itaque qunm finem dicendi fc- ciflct, conveniunt eum amici, &cum lachrimis dixcrunt, tandem habet E- pifcopusquoddiuquacfivcrat: tu telum contra te porrexifti in ipfius manus : fi prius fine caufa ofFenfus fuerat, quid faciei is qui jam irritatus jure fuo, vel juris fpecie utctur ad nocendum ? Quibus Gilpimts refpondit, nolite timere •, Deus nos omnes gubernat : dum Veritas propagetur, & Deus glorificetur, de me fiat voluntas Dei. Poft concionem omnes ad prandium convenerant: omnesde Gilphw metuebantaliquod malum ab Epifcbpo, tacitique eventual ici expcftabant : Poft prandium Gilpims ad Epifcopum acccdit, ut Epifccpo falutato, & valcdi(fto domum redeat. Nonitafiet, inquit Epifcopus •, nana ego te domum tuam perducam : ergo domum redit Gilpinus in Epifcopi comi- tatu. Quum jam Gilpini ades intralTent, & ad conclave penetraflent, Epif- copus fubito arrepta Gilpini dextra, ha;c habuit verba : Pater Gilpine, ag- nolco dignioremteeffc qui fis Epifcopus D«;if/wfw/r/, quam me dignum qui fim rector hujus Ecclcfiae tu£e : praftcritarum offcnfionum veniam poftuloj da veniam Pater : fcio quod pullos quofdam cducaveris immorigeros qui con- tra matrcm calcitrant : fed quoad ego vixero Epifcopus 'Dhnelmenjis, fecurus cfto, nemotibi niolcftus crit. hmic'i Gilpini, hoc eft omnes boni ciultarc ceperunt, &gratias Deoagcre, &potentem Deimanum agnolcere, quod Epifcopus ei infenfus ita divina potcntia correftus fuerit, ut quod in ejus contumcliam prirab cxcogitaverat, cederet ei in honorem. ^ilpinuj interea uberriiiium pictatis fuae fruftum tulit. Poftquam fencftus ei ingravefcere cxpcrat, . crat in oppido Novi.CaJhi Gemfuniis qui (rmii filium e tranfmarinis regionibus redcuntcm fufceperat: (Jcitifoims veheracnter dglcbat de fratrisfilio quem Jefuitam faftum intellcxe- rar Fita 'Bernardi Gilpim. 3 1 9 rat, cumque ad Gilpinhm mifit orans ut juvcnis curam habeat, eumque a pra- vis& perniciofisopinionibusfi fieri poflTit rcducat. 0-tV/'/>7/« poftquam fxpius cum eo contulifTet invenit homincm abjcdta humilitatc iniblcntinimefupcr- bicntem,- autlacia atque impudcntia armntiim novis atquc inauditis glofTema- tis facras Icripturas corrunipcntetn. Scripfit Gilpimu ad CcnifonMm avuncu- lum V juvenem ilium audacilTimumvenifle ad fe Ron lit dilirerct, fed ut doce- rct. Homo inquittnagnificum ndcio quid de fc ipfo fcntiens fpcrabat ctiani mc hac actatc ingravefccntcm ad abfui^da quawJam agnollcnda alliccic. Vi- ertinacitcr tenet Exc fiam Romanam nulla inrcerralTe. Errorcsmaximehorrendos de indulgcn- tiis, miiaculis fallatis, faifatis reliquiis, peregrinationibus, imaginumcuitu, dc reliqui? ejus generis, ha;c omnia iftc homo mirificus rcpcrit in Evangelio. OmniaquchsEcbonaclTc&fanita contendit. Ego cum tamhorridohominuni genere, qui os fuam in caelum aperiunt (nam quid eft os in coclum apcrirc, fi non hoc fit lacras Scripturas tarn violenter, tam contumcliofe travtai c ? ) cutn tam horridis ingeniis, nihil mihi negotii amplius cflc volo : cxcogi^a- ront & quotidie excogitant horrcnda glofTcniPta, qumcc in Romana Ec- clefia antca ftieruot audita. Huoc igitur tan^juarn roorbidum pccus nc grc- gem inficiat mifTuiti facio. Poftquam tcnuc corpufculum variis laboribus confecerit tandem mortem prxfenticns paupcres convocari jubct, ad quos orationem^habuit, clique va- Icdixir. D«ndc&alk)s. ^gvitadificm contra-xrt, prope finemFebruarii, . poft varias cxhortationes ad Scholarcs, ad famulosfuo?, aliofque tandem pla- cidc in Domino ohdormivrit yi^fn. 4. 1583. ^'7^«> sftrft^ luardS. Corpoi'e' fuit procero, & mar ilento, nnlo aquilino, vctii'tus crat pretii pau- lovilioris. Fulgentcs vcftesomnino fugicbar. In iis qua: ad corpus propri- um pcrrinent, paixiffimus crat & antiquam anft'critatem retinebat. In iis qua?ad aliorumbonumccdcrent munificentiiTimuscrat, maxinic in paupcres & Scholafticos. Jatiuam Jvpeviiirft cflevoltiitpauperibus & pcrcgrinis. Do- mi fua; Scholafticos aluit ut plunmum vigintiquatuor, quandoqucpauciores. EorumqusE domih«bcbatajajbrn|imcruscr3tpa\:per«mquibus victum, vcfti- rum & educationem in bonis Uteris priftitit. Conviviis fiios parcchianos hnfpitefque excepitnon tantura S^iturnalibus dicbus ut mos eft, fed quia late diffuiara habnefat parochiam, tnagnamque populi multitndincm, conyivium cxhibuit fingulis dicbus Dominicis a I'efto S. Michadhs ufquc ad Pafcha. Sc- paratoshabuit& velut ificlaffcsdirpor>eosgencroros, colonos, & paupcres,, quos omncs fuo ordinc cxccpit. Laudare folcbat conjugium in dcro, ipfc caelcbs vixit. ^^Scho^lltifdifi^fa^da, itjftitnEnd^a, conflrmanda, i& in {Iqwn- - diis annuls Ludi Magiftro^hypodidafcaloinilitucndi-s infumpfit quingentas libras. Ex ea Schola /in^ltcanem Ecdefiam doftorum vircrum ingcnti multUu- dincadauxit. Nen vitia tantum venim & IcviCTmaB fufpiciones virlkbat. . Ju- ditio Gtiaminiaworum fiquos habuitvSan^ush^bebatur.' Fide non fifta, &: r^nisopcrtbusKepletus, Sepulchre tandfmGcu^aceruu&tuudKiBpotcfQo . infer tur., VI T AV VITA JOANNIS VINCENTII P I N E L L I, PATRITII GENUENSIS. Inqiia [liidiofis honarum artium, praponitur tyfus viri prohi & eruditi. AUCTORE PAULO GUALDO, PATRICIO VICETINO. ILLUSTRISSIMO ET RE VE R E N D I SS. D. DOMINICO PINELLO, S.R.E. CARD. EPISC. OSTIENSI, Sacri Collegii Decano. TAULUS GUALDUS FICEJlNUS S J LUT E M. EXIMIUM ilium Philofophum, Magiftrum, ut Cicero ait, intcF- ligendi & dicendi, cujus nomcn aeternis praedarum monumentis, ncmonon admiratur, gloriatum ferqnt aliquando, quod Socratc viventevixiffet. Aftegonon prasclar^ minus roecum ccnfcoaft- um, cui contigcrit primum eo fzculo nafci, quo non tanturp de facie nofce- «, lied Sccolcre obfervarcquelicucrit per annos non paucos JOHANNEM VINCEN- . . V I •; o Fita V'mcentii T'meUi. ^ i ^ VINCENTIUM PINELLUM, doaum & probumfupra omnia pse- ne noftrorum temporumexcmpla^ turn vero deinceps vitam cjuldem morcf- quc clegantilTimos commendr.re poftcritati, in quo quidcm nmncre, ut rci Diagnitudini mihiquc adcoipfi non fecerim Iktis, {'quiscnim ejus viri rnerita explicet pro dignitatc ?) confidam tamcn obventurumindemihilaudis&exi- ftiniationis non parum, quod Kibens contulerim vires omnes mcas in Viri CL. res, fi non univerl'as, at quas licuit mihi, fermone cclcbraiidas. Illud vcro quam eximium ? cxtare te nunc ex cadcm gcntc D O M I N I C E CARD. llluftriirime qui ut ] O H. V I N C E N 1 1 U M, non vi magis affinitatis quam charitatis, perpetuo amavcris, ita videaris hilaris cxccpturus fcriptio- nem banc meam, qur gcntilis tui laudes prxdicarc fit aggrcdii. Et lane cui hsec alii infcripfiflem, quamtibi? in quo abfolutum aiflionis exemplar, utinJOH. VINCENTIO contemplationis propofitum ha- bcrous. Ule per facilcs iemitas, Siamoena Philofophia?vircta, tu per I'ale- bras & fentes Jurifprudcntix •, illc in Mul'arum congreflu, tu in Judiciario &forenfipulvcre; abditus ille indomcfticabibliotheca, tu in convcntibBs, in Legation ibus, inamplifTimorum Fatrum parne quotidiano ratu ; in Aca- dcmia i'.le Patavina, tu Romx in oculis orbis terrarum, variis adeo itincribus CO perveniftis, ut ] O H. VINCENTIUM intra iimites umbratilis il- lius vitae lulpexerint omnes, te vcro civilibus muneribus exercitum, fides, prudentia, integritasin lliniftifr. Cardinalium Collegium cooptarint, in quo collegas, omnes, & univerfos Chriftianx Reip. Epilcopos, a Summo Ponti- fice primus, anteis dignitate, taftigioilli proximus, a quo non abfuturum te diu bom omnes augurantur. Munusigitur hoc tibi totnominibus debitum, apud tc cflepatcre VirllluftiilTune non indignumprorfus quod extet meas in nominis&i gentilitii iplendoris tui gloricn obfervantias teftimonium, com- plCiflendum tibi fi non auftoris ratione, at ejus mcmoria, cujus laudes pra:di- care confilium fuit. Illius ego enarrandis rebus gcftis, ut non quam ilium decebat operam praeftiterim, at quam ego potui impcndi fane. Et quid ho- minipotcftdarimajus (inquit juniorPIinius) quam gloria, laus, & artcrni- tas? At non erunt sterna quae I'cripfi ! nonerunt fortafTe ; fcripfi tamcn (ul refpondeam cjufdemmet Csecilii verbis) tanquam cfTent futura. Tu haec DOMINICE CARD. AnipHfTime, accipc uti dantur, non fine ju- cunda tnagni gentilis tui memona, dekc'^ationi proculdubio futura. Vale] R r MARCO :5 i6 Vita Vmcmtii Tmelli. MARCO VELSERO II- VIRO AUGUSTANO, fAULUS GUALDUS VlCETinUS S A Lur E u. QU I ferio amant MARCERE VELSERE, co allicientis naturx propenfione ducuntur, ut rei quam araant bona omnia, perpetuitatem adeo iplam, in hoc vicilTitudinum humanarum atftu contingerc flagrantirfime cupiant, qui fane afFeftus, quo magis ►. intin:ius, eo Temper folertior fuit in pcrquircndis rationibus, per quas tendere ad propofitum hunc finem liceret. Hinc antiquioris £Bvi deco- ra, hiftoricae narrationcs, tabula?, figna aerea,marmoreaque-, pofterioris calco- graphicuminventum, qucE omnia eo fpcftant, ut non iolum habitus corpo- rum delineate, fed & animorum exprimere ornamenta polTimus. Qui fane af- fedus amores benevolentinsque impulit etiam me ipfum, non modo ut J O H. VINCENTII PINELLI imaginem defcribendam curaverim, fed &r, cum per annos prope XXX, a die cfuo primum fludiofe magnum virum obfer- varecoepi, ad cum quo fupremo in finu meo animam egit, dilexerim fupra quam fermone explicari queat, coegerim etiam intra non magni voluminis an- guftias, e latilfimo rerum campo, prcecipuaquidam ipfius vitac capita, turn utmihi etiam nunc exemplar referrent, ad quod formare me pofiem, turn vero etiam ur moerorcm levarent, quern raihi inculTerat amplilTimi viri quam feceram jaftura. Propofitum hoc meum cum picriquc communium amicorum ut fit exploraffent, pcrurgere coeperunt, ut ne pubiicse literatorum reilucu- brationes meas invidercm, ftudiofis fcilicet omnibus gratas futuras, apud quos PINELLI raemoria, 6i grata ^iancl^la jam diu eflfet. Me vcro hx preces, ut non permulcebant, gnarum videlicet tenuitatis mcse, ita in earn fententiam traxerunt, ut fcetum hunc meum difpiciendum traderem, exami- nandumque tibi V. ClarinTimo PINELLI amico, bonarum artium pa- trono, quiprudentia, eruditione, &animi candore in confilium advocatis, turn demum pronuncies an e re P I N E L L I, an e literarum , an e mea fit, ut in lucem hominum prodire finam qualefcunque hafce fubfecivarum horarum rcliquas, hoc tibi arbitrium ut deferam, faciunt multa •, prseftantifiimorum quo teneris ftudiorum amor, impollutaequam nobifcum profiteris religionis patrocinium, & princeps in Pinelliana amicitia locus, quite potifiimum alli- cjct, ut more majorum his animu'm advertas, quas pro tuo nutu vel abdent Icfc, vcl dabunt in confpeftura. Mihi enim, cui non alius quam J O H. V.INCEN. 1 Vtta Vincent it ^ineUi. V I N C E N T 1 1 glorix obfervatur finis, fi tibi eiim me aflecutum non vidca- tur, fufficietvoluifle faltcm, continebiturque fcriptio hsc mea intra !e[tare^ non alios quam P AU L I rvolvite chart as. Que IS puts incl) to. nomina. amici Jmprimit tcternum man^mis, tile perenMi Eloquio bonus ^ amsA vit.e Condudit precept a y 'virumquc in- format amantcm il/ujarum, ^ laudabilis eciy Qua vale at cert am Sophia contia- gere met am. Et Fame dccurrcrc c.tmpo. Non legat hxc cuijiat foribas con- fix a fuper bis O^ tens^ effrAnipcrdita luxu : Nm qui ttthiat gemmis^ per it wo- ve mcubat auro. Q^i pAtridm^mtferofqucpenates Servilio premit infando, Num di- cer e laitdes G U ALDE tuas ego carmine tentem •; Anne idcm^ mare cumfervet^ de- prendere ndrim '- Qjtot vcniant ad littoraflucius ? VITA ^22 VITA JOANNIS VINCENTII PINELLI, F At RICH GENU EN SIS. HO M I N U M qui in fcientiar'ufh mltiorumve literarum ftudia irf- cumberent, repcrti funt omnisevo adco pauci, quibus folidus uniculque earum frudtus propofitus ex animoeflct, ut fiquis ejuf- modi fortefortuna compertus aliquando fit, ad miraculum verge- ret, raraqueutdicitur in terrisavis, fpectaculo raagis eflet quam imitationi. Hisenim qui Uteris operam unquara navarunt, isutplurimum obverfatus eft finis, ut aut rem quaererent, nummaria quadam nunJinatione profeftum di- ftraftuii, aut inanes honores ut confequcrentur, propofita fibi fcenica qua- dam g4 infolenti oftentatione, iis omnibus deliciis delpedui penitus habitis, qiias literarum fuavitas, optimorum auQorum tra«^atio, dodtorumhominutn repctita confuetudo, cruditorum & iui amantium animis inftillare confueve- ^ „. „. „. .- Sicxcel- iboris po- adin- * quircndse veritatis fti.dium contulerunr, exilimantes multoeflc pracclarius 'humanarum divinarumque rerum inveftigare ac i'cire rationem, quam aut *ftruendis opibus, aut cumulandib honoril)Us inhaerere. LttcHUnter ut fckt> J)oohim emm i^f^t CJiudunui Ti- ' p^f f /«»» fih'h >/'4;^/0 S^iV/iw^^ CO gratulatur, quod fePata- viunj t Vita Vtuccntii Tine/li. 525 viiim flrudiorum gratia contulcrit, & amicitiam cum PINELLO inivc- lir, in hcEc verba-,' Nam dcyo/y. 1^1 NCENTIJ PINE L L/con- 'iuerudinc nihil dico, non cnim dubito, quin ipfe jam peripcxcris, quae fint 'in iilo juvcne vivtutes, qux probiras, qn^humanitas: ut omni digniflimus *honorcfit,qut tamcnab omni honorum cupiditatc, Ibia virtutc contcntus, * IwigilTimcdiftat. Hxc illc. Quae fane laus.ut ad animi coniiiofuionera,&ad inrtinuioncni cdiicantiiini creantur, manatctiam a majorum pra:(lantia, & nohilitate •, fortes enim oriuntur fortibus, ut in confefTo eft. Cujus dome- ftici oriiamcnti compendium hie attingcmus, non quia monftrari cgeat, fed quod ca demum germana laus eft nobilitatis, qua: inter majorum imagines a- ditum fibi comparat ad immortalitatcm. Gcntis PINELLn.^ unius e duodetriginta Rcipub. (^ E NV ENS IS nobiIiofibus& antiquioribus, r-UA rtimu mcmmx^V BERTVS F L I E T ylM verbis : ' Gens P / iV £ L L ^ 2^«r/i, ^nobilis&c pcrvetufta, multosegiegiosatquc infignes viros, patrixque petu- ** * tiles tulit. At encomium hoc, jejunum fortafTc vifum, extoiHt acris judicii viro laudationcm illam, qua vixullamapud cundcni repcrias ampliorem, ca ficfchabet: 'Gensenim TINELLA apprime nobilis, turbulentifTimis * civitatis noftrae tcmporibus, procul ab omni faftu & ambitionc, ab omnibuf- *quccivilibuscontentionibusrcmota, cum null© ioco opcram & induftriam *fuamReipub.fubtraxerit, nullumqueilliusprocurandas aut munus unquam * intcrmiferit,aut laborem fubtcrfugerit, non tamen aut ex malis publicis crcf- * cere anquam ftuduir,aut per publicam privatamve cujufquam injuriam in al- * tiorem potential aut dignitatis locum afcendcre contendit. FOLIET a/fi prcEclarum teftimonium de familis P I N ELLzyE fplendorc & vetuftate, comprobabit minime novitiusfcriptor ELVTH £ RIVS MIR ABEL- LIV S, cujus'^*"- Gothorum Regibus fermonem habentis hxc funt •, Ex fa- railia TIN& L'LA ortuseft ILDOVALDVS fcxtus Rex Gotho- rum. Exkn^(\t\\^c F ANVSIVS CAMPANVS, auftornon- ., ^ dumeditus, cuiGentes Italicasilluftriores, carumqueoriginesrcccnferecu- '^'^'^^'^^ raefuit. Ejus mihicopiafada eft abamicifTimo viro P^'L'Z-O T//' /'O REG E, ut cmpti- " onem irritam faceret, quod advenis hxc capefierenonliceret. At COS- 'MVS, Siexemplo A ND Rzy€' AVUI iy£ affinis fui, quisqucolimi "niagno muncre fucrat Neapoli funi^us, & gentilitiis mcritis, apud Regcm ' obtinuit. At in I'emitam rcdeuntes, leftorem monitum volumus, fecuilTe nos narrationem hanc vitae PI N E L LI AN itonimn J^arcc^ gnm Can. Patavif/nm dilcxit unicc, allcftus I'uavitatc morum, animi cando^ re, divinarumhumanarumque rcrum, & nobiliumlinguarum notitia pcnitio- re. V'ldithxc \itohe Kanittiiu Parmte Dux, nen paternis tantiini laudibus in- fignis, a quo eft cvocatus ^tayorj^w, ad hiftoriam confcribendam, qua* resab ^/f.viflimam -E^x lH.ro r iiJf." * in Italia amicitiamcoluit cum Jo/j. FimentioPinclloVin'xc. Genuenfi, omni '"'T'"'''''''"'''- * iitcrarum gcncre ac rcrum cognitione viro cxcultiiTimo & Philologorum *fautorccximio, quamcrebrisoffirii!;, poftquamdomumredfit, Icmpcrreno- * vans,ad mortem ufque fervavit. OJcrat FduHm eos qui in hoc univcrfitatis lhcatrum,quemmundumvocamus,fpcftatumintrodurti,ocuiistenus, tanquam hofprtcs minime curiofi, co muncrc fungercntur. Allicit nos ad fui fpcif^a- culum natura variisadmirandifque imaginibus, quas qui dcfpiciat, idem fe brutorum picrifque inferiorem fateatur necclTc eft. Haud ita hie nofter. Quicquid cnim natura aut arte admirandum, quicquid bello paceve infignc in Europa dum is viverct ulpiam contigit, id pcnitus Icrutari pulchrum ducebat. Multipliccs amicorum narrationcs, dclmcationcs varias, eo ftudio congere- bat, ut nihil fupra. Excmplumfit inmultiplici iride, &tcigemino foleanni MDCI. VII. ID. Februarii : Patavii, Vcnctiis, Romar, & alibi, phafma illud fibi dcfcribi, &commentariisexplicari curavir, ab amicis quorum peri- ergiam alias probaverat. ^tas noftra librorum turn vetcrum turn recentio- rum oppidb ferax, paucosvidit in eo gencrc Iitcrarum qviashumaniorcs vo- camu?, quibusnon infcriptum aiicubi edet f/W/* nomen : & f.m* deccbat ho- norificcappeliaricum, incujusbibliotheca viridofti nuxima ftudiorum fuo- rumpracfidiacollocata intelligcbant. Nimiumhic&f faftidiofum fit, recenfe- tc PuiNC JROLOS^ SCHOTTOS, PSRSJOS, SALFJA- TO S, & alios non paucos, quibuis placuit cam r/V,Y//(7 nicr^cdem rcncnderc, quajn Milefius Thalcs fibi pcriolvi optavit. Unius ccrtc Si^onii tcftimonium JpuldusJn quin adfcribcrem mihi ipfi impcrarc non potui, aden iaculcntum eft & fingu- HorU, lib. 4," larc. ' Omitram, inquit, illud, <]uoc] vcrc mihi vidcor pofTc diccrc, cum * cfTc te, quern ego ciim propter vctcrem crga me animi propcnfioncni unire ,'^'"'" ,'" ^'^J' * diligam, tuni propter variam praftnntium multuvum artiunicngnitioncm, & .„^" ^niaJ. * incrcdihile ac conftans virtutis ac lcicnti;r ftudium, omniSu'< iftius JEtatis ac * dignitatis hominibus antcponam. Itaquc cum in te omnia cluccanr, qu:E 'prsclara vidcrihotninibus atquccximia lolcnt, Gcnux patrix claritas, Pi- V V *r)cl!5C S40 ViuV'mcmtli fmelli. 5(g9»«i Siblioth. Dens- tit, Ktr j. Jmpcr. * nellas famUla decus, Cofmi paths opritnL ac magnifici viri fplcndor, fortu- *^narumaniplitudo^ tu hsec omnia pcrpctuo uno virtutis, ac do^rinx, quo ' flores ftudio ita oblcurafti, ut qui te laudant, hoc in maximis tuis ornatncn- *tisponanr, quod his omnibus quae vulgo homines fufpiciunt pofthabitis, i'o- * lam laudem ex beneficcntia, comitate, multarumque atquc egregiarum dil- * ciplinarum notitia conlederis. Fuerunt plcrique qui ne de facie quidem no- lo librorum fuorum patrociniura coramendarent : turn ut cum co amicitiam inircnt, turn ut ex ejus nomine libris quos edebant exiftimationon vulgaris, led doftorum hominum accederet. Quas rationes LiidovicM Septditu darifli- mus medicus obverfatas fibi profitetur, cum Pimllo I'uos in Hippocratem com- pientarios nuncupavit. Neque minus laudatum quod mox narraturi fumus. Ab ipfo, tanquam tabularia Mularum afTervaret, exquirebanc quibus id cu- ras, quid editum, quid non, Icriptorum setatcs, nomina, 6i alia fexcenta, qui- bus ille fcrutandis eum fibi reconditarum return apparatum congcflerat, ut nuUinon faceret fatis. Expertus hcec idem Sigonius, qui ad calcem aureo- rum librorum quos infcripfit de regno Italiae, hxc habet : Joh. Fincentins Pi- nclltu-, ' vir plane in omni ftudiorum genere fingularis, ac propter eximiam hu- *'manitatem inter omnes raaxime memorabilis, qui non ioliim pretiofiffimum * ingentis fuae bibliothecs thelaurumtotumexplicuit, fed nullum etlam dili- * gcntis atque impenfce officiuni in hoc opere provehendo reliquit. Experti AntomM PoJJe-vi/7HJ,&i Giddm Pancirolits^y'in nunquam fatis laudati. Petrtu Pi- thttM vir rei literariKftudiofifTimus, ad novellas Julianianteceflbris hocaburi- de teftatus, 'fed&permultadcbeo viro dariflimo, 2i nunquam laudato fa- * tis, Joh. Fincentio Pinello, ex cujus unicabibliothecapluramihide ^HJiini' '•iwdidicilTe contigir, quam ex ceteris omnibus. Ncquc libris tantum inquirendis navavit opcram Pinellm'^ Caroli Clufij Zflyffis jildrovar.dl ., Fcrrnr.tis Imferati, & aliorum hortos, metallothe- cas inftruere ornareque fatagebat : labores pecuniafque optimc impcnfas arbitratu;, qu£e in amicorumcommodum,&publicamcederentutilitatem. Borr(.m£n.s]\m. Card, cimiinfigniorum virorum autographa fchedia difcu- pcrct, dignofcendis mnrginaiibus libroruaiannotationibus calamo exaratis u- iiii futur.7, uni Pincllo negotium detulit, qui diu graviflimeque ssgrotans, brcvi tot nobilium kriptorum manus congcfiit, ut & Cardinal i multa tranf- milerir, & fibi non pauca in bibliothecx ornamcntum rcfervarif, Cujus rei gnxU^hxczd Pificlifem Jofephtu Scdlii^er • 'Duo autographa patris tibi raitto, *fragmentumEpidorpiduiD, & indicis cujufdam, quem locuplctiff mum in- * Galcnum confccerat, ut una opera pcrfpicercs, quae fuerit ejus l^hoxf^ela- tam ' in mundo quam in litura. Libros idemmct a Pimllo fibi comparari exoptans *ita fcribit ; Nos magna in penaria librorum fumus, qui immanibus fumptis 'bibliotheculam nobis paramus. Ncque vcro nos tam caritas afficit quam ra- *titas, quse hie accendit pretiumeorum librorum, quos alibi copia viles fa- *tiC; Itaque fape cogimur inviti ad opcm amicorum confugere, quod fe- *cit ut & tuam implorarem. Itaque quanquana fentio quam incivilem *-rcm , faciam, qui tuas meliores curas morer, ut te meis rebus adjuto- *Tcm parem: tamen , nifi grave eft oro te, ut ttia opera Judaei curent * milii illos hbros quorum nomina in fched io iepofui. Ego fruftra illos libros *iD.. s Vita Vincentii Thielli 541 in Gcrmania, Anglia, & Italia conqnifivi. Et infra. Non fatis eft.fcmd *perfricui(re frontem, nifirurfusorcm tc, utfi quinummi prifcorum Princi. * piim Scaligerorum rcperiri pofTint, quales apuc) patrcmvidi, eorum aliquot, *aut uniuslaltemcopiamihifiat, qiioclmibi non folum majorum mcoium, fed *-ctiam tuo nomine charifTimum Kw/nHAicr crit. Franc. MarU Vrhtni Z)w.v,quem vetcrum Rcgum ftudia a?mulantcm admi- ratur stas noftra, Pirelln»* conl'iilere haud gravabatiir. Idcmque cum afta re- rum inorbc noftro quotidie gcftarum, qu^ Imperiorum dim inftrumcnta qui rerum poticbantur in arcanis habebant, colligenda fibi decrcvidet, ad ununa fob. f^ificem ifm confugit, qui ejus votiscgiegic refpondit. Ishorumafto- rumpcrannorumfericmcompofitorum, non modicam ut ita dixcrim ftniera aflervabat , in quam non ca tantiim quae ipfc fuigulis hebdomadis accipiebat, fcd&quxamici, defcripta conjeccrat j ut auflior minimis etiam rebus, feu aliaintfirdum aibis, animadvcrterat. Minutabsc, &alicui forfan leviora, at cordatis virisfecus. Sj>cro S^eronitis ^ Patavinsurbisdecus &?'»«?//(? per- «;,, ,„- m -: familiaris, Plinianum illud commendabat plerunque i Nullum cjfe lihrum tarn efi/lladMtre. malum, ut non aliejuaf arte frofit. Qui enim hac rerum geftarum cognitione dcleftantur, non oculos tantumaurclqueinani leftione pafcunt, fed & ani- mos exemplis inftruunt, prctiofum fibi thefaiirum civilis prudcntiae comparan- tes. Contemplatur animus, c praetcritisevcntibus doi^ior fa£tus, caqusin confpc;f//< nomine fw/w'tavino, exorta; : in quibus tamen aqaum fc adco & officii non immcmorcm prrbuit, ut Biance major, amicos amiciores habuerit fcmpcr. At vcrout bibliothecam fuam, quam in oculis ferebat, quotidie locupleta- rct, hanc fihi inter alias rationem propofucrat, ut a literatorum, qui diem nUperobiifTent, hercdibus, libi'orutu indices comparanct, ex quibusca omhiii V V 2 pcrdif- ^4 1 Vita V'lmentit finelU, perdifceret, quae fibi in bibliothccam efler.t transferenda. Qyod tamen raro admodom accidit, cum baud cequedominis, acipfinotaeflenr, qux in cujuf- cye bibliothcca latcbant. In his veroperquirendis quam fuerit accuratuf, declaratum volumus unico cxemplo. Vir clariflimus Venetiis idemque doitil- fimusannisprxtcritis vita functus eft, Pinello charus, ,ut plerique omncs Ve- netorum, quosdodrinxillicio, &nobilium ftudiorum amore fibi devinxe- rat. Libros aliquot magni nominis nnanufcriptos illc diu in deliciis habucrar,. nuosjoh. rhicentita divcndnos redemit, & cum ejufdcm bibliothccae rcli-. quiasbibliopola ncicioquis.fchedas videlicet, atcjue alia ejusgencris coemiCi fet in gratiam ialfamentaiiorum, re compcrta, illicohic nofter nobilesillu- ftrium virorura Epiftolas pcrirc non eft pafTos. Emiflarios ille habebat, quOK rum induftria ex orci faucibus fipc fspius eripuit infignium virorum- libcralea laborcs, in quam curam quafedulitateincumbeiet, exeo patebit,. quod mox narraturilbmus. Cribrorum, cymbaloruni, & citharaium artifices, quod non modicara vim membranarum in artificium fuum abiumerent, fingu- lis faltem menfibus convcniri a fuis volebat, & id optimo ut plurimum cvcntu. Amicos Pinelln-s fibi conciliatos fimilitudinc ftudiorum, tanquam exemplar-, aliquod intueretur fui, fingulari benevolentia pcofequeba- tur , C05 praElertim quibus curs efifet rerum admirandarum , quae ab arte vcl natura proficifccrcntur, accutata difquifito : Edmntidmn Brutium in his nobilem Anglum, diiciplinarum Mathematicarum, rerumque miiitaris, 6i herbariae apprime icientem, cujus ille commentationes non femel fulpexit, cujus Ic quandoque imparem curiofitati eft ingenue profeiTus. Hujus quam diximusdiiquifitionisille in Pf//#^ccrt*t!ra bcncvcllcnt, &; is paccm inter ipl9s non fcaiel concilia- rot. ■ 144 Vfta Vmcenhi ^'meUi ret. Pacisvero, concordiarqueadeo fuitftudiofus, ut illi valdc lolcret in or« cfle, difluerc qui pofTit, fi incidat minus refte facerc : comitate, ut innue- ret, facilitatequc nihil non expugnari. Et fane de Phiello id prxdicarc poflu- mus, quod dc Solone Plutarchus, nullis eum fe in civitatisdiflidio imniil'cuiflc DeMh.Tn- fadlionibus, nonmagis huic, quam illi faviffe, led conatus omnes fuos parafle }M.lmfer. jnciviumconcordiam. Quos invttusvei occupatior admittebat, in vcftibulo domus excipicbat, (tare vel dcambuiarc folitus. Hominem cnim prarclara cogitantem, nihil aequc torquet ac tcmporis ja£tura, quam turn maxime pcr- cipit, cum otiofis ineptifve aurcs fuas dcderc cogitur. Jure & fcftivc Horati- Zib. i.Sdtyr.2. yj^ quem ncfcioquis de gencre hoc miferandum in modum obtuderat. i'ir'AnT) .*V Hunc tieqne diravenena^ >tec hojlicw at/fir et enfit, Nee Luemm dolor, ant tuj]hy nee tarda podagra ; Gfurrnlm hitnc qitandocofifuniet cuni^ue ; loquaces^ Si fafiat, vitetfimul atijue adoleverit £tas. Moris ipfiusfuit, omnesqui eum venerant falutatum, ad infimos ufqiie fca- 'larum gradus comitari, donicfticos ut libet atque familiarcs. Irafccbatur quippc ineptis quibufdam, qui nefcio cujus exiftimationis magis, quam ami- corumrationcm habentcs, fanftidimum amicitiae nomen inanivcrborum gefti- culationumque obiervatione turpiffime poUuunt. Ne vero fruftus illos quos ex amicorum congreflu perceperat, ullafibiabriperetoblivio, ciimilli abiiC. fent, feccdcbat is in cubiculum interius, ubi quaeprseclara in colloquendo ani- madverterat, incommentariummanufuareferebat. Imo&cura amici adcf- ient, nunquam non illi ad manus fuit calamaria theca, ut fumma rerum quae placuilTcnt capita ne exciderent, annotaret. In hos commentai ios fi quis for- te ftudioforum inciderit, istumdeniqueleonem ex unguibus, ut dicitur, «- ftimabit. Teftatus fane mihi eft AntoniusPerfius, fclctflado^rina non minus quam P/W// antiqua familiaritate illuftris, confueviffe Jo/j. p^iKcentiim idnO' tare ad omnes quotquot nancifceretur alicujus pretii auftores, ubcriores & politioresnotas, quas acerrimoftudioabaliisnon conquirebat modo, fed & cxcogitabat iple dode & eleganter. Ariftotelis libellum commonftrans ami- ce, ejufdem contubernalis Paulus Aicardus, &quidem ad euro modum cora- pactum, ut pagellre purx in ufum fcriptionis elTent interjectae, fubdidit^ en qaxjoh. F'iftccntim claborat Ariftotelis interpretamenta! Fuerunt fane qui crederent, habere prx" manibus hiftoricum quidpiam, quod vidcrent anxic propcmodum perquirentem quidquid ubique terrarum contingcretdiftis faft- isve memorabilc, Nomothefiam prseterea explorantem, & Topographiam scgnoruminfignioriim, uibium, oppidorumque. At quid Ariftotclicum in- terpretarctur, quidve operisillefcpofuifretfibi, in quod unum prxdarasftu- diorum fuoruraopcs conferrct, nos adhuc ignoramus, ut ut fimus anxic per- cunftati. Quocirca in earn devenimus, ut arbitremur cum Juliano Mediae, Lconii XL magni Ponrificis charilTimo agnato, juvene quidcm ornatifTimo, quem Tindltu ipfe uniccamavit,doLlum probumque expertus , difplicuiffe qtiidquirJ vclolimadolefcenti, vel jam feni exercitationis gratia excidiflet, aflucto nihil probare, quod noo clTct numcris omnibus abfolutum *, cum quo- tidic Vita Vimentii Tinelli. ^A< tidie nragnoreipublicxliterariaedetriraento, nee min'imo cum ftftidio, vide- retl'cripturientes cos, & inepte paflim voluminaprocudentes, qui litcras vix a. limine falutaflfent. Tantis curis implicitus, nonabjccerat hicnofter, ut p!c- rique faciunt, familiarium curam, in quibus proband is mihi fcmper diHgens, fionnuUis plerumque difficilis vilus eft. Et fan^ formas ipcciefque vcrius rc- rura, quam res ipfas intueri dixifles : adco nihil hon cximium pcrfeftumquc fpeftarc didicerat. In his, ut probitatemmittamus, nihil scqucdiligcbat ac vigilantiam & attentionem, quas ut acueret, nutu quandoque fi quid fieri vcllet, fignificare folitus. At fi qua minus cxaudifTcnt, repetcbat, Ibbiratus tamen, & ftomachantifimilisj quae omnia co tcndebant, ut illis focordiam cxcuteret. Quidquid imperaflet ad unguem fa£tum volcbat , fcrebatque pcrmolefte, fi quid ipfi aliquando non ex prxfcripto aftitafTcnt. Nihil non eomponebat, ipl'e & quidem mcditatus, ad normam rationis : hanc abjici, compendii vcl fapientix obtentu, pati baud poterat. Quo h{\o familiarium faftum, nimiofque fpiritus obtundcbar, quorum cftfpe fortunatioris evcntus, confiliiquc, ut ipfi arbitrantur prsftantia, ab impcratis dilccdcrc, cum de- triment© ac pernicic eorum, quae ipforum fidci committuntur. Servis cnim, ut illc ajebat, utilius eft parcre quam confilium afferre. Cavcbat autcm hac in re, ut in ceteris, a pcrturbatione confufioneque, turn ut familiarcs fibi quifque attendeicnt, tumutdamoribus &jurgiis abftinerent: quod ita exc- cutuscft. Locos plerofque infigniorcs in tempio D. Antonii, quod in ejus vicinia fitum, memorix commendarat, in quibus quotidiana omnia, tumdi<.4a, turn fafta ordinc collocabat. Quofubfidio munitu?, ad vcfpcram in fumma fchcda notabat literam I, prarcipuam noroinis fui, qux agmcn duccrct eorum qu3E in craftinumperagcrc conftituerat. Hxc demum linca concludcbat, fub qua per claflcs familiarium nomina, litcra ut diximus capitaliadnotabar, cum indiculo eorum quorum curam cuilibetdemandafTct. Qnce tamen fibi rcfcr- varat, ut cmifTitiosfamuIorum orulos cclarct, Grscc fcribcbat. Exinde die craftlna primodiluculo icrius in cubiculumaccitis, curabat iit ipfi in fchcdula cxfcribcrcnt, quxfingulisobtigerant, ea propc fcric, qua & ipfc dcfcripfe- rat. Si qui fcribere neicifient (quod tan.cn raro admodum contingebat J fcribcbat ipfc non invitus. Quibus pcraftis, curabat unulquifquc fua, quorum ipfc dominus cxitum in fcccflu bibliotheca; prxftolabatur. Qua mcthodo ci- tra confufionem, fijomncs quod fibi qnotidic faciendum nofccbant, & fami- liarcs, rudes licet, imperitiquc , ingeniofi cxcrcitatiquc brcvi cvadcbanr. - Torpcntcs illc tardofquc, Lcntulorum gentiles appeilabaf, 6; narrabat fub- inde, Fcrdi/iMdam Regcm, Catholicumcognomcnto, earationc familiarium novitiorum ingenia exploraficjUt omncs juberct officii negociive gratia convc- nire : & ad magnatum plerofque amandarct, a quibus cumdemum rediilfcnt, . qux dicta qua* fada fcifcitabatur, atque cadcm opera quis aptus ad ejufmodi inunia obcunda, quis fecus, obfcrvabat. Scrvorum pcccata, qua; mode ali- cujus eficnt momenti, memorise mandabat hie noftcr ufquc adeo, ut nunquam exilliusanimodifcederent. Meminerat eorum multis poft annis, intcrpella- featque faepe farpius, ut eorum Fei>rimcrct confidcntiam, meminiffcntne quid peccaflcnr, quid pr;cpoftcrc egificnt fupcrioribus annis eodcmmet die? Ho- rum huniliam fatis frcqucntcm duitj U quodmircrc, altumdomifilcntiunn inter • u^ Vita Vincent'ii ^hiHli. inter tot capita, quorum plcrunquc eft non mode eadem non Iciitirc, led per* petubdiflidcrc. Hos ille fides licet, minimeque loquaccs, ita inftituerar, ut advcnientibus amicis deccderent ftatira, ne videlicet ant illi oblivilccrentur conditionis fuse, aut hi le adhibitis arbitris exceptos iuipicarcntur. lifdem tamcn ope vel confilio, indigentibus agrotantibulVe dcfuit nunquam, icao Aimmabencvolcntia illisopibus, hisadhibita medicorum opera, ut convalel- cercnt fcdulo cutabat, quo faaurn, ut quod raro contingit, metueretur idem fiiamaretur a.fuis. Horum agmcn fecum trahcntem nemo unquam vidit, vis unocutn procefTerat contentum, coquc frequenter amandato, cumcopia co- niitiseffct, quicumdeambulare & colloqui liccret. -At quia ut diximus, do- cerc vel doceri eximie avebat, recepit lubcnti animo in contubernium doftos aliquot viros, quibufcum dilTererc dc re literaria continenter & per otium podet. Nee fane minimum hoc ingcniorum incitaraentum ; cum intra dome- fticos parietes monitores alimus qui ferment ftudia noftra, quianimum ex- citent revercntia fui, quos ncquc fubrufticus pudor, ncque inanis aflentatio a diccnda fentcntia deterrcrat. Horum primus (quod ego fciamj Michael Sofhiunw, a quo Greece peri- tifTimoejufdem lingus haufit intimas notiones : cui deinde fucceffere non mag- rio Jntcrvallo, Tbeodorus Rendtns, Conflantinns P/ttricins, Nicaftus Ellebodini Bclga, qui Latine nobis Ncmefium de natura hominis expreflir, quern apud iii.S.e^i^.i?- "TineUim degentemanno MDLXFJII. magni, ut par erat, fecit PWw A/k- ?Mtiu!, catliduselegantium ingcniorum aeftimfltor. PrcEter hosdomi habuit BenedicinmOEliivianHm., res Philofophicas Theologicafque doftum, Joanmm Carefinm, ^Lccnardam Sguttam, domo Chios, optimarumartiumftudiis ira- penfe erudites, MariangcU AcciirfiiiAmmFrancifcHmmhWoVt infignem mo- ribus& doftrina. At cgregium hocftudium doftorum hominum juvando- rum, mala valetudo intercipere aggrefTa, obtinuit, ut priter binos. I. Lip- fiialumnos, neminem amplius domi habuerit. Horum alteri Thoma Segeio nomen, &\tcri Erycio PHteanoy cuieruditiomodeftiaque adeofuffragatae, ut primum artis Oratorise interpretem Mediolani, 6i<^hronographumRegium, , deinde fuffeftum in prafceptoris locum, in Lovanienfi Schola declararint. His grave praeclarumque teftimonium iropartitus I. Lipfns. I. Lip. Fita Vincentii ^imlli. iiL. Quicunquc hxc Icgctis. Tejior aptid vos ex animo, EryciumPuteanum bene homjietjue natum., cducn- (^^^f , ^gp,f. ^^ turn, infiitMtiim: Ingtmo ad epttmai artes facihy O" tcmci., in utravis lingua Udoii^ hi'^t- CrxC'iy C7" LatinA feritmn^ verju & frofn kormm, vita morihuftjue modefturHf & «c«. ■pltira etiam rcfcritndain eofi ijHts fern nt MDXCri. De Segeto vcro hacc illc. I. Lipfjus Profeflbr, & Hiftoriographus Regius ipfe Icripfit. Qui hsec Lcgctis. Tejior apndvoiferio, hoc mea manu, Thomam Segetuffl, ge»te& doittoScO' Ed. #fl*i lumy nolum mihi a plnribm annisfuijfe. Jmmo ab ipfa prima ejw adolefcentiay me' imt vel difcipulum, vel audin/rem. £o omni tempore^ probn fe probajfe^ ac mihi inprimisy ob acre^ Cr excellens ingeniumy or dor em findtHrnqne difccndi : atque ita prefecijfty ut in meliori omni literatura, patxosjibi acjHales habeat, in aqitali avo. jiddocr moribta modeflMningenMumque ejfcy Cr dtgnnm quern tales emnet afiimentf at que ament. Peto igitur atque abfens rogOy uti hunc in occafione ad^n^ tttm velitis, favere animisy confliiSy faHis : bene locaturi benefictum qHodcunque in tumconfereti^. Stirpes iflafouendx Cr attolletidsfunt, in commune rdpubhc* botmnty cui bone omncsjiudemuf. Ltovaniit 1. L. Idemh\i)^\us cidem alibi grafulatury quodfueritreceptwin'^oh. Vincentii dg~ ^p; a ^r vmm. Gaudeo in Jtaliam incolumen venijjcy gaudeo in domum magni Pinclli ad- mijfumy quern virwn, avo CT* gloria jam vetcremy Italia vel inter veteres [not prafcrat c^ja^et. Idemmet ^incWogratias agens, quod Segetum apudfe votue- ritejfe inumustcflimoniifuigratiamy itaprafatur : Si quis in Italia hodtc veteri Epfi.ii, 0- meritafama efty (Km ego tecenfeo Vinccnti Pinelle, & ideojam ^ plurtbus an- ms tacito quodam affeHu ^- colo O" amo. E'^ufdem qium pracLva illuy G" /«c«- Efifi. 78* lent a ? Malofato & rarofailum efty ut Mia Epiflola bis mijfa, necfcmelpcrvent' rit. Hand magna alioqui jaClura, nifi qned teftinionium cultHS meiy Qjr ajfeilus tetar davit y non tamen opprejferity vel nunc ecce revelandum. Nam ego tnum no- mtnab adelejcentiaprimacj- noviy O" amaviy O" veneratM adeofum: ut debui «jiw, qui vtrtuttm^ & doClrinam tximie colerct, cr infe haberet, & in alns txcita- Xx re^ 948 Fit a Viiicentii Tinelli. ret. Sunt ifix breves, fedverxtHxl^udeJ, quiU in his annisy & mat tcr tore ^/at omnia haec, uti apinastricafque contemni & rejici. Optimum -/^/c4r<^(j-, vifum., dootifapientifqueconviaum, aquofratrislocohaberetur, Principuni virorum confuetuditii prxfcrrc, quos nonnunquam deprehendas Phryxxos arKtes, perfonamve ^fopicara illam, cui extima fpecies, & pra?tcre4-nihil. " * "' " liiterioiec Vita Vmcmtii ^hielli. ^ ^ i Intcriore fe quandoquc animi motu ad Ecclcfiafticam vita; rationcm corripi fen'. tiebat, at abftinuit, quia ciim Marco Cormlio Sfifc. Pat. charus eflct fupra quam dici pofTit, viderinoluiteoinftitutoprovcntus aliquid amplioris aucu- pari. At in morbo qui poftrcmus illi fuit, dccreverat cum primiim convalcf- ccret, animum religione liberate, mecumquc, fi'7*»>7f//ofuperftitetneflecon- tingcret, aut Veroni cum rtolem£oOUveto,c[Mo^\its: reftitifTct abfolvere. ^/c^/» fpiritus non fcrapcr approbabat. Quod tamen nullum inter ipfos unquam difTidium peperit, cum alteralterumfummediligeret, Piiielltu(\ut AcardumfiVu, hie ilium parentis loco haberet. Rede cnim Tyanxus, caufam efleamorisfimilitudinem, c\ux py, » ,-, infapienteinaiTinitateraevadeiet. At quod di fff. f. 14^ milliaaureorum, c corporc grandis pccunia: quam Roma; habcbat. Qua in re jiicardus^ idem qui fcmpcr, a Pinello iropetravit, ut non nifi monis caufa do- BMCtjquafi jam tunc ankno psrvidcrcr prxraoriturum fc, 5c libcraliwtis rivurm ad-* ^^1 ViuVincznUi^'mcU'i, ad rctur familiarihus, Pinclli arbitratu, diftribui pro I'alutc animas fuac. Fratres, Ibrores, aiRncs clegantiiTima Epiilola confolatus eft, biduo triduovcantequaiH' moreretur. Mc autcm illc per amicitiac jura obteftatus eft, ut adeflem fibi, & prxftarcm, ut fedulo feci, officia I'uprcma. Ncc vcro quidquam eorum omiflTumquacChriftianum hominem decent, migranteme vitahacad mclioretn &bcatiorem. Ita ifle obiit intempcftive quidcm fi annosquos vixitipeiflc- mus, &commoda noftra ; attempcftivcfatisfiubercs fapientiae proventus,& innocentis vitse rationes difpiciamus. Quseris (inquit aureus Philoibphus) Sm. efi/t: 9,51- quod fit ampIiiTimum vitse fpacium ? Ufque ad fapientiam vivere. QucC fane cogitatio, illuftribus ingeniisad fapientiam confequendam acre incitamcntum fit ncceflTecft. In hos enim bacchatur mors, qux prsrclara quotidic ingenia fuffuratur, ut innuat nimirum vitreas elfc laudcs noftras, tunc demum cum fplcndeant frangi folere. Aicardi obitumncmo amicorum non deflevit, inter quos fuit LaureiJtiuJ Pij^i7oriMS,q\}\ dolorem fuum, & P/iuli in fc merita , utut poterat conteftaturus, in viri optimi mcnioriam, qui fibi bonarum literaruiH' icinitam digitovclutoftcndcrar, hxc appofitccecinit. <^n* 554 y]ta V'mcentii (P'melli. 'Quails htms f^U^i vitrit/ meruit ab undit ■Gemma nitens^ qrnt tn^ttrU amor, quit gloria conchdy , Tale decHS tulerunt te orbtfata imfroba nojiroy jiicarde : ah proBcre be/^ntmium aeCMS addite edit. ;...•:,;, 1.J'"ii;:ir .: nur.:.r,-i \vi - •- :Hanc jafturatn Pi«f//«faFgcrrime till it,diuquc nulla Inrtuslevamenta adtni- ■fit,cum ilium fibi ipfe vidcrct ereptuin,qucm(ut iile femper prs I'e tulit jhabue- rat in orani vita fratrem verius quam fainiliarem,is me aliquando conantem le- nire defideriura quod fui reliquerat AicurdnSy ita eft allocutus : Nunc demuni Tauli morte ientio quam nullus propc fim. 111c mihi ftudebat, mihi laborabat : -€gonihil(nequepcenitcbatfane)inconfuIto ipfo audcbam, amicos ille mihi parabat, paratos retinebat, confilio fiquid impcdimentum aderat expcdie- bat. Annonhacmihi, orote, deflenda, sgrotanti prxfertim, ieni, pere- grino, & quod caput eft, raercenariorum familiarium injuriis expofito ? Hsec ille, vera fane, & citra uUann affentationcm. Poftremiscnimiisannis, quos sgerPtw//«^exegit, aetateprafrertimhigravefcente, fiqua inciderat literaiia ^usftio, fiquisrecens prodierat liber, in jikardi praedara diligentia totus fonquiefc^bat. Abftinuit ille per aliquot dies ab CEciium parte inferiore, nc condavia videret, in quibus^/'cWwdiem obierat, in quae & jam non nifi poft annos aliquot ingreflus eft, nerecrudefccretvulnus, quodexaraici jafturaad intimas ulquc aniraae partes adafturo fenferat. Abjecerat utiquc omnem fpem in pofterum aliquem Aicardo parem reperiendi, nee opinionc fua fruftratus eft.; cloftrina enim & probitas ejus indicaturas, raro adniodum inter fe conveniunt, ^vo praefertim noftro, quo rerum nomina fpeciofa, rebus ipfis ablcgatis, in pretiofunt. At non fecit y^»c^;'c:4r(^<« vita funftus eft. Feftis tantum modo diebus ad tcmpla divorum yintomi, Jujlimve, ut facris matutinis interclTet, ccteroqui intra domefticos fe parictes contine?e folitus. Extra ur- bcm nemini vifus,niri cum proceffitCut diximus jad pcftilentiam declinandam,& cum Ncapolim ad invifendos affines. Amicis vcro ut fecederet inftantibus , e- <3uumobjeftabat, rhedam, lefticam, ipfam adeocymbam incommodam fibi.Fra- ter ipfe, quern non perfunaorieamabat, nnnquamabeo impetrare potuit, ut iterum Neapolim proficifceretur, incaflura'precatus, incaflum obteftatus. JuUm frater Cefmiu St Cc/ir fratrum filii,non feoiel Pataviurn profefti,ut ipfum abdu- ccrenc -^ — — — - ■ ■ ■ fit a V'mcmtli ^ineUi. ^ ^r Cerent) irritis conatibus recelTere. Hie ille jam diu fibi & Mufis vivere de- creverat, ubi literarura bonarum amorcm haui'erat, ubi doftrinarum fuavifii- mos fruftus deguftarat. Nihil fibi pofthac negotii cum patrise ab hoc otio a- vocaroentis fore tunc apcrtedenunciarat, cum tot Neapoli turbarum pcrtafus, • . faepe laepius inclamaret, 6 Patavium, 6 Patavium, quamdiuabcroabs tc .'• Atquscauratcurunam urbemomni orbi terrarum picetulcrit? Patavium (utnobililTimaE urbi quod bene dc nobis mcnta eft, rcpcndamus) litcrarum cupicntes prae cseteris omnibus, amocnitatis & otii philtro allicit mirum in mo- dum. Infigniores duas, mea quidcra Tcntcntia, in terram Itaiiam colonias Trojanideduxerunt, Komam, & Patavium, advenarumambasfrcqucntia cc- Icbrcs, difTimili tamen & propc diverfa ratione, Ille enim laborious horaini- bus, honorumdivitiarumquecupidis, haECotiofisdoilrinarumamacoribus pa- tet, quos. Paxfcurajuvaty fxlicii d" otiawtit, Sut'mUb.-), El nunejHam turbata tjuieSj jofnniquc fcraEH. Sylv. ad Clof dum uxoren. Nullibi enim ( Europam ut libct pcrvagarc) Academiam reperias, in qua Mufarumattrix quics literates arque ad feinvitct. Hie nemo eft, qui adve- nasumvitamcuriofiusexplorct, hicreugenioindulgercquisvelit, feu ipfum dcfraudare, nemo erit qui impenlc curet. Animadverterat h$c Pine/lw, nar- labatque Patavii omnes, peregrines quantumvis, perinde vivere ac fi in patria elTent '-, Germanos enim, Gallos, Polonos, eandcm vits viiS^ufque rationeni afler\'ar€, cui domi afTueverant, quod nullibi videas. Advcnis enim alibi ufi- tatum tranfire in mores incolarum, & patrios averfari. Bononiae namque, nc longe abcamus, Germani, Galli, Hil'pani, ItalicifTant omnino, conformant- quefefead civium confuetudinem , at Patavii nihil tale.Cujus esBpofllmteflc rationes : vel quod Venetorum moribus, honcftas huic ad placitum vivendi li- ccntias Patavini aflucverint, ideoquc nihil ad fe pertinere putenr, quo quis corporis cultu utatur, quid agat, quid meditetur^ vel quod hie advenarum frcquentia non nifi c^quis conditionibus fe in civitatem, ut ita dicam,recipi pafTa fit. Hue ergo percgrini fc lubentes tanquam in portum recipiunt, quot- quot litcrariumotiumamant^ qua fibi lucubrationibus, qua aliis publice in- terpretandi munere confulturi. Clemcntia praeter hasc aeris advenis omnibus, fub alio quantumlibet coelo natis, domeftica & familiaris, non minima in caufa eft, curquihicaliquandiuviserint, honoribus quamvis & dignitatibus in pa- tria & alibi aufti, ad Patavinam tamen libcrtatem quoties memincrint, fufpi- rcnt. Ncqiie hac non ufus Pinclhu^ in cujus vid^u & veftitu elegantiam qui- dem & fplendorcm, fed non ultra privatum modum notaflcs. Vcftibus ille fe- ricisin pcrpctuumabftinuit, lancisufus, fcdoptimis&praEftantinimis, luxum & faftumquacunque ratione declinans: Socratis imitator, ciii Sicyor.ii calces '^'^^''''•''^•'•^' habilcs quidcmaptique ad pedes vifi, at fibi non convcnicntes omnino. Do-"'^''* mum qua parte fe in confpedum intcriorem dabat, inftiuxcrat ornaratquc Gcographicis grandioribus tabulis, iconibufque illuftrium viiorum. Anno ycnm AdDLXXXII. ciim A'/co/**;** P^mwMPatriciusEpidaurius Patavii diem obiiflct, Tinello amicorum principi turn Icgavit non paucas darorum imagines, Y y quas 95<^ Kit a Vtncentii Tinelli. quas dotni habebat. Arripuit ftudium hie nofter, grandiqne acceflione bib. liothecam, condavia, atrium, ejufmodi ornatu honeftavit. Ut cnim plcril- Jueraoris fuit libros illi fuos infcribere, aliilVe ini'criptos clargiri, ita non dc- uerunt, qui itnaginem fuam bibliothecae ejus dicatam vellent. CotoIm Clnfitu \\xc ad iplum ; Meis Uteris fymficabam, me Franciico Rajhelcngio mea fUnta- rum hifioria exemplar majore & nitidiore charta exprejfum tradtdiffe Francofnr- tum,Ht inde ad iUiiftrem veftram Dominationem a'-4egaretur. Et Matthix Lobcl- lii effi^iem mittere etiam voliii , cjnam exifttmo 111. V. D. mn fore ingratam. Multiautem,qui itnaginem fuam baud paffi evulgari, TitulU ftudioperfpefto, a propofito facile dcchnarunt •, inter hos /e/£j^/?i« Scaliger, quieffigiempatris &fuain his verbis coraitatusv ^ffii'^*** meam tibi mittombilijfime Pinelle, magit aula ita vifum eft, cui nihil negare debeo, quam quod libenter idfaciam, pamii tnimidconceffif cr^ fiquiimfetrarunt, ab invito exprejferunt. i^andoquidem idtur nefas mihi denegare^ qnod tuo jure u me exigere potes, age fiaty Q- habeat iUa locnm in angulo qiiodam^ ubi non obruatiirfp/endore illarum Heroicariim imagi- ■ nitm, qtiibus totum Miifaumtuum nt audio collueet. Ad patris imaginem hasc ; /iddtdijfem illi comitem imaginem, patrii, fnatlus effem qui cera benefingere pojfet. qiialem protomen habeoj o J finis elegant ijfimi referentem : Si erit cofia ejufmodi artificis dabo operam ut habere pojfis. Qux fere omnia etiam Gall ice fcripfit il- le ad N. Epifcopum Valentinum nobilem Galium, qui Pinella amiciffimus^ quibusreferendisfuperfedemus, 7cwn^o>i^u' vitaturi. - Hafce imagines elegantiflirais carminibus exornavit Hieroriymtu Alexander junior,, qui domefticum &. familiare ornamentum Hieronymum Card, illiiiri ciagnum, abineunteufque adolcfcentia aemulatus, Mufarumque dcHcias^- malthaos , avunculos fuos, doitosviros, 6iinhis?»w///<»»cum Patavii ftudio- £um caufadegeret, officiofiffimecoluit ; QujeprincUratiios ornant fimttlacra penates, Heroiim Pinelle deem ^vir tutu alumne •'. Qjuam mire pafcunt a)7imos^ ac lumi»a fallunt^ Diim tacitis fpirant verbofafileatia labris^ Jmmctofque oculis volvunt radiantibsa orbes •: Magnammi hie Reges, attrogemmifytfe corufcam oft e nt ant front em ^ quam majeftate 'verendam Mir ant ur, pi^aque omnesfub imagine honor ant^. lHic fanguineinjtfuntur fulmina belli Heroes-, quos nunc etiam fpirare furorewj Et rigidttmvultujures accendere Mart em]. Farte alia Tyrio decorat fucata veneno Purpura longOrc, cui amorisodii- vc caufx adcficnt, dcprchendcbat. Nequc hoc fine fruftu, erucbat namquc latitantcm faepenumcro vcritatem, cvcntufqne caufas acu fur ii> proverbio eft) folcrti ratiocinatione tangebat. Eodcm cnnfilio rumorum, fi qui per- crebui/Tcnt. auftorcs invcftigareconfucvcrat, quod hacrationcdifquirere fe ■ pofTc confidcret, vcrinc an falfiquidpiam contincrent. A Icvibus cnim honrii nibusvix alios quam inancs fcrnioncb prodirc. Cujtifmodi ncfcio quern nar- rabat Romx ohm tabcllarii advcntum, vcluti magnum qiiidpiarrr, in aurcm infuiurrafTc C^triW/St/wfroPatric. Gcniicnfirontuhcrnali oUni fuo, lepo-i rumacfacctiarum, pcrindc ac bonarum litcrarumftudiofo. Ridebat fuavif- fimc, fi quando in aliquos Rtgum moleftos amatorcs inciderat, quosncque of- ficii, ncq ;e f,iei bcneficiorumve acccptorum ratio, fed inconfultus c^uidam genius permovcrat •, Horum c re dicebat fore, fi aulas corum quibus infa- niebantinvifcrcnt, multa ibi conff c^uros, qvwe amorcm abigant, odia pro- voccnt- ^6o Vita V'mcentn Tinelli. vocent non pauca. Ulorura nonnullos eburneis aureifque fimulacris perfimi- Ics, externa ilia Imperii, falicitatifque fpecie, latere intus non ut in illis af- ieres, davos, arancorutn telas , fed animi vitia plerumque vix uili ferenda, Horum confuctudine fi quis utatur, animadverfurum brevi, quara perniciofa fiti ignis cnim in moremilluminare qusremota funt, quae admota conibu- rere. Et hxc prarcepta PiwIIm ita animo infixerat, ut quamvis domi quoti- die audirct magnorum regum ada, non ideo tamen vifus fuerit unquam gratis .odiivecaulaincelTerequcmpiam, aut de jeqiiitatis Icmita dedinare. Quod illi in univerfa vita apprime placuit, ut fe annicis omnibus prsftaret eundem femper ; lihA-.ceiut frequenter & cum primis commendans, & neutram in partem raoveri. J^eh. ^«^cf«furapicntiani unacerte, quando alia non fup. peterent, conftantiselauscommendaret, utqui in propolito lufceptoque con- filio permanferit iemper ; Patavii ille habitare conftituit, huic deliberatiorti incaflum adraotcE preces affinium , &amicorum. Domuni conducit, utitur ea per triginta&liusannos, migraturus nunquam, fiperdominum licuif- fet; farailiariuniquidamad trigintaannos, quidam ad extremum vitae ipiri- tura eodem domino uf» ^ Vivendi dcnique rationera, quaro fibi ab ineuntc ado- lefcentia praefcriplerat, remifit nunquam. Quaefaciunt, ut dogma hoc prJC- cipuum Stoicae {e(Xx. paucis compleitar, illuftraturumquaediximus cam mag- /. Lip. Mmu' naPineHi laude. Conilans hoc ille vitas inftitutura 'oiut^oy'nu vocabat, quam dwl.iibi'2. Cicero convenientiam appellaf, convenientera nimirum per virtutem conl'en- Dijfcruuo XV, tientemque vitam, cujus origoa divinarum huraanarumque rerum fcientia fit. Hoc fundamento nititur vera fapientis faelicitas, cumfapientia nihil aliud fit, Epi(l. 20. Se«fcum vellct, patcrcturquc fe in Inccm & confpcfllim horainumab •cio litcr^rio, cui pridem affucverat, cumnonvnis gloria &gentilium com- * cttodo ^6z Vita Vmcentii ^inclU. raodo avocari ; non dcfuturos in urbc viros cjufdcm ordinis, quibus eadetn ftudia cordi fint, apudquoscflc, quorum congrefTibus pcrfiui pofTet. Hac & alia, qux Cardinalis ad honiinem excitandum ftudioi'e collegcrat, joh. yincentiiim mimmc exoiaverunt ut P^tavium dcfcrcret. Quinimo ad Cardi- nalcm rcfcripfit Epiftolam modcftice plenam, in qua cnixc petcbat, ut agerec fuis verbis optirao Pontifici gratias ingentcs: non licerc fibi state conJcfto, imbecillx ad hoec valetudinis, morcni gercre Sanditati liise ^ tanti bcncficii cncri imparcm efie : gratias quasrcfcrre non poiTit prodignitate, animo habe- re, curaturumqueneuhquamememoiiadilabcrentur. Involvit filentio hcec omnia eo ftudio /'jV/f//;^, utctiamfratii, ad qucm fingulis hebdomadibus li- terasdabat, cslataetTe voluerit.: effetque -voti compos cffcftus, nilifratcrde to.ta re faftus fuififet a Cardinali certior, ut mihi ipic Neapoli aliquando con- fcfTus eft, cum haud modicc rcmini adco animi modcrationcm, qua adminirc- tur.quacommendaret. Capuse Archicpifcopatum (ut audio j eodem ardorc •quo non pauci appeterent, rejccit ; neque fe nobililTimse urbisprscftantia, ara- pUiTimi Sacerdotii provcntibus, affiiiium precibus, de propofitodimovcri paf- fus eft-, utquioptime noiTet, in quasserumnasincidant ii qui fe muneribus Ecclcfiafticis incogitantes urgcri finunt : obeundas ipfis moleftias complurcs, nifi officii fui elTe defertores turpiter malint.- Qux fane Gafpa>emCont/ire- ». r, ,-, ,. mm nobilifTi. Cardin. impulerunt utdiceret, ampliflima Sacerdotia plus in * ^ ' fe oneris quam fplendoris habere, quoquemajora ilia forent, eo moleftise plus folicitudinisque con.tinere^ PimJlo fane in patria & alibi, fatis aropla patuif- fetquorumvis honorum via, modbipfenonnoluifleti atmaluitille, utprs- EpS. i6.Ub.j. dicaverat de adolefcentePW«^ ManiuiHs^ ab omni honorum cupiditate, fola vittut.e contentus, longiflTimediftare. Recepiflent eum Patavini lubentes in t.ivitatcm, magno fplendori publics illorum rei futui;um. At is Scholaftici liomen ne dimitteret, quod arripuerat feme!, conftantiffime recufavit. Or- tus NeapoU Si educatus, Ncapolitanum dici fe non ferebat ; non quod affinc$, 2U0S Neapoli fplendore opibufque prsftantes habebat, non amarct ; fed quod jenuam patriam agnofceret, in qua a fexcentisjam annis gentilitii decoris primordia, & libertatem in oculis ferret : pulchrum ratus ejos civitatis prima- rium elTe ciuem, quae propriis confiliis, non alienis nutibus, avitum imperi- um tutaretur: hanc patriam vocabat, hujusfe dcfiderio teneri aflerebat, do- lebatque quocl eo nunquam accelTifTet, ubi omnibus charus, amicorum&affi- nium copias recenferet. Oftcntationem quae faperent repudiavit femper ; ideo- que neque fe unquam ad faftigium ftudiorum, quod vocant Doftoratum, c- meritum licet, promoveri paflus eft : quam deliberationem cgregie tutatus eft in omni vita. Et cum Patavii complurcs darorura virorum catus coge- rentur, quos Academias appellamus, Elevatorum, Occultorum, iEthcreo- • rum&aliorum, nulli unquam nomcnded if, ampliffimis viris Bafilio, Grego- ^itkinUud. "' rioquc Nazianzeno in hoc non impar, qui ab ambitione & theatrali quadam MjgniBjfii. oftentatione procul abhorrucrunt. Morum integritatcm adeo adamavit, ut cum adolcfccns Patavii domum conduxiflcteregioneEediumdarinimx tunctemporisfceminaeConftantisFul-V goficE, ad quas animi caufahorisfubfecivisvcntitabant,quotquot Patavii tunc ingenii laude florebant, nunquani ^tamen eo diyertcrit Pinellw, pudori fuo labeculiun Fita Vincent a ^'melli. 265 labeculam quampiam adfpcrgipoflc ratus, fi de inftituto gcnere vitae aliquan- tulum lemififlct. Quod fibi propofitum ne excideret unquam, vitreas fcnc-. ftras, per quas in IcctilTiaicU matrona;, cjulque pulcherrimaruin comitum ca- bicula introfpedarct, pefTuIo obfirmatasperpetuo voluit, quod (ur ajebat) cxiftimarer, nolle illas fpe^ari fc, moleftcquclaturas fiquisearutn ada pa- rum tempeftive exploraret. Interdixerat filii conviviorum, & chorcarum pracfertim, celebritatem, quod iis raulierunfi virorumque paruro lanis convene tibus avocari i'c a ftuJiis extiincfceret, eorum exempla animo volvcns, qui haruni illcceorarum turbine in voluptatum Icopulos a.ifc,crc:i qicmordii\iScaec«i vita^ r- mo u . _ ,,.1.1 -7 ■ tfl/t.}i» 564 Fit a V'mcmtn fineltt: t^ ijuaciin^e tmlfo pLicent. Pitflvii^ obi dcgcbat, ubi habitabat, fi quid in- ckliirctejutinodi fpeftaculorum,qua curiolbs ailicerenr, perftitit ille in pro- pollto niholominus ncglexirque eo ad jicere oculos, undc aniorius doftior re- dire non poflct. C^o in genere eximium iUud fuit, quod narratiiri furaus, . documento futurum iis omnibus, qui fapicntix laude cenl'eri volunt, nc te- mere credant, memincrintque cffe germanas lororcs, unoque partu editas, credulitatero &pcenitentiam. Murcnm Bragadetiwn, Cyprium Chymiftam ilium, Patavio Venetias trajicientem, nemononaccurreratutde facie nofcc- jct. Nee deerant qui fe beatos arbitrarentur,quod Paftolum Hcrmumvc aurc- as volventcs undas cernere daretur, atque adeo contredare : continuit fe do- mifubridens Pimlltu^ narravitquemihi, qui eum tunc forte conveneram,chy- miftarum infigniora quacdam tum di£ta turn fafta, quibus me fub velperam uf- que lubentiflimum dctinuit. Sentiebat nimirum vir magnus cum inaximo ora- Cie.inOTM. tore, qucm legerat ita fcribentem : A'fe autem t^uid pudeiit ? ^^^ U wdemptos fiia pccunia libros, tradidit Archicpifeopi familiari , fruftra . ^Hf >i Vita V'tncentii Timlli. Joh. yincentii fidem obteftanti, fruftra domini fui mandatum inclarnanti. At non Italos modo, led & tranlalpinos homines fibi dcracruit , iiquando opera fua indigere aniraadvertcret. Cum nobili Gallo, cujus nomini parcimus, reftc faftorura conlcientia contenti, amicitiam Patavii contraxerat, colueratquc mutuis officiis. Hunc domum redeuntem, & Mediolani politiam cuiiollS ut advensEeruditi confueverunt, cxplorantem, conjecerunt in carcerem Hifpa- ni, fufpCttumdupIiGi nomine, & quod GalJus cflet, & quod habcret tunc temporis lolertiflima natio, cur rulpicionibus per finitimorumbella indulge-^ ret. Vix hsc inaudivit P/«f//«/, cumMedioIanumadJrfcoi'xw Menochium^ &ad 7'«'"<'^«'»MainoIduai, Scnatoriitunc ordinis clariilimos, fibique amicif- fimos viros, litcras dedit cnixc rogans, ut dimitteretur vir nobilis, quem ma- le confultus difcendi ardor, nihil hoftile cogitantem, eb loci provexcrat. Mercatoribusetiam mandavit , ut pecunia juvarent, curantque ne quid illi decfTet. At Gailuslongiorismor.-c impatiens, cum dies ejus miffionisadven- taret, muliebri vcftcexarce proripiensfel'e, primisexcubiis dcceptis, a fe- cundis in ponte fubiicio deprchciifus, prodcnte virum grcfTu ultra mulicbrem modum, in ari^iorem cuftodiam datur, non fine capitis difcrimine, qux ta- men omnia bene ill! vertcrunt, cum Job. FincentiM qua auftoritate, qua tcfti- monio, libertatem ipfi amicorumope impctrafTct. Nequc non munificus in I'uos fuit, qui in alicnos adeo libcralis •, NkoHett^ Cr//f<« AgapitidariflimiTrierarchi filise, virgini leftiflimae, quae fratris filio Cofmo Duci Acheruntino convcneratin manum, nuptiaruracaufa dono dedit uniones duos, inaurium ornamento, preciolk indicaturae. At hxc largitas cum ilia minimeconferenda eft, in quam f/'wc //«/ mire propcnfus: cum videli- cet egentes, qui non fua culpa rei familiaris jafturara fccerunt, opibus juva- tnus. His ille, & probis quidem prae ceteris, nunquam defuit. Deo Opt. Max. ar\imo lubenti hanc operam navare folitus. Jafon Dcnoref Cyprius, ante patriam acerbiflima Turcarum dominatione oppreffam&affliftam, vir opulcntus olim & fortunatus, ac primarix apud fuos nobilitatis, quiqucin GymnafioPatavinoPhilofophiam de moribus ali- quandiu cum laudc eft intcrpretatus, Patavii diem obiit anno 1580. huic vi- venti ut omnia abunde prsftitit amici oflicia, itaejufdemuxorem&filios, cum fibi raoriturus commendaflet affe£lus fuos, impcnfe fovit. Carolum Tell- ium Mathematicum amicum fuum vita Patavii fundum, pecunia fua non mo- do extulitmagnifico funere, fed & fepulchro, & nobili honeftavit elogio: baud paffus perire memoriara ejus, quem interioris notst amicum habuerat, quem asgrum omnibus officiis recreaverat. Imo quod raulti iaudabunt, imita^ buntur pauci, affincm ipfius 6i hseredcm inftitutam, litibus iraplicitam, cum folvendo non eflet, fuis opera &furaptu gratis explicitam voluit. Hinc fie- bat ut in probos & literarum amantcs, inopes tamen, fi quando incidiflet, nihil relinqucrct intentatum quo eisopitularetur. Haecdemumgermana vo- canda eft libcralitas, cui nonmajorapraemia propofita funt, fed ingenna vir- tutis forma, fed candidusbonorum amor. Apagecaptiofosillos, quifelibe- ales vidcri amant, utpariafibi, atqucadeomajorarependantur. Etquia non infrequcnter fit, ut qui mutuo pecuniana accipit, amicus cffc definat, confucvcrat hie noftcr boni frugi paupcribus, nummosnon quot ipfi mutuos Z z 2, pofcercnt. .146 J^ita y]ncentii Tinelli. -pofcerent, fedpauciorcselargiri. Inopeni cnim amicum (five mutuo des, fi- ve negcs) inimicum niox experiarc ncccfTc eft-, negantcm averfatur, quod .nullum fibi in ejus opibus paratum lubfidium,- avcrfatur dantem, quia qua ra- tioBealicnura assdiflblvat non videt. Eximrum illud, quod tcrin annoqua- terve, Tub infigniorcsquoidatnprofeftos dies, fibi in vicinia curabat defcribi quotquotmasinieegcrent, monafteria item, & inopum per urbem ftationes, quibus viritira nummos dividi citra oftentationcm iraperabat. Peftilcntia ut diximus in agro Patavino grafTante, haud facile di(flu eft, quam fe munificura pauperibus praebuerit, quibus etiam antidota advedus iniminentem morbum largiri confuevcrat. Hxnimirumvera'liberalitatisartesfijnt, quseomagis alliciunt oculosanimumque, quo minus svonoftro, dcpravatis videlicet mo- ribus, munificentiara amamus, captareafTueti&captari, Ipequelucri potio- ris, fpeciofii virtutum nomina aucupaii. Holpitcsq-uibus domura fuam pate- re perpctuovoluit, laute fatishabebat, amator inhocquoque genere mun- ditiarum. Menfse apparatum, & obfoniorum feriera qui viderunt, iifanc domini mores unico argumento pcividere foliti. In hofpitum verb gratiam, fobriusalioqui&iabftinens, remittebat aliquantifperde propofita vivendi ra.- tione, amicorum idratusconl'uetudini indulgendum, & genio menloe com- munis. - . At inhibendusmihidemumprogreflusorationismea?, impar videlicet mag- ni viri virtutibus afTequendis, quas noflratium & cxterorum nemo non lufpcx- it, non admiratus eft. Divertam igitur finvitus licetj ad morbum ejus &: mortem, in gratiam eorum qui nofievelint, quantam in uno homine feceri- mus bonarurn artium jafturam. Nee lane indignum quod expendatur, cur . Jfk rincentiM adeo infirma valctudine ufus fit, qui Ibhrie admodum vixerit, quia invictus ratione omnia ad normamexegcrit, qui dcmum honeftarum vo- iuptatum lincas nunquam tranfilicrit. Et haec profcvfto in earn mc icntcntiam compcliunt, utarbitrer duabus potiffimumdc caufis hoc Pinello accidiflc •, aut quod majori animi ftudioquam valetudo ferret, libros pej'volutarct, quorum cftuniveria trahere ad fe animi corporifquemunera •, aut quod nimisfarailia.- .ritcr cum mcdicisverfaretur. Horum fiquidem nonnuUis, familiaritatis vcl exiftimationisfpeciofoobtentu, eft in votis (venia fit di(fto) homines tor- 'querc per varia artis experimenta. Quae ut in medicos, quos fibi Pincllu^ op- .timos, optjrao eventu, prolate ut iicuit vitse, dclcgcrat, minime cadunr, jta me in alteram illam fententiam prodiviorem reddunt, per libros illi, ut plerifque aJii?, animo valere, corpore imbecillouticontigifle. Vifus ipfiut diximus hebes, legentem, nee ideo intermittentem torquebat, hcpateadhsec -utcbatur fupra modam calido, ftomacho autem infirrao, crurum altero minus valuit aliquando v ftranguria illi familiaris, quse per tsedia diuturni morbi ip- fum confecity atque adeo exanimavit. Quas tamcn tantum abeft. ut ipfius con- 'ftantiam convellerent, ut firmaverint potius : fufpexerimufque nos virum in advcrfis rebus xque fortem, acin fecundistemperantem adverteramus. Ad pfffifcriptos enimfibi in viriu&curationemedicorumcanones, ita fe coropo- luit, ut abftinentia, qua ille ufus, vix fidem habeat in a?gr numcum morbo luftatus eft, de quo medici jatrt blimi' utiWi pofil't ip.f jlatiura aliquid indulgcre. Quo faftum, anones, ita le coropo- ?grotante, quiperaaX ideXperalTent, qui fibi^y^^ n, ut contra feritenti- ^rW Fita Vmcentli Thielli. ^ 6y am mcdicorutn vitam in annum protraxerit, accepto fercndam dubio procul eximii illi, ad quam animum intenderat, mcdicis obfcquendi voluntati. Vcr- fatur quippe in hominum ore frequenter, re«fle fe habitura omnia, (i sgro- tanti cum medico perito conveniat. Viribus fc utquotidicdcftituianimad.- verterat, rationcm excogitavitquafallerct Icfe, avocaretquc animum .i mo- lefta ilia cogitatione. Ea fuit, ut cralTiores e Ie\fto culritras amovcri fibi, re- ponique leviora ftragula curarer, apftivas adhs;c interulas inducrcf, quadras' ctiam, fcutellab', cyathos, aliaquc c miniftcrio ad candem rationcm tcnuio-- ra fibiapponi juberet. Ncquc diipari Iblertia cum erigcic Ic, utconfueve- rat, in cubitum minime valerct, adhibuit in cam rem funis vicariam operam, qucmdc laquearibus ilifpendi jufTcrat, appofito in imo paxillo, ad quem fc injedis manibus allevaret. Famulos nunqujin palTus eft in cubiculo pcrnorta- re, quod diceretiniquumefTc, utpendcrent illi pccnas vigiliarumqux domi- no obtigifTcnr, At nos qui viribus quotidic minus valcre, & ad intcritum properare videbamus, in eam curam cnixc insubiieramu?, ut ne intcftatus dil- ccdcret, nobililTmix bibliothecas diftraftioniobviamituri, quam Dux fratris filius, animi quodam prifagio, nimium quantum averl'abatur. Illc vero nc palam tcnderet contra ftudia noftra, annucnti limili?, rem verbis proferre coe- pit, duabus (ut ego quidcm fcnti*) impul('u5 rationibu?, vcl quod rorpore agcr, animo tamcn valcrct, confideietquccor.valiturumfc, & cauturum, uC diftitabat, fibiminori ncgotio rcb'.ifi|uc fuis ^ vcl quod arbitrarctur teftatio- nemluprcmx voluntatis cos tantumdcccrc, quiSus h^frcdes ad manum non cflent. Habere ic doiiii IcAilVimos aifineschariirimorum fratrum filio?, qui- bu» cumdcfcrrcnt f^n(fliTima fanguini? i'ua domcftiras facuftatcs, non pafTu- rum fe,uc minus oiTijiofu iiquim pircOl't, moiicntcm pnruum expcrircntuf, jqui vivcntem omni offiui gencre efTcnt prolecuti. Horum alter Cofmils no- mine Dux Achcruntinus , & magnus rcgni Ncapolitini, utdiximu?, Can- ccllarius , patruo , lupra quam dici poillt dilc(flus eft ; modeftia cnim, animicandore, ingeniiaouminc, dilcendiftudio, patruum adcorcfcrebat, ut iJle mihi narraverit aliquoticspci jucundc, C&/J''K»« a I'e diligi, quod fc norr tantum ore, led Si rationc ftudiorum rcfcrret. Noverat quippe libronim op- timorum amintciti, nobilem bibliothccam fibi comparalTc, quam inftituerat patrui lupplcmcntis lubindcreddercampliorcm 1^ utenim libruni qucmpiam rariorcmhbi dccircanimadvcrtcrat, adjoh. p'tMentiiim confugielwt, qui li* braria ipluti iuppcllcftili aui^um volcns, librosoptimos, quf^rum in hunc u- fum quotquot nancifrebatur cxcmplaria romparabar, in ejus bibliothccam Neapolim tran^vchi curabat. Huic illc bibliothccam fuam, ni fallor, defti* narar, optime a>.^um ratus fi libros ad enm qui amaretnofccretquc, tacito judiciofinerctpervenire. Huic nos (ut & hoc obiter diilum fit) qui memo-i riam P;w///' colimus, cjufdcmiconicam imagincmdcbemus, quam Phulluinc- mini non pemegaflet. Impetravit hoc a patruo Cf/w/«, cum primum Patavt- umvenit, eoconfiliout Neapolim abdurcret- Cumcnm Job. FinccntinsZ" dolcfcentem animadvertifTct indolis magnse, maximequc in liteiis arbitrare- 'turprofed^urumfivixifTct, ipfumamarciupraatlfinitatemcocpit, couftjue, ut difccdentis imaginem penes iedetincre dcliberaret, abfcntts utique dcfidcri- um Icnituram. Non rcnuit illc, wpofuit tamen cfTe fibi in votis patrui imagt- ncm. ,58 VitaVmcentii ^'melli. nero, quando patruum non liccrct, Ncapolim afportare fccum, utpatricog- natilque hac I'altem ratione obtcmperatum iret. His auditis abnucre Job. ym- centtMy haudcommifTurumfeunquam, utgloriolam captafle eo fa^o vidcrc- tur- turn demum a patrui conftantia mctuens petition! fuas Co/wmj, obtefta- ri coepit admonereque, videretquidagerct, certum fibi effe, nifi inviccm ck- oret non ftare promiflis. Praebuitillclediflicilem diu, annuittamcn, & a- dolelccntis optiini prccibus, iconem fuam eft elargitus. Piftor huic rci adhi- b'\t\is Francifciu j^peltodorM Vcnctus, Patavii jamdiuhabitans, cujus in ea ar- te ftudiucn ad anti luorum artificum laudcra proximC- accedit. Hie nobis pcni- cilliduQu Pinellmn D«c:fwipfum,&i-/f»cJ, dc valetudine ut"^ fit pcrcunOantibus, rclpondebat, tarn diu fcrri fc admetam fagittac in mo- rcm", obrcperc fibi fcilinam praccipitemquc fenedutcm utco rcfponfomon-- ftraret. JDeccfTit Prid. Non. Aug. 1601. animopridicrite cxpiato-, cum cnim- animadvcrtilTimus nos, qui agrotanti affidcbamus, adventarc jam mortem,, monuimus rcifte fadturum fi abftergerct facra confcHione anteadtae vitae labcs, x /praeccptoquc fanailTimo Domini corpore, ad fupremum fc iter compararet. Dclibcravcrat illc, ut diximui", cxcqui hxc in afTumptaE Virginis beatilFima:- vcncrationcro, qufdcm fcllo die. At ex horum frcqucnti ufu vegetiorcm 6cci / 2 yo Vita Vhicentn Ttnelli. 6eri animum prob; fciens, eo prxfertim tempore, quo fibi erat cum morte colluftandum, gcHit nobis moreni, adhibitoque Sacerdotc, qui turn ipfi crat a confeffionibus, Euchariftiam in craftinura lumere diftulit, ut ad facrum con- vivium paratior acccdcret ^ decrevcrat autem, ut retuIitconfcfTarius, turn dcmum teftari, & haercdibusfuiseo pailoprolpiccrc, quorum in ic bcncvo- lentiam poftrcmo hoc elogio fraudare param officiofum duccbat. Porro Sa- cerdosconfiliumlaudavit, adjccitque optimum fore finon incraftinumdiffer- rec. Excepit is, rcjicere fc confulto teftamcnti fa^tioncm in craftinam diem, ut praelcntis D^i ope, rem non ita facilem aggrederctur. Vcfpcri coenavit hilaris; mcquc intucns,qui ibi perno£lafede(icramabadvcntuCi«pmF«'/f///, qui patruout adcflctNcapoli advencrat, monuit, utdomum abircm, advcn- tafTe jam noftem, vidercm ne per tcnebras aliqui 1 caperem dctrimenti. Aft ego negavimedilccffurum, vcllc fi.juidcm apud C a fare m c(xr\Avc; quod ille Tubridcns probavrt. Ego fans animum induxcram per cam noftcmcmanere €0 confilio, utfandtiffimam Euchariftiam i^crcepturo adcflem, at Dcus. Opt. Max. eam mihi mentcm (ni fallor) injecit, ut vin in re literaria memcria noftra facile principis, extremumfpiritumexcipercm, &piisdemore preci- bus profequerer abeuntem. A cocna ipfius temporis nefcio quid fermonibus extraximus, quoufque illi vifum inftarc coenx; noftrae tcmpus. Tunc is me t^ifccdcntem affatus, erupit inhxc poftrenia verba : Tibi gratias mi (juMe, pra?fagienti fimilis, &lupremum valercpronuncianti. Tum Cefarem enixe intucnsfalutavitalacriter. Quo flid^umut nos in eam fpem veniremus, pro- tlui-T^urum vitam ad aliquod terapus. At veluti in lychno intcrmoriens flamma erigit fc fubindc, & cum proximo defcftu colle£tis viribus luftatur; ita Pi- velli vires coUegerant leie adverfus impendentem mortem, & in corpufculo illo, quod vis diuturni morbi excderat , fuprcma muncra peragebant. Ad mediam noftem jufculi aliquantulum, ut a racdicis imperatum, cxhauferat, cum redinantem fe in pulvinar, invafit deliquium ita vehemens, ut non multo poft vitam eriperet •, accurrimus nos a familiaribus excitati, nee fane intem- peftive, cum ego Ipiritum e corpore proficifcentem Deo & ccelitibus omnibus, precationibus Iblennibus commendarim. Ita ego eodemmet Augufto menfc ante quattuor annos Akardo adfui, hocuno inchariflimorummihicapitum javluris fonunatus : cetera parum felix ; quod caufae luctusadmanumeflent, neque mitigaret dolorem abfentia, qu£e omnes emollit afperos humanarum viciiTitndinumcventus. Annos P/W/a« erat natus VIII. fupra LX. nee ideo tamcn non decefiit immature ^ prsproperum enim Temper illius eft funus, mca quidcm fententia, qui hominibuspoteftefleadjumcnto, uthicnofter infigni- terfuit. . Cadaver nedici exfccuerunt, deprehcnfique in vcfica lapides qua- tuordecimmagnituJinejuglandibus pares, &pra;grandisunus, cruentus, af- pera cute, & ai uleata in renibu?, in vefica vcro arens & calculorum fubfide- rat niiiiio plus fatis. Elatum eft funus ad D. A.-itonii, quo frequcns Pinelim rcligioniscaufaconveniebat. wh'i conii Jicardum curarat, cuietiam nobilem mcmoriam deftinaverat, poftcris indiciofuturam illius in femeritorum, & fui in ilium amoris. F.xequiac facrificiorum funcbrium frequentia-, & larga in cgc- nosdivifione nobilicata?. LaudatUb publice non eft. quod cscluclerentur om- nes anguftia temporis ab operc aggrediendo, quod fui magnitudine, fublimia quarque ^ Vita Vincent it Tinelli. n« qusque ingenia dcterrerct. Et vero quis illaudatum dicat, qucm irt ununs confpirantes quotquot adcrant Patavii cruditorum voces, in lunerc non trala- ticiislaudibusornaveiunt. Quicquid cnim Tcripfit Corn. Nepos de Attico^ ibi dc Pintllo conftanti praedicatione inauJilTcs, per XL. annoium Ipatium m, juiium fuiflenemini, juviflc oiiincs i in jus dclua rci vifle nunquam, infimis communcm, principibusparetD, gratifTimum omnibus. LibrosUli nonotiofi pcrvolutatos, led ad excmplum iiiftruflioncmquc vitsc, ncquc niajorcm opc- ram cognolcendis natura; arcanis, quaiu excolcndo animo impcndiflc. Nemo tun. Patavii, qui literas& humanitatcm haud pcifuni^ioreamaicc non accent ad Caf.irem, lit clanlfimaE domus per cam jacfluram cxtin«flum Iplcndorcm dti. lerct. At ejus generis ofBcio quaniplurcs meciim perfundti, quod Icircnc cxtarc illas graviffimas caufts doloris mci, amiflum niihi patrcm, patronum, amicum, quimeamarcr, tueretur, diiigcret, cuiperXX. & amplius annos fuifTem intimc familiaris, qucm & Patavii diim eflcm quotidie non invifcre, §c abfcns non per literas fcrmc quotidianas falutarc, netas habercm, Confti. tueratipfe (utexejus pcrantiquofaniiliariaudivi) ctiam apud pofter-os mu- tuani bencvolcntiam noftrara, infigni aliquo edito anioris nionumcntocontc* ftari, quod utaverterit mors, non ideo minus debcrc mc illi Ibntio, fclicita- tis&cxiftimationismeae ( fi quid mihi carum contigcrit) parcnti, &aufto. ri. Pjwfiifi; enim& ./^'ct Corwf//* EpifcopiPatavini, qucm uti exemplar arvi prioris, & miratur noftra, 6i fufpiciet poftcrior actas. In fuam me is familiam illcftum, fuavitatc morum, &animicandore, cacomplcuram: at dctrimcntum, quod Italia, & univeria pene dixerim Europa, in codera paflJEfunt, quo fatis digno gencre orationis profequemur ? Ejufmodi viros parcc profert natura, opes fuas in abdito habere jamdiu do£ia. Methonis for- tafle annus tranfigendus iisqui alterum Pintllum expe^anr, cujus ftudium hu- manioraftudiarcftituat inpriftinura fplcndorcm, cujus opes in nobilcs libros colligendos impendantur, cujus dignitasvirisdo«flis patrocinio fit. ilitas fa- ne noftra fi qucm fcrct ejufmodi, is (ita mc Deus amet) non alius erit a Ni' ceUo Fahricio GkWo., domo AquisScxtiis, clariffimo adolcfcentc, qui Romffi & Patavii vixdum plenam pubertatcm cgrcflTus, co ardorc PineJhm & Pificlil lludia eft complexus, ut omnibus nobis, & dodtis viris quotquot his capiuntur ^''Uteris, miraculo fit. P«ftpatruiobitumC-t/4r P»;;f///«Patavii^ubftitit per aliquot dies, turn ut A a & crcditorcs ^ y 2 Fita Fmceutii ^'melli. CTcditorcs (fi qui forte crant) hubcrcnt qucm adirrnt, turn ut bibliothccam ad Co/www patruclciTi tranl'vchenclaniNcapolim-cura«t •, <;ujus I'cmiflcm hs- icditario fibi jure obvcnientcm Co/w'odonodcderatyCBi, utnos audivimus a- liquando, mens fuit C^tfaris Uberalitatcm pari officio compenrarc. At huma- na hxc ftudis quam parvi Deus pcndat, 6t fape alias, & tunc in pretiofa ilia bibliothcca pcrrpeLium latis. Ejus nobis jafturx hiftoriara pcrtcxcrc in ani- mo eft, utnimiirciliterarixamatorcs, excitenturrecenti cxerapl© ad com- paranda fibimet ipfis bona ilia, quse nee vis temporis Aboicre, nee injuria ho- minuin intervertere poflint. Et lane ridcndum nefcio an plorandum fit, con- geftas bibiiothecarum opes mifen's modis quotidie diflipari, nee ideo minus dceffe homines, quilumma cura in id incumbant, ut hseredcs onerofam fibi farcinam prorfus abjiciant, vel controverfam conjiciant in doracfticas late- bras, ubicumblattis& tincisperpetuopugner. Patavii animam vix egerat FinellM, cum nefcio quis ad Senatum Vcnetum dctulit, • erepublica non efle, afportari Neapolim, cum Jeh. Vir.ctntii libris, intima qusfeque Venetorum confilia. CollegifTe ilium per XL. annos, quicquid legatis Venetis legatio- nepcrfuniftisadnotare, & in Senatu exponere moris eft : opibus& gratice il- lius patuiffe tabularia Senatus, rei videlicet Vcnctce amatori: itdefunfto ip- fo minime fercndum, ut arcana imperii evulgarentur, & in hoftium fortafle manus inciderent. Probavit Senatus quae dicebantur, imperavitque Patavii Praetori, ut capfas librorum centenas & amplius flfteret, obfign^retque. Ex his in XIV. conjeceramus librosmanufcriptos, quarum bin* nihil aliudcontitte- bant, quam commentarios & afta rerum Italicarum, cKteraruoKpie. Has oportuit ex compafto deferri in domum Praetoriam, ubi deledus habitus Ccc. ©jufmodicomiiientariorum, quiftatim Vcnetiasamandati. Atnos, quivic'e- ramus Prstorem Senatus imperio abufiim, fufpicionibus xquo f lus indulfifle, Venetias perreximus, Jacluram nimis gravem nobiliflimss biblitothccaE depr€- taturi. Et cecidit ad votum res. Dclegavit Scivatus ndbis rfonnulloseorura civiumquos a Secretis habet, mandavitque ut recerifionem Prcttoris infpice- rcnt, dimitterentque nobis omnia, qux res Venetas minime attingerent. Ita fadumutducentae folummodo confcriptiones nobis perierint, quaf in arcA^ numT'abulariumconditse funt, oppofita ibi fcheda, in<^uanotatum, dccerp- ta hxc imperio Senatus e Pinelliana bibliothcca. PraecefTerat has turbflsfami- llaris cujufdam furtum, qui per fummutti fcelus quaeftifm edominj morbo cap- tans, pleraque ejus generisi non animadvertentifubtraxit,diftta8itque. At lietrimenta haec omnia vili xftimnnda, prs hoc ipfo quod mox enarrabimus. Bibliothccam Venetias devehendam curaveramus, ut inde marl Neapolim im- pendio rainori appelleret ; at ne qua vis major, ut in navigarionc folet, pef- Itindaret univerfam, placuit in tria navigia capfas conjici, quae rcflaFortori -portum in Apulia peterent, excipiendse a. cive raeo Hieronymo Vtlo Epiicdpo "Larinatc, quemP«w//todilexerurum feillo quandoquc, diem funfto Abbate Ra- yaichcrio, cujus illos fidci commifcrat, ab Apoftolica quam vocant Camera, curareltqua Abbatis domeftica fupclleftile fibfignati , &pcncdiftrafti funt. Inhibuit tamen Card. PineHHS, profuitque joh. Fimentim Clcmemi Pont, pro- be cognitom fuifle. Quare libri redditi, & Ncapolimamandati. Patavii non nemo (hidiofusdoluit, fublatum ex eacivitate tantum thefnurum, qucm ^omotaliumrcrumfcicns, cxquifita opera, pcrtotannos, cmanubiislclcfl^- rum ejus rcgionis bibliothccarum congeiTiflct. Et profcfto fi quis \\xc bona- cum litcrarum fubfidiaircrumPatayii viderefcnondcfpcrct, dcfipiiit riccc^- ^ A a a 2 fe ^ 74 Vita Vmcentli ^inelll. lie eft. Atquamvisfufpjcioncs, furta, pinitx, prallantiflimam uti narr..vi' onus bibliothecam afBixiflent, recreabat nos tamcn ca cogitatio, quod in Du- cis manus pervcnifTct quicquid rcliquum cr.it. Huic enim communia cum pa- truo ftudia, doftosamarc, libros in dcliciis habere, bibliothecam inter Eu- roparas non exigui nominis brevi concinnare. Dcftinarat huic fuburbanum a- marninimum Julianum nomine, ubi opes in hoc gencrc fuas cxponcret afier- varetquc, futuras perpctuo, ut cauturum le diif^itabat, patrui & gcntilitii "^ nominis ornamento. Prifeftum huicdeftinarat Themam Segctum dorao Sco- lum, e patrui utdiximus contubernio eruditum adolefcentem. Quae medi- tantem diftraxit profeftio Genucnfis. Uxor a patria jam diu abfens, flagra- hatdefidcrio revircndiafFe£lusfuos,.quospuella vix nubilis Genux relique- lat. Annuit indulgens maritus, filiofque iecum dcducir, marem alterum ^aleatiimt nomine , foeminam alteram nomine Liviam, impuberes ambos; ExcepereGenuascognati &affinesmagnoapparatu, & ut civcm decebat, in comitia fua peramantcr invitarunt. Ibicum per aliquot menles moram trax- iflent, Co/mo Genua difcedcre meditanti, Mcdiolano Vencrias- pergere placuit, turn in gratiam uxoris, qua Italiae miraculum perluftrare avebatj turn ut patruo (ut ille non femel ad me fcripferat j monumentum Patavii in D. Antonii excitaret, pro gentis fplendore, conftitueretque annuam pecu- niaE vim, erogandam in lacra quotidiana pro ejofdem animanoxis cxpianda. Etquianonignorabat Co/»»*«quantopcre Aic<.%rdHm cumviveret charum ha- builFet PimlliUy ratus cftlui officii e(Ie, ut quorum animos amor mutuus con- junxerat , eortindem cineres idem tumulus aflervaret, Scipionis gioriam pari excmplo afmulatus, qui prseconcm laudum fuarum poetam Ennium, condi Te- cum in eodem monumento pra^cepit. Quare Cofmm Patavii apud Gaiileium, in Academia res Mathcmaticas magna cum laude profitencem, hoipitio pera- mantcr exceptus, nihil antiquius habuit, quam locum in eo quoddiximus templomaximeconl'picuumfcligere, intimum videlicet parietem oftii majo- ris, quern ipfe prodignitatcmarmoribus, fignis seneis, parergis elegantifllmis exornaflet. Qui tamen baud impetratus, fiiftidio quorundam, qui (alia permifTa intra templumftatione) nobilidlmaeardisftrufturamdeformari jartiV bantnovitiisornamentis, Patavii ille anixie fcrutatus eflr, an patruus quip- piam debcret cuiquam, an e domefticorum numero alicui non abundefadtum cfTct fatis. Et quamvis obtuliflet i"e noiio, depofuit nihilominus apud me non exiguam auri fummam, dividcndam arbitratu meo in pauperes quofdam,. quibus P»«f/^wpatruum, fi tcftari contigifTet, Icgaturum aliquid conjcfta- bat. Patavio Venetias fe contulit me comitante, gnaro videlicet civitati?,, " & rerum earum perito quas peregrinis fpe(fiare operas precium foret. Cel- fitad votumrcs, privataque&publica omnia, qusevifudigna, nobis patue>- re. In navali etiam (quod non nifi principibus viris & non palTim defcrri fo- let) lautifTimo convivio excepti fuimus, commonftrataque omnes quot- quot adfunt bellicas rei inftruftiflimac officinae. Quae omnia Cofmo Venctiis hilarecomitcrqueexhibita, tum in patrui raemoriam, quem fuipexerant vi- vcntemSenatorum&Patriciorum plerique, turn in gratiam ipfius, quimodeV ftiaaniraique magnitudinefibi omnes vixdum in prime congrefTu dcmereret, ilxor adh$c ornatilTima fcemina, omnibus de rebus qus matronam deccrent: ornate- 1 Fita Vimentii Ti?tclli 575 y ornatc&copiorecliffercrcfolita, riris gravilTimis miraculo fuit. De Uteris i illi, de re Poetica, nautica, bellica, degemmis, tabulis, fignis, lermo multiplex, qui varium ingcnium proderet, I'upra fexiim actatcmque. Scrip- fit ilia VenctiisGenuam ad Liviammatrcm, qucm fuilTct laute rcgieque ad gentis morem cxcepta, fihiquc turn demum contigifre,quod exiftimafTet nun- quam, ut fcilicc: longc majorcs apud exteros fibi honorcs, quam in patria in affinium finu dcfcrrentur. Profctfturis inftrufta triremis5. C'o- decreta eft, quae Laurctum uique vcituict, cum amplifTimis mandatis, tit una& altera triremis qnatenus opus forct exhibercntur, farcinis & comitatui comportan- do ; Lautia inluperdccrcta, &cibaria publico a?rc. Atrerum humanarum quae viciflltudo eft. Vix Venctiisegrcfibf, &adfaucinconfpcdu littoris pofi- tos, turbavitprimum improvifus&iubito irrucnsDucis rRorbus, turn venti vis fubadveria, quae comiics impulcrc, ut rclcgerent iter, & Vcnctiis com- tnorarentur quoufque comilckcret Ccfmns. Atmorbo quotidic invalcfcen- te, PataviumDuxdcvehi feimperavit, medicorum opersc, quos ca urbs cc- lebcrrimos habet, plurimumfidens. Eoadveftus, me ciirantcdivertit in do- mum "ScaedicHGecr^ii ?Atr. V^enetidarilTimi viri, qui ad y©/;. FinccKtii ex- empiar fadus, Vcnetiis seque fufpiciebarur, ac Patavii illc. Eadem ftudia, iidcm mores, mutuis femper excultam officiis amicitiam pcpei-crant. K^iic ego dum viveret fupra votum charus. cujus mcmoriam non fine lacry- tnis valcam commemorare, erepti videlicet ab immaturamorte turn prinuim, cum laudatiftimi patris honoribns omnibus in patria perfunfti, veftigiis inft- ftcns, ad glorias metam xquis palTibus propcrarct. Patavii Cofmo medici pr»- ftantifTimi Hieronymtu Fjbriciiu^ Hercules Saxoai-t, & f^.miliits Cawfoloncm fruftramanusaduioverunt. Morbi enim vi grallmte latius, quam ope liie- dica coerceri pofTet, poftXV. dies acerrimis doloribus capitis, & corporis univcrfi cruciatu febrique confedus, & vchemcntirt'imo delirio exagitatus, deceftjt. Ailfuimns rcIigiofifTmic movicnti L.vtrentms Pi^twriw & ego, qui » vixdum-clapfo anno luprenium hoc olBcium patruo prafftitcram. Obiit Cof' mm^innoA^DCII. prid. K:il Novemb, annos natusIII. &XXX. do quo Virgilianum illud legitime pronunciafTcs. Ofltndem t err is hunc utitum fata, mque ultra JEnsii. lib, & Ejfefincnt. Vitscfiquidcm innocentia, morumcandorc, paucos irvvenifTes pares. Avitjc rcligionis prima illi cura, inter dclicias qua urbanas qua domefticas, femper fuit. Quotidic facro interefle, in hebdomada faltem femcl rcficipanc ccrlc- fticonfLicvcrat. iniocictatcmfodalium D. Francifci, quos Capucinos vo- camus, ex privilegio cooptatus, de illis mcreri optime nunquam deftititi Cocnobium iildem & Ecclcfiam in fua ditione excitaverat, magna in eos fu* ftcntandos crogata quotannis pecuniar vi. Ex eorundem numero impetrave- rat fibi apud quos animi noxas confefTionc cxpiaret, fequc facroran(f^aE Eucha- riftias lumptionc intimc recrcaret. In pauperes annuatim dividebat duodena & amplius aurcorum millia, nubilcs puellas honcfte collocando, fublcvando cos qui non fuo vitio ad inopiam rcdatfti cfTcnt, fcnio confeQis, dcbilibus, liingucntibus, opibus fuis cxitnie confuUum volens.. Mcapoli'. 37^ Vita Fincentil Tine/fi. NeapoU ante aliquot annos firmus & valens tcftatus erat, pratcrieratquc bibliothecam, 6iJoh. fincent it tnonumcmum, patruoadhuclupcrftite, quo- rum recordatus foitafle cum a'grotaret, petierat ab /llphonfo Sote, quo Patavii confcfiario ufus eft, ut moibonoiiremittente admoncrct Codicilli, quem dccicvcratteftarnentoadjicere. Et fanebibliothecx ftatum, & amplificati- oncm, patruique memoriam animo coniplexum vidimus, quotquot cum illo Patavii familiarius verlati lumus. At praedaris cogitationibus iiividit impro- vU'um delirium, quod optimum juvcnem de ftatu mentis dejccit milerandum in modura. Marituro optimum, & indulgentiffimum, (& has tuner is appen- dices liccat mihi pcrlcqui, amoris & benevelcntiar ergo) uxor int'clicKTima ludu perpetuo prolecuta eft, ereptum fibi a putria it affinibus procul, ini- quiffimis temporibus, euro virum dolens, cum quo vixcrat fine querela, quo Iblpitc vix ullam fibi matronarum Ncapoli piafcrri o{)time norat : relidos fi- bi parvulos filios, non qui maerorcm levarcnt, led quorum conlpeftuslmftura augcret, quorum orbitas matrem cvuciarct. l^eapoli in more pofitum eft, utmulieres in chariflimorum fibi conjugum funcrc incidant capillos, cum de- funfto efFcrcndos, teftcsdoloris, &i indicio futuros interceptum fibi raortc viri capitis fi quod er.it ornamentum. Coni'uctudinis mcmori, huic noftrae forcipesdiuperncgatae a familiaribus, & lubtrafta ferramenta omnia, quibus propofitum exequi poflet, donee ftliolus matrem angi diutius non ferens, au- latam forcipem e loculis puerilibus promens, matriobtulit, admonens capil- los rccideret fibi, & memoriam patris fuprema ilia conteftatione recoleret. Laudavit illafiiiipietatem, & fibidiftocitius obfecuta, fpiflam & flaventem comam in fcretrum conjecit, operuitque caput nigra palla, qua circumfluen- te contefta, humi cubans in abdito fepofitae cellae angulo^ dolori habenas laxavit. Audivimus nos ibitura earn conquerentem, fermonifque nitorera admirati fumus, & ingeniialacritatem. Quofiiftum, uttragicospoetas mi- nus improbarcrous, quos frequenter aniraadvertas inducere in fcenam dolorc & raoerore confeftas, Eleilram Hecubamve, ornate tamen & copiofe diflc- rentes. Grave vulnusinflixitdomefticsreiprasmatura mors Ducis adolcf- centis. Honos enim lummi Cancellarii, in quem uti diximus impenderat ipfe LXX. M. aurcorum, c familia esivit, neque tranflatus in filium eft, uti pa- ter pracfagio fortalTe quodam mortis adventantis admonitus, tunc temporis maximopere nitebatur. Venetiisquidem puero faftum nobile omen, quod nemo turn animadvcrtit, brevi obventuram illi Ducis appellationem, quama mortc patris nactus eft. Oftentabatur ipfis in ea civitate locus in aede Mar- ciana, ubi copia gemmarum & unionum ad miraculum ufquc, cumque ad mi- tram ventum elTct, quse ibi auro, gcmmifi^ue diftindtaaflcrvatur, in ufuni Ducis inaugurandi, puero fpetflanti oborta eft de repente cupiditas mitrse ge- itandar, quod ubi intellexit Prcefertus Senator, qui turn adcrat, mandavit miniftris uti obfcquercntur puero, cui ad eum honorem jam turn prxfternebat mocrore obfitam viam, importunum patris optimi fatum. Ducifla crepto fi- bi ut narravimus viro, nihil antiquiushabuit, quam' cadaver Nespolim prac- mittcrc, & Patavio difcedcre domum vcrfus, turn quod eumterrarum tradum odiflct, in quonaufiagiumi'c:erat delitiarumfijarum, turn quod hieras, cu- )us ibi Qiagna vis, quoti Jie appropinquate t. Coraites habebat reditiis, quos ^ Vtta Vmcentii Tinelli. lyj \ ) & ad vcntus \ C^farem Tinellitm^ & Juliiim San^num, ex priniaria Neapoli nf)- .bilitatcelcgaiitiilimum virum, quibusnie adjungerc turn prccibus turn obt?- .ftationibusitaenixacft, utalienomaximeanni in hycmcm vergentis tempo- re, non optime valcntem, pcrtraxcrit in fcntcotiani iuam, ejus mifertum, quae cum lacrymis dictitaret, nemincm prxternic turn adclTc, quicumcauias kidlus lui confcrrc pofTct, a quo moerorem fibi levari pofle confidcret. Ro- mcE illam Neapolitans aliquot matronse exccpcrunt, ubi mc dimiiit pcrinvitfl. Mihivcro, iter protinusrcmctiriconftitutumcrat, quod haud paflus vir il- luftriflTimus OctaviM Card, Paravicimu Sticri Rom. Imperii Protcdor, cui propriae dotes, probitas, humanitas, Iblcrtia, Iplendoris non minus, quam advcntitii ampiilTimaE dignitatis, & avitac gloria; titufi contulerunt. Hie me rnultos jam annos addi^umfibi (abfit verbo invidia) unice fovet, cxigu9- rum plane conlcium mcritorum, nee vidcntemquid ad amandum me ingenium acerrimum allicere pclTit, nifiperenneftudiumbene dc unoquoquc merendi, &ingenuamca apud omnesejusgratiseconteftatio, quam me prcEclarifTuni virihumanitatidcbere fentio. Hint ego hyemem Rom.x exegi totam, ubi me cum Job. Fmcentii interitum literati omnesSi fmguli doluerunt. Nee defueruntqui perquirerent an bibliotheca ejufdem efTet vcnalis, elabi fibi quod nollent e manibiis tantum thcfaurum. Principem inter hos locum obtin- uit FridericM BorromaiuCArd. Archiepilcopus IMediol. qui pictatcm Chriftj- anam ita cumftudio lircrarum conjunxit, ut prarter ablolutum CnroU patruc- lis fantflifTimi viri exemplar, quod rcfert ad araufllm, habeat Italia in hoc etiani genere quem extcris gentibus oftcntare poffit. Is Mediolani bibliothccam inftruit optimorum librorumrcfertani, innixam adh.Tcfiniiis Icgibus, quae ab ©mni peculatorum injuria tutam diu prarftent, conquifitis etiam undique cru- ditisvirJs, qui agmenduccntc Gratia Maria Gratio, viro dccto & i'pc *Tfr» *4f> '^ *tj> ^I** ♦*» 'Tt'* **> ^^ ofr> •^ *^ *t?'» rflk ^tf,-^ cm cSp cvo ciw cjfl CM/3 cfoCHpc^!(3 c^rirTocjbCiira! c\'/o3b^ c^ VITA SCiEVOLiE SAMMARTHANI, Gallice Scripta Per Gabrielem Micha- elium Rupi-mallctiim in Seiiatii Aci vocatam. Latine Reddidit J o A N N E s Vigilius M A G I R U S. Viro Doftiflimo Integerrimoque G U LI ELMO BATESKfLONmNENSI ^ ParochitC Sandi Dunftani ad Occidencem Red;ori It s. V. Joannes Vigilius Magirus. R A LAT IT JU M hoc oprn,tuo']uffu coKfeBum.quidm ad te refcram ^ dcciijjime Batefi •; Et qtiidcm it a oportnit, titm gratitiiitnis nomine, qiioi mc dignam centner is cm hoc tjux- iUiim oncris impcrtircs ; turn ncccj^tatis ctiam.^ ut hritti B b b rncl ^ 8o Vita SuyoU Sammarthani. tnei infant i am deformitatim<{He tua manns emeUiat^ txornet^ ftyficiaty adecque rudibtts membrU ammam nobiliorem inftmdAt, Conavnanii labtr {in quo nemo vel cum laude vcl cumfruBu major e verfatur) objii- tit certe, quo minus of/*nes illujlrium vircrumvitoi (quos hocvolumine tanquam fpeculo liter ario confpiciendos exhibes) calamo tuo confer ibe- res J nihil tamen vet are debet ^ quin hcris fuccifivis conatns nojlros levi- terfercttrras^circmnifcabritieexculptafaciem at que imaginem tuam univerfo oferi imprimas, jfia clariffimi SAMMARTHANI vi- ta^ e Callico in Latinum verfa,a mefidem invemt^a te petit elegant itm. Vale. Trid. Cal, Maji, M. JDC. LVIII. VITA ScaveU SAMMARrHANI. Sfgloriam haud mediocrem promerentur iij qui pulcherrimas cccupdi- tionesjuM (^Jlitdia eo folum conferunt^ut bono publico qttam tnaxi- ^ me inferviant • nee minor em illi^ qui rerum adminiflratione omif- fa, travquilU vit£ lenociniis alle£H^ fcripta aternitate digna in Imemedunt: quantomagii laudandifunty qui ingenio excellenti ^facundoPrH. Leo etiam de San^to Mauroex illuftri familia oriundusfcribit, ejus vtrtuteso- doth ift.imma^no in prett»fuijfe. lit concludam, hiftoricus quidam rerum potiunte Carolo/JT. cditus iWum frimarii Re^k medici titulo honcftat. Patrimus fuit SAM- MAR r H A NO noftro nepotifuo, nomenq^ faumei indidit Gaucherumi quod ipfepoftea ingeniole in SC<:y£ fO LAM tranftulit, eodemque in fcriptisfuis ufus eft : quaravis hscappellatio dotibus fuis minus c'>ngruerc, ncc nift per antiphrafin adaptari pofTe vidcretur, ciim adeodextre fe gcftcrit in iis quae ad cultum &ornamentum patrix pertincrent. Nonnulli literati fuo tempori squales hinc anlam arripuerunt varias facetias & allufioncs conficicH- didc nomine Scasvoix Side manu SAMMARTHANI., etiam & - hidcxtrnm ratione mufasLatinx Callica^que vocitarunt. Dcccftitavuscj'jshonorum, amorum, & bonorum fatur •, maiim^ auteni quinqucfiliisbeatus, quosut furculostencllos ftudiole colendos pius I'enex curavit, optimcque inftitutos ad fcientiarum ftudia fucceflu non poenitendo incitavit. V.\i.'\o\'\,qu.im Regis minifteria intra pa- triamfuam cxequi •, eamqiicpiastulit aliis omnibus locis, inqui'E tamen voca- tuseft, & in quibus majori noiininis incremento confpici potiiiflet, turn quod ex fe rebus agcndis inftru^tilTimus efTct, tiim quod ftirpc paterna matcrnaquc pcrquam inftgni nitcretur. Iftc & Gaucherus pater celcbrati funt a Salmonio Macrino, cclebcrrimo fuperioris feculi pocra : ncc injuria de fuis natalibus f joriatur Juliodunum Ludovicus trcs filios reliquit : quorum Scarvola primus eft *, Secun.'us pa- trts nomcn fortitus luculcnto fuit ingcni , & cum Jaude gr»dus omncs Pula- B b b 2 vicnfis •,tv 282 ytf^ ScitVoU Sctmmartha7ii. vienfib fori percurrit. Ubi primiim Regius Advocatus, deinde AfTcfTor, & ■tandem Praetor Juridicus evafit- N^que pariim decoris huic accefTir, qucd defunaus Prxfes Segvierius, cujus fapientia & facundia fupra omnc quod dici poteftetninebant, Ixpc tcftatus fit quanti scftimaverit nonnullas ejus publi- ca5aaiones,quasaudivitcu.n fupplicum Libellorutn Magifter dclegatione qua- darn Piftavii fungeretur. Renatus S ji M MART Hy4NVS dWoium tertius juvenilibusannis militia; operam dedit; poftea autem lacrorumquie- tem amplexus, faftus eft magnus Ecdcfiae Piftavicnfis Archidiaconus, cujus etiamnurn fubdecanus eft. Parifiis e vita excefTit pater : in cujus memoriam infcriptio hare a filiis pofita ad Sanfti Severini legitur •■, D. O. M. S. LUDOyiCO SAMMARTHANO J. C. viro fiobilh a^ pud Jidiod. Proctiratori Regio^doctrin£,probitatis, eloquent u Uudi- Bfis infigfii ; qui dum Regis (^ pAtriA negotiafedtdo frocitrat^ fui ipji/ts negligit, mn Regi folitm c^ patri^e^fed cffuis (^ (ibipriiniiiture mori- tur. SC^^VO L A Q.Hefior Franci.e , LUDOVICUS apud. Ei^ones Regius AdvecAtus^ RE N ATUS fubfignis Principis Ditml/a- ram eqties,parenti optimo FFF. rmefliJlimipofiiere. oyHt LutetiaKd.Vlh CM. D.LX.yn. Carolus SAMMARTHANVS caufai-um Capitalium apud Aleni ionios Prsefedus, lecundus Gaucheri medici Rcgiifilius, inter literatos fui temporis celebrem locum obtinuit. Gratia floruit exquifitilTimx illius Mar- garetGs Navarre Reginse Regis Francifci /. fororis,& Francifs Alenzoniac. VindociniDuciflk; quae ambas illius opera in rebus graviffimis uiaefunt, fi- cut etiam Nwarras Rex Antonius. Harum egregiarum Principum funcra fin- gulis orationibus in publicum emi/Tis, ncc non carminibus Latinis Gallifque, c.ondecoravit. Paraphrafmquoque Latinam in quofdam Davidis pfalmos, cumaliis operibus, edidit. Scavolaneposeumadnumerat in aureo illo faf- j ri, ur ciculo Elogiorum doftrina illuftrium Gallorum, juxta cum frarre Jacobo **'^'"^'''^^' SAMMARTHANO a Candoefdlo, ipfo quoque fingulari eruditione juvenis eflet, amicitiam BudaEi adeptus, viri clariflimi vitam elcganti ftylo >*|^. ' " " ■ " . - - . - - '^^^ praedito, & medicinx, linguse Graecae, ac Mathefeos fcientiflimo. Ciir defcripfit J cujus Conradus Gefnecus in BibUotheca fua mtminit. Graeca etiaia ^^' y Vtta SfrfVo/.e Snmmarthm'i. 585 etiam OraculaZoroaftri Latine reddidit, quae patri dicavif, fuitque ficut iplemedicus Regius. Major duorumf}uosgenuitfiliorum,Ludovicus S A M- M ART H ANV 5, Gallicanx militia? Juridicus, inligni literatura orna- tuscft-, quodille fcriptisfuis liquidum fecit : minorautemFrancifcus5-<4A/'- M ART H JN VS officium Advocati inauguftioriRcgis Concilio fumraa cum dignitate cxercct. Quod ad Rcnatum fpertat dominum dc C<.ijho.no%o de Ckafiem- in Pivlonibvis, & Jofephum dominum ^/f/^ Gmriticre ., qiiaitum & quintum "^W* Gaucheri filios, armorum excrcitio ftudia quoque litcraium adjjnxerunt. Hiqiiinqucfratresunicamfororemhabucre, Ifabellara S A AlAdARTHA- NAM domini de la Goherie ., viri & animo & patiimonio prjeftantifli- mi, uxorem: Barones Crucis'BUrenfi's in Turonibus ex hoc coniugio nxQ. ^^^"^'fi'^^o dicrunt. ^ '^'"'''' Quin & ex parte materni fanguinis multum enituit Scasvola. Nicolaa a Fa- le Febure. bro mater ejus, Ludovici S A A'fMR T H AN J uxor, filia erat pcrillu- deBizjy. ftris domini Bizaii in agro Juliodunenfi , & neptis Francifci Fabri domini de Scllo-loco, Rcgii in fuprcma Rationum curia Advocati. Fratrcm habuit Rena- deseM-lku, turn Fabrum Scnatus Prxfidem in tertia clafTe inquifitionum. Aviamaterna S A Af MARTHA NI (dcquo fermoneminftituimus) ex antiqua & prznobili familia Bcrthelotorum in Turonibus orta eft •, (undc etiam proceflit /Egidius Berthclotus Rationum Rcgiarum Praics. ) Amitam habuit Janam Bcrthelotam, qu^nupta JoanniBriconnetoVarcnnio, rcgnan- te Ludovico X/. Regis gazae prarfeflo (diOus eft tunc tcmporis Rcgii sris ■ perceptor generalis j tres filios pcperit merito & dignitate flbrcinilTimos : Guliclmum Briconnetum Senatorera Parificnfcm, cujus etiamnum poftcri fir- pcrfunt; Gulielnium Briconetum juniorcm, Cardinalcm & Archicpifcopum Narbonenfem, poftea Rhemenlcm, quern Carolus /"^//^A. ita carum habuit, utmaximis Rcip. ncgotiiseum impolucrit, & Iccrctioris Confilii Prarfidem elegerit •, Robertum deinde Briconctum, Archicpifcopum item & Duccm Rhemenfem, prinium inter Pares, & Gallii Cancetlarium. Ratione hujus propinquitatis, & aliarum a gcntc Berthclotapcndcntiuin, S AAfAIAR- TH A NA domus attingit etiam nobililTimas familias dc Huralto chevernio, de Galljard lon^-jiimeatf, de Be,juf/e, de t^iffu^r, Ritze, Robert et^ Spifame, Ftmce, Prevojl S. Cire, & alias inter potiiTima muncra dignitatclqvjc Ecclefiap, Re- gia?, & fenatuum collocatus. Scxvola S A M A RT H A NV S excmpHs hifccdomcfticis excitatus, c^mfi face quadam prselurcnte, viamque mon(Vrantc virtutis & praluftriutn 3i^ionum,protinas fpcm fiii ingentcm & tcftimoni.i gcnerol.e inJolis non ob- fcara prodidit. Brevi tempore progrcfTum fecit in litcrisadmirabilcm,maxi- mc quidem in Llniverfit^tc Parificnfi, ubi clarilTimi viri, qui doL^rinam & f;j- cunc'iam omncm Grarcam & Latinam pcnitus haufifTc vidcbantur, Adrianus Turnebus M. Antonius Muretus, & Pctrus Ramu?, liquidos fontes elo- qucntisB & Poetices ipfi apcruerunt : adeb ut hoc novcllum gcrmcn iftiufmo- tli manibus iirigatum quotidie creiceret, unde fui tcmpcftate fpcrandi cflent & fuavifrim'!''flore?, & poftea etiam fruiflus gratiffimi, quos non Gallia folum, fed exterac quoque regioncs cum ftupore dcguftarent. Aui'picato ctiara in prinao litcrarum tyrocinio&ftudioruni focios&amicos habuic ,84 yUa Sct^yoU Sammarthani. habuitviiosfcientiaeac merit! fingularis, ad amplifTima Reip. munera poftek eveaos-, inter alios Petrucn Fabrum Sanjoranuai, Claudiura Falconeni Rcii- um, hunc Rhedonenfi?, ilium Tolofanilenatus primariuni Pratfidenr, Caro- lura Cantotiarura & Francilcum Victtam, fupplicum libcllorum in AuIaRegia Magiftros, NicoiaumSudorium lofjuifitionum curia' in lenatu Parifienfi Prac- fidciii, &Nicolaum Ra.pinumfupremumcaui'arumCapitalium in Regio Co- mitatu Prarfeftura. Scd Rizii bcnevolentiam pise aliis intimani adeptus eft, ficut poftea filU ejus primogcniti, Aiexandri Falconis , Senatus. Neuftriani Principis", quos infignis virtus & eruditio in fublimes iilas juftitiae fedcs cvexit. Dom Scxvola in Academia Piftavienfi jurisprudentiae incubuit, Joannes Pcrufius (laudatus a Ronfardo & Mureto) Tub exitum Hcnrici //, diem ob- iit, Mede* tragxdiamquam verfu GalUcopangebat imperledtam refmquens. Pi incipium operis it;i feticitcr contexebatur, ut confumraatio ejus magnoperc cupcretur^ ciimillud fcribendi genus eo tempore novum apud Gallosefret& inufitatum. S A MM J R T H ANV S primoflore juventutis rem perfi- cere fufcepit, eo quidem fucceflu, ut maximum poemati ornamenturo, nee laudem fibi minorcm comparaverit : adeoque hie conatus animos ipfi dederir, ut majora aggrederetur. Itaque juvenisifte poeta tragicus & infeiix, qui vitas curfum vixdum exorfus ftatimfinicrat, forte tamen meliorc hac in parte ufus eft quam olim Timomachus in imagine Medcae, (quam licet iroperfeftara tanti emerat Julius Caf far •, ) mortuo enim hoc inclyto pitftore, nemo alius potuit, aut faltem aufus eft tabular cxcelienti, non magis quam Veneri Ap- pellear, extremam manum imponerc. APictavioad urbem Biturigu.itScasvola fe tranftulit, ut ibi ftudia inchoa- ta perfcqtjeretuF, & cloquentem JurifconCuItumDuarenumaudiret^ quira- ras juvenilis animi dotes illico pcrfj-evit cumque amavit & in prsctio habuit : praevidit etiam, GalHam olimdc i liu> incunabulis gloriaturam-, nempe cui ratura ea omnia indiderat> qu.> aliis ex arte & induftrir^ provenire folent. Prxter jurilprudentiam, rei quoque Poeticx delicias imbiberat, & talem e- jus ideam fibimentc^fformaverat (ficutqucmquc fuafert indoles) ut Lutc- tiam reverteretur, quohifce ftu^ii*, &aliiiquibus acria afTuefcunt ingenia, melius vacaret^ quo etiamconfu-tudinedoilorumhominum, quibusurbs il- ia tunc temporisabundabat, magis magifqueproficeret. Ibi primum magni illius & incomparabilis fcientiarum ac linguarum Genii, JofcpniScaligeri, fa- tniliaritatem iniit ; qus quidem illis ad annos fcrme quinquaginta interceffit. Amicitia quoque complexus eft Claudium Efpenceum clariflfimuai Thcolo- gum, Joanncm Auratum, Petrum Ronfardum, JoA«ucmAiitoniumBaitium, Joanneiii PaflTcratium, & Remigiura Bellaqueum. Generofa & honefti .ambitione permotus ut illuftriorihus fuifeculi viris innotefceret, Cance'ilarium Hofpitalium vifere ftatuin qu' quidem poema Latinum De pr^jtulicfo exvenalitate Ojficierum ab ipfius nuinu benigniflime ac- cepit. Qaanquam divinuf ille antiftes, Themidis oraculum , non minori doftrina quam gravitate Juftitiae bilanccm tra^tavit '., tanti tamen fecit poeti- ccn, ut inter occupationes maxime ferias aufteritatem negotiorum & legurtt rigorem hujufmodi fcriptionis dulccdine Itenierit : ficut alii complures gentis ^: togatas V, 1 ^ Fua SclJU M ipfi quoque baud intcrmifTuin colue- runt^ ficut etiam Guide Faber Pihracius, inlupremo Gallic fenatu rcgius turn patronus & poftea Prxfcs, Philippus Portseus Abbas Tyronius, Stcpha- nus Pafchafius Rcgius in fuprcma Rationum curia advocatus, Antonius Oifc- lius, Petrus & Francifcus Pithai, advocati in fenatu celcberrimi. Hi omnes viri tlluftres ejus focietatc magnopcre oblcftabantur, quam (uavitatc morum ita condiebat, ut finguJorum animos facile fihi conciliarct *, niagnatum, fa- inacac virtutcmiplcndore-, Tqualium, converrationisdulcedinc &doftrin£e incantamentis ; inferiorum dcniquc, comitate admirabili : qui rcciproco quo- dam ftudio omnia honoris & venerationis ofticia ipfi detulcrunt, quce viris iumma virnitepra?diti?, & fupra communcm hominum Ibrtcm cgrcfTis, me- rito dcbcntur. Nuptiae Caroli /X. cum Eh^abetha Auftriaca, Maximiliani II. Impcra- torisfilia, commodam prsbuere occafioncm qua fc doflifTima; pennre volatu in altum eveheret, Epithalamium Gallico vcrfu compofitum in lucem cniittcn- do ; quod Rex ab authore oblatum animo bcnigno accipere dignatus eft. Ex «o tempore in cognitionem vcnit prssclari illius Politici, Nicolai Novo-villani ) domini d( FiUeroy Rcgi a inandatis,apud qucm ob cgregia fua mcrita fumrao honore habcbatur. SCi/£rOLA' ^u Vita ScavoU Sammarthaui. SCiA.VO L A nofter non tantiim fe vernaculx Poeticse addixcrat, fed Latinam quoque adjunxit •, quo ingenium utrobique fielix & fcEcundum natu- ral! quodam du£lu cum inclinavit : Quod ctiatn cum paucis habnit commune, Toachimo Bellaio, ]oanne PafTcratio, &Nicolao Rapino. Iti;quc Gallicc tranftulit, vel potius imitatus eft opus quamplurimis pulchris & falutaribus documentis refcrtum, quod HV M AN^A. FlT^ terccflit J^ Vit4 Scte'VoU Sammarthant. 591 J terceflit amicitia ftudiofe utrinque culta eft '■, cujus rei vcritas in doftis utri- ufquc lucubrationibus abunde conftat. SAMM^ fi T Hj4NVS etiam Ronfardo familiaritcr ufus eft, Se cumdolore vidit hunc poetarum folem caligine obduci. Quanti autem ille (ficut aliicomplurcs) SAM At JRTH ANV M kccx\t^ inde liquet, quod indedicatione poematis, cujus finis hie locum mcretur, exccllentifllrai poetac laurutn ipfi attribuit : SCEFO LE^ Amy des Mufes cfuejefcr/, le t'cffie fcjfy ett lieu de tes he tux vers^ Unfroid difcours^ larron de ta loUange. Tu H'es premier qui te tromfes au cha/fge ; \ CUuqHejadisfy deceut comme toy, Et touteifois pret* ce prefect de moy, ' i Peur tefmoigfjer d' une amre perdarah/e, Hue men vers fat a ton vers redevahle. Quos infignis poetae vcrfus ad Lyram Latinam, ut potui,modu-i Utus fum ; S AM MAR THANE^JAcris amict Mufts, Queis indignus ego minijier asioy Hicprocarniinibus tuis politis Sermonem offer e frigidum cr fenilenty Qui laifdes tibt.Urgicfido demit. Hon mutatis te fefelitt iinum^ Nee prim/im ; ajuia damn.t Glaucus dim Expcrtus paria cji, lumen benigne Hoc donum ncciptM^ ut ijia chart a S Atramento inarata fempitcrno Ronjardi tenuem exprimat Camdnamy Agnofcatque tux ejfe debitricem. Incomparabilis hujus viri funeribus ingeniofi fciiptores Tiaud pauci il1acrym3- runt; inter quos SCty£ yO LA noftcr mcmonam ejus confecravit Oda Pindarica, fli'o fuo natu maximo AbcFi S A MM A R T H A NO (qui patris veftigia propeinfequitur) dicata, &Elegiaculti(Tima, quam ipfi pro Elogia efTe dcbcre cxiftimavit. Qu^inctiam Claudius Binctas, Prxtcr Juridicus (quern Profenefchallum vocant) Jurifdiftionis Bell ivaccnfis, in vita quam ■ lirripfit iftius Patris Gailicce Poetices, S AM M A RT H ANV M Inter eos memorat quos propter doftrinam & egregia fcripta pr^ aliis dilexit & a;- ftimavit •, in quo operc non tacendum putat, imo ad verbum tranfcribit illu- ftrc illudRonfardi judicium dcPxdotrophia, cujus antea mcminimus. Ka- acus 99i yUa ScjiVoU Sanwiarthani. acus Cafaubonus, illud altcruti) fcientianjm rniraculum, debitas raeiitis fais laudes in Uteris Latinis ad cum fcriptis elargitur. Stcphanus Pafchafius in o- pere quod Ciallt^ Invefligationcs inlcribitur, ejus noraen in album poetarum infcrit, qui masime a tcmporibus Henrici //. famx praeconio florucrunt. Jo- annes Auratus, Joannes Antonius Baifius, Ludovicus Alealmus, Germanus 'Audebertus, Nicolaus Rapiiius, Francilcus Juretus, Jacobus Guttarius, Ni- colaus Rigaltius, Paulas Thomafius, &alii permultivirieruditifTimiS^ /If- .A/^ if TH>4i\r/ gloris adftipulantur. Brevitcr, alii eum poetaium fui tcmporis Principcm appellarunt ; alii dixerunt, cum fuiffe o,ptimum & politif- . fimum lui leculi Icriptorem, & Elogium aque raeruifle ac illi quos ipfius cala- mus aeternitati conlecrarat. Enimvero fama ejus non intra limiteshujus Regni conclufa eft, fed in ex- teras rcgionesj etiam ultra mare provolavit. Rex magnae Britanniae Jaco- bus ejus nominis primus, qui in teneris annis , cum Rex Scotias efTet, ab eruditiflTimo Buchanano bonis literis inftitutus eft, ledis nonnullis S A M- MA R THANI operibus, miram inde voluptatcm concepif, ut Jacobo Elfinftono narravit, quiipfi amandatiserat, & ciim Piftavii jurilprudentix operamdedit cJCeyff^O I- ^4 >«/ ibi cognoverat. Sed & ejus pocmata alia- que fcripta jufta prsedicatione recepta lunt a dariffimis viris, Mufarum deli- "ciis, quos Germania & Belgiiim protulerunt, Jano Douza, Dominico Bau- dio, Daniele Heinfio, Hugone Grotio, Daniele Tileno, Paulo Mcliffio, Jano Pofthio, & Jano Grutero. Quorum poftremus induftriam imitatus MatthseiHctrufciltali, qui fafciculum poematum a melioribus patriae fuas ingeniisfadoruminunoveluminecomplexuscft, ipfequoque felctta Gallo- rum carmina Latine compofita in unum contulit, & in Germania fub fifto no- mine Ranutii Gheriedidit: & aliorum plerunque poetarum paucaquidem & leftifTima detumprit,5^ yJ^^^if THy^iV/autem Integra opera infuam Colleftionem inferuit, cum omnes eorum partes^que perfeftas & eodem filo contextas inveniret. Adcoque multi fcripferunt , in Faedotrophia Virgilii Majeftatera propeexprefTam fuiffe, inElegiisOvidii ac Tibulli fuavitatem, in fylvisStatiigravitatem, in EpigrammatisMartialis acumen, inOdisHo- ratii genium, immo ipfius Pindari, quem nemini imitabilrai prsedicarunt. Memoria hujus antiqui poetac Graeci, & fama illius doftrinaE tantum exifti- mationis ac venerationis etiam lortitaeft, ut Alexander magnus, cumThe- bascepiifct&folosequafiet, hujus pofteros atqueadesfervaverit, unicasre- liquias florentiffiraa; civitatis inclementi militum furori expofitsc. Sed noftris tcmporibus, durabellacivilis paffirafseviebant, cafu fere fimili vidimus, uni- us 5 C e^ yo L cx£ gratia ncn folum domtjm ejus quara in urbe natali ha- buit iartam teciam manfiffc, fed reliquas etiam omnium civium ades ab im- minenteruina confirvataseflc. Duxjoeufas, Gallii Thalaffiarcha & cxer- citiis Rcgii Legafjs, ciimprope Juliodunum in Aquitaniamiter faceret, in- colis illius loci ob injuriasquibufdam e fuo famulitio illatasgraviflimefuccen- fuit. Haecinfolentiaita Ducisanimumpupugcrat, utiracundiacxseftuans, & Juliodunum cum esereitu ingreffus, vindi£l:am raeditaretur, &adeasex- tremitates fe accingcret, in quasfacillimelabuntur, qui vim & legem in ma- ikibufigerunt, (^ omnia polTunt in ea ioca ubi male habiti fuerunt ^ ad quod etiam Vita Scd )}oU Sammurthani. 995 etiamanonnulliscopiarum duftoribusaliasobcaufasacccndebatur. In hid fe anguftiis cives milcre confternati nullos non explorant aiodos quibus ingru- cntcm terapeftatcm averterent, & iratum placarcnt : ille autem advcrfus prc- ces quorundam baud infima: fortis hominum tanto acrius induruit. Cum omnia fruftratcntalTcDt, prarcipui civium tandem memoria animndvcrtunt, tanti mali remcdium, quod alias tarn follicite quacrebant, apud ipfos rcperi- ri^ ncrope ad S A MM ART H j4NV Ai iuMva refugiendum efTc, ut vcniam tantopere exoptatam a Joculk impetraient , quern procul dubio mc- ritis illius viri nihil non conccffurum credebant. Aberat tunc temporis in Piftonica inferiori negotium honorificum fibi demandatum adminiftrans : ut primum autem hujus rci certior fa^useft,propereJuliodunumadvolat, opcm operamquefuamdilcftae patriae minimi negandam ratus. Statim adit Jocu- fam, apud quern fingulari gratia poUebat, obnixe orat, hortatur, oblecrat demiim ut pcccantibus ignolceret. Invidus alias imperator tandem fe vinci patitur, ceditquenon minus fan^isamicitise iegibus, quam fuavi violentias & moUibus incaniamentisefRcacium tanti viri verborum \, unde & iram fimul, & culpam remifit. Tanti fecerunt hoc beneficium Juiiodunenfes, ut ca de cuMiaSAMMARTHANVMrn^igniUtMloPATRIS rATRI<-y£ cohoneftarent ^ quod olim Romanus Orator a ci vibus fuis reportaverat. I ta Laurcaj coronae, qoam do£ta SdyEFO L*y£ poefis capiti ejus jure cir- cundedcrat, Civica etiam quernis contexta frondibus ad jici potuit, quam hoc tarn illuftri facinore, & pia in patriam charitatc non minus jufte meruerat.Quo nomine cum Scavola aitcro ferme comparandus eft, non c duobus illis quos tantumcclebrat hiftoriaRomana, fed Philofopho Graeco & Hiftorico, qui benevolentia Czfaris Augufti fruebatur : quo cnim popularibus fuis commcn- datioreflTet, Imperator Tarfum urbem cjusnatafcm vcftigalibus&jfubfidiis plane libcravit; ubi bonus fencx fummasdigiiitatesadeptus eft, & uitimum diem fcliciter obiit, cum annos oftoginta duos impltnct, relicfla dc fcuna cum operibus qua: in honorcra patria emiferat, memoria adeo grata & ju- cunda, ut populus Tarfenfis ipfi tanquani Hcroi folennia quotannis irt- ftaurarct. Sed ad reliqua prsclara fafta noftri S C ty£ f O L f.^ Galiicircdeamus. DumbcIIa civilia in vifceribus hujus Regni adhuc harrebanr, nonnulli fidcm cjusmagnopcretentarunt, ut in partes conjurationis, quam Li^^am appclla- banr, attrahcrcm i etiam tunc cum Parifios profeftus eft paulo poft fune- ftum &i illactabilcm diem quo illius urbis plates doliis & omnc genus obicibus ^ . advcrfus Regias cohortcs interdudebantur. Fruftra tamen-, ita enim »^- Barricfda' fculptuminfixumqueanimo gerel^atobfcquium illudquo fubditi erga Princi- pciu Icgitimum natura vincolis obftringuntur, (id quod aftionibus inclytis per totum vitas fuae curriculum patefecit) ut nulla unquam tentamcnta aut pro- ^ mifta cum labcfaftarc, nee tantilliim quidem »b officio dimovere valucrinr. Ideoque Rex Henricus ///. firm.l ipfius fidclitate fretus, eum ad poftrema Regni Comitia Blefishabitavocavit, ut ibi cum res poftularet, boni civis 0- /pcram &i induftriam Reip. pratftaret. Et infignis quidem otcafio data eft, quam filcntio prstei'irc Bon poiTumus abfque ncfario in illius tucraoriam facri- legio, llnus ?94 Vtta Sci£VoU Sammarthanu llnuseprjcipuisCenjuratis perfpcxerat, nuUos e Dcputatis urbium fuis confiliis tnagis adverlos, aut Regis Icrvitio magis addidtos cffe, quara qui UsOffc'urs. publica miniftcria in provinciisobibant. Unde poteftate fu.\ & authoritate quam inter Comitiorutn Ordines habuit innixus, efFecit ut ad fenatum rcfere- tur de tollenda maxima parte Ofikiorum, quafi oneri fuperfluo, nc vcrbo quidem fa£to de reparatione pretii pro iis muneribus antea impenfi. Specio- la&Reip. utilis hsc propofitio videbatur •, prudcntiores autem fatis intel- lexcrunt, revera infidias efTe pofitas, & laqueumdoloconteiftum, in qucm Miniftri Regii prolapfi intcrircnr. Qiii enim eorum abolitioncm premcbat, duabus maximc de caufis id feciflc crcdebatur : vel ut eos omni authoritate exuerer, atque ita vires quasl'uis incacptis oppofituri efient encrvsref, velut timore percelleret, eoque adigeret ut ad illius auxilium confugere necefTc haberent ; cujus demum patrocinio conlervati, in poftcrum quafi jure ad illi- us partes tranfuenr. Miniftri ciim in commune coni'ulerent, quibus tandem modis banc lupprcfTionem cum univerla ipforum pernicie cnnjunftam impedi- rent, fortiter obviam ire decreverunt, imb& fenaculuratertiiOrdinis (hu- jusmali incunabula) fimul ingredi, & coram proteftari pro irrito haberi de- bere quicquid in eorum praejudiciumDeputati ftatuercnt, quorum plcrofquc contra mandatum Regis & bonum publicum prenfationibus&emptisiliffragiis cleftoseffe contcndebant. Proteftationem iftam ab omnibus Miniftris (qui treccnti omnis generis erant) obfignatam,Comitiis expofitam reiiquit S A M- ' MART HAND S, qui jufTus eft pro univerfis verba facere, ficut in fimili cafu antea quinque circiter annis ( ut fuo loco racminimus ) fc- ccrat. Eodem die quidam Tertii Ordinis Dcputati apud Regcm de hoc aftu qua;- fti funt, & flagitarunt ut jure cum illis agerctur, quos Comitiorum Hbertati obftrcpere aufos efle ciamitabant. Ciim autem viderent Miniftros iftiufmodi querela minime concufTos efle, veriim e contra Rcgem orare, ut caufas qui- bus Proteftationem fuam fundabant explicari permitteret, nihil ultra turba- tum eft ; fatis enim fciebant, fi ad probationes ventum eflet, de eorum au- thoritate aftum fore, cum plerique confcii efient pariim probitatis in agendis eleftionibus adhibitum fuifle. Quod cum Regi nunciaretur, non folum bene interpretatas eft, fed privatim quoque amieis fignificavit Proteftationem illam fibi placuifle , utpotcqusRegiam dignitatem potiffime tueretur. Et illud cratpotius, o^m'^x\s^t\\m\\sz.t\\\xa. S A M M A KT H A N 1 & Mini- ftrorum, quod eum ad remadeo generofam & arduam cum periculo vitas ag- grediendam incitavit^ propter quam ab omnibus bonis iaudatus eft, qui animi fortitudinem non minus quam ubertatem ingcnii asftimabant. ■Sub exitum anni M. D. LXY^Xnil. Piitavium a Rege raiflbs eft, ut dc raotibus jam tiim nafcituris Majeftatis fus fenfum ac voluntatem civibus ape- riret, & quam fixum immotumque ejus animo fcderet, Religionem Catho- licam Apoftolicam & Romanam femper inviolatam fervare, & fubditorum ca- lamitatibusfolatium afFerre ; nihilominus vellc & jubere, utpartiumftudiis, conjurationibufque miffis neminem in pofterura fecundum Deum prater Re- V gcmfuuniagnofcerent, qui authorijatem fuam impune contemni haud ampli- ^^^ us paterctur. Ciira SAMMARTHANVS haf c mandata fingulatim cxecutus V Vita Sci^voU Sdrnmnrthaui. 5^5 executus eflct, Rex voluptatcm quam inde conccperat Uteris ad cum' fcriptis dcmonftravit, fignificans, ' fe gratias ipfi propter opcram navatam agcic : * vcrumcum inter civesquidam male animati dclitefcerent, qui populum di- *vellcre, &aniutuoconfenfu jfinquocivitatisincolumitasfita eft) alicnare 'ftudcbanf, Siquodfidelesfervosluos invigilareoportcrct, quo perniciofa * ejufmodi confilia truftrari, & incolas Concordia officioquc contincrc polTcnt ■■, ' idco i'e jubcrc, ut co curas & labores fuos ipfc intcnderet. Scdcum tumul- tus interim crcl'ccrcnt, SiadverlcifaftiocDulquc pnvalcrct, ut urbis portas Rcgi contumaciter occludcret, S AMMAKTHANVS tandem co- aftuseft inlanasprocclIsEcederc, dcfcrerc gubcrnaculum, adcs & familiam relinqucre, etiam ex urbe cgredi, una cum Malicornio Piftonum Prarfcflo aliifque nielioris notx Mmiftris Rcgiis, qui fortunam caiilamquc Principis fui conftanter fequi decrcverant.cujus obfcquium cum amorc patria; conjundl- um omnibus aliis privatis afFe^ibus commodilquc antcfcrcbant. Honcftum iftud cxilium quinquc annis & amplius pcrduravit. Illorum tcmporum hifto- rici dum Piftavii defcdionem enarrant, S A M M A R T H AN 1 fidem non omittunt ; quorum unus in hunc modumlcribiti ' Ex co tempore nemo * qui Rcgi ftudcret, faltemdignitatcaliqua prarditus, in urbcrcmanfit^ prae ' aliis autem gens SA MM A RT H A NA indj ejeda c(i, quafi in Re- * giis partibus prsecipua : Huic mults familia; clariores le adjunxcrunt, quae * fub ejus aufpiciis in unum collcftse Icmpcr in pofterum tam bello quam pace * maxime inter Pi^avienfcs Regio nomini adhxrerc notata: funt. S AMMART HANVS ad Aulam fc rccepit •, ubi RcKdeilliusinte- gritate praeftantiaque cam opinioncm conccperat, ut fibi a mandatis ilium ha- bere deftinarct, ficut Magnati cuidam innuehat. Scd cum opera ejus alibi neceflaria eflet in re maxirai momcnti procuranda, Rex bencficentiamfuam aliquantirperdifferendamcenfuit. Nam port rebellioncmParifiis ortam, in- ducisE Turonibus padae funt cum Henrico Magno gloriofilTunae memoriae Prin- cipe, tunc folum Navirrs Rcgc, qui plurimas urbes & propugnacuia cepe- rat, magnofque progrefTus in agris Santonenfi, Inculismenfi , & Piftavienft fecerat. Rcgcsutrique virosilluftrcsdcputarunt, quorum cfTct Induciaruni capita exequi, aerarium corrigcrc, perturbationibus quas infaufti motus in- vexerant remedium aflcrre ; etiam Catholicos, tam Eccicfiae quam Regis Mi- niftros, in bona& Oi!iciaunde exturbatierant rcftitucrc, una cum excrci- tio Rcligionis Catholics (qua? belli injuria in dcfuetudincm abierat) redin- tcgrandoin urbibusnuperoccupatisabillis qui ReformatcE nomcn fux pro- fcffioni adfcifcunt. His rebus componendis Rex S A MM ART H A' NV M delegavit, Navarrxusautem MichaelemHuraltum,Horpitalium Fa- ium CaQccllariumfuum, Hofpitalio Gallic Cancellario dignum ncpotem. Is- tc quidem Joilrina fjngulari, &abfoIutarerumad StatumRcgni fpcft.intium intclligcntia prseditus erat \ & ciim iifdem animi dotibus Colicga ejus (qucm hie cclcbramus) cxornatusefTet, cofuavius in hacgravifTima Icgationc ope- ^am fuam contulcrunt. Itaquercseo tcmpcramento conftitutx lunt, utni- il decfTe videictur vcl ad boni puhlici reftaurationem, vcl ad Rcgum fatis- faioncm. Pr^cipuc autcm S AMMART HANVS (juxta manda- tuai quod a proprio Regis ore acccpcrat) omni ope cnixus eft ut exercitiuni D d d , vers X ^ 9 6 yita ScievoU Sammarthani verae Rcligionis priftinum locum ac nitorem obtincref, id quod ejus induftriS in iHultis Piftonum, Sanftonumquc & Inculismenfiuro urbibus faftum eft. Re- formati quos vocant, ad leges &jura provocarunr, cum hanc reftitutionera viderent •, imb poftea querelas ea de re ad Henricum Magnum detulerunt, ut conftat ex Uteris r//. die Novembris anni M.D.LXXXIX. ad Pleflium Mornaeum Salmurii Prsfeftum propria Regis manu exaratis, quas ipfe Com- nientariis fuis inleruit. Sed irritae fuerunt ha querelae, nifi quod S A M- M ART H A N I gloriam co fublimius evexerint •, fiquidcm inde conjiccrc poffumus quam uberes fruftus a piis ipfiuslaboribusCatholici perceperint •, neque dubitandum eft, quin ipfe quoque multo prseftantiores fibi in coelis acquifierit, qui tam infigne opus confecerat ad prolatandura Dei honorem & bonum Reipublic^f. Interea Rege Henrico ///. nefarie trucidato , bona ejus voluntas qua & AMM^ART H ANO honorificum illud munus defignaverat, incafluin fuit.Adeoque animus ejus extremo dolore confoflus eft ob ingentcm & luftu- ofam jafturam, quam non Gallia foliim, fed ipfe qnoqiie privatim feccrat, ut paucis poft menfibus Juliodunum fe fubduxerit, quo liberiiis hoc infandum parricidium & publicas calamitates ploraret : Id quod lugubri carmine praf- ftititinlucem edito, quod infcribitur Lucryma in MeTnsrium waani Menar- ch£ •■, cujus in Dsum pietas, in homines bene mcritos gratia & libcralitas x- terna commemoratione renafcentur, Videbatur quidem atrocitas hujus inau' ditiacprodigiofi facinoris novum quendam furorem & infolitos aculeos in peftore noftri poetse excitaffe, ut execrandum fcelus acriori deteftatione perfcqueretur, quam hoc nobili & eleganti opufculoefFulminavit. Sed infignesviiitoriaequasHcnricus Magnus fceptri Icgitimus hsercs brevi poftea confecutus eft, materiam jucundiorem doftae illius Mufae fuppcdita- runt. Et ficut gefta Regia humanos agendi modos excedebant, ac miracu- lispropiora videbantur, ita ad ea celebranda S AM M A RTH ANV S inufitatam plane fusque inventionis Pocfim adhibuit •, Odani fcilicet pulcher- rimamad lyras Pindari & Horatii fumma induftria accomraodatam, qua me- morabilc iliud tropha:um decantavit, ab inviftiflimo Principe rcportatum in pugna Eurienfi adverfiis ingentes Ligoe copias, & Hifpanicas etiam duftore Comite Egmontio, quieo praelio vitamfinivit. Continub prodiit hoc poc- raa, non loliim indiverfis hujus Regni locis, fed in extcris quoque rcgionibus typisimpreflum. Quofcribendigenere, gravi admodum ac difficili, alils excellentesOdasPindaricas poftea concinnaviti ilcut noftris quoque teropo- ribusfecitllluftrinimus Cardinalis Barberinu?, qui hodie univcrlas Ecdefiae Princeps Urban i ry//. nomine San(fti Petri Cathedram felititcroccupat. Eodem tempore Elogia virorum doilrina illuftrium, qui in hoc Rtgno po- ftremi feculi curricnlo floruerunt, fcrmone foluto Latine defcripfit : unde pemiagnumnominis & faira: augmentumadeptus eft ; quivcrbisquidemccn- cifis, fed materias multum coroplexis, leftiflima quseque five de vita, five de rebus geftis iftorum hominum magnorum (quorum plerofque vidit novitquc^ five dt fcriptis eorum, luculenter & fignate animadvertit: quod tanta eleV^ gantia & ftyli puritate fecit, ut quam prosime accedat, &fi aufim dicere, ^^ vis cedat quidcra eloquentiflimis prifcorura temporum feriptoribus. Quin &r ingcnii. \ Vita ScdVoU Sammarthani. 2 oy ingenii vim incredibilem monftiavit, rem ikpc candem tanti verborum va- rietatc illuftrando. Nonnulli rairati funt, quomodo ille qui a juvenilibus annisfoIiusPoefeos ftudio (in qua unice praftare videbatur) tam felicitcr inharfcrat, potuerit nihilominus ita facile ac genuine ad modum Oratoris & Hiftoricicalamumconvertere i ciim difficilliraum fit, & paucis piartereum contigcrit, parera utrinque palmam adipifci. Scd prolaactatiillius, tunc temporisaliquanto prove£tiori, magis conveniebat •, quod iple qnoque Ele- gia Thuano inlcripta non difTimulavit •■, Elegia, qui fores pulchri illius Pala- tii, vcl ut veriiis dicam, Teropli Mufisdicati, &t in Gallias honorem ere^i, fummopere exornat. Ciim hicEIogia inchoaffct, partem eorum ad Scaligerum mifit, qui car- mina illius jamdudum pro mcrito laudaverati nequediverlam de hoc operc fcntentiam tulit, quam literis ad S A MM ART H A'!<(JU M icriptis in hunc modum explicat i Se Elogin ejiu legijfecum infinira quadam valuptare, quodiUuflrcs illos vires bii vivercvideret, femel cjuidem fms ifforum, & rurfiu S C ty£ yO Lv^ fcriptis. Sed hanc volnftatem (ait) nen aliamfihi videri, tjuam qua febricitAMibHs inter bibendum ejfefolet : ut enim itii quam maxime vcU lent y foculum in quo bil>unt cttpaciw & aquX flaiiiu ejfe ; it a fe optajfe^ librum fuijfelon^ierem, nee fartimfati.jtHm partim fitibundnmreliquijfe. i^uinetiam ferfuafijftmum habere., communem eerum amicum doUiffimum ThuaKum opta Hind calcMlisfuis approbatHrum eJfe. Adjccit , Partem e(fe hift or id, quam doclosfcire oportebat. Deinde cum hortatus, ut in laudabili incoepto porro pergeret, inquit ", Etbeatosillos qui Uudantur a laudato viro, ctiamfermone tam terfoae uitido. Adeoquc unus quifquc ha?c Elogia in pretio habuir, ut ex quo in lu- ccm prodicrint, quoties libri doftorum hominum quorum nomina ibi cele- brantur, in publicum emittercntur, vifum eft gloiiam quam fibi pepereranf, a talibus Eiogiis incrcmcntum acccpiflc •, ideoque cura adhibita eft, ut iif- demlibris evulgatis hic fcripta honoraria in limine prarfigercntur. Itaquc tam varia & diverfi generis opera, qux ab ipfius manu cxibant, non minus veriatilem agititatem, quam copiofara ingenii foecunditatem, pro guftu fingu- lorura omnibus adrairandam exhibuerunt. Nequc hsec literarum ftudia obftiterunt, quo minis Regi interim multis in rebus opcram prompte tribueret. Cum enim Principem Contium cxerci- tuum fuorum in Pidonibus, Lemovicum limitibu?, Biturigibus, Andibuf- que, Legatum conftituiflet, SAMMARTHANVM huic Regulo /-t^j/rf*. adefTc julTit, &confi!iis luisafllftere ; quod eximi.i fide prxftitit. Pari offi- cio, fed magis affidue, fundus eft apud Principem Dumbarum (paulo poft Ducem Mompcnfcrium) tunc cum Regio exercitui in Britannia contra re- bcilcs L«^4ro/ pracficeretur. NamcumRexnecefTe haberct, virum aliquem probitatc&cxpcrientia infigncm cligere , qui in illo excrcitu Quxfturam agerct, oculos in SAM MA R TH A NV M conjccit, cumquc gravif- fimohuic muncri impofuit, quod duobusannisfidelitercxccutu? eft. Mom- penferius, princepsomnigcna virtutc acgencrofitatc picnus , cum fingulari amorccomplcxuscft (ficutantca fecerant avu5& pater ejus. Duces Francil- cus & Ludovicus) fccrctioribus fuis confiliis adhibuit •, & cum publictc reruni D d d 2 adioiHiftcatioDe 398 - Vita Scd\^oU Siwmuirthanr, adminiftrationeniaximeidoncumfciret", prartcrcaftrenfis acrarii curam, nc- gotia ctiam qusc Provincis lummam I'pcftabant ipfi commifir. Jam inde ab anno Mi D. XCir. Rex eum jufTcratde conditionibus ageie quibus urbs Piftavii ad oblequiutn,- civelque prxcipui ad bonam frugem rc- ducerentur. In quo ita dextre commodeque ic geflit, ut Rex litcris quas ea deread lUurafcripfir, orrmia quae agitavcrat fibi cordicfle dare agnovcrit, hortatus inluper ut operi tarn bcneincacptoporro infifterer, & pollicitus le juentis ©(Hciilque ejusgratiam habituruni. Deindc Carnutum venitad Re- gem vifendum, quo tempore Ijcra undionc inauguratuseft,\ut ibi,'mahdata denegotiotantimomentiefficiendoexpreffiora acciperct. Ad Pii^oiics re- uerfo Rex.iterum litcras Icripfir, quibus monuit ut pafta cum Piftavienfibus inchoatadenuo relumeref, quae tan ta prudential felicitate traftavir, ut poft multos lermones habitos, dilficultates luperatas, & pericula devitata, tandem viftricibus illiusrationibus perraota civitasad obedientiam fe recepe- rit, & Regiam authoritatem in pofterum coluerit. Opus fane Gallii utilif- fimum, duabusmaxime de caufis ■-, turn quod Dux Mcrcurii Namnetarum ur- bem & totam fere Britanniam armis adhuc tencbat, Piftonibufque vicinis in- ftabat utfecuracontrariis partibus (ficut antea fecerant) adhjercrcnf, turn quod Dux Elbonii Praefeftus urbis in caftra Regia fe pariter retulcrit. Pifta^r vienles Ludovicura S A M Ai A R TH ANV My Jurifdiftionis illius Prastorem Juridicum, cum aliis civibus delegarunt, qui ad Aulam proficif* cerentur, & juramcntumfidelitatisRegipraeftare-, ad quern in Picardiaraut queacceflerunt, obfidioneLaodunituncoccupatum. Satis conitabat ex pro- na benignitatc qua eos magnus Monarcha reccpit, quam gratam acceptam- quehaberetinfignemoperani S AMMART HAN I (fub cujus aufpici-* isiterfufceperant) in hoc prseclaro negotio graviter adhibitam: Cui etiam fortiter incubucrat frater ejus, idcoque munus Proetoris (five Profenefchalli) liberalitute Regia fibi confirmatum habuit. Faucis poft annis quam Piftavium aliaeque urbes ad fanam mentcmredie- rant, Rex perturbato rcrum ordini, &confufioni quam bcUum civile intule-- rat, profpicere cupicns, Conventum virorum dignitate prseftantium ex om- nibus Regniordinibus Rotomagum convocavit. Hue SAMMARTHA- iN^'WyW literisad eum fcriptis honorifice arcerfivit, qui in hoc celebri con-, feflu ex proceribus Gallic fclcftifque hominibus conflate, niagno ufui fuit, magnamque judicii vim £igravitatemraonftravit, tiim fententiam dicendo, turn falutaria confilia de quarapIuriiBis rebus arduis interponedo. Rotomagoabiens Parifios venit, ubi fingulari laetitia perfufuseft, ciimfili- um natu maximum Abelem S A AI M A,RT H A NV M videret in foro. Parifienfi tanta cum laude & exiftimatione verfari. Et hsec quidem volun- tas ingeminata eft, cum viros literatos poemata Latina ab eo juvcne tunc edi- ta tanti s ftimare fentiret ; quorum pars maxima in laudibus & viftoriis Hen- rici Magni celebrandis impcnlk eft, ficut poftca gefta Regis Ludovici Jufti me- ritilTimis encomiis tarn foluto quam ftrifto fcrmone compofitis illuftravit, quae ^ benigniflimus Princcps renidcnti oculo intueri dignatuseft, & authorem in\ confortium ac dignitatem Confilii fuifanftiorisadfcivit. "V, l&m SAMMARTHANVS adeo xtate provcftus crat, utpofttot tantofque- Vita ScteVoU Samniarthiini. ?99 tantofquc laborcs cxantlatos jure optimo quictem potius domi fuar quxrere debcret, quam in publicis adminiftrationibus curam & operam porro collo- carc. Sed ciim Piftavienlcsorarent, iltPrxtoris urbici munus itcriim acci- pcrcr, pro eo quo lemper ardebatpatria? inlcrviendi ftudio, detrcftarc no- luit. Henricus Magnus huiceleftioni libcntiirmie fuffragatus eft-, & cum Iblenni more menfe Majo. M. DC. XXII. urbem ingredcretur, id honoris S A M Ad A RT H ji N datum eft utunivcrfecivitatis nomine Regemal- loqucretur & rccipcret. Itaque ficut Henricus ///. virumadcofacundum iumm'a; cum- voluptate' audiverat, ita Magnus il!e, qui non minus callebat qiiamfuusantcceflbrrubditoscorumquemeritadijudicare, paliim fecit qu.im gratum quamque acceptum haberct cximium' ilium fcrmorichr h-S'AAf- M AR TH A.N O habitum, in quo civium lucrum vota fl3grantia,-fincer<)s affeitus, & fidcra inexpugnabilem luculenter expoluit. Huicquoqucaliafelicitasaccclfit, ut tunc temporis Aulicos niaxime -roH^ fpicuosviderct ac falutaret ; inter alios magnum & venerabilcni Galliir Can-( cellarium Pomponium Belleurceum, quicibcnevolentiam luam ciTufiiTimc iri- pcrtivit, ficut etiam digniflimnsilliusfilius, Supremi Senatus Prsfes, obpru- dentiam literafque cum infigni probitatc conjunftas rariffimum noftri leculi or- namcntum. S Cty£rO L A pcrmultos viros eruditione fuaque amicitin pariter cultos diem obire fubindc viderat ^ qualeserant, Claudius Puteanus, FlorcnsChri- ftianus, Petrus Pith:eut, Philippus Portius, Nicolaus Rapinus, Joannes Pafferatius, Nicolaus Faber, StcphanusPafchafius, aliique qui triftem qui- k Feurt. dcm fed nobiiem materiam Elogia fua uiteriiis deduccndi ilippcditarunt; id quod extrcma ctiam aetate faciebat. Qyamquam cnim plerii'quc mor- talium in eo humanac vitz prcecipitio vires lipifTime dcficiunr, illius ta- inen ingcnium minimc fencfcebat , led cum ingcnti omnium ftupore vc- ftigia fui vigoris baud obfcuriora quam in juvenilibus annis cxprimebat. FratrisobitusacutifTimo dolore animum cjusconfodicbat: tamen in hoc infortunio folatii nonnihil ex eo capiebar, quod permukis officium Praetoris PiftavienfisftudiofiiTimeambientibus, hujusfilium natu maximum Nicolaum S A MM ART H AND M Rex pratulerat (qui tunc Confiliarii parti- bus in Scnatu Parifienfi fungebatur) virum virtute , &< affcftu fideque er- ga Rcgem inconcufifa laudatilTimum. Pater illius adeo gratam fui memoriam rcliquir, ut & urbs Piilavii & tota Provincia bene mcriti civis mortem lu^ti incrcdibili complorarunt. Ludovicus ifte, & Rcnatus S A MM A R THA- NVS Piftavienfis Ecclcfia? fub-dccanus, qui Theologize fcientiam literis humanioribus adjunxit, fimul cum fratre SCzy£ TO LA avitum familia: decus digniffimtl i'uftinuerunt. Intcreacum S A MM ART H ANV S nofterdifTidia quafdam Pi(f>a- vii exonturapratvideret, fc Juliodunum fubi reliquum atatis tranfigeret) rccipcre cogitavit. Vcriim priuiquam fcdem ibi defixam poncrct, quanquam otlogenarius erat, vinbus tamen iti vcgctisutebatur,ut itincri lufficerent, } quod ultimum Parifios anno M. DC. Xr. incunte fecit, quo vidcret turn Si amicis qui ibidem fupererant, tiim ex hberis ibis qui in ilfi civitate, poft- quam ad Regis obfequium rcdicrat, domicilia coUocarunt. Fama ac virtus ejus- 40 o Vtta ScdyoU Satmrnrtham. ejusquampluriniosdignitate& doftrina pracftantes ad eum invifendum exci- tarun: ; quos iple viciflim ralutatum ibat : inter alios ingens illud literarutn & Ecclefix ornamcntum, Cardinalem Perron ium, cujus cognitione & fami- liaritate jampridem in Aula Regis Hcnrici ///. ufus ftierat. AmplifTimus hie Prxful ambabus ulnis SAM At A R TH A NV M amplcKus eft-, e- tiarn judicium ilUus tanti fecit, ut non pauca de luis raris opcribus tarn vcrfu quamprofa conditisipfitnonftraverit, quofcntentiam illius de iis cdifccret. Dixit przterea, nomen ejus pafTmi in Italia famigeratum efie, & iurnmos in- geniiarbitrosin illaregione florcntes poemata ejus Latina omnibus aliorum Galloruni longe przponere -, quinctiam elegantiam & concinnitatem Elogio- rumfuorum miiifice seltimare : le quoque vidiflcdivina fua utriufque gene- ris opera in celeberrimis Vatican^ Bibliothecx fcriniis inferta. DumParifiismoratur, Dominos Varium & Vicum Sigillorum Gallijc Cu- ftodes vifitayit •, &i Thuanum fepiffitnc, qui in lui temporis Hiftorianobilif- fimum ipfi locum praeber, frequenti mentione quam de iua fide erga Regcs & cruditione fingulari facit. Hoc etiamboni adeptus eft, ut quamplurimi Eiogia compofuerint obtule- rintque ipfi dum viveret, qui alios vita defijnftos tantopcre landarcrat. Nee fatiscratquottot privatorum calamis exornaretuti oportuit etiara ut viva vox publican laudis hue accederet : quod memorabili quodam cafu adveniflc compertum eft. Lis agcbatur in Senatu Parifienfi inter hacredes Comitis La- valii, qui in Hungaria diem obiit, & viduam Petri Lseti medici, quam fupra meminimus. Foeminasprobandumerat, maritum fuum non e triviis homun- cionem, fed exiftimatione ac literis notum fuifle : Quod ut palam faceret, interalia, hujufniodi quoque argumento innixa eft, S A MMARTH A- NV M eumdignum judicafle quemfuis Elogiis honeftarct, & librumilli- c6 in medium attulit •, quod tanti fuit, ut non foliim viduam exiracret a lon- gis probationum arabagibus per teftes, quo res fpedarc videbatur , fed caufas vifloriam ipfi ftatim obtineret. Unde permulti fenatores, qui iu hac contro- verfia I'ententiam tulerant, anfam arripuerunt quo de meritis dotibufque au- thoris ampliflime Verba facerent •, cujus unicum teftimonium (contra Juris formijlas) tanti ponderis apud Auguftum ilium fenatum habebatur, ut loco plurimumvalerct. ]am dulcis aura foli natalis ita S AM M ART HANI animura afflavc- rat, ut Parifiis Juliodunum revcrteretur, ibireliquumvitxcum fummatran- quillitate perafturus. Cujus gratiffimi fccc/Tus focios habuit turn c filiis quar- tum, Irasneum nomine, munus in Quxftura gerentem, tum ejufdcm Ircnaei filium, qui jam a puerilibus annis proveftus in literis fpem fui jamdudum in- gentemdederat. Interea voliiptatem, quam anteadefilio natu maximo per- ceperat, renovatam auftamque fenfit, ciim audiretquanto cum applaufucac- terorum quoque ejus libcrorum opera paftim acciperentur •, ctiam Scsvolse & Ludovici, fratrum geminorum, ita moribus, natur.i, ingenioque fimilium (ficut etiam lineamentis ac vultuj ut.unicara in duobus corporibusanimam extitilTe crederetur. Ciim enim fingulari & exaiVa diligentia Hiftoriam Au- *^ guftitTimas Galliarum familis eonjunftisftudiis defcripfiitent (quod inter fcrip- ta Genealogiea pcrfeftifljmum, Celebris qaidam hujus temporis hiOoricus ap- pellavit) yita Scit]^oU Sammarthmi. 4^ ' pcllavit) primatn nobiliflimi operis cditionem Ludovico Judo infcripferunt, qui librum bencvolc accepit, & authores ad honorificura munus lucrum Hi- ftroriographorum evcxit. Sicut finguli 5 C t/£ FO L t/£ filii opcram ftrenue dederunt, ut varias patris dotes ac virtutcs imitarcntur ■-, ita eorum unus, Pctrus 5 A MM A R- T H A NVS dominus dcla Jallcttcrc, quiftura Gallia? apud Pidones fund- us, quafi ibrtemfibipeculiarcm acHcivit Gcniumdcfunftiin carmine Gallico laudatilTiinum : quo ille quoque inclytas Majcftatis fuas viftorias tcIicifTime il- luftravit. Quod etiam plerunque huic familias proprium & congcnitum vi- dernus, ut hireditarioquodam jureheroicaRcgum noftrorum gefta fibi cc- Icbranda afTumant. Illuftriflimus hiftoricorum T. Livius rcgionum longifTime diffitarum inco- las Ronaam pertraxit, ut aliquid Roma qu^nquamflorentifl"ima majus admi- rabiliuique ibi vidercnt : Ita Scsevola nofter tantam fibi famani undiquaque coraparavcrat, ut non ibliun a quampluritnis , divcrfac fortis ac loci Gall is, Epifcopis, Senatoribus, Magnatibus,virifquelitcratis invifcretur, fed etiam ab extcris variarum gentium, quorum aliqui non minori cultu & honore ilium confpcxerunt, quam fi coram venerandiffimis mortalium capitibus comparuif- fcnt. Quinctiam nonnulli Principes&illuftresviri ex Italia, Germania, & Angiia, profefti, cum per Galliam iter facerent, laudabili hac curiofitate 6\iiii S AM MARTH A NVM !i(Si\)int, cumPiaaviihabitarct. Sed fuper omnia fibi fauftum ac felix cxiftimavit, quod paucis diebus antequam banc vitam beatiflima immortalitatecommutavit, ferenifllmus Wallise Piin- ceps(brevi poftea Magoee Britanniae Rex) cum emcntito habitu per hoc Reg- numHilpaniamvcrfus tranfiret, tanto honore eumdignatuseft, ut etiam do- nii fuar Julioduni dc induftria vifitaret, ncc cxiguam voluptatcmab afpcitu tarn illuftris & fpcftabilis virifentirct. Jam grandxvuserat, &aIiquoticsdicerefo!cbat, fequamvis fubaufpiciis fcptcmRegum noftrorumvixHTct. hoc tamen pr«E cacteris infigne ac glorio- fum ducerc, quod preces & vota (qu.T multo ante in opere Pi'dotrophias ad Dcum efFudcrat) cxaudita atque impleta elTcnt, quodqnc Rcglam domum aufpicatifllmo Delphini partii adaurtam vidcrcf, quam fingularcm fclicita- tembonoaugurio quafi prcedixerat in peii'ona magnanimi Regis noflri con- lummataai, opportune a CQE!odatiaddecus& nomcn Imperii Gallic! fublimi- usquam unquam alias cxtollcndum. Hiftoricus quidam, qui vitam Regis Hcnrici ///. feparatim defcripfit, tx'i- im S A M Af^.-i RT H AN ( qucm inter cclcbrcs illius Regni viros mcmorat ) clarorum quorundam eventuum , quos admirabili perfpicaci- tatc judicii paflTim in fuis opcribus prafagiit animadvcrtitquc, prardidio- ncm attribuit. Cum igiturpcrquinqucmii otium Mufis& libris vacaflct, tandem neccf- fchabuitdomicilio hoc terreno exire, ut ftahilius aliud incoelis ingredere- tur. Itaqucfcbrccontinua per quinquc aut fex dies laborans, cum ultimum vitae terminumfibipropiusingruere, & corporis vires paulatimdeficere pcr- fcnfit, animum &i cogitationes omnes eo convcrtit ut divinsgratix fubiidi- um unicc implorarct, & facramcntis Ecdefiai pie Tuiccptis per manus Urba- ni 4oi Vita ScxvoU Sammarthani. niGranderii, doftiThcologi & fuse fanfti Petri parochiac Paftoris, extremos halitusinilliusamplcxibusclTlavit XXIX. die Martii Ai. DC. XXIII. poft- quam oftoginta fcptem annoscummenrc& aliquot dicbus vixiffet. Deumcoluitmagis interne & finccro affeftu, quam pietatis oftentationc, probitate morum fingulariinibutus, tarn adverfis rebus quarofccundisfibi fem- .pera^qualis, ambitionis & avaritia; cxpers, amicis incomparabili ftudio in- ierviens, quorum ncgotia &icomraoda I'uis ipfius rebus fipifTime antehabuit. Reveracxiflimationcm, fanaam, &amicospluris fecit, quanndivitias&,bona pcritura, fatis fcipfo contentus quod toties iudicatas cfTct dignusquipubli- cam pccuniam procurarct adminiftrarctque, puris illius mundilque manibus quafiin dcpofito relidsm. Pcrquam affabilis erat, in converlationc fuovis &i bcnignu?, pauperibus & afflittis promptifTime opcm tulif, candore plenus, & ad lenla mentis cxplicanda ffive fermonc, five fcripto) mira facilitate pracditus. Ea fobrictate vixit, uthaud quaquam exccdcrctquod lex tempe- rantix prsfcripferaf, vacuus ira & caeteris perturbati animi affed">ibus, ut fiquid fcquiiis accidcret, nunquam tamen cum a ftationc tranquiilitati^ dimo- vere poiTct. Iftiufmodi viitutes acboni mores ad produccndam vita^ longi- tudinem, qua cum vidimus incanelccre, multiim adjuverunt. Kinc eft quad optima corporis habitudine fuerit, ncc unquam gvavibus podagras aut calculi morbis cruciatus, nee aliis qui fera feneftusafferrefolet incommodis • nifi qucd interdum modica furditateafBceretur, quod malum communi quodatn fato roaximis illius feculi poctisaccidifle vidcbatur, Ronfardo, Bclla'o, & Aurato. Ore fuit honcfto &liberali, geftu gravi &modefto, oculoreni- rfcnte&benigno, nafodecore produtHio, colore vultus fuaviter rubefccnte, ftaturJi mcdiocriSi quadrata, capite calvo, 6i capillo dum jurenis eflet cafta- ncam rcfcrente. PrsEter Abelem, Scsevolam, Ludovicum, Irenseum, & Petrum Sanimar- tVianos, filios ejus (quos antea meminimus) reliquit etiam Francifcum & Jienricum, quorum alter militiae, alter Ecdefisenomen dcdit. Horum fo- ror unica Jana S A Ai M A R TH AN A nuptaeft Nicolao Socheto ar- niigcro, diomxno de la Charodiere & de KilUbovin., antehac Prsetori, Capi- taneo, & Inftruftori militix in urbe Piftavicnfi. Ut finem faciam, dcfun£lus ifte de quo fermonem inftituimus, hoc etiam voluptatis incrementum habuit, ut ante fummum diem in Petro S A M- j3ionum quse rolidam fibi gloriampepererunr. Unde nuperdefunclus dominus Riziiis Scnatiis Rotomagenfis princeps dig. nilTimus (cujus antea mentioncri) fecimus) cum ad mortui filium natu maxi- mum Icriberct, folatiumdegravi jafturaadhihiturus, anfam arripuitmemo- riam ejus hoc pulchro Elogio condecorandi •, Eum rcma»fijje ultimum dothnm, a cumanimoad Regis obfequium propcnfifTimo (quse virtutes in noftro SAM MA RT H AND pari fplen- dore confpiciebanturj pro gradibuscrant, quibus ad Honoris & Immortali- tatis Tcmplum conlccnderunt : Cui ego etiam banc imaginem viri vcre lau- tlabilisdico confecroquc. Stylus alter fclicior, & pcnicillum mco prsftan- tius, Tabulam banc fortafTe coloribus ad vivum depidis & lincis audentiori- bus melius in pofterumexornarc poterif, hoc tamen quantulumcunquc oft, fatis monftrabit quid ingenia Gallica poftrcmi hujus feculi in omnc genus litc- ratura valcant, & fpeciatimhuncnoftrumextcrorum ncminiccdere, cum fe adeoconfummatum perfctftumque reddiderct Cquod initio diximus, & jam ad finem ccnluimus repctcndum) ut honorificum locum occupaverit in frc- quentibusOrdinum Gallii Comitiis, in Confiliis Regiis, in Provinciis, in publicis muncriSus, etiam in facro Mufarum viridario, quasuniccamavit, ut ab illisvicifTimamatuseft. Atquc ita videmus, tot raras & incomparabilcs animi dotes nomini &mcmori«fufr» ^.1 )CVP< cij5> *v<> *w* I OTiO Ci(0 CSW •^ «^ VITA yVLII CESAKIS SCALIGERl TerSm Strahti ie frjncipilm SetUgeris. I NTER ifluftres Italia familiasmultis retro feculis floruit &^^«/ Scali-* gera^ multorum regum principumque genitrix : id quod teftatur Torr/- lius Saraina Jureconfultus : qui tres libros de principihHS Scali^eris, & eo" rpungeftisy fermone patrio confcriptos, reliquit. In hac fatnilia illu- ftrifTitna, ted e faftigio fuo, ut funt humana, variis cladibus devoluta, natus' t^Julim Cefar Scaliger: qui ut primus in gentem illara literasintulit: ita- dignuseft^ utliteris, de quibus praeclare meritus, memoria ejus confervetur. BemiiHui Sa- Pater ei fuit 'Beneditim Scaliger^ vir & animo & corpore magnus : qui fummas ?(^f. rei militari fub rege Matthiu, gentili fuo, feptendecim annos praefuit, & a SeremcALO' Rhodo Turcici exercitus obfidioneni avertit : mater Beremca Lodronia, co- itcniiU.. mitis Paridit Magni filia. His igitur parentibus anno lalutis milleftno qutt- dringentefimo^ eUogefimo quarto^ ante diem IX. Kal. Maji. feria fexta, lex annisante.(W4«fciit. Hnncdicl.ttorcm altcriM fat i,novi fane, cit- '"C?^"* '^'^ f'*? put opertet ejfe. Quod ipfi Scaligcro adultopoftca, &, quid innueret, igno- "''^'"'*"'''^* ranti, faepc inculcavithiicencmpe verbis: ATE T R INC IP IV M. Pucr in agris avitis edu(flus unl cum Tito fratre, prima litcrarum &Gram- maticoE clementa didicit, prsceptore Jmot^ Jwa/Wo Vcroncnfi , clientc fa- ^a^„ ar„^„ . miliae Scaligeree, homine doftifTimo & probifTimo : qui podea ad monachos d^pwepior * Francifcanos tranfiit. Annorum duodecira minor Maximiliano Cafari a pa. ScaUgni. tre Bencdi£lo oblatus, in numero illuftrium puerorum aulicorum, quos in ^'"P""' '«■*?<- Gallia pueros honoratos vocant, habitus, & una cum iliis in libcralibus & ani- s^ali'^^"^'^ mi ftudiis, & corporis expcrimentiscruditus eft, cum illis l.atinc loqui, ar- ma trartare, equitarc, & ludicra pugaaefimulacraciere. Pyrrhicam * com- * ., ir.cmorat ipfe & facpe & diu, coram Dlvo MAximilianOy jufTu Bonificii pa- i'iSiim^t'^ trui, non fine ftuporetotius Gcrmaniacfe rcpraEfentaiTe. Quo tempore aii- rhicbimsLu- quando vox ilia Imperatoris : Hk pucr ant tboracempro pclle, aut pro amis ha- ^er: quoiridei buit. Sicutautem ipfe Imperator v1-/iAvW/;i?w«omncs fui a:vi, &fuperioris •^""■"P'*;* '« memorioE principes, heroicisvirtutibusantcivit : ita& aula ejus omnis hone- ^'^7*'a/"" • fti cultusfchola fuit: unde qui ex ca prodierunt viri plane heroici, non px- c^/^w/* dagogosautcampidoftoresauiicos i fed ipfummct Masimilianum, raorumSc difciplinse miiitaris informatorcm habuifTc videbantur. Sub tantoigitur principepcr totos/fpffw^fc/'/w, aut amplius, annos; qui- bus in domefticis Cseiaris fuit, tantum in militaribus ftudiis profecit : ut ora- nibas aulicis & cxternis admirationi efTct. Caufa huic rei duplex erat : Pri- miim, quod patruus ejus BomfaciM, virvigilantiflTimus & accerrimus, ^CtsL .sonlficiiaSca totiusdiei abeo quotidie faftidiofe exigcbat : ut ei otiofo aut ncgligcnti efte /'ifi". non liceret. DcindcCifaripfe, ubicunque illi a curis gravioribus vacaret, quafi fpeft.itordifciplinsE aulicorum puerorum, eos inter i"e certantes, & lu- dicra prarlia committentcs, libentifiim: fpcftabat. H.rc curiofitas principis semulationem inter eos acccndebat ^ ncc fruftra. Nsm quotidie meliores fcipfis cvadebant. Ita igitureduftus, & inftitutus Caefarem in omnibus cx- peditionibus, aut Bcncdiclum patrem, qui in Italia partem rei beUici fub Csefare adminiftrabat, fecutuseft. Orto deindc graviftinio inter Ccefarem & Venctos bclio nunquam a latere BeUumkier patruii?^^//'??;/ autpatrisdifcefTit : incujusetiam contubernio Verona imx-, f^enetos &■ ciim SeneditJum Veronx regendae impofitum per fpecicm eum in avitum impe- ^^'milunun^ riumreponcndinonmulto poftindcCaefar evocaflct, pace cum Vcnetis ini- ^'*^*'^'''' ta, &armis in Galium converfis. Cum Bcnedidusevocari fe; fed cjici cen- ferct, omnem<]ue fibi fpcm rccuperandi aviti fccptri hoc tido prscidi : gra- IvilTimc hanc repentinam mutationem tulir, & Regem Ludovicum clam folici- tarecepit, fpon.lcnsfuam utilcmin eo bcllo opcram , ficoloco, quoapud Cxfarcm tunc cflet, fele habere vellct. Longo cnim ufurcrumin Italia^ E e c 2 Cermnniaf 4.0 6 Vuajulii Cajarls Scaligeri. Cermama, & Hnngaria geftarum fibi nota cflc ea, ad quaedifcendaGallis longiorecxperientia in illisrcgionibusopuscflet. Pollicitationera hominis a vanitate remotifllmi Rex, alioqui prudentilTimus Princeps, inhumano didlo prolecutus eft : j'erMioittmnenhubcre/tobiUtAtis <^n* pro cenfit tunmlos avoriim ofientAret. Bencdiftusleab externo Principe non admitti «quo animo tulir, qui paulo ante ab eo, de quo bene meritus erar, rejedus fuerat. . J Secutum eft paulo poft funcftiirimum praelium ad Ravennam : in quo prima sivennm.nn- coitione cumdubia fortuna & multo utrinque languinc diu pugnacum efTer, Ke i"ii2rf. II- Bencdicltu,^Tittis nliusCelarix turmaEvexillifcr,interfeai ilinr : quorum ca- jfril.iffo pif- daverahofti erepta Jiiluu C.e/lr>- in tuto reponenda, Aquilam ctiam recep- chi-iiiAM^i- j.^j^^ quam Titus geftaverat, Csel'ari reddendam curavit, Ciim Ccefarei jam ^aiiisriZcu- viftoriam exploratam haberent, id quod ex acdamationbus militum, utfit, iu.fe.^ fibi perfuadebant : Ecceacerrimus jnvenisilluftrisG"'^y?(?f/y.v//«, dux univetfi J'ulii ScaJi^eri exercitiiiGaWid, coUeftisviribus, fecundo in Casfareos figna mover. Un- i/jrwj. de majore longe, quamantea, cladcpraslioinftaurato, yulms defur cqno nb OiJfoFuxui.. pqyitecataphra^oGallodeturbatus, & humi affliftus Icxcentis cquinis un- gulisproculcatuseft : utindepromottuoaluispoftpugnani elatusfit. Fau- cis tamen interjeftis diebus ciim ad fe rcdiilTet, licet pefllme acceptus, ad Caefarem prope depofitus, utdeferretur, prafcepit. IbiCaefar laudatumob patris&f fratris corpora lervata, & Aquilam receptam, pracmiisvirtutiseffe- cit : f^«/>fwetiam &prop//;^;/«w dixit, datis, utfolet, manu propria calca- Ttxtmin ribus aurei?, & torque equeftri cum appendice Aquilse imperialis aurea, f'^'coLu"^' m^^^ Aquilam tametfi majores ejus geftaverant ^ tatncn cam huic virtutis AmU- imlirii pracmio Caefaraccedere voluit, tanquamabillo tunc primum hoc prsraium infigne Scilige- inciperet, non tanquama raajoribusdelatum ad Scaligeros perveni(iet. ka- rorum, !2 fciU que i'c^/r>fr> Aquilam imperii a tribus CoBlaribusacceperunt : Alboimu qui- cumfiin{ui ^^^ ^■^ Henrico fentimo, Cam Magnm Sf Muflinm III. a Ludovico Bavaro : ^aiio.tnjerne. j^^/j,^^^^j^^ p3t;er Jol'ephi a cJ^W^^at/w/Z/^w./. cujus ctiam propinquus dupli- citererat, natura & adoptione. Bartholorneca emm Au(^niCSi BenediCli vm^ ter, Julii Caefaris avia, propinqua Ccefaris Maximiliani erat. Deinde qui ob virtutem bellicam equites a Principe renunciantur, ii eadenv opera in affi- nitatemprincipisrecipiuntur, &propinquicjus declarantur, quafi in famili- arn ejus adoptati. Plurimum, fateor, Julius dcbebat Cafari, qucd in ejus aula, Uteris, moribus, & difciplinamilitari informatus efTct. Sed quicquid CaeOir Julio obnavatamftrenue in cxpeditionibus ejus operam, & vulnera pro CO accepta debebat, hacc omnia uno torque, & calcaribus aurcis compen- favit: licet ipl'c fupra quam credibilc eft, bcnignusSi liberalis eflct. Sede- jus voluntati res & facultas dcfuit. Scitlger Fena- Commeatu a Carfare impetrato, fittiits Cafar FerrariatH, ubi antea a Be^ ritMjittii ic^ nediao uxor ^frmc^ relifta erat, patris& fratris corpora detulit. Sed ma- depor'ut. AU- ter Bf>-ew/c-c/;;'(;. S^'-Scalige^ wf/ mcritorum, & contracts bis J'c^//^fn> cum £/?wy7^«fa(rinitatis. Ncque '"*""• vcro Julius tantanioptimi Principis libcralitatem tacitam prjeterivit : fed Ion- go pocmate, cui Ertdmo nomen fccerat, cclcbravit. Scd cum julium ta:dcret incrtis vita; inter aulicos Feirarienfcs tranfigcn- dar, conftituit primiim, utmultorummoseft, praclertim nobilium Italoium in dcfperatione rerum fuarum, habitmt Fra>icifca-/mm fumerc, & Ikculo, ut loquuntur, renunciarc. Quarccum'Fowo»/-HW i« LigHribiuTuri- ^^od4ch nUy unus itcmcx illuftri^oiT^oz-awfamilia, ad amicitiam ejus lefc applica- ^'''"'': rant; ut nunquam ab ejus latere difccdcrcnt. Quamvis jam in Philofophia progrcffus aliquot feciffct : tamcn humanitas ftudiorum ferociam niilitarcm nondum retundere potucrat, ciim animus irrequies adhuc Martem fpli-arct. Itaquc quemadmodum in ilia frcqucntifTima Academia nunquam cvitari pote- rat, quin nationcs, ut folet, in divcrfas faifliones & ftudiu difcederent, at- que inter fefe confi.'itarcntur : ita ipfe nunquam etfugerc poterat, quin illi aliquod fpecimcn pugnascdendineceffitas imponerctur. Non cnim turn in ordincm cogcbantur Scholaftici Bononienfcs, ncquc exarmabantur, ut hodic fit. Atque ideoplurimis in ore omnium eratTo/z/zMis/c 5/.Wc«. Ita enim c- Tonfus de Bur^- um quod ftritftim tonderct, vocabat vulgus Italorum. Interea duo fratrcs den, Ploctafci, & poft eos Rovern^, a parentibusdomum rcvocati, triftc congreftus fui defiderium Julio reliqucrunt. Quod diftidium ita impaticntcrtulit : ut j& per multos dies publico abftineret, & confucta corporis cxperimenta inter- • mittcrct : qnod illi tamcn in bonum vertit : ciim interea totus libris hircret, & nunquam ab illis fine fru£tu difccderet. Et j.im non minor eruditionis c- Sali^er^mt^' jos, quam virtutis militaris opinio crat. Quippe publice quotidic dilbutans, "" " 'ig«a» ' cofdcra.f'"»f'*' 4o8 Vttajulii Cdfaris Scaligen. cofdem oculos in fe convertebat, quos antea in admirationcra fortitudinis fux rapuerat. Sed duae curi ilium maximc exercebant, & a literarum ftudiis cogitatio- rti^ceUt bd»)- nem ejus avcrtebant i defiderntmPlociafcorum, & -«o/-«m quotidic rccrudel- B«x. tens amor. Qua: duo cum impatienter ferret ., relifta Bomntk , mediocri- ter viaticatus, quantum fcilicet patiebantur facultatcs hominis, qui & fua om- nia amiferat, & in alienis modicam fpem repofucrat, ad Caflrum Nomwm Li. gHYum Tmrifjorumy cujus Plociafci domini erant, fefe contulit. Quaravis au- teradomus inludueflet, ob recens funus patris Plociafconitfi j tanta tamen gaudiifignificatione a dominiscxccptuseft; ut non domum in lududepre- hendifTe, fed Ixtitiam domum intulifle viderctur. Noh diu in A^'emio Ploci- yiciuMvM ^j/'^orawcaftrofuerat, cum in ^;ck»j «ffw/w patrimonii ^ow>or«w proficifci- RoycTorum. tur, ab ipfis loci dominis, quibus antea Bononiae farailiariter ufus erat, lite- risaccitus. ,.» Haftenus ejus vita inftabilis, & defultoria fuit, multis jaftata periculis, nuUo coalefcens otio. Hasc autem domus, ut corporis fugam fifterc ■-, ita animum vagum atqueacftuantemcontinere valuit: quanquam armorum fern- per rebellans afFeftus non fmebant hominem quiefcere, prasfertira in iis locis, in quibus propter Gallicabella, nulla dies fine aiiqno armorum tentamento tranfibat, five hoftis cxcipicndus, five expeditio in hoftcm inftituenda cflet. Nam ex quo ejus virtus tam ducibus Gallicis, quam nobilitati Li^unm Tan- rinorum nota clTe csepit : ab illis quotidie ftudiis militaribus provocabatur. Ducit (H^jjirf,), Ex eo ipfi etiam Pz-off^i notus, &carus, tHrmameqiiitumceutHmhnsarmntVi' Seal. raeadeptus, excurfionesquotidianas lumma cum laude faciebat. Applica- rant fefe illi muiti ex nobilitate regionis, ut Plociafci, & Scalcngij qui fe proavis Scaiigcris oriundos praedicabant : aliique muIti prasterea, qui ob lo- corum & regionis peritiam fxpe illi cxploratorum loco crant : eorumque in- dicio hoftium copias & pabulatoresrepentinis incurfionibus opprelTos in yado- bat. Forte per eofdem certior fit manipulura hoftium cum alia equitum, fu- perato jugo, per declivia collis laxo agmine defcendere, mandris mulorura pone fequentibus, & F'ercellas., quantum ex longinquo coUigere licebat, ten- dentibus. Ea?, ut exitus declaravit, fecunixDucis Saha^dite, magnamvim 6rfupelleifiilem preciofam geftabant. Simui admonetur ab exploratoribus, fpem egregiae vifloriar, & ingentis prsedae objici, cujus potiundajvim info- la diligentia repofitam efTe. Itaque cum ea copia, quam habebat, magno progreftu ad latera collis improvifus pervenit : neque fe hofti priusoftendit, ru^ntcum Su- ^^^^^ jf, pianis totum agmen cum impedimentis conftitilTct. Commiflb acri- biu&tx ducu ' -.1 i-i. 1^ ■ ji 1.. tmlitc. ter cum equitibuspr3Elio,diu magna contentionead multum diei pugnatum donee duce alae & aliquot aliis interfeftis, reliquis finecasde vivis potitur. Pedites ccedc equitatus fui perterriti, traditisarmis, deditionemfaciunt.Ita- que ingentiprxdapotitus, impedimenta omnia, & magnum captivorum nu- merum abduxit, in quibus erat Ama Ducis Sabmdi concubina, mulicr egre- gia forma, & Thomas ille FrancifcanM, decantatifTimus yl^yrta, quatuor milli- bus coronatorum inftruftus, quae ipfe hiftrionicisconcionibusfuis, &: aliis ver- * nilibustechnis in Gallia per aliquot annos quasfiverat. Annam in arce vici novi pudice a matronis nobilibus habitam Dux pauIo poft prccio redemit. ThomaE VitaJultiCdfaris Scaligeri. 4^9 Thomas non aha redemtione opus fuit, quam illis, qus feciim geftabat, qua- tuor miUibus aureorum, quibus Galerum Cardinalitium redimere conftitue- rat. Sed cum ainifTos nuramos nulla fpesrccuperandi, aut reparandi, cflet^ inoerore vitam paulo port finivit. Etiam Jofepho puero tritifTimum infer ho- mines militares tarn in Gallia, quam in Liguribus Taurinis fuit ; Ducenn Sa- haiidUy poft amiflum imperium luum, nihil acerbius tulifTc, quam leftifiimo- rum equitum fuorum C3cdem,ac pecuniae atquepreciofiflimK fupelleitilis jaftu-" ram. Idque contigifTe notabant, cum Thomas Francifcanus, & Annaconcu- bina capti fucrunt, ducis prorfus ignari. Viftor reverfus, neraine de fuis defiderator, honorofice a Prerege laudatus, & poftca regi Framtfio, qui fuperatis Alpibus, in Ftcum novum Roverorum diverterat, CO nomine plurimura commendatus : ut juftaftipendia turms luce ex rcgia gara procederent, impetravit. Extra ordincmenim earn a Prorcge obtinucrat, &exnobi!ibusvoIuntariis, amicis fuis, fere fupplerat. Quam- vis autem aeftus quidam militise armorum amorc potius, qu.im odioquietis tranfverfum agerct : tamen literarum, quibus prima ejus pueritia fub y1/.i.v»- ., . ■ jr milittno Caefare exculta fuerat, oblivifci non poterat. Itaque ubicunque a ,^^^^^,7. militiz laboribus rcfpiratio daretur •, quas BtnotiU reliquiflc videbatur, ad cas furtim dulcedincquadam rapiebatur : quern ardorem accendebat ufus & familiaritas medici Taurinenfis cujufdam, & Pharmacopolae, rei herbaria* peritiflimorum : qui ubi eum feme! & iterum in montana ad hcrbarum inve- ftigationemdcduxiflcnt i accidit, uteum nihil minus, quam tale cogitantem alter difputationibusfuis, alter peritia uaix /We/jcS* ad medicinae ftudium in- citarent. Jam BononU eo$ in Ariftotele progreflTus fecerat ; ut & magiftris ipfis difputando admirationi eflet. Itaque conquifitis Taurine J-fippecmtu,^ Al medichm G4/mlibris, quosquidem tum nancifci perbellumlicuit, adhibito in confi- -'"'"'mm tffp'i- lium Ariftotele fuo j brevi cfFecit; ut non foliim familiarem fuum medicutn "'* Taurinenfem,quem unicum ad medicinam inccntivum habuerat ^ fed & fum- mos medicos fuperarct. Oneris militaris folicitudo, & literarum amor eb il- ium perduxerant : ut cum utriquc funaioni prodignitate fatisfacere vellct^ noftesdiebus, & munia militaria ftudiis continuando, rationem valctudinis non haberet. Quare annos natus tri^inta ^uitique, ex noQurnis laboribus Anhritidem i militisc, & lucubrationibusliterariis, itemcoEli Inalpini inclementia, arthn- nimOi ^udiit tidem contraxit : cujus prima tcntamcnta adco accrba fuerunt, ut multos contnhic^ mcnfes dccubuerit. Valetudo reftituta priftinis eum militiac &i literarum ftudiis reddidit, adeo prsteriti morbi oblitum , utnon folum ab iis, quse valetudincm vitiaranty non temperarct, fed & nova ultro morborum irritamcnta arcefierct. Nam cum haftenus Grsecas literas ignorafTct : eas anno poft primum morbum avi- Gr/tc^m Utigv- diftlme profecutus, incredibili ccleritate didicit. Scd pcrtinaciftimarum vi- imdijcit. giliarum acerbiftimas pocnas luit, multo acriorc, quam antea, arthritide re- pctitus. Itaque intcrmiffa contentione militioC, & abdicate turmae ducatu, Militije vih' ftatuit literarum ftudiis reliquum vita tempus tranfmitterc, txdio prioris in- '''"'• utiliter afta: ; c\xva)Am Annum quadrate jjimumc'X.QC^x^^ct. Quare vcr(^ dici poteft, unicamdomumilluftriura Roverorum ei6t belli arcem, &Athena£um faiflc. Erat- 410 Vita Julii Ctefaris Scali^eri. jij^kHum cum JBpJcopo Abie. Amore puelU i- bi dctimur. !2jum duc'u ttxnton. Ejui elogiam. Eratin genteRovcrorumEpifcopus^^?»»»fw/w, Prsful diridimus, fingu- laribonitate&pictatc, promotus ad eas opes a Sixto, & 7«//o Pontificibus Roverorumpropinquis. Cum illi ex officio neccITitas incumberct dioecefim fuam invitcndi, valde pigcbat hominem prifca fimplicitate, & pcrcgrinandi inlblentcm A!pes tranfgredi, quafi in colonias novi orbis tranlcribcretur. Ad cum mctum acccdebat a:tas ingravciccns, & valetudo cuilibct mutacioni op- portuna. Quia vcro aut omninomigrandum erat, aut Epilcopatusabdican- dus : latisfc adancipites cafusvaletudinis munitum credens, fi jMlium Cafd- jfwfibicomitcm visadhibcret ; eumper amicos tentatum, mox ipfe priva- .timprccibus & blanditiisaggrieditur, quod crcderet ad hoc iter fufcipiendum haud facile indutlumiri. Ncf|u€ opinio eum fefellit. Prarcil'c cnim negavit Italiam Tranialpinisregionikis mutaturum. Cum diu pertinacia propoliti fruftra oppugnataelTef, tandem manusdat ca conditione : ut nonampliiis, quam oiiodics ^^wwidetineretur. Quid enimfibicum ea gcnte, cum qua neunumquidemdiem viverc pofTit ? Scd haeccrant verba hominis& amceni- tatemAquitaniar, & rerumcventaignorantis. Nam qui odlavo die reverti partus crat, codem ipfo tempore caufarti ronftlii mutandi naftuscft. Educabatur tunc Apnui apud Aviam, nobilem mati'onam, puclla Icfliffima jindicttade Roca Lohejaca., annos na-ta XIII. Earn prirtium vil'am, ita depcri- recoepit: utpaftam priuscum Epifcopo de reditu in Italiam conditionem, amori ejus pofthaberet. Cum itaque nuptias ejus petentem propinqui puel- Ix, caufando ejus quidem jam ingravefcentem, puellae autem accrbam zta- tem^ isepe fummoviflent : non tamenidcircoquicquaradecontumacia aut a- nnandi aut pctcfldi remittebat : qua tandem cifccif, ut trieritiio port, homo annorum quadraginta qmiKjue pueilam fexdccim annorum, uxorcm duceret : cum qua annos undetriginta vixit, ab an. cLi.Id.XXIX. ad annum cb.lD.LVlII. reliftis de quindecim, I'cptcm liberis luperftitibus. Quicquid is fibi, & publicae utilitati vixit ; id omncm uxori acceptum re- ferri debet. Illadelultorix vitjcflurtus&errorescompoiuit: animum va* gum & ad incertatranfvolantcm pudicis fuis moribus retinuit : cum ipfa toti- usreifamiliarisonerafuftineret, &virumomnis moleftiap fecurum praftans, fic vacuum ad ftudia literarum remitteret. Ilia tumidum & iracundum faspe morigeratione lua placavit, & folennibus podagras invafionibus rcpeti folitum charitateconjugis, fedulitateancill-iicuravit-, certa, fpiritum fuum in fpirir tuviriverti, idcoquefibi confulere, cum illi confultum vellet. Forraam e- jus fupra quotidianam uno ore quondam Nitiobriges, ut & dotes animi ac cor- poris laudaverunt. Origo ejus ex antiquiflima SinobilifTima gente domino- rum de Roca LobeUca m Cadurcis. Avus 'Bemrdtu, homo contumax, & prsefrafti ingenii fub Ludevico XII. caufam capitis dicens apud Scnatum The- lofamm interferti a fe domini de Lujechio patrnclis fui, ncceiTitatem fupplicii aledepulit, tranfartione cum orbis faft:!, &omni jureRocxLobejacae a fe in illostranflato. Ita Arcem fuam long.n majorum fcrie ad fe tranfmiflara li- beris interfefli tranfcripfit, & avito patrimonio cxutus A^^imum Nitiobrigum^ fefe cum liberis fuis recepit, uxore annis ante aliquot amifla. Hujus filius jilaniii Aijdieta fiiiola bimula reliaa, ad modum juvenis decefTit. Vetufta- tem ejus gcntis prastcr alia, qux in Cadurcis luperfunt, argumcnta, refert fcpulchrum Fita Julii C!orum culmina crcpcbat. Apprehensa utroque pollicc tina fatis alta, in cam collcfto faltu dcfilicbat, atquc in codcra ftatu compofitus corpus in fublime fubjcftum ex- tra tinam expediebat, fruftraidem tentante, quas turn intercrar, Vafconicd Bobilitatc. Annos fexaginta duos natus, manibus arthritide debilitatis, tra- bcm ingentem, & prsgravem, quam quatuor opera: moliri non potueranr, &ipfefoIus loco manibus fuis labcfaaavit, &quodeftinatumerat, traduxit. Rcfcrremus plura & militaris & campcftrisdifciplinse ab cocditaexcmpla, nifi Icftorum faftidio occurendum : quorum multi ea tarn libenter vitupcrant, quam inviti legunt. Non Iblum igitur in Pyrrhica, quam in homine nobilifli- moirridct non nemo: (edetiam in omni pala:ftia, quam hominem tali ortu, & in aula Carfaris eduftum Icire oportcbat, folcrs fuit. Qua: ideo retuli- mus: nonut a vulgaribusmcritis ei laudem captcmus: fed ut mirentur om- nes, cuma durisimilitix ftudiis, inquibus altus & fubaftus fuit, ad otium litcrarum traduu tandem potuiflc, pra;fcrtim i'everis "Bomfacti patrui impc- riisaprima ufque pueritiaafTucfaftum, ad cujusnomen & mentionem etiani adultustotustremificbat. Eratenim homo acer, fcrox, impatiens quietis, rigidusdifciplinae militaris cxa<:^or & cxpenfor. Contra fratcr ejus major natu Beneditlm, crat homo leniflTimus & moderatiflimus : ut qui ejus fortitu- dincm & gnavitatem ignoraret, Icnifatem hanc lentitudinem interpretari pofTct. Itaque ex duobus filiis Bcncdifti, patruus Julitm Caf^rem, pater TitHm ex fim-'itudine morum migis diligebat. Acqucmadmodum Benediilg^ homini plar diirimo uxorimpcriora, fattiola, data (quaies fcmpcr animos producercl'.'Ict gens Lodronia) fcmperaliquid magnum, ac i'upra fortunam profugi mariri fpirans : ita Julio filio iracundo, & ad Icvia momenta irritabi- li, contigcrat-uxor, quartum prudentia iua irarum lurgentcs motus pralen- tirct : tum patientia arquc indulgcntia cludcret. Igitur & militin & arthritide frafto, Philolophia & literr manum candem injcfcruiit, & mollibusdifciplinarum luaruminiperiis contumaccm animum Jfubfj^ci unt. Neque vcro obftitit S+W^wa: quin quod alii longotem- salwef l^L' po-.c,illc pcrtinaci labore aflcqucretur, quamvis ante (jiuidr.iaefmum fcftimum fat^\,fed^l. atatis annum nihil cdidcrit, neque ante id tcmpus totum honiinem fibi plane /icfwOiif. fubjecilTcnt litcrac. Adhuc cniin & corpore & animo inter nobilitatis Vaf- f f f conies 4» Vita Jul'ii Ccffivis Scalio^en. conicse ludicra certamina, & c»nvivia percgrinabatur. S«i poftquam morbus jamoluTi domefticuseumlcctoafiixit, Siqucmadmodum corpori facultatcm, ita animo voluntatem vagandi adcmit : nullum tempus a ftudiis litcrarum & lucubrationibus vacuum rclinquebat. Quo fadum ut eodem tempore nemo eo Hcqne pliira, ncque melioracdiderit. Qiise omnia bellis civilibus cum do- mcflica luppellci^ilc dircpta interciderunt fere. Quoties arthritis ei ulum fed- ^ j|,.(,^.>^y,- bendiadimebat, tunc, ut Emi its loquitur, poctabatur, & quotcunque ver- mhm Sctiiser. fi-is nodu conccperat, mane fi per frcqucntiam eorum, qui ilium confulebanr, . aut officii caufa invilebantjiceret: finautem, velperi, poilquamomnistur- iVff»i6rw.J"/f- jja iUadiiapiacfTet, di(^abat. Ac tantaerat memoriae fclicitas, etiaminex- giri.. - E\ufdem P'MicinitiQ ex. fomnm- ^ened'rltfi Tum fiti'.us- Ofortfnnd.uu trema feneftute •, ut ducentos vcrfm in Vivefiano prsedio Jofcpho filio diftarit, quos die priore conceptos, propter vifitatorum officium recitare diftulerat. Nequevero minor fuiteurt>;t'a ejus in coUigendis ex vultu hominum moribus,. judicio potius, cr vi quadam animi occulta, quara vanitate Phyfiognomonica. Neque profefto unquam in eo fallebatur. Prodigiofa etiam ad miraculumulque ex fomniis vaticinatio. Unum de multis referemus. Cum Heroim fuorum ofw contexens ad multum noft is lu- cubraflet, ablbluto libro, poft coenulam quiete compofitus, iniaginatus eft,, in xde Marias Antiquos Veronenfis , ubi funt monimcnta gcntis Scaligera?, hominem procerum, ac gravem fibi obviani faiftum, fecum cxpoftuiarc, quod fe inter Heroas fuos non collocaflet. Orare igitur, ut hoc faceret : fe Bent' diclum BrH^/tolnmcSe, domo Leniaca, ^/n Pattern BenediUnm ac ^atruos lite- ras frimof docuijfct: i^fumquoqnefnerulitm aliqimndo inter if Ihm ^ejfajfet. f^e- netiisfe Hltimum diem obiiffe-, ibique fcfdtmt ejje. Expcrreftus fomnium Ele- gia elegantiiTima exprelTit, quce calci Heroum addita eft. Ipie vero nunquam fcivir, quiscfletBrugnokisille, neque quid portendcret romnium. Cogni- tum tandem a Jofephofilio eft : Venetiis inter all:}, quaee>inurbc vifenda, inonimentum eiTe Benedict Brag»oli Leniacenfis ., excellentiflTimi svo fuo Graramatici, qui ut ejus Epitaphium fert, & principes & proceres x\\ fui in Norico literas docuent. Porro multarum linguarum etiam peritus fuit, Sclavonics, fiungarica, Gerwunica-, idiotifmi Graci, Italici, Hiffetnici-, & FrMcici. Sed Francicum tribusmenfibus, poftquam Aginnum veniftet, perfeftiffime loquebatur :cum tumen Si Fiifcomcim fimul didiciftet. f.Iajor cnim longe differentia linguoB Francicx, & V'afconics: quam Flandrica;& Germanics. Oculis fuitca-ruleisdilutioribus, quibus interdum noflu videbat •, utin crcpufculolblcmus: quod&filio Jolepho contigit, apucritiaad vicefimum tertium annum. Nampoftea hoc in ipfo, utaliamulta, mutavit. Munditiarum & cultus corporis ftudiofiflTimus fuit. Quemadmodum in Ita- livi, quod folus ftriftim tonderet, Tiw/i^ vocatus fuit : itain Aquitaniamfo- lus barbattis venit. Mcndacium ita averfabatur •, ut& ad mentionem ipfam excandefceret : & nihil priusveritateac pietate in Deum liberis commendabat. N^unquamnie'^ mini, inquit Jolephus, nos fueros ctram eo fijH \ qmnpimhrniUudfracepum incttlcaret : Non mentiri. Si aliqucm mentitum fibi deprehendififet: nun- quam poftea cum illo in grntiam redibat. Dkebat enim omnem Chriftianum, fine- Fita JuUi C^faris Scaltgeri, a | 2 fine ulla cxceptionc a raendacio alienum cflc debere : nobilcm autcm hovaujltbeijmi hi- nemetiamfi Chriftianus non cfTet. Scd S>l in ^theoSy quorum illud fcruluni ''«'"• fcraciffimura erat , inexpiabili odio flagrabat. Petrtu Fiifm conMhvius Pd. puFku u4^ime»fir, qui illi obdoftfinamcharifTimuscraf, utqui& fummus Peripa- ^eticus, & juris civilis Romani conluItiOTimus eflet, hoc morbo animi labora- bat. Nunquam ccfljvit, donee araicum fsepe convivio adhibitum, autdifpu- tationibusconfcAum, aut precibusdeliniium, ad rnelioremmcntemrevocar- fet, tradito illi AiigHftini SugHhini de pere?mi Philofophia opere : quod illi viam ad veram Dei cognitionera munirct, quandoquidcm a Rufa nunquam cxpri- tncrepofTct, utlacraBibliaconfuleret, a quibusRufi animus abhorrcrct. Et • fane ea leCiio Rufo ialivani movitadcb ; ut totum fe protinus ad Theologis ftudium converterct : inquotantum profecit: ut nemo acrius aut veram pie- tatem dcfenderct, aut Athcifmnra oppugnarct. Erat enim acerrimus & acu- tifTimus difputator. Neque folum Rufum lumnium virum, led & Iciolos quoldam hoc raorbo Icvavit. Mirafiquidcm ejus cratpictas: ^cd ftxc'ipu^i seiteficentit etiam in pauperes charitas. vSubfincm Autumnipannoscmi curabat, qu'ihui in fnif ens. paupcrcs induebat, & afrigorein totamhyemcm defendcbat. Cum autcm €is cibus miniftrandus cflct, filios puerulos adiiibitos monebat, cos fratrcs cf- fe, ideoque fratcrna cljaritatc amplcttendos : & protinus manibus filiorum ad promum condum deduci prxcipicbat. Eos etiam scgrotos tcfto rccipic- bat, & induftria fu4 curabat, & fumptibus propriis Tublevabat, re Phamiaco- paeis, & Chirurgis defuo folutl. Domumeispublicamdixiflcs. Totpro- ccrcs, tot media: & infimas conditionis homines in illara quotidic confluebant : Fjjicitus eim & faepe tantum quidera , ut cibum fumere illi non vacarct. Tot homines ah in mediawdo, Oreo, ut ita loquamtir, revocavit: ut fi prifcorum illorum Heroum fa:cuIo hoc fccifTet, fupra .'Efculapium cultus fuiflct. Cum primum Aginnum venit, ncminem dcprchendit quocum dc litcris verba faceret. Tuncenim primum illa» in Gallia nafccbanturbencficio Regis Frawifci Magni. Scd BwdcnaU nunquam caruit doftis viris. Nam & in am- plilTimo Senatu, non pauci erant dofti, ex quibus pr.'Ecipuo amorc dilexit ^rnalJunfFerroniwt, ii.Fidiitn Braffacum Golardiw*^ virum nobilifllmum. \n Amici Scalwi' Gymnado autem Aquitanico Burdigaienfi tunc erant B/iclunanui TevJns, ^In.ricdoilis. liquotannisferiis VindemiaIibus-^'i>?/?«wJuiiiCafaris vifendicommcabart, quns«fummuinfaftigiuraattigit, quiprincipis imutn in patria tenere noluiflet.. Officia principis amifit, hominis exercuit. Imperium amplidi- mum, &xlitionera multarum ac potentiflimarum urbium amilerant majores o- jus. HsEC ille non morabatur ^ certus, fi quid fplendoris ex ilia fortuna re- durvdabat, id totum non ad fuam, fed ad majorum fuorum virtutem referen- dum efTe. Imoabfurdura noneft, in majoribusejusquofdam intantisopibus nulla oris aut corporis dignitate fuiffe: qua tanta inillo erat : utnenio un- quam eum viderit, quin protinus dicere jure poflet, iiS'®' a^iai ■Me^.n'tS^®'. Et certe omnia ejus, corpus, incefTus, geftus, oratio, ftilus, libri, nihil vul- gare redolent. Propterea pauci ejuslibros attinguntj nifi qui nihil plebeiuna (apiunt. , ■ Liberos ex ^uhnjue mariliM quatuor : feminas ex decern \ ires reliquit. >4'/** c/f5«*quinquennioante Jofephum natus, primus ex roaribus orbos parentes fecit, Dc quo tam veriim eft ; quoddicemus, quam mirum. Cumeaeffet illius infantis indoles, qus non folum parentes, led etiam extrarios^ in amo- rem fut invitaret, &ut ratio poftulat, pater eum impendio amaref, tamcn non poterat fibi temperare, quin quotics in puerum oculos conjkeret, vul- tura triftitia contraheret, fizfignaanimimoeroredepofiti, cum gemitu edc- ret •, ita ut mater non difficulter colligeret, patrem faluti filii diflSdere. Cuna caufara doloris ex viro exquirerct, ille cavcret a nutrice vinofa, monere-: fibi exploratura efTe, puerum fuffocatum iri. Ciim quotidie hanc curara matri objiceret, c?epit & ipfa quoqueferib tiraere. Itaquc accidit, ut nodtu furgens nutricem pucro in-dorroientem deprehenderet, ore ejus in os pueri impreftb, adeo ut puero exanimando punftum temporis deeiTct : qui agre ab ea oppreffione refeftus eft. Cum itcrum, & tertiumin majore periculo puerum offendifTct, ebrtofae mulieris culpa, ante tempus abla(flatum puellae pedifTequae cuftodiendura & regendumcommifit. Miferam parentem nutri- cis amolitione periculum a capitc filii depulifte, fefc autcra defundiam omni metu exiftimantem, nihilo fecuriorem pater efTe finebat. Quare cum gerula puerum infanum inmodum amaref, nofte quadam dormiens mifellum inter arfliffimos complcxus "^ exanimavit. Ita patris vaticinium infcHx exitus com- probavit. Ltonardtu^ anno minor Jofepho, a duodccim ficariis opprcflus, & obtruncatus eft, ad Laudunum oppidum Piftonum bclHs civilibus. Jantim ConflMtium, minorem Jofepho quatuorannis, faaionobiiitatis per armuiati- onem in Tranfty Ivania interfecit, cum caftro cui'lam rcgcn Jo a Stephana Def- fntay quipofteaPoIoniaerexfuit, impofitus fuifPet. Axibobr,.-. fortituoofua, & rata indoles, cxitiofuit. Eiqaibui Leonardo ^vo Bcne.lido, Conftan- ius autem propatruo Bmfaeio fimillimus. erat. Silvimt maximum omnium natu / Fitajulii Ctefaris Scali^eru natu, annis totis decern ma jorem Jofepho , morbus in dotalibus agris Novent- pgpula/iU citinxity annumagcntemaftatis quinquagcfimum quintum. Qua- tuor fratribus folus Jofefhw fuperftcs decimtts qitartm raatris fu« : dc quo alibi Julius Caefar Scaligcr anim<£ fux profedura. Egredereo mijeris multum defun^tit ruinis^ Mgredere t^ftrvis fervilia regno, retinque. K^ude^ hofpes; tenebris horrendi imponere fnern Exility c^patri'iJlola Julii Cdtfans Scahger'u Itaquc inter nos convcnerat, ut utcrquc hoc ageremus : ego, editionem ai- ornarem, cerlinTitiiaquscque e codicibus, pauca&qux firmis nitercntar ra- tionibus, aut poflca a libris confirmata efTent, e dodorum emcndationibus in textum reciperem, ac deinde fingula cum eo communicarcm : ille Comicum percurreret, & qua? olira partim adnotarat, partim in mcmoria, qua plaoe incomparabili, utnofti, utcbatur, repofitahaberet, partim & legcndo rc- vocaret, nobis traderct. Sed heu ! paulo poft, cum dies aliquot continues, ut iaepe alias, fcribendis ad amicos Uteris dediflet, de dnsi^U fubita ig cCaJict vehcmenter queri coepit. Itaut abomniprope ciboabftkieret. Nee pofl*- illud tempus, quod rariOTime, nee nifi alicujus morbi gravioris viftus vi aut pcrtinacia , confueverat, mufxum ingrdTus eft. Ira fine manifefta aliqua mutatione, raenl'scm integrum ad focum in cubiculo fedebat, ut araicis tantum qui acccderenr , vaearct, nequc minus tamen de Uteris Temper cogitare , & libellum penes ic habere, quo & mcrrbi txdium & ttmporis legendo falleret, ^cftudiisMufarum, quas fcliciore nemo coluit fucceflu, ultimam hanc vo- luptatcm caperer. Porro hoc loco pofitus cum minus minufque cibum quo- tidie appeteret, magiique ac magis fimul animo&<:orpore langucret, coepit, quod res erat, nefcio quid mali gravioris lufpicari. Eft huic aeri familiaris quidam morbus, five languor, qucm tcorbutum vulgo vocant. Pliniusfcc- letyrben &ftomacacen al\ledicis luis temporis diftum fuiflenotat. Huntf per ie ipie, de Medicorum jndiciis fecurus, praefenfit. Neque fruflra un- quam fuit viri prudcntifTimi vel fpes ve! metus. Nam ut hoc malum ex prio- ri, itaex hoc ipfo tertium fibi imminere, f«pius dicebat: hydropcmnimi- turn, &, quod magis admirati furaus, certam ejus fpcciera, f niimviiiu/ aem- pe. Quneut aliisplerifque, itaviro huic maxirao fatalis fuit. Suntinhac urbe Medici aliquot dariffimi, & ut /ctTs/KMsuAMt admodutagnari, ita ■#//.»«■{- ciojSK ri uK^v hnhaKonf. Inter quos maxime farailiariter iElio Everardo Vorftio,nunc Magnificoapud nos Reftore,utebatur : viro,pr2ter Medicinam, rerum pluriraarum egregie pcrito : cui e baptifmo filiolum, mirae indolis puerum, fufceperat. Hie primum, ut amicus, cum adhuc medicos averfa- rctur, invifere aliquoties eum coepit, & ut majorem fui rationem habere vcl- ler, partim precibus, partim confilio & rationibus, ab eo poftularc. Quod cumaegreimpetrarer, (vehementerenimomnem Medicorum opem, acprac- fcrtim potiones, refpuebat) collegam fuum virum praeftantiftimum Reinerum Bontium, circumfpei>i(rime adjunxit fibi : partim illius raemor, XvVn .Ai' ef- jjonsru) : partim, utfi tanto viro praeter expeftationcm,quod futurum omncs jam videhi'.r.tj gravius quid eveniffet, nihil ab uno prsetermiflum putaretur, quod praeftari a duobus poCTet. Ita fimul fummi hominis conftantiam aggreffi lunt, qui vix ulla ratione adduci poterat, ut mortem, quam efFugere vix pof- ie videbatur, faltem differri pateretur. Qui initio, qua erat in his quoque re- bus peritia,oppugnare eoruni confilia quam fequi maiebat.Neq; fcio, an quic- qoam perperam, nihil certe fine ratione dixit. Ut illi quoque quibus commif- la lalus ejus eflet, nihil effc difficilius, quam viro tam multarum rerum gnaro^ aliquid praefcribere, non fcmel inter fe conquererentur. Nam prasterquam quod &nominaherbarum & vires, ex frequenti w i* p'C""/^-' ledione, ad un- guem didiccrat, optime de morbo fao judicabat, quern talem eflc ajebat, ut bumana Epijiola de Jofepho Scali^ero. 4 1 ^ humana ope curari non poflct. Interim, quantum corporis, quod jam s'Sst.ft pcnitus cmaciatum erat, infirmitas pcrmitterct, animum, quafi in ftationc, Icmpcr crcdumhabebar, acne tumquidcm, ut nihil agcrct, a le impctruc potuir. Exiftimo poftremos, quibus ante mortem ulus eft, autores, I'oiy- bium&LipfiiDcrc Militari libros fuiffc, quorum in altero, qui penes mc eft, intinitacmandavcrat, ac, inter cstcra, paucifTimis, antcqudm pcnitu* Icftulo affixus jacerct,'dicbus, piluin Romanum ex auiloris dortifllmi .iclcri- ptionc manulua accurate delincavcrat : quod in eo onincs qui Polybium illu- ftrare conati efTent, erralTeexiftimaref, inaltcro, nonnuUa, in quibus diflen- tirct, annotaverar. Catcruni, cum indies jam malum glifcerct, ac conftans rtV.n* vires ampliusconfiftere non lincret, tanquam miles jam emeritus, vo- Icntc ita ac jubente natura, quod ab eo obtinere ncc amici potuerant nee Me- dici, omni abdicarc Ic ftudio coadus eft. Qua de re plerumque apud me conquerebatur. Dolcbat cnim aliquod perire ilbi tcmpus, nequc amplius fc vivcre, fed fupereftc fibi, quotidie conquerebatur. Toto morbi tempore, cumdemortc nunquam dubitalTct, ardcntifTimas ad Dcum preccs fundcbat, &, fivcfoius, five cum amiciseftet, magnoarJore ac intentioncanimidelifta fua deplorabat, qux quidematc'ajpiS/^o™ eftc, tamcnfiduciam, quam in eo rc- pofitamhaberct qui peccatum nobis fadus eflct, iongc majoreni cflc, ajebat. SsEpe rcpctebat, ccrtoquidemrcirclc, inftarc fibi mortem. Abcfle autcm tantum, utcommunem ilium tcrminum naturarac viri iapientis portum, I'ub- tcrfugcretaut detrcftaret, utnihil aliud a Deopeteret, nihil aliud jam cogi- taret, nifi ut quam minimodolore & brevilTmio hisvindis folveretur. .^- ternae vitaegaudia prarciperele animo ac jam fen tire. Non dubitare fc quin agnum omnibus maftatum, Toi'/i-ra'Tani/c;®™^-^, ihlv mti milt, cujus defi- dcrioiangueret, brevijam vifurusefTet. Rcliqua fordere fibi, neque quic- quam eflTc, cujus caufa, vel ad horam, vitas hujus ufum prorogari fibi veliet. In his vocibusac cogitationibus non fcmcl cum deprehcndi. Nihil humilc, aut vulgare, aut abjeclum loqucbatur, qui & voces talcs & folatia averfaba- tur, quafdam&cumindignationcaccepitj ajebat cnim puerum fe ifta didi- J^^ ciftc. Siquisfpem vitse fupcrelTcdiccret, petebat, ut hanc fpem fcrvaret fi- bi, non cnim fenis intcrefTc, quando moreretur : cui fcmcl necelfarium, fem- pcrtempcftivumcffctmori, multo minus Chriftiani, cujus eflkt bene mori. Quodam tempore, cum omni laudisac virtutis gencre ornatifTimusclariftimuf- qucfcnex Clufiusnofter, qui jim aliquandiu, partim perxtatem ("oauagefi- mumenim annum & aliquot explevit) partim ex debilitate pedum domi fc continuit, famulum ad cum mittcret, peterctque, ut excufatum fe haberct, quod in hoc oificio deficcrct, relpondit, nonlibcntermodo fc ignofceic ilii, lcd& fingularcmanimi bcncvolcntiamampIc(f\i, ncqucopus hoc officio nunc cflTc •, futurum cnim fi uftra, turn uterque brcvi in cundcm locum conventuri cfTent, ubi alter altei urn e'>jj&if ;<;aV>(r& complcfteretur. Nam pricedcre fcquidem, ilium autcm f(. qui. Inter rcliquasvirtutcs ejus, fcmpcr prudcn- tiam miratus fnm, quam rum alii? in rebus turn in hoc potiffimum teftatus eft, *quod fcreannisfingiilis luprcmam volunt.itcm confignaret, & in teftamenti tabulasrcfcrret, fi quid vel mutarct, vel prstcrmiflum eftct, quodpoft obi- ttira prasftari vcUct, ncaut tcftamento vetcriaut»'. vocare malis, toto morbi tempore plurima quotidie amicis excmpla dedit. E quibui unura quod in mcntem nobis nunc vcnir, apud te difllmulare non pof- fuin. . Solcbaai, quoticsaliquidcarraincaut fcrmonc conccpiflem, minus oc- cupato i Epifiola dejofepbo Scallgero. 421 cupato id recitare. Quas res tantae voluptati illi erat, ut picrumque quare- rct, quidnovi attulifTem. Eft Hags Comitis, vif nobiliffimus, nequo mi- nus cruditionis, cumfiripfccruditiirimus, miieamans, Principi noftio a Se- cretis, Johannes MilanderPoederoyaEDominus, qui cumexquifitceformiat- quc itatis floridse uxorem, ipie lencx duxiflet, niiptiali carmine amicum pro- Iccutuscram. lino menic circiter aut pauloampliusanteobitum, cum mo- te lolitolanguentcmacccfTiflcm, maximocum gaudioacccpit venicntcm, & cum frigus unice intenfum eflct, togara promi jufTit : quam cum puer attulif- iet, cruril'uoperifcelidemdiripuit, ac ipfe toga mcaccinxit, pctiitque utin coena fecumefTcm. In qua, quaravis xger, quamvis conclamatus, quaravis ab initio morbi nunquam define ejus dubitaflet, ied & Ctpius acerrinie in- vcftus in amices cflet, qui pcriculum extenuarent, aut fpcra viti facercnt, quamvis deniqueomni cibo ipIe abftinerct & fpertator ccenar tantum efTct, maxima hilaritate me cxccpit. Paulo antequamaccubuifTcmmenlnr, quia ad- lubefcere videbam, carmen illi, quod conlcripferam, prselegi. Quod cum placuifle fibi, utlolebat, plurimisteftatuseflet, Brcvi, inquit, altcrum Epi- thalamiumfcribendumerit. Cum tacercm, ncque aliequercr quid vellet* iterum, Jofepho, inquit, Scaligcro, & Aquse Intercuti, vide ut altcrum. Amice, fcribas. Itaenimpraeterexpcdationcmmeam in rccapitalifua lepi- de jocari folebat, utnonnunquam, novum lb Diogcnemdiccret, nam ut il- ium, itafe indolio jamhabitare, de ventre autera loquebatur, qui non pa- rum prominere coepcrat. Die quodam, cum moellifTimus ad ejus Icftulum ie- derem, quod paulatim Solem iftum nobis eripi, nee procul elTe occalum ejus ex indiciis quamplurimis colligercm, poftquam de nonnullis mecum libere c- giflct, aliquandiu mcintuitus, Iliud atfirmarccuivis inquit, tibi perfuade- rc potes, Jofephum Scaligerum ncminemcE>]ue amalTe ac Danielem Heinfium. Etutinam, quod laepc dixi, Pater mcus Julius te nofTet, quam efflidim te amalTet! Non itamulto pod, die alio cum rediilTem, & de valctudinc inter- rogaflTem, Fill, inquit, Daniel, extrema vides. Vix dolori parfum. Cor- pus, cxalTidua liacdecumbendi coniuetudine & morbi inclemcntia, exhau- ftum eft. Manet idem vigor animi. Inimici mei (1 me videant, divinac irae hoc afcribant. Nofti quid dealiis jam divulgarint. Tu dc his teftari potes. Pcrgeut capifti. Et hoc age, ut mcmoriam illius quitantopere teamat, fandtc tucaris. Sed & Dcus fine dubio teamat ; Et amabit, quamdiu bona tua illirefcresacceptum, quT quo minus oftcntabis, copluriserunt. Arro- gantiam& faftum vita. Ab ambitione, quantum potes cave, & inprimis, nc adverlus animi fcntentiam, illius caufa quicquam agas. Qiiicquid m tc eft, illius totum eft. Ttxy-.v <;i^i dyjxiSa. Fuit tibi tuus Scaliger. Ego, cum ad voces illas ali<]uid pararcm, ita linquianimome ibnfi, utin lacrymasetFu- fus, quae dinTimulandx coram CO crant, voci vix fuppcditarcm. Qiiarc .ili- quantulum in pioximum triclinium I'ccdri, donee integer & mei compos, de- nuo mc cxhibcrcm. Faucis poft diebus, cum ob caulam i" nticam, qui «du- turniorcm quoquc morbum fore i'ufpicarct, Lugduno H g.i 1, H ga Dcf- phos profcAi.s cflcm , & oitavam circa horam domum rediifT m , Ecce tibi fubitoSc prater omnemc\pe«flationem, amicilTimi Haudii privignnm qui jam in extremis verfari Scaligerum fig-iificarct. Protinus vcnircm ac mc illi fifte- en g g a lem. 4-22 Epijlola de Jofcpho Sea ligero . rem. Addebat, pcterchoc srgrum, &nonnullacleme illi, quamvis aniraam. agenti, cxcidifle. Ego, quancjuam nihil prater finem vits abhocmorbo cxpcftandurn, & vidiflcm ipie, & amicos fepe monuiflem, tamcn vehcmen- t£r animocommotus, aut, ut loquar vcrius, ignarus mei, properc accurro. Ibi vcro Icnera noftrum (quod ne jam quidem fine, lachrymis commcraorare pofTum) oKiymn\i:yra Kj (uvivty\-z^i -m hoi^j-ovTa., fine ullo fcnlu JSfgre tra- hcntem animam, invenio, qua; paulatim per momenta fingula, circa horam veroquartammatutinam, poft lliprcmas preccs, penitus, & quidam ita pla- cidc defecit, utfineullavel levilTima mutatione, non tarn expiraverit quam. vivere defierit, cumtamen latis valide atqueacriter, tanquam integer atate ac priraxvus, horas plurimas cum morte colluttatus cflet. Quod 6i Cafari Parenti ejus (obinimenlum credo &heroicumvigorem) evenifle, Ibepiusex e.o intellexi. Simul expiraflTe vidi, protinus ad ledulum accelTi, utdefunfti oculos cornponerem ; quos ultimo aipeau noftri latiare ante obitum defidc- raverat. Cceterum cum lachryms obftarent, hoc officium fidiffimus cecono- raus prscvertit : qui & iplc ingentem lachrymarum vim cum maximo clamorc ac ejulatu, &, ut ille Socratis amicus in Phoedonc, ava.Ci\iyt\:^i^iv&- sC, dyx- jr;tx.7&y, efFundebat, qui, quo meUor vir & hero fidehor Temper fuerat, eo niagis omnibus commilerationcm ac lachrymas commovit : mihi veto animum excufllt. Noncnim, mili'aaci, dubitabis, quid & quantum, I'olus pene, ia a)mmuni hac calamitate amitcrim, qui non ncTci<, quid & quantum ex afli- dua familiaritate tanti hominis , nifi mihi defuiiTem , proficere potuerim,. quemille exorani juventute, quem rantoperc diligerer, inftrueret, forma- t£-t,. cui omnia optima praeciperet, ante annos aliquot elegcrat, cui tot mag- nerum honiinum favorem ac benevolcntiam conciliaverat. Inter quos Am- plifllmumThuanum, Nobiliflimum Doufam, te prs ceteris, mi Caufabone, femper habui. NuHus unquam hue Icgatus venit, cui non me Iponte com- mcndaiit, apud quem non cfFufiflTime, nee pro tcnuitate mca, Icdproineffa- bili amore luo, deme verba ieccrit, cum fine ullius commendatione, annos- natus circiter ododccim, inurbehacprimoilli innotuerim. Inter prima ta- men pono, q-uod aetatem noftram, adhuc lubricam ac fluftuantcm, falu- berrimis confiliis ac monitis direxerat : quod judicium de omnibus " autoribus antiquis , candidilTime quotidic commimicarcf. Inter ambu- Jandum , cociiandum , prandcndum, omnia de quibus dubitarem Ibl- verct ac expediret , quadam & de quibus dubitafidum cfTct , calHde: diiitaret ac fuggereret. Nam plerique-hodic nc dubitare quidem iViunt, qui- bus omnia contemncre ac nefcire iatis eflr. Omitto omnia majora quam in ho- mine quce femper vidi, quibus horis fingulis interfui. Omitto tot acute diiVa, tot heroicas omitto voces quas excepi ac notavi. Ut ab eo nunquam nifi 'iiiU^ iLjOiyVt'i ^iOf'o^nTq>' difceirerim : aVniosits ij/,' avJ'cQi , a nC/trfuov ;(£»'fa,B7#' Si ftt 7» S^nt 1^ '<^ "Sr dttuiMt i>>t.eiCaiAvis. Tuy fiif Sf TKTK T? Wf (■<)©• , a if TUf w/VjiO iA»2n<'iMta-t vfox-'o^iv 19 ire)' oiT? 77 TriTTomMVcu iU fj.i'h}\ov, iKii^^h iyi^a, wtrir^ Ota hni'iva ajj'ei (ruudv, r e^rav i^i, yaJi /m ai to ttjotb mk'Tuv a*™, ^ Epijlola dejofepho ScaHgero. 422 » Denique, ut cum politiffimoautorc loquar, cum quo nemo lubcntius quam ille loqucbatur. L'icrumo, que pofihac futura eji vttA, cum in mentem venit SoUtudoqiie. Nam quas aliquod Iblatium adferre nobis poterant & aliis adfcr- le credo, ea masime nos crucianr, cum non modo manum ejus quem tanto- pcre dilexi, fingulis dicbus, in legatis ejus video & tradto, led & nomcn me- um ea manu fcriptum invenio. Tanta cnim viri illius ingcnuitas ac candor fuit, ut locorumemendationcsquas ex tempore HiggcfTi aut cum eo obiter communicavi, nomine appofito in margineexprefTcrit. Quod in Hcrodoto Hefychioque fadum. H^c nunc nobis totidcm funt cruccs. Sed lisec hade- nus. Quarto die, fine ulla, ut prceccperap, exequiarum pompa, folis prse- euntibus majorum infignibus, tanto omnium ordinum, omnium ^rtatum, tan- to utriufque fexus concurlu ac ftudio elatus eft, ut vis incedentibus anguftx, templum abeffufa multitudine occupatum eflet. Ego, quanquam exculari maluiflem, tamen exigcntibus id a nic Academia? Curatoribus, ante omnia officii &pietatisrationc, qua fola exculari quoquc potui, oratione publica a funere defun£tum prol'ccutus fum : cujus conclufio lachrymsc fuerunt, qui- bus ef-t^anWiteci/ quam voce cum prarirem iple, easauditoribusexprcdl. Se- pultuseftin temploGallico, vulgo D. Mariac dido, juxta locum ac llibfellia e quibus conciones audiebat. Sepulchre iuo verba hscini'cribi julTit ; yOSEP HVS. SCALIGER. JVLII. C ^yE S A R I S. A. BV RDEN. EILIVS. R ESV RRECT 10 N £ M. HIC. EXPECTAT. Ex quo modcftiam divini viri, ex quo pictatcni & ^l a-»'u\;iv quod fcmpcT priefctulit, facile agnolircs. Monumentum illi publicum, aut potiuslnicrip- tio, a Curatoribus decrcta eft, quam cum Oratione noflra & Epiccdiis accipi- cs. Hie fuit cxitiis illius viri, quo nwjorcm aut qui plura Iciret, vix fuiflc unquam. Temper judicafti. Certe nonquam a;tas ifta, nunquam Academia ha-c plus amifit : quia Academiam amifit, quod de eo dim NobilifTimus vir Janus Doufa Academic t urator pubiicc tcltatuscft. Hoc aifirmarc tibi pof- ium, vos amicoscjus, quiex llriptis cruditiencm ejus ccftimaftis, vix viccfi- mam illius partem latispcrlpcxifTe. Prcctcr enim omnium atatum, & loco- rum, pritcr omnium tcmporum ac gentium hiftoriam, pr.Tter omnium lin- guarumacdilciplinarum Icientiam, quod maxime in co I'empcr admirati lli- mus, promptitudo fuit & mcmoria extemporalis : qui tarn bonum illi nomen crat, utqucEcunquelcgercr, tenerct acrccondcret;, deiis autcmqu^recon- didiffet, quovis loco quovis tempore interrogatus rcfponderct, non inter cruditostantum, fed & inter cos, qui in Rebus publicis& aulis toti occu- pantur. Ut non modo res quae quotidie geruntur, in Gallico praffertim rcgoo, fcd&finguIorumquialiquoincocITcntloco, inllituta, mores, inge- niuin xi4 Ep'tJioU de Jofej^ho Scali^ero. niuiTJ ac confuetadinem, in numerate haberet. Quae res Prarfidem Janinum, cumhicelTct, inftuporemdedit, quideceptumfefuiffe abamicis affirniabat. Expeftaflc cnim virum, ex eorum comroendatione, cruditum: invenifle ho- minera qui nihil ignoraret. Nihil enim ftudiofi hominis, nihil ex umbra ha- bebat. Forma cximia fuit : nifi quod collapfa tempera ac cava, Taepe matc- licm jocandi illi darent. Statura non tamalta ac procera quam mediocri ac habili : quod non nifi ex aftantis alicujus qui procerus cfiet compiratione de- prchendebatur. Oculis {"agacibus,& qui ilium animi vigorem prse fc ferrent. Acutisautemadeo, utvclminimosquoi'que du£lus, minima quaque ac mo- rofifTima Orientis punfta atque apices, qui, ut noftioptimc, autofiendunt vchcmentcroculos autfugiunt, ad mortem ulque aflcqueretur. Mundicia- rum in cultu fummam Icmperrationem habuit : abomni illuvie & Iquallore adluprcmam ufqueitatemalicnifTiraus, ut oe lordem quidcm ullaxii aut ca- pillum eminentcm ferret. Barbara in Batavia I'ub lenedtutem tantumaluit: quae & reliqua non pr^rum commendabat. Nam in Gallia, quod optime ansi- ci ejus meminerunt, ftridius tondebat, interim & radebatur. Valetudine baud parum firma ctiam hie ufus eft, nifi quod deduritate alvi ac morofit«te isepius conquereretur, ut non aliam mortis fibi caufam fore apud me non femel auguratus iic. Interdum catarrho,nonnunquam & dolore coli tentabatur. Dentes, cum caetera conftarent, raros habuit: aliquandiu ante ODitum pro- pc nullos. Ut panem filigineum, quo folo uti cogebatur, aegre conficerct, intcidum vix confeflum in ftomachum demitteret. Sobrietatem & abftinen- tiam in viftu (quo cum amicis exquifito, fed frugali, utebatur) folus cum ef- fet, nimiam plerumqueadhibuit. Utinccenafaspiflime, poftquam diem in- tegrum in ftudiisfuiflet, quod inprimis in conficiendo nobilifruno Infcriptio- numlndice, evenifTeiUi fa;piusrecordor, nihil praster paucas paflulas& exi- guum diluti guftaret : plerunque Batavorum aqua tenuiter cum frugibus co- fta, exmore hujuspopuli, contentus, quod non dubito, quin ftomacho fe- nili, hominis prx fertim Galli, plurimum nocuerit. Amicitias ut fanfte Tem- per coluit, ita paucos amicorum loco habuit. Pauciores admiratus eft, fed eos vehementer. Ut occafione qualibet eorum meminiflet : ipfe candidifli- mus, &abomniadu!ationeaverfus, nifi quod non minus improbos odifTet, quam praeclaros homines admiraretur. Etncutrumdiflimularepotuit. Nam ingenio utvivido&igneo, ita heroico & apertoerat. Ut fsepe cum adef- fem, dcilloPhiloftctEeapudSophoclem fquem xque ambo mirabamur) co- gitarem: OSt' eivrif, i^' (iSi ftlfi*) »» furaj 1^'.' Irs incontinentior, fed placabilis erat. Injurias non paucas fortitcr tu- lir. Conditionibus ex Gallia honeftis hue vocatus fuerat : quibus cum diutif- fime rcluftatus eflet, nequetamencontemptum quorundamevaderet, qui non alia de canfa eum oderant nifi quod tantus eftlt, m igno animo conteropfit.t Et cum aliquandoqusedam ejus generis quae mihi eveniflent, apud eura cum dolore depromerem, addufta fronte, Filii, inquit, Deifumus: exules fu- mus ; libertatem maximam hie confecuti fumus, quid ulterius dcberi nobis putas ? Epiftola de Jo/epho ScaUgero. ah* n putas f Tantura vcllein,ut vel quidam cum irritafTent parcius,aut ipfc rarios eo- rum mcminilTet.Nam contcmptu vindicari potcrant.Hamamenim,enjditioncm tnoresjingcnium, ut longe lupra castcros evcxerat, ita longe ab imperitorum con tern ptu &!audit>us intutum rcccperat.Quorum male difta argrc fi feras,fi- nem fuum confequuntur : fprcta, aut fi rilu uIcifcaris,cxoIcraint & infamiam autoribus reIinquunt.Addc quod refponfo fcrio & gravi magis irritantur. >ane ex omnibus quos eruditionis caufa habuit infcnfos, nemo fuir, qui, non dicam, paria in maximis cum CO feccrit,fcdqui tria Publii monofticha, quse me in ftu- ^3ltm fsepius dcdcrunt (ncq; ignoro quid tu judiccs) aut duo Dionyfii Caro- nis difticha,cadem venuftatc haftcnus rcprarfcntaverit.Probitatc,pictate, cafti- tatCjvitx tempcrantia,contemptu fortunaf, h quafcnipergenerofitatc animiac magnitudine Ic vindicavit parcm non habuit. Nobilitatcm advcrlusquain ali- quid liccrc fibi voluitimprobitas, non icriptistantum, fed & vita, quotidiana confuctudinc, moribus,geftibus, verbis fingulis, praecIarilTjnic tutatusc(l,qua; invifta argumenta funt. Majeftatem cnim nemo mutuatiir,rcd exhibct. Et ut vixit/ic decclTit. Amicorum omnium, inter cacteros & tui, ut ex Raphclcn- rgianis viris doftidimisprobifllmifque, quos I'uprcmam voluntatem Ibam exc- qui voluit, prascepit, rationcm habuit. Ccetcrisj^o )t^a,'^c >^ mu^(jiv reliquit. Pffidagogicaingcniaadarrogantiamacoftentationcmnata, odio fatali prol'e- quifolebat, neque unquam inter fuos habuit, quibufdam domo & faniiliari- Cate lenfim intcrdixit. Athcos, & qui dc vcrbo Dei parum rcvercnter lo- qucrcntur aut fentircnt, odio inexpiabili proicqucbatur, quos fcvcritate vul- tus& intuitu averlabatur, utnc mentioncm quidcm ferret. Et non unum noviquem ex vuitu odcrat, qui & poftca judicium illius ronfinnarunt. Plu- rima denunciavit nobis qua; quam plurimis poft obitum illius annis exitus pro- bavit, quod dicbuspropc fingulis in multis cxpcrimur. Dc cal^miitatc Rci- publicar poftremaac rccentibus his mali?, quorum vix initia vidcmus, pluri- ma praedixit : qux quocvcntura finr expefto. Vcrficulos non paucos , fe- nex, admodum invitusac quorundam importunitatcvic^us, edidir, quosfc- nium fpirare ac langtierc quevcbatur. Nos & Grxcns verc ,?>i Romanos eifc fcimus, nam hocproprium habcbat. Jambienim, quosedidimus, Morales, ficut fpontc fcripfif, it;» extra aleam poncndi funt. In quibus '» h'^nlv y^ J^^rJi', fplcndide cni«-oA.«'§?. Grsecos, paucos numcro quos icripfit, ab antiqui- tatc fcriptosdicas. Nam quos vcllct ex antiquis, ut volcbar, cxprinicbat. Expedite & promptc, fed indilTcrenter Latinc loqucbatur. Quod initio mo- leftum illi erat : quiaGalli lingua fuafxpiusutuntur. In Epiftolisquascon- citatior aut tanquam cditurus Impfit, admirandus fplcndor "^auncuAfcT^roTXfj verc ci propria, rcfplendct : ut ex magnitudine fortune fucE & Scaligerorum tlignitatc loqui vidcatur. In cxtcris qua: ad amicos & ex tempore fcribebat, fummacaftitas fcrmonis &fimplicitasclucet. Nam & raro circumducit, & nominibus picrunque verba fingnla fubjungit, quod qucmadmodum cxiguam, utRhctorcs loquuntur, compofitionis curam arguit, ita nihil minus quam anxietatcm tcftatur, & intcrdum maximc eft inimitabile. Quanquam de idiotifmis ejus fcio quid incpti homines objeccrint, noluilTe tamcncdi omnia, quae ita fcripfit, cactera evincunt. Autorcm nullum Gra-cum aut Latinum legit, quem non -fat •^*n:e cit-are pojj:t. Qaz in utrO(]ue teftamento fic Icguntur. Atque in hoc opere non minus diligenter quam lolUcite verlari cce- pimus: quantum tamen hacftcnus colligere potui, plural'unt, vel tranfpofita, vclmutila, vclalicno loco pofita, velnondumabfoluta, quam ut fit Iperan- da editio. Quod non ignorafTe ■rfxt'ictte/Ti'^exiilimo, qui non femel hoc no- bis confefHjs eft. Ut vehementermirer, cur iperare ab alio voluerit, quod tanto ipfetemporis ipatio pro deplorato habuit. NoR.quin cdi poflit, fed quod in tanti viri opere, non pauca, vel aliena, vel ab ipfo nondum expoli- ta, ideoque exiftimatione tanti hominis indigna, fcepius edenda elTent. Quod non temere ipfi committcmus, qui non ignoramus, quantum permifcrint fi- bi, quantum maximorumhominumexiftimationidetraxerint, qui pofthuma eorum fcripta divulgarunt, quod Cujacio&aliis hoc tempore evenit. Uti- namadefTemtibi ! Multum opera, confilio, eruditionc, ac judicio, juvare nos pofTes-. In hoc opere prjelertim, in quo multa lunt S^fdvta. & plane tali virodigna, qui nufquam tarn liberc, abAriftotele, quern folum femper co- luit prcEreliquis, diffenfit. Habes, vir maximeacamiciflime, nonraodonifi fallor quod optabas, fed &,quod fortafle nolles, omnia ^i^Kl^f. i^ «*?"'^a»ni- v'iiy ut in menteni quceque veniebant. Reftat, ut uterque noftrum firmiora, partimquidem e memoria virtutis tanti viri, partim ex amore ejus, quo, dum viveret, nos proi'ecutus eft, folatia petamus, ita enim raagis nos conjungi pu- to. Nam ut altcrum prae reliquis dum vixit admiratus eft, ita alterum te- nerrimedilcxit. Vale, & auiare rac, utfoles, perge, 6 maximum jetatis noftrae decus, ii qui omnium judicio, fublato ex humanis rebus illo Sole, Rex&Princeps reiliterariasreliduses. Lugduni Batavor. XXVIII Martii cblac IX, IterumVale. Et ut cum Amplifiimo Thuano, hare communi- ces, a te peto, qui & quanti fecerit t i/.a.'.\a.J.ti/^ & me amet, fatis nofti. Meminit hujus Epiftolas Jacobus Auguftus Thuanus libro De Vita fua ii his verbis : Cum eo erat Silviw JefejjJfi^randior natufrater^ adqticm Jiditu Pa- tir joeticamferiffty homobonm, fieque jlHterMus^ /lui Commentarioritm Patris in libros Jofephi S caliper i Opera. 419 ItbroJ Arifiotelis De Hifloria Ammalinm mentione inje^a, regatmfuit a Thiiofto, ut COS recenferetj fiec diutius publico invideret. ,^od & ilh in parte fee it ^ U bro decimo piiblicato, quern Je. Steph.tno Ditrantio Senattu Tolofam pi imnrio Prpcndicem c^ Fit am, c^ ve- terifm Poet/irnm Fragment a 8 " ' Ltigd. Bat. 1595. Conjeilanea in Varronem dc re Rujlica, (jr Net c tn Librum de Lingua Latina 8^* Cajligationcs inFalerium fUc- cum. Cajligationes in SeB. Pomp. FeU. Elcnchus Trtthefii Nicol. Scrarii. Ejufdem in Scaligcr, Animadzcn, Conf. Nots cr Cafligationes in Fiifehii Chronicon Fol. Am ft c led. 1658. Llemhus utriufqtte Orationis Chro- noh^ice Dan. Pare i. ConjcffxKca in Norn. Dio/nfiaea. DC f-mcndatione Tomporum^ (^ f'c- I terum Gr^fcorum tragmenta.cton ^ptis h ol. Comment ar a in Aufouii Ojrera 8' H Cyclometria Eleniet^a dm cum A^" pendice. • OpMfctila diverfa Gr^eca (jr LatinA cum notis in alio[uot vetercs Scriptorcs. Emendationes ad Thcocriti^ Mof- chi^ (jr BiiHis idylUa 8° * Libellus Hippocratis de Ofjlbus cum Notis. ■ Epigrammata (j- Sop hoc lis Ajax LorariusS^' De Scaligcr. Famil. Difcurs. ]ambi Gnomic t %^' Flo>'ilegium T-pigrammatum Mar-^ tialis^ cum Ver(jone Grxca. Comment, in Catullum^ Tibitllum^ C"- Propertinm %"• Dijftrtatio de re Nummaria 8"* Kotitia GalliiC, PocmatA Omnia 8 ' * Cajligationes c!r Not£ in Manilii •■..jlronomicon 8 ' EpiJlol.'C Omnes. Scholia ad Erpcnii Frwerbix Arab, Di.xtrjhi ieAtte Critic a. ' h li •■>^^- ■ VITA 420 VITA HLIGONIS GROTII. FUISSE ante fecula aliquot plures in agro Dclphenfi, vuIgoDel- phlandia, iUuftrium familiarum arces , feu domos gentiles, quas per injuiias bellorum, tamfinitimorum, quara civilium, partim in- cendiis, partim devaftationibuspericre, apud eos conftat, qui illo- rum temporum res icriptis ibis complexi font. Neque dubium illis eft, fuif- ie inter eas & arcera (iayenburgiam, cognomini genti propriam, Delphos inter & Hagam fitam ad orientem illius foflk, quae Corbulonis creditur & Lugdunum Batavorumducir, eodumquevel non longeab illo loco, ubi ho. die ea confpicitur domus, qux Crayenefta vulgb dicitur, & a viro amplifTmio Herbert© Beaumontio, ProceribusHol'andiae & Weftfrifiae a Secretis, pofli- dctur. Ut&hancdomum, Craycnburgicam puta, illamfuilTe, exqua ori- ginem fuara traxit, vel potiiis una eademque cum ilia fuit ea farailia, qua; hodieGrotiana dicitur, ex non obfcuris indiciis colligitur, defumto Grotii lominc ex Belgico de Grooty quod proprie Magnum fignificat, & jam quadrin- gentis abhinc annis illi familiae inditum fuit ob eximium aliquod, uti credibi- leeft, in patriam meritum •, nam fuifTeecsjampridem, qui ex eo ftemmate natifunt, ut patriae luasamantiffimos, ita & juris publici ftrenuiflimos, ve! cumpericuloluoaflertores, ex publicis monumentis fatis conftat. Hi, de- ftrufta cum piuribus aliis arce Crayenburgia , cum tutiores fibi ledcs quafre- rcnt, in proximam tandem urbem, Delphos diftam, le receperc, ibique honorificecxcepti, &adprimariasurbisdignitates admilTi, perceptos hono- rcs, lub eodem Magni cognomento in poftcris fuis ad setam ufquenoftram continuavere, retentis Temper CrayenburgiccEgentisinfignibus, qus etiam- num familiae Grotians, & quidem ci foli propria funt, tanquam certifTimis oiiginisluaedocumentis. Ex hac progenie ortus Hugo Grotius, apud Bel- gas, de Grcot, natuseft in urbe Dclphis Batavorum, qui inter primas eft ea- rum civitatum, penes quas efTe jus fupremcE in Plollandia poteftatis, extra controverfiam eft. Natalis ei fuit dies dccimusmcnfis Aprilis anni millefimi -quingentefimio^luagefimitertii, relurreftioni Dominica? co tempore laccr. ■Patrcm habuit Joanncm nomine nuncuparcn- tuf, iti UAtvs Hugo df Grcft, cju^ Hugonis, dcquo loquiniur, avus, viriu- pra quam ea tempora feiebant, Latinarum, Grarcai urn & Hcbr . arum quoque litcrarum fcicns. Urriulque tamiliaE Grotianae fcilicet & CornctziansE, no- mina, infignia, facultatcs (Si honoresconjunxit, redintcgratifquc in eo pri» ftinis Grotianae domus digmtatibus, qux jam ante tria fccula in ca famiiia ve- lut hxreditariafucrant, & in parentcm ejus, extra Hollandiam natum, con- ferri non potuerant, Senatoria & Confularia mnnia magno cum popuii applau- fu accepit & gelTit. Uxorem duxit Elfciingam Hcemskerkiam, ex ca Heems- kerkiorumdomoortam, quae antiquitus inter nobililTimas HolIandi;e habita, practer alios cminentes viros & Jacobum Hcemskerkium patriae dcdit, qui rem ftrenue gerendoad Calpenoccubuit. Per liberorum lucrum matrirao-< nia nobilifTimis etiam domibus, ut funt Almundana, vcniens e Toparthis Stridenis in Hollandia, RcncfTia atqueUtenengia apud Trajedtinos fe inncx- it, Scd ut ab avo ad nepotcm, id eft, Hugonem noftrum redeamus-, vix credi poteft, quam ingentiaa prima infantia I'ua liberalis indolis, eminentis fpiritus, Scindefeflacinduftrislpeciminadederit : nequca parenteviro lite- ratiflimo in tanta fpe ncgle>n:u?, fed ante feptimum atatis annum pr«Eccptori- buserudicndus datus, tantos apud eos profe«Jtus fecit, utantc nonum vitas fu3E annum vcrfus fundere inceperit, ante duodccimum in Academiam Lug- duno-Batavam dedudus fuerit, ubi non tantiim Phiiofophia?, Aftrolo- gias & Mathefeos, fed & TheologisE, & Jurifprudentix tarn fidclcra navavit operam , ut tribus annis ibidem tranfai'.tis , omnibufque, qui- bus fe applicuerat ftudiis abfolutis , vix quindeccnnis in comitatum II- luftrilTimi virijoannis Oldenbarneveidii Reipublics Hollandise AOcfToris, & ad inviaiflimum tunc Principem Henricum Magnum Legati in Galliam proficifcentis fe dedit. Ibi gradum in Jure confecutus , & ab Auguftif- fimo Rcge non torque tantum aurea , fed &i effigie regia , ob incom- parabilem in ifta state cruditionem donatus, ingcntem fui & profuturam aliquandoexiftimationem rcliquif, in patriam reverfus forenfibus fe rebus admovit. Ante decimum feptimum astatis annum caufas publice egit, & an. te vigefimum quartani ad Fifci advocationem ab Hollandia; Zelantliseque Or- dinibus vocatus eft, Eo in munere tanta fe prudentia, ciira atqnc intcgrita- tegelTit, ut non tantum auftumci a Proceribus Hollandix- lalarium, i'ed Sz >uItro in fuperiorc Judicuti confcflu locus promifTus fit. Sed ad altiora natus, & Majorumuti apparuit exemplo, rebus publicisdeftinatus , vacantem per obitum Eliar Oldenbarneveidii, qui fratri Joanni Oklcnbarneveldio tunc Pro- cerum Hollandix A/Tcflori in hoc munus lucccfTcrat, adfeflliram Civitatis H h h 2 Rottcroda- ^2 2 Vita Hugoms Grot u. Rottcrodamenfis a Re£loribus cjulVcm urbis, qua; Iccundum Amftclodamum pluiimuiiun a ranuin publicum confert, oblatam ex amicorum confilio & al- I'entiennbubHollaiidicEProccribus, accepit anno poftmille lexccntos dccimo tertio, & oetatis lu* trigcfimo. Divilcrat jam tunc tcmporis, non plcbis tantiim, fed & Magiftratuum,Procerumqueanimo?, orta ante annos aliquot dcpradeftinatione & annexis ci quaftionibus controverfia, aliis ablolutam ex ]oannis Calvini, aliis conditione fubnixam ex Erafmi, Caftalionis, Phi- lippi Melanchthonis & aliorum lententia ampledcntibus. Fovebaturquc non Paftorumtantiim, fed & aliorum hominum res novas molicntium artibus ca difiTenfio, adcoutnon obfcure pateret, magni aliquid pcrdifcrepantiasillas tcntari & non miniis Reipublica; quam Ecdcfiae vim intendi : quibus pcrpenfis & collatis cumiis, qua in cafu nonabfimili Lyceftrianis temporibus agitata erant, oblati fibi minifterii funftionem exercere recufavit vir perfpicacifl!- mu6, nififub conditione, neinpotcftate Magiftratus Rottcrodamenfis foret, cum unquam invitum ab eodem removere. Hac lege initam adfefTuram tan- ta diligentiatantaque fidelitatc exercuit, ut neque Icgitimi, id eft, veteres, ncqucnovi Magiftratusquidquaminminifterio ejus invenerint, quod carpc- reaut accufare poffent. Per eam funftionem non in conventum tantiim Or- dinum Hollandiae introduftus, fed & pars fadus eft confeffus Curatorum Reipublics?, quivelut vicariamOrdinum Hollandia;poteftaremexercent, co- rumque nomine, & Foederatorum Conventum frequentare folent. Cumque jam ante annos aliquot in gratiam navigationis Indicance de jure iftius commer- ciiJibellumfcripfifTet, maximsque fuper ea re contentiones Anglos inter & j^{,. Batavos mercatores ortx eftcnt, componendis corum controverfiis, in Bri- tanniam roifllis eft ; ubi & ab ipfo Rcge Jacobo fapientilTimo fui feculi Princi- pe, & ab eruditis ejus infulae viris non exigua benevolentiac figna accepit, propioremque amicitiam contraxit cum viro doaiftimo Ifaaco Cafaubono, quem ha«n:enusnonnifiper literasfuascoluerat. Glifcebant interim crefcc- bantque indies fuperdivcrfilate dogmatum difcrepantis. Jam pcrveneranc faftiofasdilTenfiones aPaftoribusad plcbcm, a plebe ad Magiftratum, a Ma* giftratu ad O^dincs HpllandiE veros & fummos Reipublica; Re(fl:ores, ab Or- dinibus ad Principem Mauritium, (cujus parens Gulheltnu-- Araufionenfuim Princeps in cadem prsfedura conftitutus, quoties ad eum fimilcs dc Religio- ne quaeftiones delatae erant, fcniper teftatus erat, earum cognitionem non ad fc, fed ad Ordines cujufquc Provincia pertinere ; ) a Mauritio ad Dele- gates foederatorum, quibus nihil juris elTc in fingularum nationum fubditos, jam fspe demonftratum erat, &: demonftratum eft apertius, nemine poftea contranitente. Neque deerant inter ipfos Magiftratus, ipfofque Reipubli- C3E Proccres, qui inconteftabilc in res Ecclefiafticas Qidinum Holiandise arbi^ irium ad eoidera Delegates deferrent. llli auftoritate Principis Mauritii nixi, omnia jura infetraherc, Proccres Hollandioe, qui plus quimidimidi- am partem fL.bfidiorum in ararium publicum conferebant, quorumque opibus nonnulli corum ad commune foedus perdurti erant, fubditoruminftar habe| re, optimum & fidiffimum qucmque e fede Magiftratus dcpeller-e, Olddnhar- 29.^)'^ i6iS. nevcldium, Hogerbetium& Grotium hunc noftrum, ilium univcrfae Hollaru , diae,. horum alterura civitatis Lugdunenfis , alterum Rotterodamenfis. Aflcf- " . . ' forca Vita Hugonis Grotii. 422 fores in cuftodiastraherc, delegates illisjudices dare, illegitimomodo accu- fare, indcfcnlosdamnare ; Oldenbarneveldium leptuagcfiirium fecundum ae- tatis annum age;itcm capital! fupplicio picrterc, reliquos duos ad peipctuos carcercs mittcrc, & omnia eorum bona publicare : nitentibus contra & vim auftoritati iuxinfcrri fruftra clamantibus ipfis Hollanclia; Ordinibus, donee optimisquibulque a muncribusiuisdimotis, noviiquc in eorum loca contra leges impofitis, omnia pro libidinc eorum agi ccepere qui iftius novitatis auft- oreserant. ItacaptusHugo Grotius, vir innoccntillimus& patrise fuse, li- bertatilque publico amantiffimus, poftquam novem per mcnfes detentus Ha- garfuiflTet, eorumquelex elapfi eflTcnt in conquirendo infenfifTimos quolque, quibusjudicummunus tutocommitterent, treiquc rcliqui in fonnandis accu- fationumcapitibuscfTentconjunfti, interdifto interim uxori, liberis, parcn- tibus, confanguineis & amicis, neadire, alloqui,autullum operampraftare captivo, quamvispcriculofc£Egrotanti, ne quidem coram ipfis judicibus licc- ret. Damnatus tandem ad carceres perpetuus, bonaque ejus publicata funt. » , • >. Quod ciimoftenfum judicibus efletper Icgcs patricE non licerc, nifiindamna- ^ " ^^''''■^^^' tos Majeftatis, anno port latam fententiam pronuntiatum ab iiseft, fibi, dum ferrent fcntentiam, nullam aliam mentem fui/Te, quam Grotium, aliolque Majeftatis fuiflfe reos. Inde Lupeftcynium HollandiciE ditionis. caftcllum in ,-; confinio Geldriae inter flumina Moiam&Vahalimfitum, finiendct in pedore ■^""•^^^' carceris vit£e tranfportatur, Ubi poftquam ultra fefquiannum fuftcntatus bonis uxoris, afpernantis judicumlargitioncm, (]ui vicenos & quatuor in di- em afles alendo captivo, totique ipfius familia; alllgnaverant, ftudiis prxci- pucimpendiflet, plurimalqueab iis, qui cuftodiar ejus pracrant injurias per- peiTusfuiflTet, tandem Dei Opt. Max. indignam virilbrtem mil'crantis bencfi- cio, & uxoris Mariae Reygersbergicc, ex prirnariis Zclandii t'amiliis orta?, Petrique Reygcrsbergii VerianiConlljIis, qui non inutilcm Patriae & NafTa- viaedomui navaveratoperam, eamque obcaufam Lyceftrianis tcmporibus ab inimica fiittionc ejedtus oppido exulaverat, filix, virilis animi, & ("uprafex- um fapicntis Matrons, opera priftin;Ti libertati reddituseft-, inclulusquippc cifta-qua: tranfportandis libris jam aliquotics infcrvicrat, & a cuftodibus ip- fis in navem dedydius Gornicbemum proximum caftcllo oppidum vcftus, & in . domum dclatuseft optimi ibidem civis Davidis Dactzelarii, digniflimi vel ob 223/,«.''.i52i.- hocunuminperditifTimis teaiporibusfacftum, cujusnomcn omnibus bonis in- notefcat. Ibi lumtis coementarii cujuldam vcftibus, primum Antucrpiam, indc Lutetiam Ic recepit, ubi per ablcntiam Regis abipfius Miniftris, poftea SiaRcgeiplobenignilTimcexceptus, & annuo donativo honeftatus, icdem quieti& ftudiis fuispoluit, icmper intentus patrise & popularibus fuis, ubi quid BCgotii illisapud aulamcam eflet, confilio, opera, & qu.i pollebatapud nonnullosMini|lros regies gratia inlervireac prodefTc •, quamvis non ignora- ret, eos, qui ibi res Foe Icratorum curabant, nihil intentatum relinquere, quo Regis animum ipfi infcftum redderent, led fruftra laborabant apud Prin- >cipem nihil ignorantem eorum, quse annis cblxxciii &cb bcxix in Hol- landia a^la crant : quindixiflc nonfemcl fcrtur, mirari Ic virtutcm hominis, qui tarn male in patria habitus, non dcfineret tamcn ei, fubditilque ejus be- ne vcUc, imo quocunque ctiam pofTcc modo benefacere. Primum operum, quo(i AzA Vita Hugonts Grot'ii. quod poftreceptam libertatera edidit, fuit Apologeticus five defcnfio, non tam fua, qui non potuerat peccare in exlequendis iis, qui fibi a Superiori- bus iuis mandata erant, quam eorum, qui legitimo modo crcati, legitimo jure Reip. Hollandicae annis decimo oflavo & nono prsefuerant. Quo com- perto Foederatorura Delegati, neque ignorantes fuas in eo libro artcs, illa- tamqueHollandiaevim detegi, cum nihil habcrcnt, quo exprefTam ineove- ritatcm redarguereautrefutare pofiTent, ufitatl jam diu violentia utentes, prolcriptionibus eumpeifecutillinc: quod brutum fulmen, ciim per Chri- ftianifTimi Regis tutelam, quieum in fidemruamrcceperat, cvanuifTet, nihil aliud eoadum eft, quam quod Grotiovita fecurior reddita, typographoi-ura eoslibrosvcndentiumduplicatum lucrum, & audtaacleofitlegentium curiofi- tas, ut, defaecatismultorum regentium oculis, eorum auftoritas non tantutn publica,fcd & in conventu ipforum Procerum, imo & contra ipfos Foedcratos poftca valuerit, Manfit ibi per annos undcci-m, amatusuniverfim, conful- tufquc loepe a Prioribusrcgni I'upcr rclxis raaximi momenti. Donee pertae- fus vi w nimis otiofae, poftquam plus femcl ad miniftcria publica, non a Serc- nifTimo tantiim DanicRegc Chriftiano Quarto, fed & aGuftavo Magno vo- catuscfTct: certus Cedes mutare, primum in patriam redire conftituit, ubi mortuo Mauritio Araufionenfium Principe, fraterejiisFredericusHenricus ad ^ul-ternaculum Reipublicas admotus, non mitioris tantum regiminis, i'cd & priftinse in adminiftranda Republica libertatis fpem dederat, ipfique jam pri- dem Grotioanimilui affectum per literasteftatuserat, credebaturque a non paucis,qusfiturus fibi gloriam ex tanti viri tam in juftc damnati in integrum re- ftitutione;,fed ut plerumq',apud animos corum,qui Principum confiliis prasfunt, utilia honeftis prxvalcnt,neqideeflentqui ipfianteoculosponerent.quam peri- culofum rebus fuis foret,hominem, tam pertinacitcr libertatis ac patriae fuse a- mantem, iterum ad Rerapublicam admittcre,potcnti3efu3Equam exiftimationi confuleremaluit, & Proceribus fupermanfione Grotii, in Hollandiam reverfi circa finemannicb Idcxxxi i deliberationibus,iis acceflit, qui interdiccndam illi inpatria habitationem opinabantur: itacoaftus iterum patria fua excederc illuftris exul Hamburgum Hanfeaticarum urbium praecipuam fc contulit, man- fitque ibi, captus amoenitate loci, & afflucntium undique cruditorum virorum allocutionibus , donee, poll multas diverforum Germanici Imperii Prin- cipum requifitiones honeftis modis excufatas , tandem , fed mortuo jam Guftavo Magno, Reginae regnoque Suecice operam fuara fub nomine Confilarii Regis, & ad Chriftianiflimum Galliarum Regem Ludovicum dcci- 1^34- tnum tertium Lcgati obftrinxit. Sic iterum in Galliam reverfus eft, non tam dignitate legationis, quam eruditionis & virtutum fama confpicuus. Invi- tis quidem& contra nitcntibus, quos in patria habebat, adverlariis, quiom- 163^. nes vires apud Regem, ejufque Miniftros intendebant, ne damnati apud fe hominis aftiones per admidionem in cam dignitatem juftificarentur •, fed fru- ftra, utjamdiftumcft. Laborabant apud aulam, non ignaram eorum, quse fuper hac re contra ipfius Regis confilia, toties per Legates fuos patefafta, k- pud Batavos a£):a erant. Neque adeo obfcure fcriptus erat ipfius Grotii Apo- logeticus, utquenquam, vel mediocriterhumanarumrerumgnarum, latere poflc^, quam iniqua in eumfcntentia lata eflet. Et tunc quidem olBcii fui crede- VitaHu^onts Grotii. Azt frcdidit Rotterodamenfis urbis Rcdlores acccptae a fe Legationis ccrtiores reddere, quofcilicet liberati ab iis, quascumeo pepigcrant conditionibus vacant! ab eodemum tempore urbis lu.T ad fclIun-Eproviderc pofTent : uti fc- <-ere, eligendoin ejus locum amplifllmum ac dilertilTimum virum Simoncm Beaumontium, Herbert! Beaumontii, de quo fupra locuti lumus, patrem. Manfititaque ibi, & iis, aquibus, &ad quosmilTus erat paritcr gratus, prs- cipuuin tcmpus fuum impendebat partim miniftcrio Legationis, partim ftudiis partimallocutionibuseorum, qui videndi cum&confilia fua ci m eo I'ociandi gratia ab omnibus Europe partibus conflucbant. Omnibus fores, omnibus tnenfa, omnibus oiTiciaipliuspatebant, nc iis quidcm cxccpti';, quorum pa- rentcs, poft multas illatas ipfi injurias, & carccris & exfilii authorcs fucrant. Ibat in annum undecimum ejus Legatio, cum Majorenni jam & ad Rcgni ad- miniftrationcm vocatac Chriftinae Guftavi Magni filia; minifterii fui rationem redditurusinSucdiani proficifccnsGrotiusper Hollandiam iter carpllr, jam- quc Rattcrodamum veterem habitationis lux ledem pcrvenerat, magno ibi civiumapplauru&favorcexceptus, ciiminimici noncontcnti iis,quibuseuni tamdiu perfecuti opprobriis & injuriis erant, obirc I'uarum partium domos quos potcrant ad fe trahcrc, omnem lapidem movere, ne Ordines Hollandir, tunc forte congregati, per terras & urbes fuas tranfirc Grotium impunc patc- rentur: fed mutata erat rerumfacies. Plurimieorum, qui anno cb Ijc xv 1 1 i ftatumRcip. concuflerant, jam cvivisdecefiTcrant, nonnulli eorum, quico- dcm anno a dignitatibus fuis diraoti fuerant, moderationc Principis Frcdcri- ci Henrici revocati ad priftinaminifteria erant, quiquc noviadRcnip. acccf- ferant, utfaftionibusnon interfucrant, difccrncndic vcritati magis capaccs erant. Ita faitum eft, ut refercnti in convcntu Proccrum Hollandix Jacobo Catfio, eorum tunc adfcflbri, quid fibi fuper ca rcdiftitatum efTct, refpon- fum a Proceribus fit, vano timorc liberaret homines, nintium mcticulofos, ipfis curat fore, nequid Respublicadctrimenti caperer. Amftclodamum in- terea pervenerat Grotius , indc Hamburgum petiturus ; ne(]ue enim affccl- abat ullis fe civitatibus videndum prxberc, nifi ^j«e.i'545. tinam'v^catiisad cuniacccfTit Theologis Dodor ac Profcflor, necnon \'crbi Divini ibidem Miniftcr Joannes Quiftorpius, qui poft habitos aliquos cum co Icrmonesluperfragilitate humana, mukifariis mortaliumpeccatis, necclF-iria eorumpucnitcntiil, Deiquc Opt. Max. in iifdemconJonaiulis propter meri- ta Chrifti immenl'a cicmcnti.i, qucEijue his finiilia nioricntibus propoiii fulcnt, ad preces I'e convertit, quarum verba complicatismanibus, lubmilTi voce ib- cutus Grotius, paulatim deficere, auditumqucprimo, mox & vil'um pcrdere incepit, Hccmultopoft lubiplo punftomedix noclisplacide exlpnavit. In- teftinaejussenco vafi inclufa ibidcmin loco honor atifTimo EcclclixOithcdralis Tcpulta lunt. Corpus ipfum ballamocondituni in urbcm patriaiii Dclphos Ba- tavorura transportatum, ibique non fine ingentiexlequiaruni pomp J proavam fepulchro, quod in choro a^dis novf a dexteris celebcrrimi Araufioncnfium Principum monument! rcpcritur impofitum eft. Erat forma corporis vulgarcm non multum cxccdcnte, facie iatis pulchra, colore nitido, naio in aquilinum vcrlb, oculis fplendidis, vultulereno, membriscompailis, & robuftisadeo, ut in ambulando, currcndo, faltando, in ca qua erat state, vix quenquara fibiparem rcpcrirct. In rebus agcndis fcrius, apud amicos hilaris, apud om- nesaffabiliserat: qua vero induftria, quo ingenio, quo judicio, qua pieta- tcinDeum, amorc in proximum, charitatcinpatriam prxditusfuerit, aper- tiiisex ipfiusfcriptis, quam ex aliorumtcftimoniis colligetur. Libcros dif- ccdcnsreliquitquatuor, filios tres, & filiam unicam, quorum Cornelius ac Didericus, illc natu maximuj, hie minimus poft obitos in militia Tribunatus, aliafquecum laudc dignitates ambo jamolimcoclibcsobierc. Filia Cornelia, ctiamnura fuperftes poft obitum patrisnupfit Joanni Barthoni Vicecomiti de Mombas, primarisapud Pitftones nobilitatis & illaftriflimis Gallis familiij infito. Hie a prima adolefcentia, more Gallicar nobilitatis, nomen fuum militiae dcdit, & poft varios gcftos in patri.T honoies ac dignitates tandem ad * Tribunatum cqueftremeveftus, in gratiam uxoris, aerem G;dlicum non fe- rentis, in HoUandiam migravir. Ubi vir ingcmo pollens, manu ftrenuus, rei militaris ionga experientia fubaftos, inter primes equitum Magiftrosad- fcitus ad ma jorcs dignitates afTurgcbat, led inccnum, luoancjus, cuifcpcr matrimonium inncxerat, familis fato, captus, dsmnatus, vix diiTiciii fuga capitalifepericulofubduxlt. Petnisdc Groot ejuldem Hugonis filius fccun- 1672. dus patriar fut lu^^uolo funcrc nuper admodum creptus apud bonos trifte ("ui defiJcrium reli(|uir. Hunc parens a tenerispatrix I'ur ac toga: dicaverat, idcirco utgcntis fuJemoribu'- ac g:nio imbucretur, eum in Hallandiam anno cb l3c XXIX. mific :, illic fub Thedoro Schrevelio , SchoLr Lugduncnfis RertorCjftudiorumfuorumfuadamcnta jecit, deinde ;idultior in Philoiophia Cafparum Barlsrum, in Hiftoriis & Politica Gcrarduni Volfium, & in Jurif- •jrudcntia Joannem Corvinum andivit. Pofthac anno cIj Ikxxxvi 1 . om- nigcna cruditionc inftruftus in Galliam ad patrcm rrvcvfus eft ; ubi non tam annis, quam proccoci ingenio ac judicio rebus agcndis maturior, non inutilcin 1 i i parcnti 428 Vita fiuzonis Grotii. parent! Ispc pixftitit opciam, tarn in vifitandis amicis & cxpilcandis aulae ar- canis, quam componcndis Icgationis litcris, cum tcmporis anguftia aut abfen- tia patris id cxigercnt. Annolcquenti in patriam revcrlus, aliqu^pidiu re- bus forenfibusanimum admovit, publicis tamcn commodis quam privatis in- ijervire propcnfiorem. Scd nulla Ipes crat, ut ad RcipublicE clnvum tanto- rumftcmmatumpatritiusjuvcnisadmittcreturab iis, qui parentem virum in- tegcrrimum, ad pcrpetuos carceres Jamnaverant. Idcirco vitam privatam cgit, c'oncc pace Monafterienfi reititutus in Palatinatum Ilium Sereniflimus & Sapientiffimus Princeps Carolus Ludovicus, Sacri Romani Imperii Elcdor hocnoftro uti voluerir, quiresiuasapud Pr.TpotcntesFoederatiBelgiiProcc- rcs adminiftraret. Cum paulatim in patria verteretur rerum facics, tandem anno cb be lx oblatam Tibi adi'cfiuram civitatis Amftelodamenfisfeptcm an- nos iumma Tide ac induftria geRit. AnnoLXvni a Foederatis Ordinibus le- gatus ad Regcs Septcntiionales mifllss, primum Halhiam appulit. Poftquam Ordinummandataeflet cslecutiis, a Daniac Rege Frederico Tertio, benig- niffim.eexceptiis&dimiflus, Holmiam pcrvenit. Hie a Carolo XI , & uni- verfo regni Senatu, magno honore habitus, ultra annum permanfit, ciim mor- tuo in Gallia Legato Guilieimo Boreel ad ChriftianifTimum Regem ab Ordi- nibus Delegatus domum cvocaretur , ubi Adl'cfluram Civitatis Rotteroda- menfis, paternam olim provinciam, a Redloribus ejus oblatam, fufcepit. Legationesomncs, prscipuie Gallicam, (ijmmo laborc, fumma induftria, & mirifica vigilantia, nonfine magno Foederatorum Procerum applaufu obivit, quibus utpote Ipcftata erat ejus fides & fcdulitas, hoftium arcana, & infidias, vimque, quam in patriam molirentur, indagare lagax, ac patriae Reftoribus fignificare prompta. Tandem in patriam revcrlus, &i in Conventum Foedera- torum Delegatus, ex co honorum culmine a fatali illo Batavix turbine, quem rabida, &tumultuansplcbsconciverat, deturbatus, &cumoptimis & fiipi- cntiflimis patriae Refloribus dignitatibus Ibis eft exutus. Ncc fie iatiatus eft furor-, nam vixeluOatusmanibus ficariorum, quipugienes in necem ejus a- cuerant, amicorum tonfilio, & circumftrcpentibus undi(iuc periculis, per- fuafus eft tempori cedere, & aliquamdiu, donee ifts confileicerent turbcr, patriam rclinquere. Primum Antuerpiam celeberriraam Brabantice Civita- temfe contulit, & nonfine ingenti vitxdircriminevixitlubprarfidio llluftrif- fimi Comitis Monterafi, Regis Hifpani Gubernatoris, qui non iemel ipfunt monebat, ne manendodiutius in urbe, Holland i.T tam vicina, irritnrctani- mos eorum, qui in c£Edcm ejus conjuravcrant ; itaque ne fc diutius adverfari- orumtclisexponeret, primoLeodium, inde Aquilgranum, poftremo Col^ siiam Agrippinam, urbemnontantum natura, fed & propter Lcgatos p^tcis ibincgotiatra£lantes, tutiflimam, profeftuseft ; ubi partium arcana expif- cando, & perferendo ad Legatos Foederatorum, non inutilcm patria; fuse o- peram praebuit. Poft exaftum bienniumreverfus eft, cum non pauci paula- tim furore defoecati ac fedatiores, xeQx rationi ac veritati oculos aperirenr. Jam innocentia ejus gaudcbatvultumereft urn &peftus null ius flagitii conlcil umadveriariis offerre-, pertsefa etiam more maleficorum diutius extorris a patrio folo, de quo tam prxclar^ meruerat, fugitivam vitam trahcrc. Pri- mo tranquillc, nemine obftante, in villa ^tatera agebat j fed ciim fe Hagam conferrcr, , vita Hugpnh Grotti. ji j o confcrrct, a Filti procuratorc accufatus, quod cum Abrahamo Vicquefortio Sereniffimi Ducis Brunsviccnfis ad Foederatos Proceres publico miniftro, litc- rarum commercia habuiffct, quodque detcfta hoftilium Lcgatorum fccrcta dc pacis negotio ad Legates Foederatorum detulifTet, Ibla judicum integritate, vitam, famam, facultatcs, quibus Hniul inliiabant inimici, conlervavit. Sic tandem bonacaufa triumphavit, mulTante plebe. Pofthax nc advciiarios ad- fpeftuliiourerct, mignivit cumfamilia in villam, quam non procul Harlcmo fitam habebat \ ubi libeios fuos educando, audores bonos tcicndo & aiuicos excipicndoScipionis African! & illuftrium aliquod viroium cxcmpio, vitam ncmini gravem, fibiquc ncc injucundamncc indecoram coluit. Cum fie pii- vatusquicte ac tianquillc xtatcm agcret, morbo corrcptus , annum agens I'cptuagcfimum, moitcm conftanti ac hilari vultu exccpit, utpotc,"(|iia; jn tu- tam ftationcm dcduccrct a tcneiis jam plurimis vit.T piocellis agitatum. Ubi livor, quipafciturin vivis, rcfcconlumlcrit, 6: partium ftudiadctcrbucrintj honoribus intaminatis fulgcbit hujus viri dccus, ejus viitutcs ac gefta, qus lummatim attingimus, pofterorum annalcs loquentuv, idcirco pauca qu.xdain dc corporis habitu, & mentis dotibus delibarc animus eft. Corporc erac procero & obceHi. Papulas, quas parens ejus ad Benj. Maurcriumdcnoflra Icribens, ait fuifTe velut abortivum partum effoeta; peftilitatis, faciemejus de- formaverant, & alteram pcdem ita conuaxcrant ut totam vitam claudicarct. UlylTem fcrunt non formofum, led facundum fuilTc, &iin PcriclisiabrisSua- dar Dcam feffitavilTe, quaevcreinnoftrumcompetebant. Animoautcmcrat candido &niveis moribus, in profpcriscjuscomitas, in advcrfis conftantia, in omnibus vitce aftionibus intcmerata fides cluccbat. Poft divinam fuprema illi Icxeratfalus patriT. Dc Rcpublica bcnemereri, amicos colerc, inimi- cos bcneficiis fibi dcvincirc, iOi lumma vo!nptas& ftudium fuit. DcllluftrifTimo viroHugone Grotio, Pctro Giotiofilio, & reliqua cjirs familia hxc lummatim attigmius ■, ut autcm, quce dc Hugnnc Grotio, dc quo pracipuushicrcrmo, diximu?, mijorcm habcant fi 'cm, adjunximus li- tcrasFrcderici Henrici Araurioncnfis, F-jedcrati Bcigii Gubcrnatoris, acPvC- gins Chriftina, quorum amplifTima reftimonia cltoeta; jam Icnio & luniine ve- ritatis pra-flriitac malcJicentix privalebunt. T i i 2 COPIE ^2Q Vttd Tiugoms Grout. C O PI E Delalettre efcritte le I V d' Aouft 1^22. par F. Henry Tr'mce d' Orange^ au Sr. Hugo de Groou M ONSIEUR, Je vous remercie des bons (fices que %'oiis m'avez, rendu par del a vers quelqites-ttns du Confeildu Roy : ce que je vchs f»pp/ie de ctntinuer tant vers les fufdits^ que autres que z'ousjugerez apropos, vous ajfeurantquf je recoemtfriy cette bonne volenti; en toutes occajions, oitj auray le mo- yen de vousfervir.. Je veuifupplie aujji defxire ejlat de mon affe&to» : ^ vous ajfeurer, qtteje vous la cont inner ay toufionrs^y eflaat oblige par celle que vous fn'avez tefmoignee de tout temps. J'' ay prie vojlre beau- frcre le Sieur Reigersherg de vms e for ire particulierement fur quelque (kiet, fur lequeljeferayfort aife d"* entendre vofire advis ; vous m^obli- gerezfortde me l"*' envoy er^ comme voris avez, desjafai^f par le memoi- re que vous m^ avez. envoyejdontje vous renter cte bienfort. "jefoubai- terois de pmvoir esire utile en vos ajfaires par deca, (jr m'y employ erois- de tout mon caur, mais vous fcavez la conHttution des affaires ejlre tel- k^quenymoy, ny vos autres amys, ne pouvons vous y fervir, comme nous dcfirerions bien. "je vcnx efpcrer que le temps y potirra apporter d» changemint, cr que j^ vousponrray revoir en cepays ejUrn'e (jr honor e cotnme vos rares quditez le meritent : dequofje ne recevray pas moms decontentement qtte'fayfait devojlre liberie. Cependant je vous fou* haite en vojire eloignetncnt de vojirepatrie tout le contentement, heur ^ profpertt'e que vous ^cauriezdc[irer. Cequejeprie a Dieu de vous donner, c' amoyPoccafion de vous faireparotjlre par effe£i queje fuify. MONSIEUR, Pe U. HAye le Vofire tres'tffeilionTii a vouifaire fervice . FR. HENRY DE N ASSAY. DOMINE. Vita Hugonis Grotii. >2 , J^OMWE, Ago gratias pro bonis iis officiis, quae mihi apud quofdam pra:- ftitifti, qui Regi funt a confiiiis - rogoque ut fie pergas tam apud eofdero, quam alios, quosnon inidoneos judicabis, meam dans fi- dem, me non immemorem futurum hujus benevolentis, fed qua- lifcunquefeoccafio ofFerat, operam tibidaturum, Oro etiam ut perluafum habeas meum erga te favorem , quo te Temper pro- fequar, indu(5lus coaffei^u, quern mihi omni tempore fecifti te- ftatiflimum. Rogavi affinem tuum D. Reygersbergium, ut ad te definite & diftin(^e de rebus quibufdam fcriberer, ad quas in- teiligerefententiamtuamgeftio, banc fimiferis, magno beneff- cio me tenebis obligatum , ficut nuper , cum memorialead me mitteres, pro quo gratias agamaximas. Utinam hie polTem re- bus tuis utilem operam afferre, eam fane ex animo impenderem • fed nihil te fallit eum nunc elTc rerum (latum, ut aut ego aut reli- qui amici commodis tuis ex voto inlervire nequeamus. Spcro ta- men, quod tempusmutationem hifce inferet, quodque tc brevi videbo exiftimatione & honoribus iisflorentem, qiioseximiac do- tes mx requirant. Unde non minor mihi voluptas fuborietur quam olimex tua libertate. Interim dum extorrisa patria vi- vis, exoptotibi omnia grata, fjufta, profpera, ipfi tibi qujE op- tare pofTis. Precor Deum, hoc ut tibi doner, mihique occafio ncnij ut tibi qiieamreipfa oftendere, quod iim, Omni afficln tibi infervire fronia F. HENRICUS aNASSAV. Refponfe de la Reyne Chriftine a feu Madame Grodus, A D A M E, M "fay appris de vojire lettre du i6 "j utile t, comme quoy mon Jf»l;af[.t- deur a execute les ordrcs^ queje lay avois donne touchant les livres de fcH Monfieur Grot ins voHre Mary , cr que nonobjlant les of res, que dcs autre s avoyent fatcles,pour s'en rcndre poJ[eJ[eurs,z-ous avez ea plus de confideratton four mes dcfirs^ que pours les avantages, que Pon vous fai jott efperer dc ce ccjle U^ J^advcue, que dans le pUtfir, quejeprens aUleliure des bons autheurs, je fuis tellement amour en^e des efcritis de Menfieur Crottus, queje ne m'ejlimerois pAt contente-t Jije me vcjois defcheue 4 5 1 Viu Hngoms Groui. defcheHe de rejfernnce de les ajfocicr a ma Bibliothequ^, Men Ambitf- fadeur vousfent avoir diet une far tie de U haute ejiime^ que jefnis ae. fon Admirable tfttelltgence^ cjr des botts ferv/ces qu Urn' a rendu: mats il nefcaaroit vous exfrimer parfaictement a quelfoin^ f>» foitvemr m* efi cbcr, & les effcBs de fes travaitx confideraUes, Que ft I' or (jr I'ar^ cent vonvoyent contribuer quelquc chofe a rachepter unefi belle vie, il- jf'f auroitrien en mcnpot$voir^ q'*cj'^ n'cixplejajfe de boncwur pour cet ^ffe£t, Jifgcz- de la^ quo vcus ne fc/turiez. mcttre ces beaux monumens c?* reliques entre des m.tins, dont ils foyeut mieux receus e^ traiBez^ que les miennes: & piufque la vie de leur autheur m'a cjlc ft nttle ; ne fonffrez pM^ qte fa mortme prh>centierementdesfrt(icls de fes illu' ftrespeines. 'fe/itcns^quavec les liures^que d'autres ontfaiCts, vcus mefajjiez temr tons fes mcmoiers m^tnnfcrtpts ^y- extraicls,fuivantU promcffe^ que vous nien faites dans voflre let t re. yous ne mefcauriez jamais mieux tosmoigner vpfire bonne volonte, quen ce rencontre, (jrj* ay, Dieu mercy, deqnoy le recognoijlre, cf "^ons en recompenfer, ain/i due mon Jmb-ifjadeur vous donnera a entendre pUts partictilierement^ auquel me remcttant , jepric Dieu, qui I vous mAimtenne enfa[ain£ie orace. • '-^j ■< ' ;. f^'..'!;: • aStocbolmece CHUrSTINE, 12 d' Aoiill, 1648. • J .' • r RefponfioRegin^^ Chriltinxad MariamReygersbergiam pise memoris, H. Grotii uxorem. EX Uteris tuis decimo fcptimo Kal. Aug. ad medatis, intel- lexiquo padoLegatusraeus jufTa meafic executus in con- ciliandis mihi mariti tui Domini Grotii p. m. libris, quodque ne- gledis aliorum, qui eorum poirefTores efle ambiebant, oblatis, inajorera habueris rationem, meis defideriis ut morem gereres, quam propriis commodis, quorum fpes ab altera parte afFulgebat. Equidem inter voluptatesiftas, quasex bonorumauthorum led- ione capio D. Grotii fcripta ita depereo, ut fi ipe mea fruftrata ne- queam iftaBibliotiiecsmesadjungere, nunquam mc voti com- potemarbitratura fim. Legatusmeus ibrtalTe tibi retulit partem lummceilliusexiftimationis, qua vigentapud me ejusadmlrabile ingcnium, &egregia, qua- mihi prsiiitit, ofRciaj fed perfecfle non potuit exprimere, ejus memoria mihi quam fit cara, & fcrip- torutn Vtta Tiugonts Grotil. :4H torum monumenta quam fufpiciendi. Sane fi in auro & argen- to aliquid efTet raomenti ad redimendam vitam tarn claram, quid- quid elTet in manu mea animo lubenti in hunc finem conferrem. Ex hifce coUigas, quod cgregia ha;c monumenta & reliqiiias non poflls committere manibus, a quibus melius cxcipiantur, & ha- beantufj quam meis. Cum horura author vivus mihi fuerit adeo utilis, ne patiare, ut ejus morte illuftrium ejus laborum frudlu planiflimc priver. Sic intelligo, ut una cum aliorumlibris mi- hi omnium memorialium manurcriptorum& breviariorum facias copiam, fecundiam promifTa per hteras tuas mihi hdii. Nun- quam mihi poffes teftatiorem facere tuam benevolentiam , quam hac occafione • nee dccft mihi, gratia Deo, undc hanc gratiam rependere tfque remuncrari queam , quorum Legatus mcuste certiorem faciet, cui acquicfcens Deum rogo, ut te lani^ifliina ful gratia protegat. CHRISTINA. Holmu prid. Idm jiugufii 164S. Hiigonis Grot'ii Opera Imprcila. ANhotAtionct ad vet us, ^ No- vum Tefi amentum. Be veritatc Relightjis Chrifiianje. Pictits Ordtnum Hollandix. Ordinum Decretitm cum notis. Be fattsfa^tone Chrijli contra So- il num. Bifyu/ftio an dogmatafmt Pelagi- an a. Be Fato. Be C£ni cclebrandk uU Tajlores nonfunt. Not£ ad Cajfandrum. Animadverjiones m /inimadver- * ftones Rtvett. Votum Pacis . BifcuJJio Jpologetici Rivetiani dej Obfidio Crollv.v . Malaprxfentia quam metum impendetitiumfortim tuli: Extrema- que faeilius quamdubia. Retta^fiMcera, ^quabili atquc conjianti inter omnes Jujliti.t admini- Jlratione^ etiam fceleratifflmis atque audaciffimis os occludiy manus o^- ligari, z-idi, expertusfum. De patrimonio ac boms meis^ quantulacHKque ilia pojl mortem mcam erunt^ legibns potius quam mihi judicium per mtfi^permittoque. Vnum opto ^ fpero, ut qttem in me animum cx>ij]im£ ac probiffimx conjugis integrum vivus expertus fum, eundem in communibus liberis educandiSytuendis, curandifquegerat. Sit h£c apud pcjieros tesiatio mentis mex , quam ab illis fic qati- dide Accipi 'velim , ut fimpliciter ^ ingenue ex animi met fcnten- tiameproUtaeJ}. Veni Domine, dr miferere. fetrits Pithcens fcripft Kal. Novembris, Natali quondam meo die, Lutcti.t Partf. anno Chrtjii. D.N.cb.b. LXXXVII. ^ro tituloj Tumulo wfoibi cupio. PETRI. PITHOEI. PF. I C. BENE D E. SUA. BENE. DE P OS T E R A .t T A T F. M E RI T I. CORPUS. M A JO R U M. SEPULCRO. CONDITU M. R E SU RR EC Tl O N E iM. ETJMMORTALITATEM HICEXPECTAT R. I. P. D EPOSITUM EST.- ', K ATHARINA. PALLUDELLA. CONJUXAMAN TiSS. CONJUGI. AMANTISS. FT. LQDOICA. A C. M A R 1 A. F I L I yE. K A R I S S. P A T K 1 OBSERVANDISS. ■» Plthtrus hicjaceo, mecumc^ karifjlma conjux, Stc compar vita, compare mortefruo. Improbe quid rides 1 cajltfacra nefci^s amor is : ^ Ntlnon, vel ctnsres, hac comite, ejfejuvaf^- Ex- 44* yif^ ^^ri ucu CormbU^ 6c c. Laudatio Funebris. Fr. Nethersole Oratoris Acadcm£ Cantabrig, Trin, Coll. Socij. Ad Ledlorem. Principif occafum verhorum flnmine tmllo Deflentiy viu laudihus imparibus Si mn ignofceSy Le&or, miferebere credo, Luminafi mihifwt qualia, corf^fciaf. Kevmnde, Amplijfme PROGANCELLARIE i Nobilifmi, Dig- nijjimi, Venerabiks viri. ;Um vosuniverfos ingcnti attonitosmalo tacere videam, fubit mihi cogitate qiiam iniqui in me fitis, quern non minus ilupcntem, tamcn hodie dicere jubetis, luftumqj cui linguae tot veftrae, tamqi exprompta: non fufficiunr, unahaelitanti, Scimpedita exprimerc. Oris quidem fate- crjbencticiovcllro, locum in nuterno Capite obtineoi impcratc ergo milii quae funt oris in moerore officia, fin- gultus, geniltus, fufpiria, lamenta ctiam, & ejulatuss plena dc pcdlore hic vobis omnia non cyatho, aut urna, fed tota amphora ex- hauriam. Doloris autcm aut mei, aut vciki, aut Reip. verba, qus cflc deceat conati, nee poffum, ncc vos a me id xquum eft poftularc. Ad raiionis cnim con- A a a ceptus Aoi Latidatio Funehris, ceptuspariendos, nicntifq,rcnfaei'iarranda,attributahumano geneti a naturi oratioeft: Ltetitii ver6,& triltitiie,rcliquoruinq-, arteduum, qui nobis com- munes funt cum bcftijs , interprctcs etiam optimi funt voces illaj^quas ipfa bruta non minus quam homines edunt. Aut 1] forte pcrturbationes aliquic intcUigen- do interdummagis,qujmfentiendo in nobis excitatse, orationem ctiam inve- niant,parvastamencfleoportct,Gquibus verba circumfpicere, cligere, colle- care vacet. Magni autetnaffcdus, gravefqicurxiplcndoris omnis, & elegan- tias in verbis non minus, & fententijs, quam in velUbus, cultuqi negligentes funt. Necpoteft,utvclitmaxime, animus moerorerquallens, 8c Ihipore hebes ornate quidquamdicere, aut acute concludere. Nee lingua fatis fuum inoran- doofficium tacit, dum inter crebrafufpiriavcri verborum foni pereunt, cur- fumq, orationism>;dij Gngultiisinterrurapunt. Quin 5c ipfs manus vod quse fublervire geftu accominodafo debent, plaugerecum didicerunt, agerenelci- unt. Qiiaproptcr nollra hodie fi allucineturdidio, veniam ncc praet'atur, nee perorabit Orator vc!>er, qui perturbato dicendi genere, ijfque omnibus, quas dixi, vitijs doloris magnitudincm oftentare exoptat potius, quam accurate com- pofita oratione impiam indolentiam fatcri. Eloquens vidcri, Acadcmici, hodie non fiudcOjfiquid forte audiatis veftrishaud indignum auribus, id non mcac, quasnullaeil, facundia:,fed eximijs, de quo didurus fum, Principis virtutibus imputate. Quem pro meritis quidem laudare, Oratoii optimo unum efiet vel impolTibile, vel difficillimum; fine omni commcndatione id facerc, pefliimo quoque ominum non eft facile. Cujus enim aut ingenium tam humile eft, quod illiusfummaevirtutes attolicre non valeant? aut tam jejuna oratio, qua? tam uberi materia ali non queat ? aut quis tam inops orator, qui in ejus laudibns copiofuscfTe non poiVit ? Ego vero, qui mes probe confcius fum tenuitatis, ac- crefcere aliunde vires fentio i nee vereor, ne de Principe defundio bona multa commemorare ntqueam, de quo adhuc vivente mali quidquam dicentem nemo unquamqutnquamaudivit. Nam cum fit Princifum fere virorura iniqua fors redte quidcmfacere, male tamenaudire, five quod tantse animorum & volun- tatuiTi divcrfitati placere ne ipfc qnidem pofTit Jupiter : five quod miniftrorum improborum injurixin dominos plerumque redeant : five adeoexmalignitate humaniingenij, eorumfempcr famas libenter detrahentis, quorum fortunis in- vidcti quicquid in caufa fit, ca femper fuit hujus Principis prope peculiaris fe- licitas, boni nominisfamam apud omnes non mereri folum, fed etiam obtinere. Priiicipem nobis talem all) invidebant, gratubbantur alij ■, beatos utrique & fe- licesprsdicabant. Varijs quidemlinguis,uno tamen ore, Principes ilium ex- tcrni, populique omnes laudabant. Domeftici quoque non minus cujufcunque ordinis, Riligionis, nobilitas, plebs, boni, mali, csteris in rebus omnibus diflen- tientes, in ejus laudibus femper confcntiebant. Benedicebant qui amabant, qui non amabant benedicebant. Quamquidcm prsrogativam quod praeter com- munemPrincipum fortunam fortitus fit, id tiniori aliorum nemo tribuendum putet. Nam quis efTc major potuit huic, quam alijs Principibus maledicendi metus? aut quis ufquam tyrannus fubditis timendus maxime, in linguas ho- minum ullum impevium habuit ? aut quemunquam poll hunc Principcm i^ale- dicentiaepoenasluiffe accepimus ? Virtuti ipKus cximis felicitas hasc quanta- cunque fit, 8c conftanti vitiorum fugse tota accepta referenda eft. Eft enim illud Laudatio Funebyis. 405 illud profcdtocxccUcntibusvirtutibus datum, lit non folum bonorum laudes, & amorcmpromcrcantur,fcd impiiroquoqueobtrcdatorum ori lilentium im- ponant. Qtiemadmodum&quia vitijs pfocul, fortitcrquerecellit, extra con- tumeliae rcgioncm longe polltus dh Qiiid cnim rcfert cincc rededicerede quo opprobria crcdi iion poirint, & qui non agnita ipfe ridcat ^ aut quid hoc eft aliudquam aut Lunam latrcirc, aut Solcm obicuruin calumniari? His arti- businllruvftus Princcps Optimus, gloria? fuar contdlioncm nialevolis extoriit : liis aniiismunitus fc ab omni, non vero folum probro, fed opprobrio quoquc falfo pudiciim fervavit. Nam quod unquam, Dcus bone, non dico vitium, fed vitij umbra candidillimum illud pcAus infufcavit? manus ilias piiriirimas cu- jus unquam culpcelabcculainquinavit? quse deniqua." libido mala ex illo aut orefandtiUimoprodijt ? autcaltilVnnisoculisprofpcxit^ Permittite mibi qua;- fo illud etiam adijccrc, quod exaniirio dicam. Si fas lit homincm line vitio- rum femcnte nafci- ita fatus, & ortus eras ( Princeps Henrice ; ) Sin id morta- libusnegctuv, Iiocfahcm conhdenter affirmavcrim, turpem ilium Vukanum, qui fenid conceptus aqua non extinguitur, innuUo unquam pcdtore aut in-^ cendiuni minus fcciffe, aut flammam magis innoxiam,fumumve rariorem emi- lifle. Quid ego nunc ad jiciam quanta fit ha?c in juvcne, & quam raralaus? ipfiintelligiti'-, nee mihieft aiiimus in cjusajtatiscontumeliamquidquam dice- re, ex qua nondum exceili. Fatcndum tamen eft illud inalum earn antiquam, quic tarn altas in nc^bis ladices cgit ( ut eft malorum natura prxcox nimis ) in letatisverc profcrrcfruftus ubcrrimos folcre. Sumus cnim profedo, invenes, quod pudctdicerc,luxurio(a, pctulans, mobilis, arrogans, iracunda, fupcrba, verbodicam,ftulraturba. Qiiibus tamen non content!, quafi vitiorum inopes eflTcmus, qusedam pueritiae propria retinemus,alia antetempusa fenedutemu- tuamur, & non amplius pucri adhuc puerilcs i nee dum lencs, jam>anwti9«f fumus. Illc autem contra, qua? defunta?tati noftra?bona, innocentiam, ficpru- dcntiamavicinispctiit : quae adfunt, magnanimitatcm, vcrccundiam, facilita- tcni, rerum agendarum (ludium, & ardorcm avidilTime tota manu arripuit, ita tamen ut a contadVu vitiorum lempcr abhorreret. Ounum pcrpetua dig- num juventa cujus adolcfcentia^ ftori fpina? agnafcebantur nulla: ! Nunc, quod aliquiscogitet, laudcm cfte banc cuftodis magis, quam fuam, id longe aliter fc habct : nili cnim in virtutem flefti ccreus quis a natura lit, irritamen vitiorum fit fevcrior difciplina. Nam&: equicontumaces adduftisardliushabenLs fero- ciunt magis: & Ncronimagiftermorum optimus hoc tantum profuit, ut im- manis ilia bcftia retcnta diu, ruptis dein vinculis fa^vior exirct, Noftcr autem fubducSo jam corticc non minus nabat, fed rcmotoquoque cuftode vitam fa- mamque ipfe incolumem tutbatur. Quod li alij quoque in privata fortuna fa- ciant, cfiquidcmlaude, fed minore dignum. Nos etenim, cum magiftri non polTunt, magiftratus cohibent : 6c fi vcrum fateri volumus, boni in tantum fu- mus, in quantum mali (.fte non 4udemus.(,'riminibus, qua? tuto admittuntur, ctfi parum honcftc., abftinct nemo: li jus nullum contra fit, injuftilTimuseire quisdubitat' Qaod fi ita animatusfuiffet Princi-ps innoccntiflimus, quas ille turiJas dare ? qua, flagitia committcre impune potuiflbt ? Luce clara diripuif- fet pullcffori bona. Q^iis rcpcteret ? virgini vim intulifllt.Qt^iis citaret ? cacdem non unius modojftd vtl mille hominum patraiTcr. Quis in judicium vocarct? Aaa 2 Ab 404 Laudatio Fmebiis. Ab his tamcn ille, csterifque omnibus, ijs etiam, quibus in adokfccnte folet elTe venia, non mctu poen:e, led turpitudinis odio tcmpcravit. O dignum vita lon- giore Erincipcm, in quo boni mores plus valebant, quam in nobis bona? leges' Sed quid bis tamdiu immoror ? Agrum fkrilem nemo unquam laudavit, quod tribulis, carduifqne non horreret i fed llqua bons frugis ferax terra, hcrbas no- centes, &c inutiles non pariat, ea dcmum laudari digna eft. Videamus ergo irta Principis innocentia quibus porro virtutibus cumuletur, nam & fungi 8c (tipites vitijs carent. Qua quidemin parte illud mettjo, nepoft Xenophontem,Cyrum aliqucm itcrum defcribere videar, non qualis crat, fed elTe debuerat. Deum er- go inprimis Opt. Max. fanftc juro, me laudes Principi non fuas affi« tw ^vmva. d'^a.^ili v-m t« Tu'jjif , credcn - tes, inquit, Dcos cfTcs ob bona qu;e illis a fortuna proveiiiunt. Pneccptoris enim verba fadlis deflruit difcipulus Alexander, qui profpero bcllorum (ucceffu infla- tus, fe Deum potius credi voluit, quam alios credere. Sed ignofcamus divino illi in rebus humanis ingenio, in divinis humanum quid patienti : & quo duce in terra fua utimur, ci ignota in regione erranti viam comiter monftremus. Sciat ergomagnus Philolbplius, natura? miraculum, quod p.os ex altiore fcienria haufimus, pictatiiiihilajqueadverfari ac fecundas res : quas cumex fentcntia fponte fluunt, fegnesad Dei cukumomnes fumus. Ncptuno undis jaftativota certatim faciunt pluiimi,ijdem fei vat i in litore non omnes folvunt i tranquillo autem ajquore,fercno coelo, ferente vento precibus tatigare miris Dcuni pijlTimo Principi cum patrc, fed paucisalijs commune fuit. Magnum aliquod prasrtare videntur potentesfi ignavum hominem unum aut alteram alant, qui pro fe orct, ipfis aut otium aut animi>snone(h lliequifciret vota Britannorum omnium pro falute fua excubare, rei tamen tanta? fupinus indormire noluit, fed ilia genua a fupplicibus adorari nata, tcrram affidue exofeulando obtercbat. Precibus ra- riusabcrat, quamadfint a]ij,toroccrtc vixfemclmcnfc. Solus prseterea fccum ( nihil quidquam mentior ) ter fere quotidie Ueo fupplicabat. Faultum & feli- cem diem nemo illi prius quam ipfe petebat : bonam nod em, & tranquillam quietcm port aliorum vota femper precabatur. Ncc in benehcijs petendis fre- quentior, quam in gratijs agendis prolixior erat. Id uno,dc multis,exemplo difcite, quod in mcmoriamfatalis ejus dici, quern pasne non etfugimus, fuam ut erga Dcumgratitudincmteftatam faceret, nullis unquam negotijs impediri potuit, quo minus dicquoque Martis. patris exemplo concionem audirct. Quod G nos item frigida tanti benchcij quotannis com'mcmoratione dcfuncSi non fu- ilTemuSjfortailedies omnium nefaitilTmiusNonis Novcmbribus ptoximus noii legeretur ; Trojaque nunc flares^ Vriamiqiu arxalta nianeref.. Sedquoferor? video me fuavitateilledum, banc quail virtutum ejus rofara pandiflTc pluribus, jamque earn, ut in fafciculum , patcrc fatis, ilia tamen adhuc qucritur nimisfcconnivcrc. Explicabo ergu folium & illud i Principes, prse- fcrtim nollros, qui inDEFENSORum Fi de 1 tituk.maflTurgunt, rcligionem non colcrc tantum, fed propugnaicetiam dcbere. QuoJ fecit Serenilfimus dodilTi- itiufqucrcx libroilloeximiojcuidumdentes quarruiit illidere Romani mures, offendunt 4o6 Laudatto Funebris. offend uiitfolido. Atquecum hlijplcrique orancs gaudcaiit in co potilTimum laudis genere excellerc, in quo majores clarucrunt, turn hoc Principe nemo un- quam aut patrcm imitatione digniorem habuit, aut majore cum lludio imitatus ell. Nee tamen rccipio, voluiffc eum poft patremin banc verborum arcnam defccnderc, ubi videret obfcutum quemvis de fsece Romana Scioppium non pudere fe cum Pvege omnium Sercniff. componcre,cujus Majetlati iplaquoquc Sandtitatis fus purpura conferri erubefccret. Verumnifimc animus tallit Ro- manam be/Uam, a patre jampridcm calamo confolTam, virustamcn adhucevo- mentem,aliolonge telo adortuscfl'tt, & Defensor Fidei priusetiam quam iure poflet gladio vocari meruiflet. Elt cnim illacalumnia mera ab impijs qui- bufdamexcitata, frangi nimio religionis Itudioquiequid ei\ in animo gcncro- llus, aciemque fortitudinis pietate retundi. Ego contra contendo,Dei timorem animo virili maximum roburaddere. Quid enim poteft illis timendum in bello videri, quos lethi metus non urget ? ' inde rmndi Inferrum mens prona virii, anirnxque capacts Mortii ■ ■ Aut fi ex vidoris fiducia crefcat pugnandi audacia, unde firmior oriri poteft quam ex opis divins, auxilijque coelelHs certa perfuafione? Lachrymas quidem omnium facillimi emittunt pi j viri, fed 8c fanguinem : non funt remere ex levi caufa pugnaces s nefint quidem. Islam autemfsepius patientiam in iras vio- lentas ardefccre, & cum fortitudine pietafem optime confpirare, fi viram Prin- cipi Opt. longiorem indulfiffent fata, documentum orbi ing(:nsdcdifl'et,& in hacquoquetambreviampluni dcdit. Ut enim ab ipfo ovo ordiar, in cunis flatim cxanimo tenebrarum, & terriculorum omnium cnntemptorc fcires j Se- reniilimo , & heu nimio nimis confidente interritoque R> ge fatum, ab inviita, 8c bellicofiffima Danaorum Regum profapia oriundum. In prima vero pueritia inanesterrores, ^Tttwi'iiTBTa^s^ioad qus trepidare folent tyrones, adeo non metuebat, ut nihil u»ajorc cum vjluptate audiret, quam fradtos tubarum, & tympanorum fonos : offenfusquoque inter ludendum, grandioresfe multo ad pugnam provocabat. Fortis animi, magnique fpiritus indicia non minora. Mo- res etcnimcujufquenullibifimpliciusfedetegunt quam in ludcndo pueri dum fumus,& ex ipfo in state ilia obleftationum genere. Sic ferus ille conngendis, quas in delicijs habebat, coturnicum oculis, crudelititem innatam ftatim prodi- dit : fic qui in gallinaceorum confliifiribus diilidebant fratres, difcordiam in im- pcrio eandemretinebant : fic & in nolko, ex ejus quam dixi muiices3more,& ftomacho injurias concoquere nefcio, bellicus ille animus clare clucebat. Fate- buntur hoiks C intelligo quid dico ) qui vix dum Aftyanada ingrcflum, Hedora futuruin expavebant, Nee eos tallebat metus, Hcdtor enim erat adultus jam, aut Achilles, aut aliquis antiquorum heroum denique. Quos ego, pollquam regnaSaturniaredijiTevideam,autrcnatos jam,aut renafcituros ex Py-hagoras difciplina libens credo. Nil! forte anus natura, ut fe nondum annis effoetam pro- barct, unumhuncterrisoftendifTetantum fatishabet, in quern fi non Achillis aiiima, at certe animus migravit. Nam ut ilk olim parmam,haftaiTique femi- neis Laudatio Funehris. 407 neis mcrcibus unmifTas elegit : itidem 8c nofter pofthabitis muliebribus obleda- mciitis omnibus, quibus encrvamur hodicriii adolefcentes, ijs quse virum dcce- ant, faciantque foils feexcrcuit. Pila, inquam 8c majori illacui nomen, quod fciam, noil e(t Latinum, & minori qua ubique luditur : quarum altera glandium in prxlijs jadlationcm fccurepatii altera ad tormentorum quoque globulos non cxhorrcfccre doceri voluit. Saltabatctiam non more, utnunc ht, lonico, tenerc mollitcrquc, fed motu corporis virili, modoquc prope Laconicoi qucm ad nii- litarem quoque difciplinam plurimum facere, non dubitant credo qui fciunt Phryniciim,quod in fabulaPyrrhichamaptefaltaffet, Impcratorcni ab Athcni- cnfibus delcdum fuiire. Scd prster cstcra corporis cxercitia, in quibus multus crat Princcps fortilTinuis, feroci equo gaudebat maxime. Quas, nou mco fo- lum, qui fum unus e niultis, fed fapientiillnii quoque Apollinis judicio,. gencro- fa:indolis,aniniiqucInipcratorijccr[iiriniacll cxploratio. Quis enim velirum ncfcit oraculumillud Philippo Macedonia? Rcgi de fucceflfore confulenti Del- phis datum? eumdemumMaccdoniximperio, omnique mundo putituruni, qucmcunquc Bucephalus iciforcm paterctur. Quod in Alexandre cvenit, qui fe orbi fubigendo parem fore, equo prius domito fpecimen dedit. Quid ergo nofter? annosnatusvix decern, qua state alijs arundini inequitare pulchrum cft,cquo acrioriimponipofcebat. refugienfibus qui adcrant nuinus pcriculi ple- num, arduo colliculiadjutus ipfc confccndit, fubditifque calcibus equum ad curfumadmiHt, exclamantibus frullra adllantibus, donee tandem fatiatus k-vi- ter flexishabcnisreduxit,dcfcendcnfque Nam quoufqm^ inquit, apnione vcfira purfutitmsfum ? Qiium primum auteni adolcvit, qus ejus lititia crat ? qui amor? quod defiderium ? nificquofpumanti, &animofo vedum fpcd'3ri,cui nunc credo, nunc prono, nunc rcfultanti. omnia dcniquc agentiadeo arde in- fidebat, adeo dccore, utcgocum aliquotics vidcr^m caperim ruJi illi fjcculo ignofcere, quod errore dcccptum Hippocentauros procreavit. Poliquam autcm Hrmatis tandem viribus cataphradarium egit, ex illo tempore, qua? a Poetis narrantiir militumerrantiumi gtib, non amplius niihi fabuls videntur. Vidi, vidi ipfe, Academici, equo tam incitato alacriter procurrcntem, brachio tarn valido lanceam tenentem, manu tam doda in occurrentis caput dirigentem, im- petu tam vado eundcm impellentem, ut nihil fupra vel legatur, vel cogitari poC- lit. Quod fiquando hafta conhada gladium (Iringebat nulla aut mora, aut re- quieserati qusibi fulguraoculos fcricbant ? qua: tonitrua aures verberabant? primus me docuit quid Liietfulmen heh'i. Ncc mihi nunc dicat quifpiam, facilem cffe audaciam, ubi non fit periculum, fuilfe autem ha?c pugna? fimulacra tantumi neque enim ego alioverfum produxi. Vtrum ut cum. taurum videamus arboris obnixum trunco incornuanupernataira(cidifcentem,aut vcntos tantum idi- bus laceffcntcm,intelligimus eum aliam pugnam meditari ■, ita & hsc bellorum ludicra, quibus a puero tantopcre deditus crat I'rinccps fortilTimus, verorum praludia putanda funt. Quid enim putatis, Academici? qui ex reimilitaris ufu longo pcritis,caftramunicndi,cxeri.itus difponendi, ordiiics ducendi, impetum faciendi, militia- terrcftris, navalis aitcm univerfam accuratilTime didicerati qui bdijca tormcntaquamplurimatundicuraverat i qui navcmingLntem, pracqua Argocymba fuit, jam exilruxerati qui, delcdLsex omni Britannia? ncbilitatc, )uvcncs fortillimos, in aulam. collexerat i qui cum heroibus utriufque Germa- nic, 40 8 Laudatto Funebris nix, totiufque adeo Europae, ami>;itiam contraxerat •, quid inquam putatis ? nihil cum aggrcflurum ? moliturum nihil ? fenfum horum omnium fuifTe nul- lum ? Ego vcro non dubito, Academici,quin expedirioncra in Colchos alteram cogitabat, & Herculeo plane ?nncipc,Palatm comitc alTumpto, Romans aric- tis vellus aurcum reportaffet. Id pro comperto habeo, ejus jamdiu cogitationes omncs,omnes rcrmones,cunda infomnia de bcUo fu{cipiendo,&: gercndo fuiiFe i Et cumfrlgida mors animj feduceret artus-, tum quoqueiinguam, mentis impulfum retinentem, arma tantum, & pra:lia lo- quutam efTe ■■, & 'n mortui quoque vultu minas relicSas apparuiffe. O falJaccra hominumfpem,tVagiIemquetoitunam,3c inanes noftros conatus, qui in ipfo fepe limine franguntur, &; corruunt ! In tribus, quot fere implevit, cetatis gra- dibus, prsdarum aliquod facinus (emper minabatur ■•, qui autem primus annus rebus gerendis aptus videbatur, isnoftram expeifVationem omnem,cjufque vits confilia mcrte pervertit. O tritk fatum, acerbam miferiam, tantx virtutis fpem, tarn rede & primo conceptam, & indies pertotannos crefcentem, cum ipfa partitudo appeteret, tum cxtingui ! Gaude Rcgum tyranne Romanc Pontifex, gaude, aures adulationibus patentes pra?be, line te i)5np fed abfquc Brjfeicfe j verufque Laco, prstctquam quod caftior. Sed ncc corpus depcjribat fuum, quod faciunt Laudatio Funebris. 409 faciunt multi, qui alienis ablHiient, Narcifli i quibus d ad pukhritudinctn opes contingant in feornandis fere vitamque,remqueinfumunti & ^^^ p^. vonesmultuni fplendorc vincant, fupcrbia tamen exuperant magis. Quo magis admirabilis vidcri debet Princcpis in his rebus cximia modcftia •, cui cum forma eflct virilis plane, w/h* /^V J/hc fw-rrf (poySsj o7»7©- A\ grata quidcm afpici,terribilis tamen, noluit feminca curadotemhanc naturae tantam corrum- pere •, fed inaffcdtatam quandam in cultu corporis ncgligcntiani aftedavit, & in veflibus Attalicis,&: Alcxadrinis animum minus clatum rctinuit, quam nos fub palliolo Diogenisfordidopoffidcmus. Atquc, quod ell rarillimum ex- emplum, lie & in gellu gravitatcm cum facilitate, & in habitu magnihcentiam cum tcnuitatc tempcravit, ut fummx fortune.' magnitudincm fine faflu, inferi- orishumanitatemluiecontempturctincrct. Ufus zdhxc mifceiida veterum Romanorum arte, quibus veltiri in foro honcfic mos erat,domi quod fatiscfleti fic ergo&ille,dicbus folemnioribu5procc(rurusin publicum, aut kgatos ac- cepturiis,ad tucndam imperij Majelbtcm cum veftimentis fplcndidis incefTum quoquc magniricum,vultumqueMa)clbte plenum fumebat i revcrfus autcm ad fuos tanta comitate cum ijs vcrfabatur, ut Principisfupcrciliumomne exuerer, tantiiloctiamfumptu intcrdum ornatus, ut Dominum fcrvumque vix difccr- ncrcs. Narrabo ctiam vobisad banc remdidum ejus quoddam: cur ciiim aliorum Principum jocularia libenter in hirtorijs legimus, nollrorum feria cum ipfis intcrire patimur ? Fuit cum panno villofo, cui a Wallia nomen inditum, multos dies amidlusincederct, nee defuere luxuriola ingenia qui diditarent, Cclfitudinem fuam ron dccere vcdimentum adeo vile, led nee pretiofiilimum tamdiu ferre •> quibus \\]c. Me vero Patriipanninon puJet^ qui utinam immortalis fffit. Refponfumfempiternadignuranicmoria, quo illos, in minore multo fortuna. Antoninosnotarevoluit, oV77c« •w'Jfi'/©- mmv e & cum agros (;ppe totos in tergo fcrant, quod ta- men in Neroneetiam notabile fuit, eadcm veftc bis indui erubcfcunt, pa;ne dixcram eadem forma. Ufque adeo verum fcmpcr erit ambiguum illud c) Bfe] Tibe- rius mctum Augufti non fefcllit, fed mcffem mali ad maturitatcm pcrduxit. Et quid externa qucror ? domcllicis cxemplis, heu mileri abundamus. Nefcio, Academici, quod nos fatumprcmat, aut quod flagitium luamus, aliquid ccrte fubeffe oportet,quod annis non multo plus quadringentis, hlijRcgum nollro- rum primogeniti non minus odo immature perierunt. Non cU injulhim, Sunime Dcus, ut primo gcnitos, tibi qui dcbentiir, nobis aufcras,tuquipro nobis dcdilii tuum, non cil injultum i tot amillflc, tarn brevi ell mifere mifcrum. Longum cffct omnes nominate, atqne apud vos, uti opinor non neceffariuiii ~ ■ quit nigri Memnonis arma ? quis dccantatum ilium Anhurum r quis in parvo magnum Edvardnnt ? quis B b b 2 reliquos 411 Laudatio Ftinebris. rcUquos non audivit ? Eorum omnium momoriam, longa annorum fucceflio- nc, Scdiutuina Frincipisiiiopiaprope delctaniMagwi He/irici virtutcs renova- bant. Ineoitcnim fpirabat demortuajumdudum Edvardi pietas : in eo Ar- thitri gravis comitas, tacilifque Majeftas aulam revifebant : in eo Nigri Princi- pii clara in hello gloria revidtura videbatur ; in coqiiicquid olim, nunc quoque aiTiifimus. Atqueutinamquidem nortrashic elTec miferis modus, 6c aliqua falrem ab eo ante mortem fullepta proles fuiflct ! Nunc autcm non illi folum Principes, quos e fepukhris rcfufcitabat, cum eo ilmul in tcrram revertetunt, fed all) ctiam, quos gcniturus erat, nondum nati, extinfti funt ; nee ilia modo vulnera jam olim obdudla, liujus letho recruducrunt, (cd alia etiam, qus ncc- dum fentimus, & majora nobis inflifta funt. Ah ne hoc funus mille producat funera, nee lit dies illc cum iutcn.peliivum hujus Principis tatum, acerbiore ludtu-quamhodierno defiebimus,cscifque in malis deprenli Priiicipem Hcnrkum magna voce, Fnncipcm Hc/iricitm nequicquam clamabimus. Inanis forte eft hie metus Academic!, & li mcae cum veftris quid vakant prcces, inanis erat i uti- nam etiam 6c Ihiltus efftt. Vivit quidem Priamus, 3c diu vivat oc diu precor : rirma flat ejus domus, ncc unquam nutct •, poft fatum tamtn Hcdoris, cjufque fupremum diem cui decem annos fpes nollras innixae funt, Troja? timerc, cum nolim, reludante licet animo invitus cogor. Qui femper, ctiam nunc Pergama tuerefortidextraastcineDeus. Hedoris tamen in hinus omnes undas convo- cet Britannia. Htdora jam fcnior Priamus immenfum fleat •, Hedora fascun- da Hecuba, fed felicior plangat i Hedtora fuperftes folus Polydorus defleat i Hc6tora Choroebus juvenis,& Callandra lugeant. Hedtora univerfus populus infolabilircrploret. Hedtorisinfunere dokat hujus regni caput. Hedioris in ftinere ruant ex oculis flumina, utrifque ex oculis, ex noftronon inferius. Alijs in rebus, Academici, ceflilfe intra tines juris noftrinepudcat, in certamine vero obiervanti2eergaPrincipem,doloris pro defundto, ncc vidti unquam fuimus, nee vincinosiiatiamur. Sufpirijs contcntus non fum, non gemitibus , quem- cunquc ficcis gcnis aftare videro, quemcunque intemperanter non illachryman- temautUljtfismilitem, aut Myrmidonem putabo. Nee moerendi tempus die, aut menfe, aut anno Hniam.us i quid enim ? ejus mortem unum tantum annum lugtbimus,qucm per omneaevum Britannia defiderabit? Adjure vos, Academici, ne poft hunc diem alia quam pulla vefte in perpetuum utariiini , donee lUuftriffimo Principi Carolo Magna^ fpei alters Britannix puer ipfi fimilis nafceuir. Solitum flendi morcm, lulitum fpatium vincite, Hedlora flemus. Hediorivirtuteparem,infelicitate etiam fuperiorem. Illi ante mortem uxor dignilTima contigit,llli dulcis natus in collo pcndebat ■•, noftro nee Andromache, 2iec Aftyanax fuit. Ille poft defeiifam patriam, afflidVos hoftes, partam in bello gloriam, Achillis manu impulfus theatro exivit ■■> nofter fcenam idoncam non repcrit ubi fe explicaret,fipulta profundo otio virtute fua etv/jiacAt* i»J^V i-mJ^Ai^ y/steyof J triftiorelethi genere, quamipfo letho occubuit. O fruftra Britanno- TuiTi omnium iortiftime Hedtcjr, tenc etiam ignavamorte, tcmorbo occumbe- re? quid ergo prodeft pietas? quid temperantia ? quid corporis exercitatio? Infauftum piliC ludum, 8c periculi plenum execremuri demoliamus {phicrifteria q-uot ubique funt omnia, in ijs valetudincm quxfivit Princtps Optimus, invenit Ujorbum, morbum ex quo obijt. O fortem duram ! Vivimus telluris pondera, & Epicedium Cantahr'tgtenfe. 412 & ex morbis fepe gravibus convakfcimus i Trincipem Il'iiflriJJimum orbis terra- rum expedationcm prima, qus afflixit, valctudo confecit. Fcbre populari multa e plebe millia hoc anno ardebant, vix unus, aut alter abfumptus ert > unus dc tot millibus Pwweps non effugit. TS Ji iJMhJT'' ctf ' 'iUu irtthiyiuov tSni a!j«3» Huic igni, prsctcr cum quo regnum arfurum crat, alia, nulla flamma comparan- dac(t. O pijlTime, idem SctortilVunc Princeps Henrice^ Pontificiorum terror, Protcllantium partis ubiquc port piCicm, maximum propugnaculum ! pcrijfTe- musutinamquotquot liic fumus omnes, falvus ut cfTcs, vel ctiam pcrircmus. Quifquamne veflrum rccufarct Heftcris vicemori ? Ego quidem, Academici, li vilis liujus animae morte dicculam ci unicam tantum impetrare pofTcin, vitam hie libentiirimccumoratione tinircm. Et nunc quoque unam amplius horam vivcre non fulHnercm, nifi illud in his malis folamcn elfet, quod poltquam facer hie ramus a I roferpina raptusfit, alter aureus non deHciat. Concedat Deus Omnipotcnsut viiga iimili ctiam adhuc mctallo frondefcat: iin id nimis im- pudcntcr petinuis,ccnfcrvet faltemRegcm totum Ndlora, confcrvetFrincipesi quorum fi vel akcrutrum nobis pro meritis dencgetur, beatus port hunc primus qui moritur diem. Dixi. EPITAPHIUM. INJcribant alij monHmentis ordine longo Vmtita., titulof-, nomina^fadj^ geimr. Hie jacet Henricus, de quo memoranda ncufant Ar&ari lapidisfjiibus txigiiis. Diccre nee tHmulum folo flus nomine refert. Cetera qu£ femper fama laqnetur erit. Fr. Netherfolc. In fatum fitrnmi , & BcatiJJtmi Principis Henrici. QUo fugis ? ah vita quondam, dum vita manebat, Tcrris chare magis, nee tarn cito dcbitus aftris. Nonduni annofa dies, ncc adhuc tibi frigida mcmbris SsEvit iiycms,tumulimiquc tuis aptaverat umbris. Sirte fugaui fupcris : quid tam cito divus habcri Incipis, infclix, & klicillime Princeps ? Quid caput auraiis properant tibi cingere flelUs . Dij 4 1 4 Epiccdium Cantabrigienje. Di) riimium cupidi i" quin liic tibi fceptra, tuifque Scri debentur ugnis, Henrice, nepotes. All tibi regnandi ne fit tarn dira cupido, Ut miferos meos fola tuos exofa Britatinos, Actherijs infueta vijs, jam tcda dcoruin, Et felUnatoscalidepofcat honores : Hie prius in terris pacato numine rcgnet. El tandem fccptris ccdat latiata duobus. Quanquam ( ii liccat nollros optafTe dolores ) O fortunatos, vef poll tua fata, Britannos, Si patriae, Princcps, non omni parte perifles! Nam llquis tantumnoliris Henriculus oris Luderet aurcolus ( nobis folatia Indus Exigua ingentis ) qui te tantum ore referret : Cujus ab afpedtu poteras exire fepulchro, Atque iterum blandis pucri fpirare labeliis ; Nee penitus nos Te,iiec tu nosfuncre tanto Perdideras, nobis fed qui poft fata redire Heu nunquam poteras, poteras poft fata redire. Scd quid vos, dulces cineres, quid vos fugientes ^ In fOperas fcquimur revocanti carmine fedes ? Te nigri Soles ( quis Solem dicere falfum Audeat ) & flentes lachrymis coeleftibus Aura:, Undantefque fuis flerunt in vallibus Amnes : Te Mufas totis luxerunt fontibusi ipfi Murmura ducentesimo de pecSore V^enti Cum gemitu fpirant, fpirantibus adgerait Echo. Ah mifer ! ah miferi non debita pneda fepulchri. Ecce dies quoties, quotiefque renatus Apollo C Te pofiquani noftro non amplius invenit orbe ) Atra nube cadens, heu toto fidcre nodlem Excepit, medioque diem deperdit oly mpo. I decus, 1 nolhum,coelefl:ibus utere fati?. Et placide(quandofuperisadnarenecefleeft Littoribus J rofeas Zephyri fublatus in alas. Dive, triumphales coelorum illabere currus. Non ibifatorum, properato funere, jufla Aurea manfuris abrumpunt otia regnis •■, Sed tibi fceptra manent nullo peritura fepulchro. Et, quod gaudebis, medicibenenefcia vita. Nos tamenintereatumulum,tibifloribus iftis, Heu male qui terris, nunc te moriente, fupeifunt, Spargimus, ecce, tuum nee temorjentefuperfint. Quin ipfi lapides, noftri pia vulnera paffi Moeroris, gelidae perfufi fletibus aura?, Hos tibi de duro cantabuntmarmore fletus, Aeternumque dabunt hominum tibi corda fepulchrum. Car' f Efteedmt Cantahr'tgmife. 4 1 5 Carmen Stpukhrah. Mirarisqui Saxa loqui didicere, Viator ? Coeli depofitum conditur hoc tumulo : Cu jus fi famam, tacuifTenc faxa, putares Hoc tibi miranduin, non didicifle loqui. Si fapis, attonjtus facrodccede fepulchro, Ncc cinci i qua: fint nomina quaere novo. Prudcns celavit fculpto :, nam quilque refcivit, Protinus in lachrymas folvitur, oc moritur. G.F. -r.c. Oratio 4i6 Oratio Funebris Habita in SCHOLA THEOLOGICA Ab Oratore Publico, in Obitu Clariffimi Equitis THOUM SODLEIL AD LECTOREM. DlJiciexBo6\cioOratwmsmeiefatKm-,& facile fero pojl tantam cUdem^ leve verborum damnum^ & pBuram. Habe igitur ( LeUor ) banc Scripturam devotijjimam Jepulchro,qu£ ideevixit fatis diu^quodmori pottiit cum Bodleio. Tu autem^qued in vera funere fieri debet^ dolore tm utere pro judicio. Siquid tniVa forfan jpijfum videbitur^ & imbilofum , iHud omne argumeiito imputa, quod cum fo- lidumforet, & grave., prof erre nondebuit Orationem diaphanam. Exemplum iniUa., aiit Apophtbegma non invenies aliud^ quant ab Jffo( itafolus vicit Mecxnatcs omnes^ & Hijioriam ; ) &veritatem pro fyloconcinno lege f^ qu£ arteomni^ & Rhctoricjfeli- cius peroral. Sed brevit eji ■, ft bona.,fietperlegendoloiiga\ finmala^ laudare debes propter brevitatem. Vale. Tu vera ( LeSor Academice, & Auditor ) tacito fa- ve, >ie mluptatem illam quam bene audiendo prius ceperas., male legendo pr^pojiere amittas. Tinam , Auditores, utinam pari virtute, & progenie, qua homines nati fumus, nafceremur Oratores ! Utinam fua- dere pofletvetus Philofophja, rationcm a femine, fpiri- tumque a corpore proficifci ! Ita enim communi eleraen- to terras vel plurimum gratulari poflem, quod eloquenti- am mihi, quam ingenium, natura, ufus, data quafi opera impie ncgafTcnt, illam pulvis, & funus/atum, & miracu- lum benigiie largirentur. Quod ab eodem principio tcr- rsehumanic3tisme3e,&orationis exordium peteremi quod argumento potius quam arte doftus efTem, lutoque vilillimo plufquam igni meo, aut anims debe- rem. Tali fcilicet voto & prooemio didturo milii opus eft CAuditores, ) five theatrum meae Caufae, five patronum me, &C defenforem intuear. Coelum enim vobis ex hac Terra invitis Mathematicis, monftrare oportet, 6c Jmmorta- km In Ohitum Thomas Bodleij. a i 7 I lemMortalcmin hocCadavere, major Paracelfus, confervare dcbco. Si ta- men vitam ipfe , & fpintum,gratiam & vcnultatctnabhoc ipfo Mortuo, quod rare contigit, non petercm forte & mutuarcr, noil video quo minus de homine fimul, & Oratore adumcfret,itaqueSepulchri hodierni gloriam ignava mca, & infami lingua minucrcm prorfus, & deturparcm. Ncque ideo quis veftrum exiftimct, quodpictaaliqualoquendi methodo aut quadrato Mercuric ufurus fim, — ^dpopnlnmpbalcras : dcliciarum cnira Ihidiumomne, & clenches au- rium ultro depofui v non leni aura, & Zephyro, fed turbine, fed procella rapier, & in hifce ninijs, luftuque non magis liaimonia? I}udco,qu3m Solccciltno. Poftquam cnim Venus sgva Libitina efle capit , & iratis Parcis trui proCupi- dines poftquamdiirdia nupcr inter fe, bellumque kthale aluerunt terrarum Domini, Natura, & Hcnricus, Orbemque totum Cuz cladis nunciiun, & hsere- demreliqucrunt, pcrvcrfus ubiquererumordo, inverfa vocabula, eadem fapi- entis, fie in fa ni vox, mens eadem, unum omnibus palatum, nullifuumi nee oculo, nee auri convivium datur, fed folis lachrymis fumus Epicuri. Abfit igiturC Auditorcs ) utbcnevolentiam vclham implorcm. quam dtmercri im- pium eft, aut attentioncm illam precibus extorqueam, quam prudens, fciens, fanufque deprccor. Piimamenim mihi gratiatn, & benevolentiam reponitis, quod inviti hue omnes, quod reludtantcsaeceditis,& veltum maxime effe vos attentos credam, ubi animos vefiros alto dolore captos, &: fepultos, nullo latere, autclamore meoexcitandosfenferim. Quidllatis? Abite jam fi placet, neg- ledi, vel fi mavultis, irati, & prooemij mci contumaciam faltu vellro, 8c abfen- tia vindicafci Manes mihimodo Bodkianos ^ nomenque ejus foecundiilimum conccdite, parturient ( credo ) Auditorcs, invcnient Forum, & Popukim, & Se- natum, aurefque bominum ignotas & remotilfimas quas vita olim, famseque fux ambitu latiilimo conciliavcrar, eas morte fua univerfa & invida memoria abfcntes fcrient, & inhcient. Qiioufqu mihi, Marcc Tull. portcnta tua, auri- tos lapides, 5c parietes mcdius fidius exultantes obtrudes arte tua magna, & Rhctorica, gloriofe , fiegohodie majora adhuc monllra, & prodigia recenfc- am, idque line mendacio, & hyperbole ? Lapidum enim, & tedlorum conjugium verum, confanguineas arces, genitamquc Bibliothccam prxdico, qua nee Or- pheus quidquam vidit magis animatum. Vitam mortuorutn narro, & genium (cpulchri, utintclligatis tandem panituiffcNaturam hujus funeris, diemque fe Natalcm, 3c nova incunabula velFatoBoc/ZcAww conccifilTc. Si tamen Fatum hocdicendumfitjVelpotiusvidtoria, quod famam ejus animamque precario li- bcravit, vitamque brevem mutavit pro hilloria. Ad quam texcndam, rraden- damquetempori, tanquamfabulamrccitantimihi vcrecundia, &: modellia fin- gulavi opus elh Obruit cnim lenfum hununum , tollitque credendi libci tatcm Bodleiui vcrus i dc fufpeda veritate laborat virtus, cum excmpla omnia iuima- nitatis,ftudij,benefadi, fie pictatis fuperavcrit. Qaare mitiori orationi, lau- dibufque magis tempcratis indulgendum eft,' ne cum deillo fingula.pra^lian- tilTima, cxceiriiTmia, Jaudatillima dicercm, Annales ejus non tam prseconio, quam invidia oncrarcm. Quijd ut honcllius a me, &c liberalius Heri poffit, puc- ritiam ejus, crudamque actatcm revocandam fentio, ut fidem vellram quail gra- dibus quibufdam, 8i tlcmentis dirigam, & inllruam, neve filtu & impctu telli- narcra ad miracula. Quodquc ( auguriobono ) primo in loco lUiiii honorein Ccc fi.ipfum dcniqueSc viitutem qusrit infolitudine, quafifolusaliquando efle potuit Bod- leitK^ qui humani generis pars magna fuit, & per fe femper nomen inultitudinis. Scd quantum paiii-bantur Fama, & neccrtitas, fingularis elfe incipit, ncque amplius negotij-^ cxcubat publicis, fed bcnefadtis. Nam licet adio illius nulla, ne diun togitatio Uude fua dcbita, 6c bcnchcio carerent, cgcrcnt tamen diutur- C c c 2 nitate AiQ Oratio Funebris, &c. nitatc & inonumento ; prsmium ferebant fplendidum, & opportunum, verum mortalc illud, & vcl mcmoria homiiium, vd tempore extingucndum. Altiora Illc, & nullo CLun mortalitatis intervallo, oc negotio permifcenda cogitat. Cum iamconlilium novum foedufque icere Academia Oxonienfis Gcniulque Bodki- anuf. Thecam illifubminitlrat Oxonium, BibliondidavitDeus. O ingeni- um xternitatis parens, cerebrumque Liier/jo-ww, cui vcl invidcat Jupiter Mi- ncrvam bcatiorem ! Ad quam dicendam, ( Diccndam autem? tacendam, co- gitandam,admirandam ! J Libro potius, quam Oratione,& digito magis, quam linouaopusclt. jEdificia enim cjufmodi, harumque ftrudurarum mokm te- nufs papyrus, mul toque tenuius ingetiium non fuftincnt s marmor marmori ob)iciendumcft,nov2equeextruendaesdesin gratiam,& memoriam extruda- rum. Sed quo Rxmo ? quo Authore ? nempe Mortuo Bodldo : ut expro- braretalijsvitam,& avaritiam, dum mortem fuam efTe artificem, & irjgenio- famcuraverit. Cujus reicuram,votique novitruiii rationem cum Clariffimi Equitis Jo^««wj- Be«e//' arduae virtuti, &labori demandari vellet, fadum potius quam propofitum, 5c ajditicium quam inftitutum credamus, Virumque egregi- umtalioneri,fuifquelaudibusmaturum,8c opportunum rtudioomni, & bene- volentia profequamur. Quod fupereft Academic! ( quanquam quid non fuper- eft fuperftite Academia ? quid non feraper dicenti fupereffct pro Bodkio ? ) Lugeamus fortiter, non Illius fatum, fed noftrum, mifereamur Academic, folcr mur Matrem, & Hccubam noftram, qus uno prdio tot Hedores amiferit. Neg vita potuit Bodkins , nee morte indigere, nee Ccclo, nee Sepulchre. Ampliat £tatis fpaciiim fibi v'lr bonus., hoc efi Vmre bis, vita pojje priore frid. Oratio 411 Oratio Funebris., Habita in Collegio Mertonenfi i J OH A NN E HALES lO; M'°- in Anihits,& cjufdemCollegi) Socio ^ Anno KJ13 Martij 25). quo die ClariflTinio Equiti D. THOMof. BOVLBIO funus ducebatur. Ornatifme PROGANCELLARIE, CLmjJimi , Voaifftmi , Vene- ribiks Viri. ^22^^^^^ Acictis mihi, uti fpcro , inaufpicatse orationis veniam, fi : V te-, q^jQ^ j,^(^^^ 3pmj ,^g diu fum commcntatus, & tacito tantum prsfagio divinabam,illud coram apudvos ho- dicrnodieprasdiccm: videri mihi Sc artium & cxtcra- rum rcrinn fcmper legem elTe, idemque , quod reliquis omnibus, Mufis etiam literifque fenium Sc intcritum im- minere. Non refricabo aliciijus antiquioris feculi in- ^^js^^C^^^^ fortunia : ipfum hoc , quod agimus, incufabo xvum, reliquis impendio infelicius. Nam quam tandem acta- tem majora litcratorum difpcndia atWixerunt ? Aut quod unquam fcculum tot tamque continua dodtilTimorum virorum buftafunellarunt ? Illam auream ubcr- tatem, iliamfylvamliominuminomniartiumgenerepra^ltantilVimorum, quam, non dico majorum artas, fed pueritia noftra vidit florentiilimam, cam pene om- nem juventusnoftra vidit extindam. Whitak^mm^ Bcza»u Zanchium^ Rainol- dum^ Junium, addo ctiam alterius licet Mufs, Scaligeroi., Lipfiumque cum non- dum per aetatem sftimare potuimus, ( proh dolor ! ) amiGmus. Scilicet in au- tumnumquendam incidimusmultoinfeliciirimum,inquo neceffc fuit tantam literarum&eruditionisfegeteminfringi, demeti,exarercere. Sed nondum pe- nitus animis fradi concideramus : in medijs buftis, funcribus, & exequijs fpem tamen aluimus impudentem. Nirairum fubijtanimum, nos homunculos, ubi falillum,quod Iiabcmus, animal expiraverit, totos perire: literas vero immor- tale fas habere, nuUius svi fenio intcrmori, nulla invidia carpi, nulla oblivione fepeliri. Qpippefupererantpra^lkntiHimiviri, & in rebus agendis nil nifi iin- , mortalc cogitare foliti, qui in eo negotium, in eo otium, ineo vigilias, in eo ctiam fomnum reponerent fuum, ut mortalitatem,quam literatis depcllerc non poflent, ab ipHs tamen literis pulcherrimis conliliis & opcribus propulfarent. Sed dum nobis faciles adblandiremur, & intelicium literarum mifcram folitudi- ncm cogitationibus iftis folarcmur : nefcio qux fclatijs noCtris inlidiata invidia, ut nihil amplius, non fpei, non fpccute, herct reliquum, fiibito nobis fubduxit hunc magnum Mufarum patronum, & Academiae nihil practer chariiTimi capitis uUlc \ 412 OratioFunchriSj trifte dclidcrium reliquit. Ergo omncs illi benignilTima? naturse flores, illi pe- rcnnes inexhaultae muniriccntia; fontcs cxaruerunt ? Ergo excdleiitis animi or- namenta, & vigorem immortalem, tot divinidimarum cogitationum fcrcun- dam, tpt annorum virtutes dies una, hora, momentum abl\ulit ? Certc. Potuit intirmitas 8c conditio mortalitatis noftrse, potuit incerta fortuna, certiflTima na- tura : aufim immutaie verba mca,& fic melius errare; potuit incerta natura, certiillma fortuna, quae nulla cum judicio in rebus verfatur, nullo ordinc .'-' exa- mine mifcet fata, confundit merita i potuit, inquam, aliorum ignobile & inu- tile fenium improba vivacitate ufquc & ufque tatigare ; huic vero brevem exi- guifpiritus aursque communis ufuminvidere, qui fi annis Nejhrem aquaflet, nobis tamen fuiifct in immaturis. lis enimqui stcrnitatem cogitant, & fefe ampliirimis operibus polkritati tranfmittunf, qax poteft efle non immatura mors ^ Nam arfti 8c compreffi pcdtoris mortales, queis una cura brevem vitam caducislaboribusfatigare,ut Vivendi caufasquotidiehniunt,ita fingulis diebus efferuntur : at vegeta & experrcda indoles, cui is labor, ea quies, meditari am- plillima, & magnlHce cogitata fplendidiiTimis fadlis honeftare •, nulla illi mors iionrepentina eli, utqux fundantem arces & caftella molientem opprimat,& inceptas turres,& imperfedla moenia,& femper inchoatum aliquid interrumpat. ErathocB(7^/f/'i nortrifatuminiquiffimum : quern prsclarillimorum operuni , aliorum quidem compotem, aliorum vero candidatum, oppreiTit ultima neceffi- tas, coegitquc tot labores in fulcoquafi 6cfemine deftituete. Nosveroquid aliud Divinam Majeftatem votis votilque popofcimus, quam ut ipfus longa pie- tatemunusnutriretfuum i quamutfubipfius, tanquamfaluberrimi lideris aC- pedu teta benehcij feges in arilhm quafi & frudtum maturefceret ? Sed ita a- verfonuminevotanuncupavimus, utnon modo nihil annorum apponcretur , fed nee, quse poArema folet efle defunftorumfelicitas, accederet in funere lau- dator difcrtus. Nolebam equidem, Viri Graviflimi, & certe iniquilVimum cffe duccbjm, illam ex omni bonarum artiuin ingenio colledtam perfedtionem, illam munificentiam, quam non modo moribusnolkis non expreflam, fed vix libris dcfcriptam habemus, illas reliquas virtutes plane divinas, quas integras oportuit magnis & dccoris ingenijs refervari, in unius ingenioli alea periclitari. Sed quoniam qui in hac trirtiffima rerum facie moeroris partes habent primas, (ilenti j legeir-, quam ludtui fuo graviffimo indixerunt, meo non concedunt : folabor mc obfequij neceiruate, & quum vobis rem ipfam non potero, propenfam tamen emetiar voluntatem. Mihi vero Summi Viri laudumimmenfumpelagus ingrefluro, mirari fubijr eos, qui quum in prasclariffimorum virorum laudibus verfentur, atque omnes undique bonse fama^auras ambitiofius colligant, nullis tamen libentius vela im- , plent, quam quas aut fortuns , aut patris, aut natalium fplendor craittit. Equidem ego ilium Ikrilem vera? folida^quelaudis femper habui, ad cu)us glorias cumulumaugendum, aut patriae cekbritatem, autfamiliae nobilitatem oporte- bat accedere. Neque enim prsftantiffimos viros minus honorihca cogitatione profequi asquum ell, quia Romas non nafcantur, aut Athenis, aut quia familiat parentclquc in honore fams & monumentis non legantur : ut nee folem & fide- ra minoris ducimus, quia puros illos coeleftefque orbes, qui ilia nobis exhibent, oculorura acie non confequaraur. Nam ut corpora fana &c integri fanguinis ex ijfdem In Obitum Thomx Bodieij. 422 ijfckmfpeciem accipiunt, ex quibus vires : ita veriis ille virtutmn profcdus non adfcititio pigmento, fed illo ipfo, quo alitur, fucco nitct. Si quje tamen fint a- pud eruditos locorum privilegia , is profedVo locus reliqui? longc prslucet om- nibus,qui votis Academix feliciirimo illuftrium ingeniorum proventu re(J3onde- rit. Atque hsc E»(//f« nolhi patria fuit. Is cnim terrarum angulus, cujus fe- Dcvonia. liciflima ubcrtas cclebcrrimos literarum triumviros, JticUum^ Kaimldum^ Hook^. mm^ eduxit, Bodleittin etiam nobis dediti providcntia quadani iic difpenfante, ut qute patria tantos darct Marones, hunc ctiam daret Mxcmatcm. Laudabunt ergo, alias terras ainoena pratorum, Ixta fegetum, denla fylvarum: haiic vcro reliquis omnibus literatafertilitassteinuni redder bcatiorcm. Infaniiliie Bod- Itianx prsconijs non tarn gcntilitiam dignitatem nuiTierarim)(^ quanquamfuit ilia perillullris J quaniquodfuerit pietatislaudcflorentiiTima. Nam quumage- rentur ilia funeliiliima tempora, quum luunaniratem, propriam illam religiolb- rum Dcam, nufquam magis quam apud"rcligio{os defiderarcmus i cum aut fub- eundseffent aut adorands cruces, 6c pictatinufquam cfTct nill in fuga pcrfugi- um : linqucnda ccnfuit pientHrimus vir, hujus Nortri pater, & doinum & terras &placentiapignora, maluitquc incertam extcrorum humanitatcm expcriri, quamfecertillima? domefiicurum crudelitati committere. Fugicntium paren- tum lateri hslit individuus comes lulutVac-, parvus /; Atquehsc lausB)^/«o[nolko t'crc pcculiaris e\\. Nam lie protl'd-o eft; poft- quam omnia fumraorum virorum cxcmpla evolverimus, vix millefimus quif- que evafitadolefcentia:fencdaEqiieiuxta Integra?. lUi ipfi, quos non fine ftu- pore Icgimus, Ibemilhcles 8c Scipioiier, ittatis fua? intcgritatem non nill prajcerp- tam vitijs praefloratamque, maximis rebus gercndis tranfmiferunt. Hie vero a?tatis fusiubricum, quum nondum mores in tuto efTent, adolcfcentiam, quae nulla unquam placuit fine venia, ad maxima obeunda munia iltefam 8c facro- fandlam confi:rvavit. Quod fi quid habeant coelelks cum mortalibus contu- bernij, fiuonprorfus veri vanamagnorumefFataauthorum ferantur, cafta ilia 3c nulliscontada vitijs pedloraDeos ipfi^s maxima habere familiarcs : quern prasfidentes ftudijs Diva? propius audirent •• Cui magis artes fuas aperiret tami- liare numcn Minerva f Nunc tandem mirari defino ita plcno numine Mufas ipfi affuifTe. Itaque non modo Athene, fed Stc totum illi Orientcm indulferunf. Omnia enim ilia feu facra Hebrxorum, feu fecreta Chaldxorum^ feu quicquid habet Syria reconditi, omnia illi qusfita, meditata, evigilataque erant. Qiianti vero ftudia ifta etiam in alijs xftimarit, quamque fuerit eorum, qui hifce literis induftriam fuam confccrarint, finus, portus, prsmium, cxemplum : ut alijs Cla- ris teftimonijs fspe, ita infigni illo palam fecit, quo cruditum Pr«/i«w dehis ftudijs notum, &c accivit, be famiiiariter habuit, cujus 8c fovit ftudia, &C necefll- tatibus fubvenit, quem etiam difcedentem amicilTime viatico eft profecutus. Rem non eminentem quidcm didlurus fnm, fed tamen folida veraque cogniti- one maximam. Erat in Archivis noftris Hebratis confcripta literis fyngrapha, negotijolimcum Juda?is habiti teftimonium. Erant literula? vacillantes illxS; pervcrfa? R.abbinorum, &: chara(Seris morofitati acceflerat etiam temporis inju- ria, quae incertos tantum apices reliquerat, 5c «|/]n^a literarum capita. Diu ita- que neglcdta jacuit,ut Sibylla? folium, cui arbitri 8c inferpretis luirien deeffet. Ubi vero hie Noikringenij quadamfaceilluxiftet,ftatim patere claufa. Ulcere tenebrofa, & redire quaG cvanefcens fciiptura, ut qua? vix oculisolim, nunc prope manibus tcnerentur. Eft hoc fortaflls minoris,fed tamen numerl. Quar- dam enim minima quidem funt, fed tamen non poffunt nifi a maximis profi- cilci. Non enim ilia folum pulcherrima, ^ omnibus exprefTa coloribus tabula, fed 8t minima linea Apellem loquitur : Ncque ha?c tantum maxima rerum compages, fed nee culices, nee formicae, nee vcrmiculi ab alio potuerunt, quam abinfinitaillaMajeftate proficifci. Ego vchis, Auditores, in ilia pra?clariftima vitae Btf«//fM«^ fumma non talcnta tantum, aut minas,fed, fi liceret, fingulos etiam feftcrtios numerarem. Equidem nihil dicam temere, ea tantum loquar, quae viri maximi a?ternis literarum monumentis confignarunt. In hominibHi frxclarijfimis., non folum, qu£ JpeciofiJJimafunt, & omnium octilos convertunt, tenert nos Klrbebant^ fed & ilia ri»ntidian£ neceffjtatis munia./ji 'ipd-yv, ^ mTi '((payivt mTt ^ 1 ■ 'rH J tud-^'^v, J^ws iCa.^mv\ Nam Ut in omnibus interna nervis cvthara, ita in uiag- Thikmonm, iioruiu homm' aTi actionibus lumma innmis incredibili quodam conleniu con- centuque rcf mnd^nt ; 5c alta? mentis,qua? in maximis fplendet, radius quidam 8{ velut dTTZMjafffM in minimis elucet. Sed. In Ohltum Thomas Bod lei j. 427 Sed quid ego pluvias, ut inquit findarus^ aquas coll'gn, fefe undique vivo gurgite offercntc ? Ula Bo^Wj induftria plulquani liumana, ilia tot lii.guaium artiumque inhiiita comptelicniio, dodos tantum egit in Ihiporem : at il'a ir.cre- dibilismorum (i.iavitas, ille incongreiribusgertuquc toto Icpos & vcluti Afti- cifmusquidam,dc(3:os iiido7c»«H fercnilVuTium P^wwRcgcm, Jw/i«wDuccm Brunfviccnfem, Guild- j/wwHjJJfjf Lantgraviiim, Hcnricitm Chrillianiirimum Galliarum Rcgem, fu- ndiilliiiia ilia Galileans R.eip.tcinpciiatc,quaG«i/?j/w«wfcelcrc6c flirijs adta RegiaCivitas dcnientiirimum & immeritillimum Regcm expulit, & pudendo cxciiiplo ultima impulitrei\aTi vitsque fuas difcrimina experiri. Hue acccdat cckbcrrirriLim illud apud Foederatarum Provinciarum Ordiius adiim quin- quennium, quo turbatispacem, dirpcrlisordinem dedit, quicquid flammarum inccnli animi conctpcrant, cxtinxit, &: fi quas tcmpeOatcs concitatas fufpicioni- bus mcntcsportcndebant, fcrenavit. Hoc illud tempus eft, quo honor jtilViino Viroper Sereniirimarn Principem S.- rdiquamProccium manum, qusipli affi- dcbat ad gubernacula, amptiiliinuin hdd prudentisquc telVimonium fadumcft. Nam quum ilia Lcgatorum pcnclex lit, ex prsfcripto tantum agerc, & veKit prstormatas intantibuslitcraspcrfcqui, )V urGiieci diccre folent, quern mater amiCiuin dedit. f'lliciu cmlndire: Ule folus nihil fcrc monitorum accipcre, fuis tantuin niti radicibus, J>. dominui reruni temporumque, tralieie conlilijs omnia, nonfequi. Ha?ccine vobis leviaaut ludicra videntur,induere rcguu) pcifonas, indutafque agerc ? Voluntates Prineipum, quas intelligcre, inimo fubodorari p. Gulielm fepc net'as eli, divinare 8c fdiciter antecedere ? At non ell vifuin fie Honoratif- ctcilio, finw Son., qui turn temporum Principis totiufque Reip. gratia d\ fubnixus. lUe unicummirari Bodleimn., funimis apud Principem laudibus ornare, dignilTimum ferrc, qui confili js & fecretis interfit, immo illud in animo inoliri, ut Bodkium i'lbi in officio collegam renunciaret.Sed quum lllulkiilimus Vir,qui in ea fccna rerum in Principis populique favore partes agebat multo maximas, Budleium importu- iiisubiqueoncraret laudibus, quas non ceffabant nimium ingeniufe malevoli magis in aliorum prsjudicium, quam in ipllus honorem conceptas interpretari ; accendit ca rcspotentiiTimos smulos, quibus obltinatum in polkrum Bodieii honorcsinfringcre, &, liquid ipfi decerneretur honoririci, intcrcedcre. Ego vero te, Bt)J/«e, non ilium magis aufpicatum puto egilTe diem,' quo CaViam., Daniain., Cermaiiiam nobilitVimis legationibus peragrares, quam quo libero de dignitate tua hominum maximorum judicio fruerere. Turn enim omnes lega- tionum&.honorum titulos fupcrgrdtus es. Ambire enim & gerere hoilores fummos. pcffimi & poflunt, & faspe folent. At frui opinione optimorum, habe-r ri omnibus titulis & honoribus par, is folus poteft, quem vera virtus intcrnis hominum conicienrijs fecit commendatillimum. Qimmobrem cum eo jam cardinc prudcntiiVimus vir res fuas verti comperilTct, linquendas cenfuit incertas artes,&nonfcmper iiiicerasmagnatum amicitias, removendum fe a follicitu- dinibus & curis, & nccciVitate quotidiealiquid contra auimum faciendi : rtatuit- quein loca puraatqueinnocentia, Scin aliquod pulcheirimum quietis Li/ztcr- n?iw concedcrc. Quod divinnm Boi^/iv/ conliliumpodquam innotuiifet, quam 2?gre? qua contentione ? quonifuobtinuit? qu^im ei pene patria manum in- jccit? Iterum otfcrjrefcfccclcbcrviirslcgationes, itcruniGjW.i vocare, itcrum Ccrmania., nobiliilima Bodleian^ virtutis arena, itcrum tituliSc honores. Sed obduruerat contemptor ambitionis6c inrinita^cupiditatisfrasnator animus, ma- luitque fecretus & confecratus, liber ab invidia, procul a contentionibus, fimanj in tuto collocare, verumque honorem in hominum jiidicijs, quam titulorum fplendore I In Ohitum Thomae Bodleij. ^.2p fplcndore reponere. Qiiantam vobis hic divinae menti5 admirationem exci- tant ? Nam port damnum tcmporis & fpes deccptas impctu quodam & inrtin- &\.\ quaerere fecrctum, N hominum famamcontcmncre,CLim tcpriusfama ho- mincfque contempfi-rint, facile eft. Scd cum ambit & quafi procatur honor &c fecundus Magnatum favor, dcliberare & caufas cxpenderc, utque faalerit ratio, honoris aut fccreti conCilium capcrc vel ponere, ingcntis animi elh Quamobrem tc, Bidlck^ ut adionis tlore, ita 8c fcccflionistux opportunitate, divine confilio ufum avbitror. Ert enirii illudfapientisViriSc in omnioptimicivis officio ver- faci, fincm qiioque dignum optimo viro & opcre rindtillimo facere, & fcire quando defincndum. Mcrito fua rif.runt fecula Vim'it'ium Afnon^ qui cum olim fori princcpsfuiflcr, tandem vero fcnedtutcfractus quotidie aliquid auto- ritatis pcrdcrct, & vcrfaritamen in orationibus Scroftris vellct,opportuni fcom- matis occafioncm fecit, maVe eum ieficerc^ quam dcfvierc. Noftro ergo cura: fuit, priufquaminbas statisvenirct infidias, receptui canere, & in portum integra navepervenirc,& delincrecum defideraretur. Atquiinfita illacoeleftis vis nu!lo potuit fccreto, nullofcccffu infringi: fed utnobiliora animalia, li caveis inclu- das, cflfcrvcfcuntmagis ■, ita ignca nienseo magis incaluit, quo angulHorc gyro coerccretur. Non cnim ociofa res eft aut quieta magniricus animus, nee qua? im- portunaquadammodeftia, &: veluti probitate gaud eat. Inquies ert, effra^nata, contumax, mutat indurtriaiti, nonintermittit s pafcitur opcribus,reHcitur cu- ris, & quod alijs labor, illinatuvacrt. Pvcmitaqueaggreditur Bodleim nee di- ccndam nee lilendam line cura. Nam cum niemoria recoleret Academiam gentcmqiietogatam,curasolim fuas & amoves-, vidcrctque vctulktem, non privatam aliquam partem, led ipfa inllgnia atque intulas Academic invafilfe : 8c locum ilium, quern Mufc tam manifella? ac prx'fentes, quam Parnajpim ac Heli- cona inlidcnt; non modo blattas &: tineas, fed propc vepres & cautes & avia oc- cupalTe : cogitavic ncn modo de hominibus, fed dc tedlis iplls bene mcreri, Hfle- re ruinas, pcllere folitudines, & ingentia opera, codem quo extru' neiifibiis meis iterum celeberrima fama.' gloriscque noiirsc lamina gvatLilari. Pro- pemodumenim noftraeftSc peculiarisfclicitasBibliothecasfumptibus excitare, & ingenijs implcrc. Nobis cnim dcbctis Kempiwn ilium magnum Areliiprs- fulem,eujus gratilTimam memoriam ad omncs aras & pulvinaria folcnni pietatc & officios profequiniini. 111c vobis in excclfa ilia pyramidum 8c clegantillimi opcrismole cxtruenda immenfosfumptus cxhaulit i ncc in cxtruenda modo cclcbcrrimam pufuit opeiam, fed ficquingentis infupcr inlhuxit volumillibu^. & A TO OratioFunebris, &intusarg,uiiienti fcriptursqucprecionobiliirimis, 8c extra argento auroquc opcrofe fulgidis. Quse omnia cum in triumphum barbaris & infcitix ceiTiffent, hinc tmqmmc Kempij cincre exortus Bodleins^ ita omnia multo prseftantioribus reponicuravit,utideocccidifreviclcantur,uthic egregius vindex &.• rertitutor accederef. Cogitati operis gloriam celeritatis lenocinium comendavit. Nee cnim is erat, apud qucm longis & accuratis precibus erat utaidum, aut qui pro- mifla giavate prasftarct, & imputanti ilmilis. Ilium, demerendis hominibus natuni, quifquam ut hortetur? quifquam ut admoneat? ut inftigct ? eadcm opera auras ut vigeant, ignes ut caleant, mariaut effluant,fuperfluus innigator admcncret. Ilk cnim llatim communicare Academicis confiUa, accerfere peri- tos, &ne viderctur beneticiopondusquserere, Ihtimaggredi. Memini, fem- perque meminero illius dici, cum revertentium a confilio publico majorum meo- rum fernionibus puer intercflem. Quis tutH erat omnium ardor? quifermo? Veniffcin confeffum honoratilTiinum virum i orationem habuifle, qualcm, Deus bone ! quam magniticam ? operam Academic cumulatilllme promjfifle, & im- menfos, quos undique inHnitis fumptibus comparaverat, librorum thefauros co- . ram AcadcmisdonafTe. Qu£ fuit illius diei Istitia ? quistotius civitatis con- curfus? qus vota penc inferentium coelo manus? Sic enim affedtifuimus, quafi turn demum veram Academic faciem intueremur, & nunquam antea. Nihil dicam ambitiofius augendxreicaufa,utinamquenon fim minuendse. Reili- terariic rationibus ncmounquam melius, nemo opportunius ivit confultum. Nam qui inhsc poftrema incidimustempoiaatquepeffima, ut in rebus civili- bus nihil vidimus uficatius quam inufitata flagitia, ita in difciplinis infandam fenlimus tentari crudelitatem, & deterrimis nunquam auditam feculis. Parum fcilicet in poenas nota^ crudelitatis fuit : non e(l Tatis damnatas efle ferro ma- nus & pedes, tcrga flagris , cervices laquco & fecuribus : in ea qua; ab omni paticntia rerum natura fubduxit, in hominum ingcnia, in difciplinarum monu- menta fevire, noftrajsetatis fpecimen eft. Nam qui pietati & fandlioribus Ute- ris abolendis facramento dixerunt, pofiquam nihil fraudis artiumque infamium rcliquerint intentatum,fentiunt tamen fefe nihilofecius ita durilTimisconfligere conditionibusatqueultimis, ut rebus non polTint fuccurrcre defperatis, nili in omnia antiquitatis tciHmonia involent, & prsclarilVmiorum virorum monu- mentis infandam vim & manus inferant : priftinaingenia alia extinxerunt pe- nitus, alia mutilarunt, alia fa?ce & fcoria infecerunt, omnia immundocon- tadtu polluerunt. Dij talent terris avertitepejiem, Scdenim labes ilia & funcfla difciplinarum peftis, quae ubique pra;la occupavcrat, irrcpferat in Bibliothecas, nee )am fecretis molitionibus, fed palam multitudine & authoritate munita vo- litabat, nullis potuit,ne Vulcanijs quidemarniis penitius confodi, quam ell per Bodleium, contcdla atque trucidata, quum tutiilimum illud Scriptoribus afylum confecrarct. Quamobreui graflentur qua volunt Pojfcvi/ms 8c Gretferus , qui in corrumpendislibris dominantur: cudant, recudant, inhibeant, corrigant, cor- rumpant, corrodant, Bodkii tamen immortalis muniticentia; divinum munus inviolata antiquorum monumenta omni poikritati dabit. Sed dum vobis im- penfius faveo, quae ego & quanta prstermitto ? Perpetuos ilios & opimos re- ditus, quibus operis fui a:ternitati profpexit : leges ilhs & fakiberrima inftituta, quibusj quantum erat humanseopis, hominum 8c temporum injurijs ivit obvi- am : In Obitum Thomae Bodleij. 47 1 am: reliqua ilia, qua? fingula etiam difpenfata juftivoluminis inftarexigunt? Facile enimfentioorationismcEta'dium,& longae attentionis veftra? martyri- um. Scd quid faciam ? aut qucmcgaftatuam oration! mca? tinem, quum hie bcncficijs flatuat nullum ? Inlht & onerat priorafcquentibus, ncc fatis adtum putat, nifi fuis immcnfis fumptibus futurorum libcralitatem invitct. Nam quum ampliirimumpriorisfeculi opus polkrorum muniticentia feliciter angu- ftum feciflct, regijs plane impcnfis amplilTimo auxit Trontifpicio i cui cum ul- timammanumimporui(rct,DivinaMajeftascumcoe1o vindicavit, nc port illud immortale fadum, mortale aliquid faccrcr. Enimvero , 'B.)dkk , fucrit hi'C maximooperi tuodebitavcneratio, utnovHrimum efTet: fucrit etiam fortaffis felicitatis tua? pulchcrrimo operi immori : At quid Reip. refpandcbimus, quam tradtafli? quid Acidemia;, quam inftaur3lli,quLe in medijs tuis Maufolsis & monumentis & bibliothecis te cogitat, te defidcrat .- quae te ut infigne quoddam ratura; monumentum fufpexit, tc omni artiiun fupelledile inllruftilTimum, ut vivam & fpirantcm bibliothecam fempcr Iiabuit. Cui J3m nolh-um fudabit in- genium? Cui litcruls noftrx placcre geltienti' quicquid dixcrimus, quicquid mcditabimur, quia illc non audit, mutum videtur. Monumenta ilia quidcm atque beneticia manci.t, a:ternumquemanebunt, nee ulla unquam labaflent in- numerabili annorum fcric & fuga tcmporum. Sed admirabiles illos & fpiran- tes amorcs, quibus AcadcmiamprolixiiTimeeAamplexus, lidelibus idi dclidc- rijs quarimus. Nam qui diflTimulare polTumus, quas illc curas in caufis ncgo- cijfque Acadcmicis fulceperit > Quam ilia ultima dcficientis fpiritus momenta circa folam Academiam habuerit > Nam cum certus obeundi media jam morte tenerctur, & dc ilia, quam ScholisPublicisimponere ftatuerat, coronidc fermo incidiffet: Ego,mquh^fivixero,i]>fepr£flab{>,fm tnihi aliquid accidat hnmanittts, tejiamento cavebo. Atquc hie cum aliquis ex intimis novas vires & longam fa- lutem vote magis quam fpcominaretur; Imnwvero.ego^ inqnit, momr. Nam quandiK mihi cor vegttum manfit & ere£fum , Tit£ fpem favt : ac nunc mihi iffum cor labafcit, & mors certiffima imminet. Tibi cor ut labafcat , Bedleie, aut unquam illud pulcherrimorura confiliorum domicilium frigus & tor- por ut occupet ? TuunFine6pr3?(idiumno(trum6c duke dccus, trigidum 8c exangue corpus tcnemus, videmuSiSccharilTimam nobis fandtiirmiamque me- moriam pufltemis offici)s hodicriio dieprofequimur ? Tcne, quem dcum qucn- dam & parcntcm ftatuimus fortune, nominifque noftri,intucmur hodie fine no- mine cadaver, cruncum,cincres, nihil? Atquc ille quidem, obijt, plenus anno- rum Mt^fnTOc af^/JfHTwclfjplcnushonorum, etiam illorum quos rccufavit; Can- didatus artcr. itatis & exempli, quod imitabitur nemo, etii omnes fatcantur imi- ^"'^^ '" i''"^''^ tandum. Vos vcro, fandts reliquis & quicquid rcftat Bodleii, cruditi cineres, ^^'"^"' quos hodie poltremum videmus, hcu polircmum videmus, falutamus, falvete s[cuium,sternumquc valete. Laudatio 43 i Laudatio Funebris, MEMORIi^ AC HONORI SERENISSIMI PRINCIPIS ULDERIC I POTENTISS. DAN. REGIS F. H^redis IJ^ryagia , fummi Copiarum Ecjueflrium Saxonicarum TrafeBi, T>uarHm Legionum D I C AT A A MARTINO OPITIO. Nter hsc Bella Ccimanis & calamitatesinauditas fpedlacu- lum atrox nobis cxhibitum eft nuper, cjcdes indigniiruna, qua Princeps Juvciitutis Uldericus , PotentilTimi Daiiiac Regis Filius nihil hoftile & cogitans & inetuens ex tem- pore periit,quo immincntes quibufcunque ex cauilis indu- cisefecuritatem caftris,quietem omnibus promittere vide- bantur. Scilicet hoc unum refiabat deploratiiTimis rebus noftris, ut ad fumma genitus Sc, perttdiiE artes ac dolum fi excipias , castera invidlus heros, in viridi astate fua, qua oculos jam omnium & expedationem in fe converterat, per fallaciam ac fraudes, e medio ingentium fadorumcurfu, & opera quidemuhimi mancipij, arriperetur. Quid ditam, fides fupremi Numinis! aut quid non dicam? atrocitatemnc fadti accufem & morteipfa mortis genus longe accrbius? Atquamvis tantum in me effet elo- quentias quantum moeroris eft vcriifimi , jultamque hominis ac qualcm ado- Icfccns innocentiffimus mcrebatur a^tatem iuiic foli meditationi impenderem ■, parricidium tamen hoc publicum, banc nccem triftiffimara, capitale hoc faciiius nullis verborum coloribus, nullo conatu fatis uiiquam exprelTerim. An vero momenta vita? deploremac incerta mortalium, quorum fpesomnis & quicquid ufpiam illis charum eft , uniushora? tortuna perit multoties ac evanefcit ? Et parciusequidemreliquidefragilitatenoftra quereremur, fi, quotics cam rarus decor , tarn infigne virtutis ac ingenij fpecimen calo delabitiir, eoufque illi rebus humanis interellc contingcret , donee & felicitate tanta ad fatietatcm,fi qua Ih Ohitum Ulderici fnnci^is Dani «. 471 qua effe hie dLbet,frui, &: cxemplo ejus allcdi optima qusque fcdari poffcmus ac difcere. Verum cum non ea folum conditio noftra fit, ut voluptatem ex ijs r.ie quibus maxime obledamur rebus pcrcipiamus breviiriniam ■-, fed &c divinas mentes memoriam bcncficiorum fuorum & laudcm magis quam inancm plaio- (3i.im,3quofibi hoftcs ipfos etiam port patratum lioc facinus ( magnitudine credocjusfcra licet srtimationcperrpcda) non tcmpcradc novimus, requirere, anobis crcdibileiit : rclidis hicqucrimomjs, aut faltcm dilati?, nature potius aniniique dotes caque juvenis confummatiflimi ornamcnta contcmplcmur quibus utvitamredimere non potuit,itafragili vita potiorem famam xternam & feculorum omnium prasconia jure meritus eft optimo. Utinani vero vctcris inftitutiillius, Romanorum imprimis, quo defundtos laudarcaut magiftratuuiii fernic aut propinquorum erat, nuiK quoquc jam ratio liaberetur : certe argu- mento rci,quod fplendorem omncm orationis ac copiam intervallo excedit lon- giirimo,ab audoritate faltcm laudatorum atquemajelbte gravitas accederct illuftrior: nunc ego, Scnulloncqueconditionis nequc litcrarum pietio clarus, 3c hoc quidcm tempore ab inilrumentis do<5trins omnibus ac patria, inter curas ob ruinam illius juftH'fimas,divulfus, & minor tandcinlongequara utdidorum invidiam, grafTantetanta inter homines perverfe interpretandi quicquid loqui- niur ufpiam aut fcribimus licentia, declinare valcam aut elidere i ego, inquam, quid in medium adfcram quod aut meritis beatiilims illius aaimse refpondcat, aut expedationi de propoli to hoc meo fatistaciat ? Cum taincn non vivus modo PrinccpsOptimustanta me dementia foverit, tantoamore nullo mcrito meo profecutus fuerit,utverborumofficium, quod folum hinc fublatis pra;ftari po- teft, devotiogratitudinismesprorfus a mepoftulet i verum etiam memoriam mihifuam abfcnti moriens commendari jufferit, obfequio ipfo& profcflione pietatis fi non laudari, tamen, ut fpero, excufari apud benignos sllimatores mcrebor. A patria igiturpriglorioliilimi Principis,id quod Rhetores jubcnt, exordium fumerc non pcfTumus, nifi fimul & fumamus a regno. Csteri mortaksortum fuumuni loco dcbent aut urbi: Regumac Principum ea fors eft, ut nafci per tot fpatia tcrrarum videantur, per quot vel parentes impcrant, vcl impcratuii funt ipil. Gaudium hoc non privatum eft, nee unius cubiculi ambituconduJitur: Soles cjufmodi fimul oriuntur, fimul omnia late radijs fui fplendoris ac fcrenitate colluftrant. Daniam veroita uti decebat commendare velle, hoc eftct idem pclagus volsc manusincludere,quod illam perpctua cuftodia tuetur ac ambit. Qiiid Zdandiaejufque capite Hafnia opulentius ? quid foe- cundius Scania ? quid Fionia pukhrius ? quid armentorum ac apium copia utilius Chcrfonefo Cimbrica ? Rdiquascnim RegionesSc Provincias qus le- gibusimperijhujustcncntur adducere fimul fi cupcrem,eundem,hic Iimitem invenirem quern aniiqui pofuerunt magna? huic quae nos alit matri. Hxc pro- fedolinusCodaniconimoditas, hoc littorum vcdtigal, hie oppofitus incurfui extcrno Oceanus cui tcrrarum parti concedat ? Ipfum gelu ae bruma, quam gentes alii fugiunt, cum hoftcs I'acpi. ab incolis arcet, turn hos contra illorum lenius robur munit- animat, indurat. Ex his oris progrcfTa toties olim eft natio ilia, quscfuasomncsexpediiiones vidorijs,oibem univerfum metuimpkvit ac terrure : cujus virtutem verbis extukrunt quos domuit : de qua triumphum aliquando Roaiani c-gerunt, (ed ipfi pxne vidti. Vetuftatem vero regum ab Ecc inundati- 434 Oratio Fmebris^ iniindatibnc mur.di, aur origincm, quod fpeciofe magis polTemus quam vere , ultra Irtruin arceffcvcquid opus cl\ •" Equidcm gloriofiusduxcrim, dareregem, quam accipere. Sed ncc csteia ilia virtutum potius quam hominum noniina Hiarnos, F'rothones, CaiuUos,aliofquc, longo ordine reccnfeam. Qiiippc fua qui familia clarus eft, cur adcptari in alicnam velit caufam non habct. Ec principis quidemnoftriftemmatot domefticisimaginibus, tot belli ac togs omamcims cnitet, ut quifada tantorum rcgum ac monarcharuni compkdli vclit, totidcm libi optare fecula debeat, quot illi rcgnaverunt. Si pvoximos faltem alpicimus, quid decennioFridcricil.faiKS-ius ? qua modellia, quo fubditorum amore, tu- tcla tranquillitatis hrmilVimi, regnum libi inuuivit ? qua dcvotione, aboliris cultus parum divini dclirijs, munimentum fus majcftatis ab ilia fuprema impe- travit? Pictatemveroan prudentiam Chriftianill. magis commendcs, baud facile difpicias : his tamenob domitas rufticorum tumultuantium cohortcs, ac provincias recepta per obfidium acerrimum Hafnia pacatas, aliafque niagnani- inicatis palmas, addenda maximc eft & fortitudo. Friderici autem II. res terra marique gefts, fubadti Ditmarfi, vicinia hoftilis armorum vi ad conditiones vocata,ckmensdomiac militis fcveritas, difciplina caftrorum, & ingcns lau- dumrarilTimarumexameninftar omnium cffepoffent, niliFilium regno dedif- fet, hujus non magis quam virtutum quarumvis ha^redem digniflimiim ; Chriftianum Qiiartum dico, magnum. Filij ad fuprema nati Ulderici parentem, 8c forte nafcendi, 8c ingcntisanimimeritisRegem, quern ob hnes imperij aut defenfosfortiteraut jultedilatatos, ob propagatam navigandi folertiam, exor- iiatas templis, porticibus, propugnaculis urbes, fufccpia bcnigne concukata alias ac evcrfa dodtrinae ftudia, cives clementcr Iiabitos, liberalitatem acmunifi- cCntiam fingularem, alia:que quibus chariorem fe fuis reddit indies beneficia, Patrem Patriae vocarem, nifi &c foederatorum fuorum, belli auxilijs ac Pacis (■quantum litertas publica 5c religio permittit) lUidio, Pater, tutor, alTertor dici jure debeat ju/lillimo. Ad genus tandem maternum Principis NobilHTimi litranfeamus, funtqui magno ilkid annalium confenfu a Columnijs Romanis, horum vero profapiam a veterrimo u(que Camillorum fanguine repetunt. Stirps profedo Brandenburgica tot Principum frequens, totheroum foecundum eft,ut a multis feculorum voluminibus fplendidiorem aliam Germania vix viderit. Dc ftptemviratu folum creandis Imperatoribus fi qua^rimus, decimus nuncvivit^ vivalqucdiu, ilk tranquillitatis publics? defcnfor acerrimus, con- IhntiflimusoptimulquePrinceps Ceorgius Guiliclmus, ad quern hereditaria iljadignitascurfuperpetuodevolutaeft. Extantaac tarn infigni dome ma- trem cum habuerit nofter, Annam Catharinam, ingentis animi prorfuf- que heroicamPrincipcm, quis inHcias ibit, vel forte nafcendi 8c a pjrentibus eym rc;giamindolemiIlam,illos vigoris divini igniculos, quos cumltuporeBc admiratione fummafufpcximus, traxifle : Eft quippe, eftmagna fanguinis po- 'teiiMa, 5c magifter nonex occultoDeus bonorum plerumque paremum femi- nibusinfevit id quod in liberis bonam naturam morfalcs vocamus. Itaquc ra- pax adeo &c ex fe fertile ingenium nofter nadus^res honeftas omncs qiiibus pu- eritis «tas imjpcrtiri debet toto ftatim petSore arripuit. De amore faltem ftudj- drum & charitatequid dicam, quam natura illiin ipfis ftatim vit;t principijs in- ©le^yerat? Optimo ihgenio optime ufus adeo diligens litcrarum fuit,utiatis oltenderit, r /// Obitum Ulderici Trinclpis Daniaj. 4 , ^ ©lknclerit,rdvifle(c,homincm generis quantumlibet ac fortuna; bonis cumu- litiinmum, lidodrinam avcrictur, ptcudcm aureamcffccujus pretii.im cutcm lion exccdat. Equidcm mirari fatis ncii polTum, adco (lolidos quofdam ac vc- cordcs animicffe, utad cvchendainimaginumluarnm audtoritatcm, & rcfpu- endosoriginismodicoSjdiverfa duo mortalium genera cuilUtucrc audcant, no- biles & eruditos, live , ut nepotcs ilti vocant, (cliolafticos. Quail aut nobilis iit, qui, virtuteiTi li cxcipias, quidvis polVidct, aut non nobilis, qui vel generis or- namenta qua: habetlhidijsampliticat, vel quse non habct ijfdem tacit pmmts atquccxtendit. Confpiraveratporro cum ingcnio Principis noliri furticiens lupra ufum etiam memoria, cujus tanta tclicitas erat, ut Themillocli hac etiam parte baud inferior, res quafcunque non tarn It gerc quam ipfe ex fe parerc vidc- retur,ac iKmoquiCqiiani alius citius aut qu3P vdit difcat, aut qua? didicit reti- ncat. Rccitantein ipfum audivi integra variorum auctorum loca, paginasin- tcgras, imperturbatoprorfus acfaciliordine, quique ollcnderctiplum nonverr ba minus aliorum in promptu hakre quam fuum ingcnium. Acccdcbat au- gulia quidam oris commendatio ac in dicendo ercdta alacritas, cujus bencficio id cfliciebat,ut oculis verba recitantis non auribus folum dixilTcs irrepcre, quas lenirtimo diccncJi Buminc perfundebat. Pcrfij fatyras imprimis, poema tam ob- fcurum, ut vel doAillimo cuique negotium cxbibeat, quam inort'enfa lingua ex promptuarioillorerum optimarum memoria divina proterebat? qua loquendi venulhte, modeltocum rifu, id quod hoc fcripti genus rcquirit, conjuncta, len- tentiam audtoris & verba reddebat pariter ac commendabat ? Ncmohominum fuam mcntem adeo diferte explicat, ac illc alienam. Hac confuetudinc Poetas Icgendi & colores fcrmonis artemquc non mediocriter imbiberat, 5c fcfe ad l\\i- dium hoc pofitionc ipfa (idcrum, qua; nafcenti illuxifTcnt, alUifque duci autu- mabat, ac vates divini aliquid ex altotrahcre, ncque tam fieri quam nafci , vel ex fuo ingcnio crcdi libcnter volcbat. Tantum vero abfuit, ut quicquid hujuseft-dcdecorifibiefle crederet, ut etiam Caffarum, Rcgum & Principum plurimorum exemplo, Neronisiplius ac Domitiani ( adco virtus & eruditio vel tyrannispreti) iui tedimonia exprimunt } comnicndari ob cjufmodi ele- gantiaslaiidi fibiduceret non ptilhcmae. Libellum quoquc juris publici fecit, cuiStrigili Vitioruro nomcn indidit, numcris quidem folutum, cstcra argu- mento Satyrae proximum, In quo animadvertere ell,ncquc ingcnium ei ad dif- ciplinam banc pulcherrimam, ncque fcientiam vd cxadtitVimam dcfuilTe. Ver- fusautemGermanicos,ad quos confcribendos animum nunc impctu raajori quam fucceffu plcrique applicant, fine cura uUa faciebat nuUoquc ncgotio, 6c tanquamdiftantibus Mulisexcipiebat. Linguam cnim banc ita ufu fuam fc- ctrat, utpuritatccrationisacnitureillosfa;pe inruboiem darct, qui populates non modo hie funt, vcrum etiam ornate diccndi facultatcm nnice alfedanc. Idem de Gallioo fcrmone, quern domeliica inliituticneact)Ccafione percgrinati- onis addidicerat ( Italicum cnim fuo Marte ita apprehendcrat, ut & quicquid legcbat intclligeret , & quantum opus erat loqueretur ^ affirmare jxiilum, de cu)us munditia controverliam illi movere nemo facile aufus fuilTct. Et horum etiam Poctarum prsltantiorum ( nam mulleos illos nuperquc adeo natos cum tumorc fuoampuUifquc verborum non morabatur J inligniora loca & quafi gcmmas fcriptorum cum tcnebat optime, tiuii ttlicitcr imitabatur. Accedcbat Eee 2 rarus Y< A-i6 Orat'w Fumbm^ rarus ingeniofitatis, raiior juventse come?, judicium ^xcellens, acre, maturum, cujus norma quid de quoque audlore fentiendum, accurate fane atque ex ipfis literatorum Icgibus pcrfpiclebat. Librorum ut amabat optimo?, ita confcrvare malcbat ctiamplures males, nenoceret bonis paucioribus •, neque in fentcntia. eorum mancbat, qui furere in opera ingeniorum & inftrumenta aodrina; fadtum illuftrc ac vidtoriam putant. Nunquam medius Hdius, nunquam pofteritati cx- cufabimus banc barbaricm noftram, hos mores iniquilVimos, hoc petulantilli- mum pcrvicacis genus, quo in tot prifcs Ecclefiae monumcnta, tarn eruditas animas,totannales majorum, & quicquiddivitijsnullis, nulla induttria relhu- rari poreft, tam inclenientcr fsevimus. Quid enim Gothos vetcres accufamus aut Hunnos, qui rudes artium ac folius gloris militaris appetentcs aut non aslH- marunt fcripta quorum dcfiderioadhuc tencmur, aut non intellexeriint ? quid PatribusByzantinisimputamus, quorum perverfapietateGrsca pariter ac Ro- rhanacruditioimmane quondam naufragium fecit ? Nofira base virtus, nollra nunc gloria cdi 6i quoniam defijmus facerc laudanda, literas delemus, ut nee pudenda defcribipnffinf. Nequicquam tamcn, 6 boni ! fudatis: fempcr fuus profcilioni dodrinse honos ftabit, & vos alter expedlat ut dicamini olim ; Li-' bertatis publics achumanitatishoftes. Aliamente, alio animb praeditus erat Princepsnolkrindulgcntiiiunus, Hercules illeMufarum,ille smulus Ptolcma?i Philadelphi, qui, ut fama eft, & bibliothecas ftupcnda liberalitate coemit, auxit^ confervavit, & ftudia dodrinje eo amore profecutus eO, ut uno tempore ac eo- dem clariffimos Grai^cis Poetas, quiPleiadum nomcn a numero nadti funt, ale- ret comiter ac fuftcntaret. Eadem aut fimilia excelfus Ulderici animus fubinde meditabatur , ac fi quardo iibi olim curarumque majorum vacuus vixifTet, alleda virorum toto orbe celebrium turba baud dubie effecilTet. Placet quippe in alio fua unicuique natura, & docftrina: fulgor, pulciiritudinis inftar , in quo- vis corpore collocatus, amorem ubique tibi vel reperit, vd conciliat. HjCc vero litcrarum aviditas inveterata ftudendi confuetudine adeo Principi optimoin naturam verterat, ut (eriaqusvis ac rcmiiTiora pariter ledione pertinaci mu- taretacinterltirgucret. Node multa, in itinere, in caftris, f at quam rarum nunc dodrina Tub paludamento! ) inter occupationes & officia, inter fremitus militartsac chngoremtubarumcontentionefumma, ftudio incredibili legebat, ledaadnotabat, mcmoriam atque ingenium excrcebat, & tanquam lege aliqua acimperioadadusomneiilud tcmpus Uteris tribuebat, quod alij crapulas, lufui, comeirationibus,& quicquid bonam mentem vocantqui menti bouse, nunquam litaverunt. CaJterum non me latct, in virtutibus magnorum virorum fcienter coshdibuscantafTe, miuimecommemoraj:i,muficenque nortris moribus a per- fona fere Principis abdfe : fed fiquics aliqua negotijsdanda, fiftrenualibcra-r lique inertia animus remittcnduselt, quid rertat quo nihil abjedum, nihil Hut mile ac fordidum cogitans ingenium obledare fcmagis cum venia portir, quam ea arte, qua & laborum onus tranfmittitur proclivius, & ardores affedu- umhumanoruiiifaciliuscomponuntur, 6c Achilles ac fortilTimus ille Grscia; impcrator Epaminondas, virique alij maximi dodiffime erudici fuerunt, quam dcnique ad virtutem ipfam pertincre cauiVis non vanis autumavit divina mens Ariftotelis? Quid quod veteresTheologiDcorum ctiammanibus inllrumenta mufica affinxerunt , credentes quippe, nihil calo magis affine, magis proprium efTe, In Ohittm Ulderici Trincipis Daniae. 4 ^7 efTe, quam concordiam hanc nervorum difparem 8c fuavilTimam harmonia: confonantiam? Ne quis igitur exiftimet, juvcnemconfummatilliinmTi, quod artis hujus apprime fciens erat, fidib. eleganrius canere dodum, quam & Regis tanti filio, & regia qua^que molienti neccfTc fuerit. CocleQillumis n. ille aiii- iiius artris fuis propius fc bcneficio muficx acccdere putabat, quod mufica coii- cinnosfidcrummotus&harmoniam, fi Philofophorum quorundam fententia ftaiidumelt, cxquiiltiiVimamunice a^mulatur. Ncpid:onam quidcm& gemi- nas huic artcs liberales, tali undcuomcn forties funt ingcuiodignas, fibi inde- cerc exilUmavit, adeoque in illam fcfc penctravcrat, utcum ekgantcr limili- tudincs quas volebat ac ex vero cffingcret, turn dc aliorum opcribus pcrfefle judicarct. Infignrsequidcmartifex, ac quldam vcluti Parrhalius Cermanix-, imaginem quandam fu;m, iiota^cxtera minime protrits, non ab(que rationc ab sitimatorc hoc talium optimo rcprclienfam fuilfe libenter fatebatur. Eun- dein quoque, cum augurtam illam ac fcrenam faciem fuam dcpingi juiViiTet, quid cmendare, quid cxprimcrc, quo corporis /btu, qua lateiis obvcrfione fa- cercfinguladcbcret, prxviopenicillofcitcadmodumatquc ex Icgibus artis ad- monebat. Commcndabant ilia mores cultilTimi& cxafta in hoc lubrico ju- venta^virtutum omnium convcnicntia. 1 ictas imprimis, quam qui removen- dam a Principibusaulumant, abhominum confortio rcmovcndi funt. Sum- mum n. illud &3etcrnum, ille omnia providcns & animadvcrtcns Dcus,res fecundas imperijscorumlargirinon potcll, quicunque ncgligunt fuum. Hunc votis Princcps picntiirimus ac fupplicijs toto aiiimo fcmpcrque venerabatur, hunc folum timebat, huic momenta ncgotiorum commcndabat ac fuccelfus. Adde illam qui Deo tantopcre placet, aulisfcrc ill vifa eil, caftitatcm, cujus ra- tioncm adeo habere nofier folebat, ut nee qucrcndi de (e locum alijs relinqucret, & libcrtatcfua optimed ifpenfata, in maxima fortuna minimam liccntiam effc vel exemplo fuo fatis olknderet. Puramens, purus aiiimus, verecundia, pro- bitas hilaris,modciHa Temper cum illo verfari,introduifVionLS muliercularum & ludibria nefcire, pudiciti* fua:nec prodigus elfc, nee infidutor aliena^ ■■, ca^terum voluptatcm nati pabulopecoris,nonhominum, nedum Frincipisbonum putare, vinocitrafaturitatcm & parcilTimeuti, alijsad cibum cbrijs venicntibus, ipfe fobrius ab eodem recedere,naturam parvodimitterc, neque hirudincs illas cru-» menaruniprajfedtos militares alios fcdari, qui in lullris acganeis liationes fuas locant ac vigilias, quimcrum, fcorta, aleani,cui lucrandi pcrdcndive temcritatc indulgent immaniirima, inter belli inftrumcnta iiabcnt, denique id quod per fcelus adepti funt, per luxuriam elTundunt. Cstcrum oculi pudici, fcrmones ingcnioli, elegantes, uvbani magis quam lafdvi : nam prgbra , vcrborum ita averfabatur, ut alijs prandium petulantia lingua? ac joeis obfcaiiillimif, qus nunc fcrculorum condimenta funt, extcndcntibus, frontc hxc addudta, vultu demifTo, nequc tanquam aufcultans traiilmitterct. Velks illi atque corporis cultusqualis& Principcm & militemdecebat i muudusniagis qua.mdecapfula toms ac qui digito prastereuntium notaretur. Nequc cnim enervcs illos ac pijmicatosimitabatur, qui moUitie corporis ac (btuitu inipudico cum puellis fipius quam virtutc cum holLbus ccrtant, qui aut fuas comas frangunt aut fu- pcj^biunt alicnis, quidc barbi cum fpeculo dcliberant, nunquam deniquc vm iunt nifi cuuj ad fccminas ventum ell. Morumcercmonias & anxios lalutati- onum . ^1 g Ordtio Fimehris, onum hoiiores gravabatur, t'aciUimus longe atque humaniirimus, GlorLe uc avidus, ita pecunix adcolibcralis crat,ut omnes circa fe largiirime pro(equeretur. Ut enim lucri cvgo ( id quod migno feculi dcdecore apud hoiks iimul ac foe- deratos pailirii taciunt i j, quibus julliiTima prsdationi? caufiX elt praeda ipfa ) ut, inquam, privatim ac publice quidvis diriperetur, ut delubra valkrentur ac tcm- pla,utfepulchra,etiainPrincipum, Scexuvisdisjicerentur, nuUoque adeo dif- criminc tierent quae miferrima vidcre indies cogimur ac pati, inandato ejus aut faltem indulgentia nunquam accidit. Ex pateriia porro tortuna nihil niagis quam clcxTicntiam ufurpabat, fadus ad cam a natura, affuefadlus a Itudijs litera- rum, qusingcniactiamtcrocilTimain gyrum ratioiiis ducunt. Culpam qui- dembenignicatis-, honeftam taineiull3tnacexcufandain,ob-fuos paulio indul- gentius interdum habitos, effugere apud nonnullos vix potuit. Praster tot tantafquc dotes naturam, quam amicam in largiendis animi virtutibus habuc- rat, non minus fautriccmnaftuselUncorporc. Vultus dignitatis index, in quo tamenaperrackmcnti£pignora& humanitatis, oculi magni, nobiles, fe- reni, capilkis, nigcr ille ac denfus, eleganter horridusSc Gallicaj venulhtis imi- tationedemiflus, corpus habile acprocerum, magna pedum, magna mamium agilitas, robur nonducisniodofedS: militis, valetudo Integra, nili quod fu- premisvitsemenlibus, five pulmonum vitio, ut vifceribus per medicos poll ex- ceffumejusinfpeftiscognitumfuit, fiveobacres, ut ipfcfatebatur , inter hunc belli rancorem curas,macici'n plufculum contraxeraf, carteraita, ut longe late- que Principemoftenderent. Scd ea tandem nos vocant, line quibus nee re- gum audtoritas, nee quies gentium , nee facri quippiam aut profani ufquam tu- tum eft : ufus, inquam, armorym & quae f;ire ilium oportet in cujus confilio virtus milituni pofita aliquando erit. Exercitijs iftis bcllique pra^ludijs eam fibi artem, ilia arte eum paraverat decorem, ut adolefccns admodum inter atquales, fi squales hoc nafcendi faftigium habet, fupcrior fcniper dilccdcret. Convenficula fecftentur ali j & cauponas, pilam ac fritillum inter artes imperan- dinumerent, venentur exfuoingenio,fapiant exalieno, abutantur ctio eouf- que, ut vigilentne an dormiant alteri credant : Principem noftrum ipfe labor, qui alios frangit, nutriebat ac folabatur. Alludijs in equum, in palajftram a navaUbus,ex arena incampumfefetransferre, rudimenta caftrorum domi ex- periri, trigus laceffere ac aelKim, conferre docentibus, provocare difcentes, fu- doref)Crrundi,ra:pc &fanguinc,vcliiationes luforias moliri, fed veris proxi- mas, irruptiones hngerc ac oblidia, jacere haftilia, faltu pedes exercere aut cur- fu, nihilque adeo facere quod difccndum erat jacenti, oblec^amcnta illius non fuerunt minus quam excrcitatio. _ Itaque juvenis admodum pra^effe copijs equcftribus, cum cepilTet, qucm non virtutis ftatim guftum ac audaciae hollibus dedif, idem tiro fimul & imperator ? Vocent hoc temeritatem feroces in calkis, in acie pavidi mortalcs, quos ad verba ubi ventum eft plufquam viros cenfeas, ad aciem minus quamfcxminas : ille & militem ducere quam fequi, & quasrere hoftem quam prasltolari malebat, vcl Trajaniexemplo, quem bonitatc, vel magni , heu ! nuper Regis, quem animo exprimebat ac fortitudine. Ut veroconliliumetiam atque rationem, quae bona fcnibus fere in locum virium fuccedunt, illi non defuifle fcianius,& hoftem fine aliquo ejus damno vix un- quam aggrelTus eft, 8c alas fuas ac legiones abfque caede ac ignominia femper reduxit. ) In Ohitum Ulderici Trincipis Danize. 45 p reduxit. Cseterum fpeculatum ipfe eg-rcdi, metari cafira, princcps aciem inva- dere, ultimus exirc, gloriam Ikenuis, imbellibus alkvameiuum, cundis fefe ipfuiTi prudentia duccm oftcndcrc, xquali labore comniilitonem, telUs virtuti fociorum 3C exemplumcffe, hoftcsdeniquefundere, aut trepidantes in fugam convertcre, fafpe manu, multoties & nomine folo ac adventu. Indc timor co- hortibuscjusnullus i Uldericum fcqucbantur: nulla pugtis dctrcdatio , fc- qucbantur & patrcm. Tali#cnim ut liabcrctur, urbanitatc, bcncvolcntia, amorc prolixo effccerat. O tallaces autcm Sc irritas moitalium cogitationes ! O fata fpcs noftras ex advcrfo fempcr turbantia ! Quid de tarn fcnili jiivcnta, de arta- •te hac qua- nihil cum adolcfccnte commune habcbat, de tantis haud ccmaribus , fed t'acftis, pulliceii nobis non potcramus ? Princeps d'ivino ingenio. virtute ad- miranda, fortitudinc incomparabili pia:ditus, de cujus fola magnitudine ini- iTiiciquercbantur,fci.lerato, cn.idcli,inauditopanicidio tiucidatur ac inteiimi- tur. At quo tandem tempore ? Dum ex caltris utrinque convcnifur, dum cpnditiones induciarum aut (cribuntur, aut vcntilantur, dum paccm omnia fpcdant vcl pacis imagincm. Inter ferias armorum fcilicet, ne nihil sgerctur, Principem Optimum, proh dolor ! interfici oportuit. Romani cujufdam verba flint, intdici monumcnto ejus infcripta, uti julTbrat : Turba fc medicorum pcri- ifle. Hie inducijsindudus perit,quarumfcmentione latis tutum arbitratur. Effundit itaque cum paucis fc in agrum, cquo inlidcns pridie, ut a junt, a quodam partis alterius donato,nullo,quod maximum in periculispialidium elt, noccn- dianimo,neque autumansfeprohoAe fore, cum holkm id tcmporis exuiflfet. Securitati fua? equidcm confuluifTct m^clius, li tentorio fe fuoaut laribus continu- ilTet. At acer & invidus laboris, ncquc oti j uUius patiens Juvenis, morem ani- mo fuogerere cur minus dcberet, non videbat. Avcsqua?in fpcm gula? nollrx fagin3ntur,angulHjscavcarumincluduntur ac tenebris : ita fcgnitic toipcntes morticinam carncm vivi, mcntem brutam fovemus rationcprsditi. Etquis folitisnosartib. tcntaricogitaiTet ? Ubique fi3us,ubiquc dolus : nili quod tu- tius domi quam fub dio, magis impune verbis quam armis tallimur. Ca^terum qusercrc, fadtumne fit facinus hoc ncfarium gratuito fcelere an prafmijs propofi- tis, levitate fcuriili an architcdo aliquo ac machinatore, qui auiflori ca'dis,homi- ni poft hom nes natos vililTimo, vefanam banc mentem injeccrir, haud eft mcum. Scd & libcnter fatebor, non modo me tunc abfcntem, fed nc illos quidcm qui cadentiadfucrunt, exad^c omnia prorfus n.ovifTe. Solis vero auditionibus, ac dilTcminato difpcrfoque fcrmoni, tcmcre audoritatcm non tribuerim. lllud vix quifquam dubitat- Frincipcm innocentiflimum, cujus fronti nemo impune cccurrit, nonadverfocorpore, fed dum unius comiris monitu refpicere fcque verfare cepit, globo plumbeo, qui & in coifpore manfit,.lioniinis hilUionis ma- nu , qua feras transHgcre folitus crat, ex inlldijs trajcdum cfTe. Pcrhibcnt ctiam, (ante vulnere aHiidum arma quidem arripuiflc, qua- tamcn corporis non amplius potenti excidtrint, adeoque ad hoflcm, prada quantumlibet exilis, pcrvencrint. Inimici quidcm. quosfurgcnres tantofulgore fpes fine excmplo magni Principis haud dubic urcbant, ration^m comminifci facile pofTunt, cur nullam rcddaiit ; nam alienationcm mentis infami percufTori quod affingunt, quishoc pcrfuafcrit iliis, quipropudiumhominis,quidvis audcre quafi per dc- mcntiamfoUti, fatis novcruut ? Coufcijs certe. li qui funt, fctleris, quamvis non 440 OriUlo Funebrisy nonarmanolha, tortortainen ingcns mains animus Scflagitia fuain fupplicium vcrtcnt. Dabunt nimirunvdabunt pcenas ultoriDeo qui mcrucrunt; at per- fidiamquod faiiguincFrincipisetiam cumulaverunt, quod pofircmus flagitio- forum omnium iitque luce dignus omamentum feculi, columen libcrtatis luce privavit, quod vidima tarn nobilis induciarum initium fuit, illud corrigcrc hu- niana arte nulla, nultis vocibus ac lamentis deplorarefatis unquam pofTumus. Ad Ma'jcrtatcm tuam imprimis Rex fercniffime, hie dolor pcrtinet. Tu amiffo tilio chariirimo, qui te 3c ut Rcgem devote Temper veneratus eft, & ut Parentcm fandilVime coluit, vulnus aa-epilU graviiTimum, neque cogitatione ulla fatis aeftimandum. Lugentc Germania, Cimbria fpem f>jam ac decus voce lamcn- • tabili deplorante, moerentibus bonis, neque malis fadum probantibus, ad te ta- men tanto magis hie cafus pertinet, quanto gravius eii rilium amilllTc quam amicum. Quam ille nunc prceul a dclUnarione tua cceidit ! quam non dolenda folum, verumulcifcendaetiammortefublatuselV. quam longealiter neque Ik ad regios larcs tuosrcverfurumputafti! Novimus cquidcm, uovimus, qua il- ium mcnte, Rex idem & Pater indulgentiiVimus , in militiam abire paffus fis : non ut ftipendia militaret ulla, aut pra^iret pugnantibus s fed ut oculis potius ac animo perciperet,qua; manu aliquando ac virtute perHcienda elTent, momenta- que belli ac rationes addifceret, quo & fadla tua imitari dim, & populis tuis prsefidio,& folatioafflidisefTe ac opprcflis pofTet. Atignofce, Rex Clcmen- tiirmic,non illi, qui te, quifacrofan£iam poteftatem tuam cultu ad fupremum tifquc halitum profecutus eftdevotiffimoi fed invidtas, fublimi, auguftae natura? tuas, quam exuere nifi cum vita non potuit. Filius tuus erat, hoc eft, ejus, qui viridi adhuc juventatcrrore hoftes, regnum quicte, gloria orbem adimplevit univerfum : ejus, qui pugnam nullam molitus eft, nifi & imperator effet ipfe & miles.- ejus, qiiiventisnunquamfe credit acmari,quin glifcenti procella, hie- rrantibusidentidcmaquis, ipfe malum confcendat, tempeftatcs exploret, vela contrahat aut laxet, eademdenique alacritate in alto gubernaculis navigij alTi- deat,qua regni in regno. IgnorafTene Filium putas quod omnesfcimus, qui- bus nempe verbis adolefcens adhuc, cum in erranti diiTitis littoribus nimbi ac turbines periculum minitarentur ac mortem, nautam officia fua fpe omni ab- jeda deferentem, in cujus locum ipfe luccedebas, Csefaris animo, verbifque smulus, allocufus fis : MevehisSc meam fortunan>: atque ha^c quidem nun- quam concedet, ut Rex animani fludibus debeam ? Tuus itaque Filius, Prin- eeps Auguftiilime, tanti patris foboles & imago, tot heroum ac rcgum invidlif- (imorum fanguis, Ik natus, fic educatus, fie inftitutus, bcllum deiiuiris manibus videre quivit ac fcftari ? Catulum leonis fi fpedlare jubeas, alijs in arena fortiter facientibus , dentes expediet, laxabit ungues, fremet, erumpet. Aquilam banc ipfe genucras : imparcfle tui non potuit, nee dilTimilis fibi. Si audacia? virtu- temilli obijcimusi obijciamus 6c indolem. Alexandrum hunc Macedonia, vaftura quantumvis ac nobile regnum, plane non capiebat, Sufflaminandus equidem fi erat, cohibeiidus etiam ignis eft, ne flammas fuas & lucem furfum fpargat. Mite pra^terea 8c clemens illud pedus, quoties dirutum jus faerorum, everfum Silefias ftatum, fulcra libcrtatis Frincipes confanguineos, 8c pirturbatas immane quantum res noltras perpendebat, licet difceftum fape mcditaretur, faceretamennonpoterat, quin & illud fibi proponeret fubinde, cos injuriam ipfos In Obitum Ulderici Trincipis Dmix. 441 ipibs inkrre, qui noil avcrtunt cum pofllmt. Itaque non animolitas illi fua mortem propcravit, cujus in tali quo occidk tempore minus egere videbatur : non adolefccntia 8c astas, cuinonmodoinvidetur alias, vcrum ctiam taveiur fed live cafus, quorum tarn multi rebus raortaliumdc improvifo incidunti five mctus holliuin, dum novus in illo libcrtatii alfeitor, vindcx bonorum, relHtutor cxulum timebatur. Tantam fpem tuam, Rex Potentiifime, tot populi)nun gaudia, delicis feculi,caput deiideratiHimum, ehcu! (eeum abllulit. At tu Foi tuivcc Rcduci votum baud dubie faciebas, qua? ilium, proh dolor ! aliter quam optabas remittit. Non narrabit MajeAati Tus qua;vidit, quxaudivit, quse fecit : non commendabit tibi fufpiria opprelTorum,dii-eptiones provinciarum 6c incendia, timorem publics fervitutis , fecuram denique Germanic quietem aut pace dol> fa bellum tranquillius. Mercbantur fortia ejus tada virtulquc milita- ris vel ingentem triumphum : nunc funus pro illo ducendum, tanto triltius, quanto ma;us calamitati liuic pondus adijcit novitas mortis 8c atrocitas. Po- tuilTesutinam ilium audi(revalediccntcm,quam folicitedc Majclbtctua cogita- verit! quanta pcrtio ex illo qucm traxerat fpiritu in fuum rcdicrit audtoicm! PercepifTcsputoillahilijoptimi verba: Hoc folum, Rex & Pater ClemLntilli- me, excufo ; inlidijs pcieo, non virtute ferri. Ut morcm tibi gcrercm, femper (iudui : ut fato morem non gcrerem, ftudcre non potui. lea vifum ell Deo Immortali, cui aniinam banc feria converfionc, precibus fcrijscommcndo. Ipfc Majcltati tua; cos vita annos largietur, qui mearncgati funt. Ipli tecum hatres mci, chariirimi ac deiidcratiilimi, regnumquc tuum cura? erunt. Ipfe tc confcr- vet : nam de me, qui Libcratorimeoac Confcrvatori generis humani fpiiitum hunc ex animo trade, fecurus fum, ExccfTum timere, meum & ChrilHani ho- minis, 8c tanti Regis Filij non fuit. Sed ncque ita inter arma verfabar, ut ne- fcirem mortem mihi (n procindlu habcndam. RcpetJt vitam, cxcipiat ani- mam banc qui dedit V Audlorfalutis mcae,ac indigna^ hujus necis indubitatus ultor. Csterum, lingua cum vinbusdehciente, id lolumterogoi ut aman- tiiVimisManibusmeishortiumLibcrtati faiiguiiic lites potius quam lacrymis. Qiiaquidemallocutione, Rex tarn conlians, tarn fortis 6c fapiens, dolori tuo non paiummedcberis : qi^ein dolcrcm li (pcrare potui(;icum ad arma HIium dimittercs, dcbesetiamperfcrre pollquamilli aecidit quod accidere humanum c(t. Hac legebdlaconftant, utmortesmortibus fuccedant quotidie ac cumu- kntur. Etncfcioquo tato intelix ha:c 8c lunclla Cermania; inflammatio tot Rcges,totPrincipes abiipuerit hadenus, ut timilequid stasnulla, nullse bifto- risloquantur. Sed compares maroris habere alioium fulatia funt: tua Ma- jellas cum pcrpcndct quid Patriconveniat, cogitabit ctiam quid Rcgi. Non minus 5c Filiorum Tibi adliuc fuperftitiun virtute ac vigore te criges ; quorum alteruniTe ad coelelk illud regnum ( fera fit dies ilia ! ; fublato Tui hsredcm , alteram ad icgia qi;a?que non minus natum, amorcs tuos, fpem populorum, Cahorcs xv\ noliri be lucida lidera, cum viJcas,tantum levationis accipcre po- tesderelidlis, qantumtriliitia:dciIlo qui vixit. Ncn in minorem aurcm Sc vos,Principesfereniirimi,ludtus partem vocati eftis, quorum, pixtcr accrbita- tem hujufmodiFratiiseiepti, quivos plufquamfraterno affettu dilcxit, ama- vit, unice cbaros habuit, mallitiam augere credibile c(l maxime,quod non ex- cipcrchalitum illius extjcmum,non manus vellras ad iJtimum upcriendorum f 1 1 oculo- 442 Oratio Funebris, oculorum ofliciumadvccare,nonrcliquiaseja3 & transhxa iiiifere vifcera la- crymis 8c opobalfamouJa farcophago tradere, non Citiari novillimis fermoni- bus contigit. NuncamorisilleUiivobisS: virtiitum maximarum meraoriam rcliquit, ut quoties lugebitis vos fratrem amififle, confolarionc limul ilia fuftcn- tcmini, takm vos fratrem habuifle. At te, magni Parentis magnc iinpollcrum fucceflfor, Fratrcmque tuum, de cujusdotibus ac naturae excellentia tanta, tam- que praedara narrantur, Dens protcgat immortalis, ledum genialcm tuum, cui Conjux exfamiiia Gcrnianis (ereniirimaincomparabilisdclHnatur,lxtitiaom- ni ambiat ac rebus florentibus, vota denique pro te, pro falute tua, bonorum omnium in fclicem exitum provehat. Csterum tuum hoc damnum non mi- nus, Germania, tuus hie ludus eft : vix unum excipiam aut altcrumi nemo Principumextraneorum tranquillitatem tuamdilexit verius, nemo fortius de- fcndit. Vcfter eft hie dolor, llptemviri legcndo Imperatori, Duumviri tuendas Libertati, Johannes Gcorgi, Georgi Guilielme, Potentillimi Optimique Prin- cipcs : alterius veftrum ilgna duxit, utrique miliiavit. Si laplis rebus, quod ta- citis, fubvenictis, li hnes veftros ac fociorum tuebiiiiini, 11 anna hoftium & ar- nriis nocentiorem fallaciam ab aris arcebitis ac focis, cineribus ejus innocentilli- mis gratiam, 11 non quantam meritus eft, certequantam poteftis abunde refere- tis. Vefterefthic dolor, CellllUmi Principes Fratres, Johannes Chriftiane, Gcorgi Rudolphe. Veftram ille Brcgam, veftrum Lignicium, illo? oculos Si- lefia;, veftras urbes ac ditiones, defolatas eas & publicis injurijs expofitas , nun- quam accedebat, quin maceraretur 8c ex animo dolcret, vos tantorum Regum a tot feculis nepotes, tot Principum, inter quos &c ipfe erat, confanguineos 8c aftines, tarn tlagrantia boni public! amore pedlora, reftirui ope fua ac virtute in ftatum ac quietem illam non poffe, quam fide erga Rempublicam nieruiftis. Vtftcr eft hie dolor. Principes Germanise ac Proceres Illurtriilimi, quotquot eo- dem animo cauflk communi patrocinamini. Amiliftis in hoc uno capite , amififtis languine cognatum, focium armis, fortitudine perfedilVimum exem- plar. V'^clter eft, milites, ercpto oculis caftrorum, flmile quid forte non vifuris, CO duce, quern maximam fcmpcr vobifcum partem periculi fuftinentem vidiftis, qui cperum magnitudine fxpehoftem, dementia Sc benehcijs animos veftros cxpugnavit fapius ac aiTecflum, quemque non tarn excubiae ac peila, quam amo- ris veftri praeiidium tutabatur. Nunc quid agendum, commilitones ? Honora- riofne illi tumulos 8c memorias excitabitis ? aut divills aciebus ad fimulachrum pugns decurretis ? Hoc facere illi etiam poiTunt, quos minor quam pro re moe- lor incLifit : a vobi^ a virtute vcftra fanguis hoftium potius exigitur, quam viftyje lacryms. DecelVit, abijt, 6 Dani, pro cujns lalute hadfenus Deuiu multa vcncrati eftis, qui in patria , aut fi forte pro patria, mori, fed olim, debu- iffet. Hoc etiam calamitatibus tuisalijs adde, Suidniciumi in oculis tuis, in campo ruburbano,nonanimolltatcinimicorum, fed perhdiaeum cecidilTe, qui difticillinio tempore tuo, cum exercitus hoftium immcnfus, cxcidium tibiae cljdeni extremam minatus, quaquaverfum agros inicderat, Sc mortarijs ful- minalibusatquetormentismiis viitutis ignem tedis tuis ferrumque ponderis ftupciiJi iniantcerct, ipfc legionum equeftrium dudor inter ca^teras copias tern ■ puiive advclavit, atque oblldium, nobilillimi prasfidi prudentia, conftantia iruUtum, ope divina imprimis, itrenue aliquandiu toleratum, ut lolvcretur caulTa fuit In OhitumMidexici Trincipis Dani^. 441 tiiitnon poltrcma. Qujcveroadverfarcrum, quamafflidiicfortunap faciem tu non videras hacflenus, oSiklia? Quanto impetu,quo faevitia? ingcnio, quibus artibus leges ctedcnclica, qua? exadtores Icgum ipll noii fatis crcdunt, oppidis impofita: lunt pluriniis ac iirbibus ? Et ut fciat orbis quibus magiliris pra^fece- rimus i militibus id ncgotij datum ell, qui cxpilationibus asdium, injurijs, ver- bcribus animos cogtrc, verbis luOra ac rudus olentibus cc execrationibus Dco- ruminfaiidis rudioiescultum coeleftcm doccrccoiiatifunt. Nodiu etiam ali- cubl bona adliuc tide dormientes adoriebantur : ut nodlem protundam inenti- bus ac tenebias fupeilundi facile animadverteres. His acccnfc abrogatas leges ac privilegia, in.minutam audtoritatcm Procerum, procurationem Rcipublica; Ordiiiibus ad<.mptani, bona plurimorum aut data, auf non voto magis tacito quampublicadcitMiationc novis hominibusdidta, veftigal adeo infblitum, ut necLlll tuerit etiam celLre confuetum. Aerem cxcipiam ac umbram ■, citera nullum genus rerum.,cui non tributialiquid imponeretur. Adde & bellatum. per tot annos, 8>:ne nunc quidemexitum ullum fpcdtans lacrymabile belium, itativac3(ha, confcriptioncsmilitum, hybcrna non ad ufum, fed ad luxuriem fumpta, fuppetiaium autfegnitiem aut fugam ("tamenim remedijslaboramus quammorbis) cohortcs fpcimmunitatis, maxima peccandi jllccetra, licenter vagas, lixarumac fcortorumexcrcitus, dilTcntioncs prx'fe(5torumsque ac con- cordiam Provincial noxiam, villas expugnatas, pecorisSc armentoium prsdas cettatim adas, conculcatum petulanter equorum ungulis commeatum dum commeatus petitur, in pacato, in holHco candem rapiendilibidinem, extinfta foils ruinisincendia, valHtatempollremo, ca^des, flupra, & faciendi quicquid non licet libcrrimam licentiam. Paganorum vctus formula eft : Sccus qui fe- cerit, mitem Ifidem iratam fcntiat, & fuorum olTa eruta atque difperfa videat. Nos etiam obculpam noftram hoc fi'pplicij genus & vindidam fupremi Nu- minis verc 8c acriter fcnfimus , fcpulchris adeo violatis, templis adeo expilatis ac irreverenter habitis, ut a foederatis quoque talia Heri ( duces ac pra:poGtos, quos iHpcndiorum imprimis pcnuria pcrpeti multa cogitjibcntcr & ex animo cxcufamus ) crubcfccndum (it. Polt agros frugum, pjgos longe latcque colo- noium vacuos, poll egelUtem ac probra , poll: pelUlentiam nunc earn, ut pluri- ma paffim per oppida ( te cogito imprimis, o Hos urbium 8c mater elegantias Uratislavia, luidiorummeorumdcfideratHruna quics , multa funerum millia in rationem Libitin3E tempore exiguo relata lint, poll omnia qua'cunque dici aut fieri queunt mala, innocentilTimus Principis Optimi fanguis tuam, « Provincia inklicilTima, humum mticit, qua?,fi votis ejus ac mcnti rtliqua etiam rerum mo- menta refpondiffent, jamdiu tx totius belli ore ac faucibus ercpta efTes. Ubi nunc nobis ille vindex tuus, oLibertas! qudefuneltohocfuncre cfTerriipfa vi- deris ac fepcliri , quJE rebus omnibus venalibus quail non minus publicata ge- mis, oc inter fpcm mctumque fufpenla exitum turbinis ac Budtuum Rcipublicas prsliolaris. Nemo dolorem nollrum gaudet nili quite odif, lugent ipll, aut moerorcm ollcntant,quiiniidi)S dades re firasdi-plicant Scinllauraiit qui te, quod capiti illorum lit, extivpaic funditu"; conantur cc evertcie. Egovero C namutmei tacer. mcntionem audcam, Ipfe manfuctudine advcrlus mefua effecit Sciiidulgcntia J quantas comploraiionis caulfas habL-ani, quantum fpei amilerini ac prafidij, cogitatione aflcqui nulla poflum i ac li aflcquerer, vtrbis F f f 2 cxprimerc 444 Orat'to Fumhns^ cxprimere abfque culpa jadantise non poffem. Tcftes fmt liters, Latins ills ac fine cura elegantes, pultremas hujus genais, ur puto,quas fua manu, dementi ilia ac erudita, ex cartris perfcriplit, unoque ante t'atalem ejus ac iiifeliciilimum nobis diem admeallatx. lUas enim ut adducam, non excmplo roliim Grsco- rumac Romanoruminvitor i verum etiam ad prodendani humanitatttn Piin- cipis Sacratillimi acingenij. clegantiam interell. Sic enim loquitur : Omnes deadventutuo hie in cajiris certiorej feci, doifiUime Opiti. Gaudebant hoc pluriini^-plurimi exoptabant. Cognitis fumma exinde nafabatur UtiH£, incognitis vera taUmvifcndivirMm, cujusfanu impleverat aura, jpcs dabalur maxima. Cum autempleriquefetalifrujiratosfpearbitrabantur^meconvenire, regare, unde diutina h£c moraproficifcereturtnirari ceperunt, ^apropter promiffumtUHm in memoriam tibi revocare vokns, panada h£c exaravi, fimul & amoris in te mei tcjiandi canjfa calamum admovi, rngans ne diutius tiia nos privari prxfentia finas ^qninpotiits prima tdnosoccafioneadvela. Vale^&ut h£c turentur effice, T. AddiSiijfimus Uldcricus. Non percurram verba tua, Princeps Pijffime, quibus magnitudinem ck- mentiffimi affecSus erga me tui explicas. Principem de me, loricatum de toga, inter tubas de Uteris cogitare, fola divini Geni) tui ac dexteritatisinfolitajres erat. Ego non parere me tibi, non frui ferenillimo vultu tuo, non adeffe fu- prcmisfermonibustuispotuiffe, cumangor impatienter acdoleoi turn laudi- bus, quodfolum fuperell, virtutum tuarum indcfellis, quantum mihi rellabit annorum, quos orbitate, luctu, aerumna, Iblitudine accrbiores mors tua mihi reddidit, exigam acfulkntabo. Nunc terris omnibus altiorem tumulum tuum quod aggcltu hoc humili, hac gleba vililllma, curlim neque cum cura veneratus fum, bona beatiiTimorum Manium tuorum vcnia fadtum puro. Te enim ac operum tuorum & natura; meritafatiscommendare velle, ut nemo audeat nifi fpeideingeniofuoimmodicus, virtutuni vero tuarum ignarus : ita II tantum dodtrins oikntare polTem ac eloquentix, quantum moeftitias mihi ac sgritudi- nis obfedifTeanimumfentio, veldevotionimci iUidioque aliquatenus fatisfa- cerem. At tu, anima (andtiilima, laudumhumanarumnonindiga,divinas me- ditans, abunde gloriae dum nobifcum eras, nunc calum adepta es, quod gloriam mortalem refpuit, hnem sterns non habet. Vicilli, Princeps, vicilti, non ho- ftem, ut folebas, &c agmina inllantium ac paullo poft fugientium inimicorum j fed fortibuspkrunqueformidabiiem , molelbm tortunatis, cui tamentu para- tus Temper tuUti, mortem. Nunc, relido nobis grandi dcfidtrio per memori- am virtutistus, ipfe tiiumphumnad'uses tropisis omnibus ac viflorijs nobili- orem. Non urbs male sterna, domina gentium, ancilla libidinum Roma, fed coekim te. conrpicit,miratur, telicitati tus favet, ac applaudit. Quidreges captos, vindlos ante currum duces , opima provinciarum &(. inlbumentum hu- mans luxurisaurum requiras? imbeallitattm mortaliuni, miferiam, vanita- tem, inaniarerum, errorcs acfraudem, ^ quicquid corpufcula hsc mentclque vckbk(ft,at vtllancjnat, beatemoricndo cvcrtilii,tregifli,profligall;i. Tun. cam pidam In Ohittm Ulderici frincip'is Dani^e. 445 pidainindumentoinnocentisfplendidiilimo mutafti, lauream corona juftitix seternum viridiquain noii Jupiter aliquis, pretium armorum hoftilium & dica- tarummaiiubiarum, fedcapitituo Deus Deorum impofuit, munus quod ipfe folus dare poteft,tuaccipereintegritate vitas ac pietate illi gratilTima mcruKH; Eveftuses ad Capitolium immortalitatis, nee (tipatus tribunis 8<. militum ag- minibus : incolsccelifpiritus&affcriptasnumero illorum aniins gaudcntes tc excipiunt, anibiunt, comitantur. Si commcrcijs fodalitij fanda poll hanc vi- tam pcdora fruuntur, fi fublatos extra mortalitatcm mortalium cura tangit, crcdibilc eft narrare magno te Regi, patria oliin vicino, virtute pari, qui tot or- bcsacprovinciasinlibercatem vindicavit dumvixit, qui hoftem cecidit dum mortuus eft, cu jus quoque jam fatum retradta tunc ab interitu Germania fentit acdeploraf, quam lentis feditioli atque difcordiofi fub maxillis edamus, quam- que vcrum litillud : Regc incolumi mens omnibtis ttna j firqua^fequuntur. Avete, anittix innocentillimas : nos, moefti non vcftram vi- cem, quas vera libertas& pax sterna compiedtitur, ad ultimum dimicationis &: forfcm afperrimam redadti fumu?. Sed refpiciet nos tandem mifcricors ac cle mens rerum humanarum Arbiter, 5c fupplicijs bonorum fatigatus concordiam nobis, hdem ac animos eos largietur, quimiflTis fciomachijs ac vanis fufpicio- num, qui* a callidis clam fovcntur, privatas cauflas fuas rationcfquc fccuritati publics truftra poftca rccuperands pofthabeant, inflammationem, cruciatus, ignominiam, ca:;des, profcriptiones a focijs & patria communi propulfent, facra ab cxilio fubtrahant, & honcftamenta pacis ac prsmia belli toto animo quarrant, totis viribusmcditentur. Canerum immaturum excelTum tuum, Princeps fan- dtilTime, deplorcnt qui dtbent, dcbent autem omncs boni,txtenucnt qui volunt, non dokant mortuum quern vivum timuerunt, de virtutibus tuis lilcant qui defuisgloriari nonpoffunt: nos,qui felicitatis noftras partem tecum ac fpcm amifimusmaximam, tefublato, cxilia, contemptum, calamitates &quodcun- que mifcriarum onus irruet, conftanter feremusi memoriam vero tui fumma- rumque virtutum tuarum juftoquidem defiderio, magis tamen honore omni ac cuku & grata ad Pofteritatem commendatione profequemur. Com- 446 COMMENTARIUS D E Rebus Pace Belloque Geftis Domini FABIAN I Senioris, "BurggraVtj «: D H O N A. kPud Lacedsmonios, quemadmodum a vcteribus S>c gra- viiTimis fciiptoribus acccpimus, lege cautum fuit, ut an- tequam ad nianus vcniretur,facra rierent Mufis. Cujus rei caulTam rogatus Imperator ejufce gentis Eudamidas : CO id fieri rcfpondit, ne res bene gclte debitis laudibus Plutarch. ^^^^i^^^C^^^ fraudatentur. Nimirum optiiiiO cuiquc innata efi: cupi- zn /ipofhth. J^A^^S- i\W Jo virtutem fadlis extendendi, ac nomen acquirendi im- ISpg^ ^ Oflicmnpr£tcr Apdkm Hirat. Fiiigcrct^ aut lie alius Lyfippo duceret £ra : cquidem, quid plcrique pronunciaturi fine de audaci hoc fafto meo, non oblcurc profpicii). Vcrum vidimus etiam in convivio ca^tera fpltndido, amcenoque, non optimos Temper audiri citharoedos i fed ab ijs fecundos, tertios, quartos, fxpe etiam infra hos dodos, cum pra^llantiumac fortafle etiam mediocrium hominum, non ita magna lit copia; Itidcmnccmihi vitio verti debet, quod ego,quifupraeruditorum vulgus, nee ingenium,nec dodrinam, nee dicendi ufum, mihi aufim vindicare, decrerim nihilominus eum virum oratione mea celebrare, in quolaudandoEloquentia ipfa vires fuas pcriclitari pclVit. Nimi- rum, pietati litamus, qua^' ii careat ornatu, fraudi tamen cite nemini debet. Eadcm ijsquoqueobfequium prslbmus, a quibus hs partes nobis, neque id invitis, injundtat funt : cuivis nihilominus hautgravatim permiifuri, ut conetur Grande aliquid, quod pulmo anm£ prshrgus anbelet. Ptrf. Agile ergo, nc in nos etiam quadrct vetus vcrbum, portam itineri longiilimam eflc, miirisca?teris,nonminori lubentla,quam hducia, (hdium illud ingredia- mur, quod animo prsciignavimus : & corum, qua^ de Dhonana omni vita com- perta ac quafi in numerate funt nobis, memoria qiia^que digniirima exponamus, quo ita novohuic coeliti honos fuus conftct ; nos vero tamquam in illulhi mo- numento, qua? fequi fas iit, propoiita nobis habcamus. Ut igitur a primis Fabiani incunalxilis ordiamur, natale ei folum PrufTu ob- tigit, telIusfundoadiriodumfertili,da:dalismercibus, qua importandis marl, qua exportandis, aptiflima clariflimaque : atque ubi , ut poeta Sulnionenlis cccinit, Fluant lacrym£^jhllataquefole rigcfcant ^^-^ ^ De ramis eUBra nnvis, qu£ lucidns amnis lnl]mor. Excipiens, imrihu: mittat gejianda Latinis. Qiiaectfi non kvia fint : majus tamen illud, quod prsclara fcmper dedit ingenia, qua? cum aliarum omnium capacillima artium fuerint v turn lub utraquc Palla- de,armata- togata, egregialecerint ftipendia. Eli inea,qux Rcgalis appdlatur, Stuma oppidum, haut inklici nature gcnio cscultum, vicina arcc exornatum : inquaFabianusfccnam hujus n)undi,qua pcrfonam fuam dccenter fufiineret, cum lacrymis, (ortc omnibus communi.ingreffusell. Mcnfistrattotius anni formofirtimus, quern Majumdicimus: quafi ipfa univcril Natura, ubique fapi- 44^ ComnicntariHs de rehnsgeji'ts ens, ac jul>a, alumno elegantMr.gcnij, clcganti qucquc turpefiate obfictricari vellet. Dies affulgcbat llxta & vkelima, altera a tcUo nobiLllimo, quo Spiiitus Sandi mcmoriam tclebraimis. Fortaflc ut indiciu nobis foret, non turn Junone Nixia, non JoveSofp.tatore, neque ullo coecarum nationum nuniine, aut turela indigerc ; lU qui aufpicijsSandi Spiiitus auram hujus vits hauriret. Nunie- rabatur turn a Chri(h) nato annus feculi fextidecimi quinquagefimus : quo ipfo in patria Dlionani PrulTia ardcbatbellum ab Ofiandm conflatum : qui eiUi-nJllJkK- T©-, ac propterea, ut iieri folct, 'i/toyvdiuui/ &: Av^m-^Q--, hominem coram Deo judumhcricontendebat julHtia Dci, uc vocant, tHcntiali-, qus profedVo non alius, ac ipfeDcus, tfle poteft. Sed hujufmodi, qus ad natalem, vel locum, vcl diem pertinent, dccoris quidem aliquid afferre videntur : attamen fere com- iTsunia funt deteiriniis cum optimis, iiiHmis juxta ac fummis. Quare in tanta laudum Dhonani copia, ea potius confcdtemur , qua? magis propria Fabia no tuerunt : Qiiale ell illud, quod ei prajclara adeo liirpe contigcrit nafci. Parens eiiimfuitilluliriiTimu' PetrusDhonanus, quiutpietatis,ita prudentis & forti- tudinisomncscxplcvit numeros, perque Laboris templum progrtfTus, trophxa percnnatura? gloria; in Honoris tano feliciter ad Mcmoria; aram fufpendif. Poitquam cnimab ultima prope pueritia Laborcm, patrem Gloria;, ut ^fchy- . Jus eum vocabat,animo fuo, propofuerat : non jam iUe purpura ulterius ca pi, non fedari molle Cynecsum, non deledtari lervuloruni comitatu v fed ipfe tiiagnati (e affeclam prsbere haut inglorium arbitrabatur. Ita eft profedo, ne- mo impcratfelicius, quam qui parendo illud didicerit prius. Dabat vero fe Petrus in familiam viri eo tempore pcrilluftris, Hiobi Dobeneckeri, Epifcopi Rifcnburgi ; apud quern paullatim animum confirmabat praeceptis optimis ad omnes civilis vitae partes, ac difciplinam militarem pras ceteris. Ergo, cum Fikurch. per2etatempoffet,caftra fecutus eft, non, ut quondam Eretrienfes, quos falle aiebat Tbemiftoclcs, fimiles elTe pifcium, qui gladioli vocantur : quippe uti enfem hi habent, fed corde dcftituuntur : ita & illos tuifte quidem armatos, fed animatos non item. At Dhonanus, ut verliculum Mctoni) vatis in Latiale elo- quium transfundam, erat Hofli nan tergo^fed forti pe&ore not us. Nee idem militia? nomen apud alios dare voluit,quam eos, qui turn fuo & optimicujufquejudicio optimamfoverent caufam ( ne forte pro bcllo latroci- nium fedaretur j tumetiam,qui rcitotiusmilitarisfupra alios cfle ir.telligen- tes perhiberentur. Erant illi MarianiEquites, quos ante iricenos treccntcjfque Ltb.Ord.Truf. annos, nomine ordinis Tcutonici, in BorulTia inftitutos novimus,ut ("quod magna cum laude ab ijs fadtitatum ) fubigcndo paganos, idolorum firaul culium abolcrcnt, Chriltiana^que rcligionis pomoeria longius proferrcnt. Sub horuni aufpicijs ac fignis ita meruit ftipcndia Fetrus, ut non modo vidrici manu varias reportaret coronas; fed dignitatc etiam Equeftri ab iliuftriirinio Ordine, magno omnium ftudio, & applaulu,fuerit ornatus. Cumque Ducatus Pruifia;, abolito Tcutonicorum militum ordine, conftitueretur : Albcrtum, Marchionem Bran- deburgicum, primum Boruilia; Ducem, in militia fedatus fuit i pulchramque & utiliifimam eidem operam pratbuit in cxpugnanda Braunsberga: cujus & poft- X>. Fabiani 'BurggraVij ^ Dhona. ^a^ poftmodo prsfcfturam per fexennium infigni fide, nee minori aucaoritate gcllit. Qiiod 11 pulchrum ducitur, paternas imitari virturcsi uiide Amafim apud ^Igyptios legem (anxifleaccepimus, ut patris artcin faceret filius, ac ftatum conditionemque vitscjusfcqueietur : necabea laude excludi illullrem hunc. virum oportebit. Siquidem egrcgia Staniflai, fortiirimi parentis fuijfacinora fecutus, imo affccutus tuit. Venerat Staniflaus ( ut quenilibet ducit Dcus, cu- jus eft terra 8c plenitude ejus ) ex Crachenfi domo, qucC apud Silelios celebri eft loco. Sed generis banc cekbritatem virtutc plurimum in Boruiria adauxit : ubiTeutonicisequitibus,niriChrilUeos miiitcs diccre malimus, ftrcnuain na- vans opcram, non modogloriara obtinuit excellcntiirimi Ducis •-, fed viri quo- que contincntilTimiimmortale adeptus nomen futt. Veniam inibi dari poltulo, li paullum buie rei intlitero, ut documcnto illulki planum hat, licet lit Kara avis in tcrris nigroqtte fmiillimj cygno, Juvtr.tl. Miles pauco contentus: non tamen ita male agi cum rebus humanis, utnon ineoquoque vitsgenerebabeatDeus,qui plurimos cujufvis ordinis longiffime numinis reverentia poft fe rclinquant. Quippcincubuerat region! omni tcm- peftas fatalis, qua fociorum plurinii, timore, an pcrfidia , pudendis modis a Magiftro fuo divortium faciebant. Non ita Staniflaus, cui idem animus, Horat. 4. Remmque prudens, &fecundis arm. 9. Temporibtts^ dubijjqiie recius. Quare non ille a domino, cui facramcntum dederat, deficere. Nee enim illi Facile &pronHmfuperoscoiitemneretejles. J'*'<'inil. non fane, Fbalaris licet imperet^ utfit Falfus^ & admoto didct perjuria tauro. Nempc fcitum illud Socraticum animo infcripferat penitiffimo, ut ftatua femper infiftitbafi i fimiliter virum bonuminftitutonitibonello, nee inde vel periculis, vel voUiptatibus diinoveri unquam. Quoeirca in eo collegium erat univerfum, ut Stanitlao, cjufque pc^fteris ne indonata virtus Hdefque videretur, hsreditario titulo ac jure confcrreiur prsfedura Morungana, & loci indole nobilis, & rcdi- tibus fane quam locuples. Non afpcrnatus earn fuiflet Dbonanus, ii quanta facilitate ab Equitibus ofTerebatur, tanta confcientias fandimonia poflelTurum fe fuofque vir integerrimus in animum inducere potuilfet. Nunc illud identidcm occurfabat menti ejus C quod religionis opinio in popello ita cdodlo mire ex- aggcrabat ) fore,ut virgincm Deiparam, cujusbonorideftinatusefTet qualiho- norarius tutor, iratam baberet, li luculentum adco donarium transterret domum fuanr, autfi adpolkrostranfmitteret, quod fandis ufibus majores confecraf- fent. Cafta profedo,li qua? unquam, in fedtante ejufmodi vitam, abftinentia, a qua fere miiitcs noUri quam longisdiftantfpatijs! quippe ijs li Pegali daren- Ggg tur. Idtm. Sau 8. 450 Comment arm de rebus geflls tur, incoelum adfccnfuros dixeris, & prsdam aduros uncatismanibusantc thronum Dei in Marir, Sar.dorumque omnium confpedu : utpote quibus ijiCgji, ' Ibifjs, ubi maxima merces. Eft vcro Moriinga inter hutiorcs Borufliae prsfeduras non poftrema. Oppi- dambinisarcibus, iltu loci, lacubus circumftagnantibus, munitum. Pagi ad- jacent plus minus triginta. Eos & pra:dia commendant, 8c pifcationcs. Si mokndinje, & venationes, & aiicupia, 6c faltus, urllsolim, alijfquc noxijs ani- mantibus, nunc armentis complcti. Repudiate igitur nimis fplcndido, ut qui- dem cauflabatur, dono, viliori, quod ultro offerebatur, contentus Staniflaus fuit: quamquam profed'o vile nihil exiftimari conveniat, modo rationi, fecundum HirA. quaui Vivhur farvo bene, futfecerit. Obtinuit vero citra fraudem Ordinis, 6c rei facra;, Teutopagum : in quo annos polka exegitmultos,idque cum optima ac budatilTinia Urfula Greulingia conjuge-, quicum etiara icpultus inibi fuir, com- pluribus ex ea liberis , foemellis aliquot, filijs veru tribus relidis. Atque ex his quidcm Anfelmus, & Johannes, cum quafi in herbaadhuc latere mcflis credcrc- tur, extrcmumanatis diem obierunt. Petrus autem, Fabiani parens, ad gran- dem pervenit statcm. Scd priufquam a Staniflao & Pctro Dlionavijs manum tollam, illud etiam adjungendum videtur, utriufque, ac ma jorum etiam fpeda- tamadeofidem fuiirefemper ergafuperiorcs, utab ea Dhonafi in publicis Bo- ruiTis privilegijs commcndentur : imo prsclarum hoc retulerint elogium, cum prope omnis ha?e regio, vel defccifTet, vel in hotHum veniffet manus, inter paucos tum, qui Principis partes fequerentur, ftetifle Stanillaum, Eurggravium Dho- nenfem, &hlium ejus pariter cordatum. Paterent jam longe lateque 'fpacia producendiporro in huncfamscampum Dhonaviorum etiam aba vum,atavum, tritavum, atque alios, qui longa ferie in numerate habentur. V'erum non um gentis Dhonanse hiltoriam, quam Fabiani laudes poUiciti (umus. Quare nunc temporis quidem fuperfcffis illis, qux ctfi non minus pulchra Ihit pra.'cla- raque, pruperanti tamen ledtori falUdij aliquid parere poffint,illud unum expo- nere contentus ero, Dhonanam familiam ab odto retro feculis originem fuse gentis repetere. Nempe jam ab ijs temporibus, quibus Deus Opt. Max. Impe- rio Romano, quafi coelo demilTum, dedit Carolum, Francorum rcgem, a rtrum gedarum gloria Magnum appellatum, non optimum modo Reipubl. Principem, fed Ecclelia; etiam vindicem, ftudiorumque inllauratorem ac patronum omni laude majorem. Tantus Rex atque Imperator,utcenfor erat virtutis squiiTi- D ccvi ^^^1 ex ca Gallite NarbonenOs parte, qua? 8c Langtiedocium , 8c Occitanea tarthol. Va- ' dicitur, virum evocavit, 8c fummi nominis, 8c maxims dignitatis, Aloylium de /roi:4 '"<•■*»■»- Urpach,eique,ut in Germaniafedem fuam/igerct, perfuafit. Ac quo prom- nico Bohm. tj^s jHud faceiet, fimul ut premium extaret dignum ejus vLrtutibus, (abfque quo 'a'^^vCi j tflet, verbis tantuminefcatusvideretur J amoenum ei atque frugiferum locum vitlm B Efai. alfignavit ad Humen Albis i ubi8< oppidum, & callrum, quod Dhons nomine iditMs craco- infignitur, cclcbre jam tum erat. Juxta vero pollulaverat ab UrpachioCicfar, via M D C X. ut Drcfda ab fc contra Bohemos, Naumburgo ad Salam, contra Sorabos munitis, 4*(a« Dcccvii. lUe turn fua, tum Germanise limites, defenfurus, Vandalos idololatras, quorum t-ctracolluvieslchinc indeinimperium infuderat Romanum, ulteriores facere pro- X>. Fabiani 'Burg^graVtj a Dhona. 45 1 proj^rdfus mininic patcretiir. Nee fua fagacilVimum Imperatorcm fpts fefcllir. Namita Urpacliiusfurccptamadininiftravitprovinciam, ut Cx'far Ludovicus cognomento Pius, cuJLis Pater ipfeCarolus corona imperiali caput inligniverat, AIoiHj Hlio Coiirado, Cjufquchctredibus, r,on donarit modo territoriuni DIio- naiuiin, fed titulo quoque illud Burggravij, quali honclbmentogcntilirio, cxor- narif. Sunt autem Burggravij Germanisijdem, qui Italis ac Gallis Vice-Co- /^•"foDcccxii. mites : quo tnodo & Mediolaiienfes prius Vicc-Comites dicebantur, qui nunc '^'■^f 'T' ^''"■. Duces audire nialunt. Et fane etiam Saxonici ac Brandcburgici Elcdtores, jj' g/j,;^ p^." quod inter praripuos titulos Burggraviorum appcllatio comparcat, non parum brie, in Ami- codecuris acccdcrefuogcneii arbitrantur. Nimirum Ikuti Comitcs limitanei, ^'*- W'/"'/'M« quos Marcbioncshodicquedicimus, Csfarum autoritate & Rcgum condeban- tur, ut hinc indcCeruiania: hncs contra Hunnorum irruptioncs tutavcntur: eodeni tnodo per Saxoniani, ac Mifniam conftituti fuerant, qui a Sclavorum at- quc Hcnetorum t'urijs cavere civibus incolifque poffcnt. Hi Burggravj) \.\xixi^!(iift*-ifprt' appcUati, facri vero Imperij Romani prsfedturis fungebantur ; qu.v dignitas,^^^"'';" ''^•''''^' pcrindcatquc Marchionuni, ctfi initio videbatur ambulatoria, mcritis tamen ' eorum, qui priiTii cum laude honoreni cum gefferant, hsereditaria poftca ad pollcrosac gentiles dcvolutaiuit. Quanquam autem Dhonani etiam Comi - tuiiiaxiomate,atquchonorefucrint dccorati,quod tumalijs e documentis, ijf- queplurimis atquecvidentiCfimis, turn etiam Sigifmundi Csfaris libello difci- Anno l<[cccc- mus, qui egregio pari fratrum, Nicolao, 8c Jarillao, Dlioncnfem Comitatum '^^''.'- ^^^xia. tcudi munere concefllt ; plurimum tamen Burggraviorumtitulus ijs magis arri- ''" '"/'''"• "'• Gt. Nequc eo minus honoris a polleritatc confcquuntur. Nunquam cnim non prsrdicabitur in ijs iingulare decjus, divins gratia; pignus \ quod cum in alijs propefamilijs omnibus, ccrtc in Mifnia Lcifnickenlium, Altenburgcnfium, Starckenburgcnlium, Lorbiccnfium,aliorum Burggravia dignitas cxfpiraverit, Dhonani earn & mafcula virtute retinuerint, &c pari gloria propagarint, Mjgnanmi heroes^ nati melioribus amis. 6. otntiL Has primitix funt gcntis Dhonavis, fane vel hac prasrogativa ampliores, quod ab ilia olimquatuorac decern familiar nobiles folennem fcudorum collationcm expofccrctcncrcntur. Nee eft, quod arbitremur, prifci banc dignitatem fuifle a:vi : hoc tempore autem, quod omnia mutat, vaitat, abolet, in defuetudincm penitus abijfTc. Spirantia enim adhuc ante oculos verfantur exempla : funt veftigia in Hcxapolitana Lufatia, ubi Grunbergij, Rotenburgij , Zabeltizij, Schiichtingijalia?EquertrisOrdinisfamili ad laudem fuam effe reputent, quod non alijs, quam majoribus fais, dcbeatur -ejus pontis ftrudura, ex quo tot commoda, ad Principes juxta, ac fubditos, redundent. Quid autem pontes loquor ? Quid terrena tanturn vel commoda, vel ornamen- ta ■• Liberaliifimiquoquefucre heroes Dhonsi ad conrtituendum, ut fcculum. illud ferebat,cu]tum divinum, facraque pcragenda. Rcferunt ij, qui res Epif- coporum Mifnenllum monumentis fuis ab oblivione vindicarunt, Ottonem, Duffer, iti Henrici Burggravij Dhoncnfis hlium, baud exigua contulilTe donaria in Hcnri- aiiU. 6. Qxaw., virum iacris deftinatuni, qui ante xc. atque trecentos annos, in Mifnia ba- culi atque tiaras Fpifcopalishonore clarusfuit. Nee obfcura efic poteft, turn pietas, turn munihcentia Ottonis Dynaftx, eadem familia nati : qui cum in op- pido iuo gcntilitio, populo ad Dei.cultum deefTet locus v teniplum , quod ^"■"'''••^'^•^' Dhons eltBeatE Virginiconfccratum, primus extruxit ; quod, Friderico II. ^" ' ^' Romanum moderante imperium, annis ab hinc quadringentis, eveuifle accepi- mus. Ncmpe uterqueDhonavius, pater cum hlio, non provide minus, quam pie, exiltimabat, ingenti ea a fe foenore locari, quae ad resfacrasac piosufus, Deo largilTimo benefadtori commodarentur. Nee ullis obliterandum eft fcculis, Ghurijf id Silchorumoppidumeft) inde a trecentis annis jura patronatus in tcmploprimariofuifle penes BurggraviosDhonanos. Utineccaligine ulla in- volvi debet, quod jam ab annis odtingentis familia hasc fe longe lateque diffudit. Nonequidem inhcias ivero^ accidiffe ei quafi deliquium quoddam, idquc haut exile s cum bello eo, quod inter Wenceflaum, Bohemiae Regem, & Guiliel- mum Coclitem, Mifnise Marchionem,gcftum fuit, arcem Dhonenfem, quas feu- dum fempcr fuerat regni Bohemici, Marchio obfedit, expugnavit, evertit. Cu- ius rci triltiiTmiam memoriam penitus excidcre non llnunt riidera ilia arcis Dhonenfis : qua: hodiequc vix alttro a Drefda lapide, ad Dhonentia moenia, C prout prsefens ejus oppidi fert litus ) ccrnerc licet. Ubi Si Burggraviatus ve- Itigia confpiciuntur,baut fecus ac Noribergas. Qiiis vero fatis explicet, quan- tum dolorem cafus ilkegregijsheroibusattulerit ; ubi viderunt, fe effrenis vio- lentis I D. ¥a.hia.ni 'Burggravij a Dhona, 457 ^ciuixfurofe, deantiquis fedibus ac fortunis deturbari iniquillime. Ncmpc filebant leges, iiihonora crat jullitia, ut ricri folet, CumfoHiu armorum fupcrat, gcmitufqtte cadcntum. ovid. 5 . Mttam, Verum calamiras hsec il'iis nova fuit virtutis fcges, unde Dhonani pullularint hinc indc numcro pliirimi, autoritate fpcdatilUnii. Ex eoruni gentilibus habi- ^"™''' ^''i'ff- taiunt olimcximijviri in Gallia:, ac Danisregnis. Necpauci vivunt in Bohc- £/jf1|^'^ ' ' ' mil, ill Silclla coirplurcs ; a vituin etiam decus i\i Mifnia, Saxoiiiaquc fuftinetit. Habentfuosquoque excadcni gcntc Pabtinarus & Marchia Brandcnburgica. Habent Bcrullu, Livonia, Lufatia. Quid opus multis? Foecunda adeo Itirps ha;c fuit ut numerarc ex ea lit fex ac xx. generationes, ubi ftemma a patrc cu- jufquc redta per liberos dtducatiir. Dixcrit aliquis, non folum mm ic 10, fed virtute etiam, atque adeo liac ui. a imprimis, a?lHmari faniilias oportcrc. Quis fanus liocindubiuin vocet? Std Dhonxiquoque ad dafllm corum pertinent, qui utnumtroli, ita virtutL dignitatcquc (intconfpicui. Qiiippc recenfcre ex ijs pcffuiTius duos be viginti. qui fupcriori omnes fcculo, atquc eodem prope tempore, in aulis Ca;raruin,Reguir), Principum, magna virtutis adorta, pace bclloquc vixerint,ac pi ovincijs fundi funtoppidb illullribus. Diflitcri equi- dem liaut convcnit,migrationcs gentium tenebrisefTe non exiguis involutas, quoniam rari omniuo funt, qui familiirum tabulas configncnt, quod in quavis gente piiylarchorum foret. Nihi'ominus annalibus, quibus Borufforum res ^.'fff- ^'\"'- gcfiserccluduntur, prod itumvidcmus, jam ante treccntos annos Burggravio- '" "'<"'• ^''■*.v' rumqucndamUhonanum Falckenbcrgacum Principe aliquo SilcHo vcniflTe in PrulTiam, accopiasauxiliarcsmagno adduxifTcnumero, ad res Equitum Teu- tonicorum ilabiliendas. Ac ille quideiti, utcumque honorihcentiirima perfi- (kndicopia daretur,tamen, rebus itaferentibus, ad SilcHos fuos polhnodo ell revcrfus. Alircrvero Staniflaus, avus Fabiani paternus, qui in Borufliam fe fuaque tranftulit, jamannis fupra feculum feptuaginta. Sed enim adverfus tarn multa, qua? de prifca Dhonana:gentis origine, ac tot & tarn prasdaris Fa- biani majoribus diximus, videornonnuUos, praefertimq.uibus non eadcm divi- nitus felicitas obtigit, jamdudum audire dicentes, ecafa etiam prodijfTe fa?pe rerum maximarum capaces, & dominos, Silveflrem montana torum qutisflraverat uxor j Fro/idihuf, & culmo^ vicinammque ferarum Sat. vi.* Pellibus : ut eft virtutis genius omnibus amicus, dum ipfi arnicas virtuti manus porrigerc vclint. Quod Romanorum etiam Impcratorum excmpla teftantur: quippe qus argumento fint, Summns pojfe vires., & magna exempla daturos Vervccum in [.atria, cr^JfoqMefub acre njj'ci. ''*• ^'f' ^- ' Ita traditum eft, Maximinum in Thracise montibus paviflTc ovcs, Pupicnum natum c fabro fcrrario, PhilippLun Arabem fuiffe latronum duftorcm, Aurclia- num 454 CommcHtariui de rebus gcfiis nam falccsmanibusac ligoiicmvcrfaflc, Valcntem cum fiatre funariam excr- cuiffc, Jiiltinianuin fubulcocditum; qus 11 qiiis ncfciat, aiuiquitatis fe totius rudcm atquc impeikum fateatur, neccflc e(t. Vcrum cnimvcro ut hacc fingula in coiifeflb lint, tamen illud limul tum ratio arguit, tunn omnis svi nicmoria, 8c ufus cvincit, tumSciipmriciplais divinitus infplrats Hrmat autorita';, exi- n"iium cfle Dei atque natura; beneiicium, li una cadcmque familia iiiortcnfo dig- nitatis gradufeculisduret plurimis. Ncinpe longo tempore obfervatum, & communi jam pra;rtantilTiinorum hominum opinione rcceptum-elt, familiariun illurtriumconverllonesincidereiolere in abncpotibus, vel trinepotibus : ultra vcro quindtam gcnerationem fi eatur, [Ottomannicoslmperatoresexcipio^ offcrre fcplurimum tempora, quibus parcntum digniras 8c gloria, vlI omnis fit immutata, atque evcrfa, vdfaltcm prs fortuna priori, tum liomine jejuna atque arida, tum viribus mutila ac manca. Imperium Germanicum quas non Caefa- rearum familiarum convcrlioncs ac viciiruudines fenllt ? In Ludovico IV.tri- ncpoteCaroli Magni,exfpiravit Csfarca Carolina llirpis Majclhs. Tranfijt inde ad Saxones. Ab his ad Francos : fed exitum fortita eft in primi ex illis Imperatoris abnepote, Henrico Claudo. Nee dillimilis fuit fortuna Franco- rum. Nam in piiini ex ijs ConradiSaliqui abnepote Henrico quinto, familia Francica, ?<. cum ea Imperium dcfijt. Delatum inde eft ad Suevos : atque ex- ccflfu Conradi quarti, qui quindlus ab origine erat,iterum fuit ablatum. In fa- milia Lucenburgica quartus a prima fuit ultimus. Atque intcrmedijs horum temporibushancetiaminconrtantiamexperta eft domus AuUriaca. Quamo- brcm in clara illud luce pofitum videtur, fiqua familia per tot fecula vividam vim confcrvarit, animique virtutem quafi in pofteros tranfmiferit, inter rara illud monumentadivin-je & gratia? & providentise referri oporterc. Ad tan- tum paterni Ikmmatis dccus acceffit, quod mater Fabiano ccclitus obtigerit, • non qualisEteocli&Polynici, fed placida, morata, prudens : in qua velUgia matronalisvenullatis quail exempli inftar clucerent. Catharina ei nomen,ac vere erat H^^e^- • pura quippe ob raorum pudicitiam, ac fi reliquas etiam virtutes fpedtemus, purasaiTiduein coelum manus fuftollens; quo nullum facriricium Deo,aut prcciofiuselTe, autodoratiuspoteft. Genus ilia fuum ducebat a Ze- miorum gentc ■, quse velnominis celebritate,vel virtutispr3?(Untia, haut alteri , j^ celTcrit. Filia erat natu maxima Achatij, viri gcneroll ac Ikenui, Senatoris in- gebaw. in pr'c c'yti in regno Polonis, Palatini Mariseburgi : qua ex familia tribus uno eodem- j«. lib. de que tempore Senatoribus regnum Poloniae gaudebat. Ha:c uxor fecunda, jjimb. vir.lUujl. vere fecunda, Fabiani patri Petro obtigit. Gujus ille amore potilVimum exar- ferat, non oculorumcaptus aucupio, quibus contcmplari licet exttrius forms decusi etfi & illud confpicuum,ac laudatiifimum heroina? foret : nequc dote inefcatus,quam nianibus involare avide adeo geftiunt multi ■-, licet cadem ab hac etiam parte fuerit felicitlima ; fed prudenti aurium judicio ufus i quibus nihil nifi cailum atque eximium de ca cognofccre erat : quippe paucis ex ijs una, jufon. T>e qfcis mentirifama vereiur. Felix Fabianufi hac matre ■, felix ejus pater hac conjuge ■, q\xx magnis quidem, ut dixi, m divitijs erat •, verum divitias illi peperit longe potiores i fobolcm, in- quam, D, Fabiani 'BurggraVij a Dhona. ^c c I quam, prslbntiirimam, eamque potiiTimum mafculam. Quse res eo optatior fuit, quia, quam exilluftriBaronumEilenburgiorumfamilia tori fociam adfci- vcrat prills, ea abfque liberis dcceiriflet. Nempc Catharina Zemia, quicquiJ ex priori fterilitate damni foret, id oiniie largo foecunditatis lucro coinpenfavir. Ita confuevit Dcus, non noflro proliibio, fed arbitratu fuo, fapientHrimus juxta & opfimus promus, libcros dare s idcmccrtequicquid adverium haec arguteii- tur aut fcioli, aut importuni, idem, iiiquani, tripliccmdavem, regni coelorum, pluvia;, matricisprolihcs, uiii (ibi rcfcrvavit. Hanc ergo poliquam rcfignavit Catharine Cent'u humjn£ p.iter atqm cnjJos^ Herat. cdidit ilia odlonos partus, foemcllam unam, reliquos mares : quorum Fabianus iiatu minimus, rebus aliquamdiu etiam interfuit liumanis, poftcaquam terris ex- ccHilTcntcsteri, immortali jamnominis fui gloria per omncm prope orbcm rclidta. Priniogcnito nomen Achatio crat. Qui cmortuali ipfo Luthcri anno liudijs operam navabat Witcbcrgs. Polka Maximiliani Crcfaris aulam, caliraquc advcrfus Turcam fecutus cl\ Legationcm quoque ad Stcplunum Bathorium, Polonia: Rcgem, feudiPrulUci gratia, fdicitcr obijt. Adhxc idem obprudentiam facundiamquelingularcm,in graviilimispatrix caulFis, nomine Ducis BoruiTi;t,Spiramadcomiti3lniperijmiflrusfuit. A tque eo tempore jam aiiduscrat liberis tredecim, de quibus iplis infcrius quxdam honoris ergo adtc- rcnius. Proximusnatu ab Achatio {"uitHenricus: quipietateinilgiii, ncc line gloria, annosaliquammultos in aula vlxit Sigifmundi Augulti, Polonia? regis. Sub cjufdcm aufpicijs merens, equites millenos duxit : ac res maximas pruden- tcr felicitcrqiic gclVit. Itaque & virtufis liinmix ergo, tcudo prxcKuo donatus in Livonia tuit. Tantusvirdudtu ErncHi VVeycri ad Pcrnaviam militans, ut raro magnce virtuti fortuna ftmpcr favet, globo in pede trajeAus, pulcram per vulnera mortem oppetijt. Fucrunt ex eodcm fatu Fiidcricus atquc Chritto- phorus, viri pace belloquc ilJufhcs ; quorum illcquanto Temper inpretio habi- tus fit, indicioerit, quod Scpraefedusfuit militis Galliarum regis, & Maref- challus Regia; in Dania aula?, & in bello contra Suecos, equitum Dux cum fum- ma caltrorum potclrate. Alter autem, Chriltophorus Buiggravius, literi'; pari- ter ac prudentia Sc armisfumriius erat. Unde non dccoris minus Acadcmix attulit Witebcrgenfi, quam illi Acadcmia dedit, quum, Proredorc magno Mc- lanchthone, (upremus ejus rcdor foret. Idem ebb Lxx Vexillifer erat Rol- fhufi),Hairia? Marefchalii, qui equitum turmas Conda^o & Collinio auxiliares (jj,^ jr, ;, duxir. AtqueidemRegiDaniac aconfilijs: inque cxpcditioncDanica contra H/7?flr. d1/i. Suecos, poll Ranzovij mortem, fuprcmusfuit copiaruni dudor. Vltriufque hu- jusDhonavij monumcnta videre el\ in Dania? regno : ubi tmta cuin iaudc fum- masgeffcrant dignitatcs, ut vcre ijs convenerit, quod vctcri verbodici folet, vitura potelUte atque impcrio ottendi. Albertum adhuc iinpubcrem, fed nihil vulgare fpirantcm, immatura mors fulhilir. Ab co proximus Abrahamus crat, qui memorabili illi prselio interfuit, quod in Gallijs ad Monconturium eft com- tnilTuin : atque, ut manu crat promtus, ac mcnte alacris, pricbre admodum incofegcffit: fcdfhSuvanae fpcsmortaliumlj paullopolt maligna lue cor- rcptusdicmobijt fupremum, Icngcqucapatria in urbc Tarraconcnfi condito- • lium 4 5 6 Cortwientivius de rebus gejhs riiimfuum (I>rtitus elK Johannes, qucm ad aulicavitse mores, fed cum inno- cciitia conjundoj, iplius quafi Natura: digiti formaranf , fc illulkillimo fuo Prin- cifiHolfatia?, in cujusctiam tcrriscxtremum exhalavit fpiritum, imximopere femper coiTiprobavit,ciim pietatc eximia, turn prudtntia rationequc vita; mira- biliadlaudcm, acpropc lingulari. Sophia Hlia, pracipuum matris dclicium, nupfit lUuftri Jacobo, Sacri Romani Imperii Dapit'ero hatreditario, be Baroni VValpurgenfi, tupremo Ducatus Pruflis magilho : viro dignitate quidem maxi- mo, Icdnataliumfplendorelongcmaiori. Siquidcm generis origincm ab an- tiquiirmnsSuevia? Ducibustrahit,acantiqua rcfervat inlignia Conradini ejus, quireliduma patreConradoIV. Imp. Sicilia:regnum armis repetcns, captus, atqueimpulforeCkmentelV. fcede eftinteremtu«. Huicinclytaadto profa- pia fato, Sophia in fpem generis atque virtutis parentum, liberos peperit com- plurcs : qui ex tarn prsclarofeminio fcecundamomnigenis virtutibus mcffem pollicentur. Venio nunc ad Fabianum,liberorum natu minimum, qui orbatus caris totfratribus, fupcrfuitdeniquc folus: utdeeo turn non immerito ufur- pari potuerit,quod Rcgina Latij laciymans lulo acdamabat: Virgil. I o. III fg g^iijj domitt inclinata rccumbit. t/£n. Quo magis, tacito quafi naturae iinperio, jubebatur avita? domus, & . „ . . generis lapfifarcire ru'tnas, Atque illc ( ut ab incunabulis iplis ordiar ) . r .-m . Nutrias inter lemmata, Aufon.eplf.}. r v r r J Lamquejomnijeros modos, videbatur jam pro statula ilia edere futurae expeftationis figna. Verum 6 infe- licemFabianum! Si enim potiori loco seftimandum eft bene educari, quam bene nafci, quod altcrum hominem efficit duntaxaf, alterum perficit : quis non gencrofiirimi pueri doleat viccm ? qui fefquiannum agens, cum vix didicillet, utaitille, Ecioi. 4. "/*' cognofcete patrem : cb l3 Lii. parentem amittit, atque ita prasclaras inftitutionis beneficio mifere excidit. Ea cblcLvii. grandis adeo jadturaau(3:aeftpoftea,ubi Scdulciffimamater in arce Morungia decelTit, cumFabianus jamfeptennisforet. Niii forte damnum hoc reparatum putemus fuccedanea infignium amitarum pietate, Annas & Barbara;, quas nemo unquam fatislaudaverit : turn hdeli etiam tutorum cura, ac cognatorum & propinquoruminduftriai qui perfonam patris prope Gnguli induentes, pupil- lum, arde adeo fibi conjundtum, fylvefcere neutiquam fiverunt. Et magis magifque videbat ipfe, quemadmodum in fcena pueros ridcmus cothuinatos, aliorum cxuvi js ornatos, vicini agruni jadantes : ita fuum non efle Juvin. Sat. 1 0. alien£ incumberefama : fed D. Fabiani 'Burg^graVij «i Dhona. ^.c^ fed potiusfibiconnitendumefTe, quo virtutc propria dives puldierque, ac ma- joribus non diifimilis haberetur : caeteroquin fore, Vt coBapfa rutnt fubduSis te&a colwnnis, ., Facillimum ergo fe pra^buit a primis,quod Gra^cidicutU, ungniculis,in pietatis, virtutis,dodVriiistyrodnio. Atque omnem de fc expedlationcm fulhiiebat ^^^^' approbe,imo fubinde nova augebat iudultria, uti antca inter complexus gene- rols matris,ita turn in egregiorum tutorum oculis, fandoque (brorum contu- bernio. Jamouc mcdiim attigcrat pueritiam, cum publicara in fcliolam mit- titur, quae cratToruni),uibe non mercatura tantum florente, fed ob civiuin quoque optimorum,quorundamctiamdodrina celcbrium, turn humanitatcm, turn prudcniiain. magnum nomen confecuta. Illic cum Catechell Chriltiana ad foliclam pictatcm etiam lludia imbibcbat literarum. Jamquenovennis ali- quamlibi LannifunioDisfacultatemcomparaverat: Polonici vero ea analula gnaru-. adcoerat ut latusin ilia gentc videretur. Eoexludoliterario, hono- rihcoornatus tclnniunio, Regiomontum in aulam e(l arcelTitus ab Alberto BraiidcbL'ig.(.u priinoBoruffiaeduce : nequcalioid Hne,quamutcum Alberto Fudcix. 1 lio, Scvigintialijscx nobilitate pueris, inter Mufarum congrelTus adi-LfcciL-c , Ephoro morum Jacobo Suerinio Pythopoeo , optimo Itudiorum modLratore. Ncc caruit hoc inliitutum fucceffu felici. Tantum enim abc- rat, ut licentia cum auiica corrumperet ( qus aiioqui ejufmodi in locis inlidiari juvcntiitifokt j ut potius ad incrcmenta dodrinar adjcccrit, cum civilitatis ia moribus culturam, turn prudentiam annis majorem. ConJirmatus in tantum, cum potuiffct line ultcriori mora, vclfagum induere, vel fufcipcre aliquam in aula provinciam, atque in ea statem agcre i nolebat famen inter fe, (Ibique def- ponlas Mufa?,divoitium fieri i quoniam, ncque teniere profedo,fic in animum induxcrat, cquo k^ Uragulis frcnifque aureis exornato, fine Uteris fimilcm fore: quod fcitum Socrates dedivitequtipiamindodoufuvpaverat. Dlionanusigitur cumChridophoro Nollitio, FridcricoSc Alberto Ganfcis, Pauloque Crugerio abit Argcntoratum, eamque fibi dcligitnutricem borje mentis. Athensum il- lurtre, quodque inde ab incunabulis fuis, ab annis ncmpeodoginta, i?. quod ex- cur r it, a magna juventutis parte, eaque ex pra-cipuanubilitatc variarum natio- num, quam pluriniis videlicet Baronibus, Comitibus, Ducibus , Principibus, hodicque frcqucntetur. Vix in urbe pcdem pofuerat, cum de familijs totis pcdilentifidercaiBatis, morboque late indies graffante, cognofcit. Ergo reci- pcrc fe cogitur Francofurtum ad Moenum. Verum ubi lues ea defasvierat non parum, rcvenit Argentoratum V ac quadricnnio toto praeceptorcs audivit dc drinaeprsccllcntis, nccminorisindunrisc. Qiios inter duxerc familiam duo pra^ftantiirimi viri,Gonradus Dalypodius, Mathtmaticuseximius, & Joannes Sturmius, communis ea state literarum in Germania parens, ac prarclare impri- mis n.':ri;uide ftudijs tloquentias. Lucukntam hie eruditionis fupcllcdilem fibi pcpcrit : quainllrudus VVitcbergam niigravit cum Alberto Friderico, Si W'oltgaiigo VVenidorffijS, Atque husrcliqua ctiam vita habuit con)ur.di(Ii- moSjUi priccxtciis durabiks funtami^itia-, quas fcholx commil.tium fanxit. Wtrndoiffioium quoque fororcm unicam Barbaram Fabiani Iratcr Acliatius H h h uxorcm 4^8 Comment arius de rehus gefl'is uxorem poftca duxit. VVolfgangus vero Werndorffius, rara vir pietate S<. co- mitate, non modohdclern, cum occafiopofceret, patria: navavit operami fed fupremam etiam Burggraviatus in ea dignitatem cum laude obtinuit. Glif- centibushinccettaminibusTheologorum, quae Jacobus Andreae Smidlinus in- feliciter cudcrat, vix ibi annum exegit. Haulit nihilorqinus tantum ex ore ho- minum celeberrimorum, quantum neccfle haberet fcire magna dim geiturus, vitaeque, non fcholae, vidlurus. Attigerat jam annum setatis (cciindum ultra vigefimum v nee ingenium tantum liberaliilimisexpoliverat fcientijsi Ted ju- dicium quoque ad dcledum rerum, act aftiones moderandas, ad tradtandos ho- mines, ufu atque expcrientia firmaverat. Tot invidends dotes ne scrugine in- ficcrentur,nti multis evenit adolcfcentibus, quorum fruftus expedatus in flore, imo in ladefcente hcrba, difperit : Dhonanus cum ijfdem. Wemdorhjs animum ad peregrinandi i^udium applicuit. Deledla primo omnium Italia fuit, olim tcrrarum alumna cadcm, & parens. Placuere prs cxteris Patavinx urbis Georg- Fabric. iriplki ciramdata mtiro v/no""^ * '*' Te£ia,&MedoJCMmflumen,notiqHepenata Euganu^ citlti hca mbilitata Lycei. Loca, ubi Kegna vida Veneto Phrygijs ma'pra ruinis, Caf. Scat, la Atticaqm a Patavope^ore terra fapit. Placuit urbs ilia tot Comitibusac Ducibusinclyta, cui StliHS lib. 1 2. Sirentim dedit Jtnafuum & memorabile nomen Fartheiiope. Placuit Geore fabric ' ^^^"'^ monjiraiis Florentia turres-, in itime Tata- Hetrufcis caput inpopn!u, pukherrima rerum. vw. Placuit Liguriae caput, Genua, quae intra fefe palatia nobililTima compleditur, atque adco ad fe pertraxit c4if Scaligtr Ditis Bpes Afi,e, & claros Orient is honores. in urb. Romam quoque vifit, non amore novas hujus, fed revercntia in prifcam illam ; cujus veftigia licet aliquot appareantlociSjVerctamen Romam in ipfa Roma quaerimus •, nolboque feculo, ut dici folet, ^i miferanda videt veteris veftigia Komt., Ilk pot ^ merit dicere, Roma fuit. Ita vero cadebant fortes Dhonani, quae coelitus cuivis obtingunt, ut, fefquianno circiter in Italia exado,rcdeundum in pitriam foret. Ac redijt quidem ille, quemad- T>. Fabiani 'BurggraVij a Dhona. 4 en quemadmodum digreflbs ex convivio,ubi blanda Muficomm modorum titilla- tio aiircsaliquamdiu pcrmulferit,haut facile harmonia; ilHus oblivio fubit : ita graveerat, annis vernantibus,carcre ea region e, cujus genius arridere, femel vifuscflet. Denuo igitur iter in Italiam fecit, &quos priori profedione non ceperat frudus, hos altera ilia confecutus ell tanto ubcriorcs ac pra;(bntiores. Frequens crat in alloquijs Italorum, non illis e vulgo, fed qnibus hnxilTct • -de meliore Into pr£cordia 'titan. Juvtml. Ncquc ab ijs Gcrmanorum abhorruit, quos tuin temporis cadem Italia hofpitio fuoaccepifler. Praecipue autem ufus eft contubernio vel familiaritate eorum, quivirtutemmaximeamplexarcntur, quofqucab hac ipfa ad i'ummos portea honores evcdtos vidit. Horutnin numerotuit Mclchior Rhedcrius, Baro Silc- fius, inclytus pollmodo tot vidorijs, quas de Turcis reportavit. Utebatur ctiamfraternum inmodumPhilippo Mornjeo, Plelfiaci Domino, arte juxta ac Marte celebrate: cujus dcreligione tot libros aureos immortalc dccus confe- quetur. In dclicijsquoque erat Jacobus Monavius, Patricius Uratiilavicnlls i quern totius itineris Itahci cotnitcm habuit, vir prscTari nominis, ac natus plane ad amicitias frequent! literarum commercio non confervandasmodo, fed etiam augendas. Utebatur niultum in cadem Italia Michacle Sclavata , Barone Bo- hemo", cujus contubernio & comitatu plurimum capiebatur ob fuaviilimam ejus indolem,qu5E famiJia? huic quali propria elK Percharum quoque habebat, adibat, fedabatur, Georgium Ludovicum Huttenium, Equitum Francorum de- cus & jubar ■-, qui antiquilliinse familiae dignitatem vari)s maximifquc virtuti- bus adxquabat. Nee exiguo apud eum in prctio videre erat Wolfgangum Zunddinum, Principibus Germanic carum caput, virum totis tribus lultris in Italia verfatunii qui rerum graviiTimarum momenta ca Vcnerc, ijs expromebat Gratijs, ut dubium relinquerct, plufne ornamcnti acctderet rebus a didione ejus kdtiflima, an oratic:)ni ponderis foret a rerum gravitate. Hujus quoque contu- bernio ufuni quandoque Dhonanum acccpimus : quandcxjuc & Baronum Lich- tenlleiniorum i quos partim Moravia nunc babct, partim Auitria. Amicos inibicolebat Philippum Sidnaeuin, Anglis fidus prsefulgidum, & Hubcrtum Languctum, virum multiplici cruditione,ac praclara rerum cognitione, & cx- perientia pra^nantilVunum. Extant epilloligafrc cum his verbis. Cum illis ambu- landum foret, quibufcum confpcdi'uscolorem non mutarcs. ■ Nempc, V^^^^^' ^pJh l^ '" quam quod hominumtuipiumconvidu mores inhciantur, probrum etiam at- ' '' que ignominiam inde referimus. Contra vero fapicntum bonorumque com- mercium honori nobis elfc folct : ac familiaritas coruiri liaut aliter virtutem ani- misnoftris inliillat, acdiutius hccrcntibusin tabcrnis um'.uentarijs veftis exte- rior odore loci imbui folct. Nondum exfatiata Diionano pcregrinandi cupidi- tascrat: ncquecnim pauxillopotu magna fallitur litis. Ergo dum lludium H h h 2 hoc. 460 Commentarms de rebui^ejlis hcc,&nobiliorfanguis, circa cor fcrvct, per Taurinorum moiites ad GalloS' abit,atquc AUobrogcs. Genevam ut vcnir,uibem vetultiirimam juxta, ac re- lumomniuin ubcrrimam. unica ei cura fuit prohciendi amplius turn in ncgotio fcilTs adeo mifcie rcligionis , turn in jufti & aequi fapicntia. Alterura percipere liccbat ex V. CI. Theodoro Bezai alte^um confequebatur a Francifco Hotomanno, ex antiqua & nobili Ottomannorum tamilia apud Silcfios oriundo, Jurifperito eximio, atquc undecunque dcxftiflimo. Potc- rat jam Fabianus cum quovis fui ordinis, atque statis, ijs etiam, qui varia fibi dcxflrina nomen aliquod paraiTent, in certamen venire de laurea cruJiti- onis. Atque ideni, non pricclare modo ac gravitcr de rebus maximis difl'c- icbat : fed etiam animi fui fenfa fermone promebat elegantiac facundo j neque id tantum gentis fus lingua i fed five Italicc, five Gallice, five Latine, verba effent facienda. Ut de Poionica fileam, quam cum vernacuia, ut diximus, prima conjunxeratpucritia. Veniebat turn ei in mentem, patriam fibi non modo ortus r.ofiri, fed vitx univerfs partem vindicare : ccque nihil turpius fore , quam fi ufque adeo dukefceret peregrinatio, ut patria videretur amarior. Appropinquanteitaque statis quarto feptenario, quern cenforia inter terapora accenfere {blent, conimodum eiaccidit, ut comitibus Joanne Jacobo Truchelio, Joanne Tettavio. Balthafare Ganfio, Ludovico Rautero, Bernhardo Ludolpho Sculenburgio,diverfafufciperet itinera, ac tandem inGermaniam redirer, liar turn imperii Roman i paullo penitius cogniturus. Quam ad rem opportuna turn erat occafio, quia eodem tempore RatisbonseMaximilianus Cafar, mitillir mi animi Princeps, ultima celebranscomitia, ad cceleftem Dei Sandtorumquc focietatem, ipfo Maximiliani die commigrarat. Interfuit Dbonanus coetui tam fplendido atque augufto j in quo non modo Rudolphum patrijs virtutibus, rcgnisatqueimperijsfuccederc vidit, acpublicos adus diligenter obfcrvavit : fed privatim quoqueconverfatus eft cum virispraflantiffimis, qui omnes CMf- centi Fabiani ingenio, famsque furgenti favebant maxime. Conciliabat fibi amicitiam Ludovici, Comitis Witgenftenij, Archipalatini Legati, pij, dodti, fortis, fapientis : per quem primus ei aditus ad Palatinam aulam favitus fuit. Compeliabat frequenter Lazarum Zwendium, Equitem Suevum, confilio, vir gilantia, fortitudine, difciplinaquemilitari, inclytum, Turcarum in Hungaria terrorem. Hieronymumvero Baumgartnerum, patricium Noricum, ardenti adeo amore profequebatur, ut sgre avclli poflet aviroejus fapientise, ranta auftoritatisatqueeruditionis, nee in rebus modo Reip. patri*, fed in praecipuis qunque Romani Imperij negotijs longe verfatifiimo. Neque minore ibidem aifcd:u compledtebatur infigne par virorum, Gcorgium Carlevicium, & An- dream Pauli v ilium in aula Csfaris, intcrque Bohcnios, fumma ut dignitate, ita prudentia : hunc multis legationibus, Germanicis, Polonicis, Italicis, pietatCj ingenio, arte, judicieclariilimum, Elcdori Saxonise charilTinrium. Hubertum, CttmtrA.invi. deniqueLanguetum Burgundum dicinon poteft, quanto loco habuerit: quo- *hiwn^uiin' '^'^"" "^ ^° veriilime, tefte magno veracique viro, imoipfo feculo tefte, cum pie- pti^it. dt \ exit. ^^'*^ dodrina, cum confcicntia fcientia, cum natura ars, cum difciplina deniquc HfUi- chrijl. rerum ufus certabat. Ab hoc viro nunquam fe Dhonanus abijife profelTus eft, quin vd dod:ior,velmeliorrediret. Ex his omnibus cum alia didicit Dho- nanus, turn imprimis arcana Reip. pace belloque profutura. Noverar autem jam , 2). Fabiani ^urggraVtja Dhona. 461 jam in actate ilia fingularem artcm, tota deinceps vita ab eo excrcitam , qua rcconditi fapientisc thefauri a viris prsclaris, quafi carmine ac veneficio eliciun- tar. Eacujufmodifucritnondefugiamrcferrc : fed prius veniam mihi dari poftulo, fi cui minus placuerit, dum id ago, virum fummum cum mutis animan- Arljlot. tibus conferri : quod tamen non facio line magnis exemplis. Taiantus animal -A* ^v/^n'i^ Scythicum eft, magnitudine bovis, capitc limile cervo, ungulis bihdis, villis *'""'^'""'- magnitudinc uril, atque ubi fui eft coloris, afini fimile, cxtcrum, ut aiunt, om- nium arboium, fruticum, florum locorumquc, in quibus lafitaf, colorem pilis ?"'''' ''^"f"* reprx'lentans : unde capi racile, aut mternolci a venatovibus ncquit. Uliona- ,--^^ quac»l»- nus tarantum nobis, fed laudabili inftituto, imitabatur. Etfi enim tot excel- rem mutatt. lentia ingenij dona facile cum cordatioricuilibet commendarent : tafnen aliun-P/'»- W.8. dcetiamprsfidiumquajitns, fumma leanimi folertia accomraodabat prseftan- ^* ^4-] tifiimi cujiifque moribns : imo fuavi quad am comitate &: modeliia, veliit virtu- tiscondimento,tanto fcgratiorem omnibus iedd(.baf, quanto tinguli corum, qi;.>M.-:leret, geniumillius fuo limiliorem putarcnt. Hoc ncmpe eft phikrum, hocfafcinumi fedlibtrale, fed honeftatisplenum : cui etiam gvaviirimus quif- que longe melius, quamadleves amores, aptare poiVit illud Poi;t3e, ut ameris amahilis eflo. Oj,;^, /,-^, 2^ Ac poftca qucque Fabianus maximum ex artificio hoc fruiium ccpit, cum in "'' "'" """""'»• aula Csfaris verfaretur. Qiiippe banc quoquc f ut incrcdibili tcnebatur amore arcana quajque impcriorum penetrandi, ) non adcundam modo, fed pernof- cendam iibi judicavit. Iter liuc fecundo Danubio inftituit cum JohanuL" Brex- ncrio, Hulderico Ron-fpergio, & Joanne Kreckwicio. Viennam cum vcniiT'et, nihil libi prius vel antiquius duxit,quam ut penitus perfpiccrct prima Rudolphi Cxfarisaufpicia. Quod utfaciliusconfequeretur, diem elabi nullum patieba- tur, quin adiret & audiret pra^ftantiirimos gravilTimi Cxfaiis Contiliarios ac Palatines. Excorumnumeroetfifamiliaris effct praeclaro heroi, Wolfgango ab Entzcndorff, illuliriitcm Rogcndqrffio, & Puciiainijsnonunis: facile tamen principem locum tcncbat Baro Harrachius : qui>fupraquam dicipoteft, audlo- ritate fapicntiaqueijstemporibusflorebat. Qiiod fi Suada hujus tam fuilfet cfficax,quamlaboriofa, ac follicita : citra dubium Dhonanus tunc magniricis ornatus donis pafatiaOtthomannica petijiTct ad inducias cum Turcaruni Im- pcratore recens initas novi Cxfaris Rodolphi Augufti nomine fanciendas. Sed quantopcre cum acccndebat cupiditas gratihcandi Csfari, & nihil penc igno- randi ardor: tantumex adverfodeterrcbat, partim accifa res domeftica , & magnitude fumtuum in tam longo itinere, atque ca pompa apud populum bar- barum,actaminfolcntis faftus: partim occultusquidam ingenij Ilimulus, qui fcmperincitabatjUt ne tam externo inter inhddcs folo, quam in patria, atque inter Chriftianos,cgregias animi fui dotes, tanquam in mercatu amplillimo cx- plicatct. Nee multo poll prsclari hujus voti fui tidtus eft compos, libatis quali priinitijs in Palatinatu : ubi, Languetoiinprimisaudtore faaforequc, in lamili- am fe dcdit fapicntilTimijflc ad rcligionem pietarcmque fortiter tucndam devo- tilTimi Principis Joannis Cafimiri, Comitis Palatini , Bavaris Ducis >Ji.c ditfitcbor, ftipendiumpcrccpiffc nonufqucadcolautuni : attamen emfmoJi id crat,ut fuftcerct homini aequo, ac prafeoti forte contcnto. Habuit hie FaiUiius, fi 461 Comment arius de rebus gejiis [\ ufquam, ampliiVimain palstliram cxfcrendi miranda? ingcnij vires. Nam hifce temporibus, ita poltuhnte trirtilVimo EccleHa; ftatu, inlUtuerat Calimirus geminam profedionem ; priorem in Belgicam, auxilij gratia, eodem anno, quo ab Archidiice Matthia Batavorumatquealiorumfoederat;e Bdgica; populorum patrocinium crt fufceptum : polkrioremannofequenti in Angliam, ad reginam Elizabethanri, quodecommunircligionis cauflTa confilium caperctur. Utrobi- quc Dhonanus qiuritum prudentia valcret, luculente comprobavit. Patrono cnimfuo, cui atlidue latus daudebat, nufquam non felicem allucebat confilij facem, vere Tiidl. MtUjf. Jrchipalatini magnus Atlantis Atlas : in Epigrdti. ut fuaviffimus olinri Melifliis de illo cecinit. Atque idem nihilominus cum Mu- fis Martcm, cum Pallade Bellonaque Gratias ipfas rata mixtura temperabar. Multa turn obfervabat nevus conliliarius, qua: (1 recenfere voluiflet ( ita ipfeaie- X bat, qui nihil minus, quam gloriofulus fui jadator erat ) commentarijs fuiflet opus : quippe talia oninino,ut corum, qui res illorum temporum coniignaffenf, ant prodita, aut cognita eflent nemini. Eveniebat tunc, quod fieri aiunt, turn in pyrite gemma, qus attritu ignem projedat : tum in aiomatibus, qua; triftu odorifcrum & fuavilTimum odorem diffundunt. Similiter enim e Dhonano res hcrois fui tradanfe, & ignea ingenij vis facile relucebat : & fragrantillimse vir- tutis indicia undique fe cxcrcbant. Tanta ejus erat, & in fufcipiendis negotijs dexteritas, & in tradandis fides, &; in perhciendis felicitas. Vitio quidem fa- tui fcculi tit, ut nullum pene magnum ingenium pretio fuo aeftimetur. Dhona- num tamen maximi Temper Calimirus fecit: imo, neindotataabiret virtus, au!a?eum fux Marefchallum conftituit ; oratorem pra?tcrea Icgavit ad prarcipuos Romani imperii procercs. Hie vero,ut amore facile omnes iibi devinxit, ita dignam quoque fe , fuoque principe, gloriam eft confecutus. Temporibus hifcein vicino Borultia?, patricefua?, folo,. bellum obortum eft Molcoviticum : cum Stcphanus Bathorius, Poloniae Rex fortiilimus, Wielocolucam, urbem am- pliiVimam & emporium celeberrimum, atque omnem circumjacentem ditionem, adcmifTet Magno Duci, Joanni Bafilidi. Exiftimabat tutti Dhonanus ( ut mentcs gcnerofs intcnta; efle folent ad rcrum magnarum occalioncs J in campo illoMartiofibietiam relidam effevirtutis (ua? fegetem, unde non afpcrnanda glorismcrtiscolligipoffet. Quarenoncefravit,ufquedum, occalione captata, abilluftrinimo Principe fuo Calimiro,vcniam militatum tundi adverfus Mof- ^eKnliiP"' covitas exoraffet,viciirim tamen ftipulanteab eo Principe, ut finuilac loci"; iftis P»/«». & Mcf dcbcllatum effet, in Palatinatum rcverteretur. Abitigitur cum bono Deo V'iali. cov, Stcphanooperam fane quam ftrcnuam navat in expeditione Polbccnfi & Pit(- churiana,commilitioufus, perinde atque olim contubernio, egregij Baronum paris, Rhcderij, Sc Ketlerij. In obfidione veroPlefcovi3?,urbis in RuHia am- Anni^ plilTima?, variarum gentium commercijs florentiftima?, ita fefuumquepcdus ^ dura inter pcricula crebrooppofuitholH, jam idu lapidis percuflus, jam inter tela& incurfantiumarmahoftium medius, ut, abfque fingulari Dei pra^iidio fuilfet, faspius nulla fuerit ratio, aut via, prsefentanea mortis pericula evitandi. Sed ut a veteri Pocta Furio didtum fuit, Virefcit MDlxxxi. D, Fabiani 'BurggraVij a Dhona. 46; Virefck vulnere virtus. Propter hsc gratiam infigncm a Regc auguftiffimo reportavif. Nam &: mag- nopcre laudatiis ab illo, & in potillima dcinceps hobilitatis parte habitus eft. Quod (i port fummi Regis judicium, & alicrum commendatio rcquiritur: ut nihil dicam de Heidcnrteini libro puhlicitus cx(laiitc,ctiam prxclarc laudati me- ruit ore viri IllulhiflTimi, Jcannis Semofcij : quoncfcio ullumnc majoris fapi- entiff, eloquentiae,& tortitudini";, coelumSarmaticum dcdcrit. Quarc optimo jurellbigratulabaturF"abianus, quod tarn commoda occal'Mnc, coiiciliafTct fibi amicitiam tanti viri. Tandem pace inter Stcphanum & Mofcum fancita ar* bitrio Antonij Poffevini, Lcgati Pontirtcij, vcdit in Palatinatum Dhonanus, lietusetiam hoc nomine, quod priufquam rcvertcrctur, in callris, fe prcefente, niandato Regio religionis libertas toti futnra Polonis promulgarctur. Redux auttm eofcreniorivultucxceptusert a Principe fuoCalimiro, quo ille piopin- quiori turn bcllo irrplicavciur. Poftquamenim Gebhardus Tiuchfcfius Archi- cpifcopus Colonienfis & Scptemvir, uxorem duxiiTet Hagnen Mansfeld iam •, acfiibditis quoque fuis libcrum religionis exercitium pcrmiliiTct ; utrumque hoc vifum eft & Carfari, & Pontifici Romano, non Capitolino tantum tulminc, fed armis quoque vindicandum. Cafimirus igitur Evangclics veritatis im- pcrterritus defcnfor,Truchfefium contra militcsPapalcs atque Iberos auxiliavi cxcrcitu defendendum fibi putavit. Quod bcllum priufquam impctuofius ex- ardefccret. Burggravius Dhonanus primo quidcm kgatus abijt ad Crcfarem, Saxoncm, Brandcburgicum , Anhaltinos Principes. pcriditatuius, an pacifice ncgotium omnc tranllgi polTct. Qiia Ipc fruftrarus , provinciain iupcrioris Marcfchalli codcm bcllo fu(ccpit,majori ctiam acccHione laudis fulHr.uit, dcpo- fuirdcnic;uc, cum militem exaueSoratum, Cafimiri loco in Palatinatum poft frarris obitum revocati, honoritice dcmififlef. Q.'anquam Dhonanus baud fcmeldcploravit, quod tota ilia cau(r3,ncqucprudcr.t(.r per nonnullos a Montisbeliardenlis,magnanimus militum dudor, jam diu ad fedcs bcatoium relatus. Abrahamus itemCoIbingerus, qui adhuc in viviseftj imo viduruseftfemper pictate, dodrina, beneficijs, qus totisxxx. annis, & quod excurrit, in Palatinatumcontulit. Famiiiam vtro inter confili- arios duccbat Dhonanus : cujus & colloquijs frequenter Calimirus, 8c fubado judiciorecrcatusplurimumfuit. Atque lisc faiida Dhonani iperaita nota erat omnibus, utpropterea a DanieleToirano, prslknti Tneologo, & alijs in vinea Domini leduiooperantibus,EccleliU(ntij>n^ vclHutMcmque fcqiiantur ! Nc ultra a Dlionano abeam, ilk Calimiro in oculis, in animo- in ore fcmpcr cr.at, CO cumprimis tempore, quo in Gallia Mars intonabat undiquc, ac Ouilianu? ^jj,y^3. ;;i^^, furor ferrum & ignem advcrfus Evangclicos rpirans,etiamfacratiirimo Regis capiti inlidiasitrucrenon exhorrclccret. Hxc rcrum facies impellcbat Hcnri- cumNavanxum,ut ope operaqiic prsfiantium aliquot virorum, atque inter eos,Harl3ti Mong]alii),ac Jacobi imprimis Pardiliani, Dynalls Segurini, auxilia -fi,;anus hijt. pofceret a Friderico, Daniie Rcge ; item Chriltiano Saxone, & Joanne Gcorgio lib. 87. Brandtburgico, Eledtoribus : quod in conventu tacluni Lunxburgcnli. Ncc cocomentus,Galimirum quoqiie, atque in ex- fcquendo ctiam potiiTime propcmodum ejus partes tucriiit, quando una cum Chriliiano Anhaltino,Pro-principc PalatinatusSuperioris,8c Joanne N3(rovio,ac Ottor.eSolmenfi, ratio inita eli tuendi adverfus holies Palatinatum univerfum i dccretumqueproptcreafadtum fuit, ut fubditi omiies ita in pace affuefcerent tradare arma, ut ne demum, cum bcllo omnia arderent, ejus gerendi modum difcere ccgerentur. Faces hanc ad rem fubjiciebat metus non obfcurus ab AdmiralioAragonia;,quicumHifpa>nicoexercitu, gentilitiadominandilibidinc, in vicinam irruiflet VVeftphaliam, nihil non impotcns, crudele, dirum, ijs in ter- ris perpetrabat. Brevi vcro temporis fpatio tantum Dhonanus bellicis hifcC ex- ercitijs profecit, ut deinceps, quot in Palatinatu rufticos confpiceres, milites to- Xlf tidcm obduci holUbus poiTcnt. Et tamen cum hoc negotimn primum fufcipe- ret, multum aulicorum diderijs vapulabat : prout tieri amat in rebus novis, prasfertim fi confilia vel maxime conducibilia, ab homine extero fint profefta i longe etiam magis, li eadem cum incommodo aliquo fuerint con junfta. Raros enime vulgoreperias,qui a?quo ferant animo, quod vel fumtus,vel labores, pro falute publica fufferre cogantur. Videlicet capitale eft Reipubl. malum, Mei, Tui, pertinaxftudium. Neque in laboribus folum talis erat Dhonanus; fed in laxamcnro etiam eluxit, quod amares. Quippe fiquando a negotijs publicisremittere animumliccret i nonignobili marcefcebatotio, non volup- tatumcolliquefcebatillecebrisi fed amicis utebatur partim illufiriilimi generic, partimalijseximijs viris, acpotilTimum literatis, quorum in Palatinatu fcmper, provida Principum cura, quail miti Zephyro,proventus luit ubcrrimus. Mag- noperc eum in admirationem fui rapiebat Ludovici, Comitis Witgenftenij, illibata pietas, & comis prudentia. Alliciebat ad fe Joannis Albcrti, Comitis Solmenfis, primarij aulas prasfedi , fpedlata Principi ac Patriae tides conftantia- que cum eximio Dei timore conjundta. Maximum etiam amorem fui conci- tarat OttonisGrunradij in rebus Ecclellafticisi Joannis Chriltophori a Grun in Politicis, accurata atque indefeffa fedulitas; Canceliarij Ehcinij pcrfpicax Uteris ufuque dodlrina: Volradi a Pleflen, ingenio, diiciplinis libcralibus, '&: multijugarerumfcicntia, qua pace, qua bello utilium, pcnitus tirmata dexteri- tas : Hippolyti a CoUibus undecumque dodta fapientia^ & facilitas incompara- bilis: Marquardi Freheri recondita antiqui juris, morifquc fcientia ; Lingel-- hemijamoenillimadodtrinarum ubcrtas; LudovicietiamCamerarij multijuga eruditio, Scmultisadeo legationibus perpolitaincundis, quo? ad Remp. fpe- d:anr, copia & facultas. Grati acceptique Ncoitadij, & Heidclberga? crane, Hieronymus Zanchius, ZachariasUiIlnus, Francifcus Junius, Da lUclToffanus, David Parxus, Bartholomasus PitifcuS; Joannes Salmutus, Abrahamus Sculte- tus, Theologi onaics dodrina & vits fandimonia celcbres. Convcrfabatur i'bidem cum viris alijsdodrina exccllentibus, Dionyi'io Gothofredo, Joanne Pofthio, Julio Pacio,Jano Crutero,Paullo Mcliflb.- acquos locorum interca- pcdine diffitos coram oculis iifurpare non poterat, literis adibat, confuleba-t, ' con>" T>. Fabiani 'Bur^raVtj a Dhona. 47 1 compcllabat familiariter : utiChrittophorumHerdellanum Noribcrgs, VVite- bcrgae, Liplias ; itidcm Noribergi Caiparum Peucerum, & Camerarios patrem, filios, iicpotcs ; Jacobum GryiisumBalilca?.- Dominicum Lanovium in Gal- lia, uti & Sadeelcm, S<. reliquos ejus tcrrs Tlieologos. Quique prsetcrca Uteris, quocunquc ca-lo, inclariiiiTent, cos impcnfc amabat, hnntirabat, beneficijs or- nabar. Nobile tacinus, nobilitatos literis ab homine militari rite a^llimari. Nam quod illede bonis principibus, fed meoquidcm judicio non line veritatis ex- ceflu, ajebat, id nosdv'bellatoribusdicerc vcrius potcrimus; Omnes eos belli duces unianniilo infcribipoirc, qui Sc bello valcant, & literis addidi literates ament : plcrofque aulteros elFc, &:, ut de niilitc Ennius loquitur, horridos : quippc a mitiirnnis Mults, earumque cultoribus, alienos. At non in Dlionano (ulgentiirim3millamfapientiam,atque luimanilTunam comitatcm, vcl ftudia Mania, velmilitum mores, extinguerepotucrunt. Vieiiliin ncc tantus erga erudites amur ejus, impedire, vel imminuere etiain potuit prsclavum, quod ci cum magiiatibus, ac veluti ma jorum gentium dijs, litcrarum commercium erat. (>ialeei alliduum pi.ne intercctlit cum Calimiro Bavaro, Guilielmo Landt- gravio Hallis, CbrilUano Anhaltino Principe, Bovilliona.'o Dace, cum Coligtiio Admiralij fiiio, cumLcfcliinioFalatinoBrellenli inPolonia, viro ut llemmatc ainiquo,ita prudcntia acbellica gl'.^riaflorentiiTimo: addo etiam cum Fridc- rico PalatinoSeptemviro, aquo t(.tiestx Borulliaintima per Eleftoralis aula? curforem literis excitus fuit, quotics arduis in rebus, quod faspius evcniebat, tanti viriconlilio atque opera indigeret. Scd quid funt res mortaliuin i* Inter tot curas aular, bellorum moleftias, totiufqucadeo vauabiHs vitas Hudus decu- manoi, qucmadmodumherbascrcfccrenonfentimusiedcrevifTe: ita illi non intclled'a obrepfit fenedhis. Cogitu bat ergo aulx fe fub'-iucerei non labori- bus, non publico bono. Diogenes cuidam moncnti, ut jam Ilncx de diligentia ^}oi' ^■"^f- nonnibil remitteret : Quid,inquit, ii in liudiocurrerem, utrum oportcrer jam " mttaj vicinum inhibcre curfum, an eum magis intendert? Scita lane, 3c, ut cumpoetisita dicam, cedrodignaoratio. Sane judicium etiam fuum ex Phi- lofopliihujus menteformarc vifuselt Dhonanus,qui lalatinatui quidem vale- dixit, annosf tatis quarto fupra qumquagelimum, atque ad BuruiTos in pofTtHi- onesavitasfccontulit : attamen, utdixi, non mollis otij caufa, quemadmo- dum Heri folet: vcrum ut, qutmadmodum fperabat, liuis magis fadtus,lic quoquc, fed via alia, publico & amicis utilis tranligciet rcliquuni vitas : quod annorum feptendccim divina benignitate poftea (uperfuit. Ac non paucis qui- dem in BorulTia Dhonani adventuscratinlhrbenignilideris amicumatquc ex- optatum lumen fupra terras recens cfferentis. Sed erant ex adverlo, qui quemvis potius vidcre exoptarent, quam herocm ilium, de quo nunc omnis ferine eft nobis. Amabat ncmpe cum cordatiiiimus quifque, ac nemo non, qui lluderct Sand us habcri JuftituqiK tenaxfaUU dHJifque. Juvtml- Atque ex fpeftatiflTimo corum tiumero primum facile locum vindicat fibi Joa- cliimus Fridcricus Eledor Brai)dcburgicus.,Princcps BorulViJC. Mevebat eum, quod viderct clTe in hoc viro fumma omnia,quse in egrcgium cadere confiliarium poflint i lib. 6. 47 2. Comment ar'itis dc rchus gcjlis poflint i caque jam corroborata non mediocriter feiicdlute ipfa i que non adc« in canitie vcncrandi capitis, quamin incnte fapientiflTima rducebat. Qiiamo- brem utcbarur co, cum alias, turn doir.i imprimis in rebus fandlioribus : in qui- ticit. Ar.nil. basillc-non cum tortuna Principis tantopcre, quam cum Principe iplb loquc- lib.i. batur. Hic cum cum magis &: magis commcndarcnt i primum quidcm, ni- hil talc cogitans, pra;fcdus eft Infterburgo s inde autcm Tapiavia: ; & quafi nulla dignitasfoicC, quK non fummis ejus virtutibus ac meritis dcbercturi fuprcmus non multo poft in conlilio Boruilix Burggravius conftitutus furf. Nimirum idem ei obtigit, ac Joanni Mcdicseo, parcnti Cofmi, qui patris patriae ^tir.ut. in viti cognoiTicn meruit. Qucmadmodum cnim magnopcrc illi datum eft laudi, Cofmi mjg.Diic. quod nullas quidcm dignitates appeticrit ■■, fed confecutus fuerit maximas ; ita Ht'trxr, ionge ab herois hujus pcdore cxulabat ambitiofa muncrum. fitis ; honores ta- m£n fpontc oblatos, nc peccaret in Deum vocantem, & Principem eos confc- rcntcin,minimcrcpudiabat. In hoc autcm lupremo patrise muncrc, quoties ingrcdiebatur curiam, ipfo in limine exucbat odium in adverfarios, gratiam erga amicos, pcrvicaciam animi, qus ex amore proprio originem trahit : ac verbo, uc dicam, privates afleftus omnes, verc fafcinatorcs juUitix', deponebat : avaritiam ctiam, Ijonas artes fubvertentem, procul habcbat ■, ad ea vero fc, fuac qucrefcrcbat conlilia, quieDei cultumfpedtarent, &c commoda Reip. impri- mis qux facerent ad impediendos conatus fcditioforum civium. Incidebat cnim hsc jam ingravefcens Dhonani stas in tcmpora R.eip. turbulenta : dum homines fadioii, nee xquis oculis ftatum adfpicientes prsfcntcm, nodem of- fundere rebus cogitant, ut facilius omnia mifcerent- Sed conlilia eorum diftur- bavit ipfe Piegum Rex; quiprimum potentitrmio Polonis Regi, ac dcinde EledoriBrandcburgico,prudentiamfummam6c animos maximos infpiravir. Eo i'adum, ut Dhonanus non mentem modo bene confciam fervartt : fed cti- am gratiam Principis, oc honorum incremcnta, pro pramio referret. Nam ab CO tempore magis & magis Dhonanum amplexuseft Eledor Joachimus Fride- ricus Brandeburgicus. Nee alia mens fuit hlio Joanni Sigifmundo. Denique eandeminGftereviamneposGeorgiusGuilhelmus, qui nunc f atque id multis fdiciterduret annis) rcrum potitur. Etprotedo tribus heroibus illis, qiiod prs alijs confilia hujufce Neftoris in cauifa Boruflica (ecuti lint, non jucundum minus, quam utile poftmodo fuit. Imo extant hodieque liters ejus, qui inti- mus SercniiTimo Polonis R.cgi cubicularius fuit. 1 is difcrtim continetur, prsc- clarisDhonanic( nlilijs rnaximeacceptumfcrrioporterc, quod feudum Duca- tus Borulfis anno cb l3 cxi. obtigcrit Eledori Joanni Sigifmundo i uti etiam, quod quinqucnnio ante penes laudatilVimas memorise parentem honor fuerit adminilirandae ejufce provincial, Ut ncutiquam fit mijrandum, fi ea res Dho- nano tantum & favoris pcpererit, & frudus. Quantum prsterca glorias attu- lit eidem, quod cum in domo fua Karwindana, cui ab tanto domino fcmper de- cuserit, ctiam viri Principes, quail confulturi oraculum, viferedignarcntur. Ab novatoribus vero quid eirepofitum fuerit , neutiquameft in obfcuto. Ni- mirum baud aliter, ac quai.do quis ignobilcm canem fed mordacem, lapide pe- tsre, tutclae gratia, neceffe habet ilk projeda involat ac mordet, jacicntem ado- riri minime aulit : fimiliter ifti , cum adverfus Principem reda infurgerc haut {liftinerent, magnoimpetu aggrediebantur Dhonanum; cujus virtutem an- T>. Fa.hia.ni Bur^gr ay i] a Dhon^L. 473 gue pejus odilTent. Atquc ab co fonte crat, quod alTiduo coiiquirercnt tela, qua? in cum mittcrent. Scd quoniam ilia (ortiter clidebaiitur Dhonana vir- rute, Scinnocentia, itumeftadinvidiofum illud convitium, ut religionis cor- ruptx inlniiularetur, qui tota earn vita ab Romana? Ecdefia; enoribus puram illibatamque fuerat profefTus. Nempe ita hominum mos ell. Semper, in ore ijsnatatpra:?clarum religionis nomen: navigant quippe flargiatur hoc mihi dc fuo TEfehines ) in mari vcrborum s &Iioc lenocinio, partim magna ^^i-'^sl.'cctflp'i.'' publican mala arcefTunr, partim in odium adducunt viros probos, de quibus mutato nomine dicere vetus illud folent, Bonus vir Cains Scius : fed malus tun- ^.,^^ Tertull turn, quod Chrijiianus. Atque haec jacula, magna felicitate ab fe difpulit Dho- in^fpohi. nanus. Qiiid mirum ? Stabat apcrte pro eo caulTse bonitas. Unde & Sere- «;• 4. niflrimoPoIonisKcgigravilTimasacjultiiTimx caufe erant, cur eum benigne adeo tueretur. Turn tcmporis etiam confcllioncm Fidci fuse fcripto compre- lienfam, 8cinluccmeditam, non amicis tantum, fed magiftratui quoque, & Rcgi ipli, ortercndam curavit. Tantum vero abfuit, ut dignitate priltina fpo- liaretur,utilli Rex earn dccreto publico firmarit: atque adeo manu propria decreti verba aliquot in Dlionani gratiam partim correxerit, partim liquidius expofuerit. Sed adverfarijs (ic quoque Fenefcmfanguis & ira, P""-^" ^'"- ^• SchitiSare oculi. Itaquc ne tanto quidem patrocinio nixum accufare dcftiterunt. Et quanta fane eorum fuerit cupiditas 8t malitia ■■> argumento illud crit, quod po.lca quo- que magnoclamore cadem contenderent,acfcfe n pol^ulatis,&, ut vocabant, gravaminibusdifccdere vellepenitus rccipercnt, imo nihil non in Principis fc gratiam faduros fpondercnt ■, dummodo Dhonanum Burggravij dignitate, ad quam evedtus erat, dejiceret. Maji,na, ac penc incredibilis eft vchementia, atqueinhumanitasseruginofi rancidiquepedoris. Sedquanto illi fcrociusin- fanicbant , tanto plus laudismerebaturfapicnsacmanfuctus Principis animus. Qiiati smulus fuiflct Lcfci AIbi, Polonia? Principis, cujus prxdarum nomcn nulla fecula conticcfcent. Erat illi Palatinus Sandumiricnlis, Gonoricius Ra- vitus Ejus & prudentia cximia, & fumma in Principcm fides, prope miracu- li loco habcbatur. Et tamen pravo quorundam impulfu nobilis illc Polonia? populus, cum de Republica conlHtuenda folicitus regnum ofterret Lefco, banc pacifcebatur conditionem, ut Gonoricium prius longc acontubernio ac conlilijs (uis ablegarct. Tantum vero abfuit, ut impudenti huic poftulato fiiam aggre- garet Lcfcus fcntentiam, ut regnum, quam ridum amicum, & confiliarium, re- pudiare mallet. Dixerim prope, idem fadurum fuifle JoachimiimFrcderi- cum, fi pcrindc principatus aliquis eledione ublatus foret, non ipfe )ure fuccelli- onis in Ducatu PrulTia: legitimus Princcps fuilTet. Quid cnim illc Dhonanum deditucrct.quifciret confiliarios, quorum intcgritas cognita pcrfpcdaque fo- ret, elTe ad inliar hdorum ac vigilum canum, qui pra^lldio ovibus contra lupo- rum inlidias prxllo elTcnt : his vero per impruclcntiam fubmotis, in incerto Principcs vag3ri,quod ufquc adeomultorum fraudibus & impulturis vita ipfo- lum, falus, ma)elUs, atque una ctiam Reipublics dignitas, cxpolita fit. Dum Kkk atdciu 474 Comment mus de nhmgejlis ClrudiM. ardent hse faces livorisatquc odi),Dhonanus gcnerofx fi.nc limilis, latratibus c&tulorum contemtis, in ornanda, quam nadus erat, Sparta nulli parcebat curic autlaborii plane fecurus calumniarum, quas ne ukifci quidem cogitaret : undequotidieeum vidcre erat comitcr & bcnigne verfantem cum omnibus etiam pelfime erga fc affedis. Cogitabat nimirum, pulilli effehcminisa-c mifcUi, ut optime Romanus fapiensinonet, rcpetcre mordentcm, veluti mures & formicac (blent •, ad cuiiifmodi animalcula fi manum admoveris, ora con- vcrtunt imbecilla, fe Isdi credcntia, digito fi attigeris. Nofter vcro, ut dixi, ita hsec in fuper habuit,ut nihil de priliina remitteret indulhia i fed confilio, quantum polTet, labore pcne magis quam poflct, excubaret ac vigilaretpro Reipub. commedls. Magnam haec voluptatem affercbant augulla; ac felicis memorise Principi Joanrii Sigifmundo ; neque eum fugiebat, quoufque Egregios invitentpr£mia mores. ItaquecrebrocoUaudabatfidematquedexteritatemDhonani : atque ut muni- ficus admodum erat, dona etiam obtulit baud contemnenda : qus ille, ut prs- clarusviri animus erat, quam modeftillimerefpuit. Difplicebat Principi, quod ron liceret fibi gratoeiTe, atque benefice, in hominem meriti? florcntcm : mo- rebat, refpiciendos effe fratris filios, quos complures haberet : eorum rebus non lautiilimis confulendum efTc. AiTenlit tandem Dhonanus, quanquam invitus : nee, opinor, obfecutus fuiffet, nifi cum animo cogitafTet fuo, probro a principi- bus duci, & in argumentum rapi contemtus fui, fi praemia a fefe ultro oblata clientes civefque lui afpernentur. Dum in hoclladioFabianusimpigre decurrit, totumque adeo confumit de- cennium, ad earn aetatem paulatim devcnit, quadicuntur dim Vt JHveiies fermit fuffragiafoli, Q vid. in Fafl. Tontibus infirmos prxcipitaJfeJeHes. Et tamcn viribus animi tum quoque valebat ufque adeo, ut fi par ei vitas fpa- tiumdivinituscontigiff:t,acGeorgio Pontano, Venetorum Duci i paria cum Scherh.Comm. jHo, & ingcnij a]acritate,& acumine judicij, uti fecerat hadtcnus, porro etiam tn Polit. fuerit fadturus. Eratautem Pontanus xcvi. annorum, prudentia*adeo per seratem non collapfa,ut legates femper ipCemet audiret, ipfe refponderet, nee mentis acies unquam, nifi femeltri ante obitum, fit vifa hebcfcere. Sed erant ]ongegiaviiTima,qua? Dhonanofuaderent, ut potius, jamquartum & fexagc- fimum ajtatis annum fupcrgrcffus, patria tranquillata,negutio inveftiturie Bo- ruirise prope confedto, miirionem a munere publico, & aulx peterct contubernio, quam ipfam a Principe, fed prope invito, impetravit. Aiebat autcm Dhona- nus, fuas cile homini fhtiones, vitasque periodos: nee fatis con venire, ut, qui annum vitajlx.excciliflet, diutius velaulx compcdibus contineretur, vcl Prin- cipum concludcrctur ergallulis : potius pauxillum ei temporis concedi oportere, quo farcinascolligere tandem, atque migrationem in akerum feculum parare pollit. Infuper monebal, danduin elle alijs locum, quo negotia ij quoque tradcnt, ^ibuf T>. Fabiani 'Bur^graVij a Dhona. 47 e ' ^ibuf integer maximam vero state jam exafta capiebat s par- timcompellando Deum, partim loqucntem Deum audiendo: illud precibus confcquebatur, hoc facra volutnina verfando. Nihil enim aliud elt oratio nortra. utpra?clare Hipponenfis il!eantil\esaicbat,nili locutio ad Deum. Eoque Auguflin. in ut, legcntibus nobis facras littras, Deus loquitur nobifcum : ita orantcs Deum, I'P^w. Ixxxv. eundemalloquimur. Fra^clara ha'ccogitatioei obverfabatur aiTidue ; tanto- qucrcligiofius in oratorium fuum fe rccipiebat, non illud mode, quod parietum ^"^Pft'J"- 1'''- latebris concludituri fed longe augudius pcdoris faccllum, in quo Spiricus Sandlus hoc ipfum divini cultusperagere opus folet. Quod ingreflus, ut faci- liusprecibus, ceuelavi, Dcithefaurosapcriret,carnis piopviit fores occludebat. Atqueut olimfaccrdotesprocule(rejul3cbant profanum vulgus/ ita ille fegre- gabat a fe oftitaniiam, languorem, dubitationem. Attendebat fedulo, quid Deoprsfcnte loqucretur; necfuamodo ei, fed etiam falutem, & laboiantis patria;, & ubique terrarum militantis Ecclefiae, commendabat. Interea coe- lcfti« gratia in corde penitiilimo varios excitabat motus: pra?cipue dolorem, obutlidtai amorcm Dei, ob tot beneficia i contcmtum mundi, in tanta ejus vanitatc : paticntiamquoque inadverlis, animum gratum in fccundis, coelc- ftisdcnique patria;? delidcrium, ac confequcnd;c ejus riduciam. Prccationcs haftceiiamliteriscommilit. Vocabat ipfe Sufpiria, inquemorbo, atque adeo cxtvcmis ipils, etiam prxlegi julVit, ut adultimumufque fpiritum eas mcdita- retur. Cun-.quefupplicibus hifce polhilatis fociabat quoque gratiarum adtio- nes •, quas 8c ipfas animo maximc devoto promebat, ita uti eas nianu fua con- fignatjsreliquit. Gratias quippe agebat mileratori Deo, quod ejufmodi,ut familiae, iti pietatisparentibusnafcidcdilVet : quod corpus tribuiffet falubre ac firmum; quod animumeflttlargitusdivinarum humanarumque rerum capa,- cem. Singula fui n.Lmbra, fi iinguls efl'ent lingua?, non fatis foreaiebat, ad pcrccnfi-ndacrgafedivinxgratiiE munera. Agnofcebat etiam eximium elfc Dei bcnehcium, quod ijs cffetverfatusloci3,quibus fanam de Deo doftrinam, vciumquecjuscultumdidiciiret. In fclicitatis etiam parte poncbat, quod ani- mum 47 8 Comment arms de rebus gejiis mum rjumlibcralibas rtudijsexcolicontigilTct: quodetiam notitia fibi ac fa- miliaritasinreiccirifTctcum totpraeclaris viris Italia, Galliae, Bclgicsc, Anglia, Helvetia, Djinia;, Polonis, ac partis Mofcoviae ; quorum alij armis, alij do^rina, magnum libi nnminisdccus parafTent. Laudi etiam fumm3B, ac ornamento llbiducebat, quod innothiam vcnifletCsfarumduorum, Maximiliani & Ru- do'phi, quodqueinnotuiiret tot rcgi bus, Henrico Borbonio Gallia;, Friderico fecundo Danis, Elilabcthas regina? Anglise, tribus Poloniae rcgibus Sigifmundo Augurto,Srephano Bathorio, Sigifmundo tertiohodiequefupcrrtiti: acdcnique Jacobo, migi',0 magnx Britannia? monarchx, qui 8c per litcras cum illo colloqui non gravabatur : utinccSigiCmundus Rex Polonia;; quorum autographa in bibliothcca Morungana fedulo adfervantur. Prsdicabat adharc benericia erga fe tot maximorum Principum, item amicitias plurimorum gcncre atque digni- tate sequalium. Rcferebat inter argumcnta fumma? profpcritatis luaj, quod adverfarios fnos,prcecipuc Gallicansexpeditionis, atque aliarum laudum ob- tredatorcs, veritate viiidice,innocentiatefte, applaufu maximorum hominum fnperaflet., Ncqueha^cinorefuere nata,fed ex cordeimoprofcAa ; uti etiam fufpiria facitbant fidem. Prsterca, quo devotum Deo animum veliemcntius excitarct, ad harmoniamillam, qua Claudius Gaudimelus odas Davidis con- cinnavit, nunc Gallicam Maroti Bcza^que paraphralin, nunc Teutonicam Lob- wafferi, modulari gaud(.bat .- quod antea quoque, etiam inter medios armorum ftrepitus, facere confucrat. Hxc ilia clt folida; pietatis indoles, quse fuum ubique agit fabbathum, nulloque non loco pcftus pro Eccleiia follicitumhabet. Sandto luiic excrcitio Fabianus prsmittebat fubinde velut promullidem, fempcrque quafi opiparum condimcntum fubjungebat, iedtioncm S. Scripture : cujus fenfum, diviiiainrpirationeadjutus,conferendo loca fimilia accurate rimaba- tur. Adhibebat una finioris mentis interpretes : alios etiam prseihntium Theologorum libellos aflidue volvcbat. Quoftudioufqueadco locupletaverat capacillimum illud ingenium fuum, ut non modo prudcntiirimedilTereretde omnibus ijs, qua; vel ad capita fidei, vel ad vitam ac mores pertinerent ; fed arduas quafquercligionis controverfias enodarc dilucide fapienterque poflet. Quanquam hocfolitaria; vita?, & fenedutis ftudio non tam difputationibus va- cabat, quam ijslcgcndis, &meditandis,qux inccntivum aliquod addcrent ad virtutes Chriltiano homine dignas. Atque hoc nomine in pretio illi erat, quem Danidis Toffd- de bcata morte libcllum Germanico fcrmone in lucem protulit Toffanus. Cui ii l^ade mecum. (ochh^it fcripta Melanchthonis ac Calvinii aliorum item lucubrationcs, uti JoannisArnila^i : quibus impenfcdclcdtabatur , proptereaquod feliciter viam ducerentad verampietatem & fandtimoniam, fine qua nemo videbit Deum. Abrahami etiam Sculteti labores, & quae publica fibi, & ncpotibui, nuncupatio- ne dicata forent, qu2?que alia probae cjukemodi monetae haberet, ea & in ma- nus fumebat fafpe^&occafioneoblata magnopere extollcbat ■, nee laus ea ma- giscxamore,quam judicioprohcifcebatur: quippe qui illis fignata paulatim in fuccum & finguincm convertiffet. Qutmadmodum vcro in tempeliate gubernatordignofcitur-, in acie probatur miles i in foro aut fuggeltu palam ht, quid in umbra inter privatos quifque parietes didicerit : ita Dhonanus oftcndebat, quoufqueprogrefluscffetexcicitijs pietatis, cum fors fa^va grafla- retur, aut quoties pericHtaretur valetudo. Q.uamfxpein fencdtutc adverfam habuit, D, Fabiani 'BwggraVtj it Dhona. 47 p habuif, cum alijs, turn podagras & calculi doloribus, oppido quam aciibus ac gravibus : quod morbi genus militiamfecutis pene follcnne ac proprium efTc cotnpcrimus. Ita videlicetDeo vifumcrat prspararc cum fcnlim ad ultimum ilium vita? adtum. Qiicm priufquam exponam, aliquiJ dicendum de co, in quo iino,vel pro vidcntia Dhonani, vcl felicitas, rcquiri pofTc vidcatur. Ncque cnimprolcm in fpcm generis propagavit: ac ncc pcrfuadcri unquam potuit, utuUamin matrimoniumduceret, Egovero, quod fortafle vitio alius verte- ^■igufi.inferm. ret,laudi potius dandum puto. ProfcdVo cnim coelo ille a nobis adfcribi mere- fip. .^utth. tur,cuibcatoadeo cfle licet, ut cdomitislibidinum furijs triumphum agat coe- libatus. Imo inter omnia Chri(tianoruraccrtaniina,quantoduriora funt prs- lia catlitatis, in quibuscontinua eiTepugr.a folct, tanto pukhrior Ixtiorque vi- dtoria duci debet. Atqueidcumin omni vitae gcnere : tumprxcipue in vita taniaulica, quam militjri, veriffimum ell : quippc quarum utraquc tot undiquc illcccbrisabundtt, ut difficile admodumllt,ratis vcl oculis cautum, vd caftum fefe animo prjelhre. Quantopercigiturprsedicare convenit Dhonanum: qui talem fe utrobiquc gOFir, quales honciias cfle matronas oportcre, ajebat Livia. Clarirtima hstc Augufti conjux, cum forte eiobviam rtercnt nonnulli, qui nu- ^""^ ''*• 58' ■ datoomnicorporeadfuppliciumraperenturv tale fpedtaculumaiebat p^rinde^ eflbpuJicas femina;, ac fi (latuasconfpiceret. Nimirumita judicabat, ubi pu- dorac verecur.dia regnant, ibi animum hominis rcrum impudicarum confpedVu nequaquam ad pravas cogitationcs abripi. Similiter animatus crat Dlionanus. Qui cum vivcndumllbi ccrncrct in tece populi, unde occurrerent quandoque proritameutainverecur.diaji ille vclcx Dcmocriticonfilio, tempclHve tlaude- bat oculos, tcncflras corporis, per quas mortem ipfam afcendcrc Propheta mo- nuit: vcl (1 non licerctvultum habere averium,mentcm tamen ita obrirmarat, ut illcccbra" ifta? minime animum labcfadarent ac dejiccrcnt de ftatu hone-flatis. Mihi vero in hune ejus coelibatum propius intuenti caufas liabuiiTc graves vide- tur, ob quas a vita liac focia, quam casteroquin in nullo damnare mortalium, imo maximopere commcndarc folebat, ipfe furct alienior. Siquidem uni quali gltba? affixisconducibile eft conjugium, quales neccflariam domi familia? ope- . ram dare pofl^iint. At difpareorum ratio eft, qui more corporum coekftium, crebro mutant ftationcm : quoniam hi propria ncgligere, uxorisetiam am- pkxui, qui quod ammodo eft anima oc vita conjugij, fubduccrc fe neccfle ha- bcnt. Atqui Fabiano optima vitx pars, acfoboli procreandse aptilfima, par- tim pcregrinationibu-, kgationibus partim, ijfque & mulns & diuturnis, eittux- crat. Flurimiim ctiam fibi vindicarant ailidua Principum negotia. Adha^c inter arma nunc mcnfes, nunc ar.nos totos confumfcrat : certamque interca vixiifpiam fortitusaat fcdcm. Senio vcro jam proximus, vitsc-que paullo tranquilliori dcdiius, matrimonio abftinebat, quod non modo a^tas ilia aliquan- tofit (ardior,&iniquiorproliprocrcandae i fed utcumqueetiam liberis augca- tur, tamen diu fupcrcfTcnequcateducationii in qua plus momenti, quam gc- ncrationeipfa, fitum eft. Hunc veronatur3Equalemcumque defciflum, bene- ticiolegis fupplere voluit, adoptando hlios fcptem, quos Achatius fratcrprimo- genitus, jam grandiorcs rcliqucrat, Ncc poteft fane tcneriori amore pater com- plcfti cxfe.nato«, quam patiuus hie fuos amabat adnptivos : five bene vivendi adminiculis, five monkis,aIi)fveofticijspaterniaffedtu5, hoc totum metiamur. Atque 480 Comment arms de rehtisgejlis Plutarch, in ABi Comit. Rigvi. Atque viciirim hi tanto affcdu dignos fc praellabant. Nam ad nutum ac volun- tatcm ejus totos fe componebant, cutis cum Icvabant pra^fentes , magna etiam folatia atquc obkdamenta abfentcs adferebant. Quid etiam rccrcare eiun magis ac leficcrc potuiffct, quam ubi tantum Dei favorcni crga fratris, imo fuos jain hiios, quotidic videret ? Ingcnium nuUi non eorum obtigerat acutum atque clegans, & reium omnium capax ; judicium illis acre ac circumfpcdum : mcnioria rirma. Ad ilia cocU dona acceflcrat, quod univctfi non fcgni otio, fed pace bclIOquepariter,gerundxnati forcnt Rcipublicsi imo earn ad rem fubiidia omnia comparaffent : quippe qui diu multumque egiflent in regicni- busexterisi quiexoticarumfibilinguarum complurium notitiam peperifTent exadams quiquein nuUononliberalisdoftrinagenere animum pcnitus im- buiffenr. Hifce dotibus magnum ornamcntum ac decus additum ci\ a fumma corporis dignitate. Lltpotequibus valetudoefTet firma, color vividus, mem- bra concinna, nee ulpiatii mendofa. Verum enimvcro .cundta ha£'calbis,ut dicifolct,quadrigis pravertit, quod ijdem aureo focialTent vinculo, turn pieta- tem, fanioremque de Deo doc^rinam, turn vits gravitatem, & mores fupra quamdici potert amabiles. Quanta hsc omnia voluptati fuiiTc patruo credc- mus ! Pra^fcrtim poftquam iingulos eorum pro meritis praeclaris ad fumma dig- '^nitatu!:! faftigia vidit evedos ? Nobilis ille Thebanoium Imperator Epaminon- dasgratuL'.uturilbiprscundis, qusinvita dukia contigilfcnt, quod paren- tes gloriic aa.- fpedatores habuiflet. Gratulabatur & fibi Fabianus, quod fra- tris tilios non fpcdtatores folum nadtus eflct, verum imitatores quoque virtutis fuat •> nee virtutis tai :um smulos, fed honorum etiam atque audloritatis, qux Virtutis hliatneritoperhibetiir. Ac tanto magi^ ei circa cor glifcebat volup- tas, quanto magis animo atque ocuUs Hngulos ex lioc numero percurrerct. Primumin Frederico, natu omnium tnaximo, nonpauca fe offerebant virtutis eximia argumenta. Ut qui Icgatus fuiflct faepius ad Polonis Regem ; qui fummum in patria magiftratum ( vocant Curiae Provincialis 6c Senatus Prin- cipem J cum laude maxima geiTiHet: qui pari quoque felicitate, difficillimum inveftitura? Polonia? negotium confcciiFef. Cum enim anno MDCXl. Joanni Sigifmundo, Brandeburgico Eledtori , a Rcgc Poloniat Sigifmundo teudum Ducatus PrulTia?, ( milTo turn ad negotium illud conficiendum Abrahamo Dho- nano, Friderici fratre J collatum fuiffct : Fredericus hie poflea anno MDC- XXII. pro Joannis SigifmundihlioGeorgioWilhelmo, eandetn inveftituram in Comitijs regni Poloniae magno quidem labore, at nee minori gloria obtinuit- Proximus natu erat Henricus : fed voluptas ex eo percepta, diuturna non fuit. Nam cum Italiam ac Gcrmaniam maximo cum fiuftu peragralfet , ac fpei jam multum in eo quoque poneretur, inligni fuorum dolorc dectilit Heidelberga?, anno atatis duodetrigelimo. Scdut ubitus ejus dolori diu patruo fuit: ita fo- latio ac voluptati ei femper erat, quod qui Henricum fequcbatur cognominis fibi Fabianus expcricntia reimilitaris tantopereinclaruiffet : utqui in Hunga-ricis cartriscontra Turcascohortem lediirimam duxiffet, inque expugnatione Alba: Regalis inter primosfuperaflet murum : qui etiam InBelgica adverfus Hifpa- nos, fub Principe Mauritio Auriaco, cquitum dudlor, in capienda urbc Gravia, prscclaramfortitudinislaudemrctuliiTet : prsterca pacis artibus iniignis in fu- prcma patriae curia Principem inter Scnatores locum obtineret ; quiquc Bran- deburgi, 1 D. Fabiani BurggraVij a Dhona. 4 8 dcburgi, quff prscfedurarumin Pruilia omnium cfl: pra;cipua, fuminus aiidiret prsfedtus : deniquc qui Icgationibus prxclarectiam fundtus force ad Regcm atque Rempublicam Polonia:?, ac polimodo Succis, atqiie opera feinper ftrcnue navata tantopcrc libi amore junxidet Eledlores Brandeburgicos. Sumnia ctiainla^titiaperfundcbatur Fabianus, quotics oculos ctmvertiffct: in Abraha- mum, valdc acccptum caput Mauritio Auriaco , Principi fortiflTimoi uti oc Guilhelmo Naflovio, Frilia; gubernatori, alijfquc heroibus. Et fane multa erant, qus eum magnoperc ijs commendarent. Vir erat fcientia rei militaris, univcrfscMathtfcos, cum primis Archited-onics peritia, Hirtoriurum quoque, & Politico: cognitionc,nemini, cujufcumque ordinis, fccundus. Atque idem in cledionibus Cxfarum, in comitijs Imperij, alijfquc ncgotijs ad Rcges Prin- cipcfqucLcgatus, necnon miiitum, turn ad Juliacum,tumin Silefra tribunus, gloriam longe maximam rcportarat. Juvabat quoque Fabiaiium mirum in modum, cum utrumquc htus claudercnt prs^nites ■■, vel, abfentibus ctiam, me- dium fe animo concipcret, inter perilluftre fratrum par Acliatium & Chrifto- .^ . phorum, utrumque Friderici Palatini, & in ditionc ejus patria, & in regno Bo- ^'[itH'rH' hemiic, ab intcrioribus confilijs. Nam li ex his Aehatium refpicerct, fummaf^w/J. delcdatione afiicicbatur, quoties animo obvcrfaretur, quanta cum laude quon- dam tum pra:rcd:us fuilfet Walcfallcnfis, tuni augulHflimi Friderici ftudiorum & morum EphornSiSiConfiliarius intimus. Exofculabatur ingenium candi- dum ac mite : amabat orationcm prudentcm ac difertam : mirabatur illam in rebus expediendis feu dextram gravitatcm, feu gravem dexteritatem : quorum omnium egrcgia cdidit documenta in Icgationibus ad Matthiam Bolicmia: Re- gem, ad R-egcm Anglian, Daniasque, item ad Principes alios. Nee graves mi- nus caufa? t-ranr, cur Chrili^phorum inoculis gcrtaret. Eodem quippehic apud Fridericum, ac Achatius, loco erat. Philofophise erat callcntiirimus, nee minus fcientia: milifari«. Galliam Belgicam utramqiie acceflcratnonfemel, quater Britanniam, Galliam odlies, ad Reges Principcfque, qua Germanos , qua extcrnos, fucrat Legatus. Apud Maximilianum Archiducem, patri cogno- minem, C3:farishlium,Ca:faris fratrcm, inque Romano Imperio alios, lie Gcrmanice pcrorarat, ut majore eloqucntia, vel gravitate, vel Itudio, potuerit nemo: ncc minori ingcnij flumine, vel dicendi vi, idem Galliccfeceratapud HenricumlV. 8<:Ludovicum XIII. Gallia* Reges; parique orationis facultate idem Italiceprsltitcrat apud Venctorum Duccm: denique apud Rcgcs Prin- cipcfque Magnx Britannia:, Hungaria:, alios, Latino ftrmone difertilfimus & fucrat, & habitus erat. In voluptatc tanta, quam ex prsclaris adeo fratris li- beris caperct F'abianus, illud ei extrcma fcncdute baud exiguiim vulnus in- flixit, quod ex ijs feptiimmi,feptem ante obitum menlibus, lugere cogebatur. Theodericus is fuit, qui propc Rcnoviccium in Bohemia pulchre fundhis officio fortiiruni Ducis, in ipfa pugna trajedus fclopeto, a>)ino itatis fni- quadragcli- mo,vivcndi tinem fecit, atque omnibus pertrille fui dciidcriumreliquit. In cujusfigelta ditfundcrc me vcllem, I'pirantiamafcula: virtutis documenta longa fcrie rcfcrrcm. Sed vitamejn? delibare, faftigiaque rerum attingcrc, nunc con- tentusero. lucrlitcrasdidicit, quantum fufticerct viro,non fcholis, fed Rci- pub. viduro, Sc ipiiadeo, ut ficdixerimjBcllons fe fuaque confecraturo : ut ell In divcrfo hominum gencre ^.g z Commentarius de rebus gejlis Ovid, epift. ml. U„nt, HkJMHS adpacem, hie cajhenfibits utUis armis. £iirip, Ov ysLf oi/ nt'-'rttVT ^^'sttS^ jSfOTwr Vt ciitida tiorit^ nemini mortal'mm Datum (Ji : at alia dote flits alius valet. Utinam vero ad illuftri gcnerc cditos r.unquam poteftas, ac jus imperij dcferre- turi nifi militiae jura, ac rationem arma tiadandi, prius didiciirent. Nunc quaii prsclare nafci fufficeret, plurimum illos, qui hoc folo Dei munercgaudent, fummi etiam manent honores. Atqui eos,h quibus caeterorum vita & incolumi- tas dependet, non pacis tantum tempore , fed etiam cum btlli infonuit tem- peras, pernofTe conveniebat modum tucndae publica; falutis. Qucm quomodo fctant, qui inter muliercularum amplexus, nutricum fuavia, in ipfo quati grcmio Veneris educantur ? Quippe a pueris delicijs affueti, ac poilca turpi tantum vo- luptate capti, malunt, at Bella gerant alt] : ipfi Phrygian, non Phryges; non viri Principes, fed foeminaebarbata: : imo minus quam foemina? plera^que : quia non ita male agitur cum rebus humanis, ut non omni aetata ex fequiori iexu, obduccre talibus aliquam poffis, qua? iftis, quos fane Venereos heroas nuncupemus, non fortitudine antidet. Ut adver- fus e jufmodi occentare liceat illud vett;ris Poeta? : Vos etenim javenet animos gtriiis muliebres, E«H.Jfudc,'c. Ilia virago virt. Ab horam moribus per omncm vitam mirifice abhorruit Theodericus. Itaque ad modum veterisGermanorumdirciplin3e,mi!itia:fededit, omniaquc ftipcn- dia complens,per omnes gradus pari animiprasfentia, ac folertia, ad fumraa eft falUgia enixus. Acprimoquidem, quafiad praevium fortitudinis cxercitium, in aulammilTus Principum Anhaltinorum,Bernhardum Principem in Hunga- riam contra Turcarum cartra comitabatur. Quo tempore arx Wacia intra do b xcvi. Novigradum sopijs Caefarianis eft occupata ■■, Agria vero, propugnaculum fu- pcrioris Hungarian fortiffimum, epifcopali fcde nabile , Mahumeti deditum fuit. Ac Princeps quidem magnanimus hac ipfa in expeditione fatis concelTit. The- odericus vero etiam fequenti anno obfidionem Budcnfem vidit; imo tyrocini- unri in eadem, etfi peradolefcens, baud pudendum depofuit. Nee longe port ad Belgas militatum abijt ■■, obfidioni R. t7ij, Clivias oppidi, interfuit ■■, ea tempefta- te , qua Francifcus Mendoza, Aragoniae Admivalius, gentihtio concitus faftu, ne Romano quidem imperio parcens, Wcfiphaliam vexabat crudeliter, inque hibernis apud Clivienfes, magno eorum, nee facile ebliterando male, exercitum fuum coUocabat. Sed enim Theoderico perjucundum poftea fpedtaculum fuit, D. Fabiani (Bur^grayij a Dhona. 48? fuit, eum, qui infbknter adeo fe jadarat, fugarum,cartris exutum, atquc adeo captivum lilH Mauritio Naflfovio, Principi Araulioncnfium fortiiTimo. Qtomdcv. fiib lieroe Dhonanus in juvcntute deccnnium integrum, & quod excurrebat, meruit : longeprofcdtofcliciirimus, cui ImperatorobtigifTct, in quo, miraculi iiiflai-, virtus militarisfigni? adeo illultribus fe cxtulifTet. Nimirum cxoptare quidem crat prudcntis > fed fortunati fuit, cum confequi ducem, ad cujus nor- mam hngercomncs adlionesfuas iniitando pofTct. Sub hujus ctiam du&n prilioad Mulhcimiuminterfuit : idquc magnisanimis, ut vel hoc argumcnto erit , quod llgniferi munus obiens, nc tuni quidem defcrucrit (brioncm, cum fe jamdcfcrtumafortuna vidcrct : qiippcin facie fdopcti idu fauciatus, cquo etiam. qui vcheret, vulnerato. Strenue irem fignum in Iiolkm intulit propc Santcnium,plenusejus cogitationis, ut, quantum in fe forct, Adolphi Naffovij," hcrois impcrterriti, ulcifceretur mortem. Hinc quietiora aliquanto tempora cum libi vindicarunt; nee ilia tamcn admodum diuturna. Tricnnio cnim Cfrb.<»rtr»« port in oblldione Juliacenfi fub Elcdtorc Brandeburgico turmam cquitum duxit. nol. Quod bellum Theoderico omninovifumcftmcmorabilc, non niodo copiarum fplcndore, & miro adtorum cuniculorum artihcio i f-d etiam quod toto illo tempore, non coeli injuria, non morborum contages, non pcnuria annona:, alflixcrit obtidcntes. Qinbus & iioc accciru, quod, utcumque divcrfac gcntes, Galli, Angli, Scoti, Belga:, Gcrmani, atque all), fub uno Imperatore conve- nilTcnt .■ nulla tamenin militctam vario coorta unquam lint diflidia, nulla: ab- alienationes autcontentiones inter divcrfannn gentium Duces. Theodericus vero jam mnltis excrcitatuscafibus, magis magifquenon umbratili, fed folidae litabat gloria?, qua abfens etiam per ora hominum vo!itabat s futurumque erat, utmortuus etiam in prxlhntiirimicujufque animo viv.rct, Itaquc, quo tem- pore Condsus,Gallix FrinccpSjdifficili fane bcllo implicaretur, atquc alij et- jam procerum aflercrent patriae libertatem : Bcrnardus, VViCgenlknij Comes, Legato ufus Theoderico, cquites auxiliarcs ex German is duccbat. Sed cum in MDCxiv. moi bum Comes incidiffct. qui 6<:lc fed natura ctiam, redaquc ratio flagitabat. Qiiam- quam autcm parili omnes affedu complederetur : pridie tamcn quam vita ex- cederet, Chriiiophoro, e fratris hlijs natu minimo, quod dade Pragcnli anni cbbcxx. majorcm pcne , quam fcrendo forct, jadturam fccilFet, libcralius aliquanto, ac caeteris, confulcndum fibi codicillis putavit. Cumque profpiceret hunc a88 Commcntar'ius dc rebus ge fits huncin modumfanguincproximis : alterum tamen,quo pracfcripto rcligionis tencmur omncs, minifne nfglcxit. Ex reliquis enim bonorum, quibus carere harcdcs fuospolTe animadverteratjitaderivabat bcneficcntiam fuam, ut inde partem liaurJrtnt famuli Sc alfeda:, ne minimo quidcm ex domcfticis afque fa- niiliaribus indonato abeunte : partem caperent invalidi fenes, hominefque niifcrabiles in Nofocomij?, Xeiiodochijs, aut domi fux paupertatcm inutili pu- dore t^gentes : partem deniquc caii auferrent confanguinei, propinqui, amki. 'A'nhrof.Uh.'i. In qua difpenfationc ci, ex mcnte B. Ambrofij, quail norma qusdam & velut deoffic amuiriserat, fides rinccra,& providentia pcrfpicax : dabatque operam fedulo, Cregor.fir.-!,. ut,quod B. Gregorius requirebat, charitas cum prudcntia, prudentia cum cha- Vijl. aimenit. ritate jungeretur. Quippenifi in Icgando hac fuiflet cautione ufus, potuiffet, ^'' opinor, idem ei objici, quod Diogenes cuidam line judicio quidvis cuivis largi- cnti; ALle fit tibi^ qtiiGrjtias^qiu virgincs fu>it,fecij}i meretrkes. Vereenim proliituimus beneficia, non confcrimus, nili accipiant ij, qui vcl egeant, vel opi- bus honefte uti fciant. Atque ut hie prudentia, ita m morbo fortitudo ejus eluxit; etiam cum pertinaces illi ex calculodoloresac cruciatus indies invalef- cerenti imo vim omnemfpirituumac corporis magis 8c magis refolverent ac hbetadtarent. Hie opinor, mollicellus aliquis, ac fuo quondam judicio bcatu- lus, niincdeferturusquicquid carumhabuerat,vix lacrymas tenuilTet. Dho- nani vero • patient ia cuii^os Sill, ltd, lib.6. Has fuperat cafus. Nempe in illis acerbilfimis doloribus innitebatur divini numinis providentia, & paterna ejusmifericordia. Animo quoque abverfabatur didum illudaureum, £pi^ft, exStoaprofcdtum ; Dolor omnis levis elt,li fcrre poffum i brevis eft, fi ferre non pofTum. Nee turn demum ha?c difcerc coadtus elt : fed de ccelefti migra- tione, Deoque, aterno Spiritui, fpiritum fuum reddendo, a multis retro annis cogitationcmcrebro fufcipere folituscrat. Atque hoc animo etiam dim in Gallijs balfamum ad pollinduram, & cadaveri involvendo linteum, pretio fibi compararat. Ergo ut recuperandse valetudinis fpes fupcrerat cxigua, vel poti- us nulla : vocavit ad fe Danielem SpielVuim, confulcm Morungenfem : cujus opera in re domeftica, turn ipfe ufus fucrat d-iu, turn etiam fratres, ac horura Ijberi. Indicavit ei, ut reconditacffcnt in cilia balfamum, quod dixi, ac fin- don : fimul, quid ijs fieri velit, edocuif. Nam poll obitum inungi juflit exani- me corpus, ac linteo velari : at ne a pollindtoribus fecaretur, interdixit. Atque iiacc illepromere animo ita firmo, fermone adco conllante, 'ut prope dixerim mortem potiusin timorem conjedurus vidcretur, quam ut cam ipfe cxhorrcf- ceret. Etiam addebatj gaudere fe plurimum, quod brevi mors fadlura cffet dolorum omnium finem. Adcogitationem,velmentionem mortis, nee tan- tillum movcri vifus ell. Nimirum hilari etiam vultu fatalem ilium idum ex- cipere folent , quiad eumfecompofuere jamdiu. Qi^ianto autem magis vide- ret , hautita longam fpem vitac fuperefle, tanto ardentius abrerum mundana- lum cura cogitationcs omnes ad Deum convertebat. Imo nihil jam vel adco ■volupeerat, vel tanti ponderis, ut ultra adlubefceret, imo falhdio potius rerum xaducarum ducebatur. Ut qui tantummodo meditaretur coeleftes illas lauticias, quaruiD v. Fabiani 'BurggraVtj a Dhona. ^gp qiarum gulhmi aninio prscipiebar. Nimiruni incntcm extra morbofiim cor- pus raptam, jam llridluris fuis irradiabat, non }^rati<£ modo, fed gloriic quoque divins lumen : cujus fruitio quanta voluptate animos pcrfundat, nee lingua cloqui, ncc cogitationc allcqui poirumus. Csterum ita aftedto Fabiano, fupc- raqucfolumcogitanti, unuiii tamcn, quodad vitam banc pcrtinerct, jucundi- tatem&la;titiam atlulit non exigiiam, non multo ante diem, qua cxccifit. Is runeius fuit, dc adminiftratione Ducatus Prurtix autoritate Regis tandem com- mirta Scrcnitlimo ElcdVoriGcorgio VVilhelmo : cui quidem jure nullo denegari is honos potcrat : verumtamen multorum & vota & ftudia longe alio tcnde- bant. ItaqueEledori, cum ipiius, turn publico nomine gvatulabatur, quod non modo in ruboremdatieffcntingrati patriae cives,pacis turbatores,qui Iia- dtenusadverfati clTent Principi optimo; led ctiam, quod luculenta affulgeret fpcs, fore omnino,ut res Patriae, Ecclelias, Principis, in melius dtinceps verte- rcnt. Jamque vires quotidie ira collabi Fabiano, ut indicio ea res efTet, cxtre- inam imminere diem, ad quam pijlVunus vir tantoperc anhelabat. Qyare pri- ufquam animx illud, corporifquedivortiumfieret \ libcrorum fratris trcs natu ma jores, Fridericum, Fabianum, Abrahamum, humaniffime arcelTit ; venientes poltridiePcntecolksLxtusexcipit : gratiasijsproparcndi iltoc obfequio agit, blandcquealloqucns, Hie, inquit, dies mihi natalis ell: quem bis & feptuagies divino indultu, liac corporis animiquc eompagc celebravi, hodic cxtremum perago. Vos vero coram adefle milii volui, non tam ut dextras jungerc nobis liocret inviccm, gratafquein his terris, & poitremas cumgaudio audirc & reddcre voces : Vi'rgiU t quam ut mutuo etiam hoe noftro colloquio prxludamus converfationi meliori longiorique, qua'in cctliseonfequctur. Eo jamnunepra;ibo, fed lastiUima vos fiducia prslldabor, cludatosaliquandoGxfurialihujus vitae Oeeano, ut ante divins majefiatis thronumin finu ChriftiSofpitatoris, in Angclorumcontuber- nio, in focictate Ecclclls triumphantis, in confpedu tot majorum nolkorum, non delituris unquam •, neque remiffuris delicijs una perfruamur. Accedcbant amplcxus niutui & arcftiirimi s addebantur ofcula, quje gemitus jam intereipie- bant, jam ingeminabant : lacrymis dcnique ultrocitroque obortis dubiumred- dcbant linguli, utrum majori ab fe moleliia divellerentur, an eupidius exfpe- Parent conjur.dionem illam in ccelis futuram. Tandem abitum parant Pri- dcrieus Sc Fabianus, ut publicis coniitijSjquse Regiomonti agcbantur, ex oflicio interefTent: cum patruus, dudtiseximopedtorefufpirijs : Ite, inquit, fuavilfi- mi nepotes. Deo vos, vellro publicoque bono, commendo. Nulla equidem vifcndi vos amplius in hoe terrarum orbe facultas dabitur : at dabitur in altero, melioriqucmundo palatiumamoeniiTimumi ubi congredi Inie lalVitudine, eol- loquifinefatic(atc,viveielinetxdic, tempore, modo, potVimus. Pra: ilia vita hacc vita mors eft, cujus me vere tsdct : illam fpiro, fperoque : hoc uno la:tus niaxime, quod Hducia certilTima, nee ulla dubitatione convulfa, vitam aeternani animo jam dcgurto,eamquc jam nunc aditurio. Pofiquam hi digrtlVi, nulli, utante,patcread fe accelTum voluit > nee quenquam furtinuit audire, qui dc rebus hujusfxculiquicquamrcfcrrct. Tunc nempe eredibilc cl\, vetcrem ho- M m m minciu 490 Commentarius de rebus gejhs jlugujlin. in Pfil.iiS. cbbcxxi. Joan. I. Afocttl. I ininem in toto corde doir.ari, quando aliunde, ut pulcrc Aiiguftimis monet, mi- nime aliud cogitatur. Unus, ifquc aiViduus ei, propcque accubuus, piarter clinicos, adcrat prsco vcibi diviiii, qui, nunc laciis verbis, priire sgro, nunc ijs - intcrfari. Qiiibus Dlionanus perinde ex pcdore fuo eliciebat prcccs, atque ex chalybis, filicifque attritu,micantes flamn.as rcillirc advertimus. Piecaticnes antcaafeconipolltas, de fontefacriccdicis Iiauftas,ex Icgcntis ore inlcribcbat cordi, &: Sufpiria fna fufpiriis libi applicabat. Ulque adcoin oradfinenon deiicicbat, quamdiu vita ullus fupercflct fpritus .- qucm illc pridic Nonas Junij extrcmum conriinendavit Deo, placideque adeo reddidit, uc fimnum capicnti fimilior viderctur. Dhonanum vcre jam undique fcliceni ! imo nunquam lutu- rura fcliccm, nifi ad hunc beatitatis portum vela remofquc convertiflet. la terris eumbeare videbantur, prudentia, virtus, honor, poteltas, divitis, delicise. Quanto nunc ilia omnia funt precioliora in calis ! In terris magnum erat, do- dtrina atque ufj confccutum fuilFc, quicquid prope in homincm cadere pollit. Sed per ncbulam fcfc clTcrcbant univcrla. Coelum omnia line en ore exhibet fpcculo purifllmojuxtaoc amplilFimo. In terris ad amorcm Dei, & pruxinii diledionem, ita confilia fua refcrcbat, ut gratus Deo, gratus hominibus efl'et % ijsctiam, qui inflituta ejus non undiquaque comprobarent. Sed dcHciebat fspe conatus in communi inribecillitatc, quam longaninius Deus tokrarc folet. In calis omnem omnis virtutis apicem tangit; quippe ubi Cbrilii pcrfcdio noftrafiti excujusplenitudineaccipimus, quotquot jus tiliorum confecuti fu- mu5. In terris proxime allidebat niaguatibus ; crcbro ctiam Frinciplbus, quan- doqueR.cgibus,velctiani Cicfaribus. Sed ilia dignitas er.it dclukoria. In calis, polTcaquam vicir, dedit eiChriftus aflidcreiibi in throi.o fuo, qutmad- modum ipfe vicit, fedetque in throne Patris fui, Principis regum tcrrs.-, Regis regum, acDoiTiini dominantium. In terris potcliateni cxercebat non tantum tcrritorio fuo in fubditos proprios ; fed etiam in uiilites, velcivcs ilios, quos principalis fi commiferat audoritas. Verum poteiias ilia etfi humane judicio videretur elTe in multos , paucorum tanien eratmortalium, paucicrumque an- iiorum, llcumnovo hoc iniperio contcratur. I lie cnim conlHtutus elt cum fervo hdeli fuper omnia bona caklHs patrisfaiviilias : illic pclVidct paratuiti Cbiregnum aconftitutionem.undi, quod fcclis durabit innumerabilibus. In terris, etli non Croeli alicujus, luculcntistamcnopibusatrluebat : unde magni- licus ei apparatus erat, & vita; cultus cum ekgantia ac fplendore, uti genus ac fortunam deccbat. Sed opes illas varijs calibus obnoxia; crant. In calis 1, Corinth, i^. divitise illifuntorbis univerfi auro longe poxiores : quippe ubi Deus omnia lit in oiTinibus. In terris Istitiam afferebant fama bona, qus longc lateque vaga- batur, principum gratia, qua pra; ali)s t^orcbat i coniuetudo familiaris, qus cum prsllantilfirais virisinterceiru i hliorum fratris virtus, cui & honores fum- mi dcfcrebantur. Verum hifce cuniSis tantum aloes admiltum erat, quantum mellis : nimirum • profperj tanti, Vt rebus Utis far [it fat una mjloYwn* Zfai. ^^6. In ccelis autem Dhonanus ejufmodr perfunditur gaudio, quale nee confpexit ullus, nee fando acccpit, nee capacillima ctiam mens compiehendit. Si locum qusramus. itiatth. 24. Jvvinil, Sut. lO. D. Fabiani BurggraVtj a Dhona. 49 1 quxramus, altiirmius el>, tiUilTmius elt. Nullum cijim malum accedcre potert, i. corlnth. 2. ncc flagellum appropinquare tarn fecurotabernaculo, cujus portarum fcras ipfe Sionisdomiiuncorroboravit. Hsc fola (unt, qux hominem potl obitum verc reddunt bcatum; non excquiarum luxus pompatkus : non fi oftendantur '■^'^^• pidti vultus Ma]omm.,&ftantcsincurribusAemiliani: _ non Maufoleainfani fumtus, Cujus generis omnia Dlionanus, cum fuper- ftcs de funere Ihtuerct, pcnitus rctugit. Atque idem ncc cpigrammi C:3.m- ciU. lib. i. panadignum fuperbia, uti N;Eviasolim, fcpuklno vrluit infculpi ; fed ilHsc. 24. orbis incptijs longe fegregatis , ipfe llbi lemma dclegit plenum limplici'- gra- vitatis: qua; Germanos neutiquam dchcit. Sic enim libi parcntat Dhona- nus : ficuti MorungixMnfcriptio habet in temple, ubi terra? mandatus cU; Niemant mein todt betvei/icn foil, Jcb kb in Godt, widt mir iji vool. O felix funeris fui cantator Dhonanus ! Necdiffiteor, Ennium quodammodo praeijiTe videri , ut qui verficulos hofce, quos ipfe fecerat, fepuichro fuo julTcrit incidi: Nemomelacrymisdecoret ., nee ftmera fletwn cic.i.Tiif/:. Faxit. cur i" volitoviinpcraravirum. 6^*ft- At, pro Deum immortalcm, quam difpar, quam iniqua eft comparatio ambo- rum! Quantillumenim juvet, fi non alio beat iilmus, quam quod labor no- fterad cxiftimationcmpollcritatisdimanet ! Verura enimvcro ilia amplillima hus, ilia telicitasfuprema, quicfci. rein finu Dei- atque ejus intuitu frui. llle Dei intuitus, nunc incredibli Dhonanumgaudio pcrtundit : fruitio ilia innu- nicrabiles ei voluptates parit. Siquidem creatura ipfe arftilTime nunc fociatur cuin crCatore fuo : liberatus omni malo, conjungitur cum fummo bono : pe- riculi ac doloris expers, diem agit fcmper fecuram, femper tetam. Verum mihi in hac infantili tantarum rerum conlideratione , folum balbutire datum eft, adcoque ■ voxfaucibushxrct: *^ ' ut fi maxime nolim, orationis filum abrumpcre neccffc liabeam. Facio hoc tanto iquius, quia Dhonanus non amplius indigus eft laudis humanae •, imo omni tcrrarum prasconio longe eft major, poftquam coram facra Triadc, & immenfoBearorumcoetu, palma decoratur,l3ururcdimitus, Dcum & calites alFidue laudat , fimulque calites ipfos fui laudatorcs acccpit. Mmm 2 Gaiide 492. Commentarius de rebus gejlis Caitde igitur, Dhonee, tua novas incolafede, §u£ datur ajiriferi fuper aurea msxiiia templi. Nernpe tua hie vtmm nehulis mens libers cerncis, Ejipotit abjhufas remm cognofcere caiifas. Cimmerias inter tenebras nos error epacat, ' Vanaquepro verofe oftentat opinio menti. Clara tibi fades inaperta luce Tonaiitis : IJnde tuis oculis myjieria cunUapatefcunt. Nos qHafifub velo lumen cxlefle videmus. Infacris mutila eft humanafcientia rebus. Jam tuaftipremovirtusfi culmine librat, Et dudum perfe&a gradus fiepcreminet omnes. At nos cum vitijs turpi ludamur arena : ImperfcUafuo lugetje nomine virtus. Pax tibi,paxfemperplacidis adremigat alls, Ajperatjue exclufo mitefcunt Jecula Marie. At nos perfcquitur flagro ftirialis Enyo : Licit at ardentcs in nos Bellona qnadptgas. ^ndique te fatiat dulcisfuiefraude voluptas : Exulat ingratus Uto Vertumnus Olympo. Nunquampura manet nobis fine felle voluptas, SoVicitumque aliquid litis intervenit aufis, Dulce fodalitinm qmvis te cingit cuntem, Aligeri fratres., atfjite agmina denfa piorum. Nobis obfcxni res eft cumfecepopelli^ Cui fublcfta fdes, &fronsfme front is bmore. Caude igitur., Dhonxe, tua nmus incolafede. FRI- 493 FRIDERICI SPANHEMII, Jcad. Lugd. 'Bat. p. t. ^Boris LAUDATIO FUNEBRIS CELSISSIMI HEROIS F%EDE%ICI H8:J\C.%ICI Inviaiflimi ARAUSIONENSIUM Principis, NafTovia? Cotnitis, &c. Excdfe Memory Dida Leidx iv. Eid. Mai. cl^ b cxlvii. CELSISSIMO PRINCIPI qv LI e L MO. DEi gratia Trincipi Auriaco^Comiti NaJfovix-jCattimeltboci-^Viandxjyktz'u ^ Lingji^ Memfd^ Bm^^ Ltrdami^ Vcr^^Vli[fing£qtic, Marchmi Bred^firav^i Ditmis Culqaiu, Viellx^ Crimberg£^ Herjtallt^ Cranendoiicl^^ Varnejloni^ ArUi, Noferoei, S. Viti^ Dasborchi, Polani, Wilhclmelladii., Nirvarti^ Ifeljieini^S. Mar' ihiodicij Montis Gertrttdis, Cajiellorenardi fupcrioris atque i/ifcrioris^ Swalutv^-, Domino Baroniqiunt. Ad Lquitem quendam Romanuni ejufdem Cxfaris inilitiam aniplexuin NalTo- viorumftirpem refcruntalij. Sed ut maximorum ctiam riuminum ortus la- tent: lie &i!luftrilVimarum, quod & ipfiiin ad Majclhtcm Caeit, familiarum origincs in abdito funt, live quia priicorum llinplicitas defua potius virtute quam dc Mijorum imaginibtis folicita fuit, live quia monumenta id genus tem- porum iniquitate nobis interverfa fucre. Quanivis vcro Iiaudquaquam ad nomina vcl fubleftse, vcl anibigus- falrcm tidei alccndamu«,nec Scveri Inipera- toris tempera putemus,quibus in Iheodolio quodam Naffovios vel rcpcriunt ali) velqusrunt,nce Didierios, Walravios, SeGero'dos Naffovios efexti fcp- timivc Seculicaligineerutosrcpetamus. niajoritidueijad Henrici Aucupis Im- pcratoris Komani tempora, adeoque ad feeulum a Clirifto nonum, itur,quo llluliriirimamNaffoviorum gcntem jam cliruiffe, & Otthonis Naflbvij bello Pannonico prxtedti cxpcditio, oc Halliludiorum indiecs, & inlhumentorum aliorumdoeumenta probant. Dignitatem quxris & fplendorem, plures Gens ifta maximorum cxcrcituum Imperacorcs, Gcldria^Se Zutplianis per trceen- tostriginta ScampliusannosDoniinos, Belgio univerfo in Engclbcrto pra:;fe- dum,quinque Moguntina? &: TrcviienliScdibus Elcdtorcs, Dicthciicum, Ger- Iacum,Joannem,& Adolphos duos ^ Immo & ante quatuor propcmodum Seculorunidecurfum mAdolphn A\?jf/f;;wCalaremlmperio Pvomano dcdit, &, quod oniinofum Ncpotibus, Prineipem jam turn cum Aultriaeorum odijs&: amulatione coirimiiTum, nee humana, fed fatali ullione vindieatum. Nee parum decoris ad fplendidirtima-'Gcntis dignitatem accedit, quod prster Au- ftriaeas , Bavaricas, Sabaudieas, Lotharingicas, HalTiacas, alialque, Elcdtorijs ctiam, immo Rcgijs aflinitaiibus jam pridem claiillima fuit. Potentiam fpedas,ampliirimasZ\^, &fua modeftia ludatus. Prarfagire videbatur providilliiriisfutmoriim animus, tantos conatus, integro bdloconficiendo pares, plus valitoros ad terrorem quam ad vicloriam, live quod lenta vafti corporis praevidcret molimina, live quod plus (ux difciplins tribueret, quam numcro, five quod tot viftoria? in(\rumentis vidtoriam ipfam corrumpi putaret, Et fane,quanvis ncc focijs Ducibus virtus, ncc ad arma nata: Gallorum genti ardor declTet, omnia fumma fub Heroe noltro tentandi, obftarc tamcn videbatur vis major tantis aulis. Non rare equidcm maximis etiam co- natibus occulta qusdam Dei providentia intercedit, ne vel humanis condlijs, vel vidtoriarum iiillrumcntis id tribuatur, quod earum auftori debetur, & uni quidem. llli uni imputandum, quod ingens itle in holticum impetus, qui ad plenam vidVoriamfufficere videbatur, minus celTerit ex voto. Sic omnia Hu- mana pih funt in manu illius, qui omnia verfat proarbitrio, &c fritillus, in quo varia teiTcrarum fades momento apparet. Herois tamen nolhi providcntiam (inillerior etiam fucccfTus commendavit, quippe cui falutaribus confilijs,nili mens laeva quibufdam tuifTet, in tempore prseveriiim volcbat. Et ut calamitas calamitati fociacfrcfolct,lic'Impcratoremnon tantum minus profpera Foede- ratorum, fed 8c Patrice cbdesexcrcere dibuere,uteoillunrior ilia virtus eiFet, quo magis urgeretur inter ad verfa rcrum. Dum fociorum commodis Noller fetotum impendit,Hi)lHsfucccff'uaudacior rcdditus, Schencklamim munimen- tum, quod inter prscipuas Batavise daves. & non unius tluminis repagulum eii, cximprovifooccupat, Regius Princeps Betavis imminet, Cliviam & Genne- pam (ubigit, Imperij etiam aquilis in cruces Burgundicas verfis multis Icgioni- bus ex Gcrmania audus, arma Sc terrorem undiquaquc circumtcit. Scd qui abholiiliagminciictiffe vidcbatm Coeli favor, mox Reipublicse partibus, & Herois nolki glorias denuoaccellit. Compertumbrevi, Schenckianum muni- mcntum intcrceptum non fuille, nifi ut gloriolius recuperaretur, nee Patriam turbatam,nifi ut novo expcrimentodifccret, cui poll Deum falutcm fuam de- beret. Qiia celeritate Imperator invidendam iltam glebam Patri,£ ereptam per Gulielmum NafTovium cinxerit, qua indullria excuriioni omni in Bctaviam prasverterit, qua arte Bylandiam& Gricthufam fubegcrit, qua conftantia liye- mem & boliem fubmovcrit, qua telicitate munimentum ad fecuritatem Rei- publica; ncccfiarium Rcgio Principi,tutiora tamcn ubique confilia potius quam fervidiora fequutus, cxtorfcrit, cum ftupore ab omnibus oblcrvatum. Holtlum armis fruiha in Hcrotrm nollrum intentatis,ca in focios vcrfa, (k in Galliam ip- fam incurfum. Scilicet &i(HImperatoris virtus fpcdtataclfc dcbebat, & fa-- dcratis opportura. Sua ec,uidem in Ad vaticum agrum, iniquo etiam tempore, irruptione,vi6oremexercitumlatein Picardia graffantem. & latius adluic fui tcriorcm ditfundcntcm,avertit,unuspropemoc)um vi(^ori3? to fcmpore inter potentilVimo!: Reges arbiter. Vix eo moverat Noller, quum HolHs tergum vertcre,pioprios focos, v(.lut,Hannibaleadportas, refpiccrc, &de fuo in foe- dcr.uosimpctu,viribus in diverfa dillraftis, rcmittcrc ccpit. Gravem fane fibi Htroem nollrum fcnfu Hifpaniarum Infansquum cjusconlilijs, armis, co- natibu?, calum, clcmcnta &ipfa telicitas famulari vidcrcntur. Si quicquam, Ooo 2 nihil 5 o8 Spanhemii Laudatio Funehris nihil tanta; virtuti impeivium tflc, id Bicclji Urbis expugnatio ofteiidir, quam nonunuinrniraculumcnmin(.ndat. Enimvcro quid minim magis, quam ar- maaliodel\ipata pra;ter fpcm,advcr(atcmpelhte, in hanc opcram convcrfa, urbcmfupraEurcpxasfcrme omncs fcptciidccim propiignaculis, crebcrrimis inolibus, latiilimistoffis, aggeribus,loricis,fcpibiis, prjiidio,machinisad per- tinaccm defenrioncminfirudtam,obfeflamfuiflc priusquam obfideri creditam, tridui {patio hofti interclufam, Regio exercirui inacccft'am itdditam, flumina adverfa, obftiudta,nonra,aperta inter potcntilTimicxcicitus impetus &infidi- as, (ervata,Sc tanti momcnti, tanta: fams muniracntum vix totidcm feptima- nai urn fpolium fuilfe, quot Maximus Dux mcnfcs in ca vallanda, quum magis ad vimpatcrct,ipre tameneamdefpaarer, confumfit? Prodigum iftum pro- pemodum coeli in virtutcm & gloriam Herois noAritavorem Fadcrata Belgica vel uno ido expeiimcntodifccre debuit. Non invidit ille interea Regio Principi Vcnloa; & Ruremonda?, five terrore, live aureis haOis cxpugnatarum fpolia,vix tanto hoik digna, contentus trium Provindarum, Vahalis ctiam &: Mufas, fecu- ritate, quam folaunius urbis recuperatione cum immortali nominis fui gloria Reipublicaj comparavit. Id veroadmirationemomnemexcedit, nunquam He- rois noftri gloriam magis enituiffe, quam quando folita rerum humanarum in- conflantia conatibus ipfius quam maximc interccflilTelvidebatur. Tefiis fu- nefta ilia ad CaVoam aggcrem clades, & res minus ex voto tum in Flaiidria turn in Skamhris gefla, ubi confcius confiliorum Miles fua etiam ftrage lucre coa- dus fuit non obfctvata imperia, & fegnc obfcquium. Nunquam fane infeliciter pugnatum, nili quando imperata ab Heroe nollro vel incuriofius excepta, vel fegnius impkta fuere. Dumvcro dido audiens fuit Dudtor & Miles, utrique fuus honos,Rei publics: I'ero gloria ccnftititillibata. Nee exigua? cladis ultio diu dilata fuit, fed pro myoparonibus aliquot, 6c paucis cohortibus lit tus Britan- nicum multo Hifpanorum fanguine rubuit, & immanis ifla navium (ylva mari innatans non ventoriim,ut Anno ebb Ixxxviii. fed virtutis veftra; fpolium fuit. Enimvero ut clalVis ifta, Rcgnis etiam formidabilis, Noftrum non latuit, antequam navigaret, lie ex quo in freti Britannici anguftias ic induit, Heroi rioftro opportuna ad vidoriam vifa fuit. Ejusaufpicijs fequuta decretoria ilia de Oceani Imperio & Rcipublicae falute pugna, fubmiffo Martino Trompio, Maris PrafedovicariOj Give veltro, homine in mari inter rudentes & tcrape- ItatespropemoduiTinatoaltoque, quiinufitata audacia, roftratis duodecim & unaliburnicaregiam feptuaginta turrium potius quam navium claflem amilite, clalTiarijs, &omni apparatu inflrudHTimani,aplullria noftraex altodefpedan- tem, & fola mole valentcm ad terrorem, adortus, una ilia audendi fiducia fa- flum Hoftis in terrorem vcrtit. Extrada nonnihil pugna, Patrum folicitudine, & Herois nol^ri cura effedum, ut paucorum dierum fpatio Batavis vclis rterne- retur mare, &c centum navium, prxter xii. incendiarias, claffis a maritimis Col- legjjs pube nautica, &: ca^tcro inltrumento, militc etiam ledo ab Imperatore in- Ihuda, & ifti Oceani Filio sque ac Prsefedo fubmiffa, integrara illi vidoriam, Reipublica; ejus frudum, holH vero defperationem pepererit, prscorijs aliquot vekxullis vel fubmerfis, alijs in brevia & vada compuUis, reliquis Antonij Oc- quendi indullria, diifimulata ma)eftate,ocyusruinar& incendiopartim ad Bri- tannicum littus, partimalio in tutum fubdudis. Et quod vidoria ferme maj-us fuitj h Obitum Friderici Trmd[Hs Auriaci. 5 op foit, ea occafionc hofti & focijs compcrtum,quid Rcfpublica vellra mari pofTct, qus paucis diebus claficm paravit, cui iniirucnds rcgia ctiam potcntia vix multorum mcnfium apparatu fufficerer. Ne quid etiam ad fummam Hcrois noftrigloriamreliquum viderctur,domefticaacccdcredcbuitexRegia affinita- te, qusnonmodofanguincm NalTovicum inHgni decore hondbrct, verum ctiam fingulare Reipublicaj Hrmamentuin, ex ardtiori cum IViagno Rcgc, co- que vicino& marispoteiite, colligationc, adderct. Et nc quid ad lummum fplendorem defiderari poflct, Regia affinitas R.egio ore proponi, & (bkiini Patrumlegationc,SplcndidilVimis Fatiis Proceribus adhibicis, confici debuif, ppftqiiamei fidiirimumminilkrium opportune prolufilTct. Scquutus fine mora publicus Regis affenfus, Regime Principis, & primogcnitse quid cm, dcfponfatio, lurgcntisad omncmgloriam Gz/Z/f/iM/in Magnam Britanniam, cum apparatu, qui Rcgium deceret Generum, iter, & Nuptiarum folcmnia Rcgibus digna. Nee tamen inter domcftica gaudia & fui fanguinis triumplios Impcratorde Republica cogitarcdefiit, fed tempore Patria?, Foedcratorumquc rebus oppor- tune, modo Flandricum, modo Ad vaticum , modo Geldricum limitem inlldcrc, hofl£mdiftincrc,&potentilTimo Regi in Atrebates movcnti faciliores adieus faccre, bene dc Regno focio, bene dc Republica mcrcri. Ncc ipfa etiam Gel- dria, Rheno Mofajque gravis, virtuti Impcratorisfubduda fuiflet, 11 humana providentia vel sternas fatorum leges rctigere , vcl clementorum & tempe- fiatum vim moderari, vcl cventum xque ac conlilium praeftare potuiffct. Nee tamen vel Sicambrorumpaludes tentaiTe,velarma in Hu!(\am & Brugas con- vertifle nocuit. Nccfperni debuere delHnationum id genus frudlus, quanvh ijs plena non accederet vidVoria. Quam graves HofU fuerint crcbrair ills modo in Sicambros, modo in Fiandriam cxcurliones , quanta fatigati attritiquc hofliliscxcrcitus ruinaindef(.quutafucrit, nemopra^ter hoftcm melius novit. Necearationearmafolumhollium a patria averfa, fed & p'oedcratorum "re- bus, pol\ infelix ad Theodonis-villam,praflium, incertis calkorum vellrorum Ihtionibus conlilia & arma hoftis in diverfa raptantibus, mirum in modura eonfultum, quibus Hedini Si. aliarum urbium occupandarum fubminilhata op • portunitas. Plusctiamproted-umfuifret, nilifataliquadam vel infelicitate vel incuria,iterata Principis mandatafiiiilleriusexccpta, & coelum minus favens aliquas hofti inducias, cxigua inter tot clades folatia, fecilTent. Contir.uas illas pro Patria Imperatoris euras Groningana Piefpublica fua p; xfedura, Henrico Naflbvio infaulhiglandeadLifam amnem inFlandria rebus humanis fubdiv- fto, compenfandas cenfuit. llle toti Patriae honores libi delates nova victo- ria, Gcniiepj munitilluno ad Mofamin Mcnapijs callro, terrclhi piratica?, & aliquot Provincijs vexandis opportune, poftquam id folita fibi arte &cura cinxiffct, Patrum imperio,Anno do la cxli. adjcda, fuperatis varijs Regij Principis per Fontanum molitionibus, & omni Preftoni, militias veteris, ob» feffis prxtcdti,contumacia, apparatu etiam in multos annos ibidem in amplif- fimi tradlus exitium ab hoite congcilo, in Reipublics utilitatcm converfo. Quum etiam variaSociorum circa Ariamfortuna Reipublics fidem Scopcrara poftularct, Impcrator HcnticoNalfovioad Mofam, alijs ad Rlicnum relidVis, in Fiandriam opportunam Foederatis cxcurllonem iccit, & Fontano in fe con- verfo utilem eorum rebus opcram impcndit. Ncc hoc taiitum facincrc So- ciorum e I Q Spanhemii Laudatio Funebris cioium hdes PotentilTimo Rcgi probata, fed & alio, minu5 quidem in vulgus, obvijs ut plurimum hxtcns, noto, non minus tamen Foedcratorum omnium commodis nccclfario. llluftriirimusGaliiarumTribunusCiiebriantiusRheno cumluisoc Snciorum copijs,itineribus vaiijs,&ipfa vidtoria Lamboiocxtorta attritis,vicinus, Scab lioik,vidk)ria; non ambiguo, fed ccrto, circumfefTus, de exercitu & fama fimul periditabatur. Hatjfeldio Fontanus accefTerat, utri- queFrancifciisMelcsrccensin Artefia vid:or,magnis itineribus velut ad cer- tam prxdam gradiens, accedere debebat, 8c CsfareasRcgiafque vires in medi- ocrem exercitum experiri. Heros nolkr fagaciifimo omnium animo deltinati- onen. Hcrtis prxcipcrc, nee Foedcratum exercitum folum de pcriculo mature monerc, fed &. taftra ad Rhenum fine mora transferre, ibique in fpeciem (Tne Rcipubii-.x commodo, revera magno ejus compendio , focij exercitus interne- cioni fumma & induftria 8c tide praevertere. Licet multi, ut vulgus alienorum fatageum, &:occultioribusfspeconfilijsiniquum effet folet, id, cujus caufam ignorabat, culparet potius quam intelligcret. Mora etiam in ilh ttatione, quas ignarisrerum uullircividebatur, opus erat, donee focioi urn res in tuto cflent. EtillamFoederatis Imperator indulfit 8c difcedentibus commeatum, nccquic- quam Hulh vel in illos velin fe permifit. Ob tanta de Socijs merita, merito etiam Regie llifFragio fervati exercitus gloriam reportavit, eoque majorem, quod,fubipfum ferme regiarum Principum ex magna Britannia adventum, ponip£ &c aulse fe fubduxilTet, &c Rcipublics ac fociorum commodis curas fuas imputallet. lifdem Theodonis-villam, Franci fanguinis ream, urgentibus, Imperator Andrea Cantelmo in feconveifo,& i^idaiterum opera Socijs com- modata, illis, quibus fadlum voluit, vidtoriam, libi vidturum ejus frudlum, glo- riam., vindicavit. Accellit novum Heroinolkogaudium a crefcente Gulklmi fortitudine, qucm ab equiratu hoftili in infidiasproledlo, S>c undiquaque circa Bergas ad Somam flumen circumvento, ac virtute &C felicitate fus jemula fufo vidtorem in calha redeuntem confpexit. Vidtoria ilia &C a magna lioftium ftr^e, &c a Ducis virtute, &c a Dudiorum aliquot, Johannis Borgia; vel impri- mis, virigenereclari, 6c militix' acris'clade commendationem ingentem me- ruit. Nuilusabibat annus quin prsclara eum vidioria, velbenericiumaliud vidtoria patriae baud multo minus opportunum fignaret, Perire Imperatori tcmpus videbatur, quod non Rcipublica? commodis delHnaret. Quum paulo poll Sicambris arbitro opus cflet, alius prster Heroem nollrum qusrendus non erat. Nee major prudentia alibi reperiri potcrat, nee audloritas utilior. In- cidit in ea tempora Gravelinje obfidium, in quo &(. fus Herois nolki partes elTe debuere. Claffe opus erat Regio Aurclianenfium Principi, claudendx ea parte urbi, qua maxime patebat. Hanc nolkr fubmifit, cum multo inlirumento nautico, aliifque ad tantum conatum neceflarijs. Ipfe interea de Holie alio tra- hendo libi cogitandumduxit, 8c dcnuo, belli fcde in Flandriam tranflata, de Sajfts vel Cataradtis Gandavenfibus Regis Urbi objedlis, veris Neptuni oeco- nomis, oppugnandis confilium fiifcepit. Quantum in eo munimento Holii &c Flandris litum lit, tot alia tanta cura ci objedta docent, quibus omnem Foede- ratis aditum prsclufum holiilis indulhia voluit. Paterc tamen debuit Impe- ratoris virtuti. lUe omnibus mature confilie provilis, illas cataradlarum cata- radtas periumpcre, circumdudto inligni arte lfenburgico,alio frontem, animum alio k 1 In Oh'itum Friderici Tr'mcipis Auriaci. 5 1 1 alio vertere, prxmiflbaudacinatatommfatcllitio, flunaen ponte fcirpeo inlkr- nere, cxercitum in hofticum trajefto amiii cxponere, ipfas catavactas invadcrc, cingcre, arctarc i Francifco Melo, Lotharingo, IfcMiburgico, Megaiiio ncquic- quamannitcntibus, ne tanti momenti moles fuo Regi periret. Et quamvis obfeili laxatis obicibus illo cicmcnto, quod unum difficillime omnium arcetur, pugnarent,Imperator aitcm ijs opponere & conltainiam, aquas, nimbos, tcm- pcilates cum militc dividere, voce & exemplo in omnium animis fortitudiuem & honefii ardorcm acccnderc. Sic clcmentorum & tcmpelhtum propcmo- dum victori intra menfem ceflere cataractce ill5e,prxcl3ra Flandiia* Brabantias- que ulterioris clavis. Quod Dei munus , quanvis per fe magnum, majus tamcn ex eo cenferidcbcbat, quod, durante obfidio, funeftum plumbum, quo militaris ArchitecftuSjCujushumerisferme Imperator incumbcbar, vix palmo abeoavcrfum,velut tanti Principis Majcltatem veritum, dcclinaric ad latus. Cataradtis irtis perruptis, penitioraFlandrisc Brabantisquearmis vciiris patcre videbantur. Eo deliinationcs fuas convertit Nollcr, & curas. Vix dcnuo annus fc aperire ccpit,quum grande quid, & quod non ad utilitatem tantuni Rcipublica?, fed ctiam ad Cplendorcm & gloriam ejus facerct, animo volvir. Sed miles novus ferius impetratus, audoratulque, apparatus ad Balthicum mare delUi-ati, provida Holiis in obfervando qui nottvis trajicicndus erat, amne,cura, 8<. maturior quam pro voto Sociorum, a quibus ad fua tellinanti- bus mora aliqua ad magnum conatum necefTaria impetrari non potuit, dif- ceffus, ?>• alia id genus felicitati potius quam virtuti Imperatoris interceflere. Cundtari vidcbatur Fabius nolkr ignaris rcrum, immo holU & civi,prout multifspecallrenfes operas ad fuum ingenium in umbra exigunt,domi Impe- ratores, fed line fudore & fanguinc. Sapientervcroab Hcroe nollro tempus extradumhollis civifque didiccrc. Callra ille ex inopinato rtlinqucre, lioliem fubmovere,Lifam,Scaldim, (>• amnes alios trajicere, ad ventus fui tamam celc- ritateantcvertere, in VVafiam ipfam, armis veftris antcbac inacceflam, P'landriiE uber, excrcitum ctTunderc, H»//f^?w regionis caput, Antuerpix- clavem, &.la- tiirimi tradtus frasnum cingcre, paucillimarumque btbdomadum fpatio muni- tillimam ccfpitc, milite, commcatu urbcm,opcrs dies noftefque fcdulus, ad deditionem cogcre, virtute Gulklmi l^ajfovij Moerfpurgi & numimcntorum aliorum potiri, Ho(\i id unumrelinquere, ut vidtoriarum vcftrarum epropinquo fpedlator efTet, 6c teftis. Quern fimul ad Mardiccam c eorum lacrymis a fc dimiiit. Hiruins Principis fiiigularem fcmper rati- onemhabuir, eiqueconrtantillmium aftldtum ad extrcnium ufquc probavit. lUius etiam dignitafcm fuis, led id ipfum ultro volentibus. comirxndavit, pie- tatcm, amorem, concordiani omnibus. Quas furger.ti Patrix fpci Gk//c/»m, quas EkUori£ Priiicipi, charitatibus fuis, voces rdiquerit, private ore nee cffcrri dcbent, nee poflimt. Quamimpenfequoque SereniiVimi ElcBnrit Brjiidcbur- f^ici, quem fuprcmo officio ultro fibi adclTe cum gaudib vidit, prxfcntia affii-cre- tur, ex oculis & vultu etiam dcficientis Kgi potuit. Et quanvis invalefccns morbi impetus, fataliduodccim horaium fopore,ultimi anteambulonc, omncs Kerois nofiri vires dcjecilTe viderttur, tandem tamcn ex ilia caligine, fingulari Dcimuncrc, natura feipfamadhuc ulcifccnte,cludVatus, & feipfo major vifns, ultimas horas, fui compos, ca animi prifcntia inter fancftilfimas voces, quasavi- ditfime excipiebat, claufir, ut defiinatam fibi beatitatcm non cxpcilare am.plius, fed jam Dei plcnus, pleno modio cxcipere, immo ufuiparc videretur, Tametii P p p veto f. J . Spanhemii Laudatio Funehris vcro vox ei muUa pituita intcrdudi potucrit, &: omnium terrenorum fenfus, conftanstaiTicn in Deum fiduciaciintcrcludinonpotuir, nee calcltium vocum reeordatio, quam oris, capitis, & pcdoris motu quavis lingua efficacius loque- batur; Adeoquidem, ut paucis, antequamHeroicaanima divortium facereta corpore, momcntis,rogatusaUciScrvo,an ejus vits priinitias fcntirct, qujc terrenorum omnium diadematum defidcrium, 3c amorcm ei expedtoraret, magno pectoris nilu, & exferta adhuc voce annucrit. Ita triumphantem in- ter landa fufpiria animamxiv. Marti), qux dies inter funena? & toii Reipub- licae graves meritoreferti debet, intra quartam &c quintam matutinam Heros nofteremifit, neceamServatori fuoimpegir,fed reddidit, statis Lxiii. Prs- fcdurs BelgicsSc Principatus Araufioneiilis xxii. propemodum annos, fupre- mam vero onnnis gloria?, ad quam humana virtus ambire pofle videtur, metam fupergrefTus. HabuitOriensHetoasfuos,habuitOccidens. Magna pofteritatis memo- rise nomina commendavit antiquitas. Nondum tamen in effbetum virtutum feculum incidimus. Quod prifcfvirtuti opponere poiTic a-tas noHra, in hoc Heroe habuir. Invenit fane in eo Foederata Belgica 6c Thcmiftoclcm & Ca- millum, 8c Periclem & Fabium, & Epaminondam Sc Scipionem, & Timole- onta & iEmylium, & Iphicratem & Chabriam, & Lyfandrum 3c Miltiadcm, & quicquid in maximis Ducibus fufpexit retro prita stas. Natura in hoc Heroe fibi vim feciffe videbatur, & in eo abfolviiTe quod alibi inchoavit. Qux divifis alibi laribns habitant virtutes, in uno hoc capite conjundam fedem HxilTe vide- bantur, Pietatem, virtutum omnium matrem, fine qua larva honefti dari po- tell, honeftum dari non potcft, non ambitiofam habuit,necafFedtatam, fed finccram", 5c roitem, qualis puriilima efi. Hanc exprciPit opcre,non fchemate, ab Hitbionia omni tota vita alieniffimus. Quot & quibus illicijs tentatus fuerit, ut partibus fupcr rcligione acccderct, rerumiifus multos ex vobis ignora- re lion patitur,ille tamen nullas nifi veritatis partes fibi adoptandas putavit. Quam reverenter Dei Servos habuerit, omncs telhri pofiumus, quoties vel publicisvel privatis officijs apud hunc Heroem rund:i fuimus, illimaxime, quos ordinari j muneris ratio propius illi admovit. Omnium inltar cfic poteft, quod fuum 3c Patrice gaudium Gulklmum^ in magni Imperij fpem natum Principem,. non nill fub Theologi, ab Qrthodoxia prstter decora alia commendatillimi, & , quod ad Academis noftrsegloriam pertinet, ex ordine nolho evocati, difcipli- naadolefcere voluit,ut voceacexempload omnem pietatem mature formarctur^ Vidimus ipilNovi Foederis, 8c Hymnorum Davidicorum Codiccm manu He- rois nodri tritum, 8c notis varijs jnterliindtum, nee hoc modo, fed &c quod fine . fingulariadmiratione 8c gaudio non vidimus, vidimus plurima S. Scripttirae teflimonia eadem Hcrois noftri manu exfcripta, qua? ad pcccati notitianj, fiigam & remediummaximepcrtinerent. Qua^quidem tanto judicio fekda com- perimuSjUt hoc in bellatore,qui nihil mini soltentuiclTcdcb.rc cenfcrit.quam pietatem, non parum miraremur. Hanc etiam virtutcm ini.fitata: fiix' fortitu- dinisbafin habuit, qua fulphur c>c ferrum omne holulc tota vita conliantiirune fprevit. Eundemumbonem fepequerulis fiaorum vocibus cpixmere folebat, quod vitani 3c fpiritum Patriae toties periclitaretur : Dei provideiuiara fu- am fiduciara ellc, illi foli (e (tare & cadere. Dccreturn fibi, nihil eorum In Obittim Friderici Trmapis Auriaci. 5 1 5 eoium prxtermittere, quae ad munus fuum pertinerent, Quam pias fepe voces in caftris emillt! Vidoriasfuas nunquamfibi, fed Deo impu- tari volebat, & uni quidcm ; Ejusfavorem exorari dcbcre. Sine illo omncs hominum conatus, qiiantumvis maximos, inanes cffc. Quiim Annocbb- cxlv. trajcdtisquinquc amnibus,cingenda:Hullla?,cxcrcitumin Waliam nii- ra felicitate tradiixilTct, candide Dei Servo faffus tliit : Hoc Dei opus effe, non fuum : Dei manu fupra (pes fuas eo ufque (e dedudura; Magnasacceptia Deo, parvas rcdditi fibi lationes eflc. Immo malum fc nomen efl'c, omilTorum & commiflbrum rcum. S*pe ani- madvcrfumafidoDeiServo, in ipfiscaftris Hcioem nolhum Dei verbo mi- rum qiuntum afRci, & facra velut repotia fccum inftituerc, de didis pro con- cione agerc, fcrupulos confcicntix movcre,fupcr fide anquirere, fuam cxpone- re, de fua ad prcces & pietati? officia lentitudinc , de carnis etiam ad pcccatum pronitatc queri. Qiia; qui in Principe, Scbcllatorenoumiratur, ilk ncc aula- rumlubrica, neccallrorumcompcrta habet. Qiii etiam luculcntiore quam fandilTima; mortis exemplo probari potcft ilia virtus, qua; in vito^ occafu po- tiffimum fui hdem faccrc folct ? Q^^lc ilia in Herois nolhi tota vita aulx, caliri«, negotijs innutrititxceffuregnumexercuerit, inrcccnti mcmoria ell, nee in- didtum abibit tide Dei Servo, qui id publica' utilitati debet. An mirum, om- nium aliarum virtutuminHcroenoilroclioragium fuiffe, ilia pra-eunte, qua: rcliquas omnes poft fe trahit ? Magnanimitas vere Principum virtus eft. Hanc nolier habuit fine pari. Q-iam excdfo animo maxima, &c fummi etiam Fra- tiis fclicitati inaccefla tentavit, abfolvit ? Quam invida virtute ad Sylvam- D«c/j-, prster potcntilTiniumHolkm,totiustermc Patris nutantis 5c libi in- cumbentis pondus immotus fuftinuit I. Quam inulitata fortitudine in caliris ad Ira'jtUim (cxaginta millium capitum vim, fub maximis Ducibus in fe deftina- tam, mediocriexercituoppeririaufus, quod numcrodcerat, folo animo fup- plcvit ! Utrobique vero cum fortuna , vita, fama, & ijs omnibus ingenti tidu- ciadceidit, qushuminammcntcm, fi ulia, commovere pofTunt, 6c de gradu deturbaie. R.cvcrainHeroenoftrocompcrtum,plebejosanimos crefcentis pe- Hculimagnitiidine dejici, magnos attolli & accendi. Quam magno etiam animo, inter maxima de Rcpublica mcrita , popularia quandoquc jiidicia una fu3c virtutis confcicniia fubnixus, cxccpit! Contcntus obiter dicere > Regentium aftiones a rumoribus non pendere. Eorumconfilia diffcrii potius , quam intelligi. Rationem a multitudine exigcn- damnoncUe. Se tamcn fcmper Iiabcbat, 8c fervabat ilbi, popuhris qui- dem plaufus non fititor, fed ncc contemptor etiam. Sibi equidcm, fi ullus mor- taliuni, novcrat impciare. Quam ilieiram in potcftate habucric : adm'randis fspeindicijscompertum. Et quanvis iraici interdum debcret, irafci noiuit, ne a fe abirc vidcretur. Nunquam fe pmjiccre fokbat, vel iras fuas intra dig- nitatem demittcrc. Aliorum impetum fpumam etiam, ferre poterat, fed ea oris ma)c(iatc, qua? pudorcm cxprimcrct Sc poenitentiam fcrocilfimis. QLia animi modciationcprol'pcra, advcrfaexccpcrit, propioris admillionis miniltri norunt. Ut iliisingens animus attolli non potuit, lie nee iftis frangi. Qnx extra fCj & ab alijs htrcnr, aliena, qus a fc, fola fua cenfcbat. Niliil tarn ar- Ppp 3 duiun c 1 5 Spanhemii Laudatio Funchris duumeirepoterat, quod nonlereirovultuadmitteret, omnibus major, & qui Deum iibique, fed ducentem potiiis quam trahcfttcm, fcquendum ccnfcret. Idem i'.li vultus in cathis & au!a,in fcrijs&ludicris, fcrcnus&fibi conftans. Muniticcntia etiam Principum virtus elt. Hanc Sc ipfam eximiamhabuit : eoque majorem, quo earn occukiorcm effe voluit, ne famat dare viderctur, quod dabat fuse virtuti. NtmiriCm qui egcrct a fe fubmotum voltbar. Mul- torumvota largitionibus munihcisimplevit, miiltorum antcveirit, dc pudorc eovum xquc ac dc cgcllate folicitus. Immo ita ad liberalitatem & munihcciui- amomnemfadus vidcbatur, ut bcncficium in beneficij largidone fibi dari cxilliinarct, afordido illo articiilari morbo, qui Reges etiam tenuit, tota vita alicniirimus, ut qui non aurum folum,l"ed & pltbejas cupiditatcs infra Princi- pem cffe dcbcre cenferct. Qiioties ille rerum fuarum procuratores fubmovit, ubi dc Republica agendum erat,cu jus minima commoda maximis fuis prse- ponenda cxirtimavir. Non iine admiratione animadvcrfum, quum fa-dera- tumaliquandocxercitum incredibili cura fcrvaflet, ncc aliam amultisexfer- vatis gratiam propter graffationes in obnoxio libi Comitatu Meurfenli referrer, Heroem nolhum ne voccm quidem in querelam laxaffe, tantum abeft ut dc co- ercendis irtis graffatoribus, quod faciUimum erat, libi cogitandum exiliimarit. Integrum bcnertcium, & nulla fui parte imminutum a fe prsftari deberc, glo- ris fuse intcrcfTe cenfuit, & magni Regis Majcftatem etiam in lixis quandoque Qc medialUnis venerandam. Ut vero Heroi noflro commodorum fuorum contcmptor animus fuit, lie de publica re mire folicitus. Sua falus ipfi invifa propemodum vidcbatur, nifi cum Picipublics falutas conjunda foret. Nihil pro feferm.eoptaripatiebatur, nifi in commune prodelTet. Ifta una cura rcvera i!li curse fuif. Hanc fibi procurationem hceixditaria fortitione obtigilTe cenfebat •, & unam quidem. llli dies riodefqiieimputandos, & accjrandum, quicquid zd Reipublica? exirtimationcm & falutcm pertinerct. Quid in cadris tota Europafpeflante pro ejus gloria gcirerit,Orbi notum. Non unum De- metrium Poliorceten jada vit antiquitas. Qiiem tamen Noftro opponere pof- fit, non video. Ita omnia & Carthaginis, 8c Numantis, 8c Alelise, & Nyfs, & AoinijOC Platsearum, & Syracufarum. & Tyri cbfidionum admiranda una Ducis SylvahabetiTrajeftum una, Breda una. Nature ipfi vim facere vide- batur Herosnofter, non Holli tantum, nee hominumduntaxat vidcr clTe, fed ScelementorumSc tempeftatum. Nonmirum, Regios totius Europx oculos in hunc Nolkumconverfosfuiffe, quinon nili Rcgiamoliretur. Qiiot illi di- fciplina callrcnfis leges debet ! Qiiot Architedlonica militaris machinas ! Qiiot civis 6c miles capita ! Quot Refpublica urbes & munimenta ! Quot publica tranquillitas dies Scnodtes, immo menfes&annos quictos! Q^iantum felici- tatis & gloriae res Batava! Ingenue diccndum quod res elh P>.empublicam veftram non fplendidam reddidit, fed formidabilem, fed invidendam, fed Europx ilupercm. lUi ipfi etiam imputare debet Orbis Chriltianus, quod nondum ferviat. & quod Orientis limulacOccidcntis ga7a inipendinon po- tjerit, ad parandam ei fcrvituteiri. Nee tamen, quse fplendidillima videntur, maxima fuere Herois noltri in Rcnipublicam mcrita. Plus ejus conlilio debuir, quam armis, plus prudenticC quam fortitudini. Hicc bencHcia Patres telles habent, & rerum publicarum redorcs. Nee minora funr, quia line buccina dc In Obltmi Friderici ^nnci^is Auriaci. 5 17 occornicine edita. Non minoiibusfancmacliinis in cxpugnancHs animis quam in fubigendis urbibus opus. Qinntum in pcrmovcndis tot Provinciarum, tot urbium redioribus induilrix, quantum opcrs exigatur, quot impedimenta fubmovcnda Init, illidenuim intelligunt, qui Rcipublics vellri compagem, & libramcnta penitiiis norunt. Hancaitemcalluit line pari. Qi_ioties ille live fuisconrilijs,five(iiafliadavelniitantcscrcxit, vclcollifos conciliavit, vel rc- ludantcs permovir, vtl fus quofque rci fatagentcs, alicnx xmnlos, publica? fcgncs, ad tcmperamcntum falutare, 6c publicas cogitationcs traduxit! Qiio- ticsfimultatcs inncrvum & exitium Patris erupturas ca (apicntia & modera- tionccompofuit, qiixpcrtinacillimis etiam nedifTcnticndi quiJcni voluntatcm relinqueret! Quotics ab ejus ore publica falus in ardui-i Rcipublicx- negotijs pependit ! Quotics ifti ori, ilH Majcllati, & vcncrationi Principis datum, quod rcgatum omnibus ! Quotics unusvidit, monuit, quod fupia privatam perfpi- caciam crat ! Quotics libi dcbtum graviirimorum ncgotionun arbitrium ita juri & xquo accommodavit, ut nc illi quidcm, quorumcaufam minus probarct, judicium ejus improbare pofTcnt! Omnium partium vidcbaiur, quia extra omnescrat. Quoties ille utriufque Collegij, quod tocius, qua patet Oceanus, potens eit, 6c Orientem ac Occidentem vobis vcAigalcm facit, commoda falu- laribus confili)S promovit, & oikndit, Gades, Calpcn, Moluccas, Javam, Cubam, Mcxicam, Braliliam, aliafque multo Sole toltas rcgiones, seque libi notas ciTc ac Bataviam, nee Rhenummagis vel Mofam, quam Paraybam vcl Gangem. Nee vel Bahiam, vcl PernambucamBatavus miles calcallct vidior, line Hcrois nollri, Belgas in Hifpanum, in utroque orbc armantis, aufpicijs. Civica fane corona fupra omncs militarcs cenferi debet, quam fapientitrimis viginti 6c ampliusannorumcuris meruit, Cujusfruftum licet maximi fem- per Rcfpublica feccrit, pluris tamen quotidiefaciet, quotics tantam libi virtu- tem ademptam cogitabit. Qiioties etiam privata privatorum commoda pro- peniillimo animojuvit & promovit, quando ilia line publico incommodo ju- vari potuere & promoveri ! Quot ipli Duces, quot Tribuni, quot Centurioncs, quot militcs- quot civestbrtunasfuasdcbent! Quistidemex illis v^l operam ReipublicsE probavit, quem non in oculis Sc animocircumferret ! Quot homi- numvota implevit, quot occupavit! Qliot iriolitiones a Pvcpublica avcrtit, quot molitionibus prxvcrtic! Quoties in ipfum hollem bcnetuus fuit 6c comis, quando id fine P«.eipublicx difpendio licuit. Crebro fane comita- tis fux confellionem five libcro expreiru , [he cbfclTi^ Q^is hoc Heroe juris 6c2cqui, quis tidci obrervantior fuit!* Sacrum crat 6c inviolatum, quod prom Crat, ncc ullis ccmpcndijs rcdiinendum. Plura tamen taccre quam proniitterc Principis elTc cenfi^bat , 6c folidx virtutis , virtutcm prxlhre potiusquarrt prx k ferre. Qua cura foedera &c. P'cederatorum res ad dig- nitatem 6c gloriam Rcipublicx pertincntes curavit ! Qi_:o ardore ejus tranquillitatem, led qux cum falute Patrix conjurdta efTct, extremis etiam confilijspromotam voluit ! Ncamiciirimx quidem fibi tota vita Genti<, nee fui languinis decorum, nullisprivatiscommodis compenfandorum, prx falute Rcipublicx memor, qux revera ei fuprcma lex fuit. His curis immori voluit, nee rpeciolis vel fplendidisconfilijsunqnam locum cflepolTe ccnfuit, ubi falu- laribusclTcdcbcret. Authoritatcm habere malebat quam exercrc, crudoium impe- - 5 i 8 Spanhemii Laudatio Funehris impcriorum ignirus, jullonim ttiam modicus, & qui rognido ut pUirimiim imperare foltict. Certaiiicn illi (i.mpcr honoris cum Patribus, cf. tantain magna potcllate modcratio, ut quod f-ieri debcret in graviirimis ncgotijs, ab alijs quam a fc dici mallet, ipfcetiam Patrum confilijs fumma lubcntia acccde- ret. Nemo hoc Hcroe potcntiorcrat occupandis alijs. In animos invadcbat aque ac in urbcs. Ferreuscrat, qucm non fledlerct, cui non vcnerationem cx- primeret & obfcquiuni. Quaks illc & quantos,& quanta per eos Rcipublicae conciliarit, inter arcana ejus el't, qu;e plus profuntquamdiu ignorantur. Ne- mo ab ortentatione,& faflu Co crat alienior. Adulationem nc ferre quidem poterat, qui ferebat omnia. Honorcsca modellia excipere folcbat, qus eum plusmcreriollendcrct, quam accipcre. Pvegiam perifcelidem, aMagno Rcgc ultrofibioblatam, in animum admiilt,non in velkm,nonquod geftanda non vidcretur, fed ne quid in aifedta state vel in cultu mutaret. Verborum licet parcus pronius fuerit.talium tamen fuit, qus decerent impcrantem,&: fa'pientisc omnis confultum. Eioquentia? interea in alijs non contemptor tuit, fed prsco. Ipfe plus fempcr a fe taceri deberecenfuit, quam dici. Rcgentiiim etiam clFc, plusdicere pofle, quam velle, aut velle debere. Eruditionem omnem habuic ImpcratorineceiTariam-, In Geometricis,Geographici«, Nauticis, Mechanicis, Puliorccricis, & Arthitcdlonica militari regnabat. Artihcum in talibus peccata non obfervabat folum, fed & emendabat. Hirtoriam vetcrcm & recentcm tenebat, li quifquam. Nee id tantum quod in ea vident aiij, led quod per vidc- bat unus. Politices tantum in hoc Heroe crat, quantum frullra in bellatorc alibi quadras. Id unum tota vita egifie vidcri poterat. Hoc cives, exteri, Oratores, Principes, Patresfa:pecumllupore fufpexerc. Sagacitate, judicio, futuriprofpicientia paritcr admiranduscrat. Idinaffeda state quandoque querividcbatur, lingua;, quseeruditionis infirumcntum eft, ufum llbi deelfe, nee adolefcentia: fu2? hoc decus quaOtum, ut cum prilcis fine interprete agerc polTct. Eruditioni tamen csteis multimodis favit. Id Academia nollra tellari pottd, cujuscgrcgio propenfiilimo femper animo fiuduit. Quantum totumeruditorumordincm libi obllrinxerit, illuftre virtutis & bonarum li- terarum fcmirarium, &: in eo Collegium Auriacum, in Breda urbe non ita pridem eredum , ad omncm pofteritatem tellabitur. In cujus gloria? par- tem Heroina nolba non uno nomine venit. Nee in caftris folum regnabat, & in Republica, fed « in aulica comitate, qua & ipfa Regijs capitibus lui admi- rati«)nem exprclTit, ubique exsquo magnus. In aliorum arcanis proliciendis miruseratartifex, fuorum condusad Ihiporcm ufque. Eorum qua? dccrcve- rat difpenfator admirandus, ut muki impcrata turn demum intelligerenr, pollquam facienda fadtaeifent. Sic enim alijs dividebat opus, ut ipfe folus totum intelligeret. Hac arte maxima perfecit, non holii tantum tedus, fed &ijsquibustotuspatcrevidcbatur. Nee privats virtutes Heroi noflro defu- erc, pra;terimperatorias. Singulas fummas habere debuit. Magnus revera eife poterat fine principatu, & voluntarium fibi in omnium animis erigere. Nemo illo mitior erat, fupra vindidam omnem videbatur. Ab' officio dcvios ratione potius & beneHcijs quam minis vel poenis rcvocatos volcbat. Si quern fegnem & tardum ad debita imperia fua pertinacia fullulifTet, dolebat deeffe, guem fervaret, cui ignofceret. Qus dementia ad divinam accedit. Inter tot in- In Obitum Friderici Tyincipis Auriaci, 5 1 ^ inulitatasvirtutesnemo defeabjedius fenfire folcbat, de alijs pra^clarius, ubi incorrupto judicio locus elTet, quod nonnifi fummarum mentiuin eft. Nulla tamen illi larva, nullo mangonio imponi potcrat. Totum hominem pei vidc- bat ex facie &c orationc. Magna illi morum gravitas. Excelfarum anima- rum, utfuperiDrumorbium,motustardiores effe dcbcre cenfebat. Calorem, pr£ecipitationcm,impctum,ut impotentisanimifigna, infra fe ducebat, digni- tatis fua; in periculis, in acie, inter ghndcs 8c pilas mcmor. Nullo apparatu velMorSjVcl HolHs Fabriciuni nolkum unquam terrcrc potuit, vd cfticcre, ut valtum aut gradum mutarct. Monitus a Tribunorum & Ccnturionum fidilfi- mis inter tonitruum horiilium iras, inter flammas & ftrages , inter fuorum mortes & cadavera, ut fui & Reipublicse rationeni habcret , rcfpondebat : Licere Hofti irafci 8c terrere : Sibi licere debeie , non teneri. Quum multos, & fidilllmos quidcni fuorum, qucri intelligeret, quod non Impcratorem tantuni ageret, fed & foilbrem 5c militem, nee in vineas & cu- niculos iret, fed rcperet, & fati inclemcntiam in caput fuum ultro cum totius Rcipublics exitio concitaret, compolito & vultu &c animo, dicebat ■, Impera- torismunia non melius quamab Impcratoie intelligi: Omnibus prxfentera effedtbere, cui Kefpublica omnia imputaret : Impc- ratoris etiam fimbriara ad omnia fc cxtendere: Alicnis oculis parum,alicna fide minus prolici. Et rcvcra ilia Ducis inter tela 6c ig- iics prsfentia, e potiflimis tantarum, quas re portavit, vidoriarum inftrumentis fuit. Ncc quicquam plus valebat ad difciplinam & exemplum Hcrois nollri vultu. FortitudinemiUeadfpirabat ignavis,addebat fortibus, laborum pati- cntiam impcrabat omnibus. Nihil vel periculorum vd mokrtiarum detredtare liccbat in tanto c6mmilitio. Maximum ilium 8c inufitatum animum com- mendabatingcns corporis decus, in quo ipfa habitabat Majella<;, non aullera, ncc fcrox, fed placida, Sc tanta comitate condita,ut plus ne venerationis an amoris infpirarcnt vividi ilU oculi, & vultus Principe dignus, dubitare poffLS. Dixilfcs tacile banc domum a magno hofpite habitari. Statura decentior quarti fublimior erat. Mundiciei ad extrcmum ufque in cuUu obfervans fuit, decori ubiquc, nc illam etiam partem minus reverenter habcie videretur, qurc in tanto contubernio clfet. Ut vero corpus torofum habcbat, & bene compadVum : Sic statem franfcgit line notabili valetudinis vitio, niti quod carnifex .ilk mor- bus, qui fate'lites corporis pedes invadit,&in(hrcallidi holHs e longinquocu- niculos agit, fccpe recurrcret. Augebant morbi vim 3c vita in caltris inter la- bores & vigilias & domi inter curascontinuas pro Republica adta. Srpe ob- fcrvatum, inde a Tra)edti obfdio, tortorem ilium morbum confpirare cum hollc, & oblidere obfcflbrem. llle tamen 3c morbi, & doloris vidtor de utro- que conrtantilVimetriumphabat, donee alijs in fublidium vocatis languoribus, velut confpirationc fadla, in jacentcin, & omnem Innul Medicorum expcrien- tiam immanicontumacia gralfarentur. Intra tines tamen fuos (tetit u:iaii vis. Corticem Hcrois nollri itcrncrcpotuit, Hcrocmnollrumnon potuit, nee vel meliori parti vim facere,vi.linulitatiMllifortitudinisgloriamintervcrtere:,quam confenticntcgencrishumani fuffragio fupra mortalium propemodum fortem confequutus fuit. Qiuim tantuscirct,non mirum fammis virtutibus genii- nam 5 1 o Spanhemii Laudatio Fmiehrts nam acceflilTe Fclicitatcm , qualcm liuUus ur.quani inter Nallbvios liabuit. Non inania titulorum moror, quoium feculi.ni noliruni, rebus parcLun,fcrax clTe folet. Ncc Celfum illud Nomen tango, quod a Maximo Rege Orbis Chriftiani conCnfu obtinuit. Ncc enim id tunc tarn datum augulUr ilii Genti videtur, quam rcdditum, vel polUiminio vclut rclUtutum. Altiora iunt quse ad gloriairiHcrois notiri pertinent. Qiiam admiranda Dei providentia, circa tanti capitis curani enituit ! Qeiotics id fubdudum Sicari js quoties tcmpcUati- bus, quoties niorti .' Toties fane hie Heros/crvatus dici debet, quot dies, immo quot horas ferme inter ferri &xrisllrages in caftris exegit, &; adeoquidem intacSus, ut inmedijs flammis & cadavcribus ne minimam qiiidem vulncris llriduram, ne dum vulnus, corpore unquam exccperit, quamvis mortem circa fe omnibus telis fuis gralTantem videret. Quod vix Ime miraculo factum i fine ilngulari lane Numinis cura non fadum. Quis majorem nominis claritu- dincm,Heroe nolko inter maximosetiam duces confcquutus fuit? Quis civi & militi,foedcrato&;holH, majorem fuivcnerationem inufitata virtutc 6c fe- licitate exprellu ? Nee ad Rhenum tantum 6i Mofam notus fuit, fed ad Taguin & Tibcrim, ad Bofphorum & BorylHicnem, ad Tigrim &c Hydafpem, immo ad ipfos Plata? & Amazonum amnes. Ncc inter Euiopxos moJo, led Ori- entis etiam Occidentifque reges Herois noliri virtutes, arma, vidori^c publica- rumlaudum materia erant. Ex totopropeinodumorbeEuropa^o Nobilitas, Miles ad figna ejus confluebant. Sub co iriilitaflc pars gloria videbatur, vicilTeingens fclicitas. Immo ne alia quidcm Hofti folatia erant nili ab Herois nollri virtutc. Id unum fane ad fui defenfioncm pertinere putabant capta- rumurbium Pirfedi, quodabeo vidieflent, cuivincendi telicitas Iisredira- ria cffet, & cui ad tempus etiam relilkre, gloriofum force. Acccflere con- ihns Patrumobfervantia,authoritas una Majcftate minor, c'ommunis totius Foederata? Bclgica; amor, confentiens Oibis univerfi admiratio, maxims vidorias, fuccefl'us Ikipcndi, domcrtica gaudia, augufta: ftirpis in tanto Patri gemina prolefucccirio,fplcndidiirima(uifanguinisfa:dera,R.egium in Gitliel- mo^ Ekdorale in Alujfu., magnarum virtutum Principibus, quorum illud mul- torum etiam regnorum Kieredcm NalTovicae Familise, iftud illi infcruit Sere- niflTimam Gentem, qua? tot Impcrio Romano Sc]Uemviros, tot Heroas dedif, 6c dat, hodieque FridricMtn Gitlklmum , valtillimarum Provinciarum fupra omnes Imperi) Principes, majoris tanien adhuc animi 8c fpiritus Principem. Et quodingentisfelicitatiseft, ad tantamMajeftatem Hcros norter vidricibus armis,fingulariDci muncre, Rempublicam veltramevcxit, ut Foedcrata Bel- gica P\.egiorumconfiliorumm')deratrix, Regiorumarmorum arbitra, Oce- ani Domina, Aulbiaca? potentiie obex, Ottdmannica: Terror, Orientis Occidentifque fiupor, Chinarum 6c J jpanisadmir.itio, 6c*otius Eutopic pro- pemodum Itatcra cenfcri pollit , ad quara maximorum motuum momenta exiguntur. Rariilimum iftud Dei munus elt , Auditores , 6c decusfingu- lare, ncc id aliquot feculorum dccurfu, fed paucis anni';,idque cxmodicis initijs, indulgenriirimi Numinis benignitate , Patrum cura, &C Najfavio- rum fortitudine Reipublicx vd\rx quxficum. Confulite Annales vcltios. Multum diuque hoc fanguine vicilUs , Batavi, Illi curas fuas , confiiia,arma, vitam In Obitum Fiiderici 'Principis Auri jci. < 2 1 vitam ctiam vobis impcndcrunt, hodicqucper Culiclmos^ Mjttritios, Fridtricoi Hsnrkoi^ aliofque impendiinr. Quid minim magis , quam inde aqiiadiagefimo poll fLculum dccimum &: quintum anno quataor cognatorum capituni , Keiiati, Cul/elmi ^ Mjny/tij & Frcderici Hcr.rki prstcduram fcculuni abfolviffc, cxcclliffc! Si Pvcipublicsc & Libertatis vcflra: incunabula Ciilnhno , fi Mam-itin utriufque Hrmamenra, ornamenta ccrtc & colophoncm dcbctis Fredcncc Henrico. Qiii non prius defccit, donee tantum opus a Patie indioatum , aFratre aliquoufquc produ- dtum , folus confummaicf. Sit nobis tas hodic, Auditores , mortakm voccm ad Hcroem calo rcceptum cfferre, & hos oculos , Iios vultus , quos faepe fufpcximus , banc dextram, quam (otics ofculis, Iiunc animum, qucm tanta rcvercntia veneratifuinius, immototum Ininc Herocm, non pugnantcm, non fuJantem, non algcu- tcm , fed paludatum & triumpbantcni nobis filkre, ultimo alloquio cxciperc, dolorem noikum folari, & quas nobis voces didlat moeror &C vcncratio , effari: Frcdcrjcc Hcfivicc, ingcns coeli olim inter nos dcpofitum, noftcr Amor, Oibis admiratio: Tibi fupra caduca rcrum jam evc;(2:o Yoederata Belgica, mafta, fqualida, dejefta, non paludamentum impcrarorium,non trophara, nonaquilas, non figna, vana doloris rolatia,Sc inania pompa.' inftrumtnta fufpcndir, fed animos tux virtutis, tuae gloria, tui dtfidcrij plcnos efFundit, 8c fupremum Tibi Vale vixfuiamplius compos, quanvis non flcbili voce, quia de te loquitur, dicir. Tuus ilie Heroum tradux animus, Dei indrumentum, incolumitatem nobis, tranquillitatem, fclicitatcra, immo fplendorem £< gloiiam peperit. Hoc tuum Si Majorura tuorum.^poft Deum immortalem, munus eft. Veftris confilijs, armis, (anguine quoque vcftro rtsBatava furrcxit, crevit, (lat, immo vix quo progrcdiatur habct. Tua ilia illibatie felicitatis confers anima, inter fulphureos olim nimbos inquies, jam mole ruafolura,coeleftesillosforniccsquieta habitat, quorum nee fub- liraitas hoftcm, nee ll-rcnitas nubem, nee puritas labem admittit, Jbi Dei ferenum intueris fine caligine, Dei gaudium excipis line felle, Dei gloriam pofCdes fine fatietatc. Infra te efle vidcs mo- les Sc molitiones humanas,& quicquid grande vcl duraturum vo- camus, immo totum infirmitatum hiimanarum Ipoliarium. Non alios j.imcxercitushabes nifi cccleftes, nee alias tubas audis, rili angelicas, nccalia caftra vides, nifiScraphica,nec aliud conimilt- tium,nifi triumphale, nee aliumhoflcm, niil quieo ptrtingerc non potcfV,ubi tu jam vivis, Si rcgnas, vcre vidor, vcre invicius. Jam palmamhabeSj jam coionani tcncs, nulli hyemi, nulli tcm- Qq q peQati, c 1 2 Spanhemii Laudatio Funehris peftati, immo nulli rautationi obnoxiara. Non te pofcimus, coe- kftis anima, precc-s, nee vota. Nee tuum ordinera id decet, nee noltrum. Non tuis gaudijs invidemus. Nortra darana queri- raur. Rempublicara, Academiam, Ecclefiam orbam , viduam, defertam lugemus. Divortium dolemus, quod paffi fumus: Gemitus mifcemus : Tua beneficia agnofcimus, commendamus, Sc conftantem virtutis tu<£ &c tuorum meritoiura recordationem fanfte pollicemur. Si quis beads animabus effet rerum humanarum fenfus, Auditores, quid qusfo triumphalis ifia anima nobis reponcret, propter verba qua? fortillimo Viro, quanvis in alia caufa, commodat Romans Suads medulla ? Valeant, valeant, Gives mei: Sint incoluracs, fint florentes, lint beati. Stct hsc Refpublica prxclara, raihiquc Patria cha- riffima. Tranquilla Republica cives mei fine me, per me tamen perfruantur, Servent Patres, fervent cives Rempublicam ijfdem artibus , quibus ilia crevit, & ftetit retro. Sit ilia Deo lacra, fit Socijs fida. Sit pietatis, fit concordia?, fit publicorum com- modorum, fit amicorum, fit a Deoimraortali acceptorum memor. Galklwos, Maitritjos^ Fredericos Henricos, unus vobis reprxfen- tQtGulJelmus. Sit ille Amor vefter, fit Hoftium terror, fit Pa- triae prxfidium, fit Orbis Chriftiani Decus, fitdelicium generis humani. Referes, referes, Heros Magne, ultimumhocaPatribus&Civibusmerito- rum tuorum premium. Quicquid exte amavimus, quicquid miiati fumus, ixianet,manrurumqueeft in animis hominum, in srernitate temporum, & fama rerum. Nos te inter triumphales coeleftium Quiritium chores relidlo, tuos in Gitlielmo fpirante tui imagine vuJtus, tuum animum, tuam virtutem, & tuam, quod vovemus & auguramur, felicitatemincharillimo nobis capite du- latura veneratione profequemur. Maifieinterea, Heroum fanguis & tradux, Gulidme, magno& animo & graduinpaternas virtutes 5c gloriam ito. Magna ex- empla domeftica habcs. Nee majora habere potes, nee propiora. Fac ut quas nos Tibi vernaculas Auguft^ Genti tux precamur virtutes, quam Tui fiduciamhabemus, quse obfequia fpondemus, ea omnia tux, & per Te noftrs fclicitati accedant. Nihil ma jus vel exfpectare a Te pofTumus, vel Tibi nobifque a Deo Opt. Max. precari,quam ut fummi Parentis Tui Firttitem ac Felicitatem no- bis I k In Ohitum Friderici Trmcipis Auriaci. c 1 1 bisOrbiqueChriftiano quam diutiffime reprxfentes, & ferusin coelum ad cognata tibi fidera redeas. Magnara fpera fuftines, Piinceps Magne. Ipfa Majorum tuorum virtus tibi adverfaria eft. Ilia tibi velfuperanda eft, vel fuftincnda faltem. Ne ejus recordatio in defidtrium abeat, ferio cavebis, &nos, ne velin- gloria tibi turba videamur, vel fteiilis, quod per Tc fervamur, gratia, id operam ferio dabimus,ut quemadmodum nos Tibi dc- bebimus falutem, fie Tu nobis, vereAcademicummunusdebeas, Famx & Gloria Tux iEternitatem. D/xi. E P I T A P H I LI M CELSISSIMI PRINCIPIS FREDERICI HENRICI ARAUSIONENSIUM PRINCIPI S,&o. SVm Gems Hereum^fiimfultx Csefare Cent is, Et heUatrkij gloria fiimnta Domiu : ^cm creperis Batavum Cxli inditlgentia rchm, Et magna tihorcm'pifftt adcjfe Patri : ^cm Patris excmplum, quern Magni gloria Fratrif-, In cunis Patris quern pins uffit amor : §>Hem pmrum prxcox in magna f fibra Philippos, FlancJricaque in Morinum vertit arena tubas : §Hcm Chauci tremuere Duccm^ trcmuere Cherufci, ^emj}»puit Tungro Rora crtiorefat«r : Ciii vetus Axidigomm fangnif, MendoTa, Vclafti Cuijuveni quondam ce^tt adult a phalanx : Ciiiibrica cui pubes vacua Brunonis ab Vrbe S pi end i da viliorem figna referre dedit,: Cuiphcidam infelixquc Nicer Ncmetcfque quietetn, 'Debcretquc fuos Vangio tutus agros : Nifua cunUator traxijfet pr^lia Miles^ Etfocium chalybem fraude hebetaffet Iber : Ctijtis Araul'iacam/cri'Ji.'/V dextera rupem, Etfidci memcremjujjtt habere fidem : ^0 ValialisRIienufquc Pater, quo I'indice Mofa Scrum tntas margiae valvit aquas : ^tcm Tcncra & Scaldis, qucmfenfit cognitus Aa, Et Rupela, & multa compedc Lifa gravis ; Q_q q 2 Cui c 24 Spanhemii Laudatio Funebrts Cuifamulos Vomm prima 0\dcm3.\hfjfces, Submifuque apices hijfida Grolla fuoi : Cunts in AdvaticisycwJJf Toxandria campis, h'uli»i>ia,& artifices Virgo Brabanta««ta/ : ^ttm naiitrajuos migraret fubditafines^ Miitarentque vices gkbapalufqmjius : Atqnc Dacas Drufi ve&arct folta phalangas, E^ Traic<51:inis Sarmata jhret agris. Me Vitce multagcmens fubduSa Vefalia Maaroj Siifpendit medijs barbarafigna tholis : Me Vucc Cantabricas elttfit Tola carinas, Et piiius fpoliHm Bsetica grande dedit : Me Vitce congejio vallatos cefpile Tungros In Batatas cgit noftra dolubra plagas j: I'lndice me Getico rtibuit gens effera tabn, Etjiupuit propria! Mofa crueHtm aquas : Me Duce regales juJfemnthWia. turmas Kegiafub nojirisfigna movere tubis : Vindke me Vahali, Rhenoque obmxia Moles Annuity & Batavum clattfn arnica latus : Armis Aa meis-, multoque horrentia vallo Mceiiia^ & inntmero cefpite Breda/erox ViUori cejfcre Vuci, Boetimque perofm l/h\QzfuM VzhzUj/tngeregaHdet aquof : Me Vuce grajfantem cohibet Genncpa Sicambrum, Et Mofa? dorfum tuta carina fecat : Me T>Hce regal i Catarafta' obnoxia Ganda?, Obex Ncptuni dcfijt ejpfui : Vber me VVafis, me crebris abditafenfit Hulfta/ew, nojirofiilpJntre taCla^ Ducem : Me Pernambuci, me d/vitii incolajavx^ Me Goa, mefxto panda Sumatrayj/iw, Me lutein jiupuit bis co£tiis Sole Tapiijas, Et gcminonobif Aftur in orbc minor. Nee nosfola feri cxlo effert area Martk^ Tlia nobU decork civicapalmaparil. Confiitjsfervata meis res Belgica, debet Jtincia pharetratus mifua tela Leo. Me Milesy Civifque Fatrem^ me d^dala Leidas Pulpita Tatfonofplendidiora micant. Aufpice me medias inter fulgcre far/jfas Cernit Athen£itm Martia Brcda/«K/M. jf\ egalepiqite Nurtim^ nee difpar Kegibns ojlrum^ Optato nobis fxdcrejtin:iit Hymen, ^ttodque utroque iumens mitefcat Cantaberlndo, V'irtuti debet Belgica. Uta mex : ^odiptt In Obitum Friderici Trinci^is Auriaci. 52^ ^odqHcfm iras Regum, qitodtemperetarma Conftlijs^ nodro munerc Belgafadt, §luod fatri'js Gulielmus ovans virtutibus^orbi Fejho Najfovicos exhibit unus Avos^ Hoc etiam nojirum efl : JEtas vix f after a creJet, Circa uintm laitros tot coijffe caput. Ilia tamcn noftras prima inter laurcalauros, ^Hod capit AuUorem gloria noflrafimm. Scrtbitcfclicem^ qnem coelo proxima virtus Etprobut ante homines^&probat ante Vcum. A L I U D. Nafursffatium vinccndt> cxccjjimiif, ultr^ Natur£finef palmapcicndafuit : Hanc cxlum txhibuit. SmU eft, nil c£tera euro, Non gcnio minor eft area digna mco. Nee noftrU quicqitam fubdxcunt fata triumphif-, Omnia, fi cxlum qui tenet, tile tenet,. lEtctnx Memorise CloriofiffimiHerois Pofuit L. M. ^ Fridcricus Spanhcmius, 'P %i:^(E- 526 T zA H^Eq rii^i cv s JAN- GRUTERO S C R I P T U S A BALTHASARE VENATORE. . Ulla acerbior dies a longo tempore incly tiimlittcrarum nomen invafit, quam cum nupcr ingcntibus mentis cVdxliiimus \'n Janus Cruterus, varijs Iiudiorum ac ca-icris vita; laboribus cxhauftus ultimam natura? legem, ca parte, qua mori potuit, omnes autem ele- gantiores homines perpctuo fui defiderio implevit. Pro certo cnim mihi perfuadeo quibufcunque in Europa; locis,ubi confummata eruditio cel\imationem fui retinet, hie fummi viri occafus nunciabitur fquid ' enim magnum diu liletur,cum coepit aliquando ceffare ? J tamdiu verba lugu- bria fupcr noftro hoc funcre longe latcquc auditum iri, quamdiu fama uUos in- veniet,quibus banc fa^culijadluram recenti nuncio ad aures admovebit. Qui potentiaSc magnitudinelmperijcenfcntur,eorumquidcn"i proprium hoc effe fateor, ut fortune fuse fplendorem, dum vivunt, plurimorum oculis impin- gant, & ubi mortuifuerint, eundcm fplendorem in funere, in ipfo mortalitatis & vanitatis fpecftaculo non fentientes ufurpare foleant : omnibus prsterea ve- redisceleritascrefcat., ne quod pauci, quosdics ejufmodi atratos fecit, domi fciunt, forisca;teriin quamcunqueatfedtusfpeciem ignorare poilint, cum hac ratione fupremajmajcliaticcnfulivideatur. Verumcares apudexteros fcrme addelicias tantumfacit,dumin ccetibu^, inconvivijs, in circulis, in tonftrinis etiam,nova tali & adventiiia narratione lilentium rcdimendum, & per aliorum trifles cafusac nuncios dclcflationi fcrviendum eft. Tolerabilis tamen etiam in hoc fru(SusefT'et,fi nonSc optimi faepe Principis finis tantosapud alios plau- fus excitaret, quantum domi & apud fuos maroris. Raro enim aliquis in- gensdehocgencrehominum vitamrcliquit, quin aliena cupiditas, cui hadle- nus Defundti virtus obliitit, ilia occafione improbius fperet, aut armulantis odium gratuito lartetur. Sed aliam longc \- multo fecuriorem felicitatem llbi inhistcrrispignorant Heroes nollri, qui faluti rei literarise pr3cfederunt,qui nullius avaritiam fuis bonis accendunt, cum propria eorum poffeirio non in ha^reditatem veniat, nee in naturamprsdsE^qui nullius odiimi mercntur, cum prod effe Tane^rkus Jan. Grutero Scriptus. 5 27 prodcffe ftudcant univcrfis, & Ihadeant hoc unutn. Ipfam adeo invidiam, vir- tutis perduellem eorum exccffus,ikut olim vita, torqucbit, & dolore interius conteflb uret ', olim, quia omnia ex eorum fcriptisdifcerc oportuit i dcinceps, quod his quidcmpublice fciibcndi, ipfis clam & ingratc difcendi confuetudo interemta eft. Jam &: illud haberctur difcrimcn, quod moeror hie judicium ef:, illic impetus, & admiratio rci non admirandse, po.tentcs ctiam pofib mori : paucidevirtutc cogitant, aut detrimento pofteritatis. Hie nemo luget, nil! qui doftrinam, fapientiam, virtutem aut amat aut fequitur, aut iiabct, quorum Humerus etfi ncc in Aulis nimis magnus, & in vulgo fatis parcus,tamenita magnus eft, ita latus, ut porrigatur in omncs eras, ubi liomines vivunt ulli ulla bonadifciplinainltituti. VcUcm equidem, quam vetcra excmpla hujus oratio- nis non defunt, ifa rccentia non fupercflcnt i vcllem dc memoria fimul om- nium quibusingcniidivina,mcnfura svihunianacontigit,liccret in pra^fcntia loqui, nee ad rem prxfentem & ad folum nomen iilud oporterct rcdire, quod quam olim libcntcr ae jucunde auribus &c lingua ufurpavi, tam nunc invitus attingo, non quia i'lud minus colam aut amem, fed quia dolorcm nimis facile irrito,& cum irritavi, nediflimulemvitiummeum, nimis mollitcr fcro. Scd dolebopotius, Mi Patcr,quam ullum offieium tibi dcncgcm, & cum ubique ad- mirabilis eruditio tua, JancGmtar^noiiox fieri non poilit, cum ubique jam lugearis, faltem ilia per me notiora fiant, qua;? vel noii omnes attendcbant, dum tantum maxima afpcdlabant, velfcire non poterant, cum tu non prodeics, vcl videre iplTaut coram aud ire, cum longe locorum abeftbnt, vcl prsciarus laudes tuascundlastencrc, cum tulaudanda patrare non ante deficris, quamvivere. Gratum habuifti,Bcatefencx, hoc leve tributum vods mea; antequam hinc exircs, gratum habuilii, ii refle accipio illam prxfagam epiftolam tuam ad Amicorum, ut fide, ita cajteris virtutibus feculo majorem, AmplillinKim Lin- gelshemium. Vcnatnran^'m(\\i\%.^fjltitn&>mncvd (wguhriter al'wqttor htipetra- tttms Efttaphiumfi quid unhi humanitus coinigerit. Nihil intcreit, fcrmonem ego Epitaphium, an illud, quod proprie dicitur, an utrumque intclligam v nee ampliusme examino anidoneus ad tanti virilaudationem accedam, cum ad me accelfilTe vidcri polTit, qui fcripfit hscc verba, Epitaphium impetraturus^ haud quidemille tiducia ingenij mci, (ed obiequij fecurus. Piiilofophus e Socratis difciplina apudconvivium regale inhmum locum premcrc juflus, non ignomi- niam fibi, fed loco dixit honorem acceft'iiTci funilcm refponlionem paratam liabco contra illos, qui forte inglorium G'rwtfraduxcrint aut dixcrint, quod non majori eloquentia fuse pofteritati oftendatur. Sicut cnim Ariftippus illc humili loco dignitatem foeneravit, ita ampliiru-iium nomen Gruteri banc commenda- tionem fiii ultro fatis fuperque poterit commendarc. Hacigiturcura nunc quidem procul habita, ut tardius ad fuprema ilia, ad importuofum ilium por- tum & aeftuarium doloris noftri pervehamur, dicendi pi incipium cum ipfo prin- cipionafcendiconnedamus,& ut triftem illam nccennatcm rcdius confulc- mur,repctitoordinecumG'r/f«i. hofpitcm publicum ventos utiles expeftarct, atque interim flmiil peregrine alio amoenitatjs caufa muros circumgredcretur, illiciti tarn ignarus, quam fuus CoiTies •, ilicomilites adfucrunt, quireprchendcrent, ducerent, & jam tene- batur utcrqueccrtacarcerisdellinatione, ac jam conditus crat, nili captivitati tamrcptntinsnon nemode IV!agiftratu,quipcreandcmcivitatisviam occcde- bat, intcrveniffet, Gualthero dimitti jufTo, quippe fihi Cira ajcbat ) noto. Qiiod abfque nurainiscura lingularifadkim cffencmo exiftimabit, fi 6c illud adfpex- erit hominem ilium bencficum Guahhero nunquam vcl prius vifum, vcl in ipfo, fadoagnitum, velabiplius vindicijs ad fupremum ufque finem alio nomine cognitum, quam7g«o/i/»7;frjfmV. Non didicerat Cualtbmti alienee civitatis leges, ignorabat alibi muros hadenus fandos baberi, ut ambulare juxta nefas c0et. Nondum noccns, jam reus erat, nondum delatus, jam abfclutus. Kon- dum judicem, jam e judicibus amicum habebar. Vix diftinguere poterat in- juris & bendicij tempus. Cunfta mira, fed hoc magis mirum, quod qui di- mitti julTu, nullo pronunciavit argumento nill quod hunc novilTet, eamque caufamcum probalTetcuftodis militum, nondum probaverat ei, cui voliiit pro- defTe , utpote falutaris, quam familiaris magis oculis ejus oblatus : maxime vero mirum quod quipr^clari beneticij authorem totavita mcmorabat,fempcr tamen cui gratias ageret, ignorabat. Nihilominus & ilk fe noviffe rede dixit, cum in vultu liberal! quafi quandam boni viri infcriptionem prselegiflfet , 8c Hie non noviffe, cum, quern quis non niii per beneficium novit, hoc magis ig- norarefibividcatur, quoflagrantius nomen ac cetera illius pcrnoviffe deilde- rat. Hac viciffitudine perfunftus GHo-ltheruf in Britanniam trajecit , fede c&pta Norwichi, quo in loco comitatcm partim ipfo civiam ingenio natam, partim fuo ipfius nutritam tantis fenfit argumentis, ut Caleti, quod in unoex- pcrtusfucrat, idhic tu!eritabuniverr)S,nonquidemcarceris illic injurijs fub- dudus, fed port capitalem hcftium malevolentiam benigniffimis horum animi^ Scftudijsrefedus. Non opus fuitdubijs precibus Magiftratuum faftidia mollire, vel hofpitaii- tatem expugnare bhnditijs, nee audirc pcrfugij caufas malefica interpretatione corrumpi, & multis repulfis triftiores pati afTenfus. Receptus eft, ut in paren- tupi, fratrum, agnatorum fidem, nulla Jocationis formula, ut pro communicate ccelj vel aeris pcnfionibus refpondcrct,facultates inter amicos & inimicos par- titurus, dum qusmigrarinon poffcnt prsdffi relinquerct, quarquc migraflet alibi niilicidijs annuls vcl trimcllribus-C fciu cnim ubi hoc moris lit J ad fifcurrv transferret. Se-dmajor illis animus, quam utcauponarias mercedes poftcrenf hpfpitem, &mitior,,quamut vedigalemfacerent exuJem,omnino vero fie af- ftdus, ut hunc per omnia civisloco haberent, nifiquod gratuitus & immunis cljet, humanitateillai populo quoque vchementer approbaca, quod nemo per invidiaij:iquelluseflct,his aliquot capitibusanguftias fieri civitati vel annona;, nemo proquiritaffetjurbi,. propter paucos alienigenas velut mole nimialabo- lanti ianguinemmittendLuii vidcri. Ufque adeo nullum fuit peregrinitatis odium, tora deteflatione converfa.in eos,-per quos non licuit non peregrinari. Honor autcm.fic cormnunicatusut intelligeret univerfos, ad oblivionern retio- maloiumipfi mcdicinas, quantum fieri poffet, efficacilfims veluti fyrnbolas c(^nfcrre.. N Nee inficiandi tamen funt illi,quibusin operis hujus nobiliffuniarchiteftura proximus a fundamentis locus & labor fuit, quique mercntur, fi quid mei ju- dicij eft, ut non minus quam csteri artifices fuum illud Fecit fpecimini tani ex- cellenti fubfcriptum habeant : atque mihi protedo imprimis honcftum vide- tur, fi T/irJ«^a/aliqui5 Trti/;<^ Frilius, aliquis Pctrus EverhardH:., z\ic[\iis Ma- r/;,£Ki- K)'(j«/«x, aliquis Kic^jrc/«/ 5«j/2W, psdagogi & prasceplores Gruteri le- gantur, quosquidem anfatisexterfis ocu]is,oc ut nulla litera faliat e quadam chartacariofanon nifi bonis conjedoribuslegenda produxerim, pra^ftare non poflum. Forte una litera pro altera capta nomcn paulo aliud fadum fucrit. Quidtum? Malui nolens hanclevem, quam volens iliam inlignem Grutero facere injuriam, ut quos ille vel ad memoriam fuam privatam, vel ad hanc publicam per fummam pietatem confignaverat, ego per impietatem alteram tantamfilentioobliteraremjtimul tacito6>«ffr/mandato, fimul illorum prx- mio defuturus. Ac (ane maximum Poetam non pilo minorem fadum crcdi- mus, poftquamGrammaticisPcn»t«j-?««/frfx exedit cura medullas, Virgilius an .F«rg///«j- dicenduseffetj quod damnum fi fucrit in his quoque nominibus ali- quod ^ane^rkus Jan . Grutcro fcriptus. 517 quod liinile, tale tamen futurum eft, lit plus fit integri, quodque cognofci pdHt, relinquendum. Sed ofticium meum videtis. Hos igitur adolefccntis; fuae 6r«tfr«j-Informatores,ftudiorum vero quendam velut canipum Martium na- dtus eft Britanniam^ in Britannia Cantabrigiam \ Cantabrigiae GunncUi^ quod vocant Collegium, & Caji. Nam & in hoc aliquando migravit nulla alia magis caufa introdudtus, quam quod Georgium Ihnum Shcndium^ jdvcnem mo- ribus fumme redVum, nee ulla procacitate pluribus fimilem, modcftia vero pa-u- cisjequalcm,familiaritatis votoconfcAarctur. Is enim talis jam prius erat in familia CouvtUi^ ncc tunc primum in amicitia Cruteri^ ncc folus ctiam vcl unus, quamvis iinicus. Rcperio enim Cfcr//fo;'W«»j & Guilklmum Hcydonioi^ Hi- lippum JFodhaum^ fratres Strangcos CoUegiorum^ qus Irinitat'u & C/'rz/f / vocantur, ibidem familiares, qui Grutcro pcrmutuam notitiam & charitatem non obiter Kfpondebant, tantum diligentes 8c dilcdi viciirmi, quantum virtus & honcftas animorum pofTunt mcreri. In hac officina litcrarum, inter iios ftudiorum amantiflimos rivales cum Gruttrus ita adoleviftet, ut jam non annis, quam do- drinamajoreffct, fatislibivifus eft vidilTe Britanniam, totoquc animo, quod Infulam &Germaniamintcreft, navigabat, ut Lugdunum in Batavis, litera- rum& armorum cekberrimam pjlacftram, vifendi, difccndi, falutandi caufa tranfuct, li tamen prius Ho^/rij majeftatemfcriptis aliquot Epigrammatis ad maximam, poft natum Regin. nomcn, Rcginam vcneratus cllet .• fed offeren- di cum nondaretur occafio, feciflcfatis habcbat, gratitudinis fuo fibi proprio teftimonio contentus, quod cum in ali)s rebus nihil agere credatur, apud con- fcientiam maximascaufas dccidit, & fa.'pe pix volunfati accepts folutionis apocham reddit. Poftquam deinde fine ftudiorum Automcdontc Lcidam per- venit, a diligcntia quidcm nunquam deflcxit, fed a vero frudu tantum, quan- tum ab aufpicijs boni Ducis. Tcmporis illi ratio conftabat, opera: pretij ratio non admodum conftabat. Ufque adeo multum nocct ante fui juris, quam fui judicij fieri. Sicut enim pucro fi rummos, & potcftatem tradandi doncs, non basilic quidemfuas opes abjicict, aut objiciet gratis altcri potcrit etiam impcnfas nominibus mercium indicare, f-d ut prarcipua capta fint, aut dulci- cula faccarigrando,autnuccs in foro, aut (^ qua? ludentium fupellex eft J e marmorc vclubiles, aut e tormento milfiles pila?, aut quicquid ha:ca:tasprs magnoGrscia?mercatu xftimabit : ita Grw/frw/ poftquam tempus in potefta- temaccepit, dediebusochoris non quidemlargitionespopularcsocio& ocio- fis fecit, quod fimplicius tempus perdere vocamus, fed illos aliquct annos ita cojifumfit,ut inter nobiliiTimijfugacilTimi tamen boni vclut cera qua^dam nu- meraret, imprimis quod Poetis.quod Poetarum tabulis, quod fabulofis hiftoriis dcdiiTct. QLiicquid hujusaut GallusGaIlica,aut Italus Italica, aut Britannus Britannica lingua meditatus erat, Gr«tfr«ubcnturexaudire,Ca11orum,ut arbiter, inventum, quorum & voxelt a Latinoruni /o/?o, quia in \\Y\s zliqwii fmiet fonerum^ corrupta,idque fadtum poftca imitamentum Belgarum, & nuper Germanorum, per Opit'mm nolhum magnum ilium talium ddiciarum Apitium. Hujufinodi Epigram- mata Griitmis patriofermone quingentaampliusfub illud tcmpus icriplit, ?)C ca Philippo Marnixio-Jano Vnufe, Jano Hatiteno. qui nafum & aures & dcxtram dcxtcrrimamin hac arte fcribcndi tunchabcbant,mitis modis approbavit, ap- probabunt etiam nobis huncgenium Gr«tfri &: ingcnuitatcm fuam, qui ma- uufcriptum hoc ejus, quod adhuc fupercfle debet, in tcncbriscoerccnt, li nobis foetum ilium Tub diiun producait,atque rcfellent cos, qui opinantur noftram linguam Gcrmanicam, & forores ejus tarn elTe rudes 8c crudas intradabiles, ^ infubidas, & inficetas, & rurispknas, ut ex hoc ligno nunquam polTit Mer- curius dolari, aut Tub injudem poeticam mitti ea lingua, quam propter diffi- cultatcmipfidefper3nt,aut propter imperitiam intamanf, cum certo conftet nobis nequecopiam,nequevenulhtcm, ncque fuavitatem, neque majeflatem deefle, qusilfapere poffent, aut vellent, qui vellunt, contitendum haberent, hunc tardipedem, ?< fuliginofum, & aufterum& afperum, & ferricrepum Vul- canum ( talem enim ipfi fibi fingunt fermonem noftrum ) praf reliquis Dijs cumGratijs& Vcnere in matrimoniumconveniffe. Sicut cnim marmor, an- tequampolitumfuerir, nihil nifi marmor eft, & tamen marmor fplendorem non monftrans, fed habcns,actotum intra ruditatem fuam fepultum : poftea vcro quam artifex afpcritati lajvorcm fubftituit, turn demum materia luo lu- minevcltita tit exterior, &patet in admirationem. Ita & lingua noftra olim quidemincultufuoruminculta, fed cultural tamen capax, (ere, fed aliquando iimplicitati fuse fucceflit in eam formam, ut quafi Pygmalionii aniraatum ebur, quod in fabulis celebratur, non folum fuo tidori, fed ctiam contemptori, qui pcritis oculis uteretur, pro fponia polTit placere. Ccrte etiam antiquiirimos Germanoslegimuscarminibusdeledtatos, Siipfum Owflf«mn futuriwi ctaneruijjc^ fcttret il!e aCitfarc mmHtquodvtlltx^rtfMlfamnetimtrct. Ccrtc qui petere jubet, 3c hudat, illc T 1 1 quantum ^4^ ^ane^ymus Jan. Grutero fcriptm. quantum laudat, quod damus, tantum nos mvitat, ut pttamus. Nam qui noller nos petcre, iiollet laudare •, quia laudatio meritum intclligit, & meruuin rc- pnfcntationcm ; Silentium quod ncc laudat, nee vituperat, niagis vituperat quam laudat, &: quidcra ita vituperat, ut ncs vctet fperare. Vcrum cum illud additur Pctemmus^ & laudatio prsmittitur, illud dici videtur., Pete munusmea liberalitate, & tuis meritis dig(ium.Sed Gruterus tanti l^rincipis judicio gavifus de caeteris ita rcfpondit,A/<^iJ/« aUqmndo a Libera putrc funikm opiimem confecu- tum^ qniajiulte ekgcrit^ in pr^imio pxnam .iccepijfc^ duin auri qntdem copiam^frH&um mn haberefi majnrem cffcfM reverent iam Majcjiatmn (jium ut ipf:s donafua nomiiiet. Facile itaqueconltabat, aurumnon petcrc, qui auri petiturem in occafione cotTimodi fui reprelicndcret. Alius ita refpondilfct, ut Cdifari labor mens non difpliceret , votHm fuit^ ut & placeret^ non ultra votum , jed fitpra fpem fuii. ^tque in eo jitdiciumne C^farir admirer , an in tanta dignitate tantam dignatio- nem , nt cu'jits erat tantum ignnjcere fuum putaverit & jixdia nolira cognofcere^ & in illif prater meritmn publicum aliquod fuum debit um agnofcere, cum denique explicajpt quid fentiret de nnjiro libro^ explorare etiam quid nos fcntiremus de ejui liberalitate. Difficile certamen mihi conjiitutum eft cum C^farii munificentia, d'* mcj modeftia. Si liberius peto , periculum eft^ ne decoCior mei pudoris videar &* avarus , ft verecunde , ne magnittidinis C enim non fum^ nifi qmd ab uno me tam multi alumni petunt^ ut non alantuf^ nifi mul- tis. Fos, Viri Confiliarij^ agite meam caufam^ qutm jam C£far probavit, & ita tamen credite., mihi egentifatid fore ad accipiendumpropterFirtutem, qnicquid abun- dantifimo CxfarifatU erit ad dandum propter fortunam. Alia Oratio fuit Gruteri^ quiquidemmuncris arbitriumCsfari remilit, fed excepit aurum; Putabat fFakljerus forte Griitero gratum fore, fi quid fplendoris Infignibus ejus Centili- tijs a Csfareadjiccretur. Poflcenim veterem Nobilitatcm e)us novo tanti- Principis favore multum ornari -, fed Gruterits &c huic ferttentiie inteicetlit. Tantum cnim abelTe dixit, ut lionoratior efl'e cupiat Infignibus, ut fit his iplis, qua;habcata majoribus, oneratior quamvelit. Haudenim rem magnam, ut decoramfibi vidcri,Equitem fe jadtareBrabantiaeaut Flandriae, cui neutrubi vcl locus fit, vcl fundus, vol certefrudus, aut foris cenfus, aut equus, aut om- nino cantherius, vcl quod breviusdicitur, qui fit Exul. Videtecum qualilioinineCfffari fucrit ncgotium! Non defidcrat aurum, quia non egcbat; non cgebat,qviia fine pompa, erat autem fine pompa, quia nobilitatcm intus non extra ferebat, 6c hsc omnia faciebat ideo, ut aurum non deliderarct. Proxiraus enim ell gradus ad avaritiam, magnum elfe velle, aut it maforem. NobiJitas quippe qua? vult olkndi, vult oftentari, olkntatio vult apparatum, apparatus fumtum,fumtus,undefumat, Hincitur ad lucra, ad^ avaritiam, &avaritisemini(]rasartes,rarobonas; Iturinderdum ad ruinain, ad miCenas tanto miferiores, quanto nobiliores funt, qui fiunt miferi. Ope- rajpretium emt polkrisfuis remdiflicillimamollendere,utdifcant nobiles eiFe, Sctacerc. Q\xm igitur Grttterus & hujus beneficij veniam petijflct, Tobias- Sciilteuts^ qui Gruterum interiorem intcrius noverat, ita cenfuit, non pofTe con- tiugere illi munus acceptius, quamli omnes libros aclucubrationes ejus Csfar Tatie^ricus Jah. Grutero fcriptus. 547 per Privilegium tutas prsftaret ab injurijs illorum, qui, fi quid alibi excufum eft boiiilibri, protinus idem recudunt, manum non verfuri, quicquid alijs ob- fint, dummodo fibi prolint, alicna vincta caedcntes, ut fua conferant. Conti- ferat enim hxc illi fraus in -ycwfcj, quem cum fuis Animadverfionibus Heidel- erga: ediderat,fed eundem, nefcio ubi,quidam bifgenitura tccerunt, ac veluti Jupiter Semeles tilium, quanquam bene editum fuo fcmori inferuerunt, ut ite- rumcderctur, danculum autliorata proditione, ut mident^s adhuc a prxlo Heidelbergenfipaginafquot-fcptimanisco accelerarent,ubi contrahcvetur Sc necaGrHt(rian»s mmmoxcm formam, & ditkaheretur in majoreminjuiiam. AnnuitigiturCsfar deprivilegio, &inipfoprivilegiode Privilegijs ultro co- gitavit. Non tantum illis quae Grutcrd^ fed Scquae concederet Grutcrus. Co- w/tcw enim S. Pd/rftij defignavit, ut ca dignitas aliquando dodtiflTimum na^a fatisfaccret Inventori, & qus nonnunquam boniwti Principum debetur, nunc debcretur judicio. Dccreta res crat apud Principem , approbata in Scnatu Augufto,relataad Principem iterum, ut lubfcribendo hrmaret, quod prx-fcrip- ferat communicando. ScdCa:faremoccupavit morbus, deinde fatum, quod bonas adi^iones plerunque cum authoribus Hnit. Literx itaque quibus fuperio- ra Privilegia contincbantur, licut ejus generis millc alia, more quodam diffe- rendj, relics funt abfque manu Imperatoris, abfque tlgnatione, nee poftea unquam produdt«5. fatuum judicarede re,quana non vidcris, approbate librum, quem non legeris, hrmare iententiam quam non confidcraveris, fubfcribcre divinis quae cum di- vinis nondum conuikris. MilTionem igitiir prstuUt, & prittulcrunt hanc alij duo ViriClariflimi, (cdmajoiifuo commodo quam Grutmts. lUisenimfe- mcftre ftipendium, quod honeftse MilTionis illic commeatus eft, fubvcnit > Gruttro nee hoc evenit, nee quod in itinere BoruiTico expenderat revenit, caufa fuperius indicata, quod purpuras Aulicas adorare nefcierat, Principi vero tor- mcntum, aut fuppUcationiscontinuce Hdiculas adhibere fibi interdixerat. Mi- nus enim molellia- inefte videbatur difpendio expedite, quam ftipendioaut prscmio intricate. Sic boni viriplerumquelongeabfunt a gloria divitiarum, quia tantumdem abfunt ab ingenio divitum, dum nee alienis inhiant, nee fua clamofe repofcunt, nee praemia cum meruerunt, perfequuntur, & cum nemo dat, a fepetunt, &cumparumhabcnt, fatisputant, quodque valdc magniH- cum eft. etiam divitibus donant, quoties illi vel morofe fatentur, vel invite red- dunt, vel libenter oblivifcuntur. Semper eninn facillime ignofcunt, & raro fe debere putant, quorum creditores funtviri boni. Qiiia bonitatem patientia, patientiam onus comitatur. Gruterus nofter plane admirabiliserat, qui cum fine beneficio milTionem acciperet, beneficijs millfionem dedit. Diogenem audire videor, cui cum (ervus unicus aufugiffet, turfe e/f, inquit, Manen ( nam id nomen fervo )fuie Viogene pojfevivere, Diogenem fine Mane non fojfe. Ita Gruterus turpeduxit divitias fe carere pofle, fe non pofle carere di- vitijs. Eft enim & aurum & argentum quoddam mancipium, nifi quoties niancipiafacitexdominis,8c quanqusm cuftoditur centum clavibus, tamen aliquando fugit. Sapienter igitur Gruterus cum mancipium hoc retrahere line labore non poffer, cum contemtu omifit, & cum anius fugitivi indolem cognoviffet, reliquanondefideravit. Quid ulitatius eft in Academijs nolWs, quam Convi6torum frequentia apud PiofelToEes, quorum in familia aluntur, qui vicillitudine jultiffima corum tamiliani alunt ? Quis inculpatior modus, quamdiu modus eft, cum commodo fuo alijs gratihcandi ? Nunquam tamen (jr?»fr«/ hunc morem domum fuam introduxit, quia rem tarn neceflariam, quam per Ic humaniffimam culpa avaritis pridcm, & in alios fufpicio contami- navit. Nampollquam noncommodi, fed qusftus caufa- locupletum liberos captareplacuit,poftquam favor olim ha>fpitij fadVus eft ambitus i poftquam molelUa meruit armulationeim, nee imwlatiotimuit mokftiam, quia fperavit luci um, inde faftum efl, ut vitium nianeat apud malos, convitium.veniat etiam ad bonos. Jam quod aliqui juveuesfrugalitati nondiun maturos, & luxuriar piffcoces domi fas virtuti magis corrumpunt, & pravitati magis exercent, aliud }am eft facinus. R-cperiuntur enim non pauci,qui totasannonas fub teda congerunt, non ut necellitatiparata I'itcopia, fed ut alumnis non defit, quod poft fatictatem efuriant, Sc poft potum fitiant, eoenantes ufque ad'pran- dia, & prandcntes ufque ad coenas. " Sic hunt contubcrnia taberna?, convidVo- T£s compotores, impenfajoffenfic, opes iiiopis, luxusludhis, hofpites hoftes, & utveriflimacavillationeobfignem, receptores nimis fspe deceptores. Ifthsec ne Gruterus eadem feceret,minimc prastimebat, fed magis illud, ne etmn nolier, laboraret invidia Tutoris, tamque iniquis oculis^ afpieeretur CAtlp^ - tibus pcrpetuo literis, qux cum ca.*teras familiaritatcs, turn crcbcrrime com-- mendationcsadvchcbant, & novos amicos. Hos nofter facillimo congrcflb- recipiebatjlautioribus officia cujufcunque generis, casteris, & quorum tcnuitas' tamen bona: mentis forOT ciTct, ctiani beneficia diifundens. Etcnim Gr«ff»'i imaginem,qualcmfalutantibus autclientibus olicndit, quoties comitas exer- cendaluit, autbcncticentia, iiquis cupiet intueri, hujus ego votum in autum- num diflukrim. lllic vidcbit arlxfrum feliccs copias, verecundos pomorum vultus, muf^ulcntasvinearum gratitudines, totam fpcm aiini in ctfcftu, & ia eadem facie Gr«;fr«w. Erat illiprompta humanitas, fed cum fruiiu itiagis, quam cum flore : non nimium vcrnabat luxurie promiflbrum, nee fotcundi- tatcmmenticbatur fpcciofisdidis, nee bonus illi A'prilis fanicbatui in malum- Odobtein. Siciu enimaiboics quxdaoi^ !^f qui juri ftudet, juliitia? non fiudet, qui valetudines curat, valetudines non fpedlat, qui Rempublicam ge- rit, fuam magis gerit, qui facris confccratur, facra defecrat, qui (c pietati tra- dit, fibi pietatem non tradit. Illud autem tunc maxime fieri dilferebat Gru- tents^ quando ad fumma ftudiorum nimia lit properatio, quando fpinofa? de- finitiones virtutum pro virtutibusdifcantur, quando prudentes fimus, ante- quam fapientes, quando lucrum prius amcrur,quam honeftas, quando inter- rogati cur facra , cur humana difcamus, refpondeamus. p^ni, nummi,noftra caufa. Hincreperiritot femiliteratos, tot indodie dodtos, tot barbare difcr- tos •, quia tales dumadfummasdifciplinas tanquamad pra'dam feftinant,cs- teras tanquam avaritise parum opportunas relinquunt. Ha;c &c id genus alia Gruteries apud aures juventutis perpetuo ferebat, diligcntcr cavens, ne periret adolefcentibus etiam illud tempus, quod ipfi quoque periturum erat, nili dix- iifttaliquid quod altcriprodeflet. Non tamen inter ifta verba cenforiam fe- veritatem fufpendebat in fronte, nee confilium confundebat cum imperio. Amoenus illi vultus velati inter ludos, fermoilli jucundus velut inter pares, mos iUi fuadcndi, non pnccipiendi velut inttrliberos , utque omnem triftiti I nionem rcmovcret, nonnunquam syathis etiam adventorcs fuos afp>ergebat, fi tanieii bona illorum venia diaere licet, qui Istitiam quad icdus fugiunt, & m alijs notant ut impietatem, quibus omnis * Rifus abtjl, vift nifi quern fecete dolorcs. Qui caliginem fupercilij fancSitatcm vocajit, & quia ebrictas mcritoflio male audit, vinum quoque rcum faciunt, (uperftitione Thracuin imbuti, qui olim nimium fas habebant vino abuti, nunc eodem uti fas hodie non habent, tanquam nihil incdij fit inter bibcntem, 5c inter nimium bibentcm i tanquam vinum nullum fit gullandum, nifi quoties jZaret os humore loqnentis Et fauces arent, vixque eft via vocit in iJlis. Atqui enim vinum cbrietatem gignit : fcilicet^immodicum. Atqui vinum valetudiniobedi fcilicct nimium, atqui vinum flagitia patraf,fcilicct fumtum intempcranter. Nam&aquamhac rationeprofcribendam dicet, quia multi pericrunt in aqua, multi peraquam"-, nequcquifquam potu iioc ranarum ex- tinftus eft, nifi qui nimium bibit i & alioquin Lcandrum ilium, cum ad ami- cam nataret, nulla alia caufa putant mortuum cilc, quam quod inaquis non tervavitmodumbibendi. Verum hoc fine iticodicam , intcrcft aliquid inter Virtutem, & virtutis fimiam Affcdationcpi. Virtus fimplex eft, aiTe(ftatio cum fuco, virtus propter feipfam honefta eft, affccftatio oftentui, virtus vult eflc, aftedatio videri.- Cumvitaturpotatio, fobrietaseft, cumpotus, ficcitas, cum Icpor, rufticitas i cum vero, quod malo exemplo non fit, reprehenditur,moro- fitaseft,livor eft, vanitascft, arrogantiaeft. Errarecnim mihi longevidcntur, qui nos in hac vita colIcKatos putant velut in domolijgubri, aut antroTropho- nij, ubinunquamliccat cxplicarefrontcm,necdilucrc quandoquc diem aliqui hora du'ci. Dignu* omnium rifu ccnfcri potcft Democi itus, dum fcmpcr rifit ; at Hercules toto Democrico dignus is, qui Temper flevit. NuUi affeduifoJi fcrvire opottet, quia dum fervitur uni, fervitur toti, onuiisautem aflfedtus cum totuseft,malus eft, nunxquam integriorquam cum integer non efti prsfcrtim ilk, qui folitudine gaudet & fijfpirijs , qui lacrymas fuas libcnter bibit, & moerorcmlibcntius, quammerum,qui fua triftitia Ixtatur, & aliorum Istitia iittriftis,quifuummorem tantum probat, & omnes illos improbat, qui non fequuntur fuum ; maximc tamen ille nullius rci eft, qui gravcm auftexitatem fingit, & fijbpcrfona mcntitur faciem virtutis. Non enim confcieiitia fronte merenda eft, nee cujufquam fama lucre debet innoccntcm hi!aritatem,non illam certe,^uam in Grutcro laudamus, dodVam, tcmpeftivam, modcratam, & quamvis interdum cum rorc vini, non tamcn cum luxuria. Scrcnabat illc aninuim, fed aliquando, & iiiftar folismatutini , qui frigidum diluculum cle- mcmerltringit, C- O Uuu T>um 554 Tmie^ricm Jan. Orutero fcrij^tus. Dum nitidxi patefccit ab ortu TiD-fnreas aurora forts, & plena rofarum Airia. ^ Irrigabat animum & amicos, fed magis hos, & utrofque tamen vcrecur.dc, tan- tum illud genus propinationis cxpertus, Chbaqttod, £Jih nee defierit favcre , cum capiffet irafcK Nu ^anegyricus Jan. Gxuccrojcriptus. 5 57 Nullum enim tantum malum fibi obvenilTe, in quo non infucrif tan- tantundem boni, ipfamque magnitudinem gratis divinse, live qua fuum opus totum cgit, five qua poenas opus tcmperavit, malis prope delLVilfe fuum no- men, multum dcnique reftare, ut Dcus dementia? & juftitia? rationcs faciat aequales. Summi folatijloco apud fc (bre illud, quod noverit manum p>;ri:uti- entis, quod fciat fe vapulare a Deo. Nam & probes liberos humaniter terre, fi cxdantur a parentibus i fcmpcr minorcm vidcri dolorcm, quern faciat bo- nus & nobis profuturus animus. Mortem ipfam non formidabat ignaviter, nee trcpidc circumfpiciebat, qua venire pofTet iHud, quod omnibus venit, & per omnia' vcnit itinera. QLiicquid enim adfpicimus fupra, infra, circa nos^ aut mortale eft, aut mortiferum, neque mors tela fua anxie difponit, fed ubi- quc invenit. Extra mundum ncmpe fugiendum eft, ii velis banc eifugei c, 8c tamcn exframundum non iti.ir,niiqDcr banc portam. Pcrtinct buc ilia Gm- teri refponfio, quam fupcr habitatione fua percontatori cuidam dcderat Heidel- bergar. Cum enimprincipio, nondum propriumlaremnadlus, domum inco- Icrct annofam, raulta carie ac fpccie nutantis, vitiofiora quidcm noftcr corrcxir, immiilis novis tignis, fed nondum defieranteum interrogare (jiidam. curioiiy ecquid tamputridis a^dibus vitamcredcrct, ncc timeret ruinam ab ilia trabi- umfenedta? Quibus ille tandem refpondit, N«//i»w videri mortem magis extra fenfum doloris, quam Warn, qu£ contingeret adifici'^ illapfu. Atque hoc eft illud didtumquod nonnullorumfernionibus in Aulam, & ad aures Principis rela- tum, cum rifu exceptum eft. quia facet] illi rem ita narraverant, quafi Gruterui dixiflct , idea fcdckgijfedomumhanc male afftHam^ tit effct^ubi commodius more- retur. Sed bene Gruttro vertit, quod optimus Princeps noluit buic fabulae prius fidcm ad hibcre,quam|Jjr» cum tam metuendum habeas, ne periculofe cadas in aliquo angulo domus fccurae, quam ne tota fupra teincumbatdomuseffoeta; cum hocipfum habitaculum,quo nos Natura in- clufit,lit omnibus malissdibuscorruptius, neque quicquam nos fspius elidat, quam hoc quod metuitT.us,neelidaturi cum miferi formidemus magnas mo- les , ft tamen fa?pius nos opprimat, quod negligitur, ut innoxium, quam quod cavctur, ut infeftum. Nemo autem tranquiHior poteft efle in tot caiuum vari- etate,quam«is, qui vitam hanc itapolTidet, at rem arbitrij alieni, &*einuram in principium .vita? meliori*, ubi beatitaf omnem fenfum mali cxcludit, & omnem hncm^jcduditboni. Eonorteradfpirabat. Sitamcn & vitam hanc in terris tand-putamus, eamquoqueGra/o-«/ fibi reftarc defundocertopras- fciebat, aufurd&iline mendacio dicere Non omnis moriar, nmltaquepars mei Vitabit Lthhinam. Nam gloriamingeni) felicitate partam tam nemo illi detradlum ibit, quam ci qui hoc vaticinium fibi dixit prior. Extant monumenta plurima, qua; pro nobis loquuntur, & mortalitatem defendant GraJero. Leguntur illius carmina varias acytis, varij gcnecis, fed qua? venuftate quadam peculiari ac propria femper uni refpondent authori. Llbique enim elegantiarum & fapientia? tantfim mifcuit, quantum Poets an- tique & Romano eirct fatis, & cuivis Philofopl'.orum non parum. Ethane tamen pleraque per ludrm tantijin in jccum codici!li= infcrebat. Ut cajtera quibusamicis gratulatuscft, non attingam,fola Biblhtheca exnlum, non multo prius luci data, quam luci author ereptus, plane talis eft, ut non homiiiis, fed ipiius V'^irtuti? manibus videaturperfcriptj. Singuli verfiss, fingula funt ora- cula. Quod fi fccLindum Nenptohmnm Kaviamim^ paitch efi philof^^handumy exhoclibrocftphilofophandum, quippemolis tam exigua;, ut vix manum, fapJcntiajvcTO tantie, ut titulum fuumnon impkat modo, fed ctiam fuperet. Jam7/(/cr//^//o;;ej i/fterfj, cum etiam in faxis & marmoribus confenefcercnt, nee in ilia durilfuna materia durabiles effcnt, a:ternitatem, fi qua poteft effc in rebus humanis, a Grutero acceperunt. Non ilium fumtus, non labor ablkrruit auttatigavit, quin omnes monumentorum talium reliquias conquirereti ad quas cognofcendas non opus etl tam vagoper Europam difcuvfu, non difficul- tatc itincruni, non viarico. Unus Liber Romanus orbis efr. Sublata funt interval!a,fublatatot menfium&annorummilliaria : lapis lapidem contingit, <3<: exeorum tam longe dilfitis quadris perpetuus vcluti paries fadus totum iliud fimulexhibet legendum, quod omnis peregrinatio quamvis & diligens, & diuturna & non vita brevior potuilTet defperarc. Nihil deinceps peribit, quod fuperell. Antea femper aliqua injuria potentior erat faxis & tere ; fem- per Tane^ricus Jan. Grucero fcrlptus. 559 per aliqua pars interibat, erat ftrages literaium multa; nunc omnibus faxis, omnisre firmius eft, quod omnibus latcrculis dl infirmius : nunc lapidca fides reperitur in papyro, cum papyracea fides ante fueri-t in hpidibus. Ipfe vero rotus Infcnptionwn Liber una quafdam magna eft Infcripth GrutnK qua: mcmo- riamipfiuscum Confulum, cum Imperatorum memoria inddebilcm prxrftat. Nee jam rcfpondeo illis, qui laborcm liunc tantummodo laborem vocant, una- que frudVum defidcrant, & voluptacem. Magnorum enim virorum judicijs hscjudiciartfutarc facilecflet, fi tameirctnccelfarium. Maniffcllaccrteresert, alterius fallidio non fieri detcrius, quod per fe bonum ell, Ncc vinum line honore crit, quamvis aliqui fint, quorum narura cum vino inimicitiamgcrit v ncquc Zoroaftcr hxwus fuit, qui viginti annis cafco viftitavit, etiamli multi plus abhorrent ab hoc obfonio, quam Pythagoras a faba. Sic Infcriptionibus etiam iftisconftabitfualaus, & utilitas, Scdcledtamentam, ctiamfi quidam non at- tingaf)t,quidani tantLimattingant, fedncc animo, nee fcicntia fruendi. Uti- litatemfifpcdamus&intclligamusillam, quamlnftitorcsaut Proccres avari- ciardefiniunt, fatendum eft, nullum hie latere cadaver proejufmodi Vulturibus. Sin illam qua? judicatur ab Eruditis, & temporum, five rerum antiquitus gefta- rum curiofis, emolumenta maxima fenciunt hinc fibi nafci, qui talium funt ftu- diorum. Jucunditatem vero fatis etiam incelligimus illo argumento, quod qui lapides hujufinodi nonnunquam cftodiunt, pauciirimis licet Uteris Romanis infignes, publicismufis eos includendos tradunt, partim nc rurfus aliquando percant, partim ut ornamento fint, & neganda: imperitiac. Quid multis ? maximo prijudicio debet clTe, quod opus hoc Injmptioinmi, ut fupra diximus, C Cum enim & libri morbos fuos habeant. Medicos habere nihil abfurdi eft. Morbos autem appellamus omnis generis injurias, quibus valetudo literaria atteritur. Videtis me non libenter artem fuo nominare vocabulo, quiafimulCr/'//M/»dixero paratosmihi video vel imperitos quof- dam adokfccntes, vel impcriofos nonnullos Jfenes, qui faftuofe fucclamenr, Cuibfifio} Nam milium illi five difcipuli, five dodores fere opinioncm hanc imbibcrunt,Cr/t;ejw nihil aliud efie, quam Ubidincm ponendi, aut tollcndi in bonis fcriptoribus, quicquid aut libro veteri placuit, aut noftro arbitratui. Nee . intelligujit, cos qui laborem hunctradant, legitime, in omni genere litcrarum oportere efle verfatos. Nihilindivinisoc humanis cxtare debet, quod non iliilegcrint. Ex ifta deindc varictate dodrina? nafcitur lUa vis de fciiptis anti- quis rede jiidicandi, aut d.vinandi, quae paucis ideo contingit, quiapaucis contingit quod haneefficit. Sed tamenquxritur, Cwi iowo .i* Ut barbaiies,& infulfitas & falfitas, & caligo, & alia: mille ptftes jubcantur e libris facefl'crc, & locum ccdere p.tris, finccris, proprijs, apertis, & fianis. Cm bono ? ut bona qua: funt, pi iTiiit legi, qua: recondita, penctrari, qua fubtilia, capi» A Critico enim (ficapp^llamus fane homincm omnis eruditionis forcundum ^ nifi didiccris, quicquid ufpiam reperitutdifticileatUobfci.irum,ab alio fiulira expedes. Sed tamcn Cui bnm hoc ? ut legas quod legis. Nam hoc non eft legerc, millefimam partem eorum qua: Icgcri?, non intclligcre? Sumagius in manum ^cwmw .• quotics in luto. quoties in tencbris, in erroribus hxrebimas, nifi viam quandam Appiam ftcriut, lumen commodet, vcrum promat, quis ? Crutcrm aliquis na- tura, 560 ^ane^rtcus Jan. Gmzcr o fmptus. tura acwtus, ufu exercitatus,veteridodrina inexhaufius. Eft enim infinitum quod ipli debet hie author, ficut infinitum fuit, quod ipfi nocuit tibrariorum ruditas&liupor. Confitcntiirid viri in hoc ftudio Principes, quorum tcftimonia cum fine invidia perhibeantir, line invidia vixleguntur. Fuit tamcn ipC coiiflidus quidamcumcxinjo Juris Antiiiite, dum uterquc Seneca a?grotanti manum commodans fuj ineriti gloi iam prsftrebat. Quod certamen inter ipios ccrta- tum vix polTis nolle, quin vclis, vix vclle, quin nclis. Adeo multum excide- bat inter difccptJndumhumaniorisdo virtus c(K Sufpicaturenimjcd nonita, uttcmerc conccptis opinionibusdequoquam male fcntiat, quse fufpicionis natura clt : fpinguibus hax interfamur. ,) Sufpicatur, fed uf fapicntes folcnt dcrebuS obfcuii% dum mentis quadam fagacirare non communi latentia fcrut3ntur,& inipfisvelut cubilibus dcprehendunt. Alius artcm vocarct divinandi, quippc quod non el\ & fuit, quid fuci it cxfculpcre, & ut itcrum ft cfficerc ad divinato- rem pertinet, aut alioquin homincm cceteris diviniorcm. Atqui hoc illud cl^, quod GrtiterKS fufpiciatur. In titulo igitur modcltia, inlilirointeriore pcr- fpicacilTimi ingeni) pariter, &- judicij perpetuum exemplar. Omncs capir, quibus aliquis captus ell, omnibus probat, quod dicit, quibus modo candor eft, Dt probent. Varius, elcgans, difcrtus, argutus, dodlus, facetus, ferius. Nul- lius equidcm Antiqiias^ aut Eleda, Conjedanea^ Frscidaiica^ aut quicquid callida- ruminCriptionumcft, contemfcrim; abfit flagitium! Scd bona ai)ufque ve- nia dixcrim, Grutcntm in fuis Sufpicionibuf non infcriorcm gloriam ceteris effc confccutinn. Earn vcro partem gloria.', quis dubitat,quin multo ilbi audlio- rem feciflct, fi nobis rcliquos//7')-oj-mg/;;/jquipra:'parati magis, quam parati crant obitum forasdedilTct. At illi quibus nunc in latcbris latent ? quo pul- vcre pulverant ? quo in fitu fita funt i* Illic fcilicct, ubi Jraiiea ( fcriptum eft Gmtcri civile nondum cditum ,' araneis prxtexta fordefcit ■■, ubi Ci>mme/it.intis i«P. 5)r«w_damnatasagit nodlesi ubi noz'a TnfcfipionumJ^ctaum CoUcdanca jacent in dcferto oblivionis i ubi cstcri libri qui publico dcftinati erant, priva- tisar.gullijs ftrangulantur ; ubi tot Hiftcrici, tot I'oeta:-, per margincs, per va- cua linearum intcrvalla dodtiiTimis Annotationibus, Obfcrvaticmibus, Locis _ Ccmmunibus oppleti.quafimaculati fpernuntur; ubi tot Advcrfaria-, tot i\u. fcripta fcria aut ludicra carcnt ufu & honorc. IWulta enim talia vir (ludiofiiriirius concinnaverat riJ ocio Palatino, qusdc- hide pertici non poterant, poftquam cxitiofiflTimum Girmaoic bollum illas qucque terras, in quibus GrwffrKj- aliquammultos annos confcderat, appre- hcndit; teiias, ubi limpliciirima Pietas, ubi optima Rudia, ubi JuLlitia fandif- fimadcvotionecolcbantur : terras, ubi Exuks propter Religioneiii ex avitis Icdibus fugati, & Patriam, & Pvcligioncm fibi redditamgaudcbant : ten-as, ubi Fides &: Candor commer^ijs humanis fecuritatcm fummam muniebant: ubi Viri llluftrcs, ViriDodi, Viri Prudentcs numcro dcnlillimo, vcl crefce- ftant, vcl infcrcbantur, ubi fcrtilitas immmfa facile longinqua propinqua fupe- rabat omnia : ubi vinum.ubi frugcs, ubi flumina,montc5/ylvx, ignobilitatem facicbantalijsprovincijsdomi nobililTimis: ubi dentque longa I'cric Principcs potent illimos,fortiiTimos,optimos. Picgia Pj/jf/worwM ftirps educabat. Sed quod ha?c omnia non fuiif, ut focrunt, nulla major caufa eft, quam quod ita X X X fuc- 5 6 1 ^anegyrkus Jan, Grutero fcyi[>tus. tucrunr. " ihil (.nimintuitusert,quamquoda pluribus laudatur. Cum igi- tur incommoda nolira occafio eflcnt *^ij 8c btlluin praedd?, & fuccclTus cupi- ^itatis, ab Occidcntc primum validus Hoftis emiffus, itineri fiio propiora in confpcdii nolkorum Confaderatomm fubegit, ncquc pinguiilimus Excrcitus, qui tunc advcntantibus objaccbat, quicqiiam contra Cdnatu'? elK Idciiique non multo poll totius Patris noHrs pretio pacem teterrimam, & nil! fama fuo more mentitur, pramium redemit, ncfcio quod aut quale. Vulgus enim quicquid vcriluuileeft, proverolibere loquitur Copijs \nc^\t Confocdcrato- rww ItatimdimilTis, compkxus ert hoftis quicquid potuit, antequam gentilis nolkrBo;;/, &c 'trebuccnrum Antijies ex Alfaticis advolarcnt, & heri-t, quod Grascorum proverbio fertur, c9OTw«t)blidct, tuneliat, fpuliat, priva- tas, publicas opes raptat, tantum non domi)5, aices &: quicquid inv.dt tur, traiifportat. Bibliotbecam^ qua; per toian . Euri ipam vix parim habtbat trans Alpcs ufque Pontifici dono mittit, &c irn-parabile decus non tantum Palacinatui, fed & fibi ^\- toti Germanix crcptum m nu)nti.m Vaticanuni relegat. Varijs exercitijsvexatas.Sc reliqus Bibliotheca:, quas multitudo grcgalis aut laceiavir, aut ^anegjrkus Jan . Grutero fcriptm. 5 61 anr disjccit, ant viliirimoprctiddivcndidif, paucjerelidxfuntDominis, nulla! fine dainno. GruterianaWcct non tota pcrierif,paira tamen c(l cladem infigncns. Qiiidam cninidifccrpta- qiisda'T\ fa-data, qusdain conculcata qua?dam muti- lata jaccbant : Alia volumina fupcrcrant, alia, line quibusrclidanon erant In- tegra, fspedefidcrabantur i qua-rebatlibtr librum. Miferabilis in i!lo facics, quod !ibr{«, pra^fcrtim nonduin ligatos, & reliquam chartarum turbam, in qua nihil rat quod non niercbatur clemcntiam, alij tiiblkrnebant equis, alij foven- di,aiit coqucndicaufa fercbant in igncm. Focus & turnus ardebantlibris? equile candebat paginis : obfcoenitaribus jumentorum confpurcabatur innoccn- tiflina doiftrinarum fupellex, hebat papyraccus fumus & htnus. I )olct recor- dari tot fummorum virorum cpillt ilas, quas ex toto orbe nollro Gruterus rczt- pcrat propc innumeras, fie foede conflagrafle, aut turpibus aquis maceratas vi- liter tabuifTe : quamfolam jaduramcquidcm pluris taxo, quam iillam opu- IcntiiTimainrapinaniauri per dies illos tormentis & Hevitia repcrtain. Satis mature nuncius hujus rei ad Generuin Gmteri Brett am dclatus eft. Is continuo adillullrcmqucndamexDucibuslitcras dare, rem aperire, cum precibus ob- tcftari, lit taiuam pernicicm impcrio fillcret. Sed nihil effcduni eft, quia con- tra torrentem ilium militarem ni llus vakbat obex, 8c Ducum jufia quanquam tunc auditbant milites, non aufcultabant. Poft dies paucos interjettos Genet ipfe profcdtus Hcidclbcrgam, invenit domum invcrfam, Bibliothccam per pa- vimcnta dilVipatam, aut in fortuitoscunniloshincindc collaplam. In ftabulo & circa focum triftes confpiciebat rcliquias barbarica? immanitatis. Etquiade pcrditislaborarcperdita curavidebaturiuperftiti gregi, quantum potuit, coiifiiluit, fimulobfcciatum ivit Homani FrefiUU Lcg.ttum^ (\\.\i occu- pandac Archibibiiothecscaufa miiTus erat, utcx \\\:i Grutcriams libros licerct excenturiare. Amanuenlis cnim Gmteri non paucos, eolque Grxtero in ufii faniiliarcsfi.io)udicio in armarium illud publicum rranfportavtrat. Annuit precibus Legatm^ fed inftar Jnvis Homerici. partem dcdit, partem negavit. Nain de libris quidcm editis allenfit. ca tamcn conditione, fi lillms rem appro- baret Chirographo v TiUms qui tunc teniporis nunquam certus evat in certo loco, proindetruftraqua^rertdus. Ethoc ipfitm annuerc anirrium prodebat abnucntis. DcCodicibusautem manu Gr«««r/ fcriptis limpliciter a I'ontificc fibi injundum diccbat, ut omnesconquircrct,corq;ie vcl ex MuCeoGra/cn, vel cxBibliothecajPalatinsccontuberniocumcuraeruercf. Cum Tittrt/ hinc indc volitaret & univcrlum iter flagrarct latrocinijs, cum libius f.npfrs difcrnm fibi vindicartt Romanus,totuiTi dcpofitum hnc rcmai. fit ap^ d prxdam capi- talcm. Puteranthaec animumquainvislirmillimum contercre, fi;d non a^que mentcm Gruteri. Nihil ad noftrum ifta iiifi quod ninrcgoner«')fi3rum ptdlorum ftomachatuscft aliquantulum, aliquantu'um jurgavitcum iniquitatc, cum cn- 'f iditate. cum bcllo. Non gemitus, non hmentationcs- non hnmile quicquain edidit, nee dcfccndit ad p«desfortuna?,cum ipfa fiipra caput afrurgcrct,fed vc- lute fci^pulo levitatem illi, vanitatari, t'uracitatem, mtamiam exprobravit. Pofthxcitcrum fi:ci)mporuit,& intra quietcm fuam rcccrtit : licrum ftudijs cx:inm dcdit, & injuriasoblivioni. Qiiod fi tamcnaliquiscafusaat fcriiiocum amici*; niemoriam talium illi reiiovavcrat, Ixto vultu dt fuis damnis difTtrebaf, fprctor jamprstcriturum, netf niinus graviljusdidis,quam liberal! rifii admi- X X X a rand us. 564 Tanegyrkus Jan. Grutcro/cn/)t/ collegerat autcm in proxiraa filva fatis gravem lignorum fari;cm,quem huiiii pcrgelatum nivis dorfum alligato fune non incommode traliebat, nili quod jam feffus 3c anhclus, in vix perpctuis ulibus lubrica, farcinam contra collcm provehcre fruftra laborabat. Cntiems turn jam propius vcnilTet, intcl- kdaditficultate lignatoris, intcrrogat, cujjs & cujuf .'' Refpondct illci Do- minc civis fum Bretanus, C^/ir/x (ita patrem nominabant) rtlius. Ergo pro- fccfo, inquit CyHlerus fiacuUim mihi fit-, iibi negare auxiUum. Nam & ego Cx- fari & Ccefaris pio objequimn pr£bere debeo i & cum joco dcripk pallium, ligr nis imponit, & apprehcnfomoxfunc, fcncxpuevo, & puer feni vires fociat, donee in planum fubveda materia iterum ccdtbatuni. Gratiis.adispuerdo- nium pcrgit, & ad patrem ingrefTus Grutcri deprsedicat fel\ivum.alloquium,&: quam tulilTet ille fuis laboribus tempcltivam opcm Istus exponir. H-cc qui ve- lut minuta, &mcmoriam non mercntia contemnit, isforfan apud animum fuum non rcputat, quantum adhuc fibi defit ad fadti tantilli pietatcm. Pucrnm cxpedire cum frigore ludantcm & onere, niliil magni eft. At tu fortailis prx- teriifTcs. Ito per reliquum charitatis ordinem, rcperies fcmpcr aliquid non magnum. At hoc & illud & rurfus aliud non magnum, tu fortallisnun- quam in animum inducis pra:ftare. Qua; fi magna non funt, cur negli- guntur ? Minuta res eii iiomini opulcnto denarios interdum cgenis porri- gcre. Minuta res ell jultam mercedem opcrariis penderc : minuta res e(l obvios civili falutationc afticere: at tu fortailis ita durus cs, ut nulliu^ pjupertate moliiaris i ita ford idus, ut alienas operas ter circumci(b pretio rcdimas i ita faftidiolus , ut patriciam vocejji nunquam minori indulgeas. Qu3E li tu facere, per ingenimn tuum pofTes, protinus magna tibi vidcrcntur, necmcminilH, talia minora minimis Hcri, cum qui facit, magni putat. !n. aliorum animis laus noftra nafci debet, in nolhis virtus. Ncc Griittrns un- quam per base gloriam captavit : Nobis pcrmiiTum efl in illius virtutcs ambiti- oliusinquirere, nee earumquicquam, li per copiamliceict, obliftrare. Gum iam 6r>nt Candidas & illas ■ CnnicKli capiUo Vel anferis medulla vel imula oricilla molliorcs manus ac vcfles •, quibus ad minimas moleftias in ore eft, lajfifs fum, moricr calorc, fudmr me necat, pulvis fuffocat-, occidit frigus. Nollrum dele(ftw bat in labore frucSus, & in frudu poftea labor. 111c manibus fuis infodicbat, quod dcbuit nafci, extrahcbat, quod nocuit nafcendo. Jucundum illi non tantum terram tradlare, fed etiamlstamen. RiHmus aliquandocum in fta- bulo retrimentumequinum toUcrct, & odorc laudato, nialle fe dicent hoc ole- re quam pyxides e vomica peregrine caprete pretiofai. Adeo honeftius ducebal agricclam aut pccuarium cfTc, quam voliipiuarium. Sed in villula morbus ilii citotalibus exercitiis interdixir. Repctebat enim ilium vctus malirm, quod vivente adhuc Henrico Smetio, cujus Gruterns Gener crat, primis offcnfis apparuerar. Fui: autem vertigo capitis e ficcitate cerebri, i\cui S met ius c\.\m?o\i io judicavit, orta. Et quia Jwr/iwxaliquid Apopkdici metucbat, fanguincm tum primum mifit in pcde nunquam prius id tacere, ncc deir.ccps itcrarc folitus. Nam & e mcdicinis non libcnter rt parabat vale- tudincm. Abhorrcbat inprimis ab iJlis tot miilionibus, fimplici curationi ami- cior. In mnrborum principiis non ilico confulcbat Medicos. Scd inter am- bulandumobviam aliquam hcrbam aut radiccm noia: falubritatis ita crudam, baud nnorcftitutioniscxpcrimcnto manducabat. Idque lie eveniffe quodam gratia divins intcrvcntu tellatum reliquit in Adverfariis fuis breviter ac velut Y yy per 570 fayiegyricus Jan. Grutero fcrtptus. perindicemnotatis. At morbus ille vctus & princcps fubinde ad ingeniuna redibat, manifeftis etiani ctefcendi gradibus deprehenfus. Nam ultimisan- nii prope perpetuus fuit, 8c exquifite moleftus, ncc fomnum infcrdum capcre partus >'"^c laborem. Hunc tamen plerunque vindicavit, diC Ibdiis, etiam morbo rixantc, tempus indulfit, fed majori paticntia, quam fruAu, ncc fie tamen fine frudtu. Semper enim aliquid meditabatur, quod publico prodef- fct. Nam per illos ipfos morbidos annos prater Eibliothecam exnlum, duo Florilegii Magni volunivu procudit, & Livium cum qiwiqiuginta aliquot Biffiv taticnibus ad Taciturn fclicitcr exire julTit. Ne tunc quidcm curis rufticanis abliinuit, cum eum HepJticits ille morbus Sc Vertigo, totufijue comitatus ma- iorum infefiilTimis macl-iinis oppugnarct. De fcrendo locutus eft, de plantando. Loca, terram, coelum cenfideravit. Senemsgrum, vicinum morti, acani- mam tantumnoninore gercntem quis vidit ambulantem, prandentcm, dif- ferentcm? SicvifiaseR Grutcnts. Quid minun ficommuni more non a?gro- tavit, non mortuus eft, qui communi more non valuit, non vixit ? Ledtum enimnon delegit, nili poliquam fenfit illud appropinquaie quod jacentenj autinvenir, autfacit; cumque jam tempeftivum effct, monftrato Icdulo, ;!>/c, inquit, moriar. liiciibuit itaque, fecum iter fi.uim meditatus eft, pcrfidcm nihil timuir,perChriftum nihil habuit timendum.His enim duobus hrmamen- tis (five placet unum vocarej nitcbatur, Ntque tum demum deprehenfus eft a.'mortc, fed ipfe multo prius deprehendit mortem non Occultis veftigiis venir. e;:tem. It^^uc munditm dixit non ampiius pertinere ad fius curof, cunSiafe re- fignajie Deo, cu^ur ad infinitam mifericordiam fe nihil affirre.,qujm ani>njm humir lem in agnitione fui-, cxidtantem in mcrito Chrifti. Ita fenfit, ita locutus eft, ita fcripfit. Inter hsc obdormivit, exfpiravit. Durum verbum, durum her- cule, quod que folumvocem meam hie fiftere poilet, quod folum effijcre, ut orationis naufragium in portu facerem, & repentino filcntio exiguum illud quod reftat ad perorandum per fummumdolorem fcpclircm. Scd confirr mandus eft animus vel idco, quod qui conftantiam prscipu^e laudavit in vi- V£nte, haud dignum facinus admitteret, fi.parum conftanter honorem exe- qucreturdefundo. Narrotibi, Sidus noftruni Falatinum, e denfis conjurationum nubibusali- quandorurfus cmerfurum, cui Gruterus ita chavus habebatur, ut in mediis advcrfitatibus illifuggereret fpemmeliorem. NinouhiGrouinga, qux Gru- terum paulo ante obitum, & mox fub extremam ejus horam ad profelTionera Hiftoriarum & linguae Gr^cs bcnevolentiiVimis Uteris evocafti. Narrotibi Dania, qua votis paribus ilium, & conditionibus invidendis, non ut doceret m Academia, fed i(t fplcnderet exoptafti. Narro vobis Magni illius Fr(j/jc//ci 'Bann£ Vigtierii amids &i confiliorum confciis, qui Ucut Vigvierius antea Grur ttritm humanilCma fcriptione tentaveraf, ut aufpicia tanti Herois ftqueretur in Galliam,fic ipfi proptiis dclideriis eundem ad obfequendum hortabamini. Narro tibi, AmplJitime CluudiExpilli-, magni Regis magnum decus, qui Noftrum in illas partes tuo qitoque fiiff^ragio vel prscipue trahebas. Narro tibi Nobiliirimc Carole PcriuetteMaitgarnijciDmine, qui Gruterum Gratianopolini invitafti, ut extra QermaniK turbas in veftris oculis, in ulnis, in prsdiis, in coiiimunibus tpitunisvellris vivcrer*. Narr© Tane^yncus Jan. Grutero Jcriptus. 57 1 Narrovobis, Exiinii per Europamviri, qui amorc cum Gr^^nj ccrtaftis & Uteris. Narro vobis, inquam, trillilTima veritate, Cnttemm frulira nunc IJDcrari, fruflra optari, frulira vocari. Abiit, abiit illuc, ubi multa; dicuntur effe habitationcs, ubi inagnus Amicus & P>ater nodcr vivit & regnat, ubi Sa- picntia non docetur, ncc difcitur, fed cernitur & (citur. Ubi Profeflio com- munis eft & aetcrna, laudarci ubi ftipcndium fempiternum, vivcrci ubi nee Profcribcns, nee Profcriptor ■, ubi nulla libroriun cura, fed fupra bibliothecas omnes, fupra cundtas humanas jeftimationes, unus optimus, maximus, fan- dtus Liber in quo nomina noftra (cripta funt inter hsredes vita? Coeleftis. Ubi non horti noftri, non rura nosdclcdantautcxcrcent : fed ubi nos ipH frudtus fumus, Scarboresfatsad ripas aquarum, qua? frudtum fuum fuo tempore fc- runt, & foliis comant fcmper virentibus. Eo, eo concdlit ille tot cxpetitus egrcgiis fadtionibus, quam litem Deus fapienter dccidit, & quod invidia fo- lumcarerc poterat, fuum bonum confifiiavit. Id quamvis ajufto jufte fa- dtum tft, quamvis dukrequafi expoflulare eft: tamen line querela, linege- mitu nobis ram chari capitis jadura non abibit. Ignofce nobis, rcrum luimanarum fi mma & Uberrima potefias, quod tii- umtibiredcrenunquampoCrumus, quin affligamur. Ignofce, fiquid&milii dicincepsredibitin prsecordia. Qiiotiesenim liberos GV«/er/, quoties interi- ores Amicos ejus, quoties Me, quem non poftrcmo loco dilexit, infpexero, nihil profcdo obllabit, quin ipfa folatia vulr.us utcunque obdudJum re- fcindant. Nunquampatriam noftram, nunquam tuam in ilia, Grntcre, do- mum, nunquam montem ilium agellis tuis fuppolitum, nunquam monu- menta tua mcis oculis objicict Fortuna, quin me objiciat iunul accrbifli- mo dolori. Qiiotics cnim ficulum hoc inhdum, intulum, fucatimi, bilin- gue, fuperbum, rapax, avarum, & quicquid nimis veium eft, cogitavero i toties in mentcm mihi rcvocabitur tua tides, tua finceritas, tuus candor, tu- um illud verum os, tuus ille modcftus animus, tuum illud juftum, benignum, aureum pcdlus. Qiikquidautcm idem fa^culum ilhidtotidcm fuis malis arti- tibus inftrudtum advcrfus me, ficut pridem coepit, molietur, tuam egopa- tientiam, tuam tranquillitatem, tuum contemtum animofc opponam. Su- peri velint, Grutcre, ut redtius in his imitatorem tuum agam, quam lauda- torem. D I X I. Aliam infnpcr Orationtm de VitayMorte & Libris Grutcri edidit Fridericus Herm. Flaydetus7»i/ng condere j1thenif, ■ ¥lexanimo(fue artes quaflibet ore loqui i Nempe quod < tenis magnus Grutcrus abwit i Jaliura onuiino b£c irrtpsrabilis efl. Hugo Grotius. Thomas Lanfius. S C 'E^I T T A Sufpicionum libri IX. in quibus varia fctiptorum looa, praecippc vero Plauti, Apulcii & Senecs Philofophi emendantur & illuftrantur : Wttteb. 1591. in 8. Confirmatiofufpicionumextraordinariarnm, contra Dionyfii Godofredicon- jcdVuras & variasleftiones in Senccam Philofophum : Francof. I55>i. in 8. Animadverfioncs in L. Annsum Senccam: Gentvx 1594^. in 8. Francof,i<)$6. in k\. Heidclh. 1600. in 8. Publ.PapiniiStatii Opera, ex rcccnfione Grutcriana : Heidelberg£ itfco. Martialis : Francof. 1602. in id. cumnotis: Ludg. 16 ip. in S. Pericula Poctica ; Heidilb. 1 587. in 8. Commi-ntarii ad infigniora ioca Taciti atque Oiwfandri : Francofurti 1604. in 4. 1^07. in 8. Amfierod. KJ73. in 8. Infcriptioncs totiusorbisR-omaniantiqua? : Acccffit Appendix pluriiun Epi- gramniatum : Francof. 1601. in 4. 1602. 1616, in Fol. C. Saluftii Opera omnia cum notis. Francof. 1 607. in 8. Panegyrici Vetcres ad antiquam, qua editionem, qua fcripturam infinitis Ic- cis errKndati it audli : ibid. i6oj. in 16, Comment, in Onofandri Strategiami, five de Imperatoris Inftitutioiw. ihid, 1604. Helmjiadii 161^, in 4. G..Velle)i 574 ^ Tane^ricus]2in: Grut^ro fcriptus. C. VellcjiPaterculiHiftorisRomanse, ex ejus recenfione : Franctf. i6oy.Pa- tavii \6co'm i 2. Lampas, five fax Artiumliberalinm, hoc eft, Thcfaurm Criticus, in quo in- finitis locis Theologorum, JiirifconfuUorum, Mcdicorum , Philofopho- rum, Oratorum, Hiltoricorum 3c Poetarum, Grammaticorum, &c. fcri- pta fupplentur, corriguntur & illuftrantur, Volum. VII. Franc. 1602. 1605. 1^07. in 8. " NotoE TuUii Tyronis & Annxi Senecae, live Charaderes, quibus utebantur ■ ■ Romani Vetercs in ftriptura compendiaria, ubi litera verbum facit. Opus mirabile & quod prsterea optimi Gloflarii viceip prsftare poffit : ibid. 160^. in fol. Florilegium Ethico-Politicum, cumGnomis, Paroemiifque Grscorum, Pro- verbiis Germanicis, Belgicis, Britannicis, Italicis, Gallicis & Hifpanicis ; Franco/. 1 611. in 8. Polyanthex, five Florilegii Magni pars fccunda : Argent. 1624. 1545. in fol. Hiftoria? Auguftae Scriptores Latini Minores cum notis Politicis: Francof. i6cp. 161 1, in fol. Titi Livii libri omnes fuperftites caftigati ad fidem vetulUrtimorum MSS. Co- dicum : Francof. 1609.1512.1634. in 8. 1628. in fol. M. TuUii Ciceronis Opera omnia cum notis Jani Guilielmi & JaniGruteri; Hamburgi 16 ig. in fol. Lugd. Batav. 1 5i5 1 . in 4. Bibliotheca Exulum, feuEnchiridion divins humanaequeprudentias: Argent. 1624. in 12. Fr.1r.c9f. 1625. in 8. Chriftophori Pflugii (id eft, Jani Gruteri, Vid. de fcriptis& Scriptioribus Anonymis Syntagma VincentiiPlaccii nuperrime editum p. 238.) Epiftola monitoria, five ad LedJ^orcm novse editioni Plauti, quas modo adornatur, prsfigenda, in qua fatuitas Apologise Joannis Philippi Parei, contra Janum Gruterum detegitur : JFitteb. 1 620. in 8. Euftathi Su. P. fid eltejufdcm Gruteri, ut ipfe Pareus indicat in Provocatione ad Senatum CriticumJ contra Pareum : Francof. 1620. in 8, ■Hinii Panegyricus cum Annotationibus Gruteri & aliorum ; LuJg. Batav. 1675. in 8. JULII 575 JULII CiESARIS LAGALLi^ PHILOSOPHI ROMANI V I T A, A Leone Allatio Confcripta, . Qariftmo T>oll:ifi'moque Viro Guidoni Tatino 'BeL lolpacenlt^ T)oBon Medico Tar'ijino (^ Scholar rum CenforimerittfimOy GABRIEL NALlDi£US S.T^'D. L LIJ D mthi ex voto, (i quidquam aliud ommno contigit^ erHclitijJime Putwe, quod quterenti mihi occafionem eodem Tc officiornm genere dementidi^ quo amjcorum meorum henevoUntiant^ C^ fr£dara^ in me volufitatk tcjiimonia pojieritati cofifignare foleo : Tu velut ex condiQo^ hoc um tencrjs . , ^y6 Julii Cxfaris Lagallx y'lta. tenerfs anrjjs raptnm Te miro modo atque in ce^fum pajje nemini »on pcrjpe&fif» cji, hoc veluti pretiojk cujufdam ^ peregrj»£ mcrm fragmento locupktare^ Te ttno potijjimum anftnente^ cujus exquifitum nt in ceteris rebuf, fie in Uteraria. judicium eji, coftten- do : Mc£ verv fmgulari in Te obfirvantia pitta etiam hoc exigna licet fminufculo fatisfa3Hm iri, ji non omnino^ faltetn eo modo^ quern pr£Jiare met fimiles & in Uteris innutriti homiua folcnt, dum acceptorunt benefcierum memoriojn hoc two, velut ad eorum perpetmtatem cre&o momtmento tion intcrcidere patitintur, Etfane qnantttm ad me attiaet, pdumhac in Pr^fttione tejiari non vereboVy Te Hniim eJSe, cujus eximiam doSrinam^ miram probitatem, Jjdem in amicos, diligentiam in Arte, jiudiitm injlruend£ Bibliothecte, vo- luntatem de bonis omnibus bene merendi, conatum egregicu aliorttm a&iones promovendi •■) animum deniqtie praclaris de nbus infcrma- tum, Pojieritas ipfa in exemplnm ducere pojfit. g^uid plnra . muneridiu a pluribus cxpcdato prxlicitur v in quo pollmodum con- Ihntilaborc, & pcrtinaci lludio ufquc ad annum quinquagelimum tcrtium Cux xtatis pcrfeveravit. Perlpc.nter fe pugnaturt.m obtuIilTct, de commu- nis confilii fcntentia h Nemuilio, & Confalvo Dueibus, tide atque (blidibus utrinquc datis, Sc pa(5tis jurcj..rand6 conflitutis, campo inter Barolum, An- driam, 6t Qiuratam, modicis fpatiis, ne pugna diutius trahcretur, circum- fcripto, exGallicogcncrctrLdecim equitesundiquedjledifunt ■, totidemquc Italipnilantioresillulkiorefque, pofcebat convenirc, qui alacri policacerta- minc vidoriam, a;tcrnun,que numen fibi 8: Italix compararunt. Inter illos, Romani Joannes Capocia, Hedor Juvenalis, & Joannes Braealon qui Bifci- am Familiam, ac ipllun Bcvnardinum (Laudonia naniqucBraealonis hlia ho- nclliOmi omnivmque virtutuin gciicrc confpicua mulicrc Bejnauliiuis crat prognatus J pricipuo virtutis militaris qxempio, triumphaliquc ex iniegra na, tionum gloria illultravlt. Et profcdadignus crat, qui julUcxcrcitusanimo^ gerebat, julhs cxercltus honoribus, de jullo cxcrcim tiiumpharct. N^quc Z i I 2 Bcrnar- 580 Julii Caefaris Lagallae Vtta. Bernardinifama humilior in pads concordiaequc ihidiis cxtitir. Muka isacri, folertique ingcnio in adminiliranda Republica laudabiliter inventa, efficacK prudentix impctu, non (inc maximo civium commodo peregit : muUafcripfit foelicis ingenii monuraenta ■, quse cum cdi publice interfit, ejus humaniiTimum filium Lslium, virum, prseter raramin rebus facris & Juris prifci ac recentio risfcientia eruditionem, vera pietate, prudentia, animi magnitudine, can- dorc, in Rempublicam charitate, benevolentia, &c squitate prjcditum, & vir- tutis paterna?, ficut Si rerum h3Ercdem, alTiduis crebrifque precibus rogatum, a me addudum iri fpiiro, ut prschros illos prudenrise foetus in vulgus edat, publicique juris ut liant, pro fuo in literates ftudio patiatur. Bernardinus itaque Carfaiisingeniumvirefque cum habcret exploratas, nc Rempublicam fraudaret, Pontirici confilium fuum de eligcndo Csfare, reique rationem om- nem expofuit. Hoc laboris onere fufccpto toto pedtore, atque indcfelTo labore nee vulgarieloquioetiamipfis quandoque adverfis Mufis, Peripateticam Phi- lofophiam cxhibuit auditoribus, non difficultatum ambagibus, & fententia- rumtcnebris involutam, fed daram jam & patentem abau6toris, quemde- darandum fufccperat, dodtrina, nifi Chrifliana pietas aliud moneret, nuf- quam rccedens. Qua? enim afpera jam & inacccrfa, vel intcrpretum injuria, vcl malignitate temporis, vel quod fseculihujusvitiumeft, delicatioris ftoma- chi, & a quovis alieni laborc inertia videbantur, apertis verborum lumini- bus, ex veterum Peripateticorum dcdarationibus, quibus uti & rationi ma- gis, & veritati confentaneis, enixe infiftebat, plana, & levia, ideoque grata & tempeftiva proponebat. Diutius rtudioforum hominum animi dubitarunt, vis-ne & acumen ingenii, & fententiarum fublimitas, an eloquentia ipfa, modufque rerum tradendarum facilis, (ed non vulgaris ■, elegans, fed non ob- fcurusi gravis, fed non tumens, in Casfare prffiihterinr. Quare omnes uno ore in hoc convenere, ut omnia admirarentur, ac veluti quid divinum & natura humana fuperiuslaudarent ac colerent. Ariftotelis &c Platonis dogmata, fententiafque omnes ita in promptu habebat, ut foepe foepius, parta occafi- onc paginas intcgras & capita fine uUolibrorumadminiculofideliter, nee uno verbo inverfo exmemoriarecitaret: idque& nonmultisantequam excederet diebus, in Socratis Apologia & Euthyphrone, Platonicis Dialogis, contigit ; quos paucis exceptis, qua^ Dialogi potius introduftio, quam Dialogus funt, nulla immutata ferie, neque fententiarum, neque verborum, integros per in- tervalla memoriter habuit. Quod 8c in aliis audtoribus, quos femcl legerat, ufu venifle illi compertum eft. Ira ut nunquam ad Syliabos, aut rerum cafa- logos cum libris expreflbs recurrerit ■, ridebatque eos, quitam labili, necve- racifundamento, itafidunt, ut ingenio vel lucem, vel opem addi poffe prx- fumerent. Hinc fadum eft, in tam varia atque continua librorum ledtione, nihil ut ille excerpferit, fcripferitque alieni laboris. Ea tamen firmatus re- rum memoria, nunquam ex aliis, aut publica enunciavit, aut fcriptis tradidif, quod in proprio audtore, tanquam in fonte oculatus ipfe priusnon viderit ; Nee Cathedram afcendit imparatus, fed prsviis labore, ftudio, ledtione, ac confiderationefumma, Itaque nemo in laudandis fidem, nemo inexponen- dis diligentiam, nemo in tradendis audtorumfententiis folcrtiam accufavit. Hoc ingenii acumine ac dexteritate, multa molituseft, multa aliis intcntata aggreC Julii CxCiris Lagallx Vita. 581 ^ggreflus, felici exitu alTecLitus, proinptus ad inveniendum, addifponcndum ferius, facilis ad eloqucndum, atque opportunus ; ad fcribcndum tamcn in- cptus, &(egnis, ideoque etfimulta ingcnio fupcravit, & collegit, tsdiota- men fcribendi, ac fcgnitie, utamifTa, vucrcnt, non parvo fludioforum dam- no, pafilis eft. Suadcntibus amicis, ut ad fcribcndum induceret animum, nequc vinci fe a fimiH laborc peimitteref, pollicebatur ille quidem, & cum unum, velaltcrum caput fcripliflfct, abjedo longius calamo, morbum corpo- ris, oculorum aciem, dolorem capitis, vcl quid (imile caufabatur. Et profe- &o chara(^eres ejus incptilTimos, fcriptionis linca^diftorts excipicbant, ut dif- ficile cflct, cumin finem unius pervcnilTet in partodcxtcra, principium alte- rius in Iscva, nifi digito retrograde ducente, invenire ■■, & ipfe ctiam, qui fcripferat, id iiaberet negotii^ ita ut dum isca Icgcret, in rifum cffundi coge- remur, 6c ille ctiam ridens, mirum id elTe diccret. Cum enim ipfc varies fcri- bendi modes compertoshaberct, primum a fummo dcxtroad Ia:vum latus dc- dudtum, quicratvetus Hcbrxcrum : Secundum a Isvo fummo ad dcxtrum, qui eft jam fere omnium prstcrquam Hebrscorum & Sincnlium : Tertium ex utroque mixtum, fed a Ixva incipicns, qui fuit reccntior Hebrsorum, & an- tiquus Grscorum, 8c Latinorum : Quartum Sinenfium, &aliorum, quiafu- pcriori parte linea re c^uinimo, & a piai.dio, &: a ccena ledlitare femper pro veteriinliituto, jaminde a pueritia, cum primis Uteris operamda- ret, folitus, morbofam juventam & praeproperam libi moram Daravit. In vidu mirum eft dii^ere, quantum fobrius tueiit, pane ac vino apprime con- tcntus, carnium minimum avidus, ita ut vix bis, aut tcr in hebdomade iplis vefceretur: ovisnon mukumtiibuebati cafco magis dckdabatur s infenliC- iimus multitudini fcrculorum, raro, ut alterum dcguftaret, adduci poterar. Multisante obitumannis, acetariialic^uid, 6c pavum cafci tantummodo, vel frudumaliqucmindelicijs, & pro lautilTimis eduliis habi'it. Saepiilime una tantum, aut duabus, ad funimum, panis bucceliis, 6c vino contertus crar. Ercvis fomni, 6c laborum patientiftimus, quoufque per graviflimos morbos illrdcnegatum non hiir. Ingenio aeri, elatiori, 6c injuriae impatienti, cxte- rum Latinis difciplinis maxime accommodato, ac Pliilofophia; potilTimum natural!, cui femper ftuduit, ut ejus monumertta tcftantur. Eloquio fuit vehemcnti, ita ur ctii pacate loqueretur, &c cum viris magnis, imperium quodammodo pra: fc ferret i libcriore dicendi audacia, nulla liabita ratione, vel perfona;, vel temporis, vel eventus, dum fe licf.im cxiftimaret, 8c vera loqueretur i quibus rebus magnam llbi invidiam concitavit. Pecuniarum . nullum Julii Caefaris Lagalla? Vita. 58^ nullum eifuitftudiumv quod ciiim habebat liilariter inter Aniicos iiuptndcbat, accrrimus avaritis hoitis, quam liominc libcro indignam didirabar. Addtbat etiam ivrfcio qua? ex teverioris aulkrsequc Philofopliia: arcanisi Paupertacem Philofophias vernaculam elTe. Omnia flagitia, &c culpas divitiarum aluni- nas, virtutcs paupertatis : ab eaque cnutricos ciTe quofcunqiie laudc aliqua inGgnes miramur. Civitates ab ca, Rcfpublicas, Imp:ria tundata. Tan, dem, nemincm paupertm efle, qui quantum vult, iiabet: idquchominisanir moajftimari. Cupidinem multa acquiiendi, inopiaincirei Divittsalii, vilbs, Cbiiplisnon fuifle: Pauper enim liomo lit appetcndi egcliate : dives, quae? rendifatiefate. Tenaciflimus amicitia?, quam nequeexgravilTima occalionc fcidit, ad iram vclicmentius incitatus, qusetamcn brcvi intcrpolita mora, vel kvi ablaedente fatisfadione acccpta, llatim defervcfccret. Conlbnnllimus vericatis alTertor, & capitalis iiominum mcndacium holiis, quos dcltrucre ci- vilemvitam, ac mcndacium effe vitium fcrvo, & p-lTimo dignum, inter difr Rrendum attirmare confucvcrat, ac proptcrea nunquim didicerat alTentarL Antcquam Cardinalis Sandse Stverin;? e vita difcedcret, ip(c in pcnates priva- tes feccffit, ac primum mu'tis annis in Exquilino Colle, dcincepsin Quiii- nali, ubi & vita fundu-) eft, S<:ha?c, quaetx'ant ipfius monumenta, confcrip- ferat in iEdibus familiat Grimana?, vixi' , aerisclahtudine, & fubtilitate ad- modumdekdatus. Ibi dumdegeret aSig'.lmundo III. PoJonorum ScSuCr corum Rcge, accerlitus, i;t ci opcrara (uam Medicam in Polonia prslhret, datis Uteris ad Abbattm Bartholoma^um Piocifcum, turn Neapoli Regis ncr gotiaagentcm, ut quamcunquc velktili ptcuniam Roma; perfolvcret i Ob- fcquiRcgi invidillimo non potuit, morbo, quo sgre conHidabatur, impe- ditus, 8c ulcere in vclica tunc primum enato, ex quo Amici ccr;illimam illi mortem ob ingcns fiigu?, quod ulceribus maximeelt inimicum, antcquam co perveniret, coiriminabantur. Pollhac a Peiro Aidobrandino Clcmcntis VIII. fratris Hlio, litcrariis exercitationibus , quibus ipfe, crudita. hominura corona, inter prandendum fummopLre dckdabatur, prifcdus tuit. Ad- erant continue Joannts Matthcus Caryophilus, Marcus Antoniusde Profr peris, aliiques fed hi potiiTimum Julio, priinus propter arrogantem de Icopi- nionem, & alios conttmncndi libidincm odiofus; alter ob tacundam, placi- dam, & plane urbanam facetamquc confuetudincm fummopcre gratus. Cum aliquando de qusitionc Philufopluca diiccptaretur, ncc Antonius cum Caryo philoconvcniref, Caryophiius,(ubcrucntatacic, namque cam bile acccnderat^ clamonbuid(jmum implcre, miiariviri igi',orantiam qui quo magis Uteris ir.- cumbcrct, co magis iniclkdu ac cerebro induiefcerct, fe omnia optime &lr kre, & uno die p ura pcrcurrcre, quam Antonuis vel alii pluribus dicbus. Turn Jul. uSiVcruinCaryopniUis ait. An non vides Antoni dum tantum unam paginam pcrcurris, uno codtmque tempore CaryopSilum ambas Ccrat cnuu iufcus, oc uttoque oculo, hac atquc iliac vidcrc videb-iturj pcrcurrcre? Alias dumnimisvoctmindifputationibus efterret, atque nulla caufa aihntiucn au.- resco'itundcret : Qiiid id clK ait Cavyopliilc? Sj jejunus es, Uolidus esv pranfus, jam ebrius obgannis. S.c etijn\ cum quidam inter convivandum^ uxorij flagitiis famofus, argutarctur, bi diltindione partium urgere vidcrc.- lur : nam diccbar, ct\ \\1 hcc,vel hoc > li Jkc id crit ■-, li hcc.aliud ctit ; &: Antcr nius > jg4 Julii Cxfaris Lagallac Vita, nius argutiola implicarctur i Julius dixit: Qiiefce Antoni, argumento huic refponderi non potel>, cornutum eft. Cum codetn Aldobrandino aliquan- diu ctiam Taurini fuit, dum Cardinalis apud Sereniflimum Sabaudiae ducem, I fibi amicitia con jundilTiimim, degeret. Obnoxiusfuitdifficillimismorbisacapite, hepatc, renibus, & vefica, an- ■ tequam tricefimum f na: aetatis annum egrederetur: mokftiffima tamen accc- ditfalfa & acm dilHllatio, a capite, per occipitium, 3c fpinam, ad renes, veficam, & os factum dcfcendens •, ex qua excitatum ulcus acerbiifimum, quoisfummapatientia, multisannis exagitatus, tandem maximis doloribus ftranguriae, & dyfuris inchoatis, mox in alios atque alios morbos pHrolapfus eft. Morbus etiam inde aggravatus. Nam ut diximus, Taurini degcns, cumcerea rtftulaimpeditumiibiurinx curfum procuraret, rtftula media rupta :4n vefica delituit. Cum id communicaflet amicis, & periculum fibi immi- nensexea, li non extrahcretur, audiffet, ftatim ad fabrum ferrarium, eratq-, is Horologiorum artifex, profeftus, poftulat, fi poffetita inftrumentumcon- ficere, quod introiens partium extremarum hiatu, quidquid obviam fuerit, apprehenderet, apprehenfumque ita teneret, utnunquam dimitteret. Faber ubi fe id facere polfe, juratus etiam afTeruit, rem illi totam indicat ■, ille quam diligentilTime, quod promiferat, effedtu etiam comprobar. Tum Csfat ferro per foramen, unde unina exit, in veficam intromiftb, fiftulam arripit, arreptamque inde evellere, vel fi una cum ipfa animus evellendus effet, cona- tur. Sedcum non extrema fui parte, fed media effet apprehcnfa, ideoque circumvoluta, & inmolem auda, quam nee foramen caperet, etiamfiduplo largius effet, difficulter extiahitur. lllenihilominus ftridtis dentibusferrum, quanta poterat vi, evcllit, unaque cum ferro, non fine dolore atrocilTimo, & inconfolabili vulnere tiftulam, quod magisacmagis indies audlum, raajores quoque excitabat dolores ; hinc humorum fluxio moleftilTimc hominem per- tradtabat, De qua cum Roma? inter medicos confuieretur, omnes in ea fenten- tiamabierunt, aliohumorem, idque cauterio, quod cam em perforaret, cor- rivandum. Dum Chirurgi moliuntur, & uncis ferrcis carnem auferre fata- gunt, utignito ferro aditus patentior, ac fecurior fiat, Julius eorum ftudium ■irridens, ex fokitis forcipibus, digitis carnem conaprimens fumenfque, ad id ferro ignito ipfc fibi vulnus inflixit : indeque fexro^lato, adhuc digitis car- nem fcmiuftam tenentibus, funiculum cera illitum foramini ingelTit, fuaquc manuadaptatumita compofuit, utChirurgis opus non efTct. Exhorruerunt omnes fadto, ipfeque qui aderara, afpedum ita crucem non fuftinens, foras proripui me. Poitaodum rogatus an doluiffet, hominem fortem dolorem non caperc, dixit. Tumipfe; At hominem fortem infcnlilem effe non pu- to. Homo, refpondir, voiuntate infenlilis fit; dum modo velit, punftu- ras exterarnra rerum non fentit. Alterum poliquam addiderode hifce, di- ccndi finem faciam. Sanguis ob imbecillitatem valetudinis mittendus eft : add* Chirurgus, nudatum brachium ligat, adverfis digitis confricat, dum vena? tument, hnccolam fumit. Verumtamen cum ob fucculcntum corporis habitum vena; non ita per fe agnofcerentur, ad inferendum vutnus dubic feconfcrcbat. Id ut vidit Csefar ; An fremis? ait, & hxres? A mitt.endo !fanguine longe timor aice^idus c(t, & Chirurgus hac fe ratione, ut redte id iaciat, JuJii Cxfa.xis Lagallae Fita. 585 faciat, componere debet. Simulque e Cliirurgi tnanu lanceolam capir, 5c fine alia cundationc venam fccat, & dum altcro digito os vence comprimit, ut habeat fuam lanceolam Chirurgo innuit & poculum admovcri jubct. Ad- motuiTiclK cxccpit, quantum jequumerat excipcrc. Ohiigato tandem vul- ncrc, efedcferaovct, & ambulat, Multoplurarcferrcpoflcm, fedhxcadpa- catum, fiiique potcntem animumcomprobandum iTnt fatis, Suam ipfc cor- poris conlUtiitionem, xgramqiic valetudincm lib.^.ck Iwrnnrtalit. aiiim. cap. 5. his verbis ita piolcquitiir. Nihil iiiagij, quamlittciarum ItudiumSc potitli- mum fpcculatio calorcm vitalcni diilipat, inorbos acccrlit, vitam brcviorcm reddit. Qiiod ipfcmct malomco cdodiisfateor, qui naturae beneficio, vali- dilfimis donatus membris, habitu totius corporis vegeto, Hrmo, ac penc athletico, cum temporisinjuriis diutiusludari, ufquc adultimam fcncdl-am, 8c fadic fupei are, autcliidere potuKFcm i nitlhis IkidiisdKkntus, quibus ta- mcn V acaflc non piget i quamvis ab illis adco attritus fucrim, ut viginti jam abhinc amii ., variis acdifHcillimis morbis implicitus lim., crcbris potilliinuin tcbribusi fed perenni a capitc ad fubjcdam Ipinam, ac rcncs dilliilationc, qua incclTanter, &c line fp; falutis affligor^ob inttmpcriem in ccrcbro jam cou- tradam ex cvapirationibus, intcnipelUva,fed neccflaria fpcculandi alTuctudi- nc exeitatis, 6cquinquagcfimum vita; vixattingens annum, adcoelTcetis fum viribus, ut fcmcl in die cibos (umcre cogar, & earn in cieteris fcncdtutem cxperiar, quam vix fcptuagcnarii confuevcrunt. Paucis antcquam e vivis exccdcrct mcnfibu* fquod tarn vcrum ell, quam mirum) quadam animi re- rum fi-iturarum prxfagitic'ne ita fcrcbatur, ut imminenrcm mortem pr.evidc- rit, alii(q (. prsdixerit, 6c omnibus clarilfimo teliatam argumento conrirma- rit. L)cum enim libi ad fepulturam aptummuniticentia PatrumCartliulia- norum contcirum, elegit & marmoreo lapidc credto, quid de rebus humanis fcntiret, quofque prot^dus ex pertinaci, continuaque venePhilorophi3:le cumalitcr non liceret per mnrbum, quo diHentus, omni motu, vi.Lti cada- ver, privabatur, vocatis iis, quorum opera utebatur, ut omnino fc in vici- num cubile adveherciu, hortatur. Illis rtpugnantibus, morbique impedi- menta proponentibus, lie, ait, pcragi debet, etiim advetfa valetudinc, &: A a a a dttici- ;85 Julii Caciaris LagalU Ftta. deticicmibus viribus. Gillcrius fic adliortatus eft, in ejus, adhortationc vis latet ill peril. Dabit Dcus vires s quo juilit, promptus accedam. Neinno- vilVmu liac Iiora, ita Di.us a vobis malum omnc avertat, dcftratis gravi morbo cxhaullam. Sinitcveltra ope, qui mea non pofTum, Giflcrii prxceptis ob- tempcrcm ; fruliraque laffum corpus erigere tentabat. Fainiliares non fine jngcnti labore , trillitia, lacrymarumquc elTulione , humcris, manibus, brachiis,toto dcnique corporeduke onus,orani motudeftitutum, in aliud cu- bile transferunt, & declinatum fovendo, fi quid expclceret , interrogant. Sat bene, air, mecum in omnibus adlum ell : paululum port, ficuti acccpi, vidcbo. Vere Deus magnus, ac potens eft in mifcricordiis fuis. Sedunde egrefTa eft, revertatur oratio. Loco jamhumando corpori prscparato, ani- nium ad ipfam mortem affucfaciens, continuaejus mcditatione, non aliodi- firadluni, ncque invitum, ad Deum ipfum refercbat. Cujus amore jam in- ceiifus ardebat, memoria expergefadtus feftinabat ad cxitum, beneficiis erige- batur, ac morse impaticns, omnibus votis id cxorabat, ut liccrct (ibi huma- nis hifce indumentis abjedtis ad divinam gloriam, fempiternseque lucis ma- jcfiatem traduci. Itaque jam illi voluptates, delicia?, dignitatcs, faftus, & quicquid aliud apud homines in pretio eft, omnino fordebant. Tandem, quo voti compos rierct, vehemcntius morbus familiaris invallt. AccerlitFrancif- cum Carum, ob elcgans ingcnium, vclut mufarum & gratiarum alumnrfhi, plurimis annis ardVo amoris vinculo iibidilcdlum; meque unum, quo cum rationes omnes ftudiorum, nee non & adverfe fortuna? temeritatem, rerumqi anguftias, magno fuo folatio, atque obledtamento, fedulo communicabat. Poliquamveroconvenimus, non contraxitfrontem triftitia, fed dulce riden- tibusoculis, manuque utriquearrepta, En, inquit, Deus propitius, quse fua eft benignitas, vota concelTir. iS'^gritudohsc line dubio vita? meas fini.m im- ponet: jam ducor ad corporis hujufce, quod mihi tandiu ne Deum viJercm, nciliofruerer, obftitit, folutionem. Lstusexpedtovocem Domini, quae ut telix, fauftaque auribusinfonat, omni qua poffum reverentia Deum exoro, vofquepro me preces eff^nndere. Satis diu mundo vivimus, vivamus Dco» Dum hicc diceret contremuit totus, diftortifque bracliiis, digitos in pugnum concraxit, acriquc morfu adftrinxit labia. Quid eftct qua;rimu5. Dolorum, ait, qui per totum corpus vagantes, interiora dilacerant, omnefque partes cxcruciant, cffcdusbiccft. Nse hujus vita? conftitutio fumma calaraitas eft, fcxcentifque inrirmitatibus obnoxia. Quid in fe homo h,.bcaf, pro quo in Deum arrogans infolefcit nondum capio. Sicque dc rerum omnium opifice, mundi ftrudura, hominifque creatione multas, variafque difficultatcs fol- vcndo, & locadivina;Seripturseexplicando, ita more fuo diligenter, & eru- dite expofuif, qucmadmodum a fa no, & omni dolorum cruciatu libcrocx- poni poflcnt. Caduca ha;c eife, nulliufque dignationis, qu.c pixterieranti SEferna, Deo ipfi coa^va, qu£ futura fperaret. Inrerim nodircfequcnte dolor atrocior coroccupat: pedes diftenti difficile contrahuntur, motuque coipus dcftitutum, inunamtantum partem quicvcrat. Sicque id.nfidemmagis ac magisiegritudinc graflante, doloribulque crcfcentibus, vaciilaie vires, facul- tatcs miiiui, ruere omnia in pejus percipiebantur. Sana tamen mentis acie, animoque inconcufTo, qux fibi Scufuieffe & utilita:i, qijafi n^ndcproprio, fed Julii Cariaris Lagallas Vita. c%j fed alicno morbo tradtaret, pi-iecipicbat fcmpcr hilaris. Qv.zic & inter \o- quendum fi joco turn aliquid, ut ejusanimum quodammodo fublcvarcnt, Ami- ciprotulcrunt, nequcrifui pcpercir, ncque cachinnis tcmpcravit. Qiise ego dumnimisattente conliderarem, excidcrunt invito lacrymsc quas" diu fpoiue dflucntes contincbam, ne xgro molcrtiam cxhibercm. Ubi ipfc iftud ani- madvcrtit, folutus in rifum, Quid id eft? ait, qus perturbatio ? Itane dulce ac graiiun tibi crit in meis deliciis, ac tclicitatibus lacrymas fiindcrc ■* Cave, mea G.-Iatia tua moelHtia confundas. Jam iter confecimu<;, jam ad metam pcrvcnimu^. NuncliCtitis exultarc, nunc gcftirc gaudio, nunc voluptatibus indulgerc dcbcmus. AdfisDeus, difrumpe moras : ani«num, qucmtuofan- g\iine cxpiarti, promptum fufcipito. Pridicantequam de vita decederet, ni- grani, atramqucbikm vcUiti fuliginem cvomcbat : tuni mihi acccrfito dixit, Qi.iod faurtum lit, imminentis figna mortis confpice •, ftatim cnim ac ceflarit vomitus, animam^efflabo. (hicquc Hippocratis tcxtum recitavit.) Obfcrva ta- incn, rarocnimllmiliratione atra bills ccrnituri & mihi femcl, aut bis earn fie afpiccrccontigit totoillo fpatio, quo Mcdicinam cxercui. Indcque digi- tisarreptam, fpillatamque in globum contrcdabat i qua; ilico diflblvebatur in pulvcrcm, & deinde in globum rcduccbatur : eamque aicbat faporis eflTe acidillimi, ita utdifficillime illamcvomcrct. Ita magnusvir, intcgris fcnll- bus, ac meute ad extremum ufquc fpiritum Cnunquam enim eum loquela de- ftituit J & ratiocinabatiir, & cxponcbat cruditilTime, & cxpofita fuavillimis verbis contirmabat. Anno itaque ChrilU Mncxxiv. qui ejus vits fucrat quinquagelimus tertius, per viginti quatuor dies eum cjufmodi doloribus con- Hidtatus, i^. Cal. Martii, fubauroram, veluti in fomnum converfus, maximo Amicorum omnium dolore, & ludluobiit: cum antca caviflTct, nealiud fuo monumcntoEpitapliium incidcretur, prietcrid quod ipfc vivcns exfculpen- dummandavcrat. Illud verotaleeft. * A a a a 2 D.O.M. 588 D. O. M. JULIUS CiESAR LAGALLA, Lucanus, Comes Palatinus , & Protonotarius Apoftolicus totos annos triginta duos dodrinam Arirtotdis PUBLICE INURBE PROFESSUS Intelligens PHII.OSOPHIAM ESSE MEDITATIONEM MORTIS, Hie locum humando corpori lit animus piorum precibus juvetur Vivens elegit, Anno fus xtatis LII. MDCXXIIL OBIIT XVL KAL. MART. cid. idc. xxiiii. FEITONAKTKNOS AEISEMOPON nEAE AEPFON AOIAH. Carmen Craecum, quod in Infcriptione ultimo loco pofitum eft, nos ipfi poft mortem Lagallse infculpendum curavimus, Platonis verba refpicientes, quas in Phaedone, morte jam imminente, Socrates de Cycnorum natura dif- feruerat. De Dofto Quadrumviratu hie occurrente, EPIGRAMMA. LagaUam, AUatium^ Nandaum, teqne Patifjnm Sorte coijje videns quk putet ahfque Deo . PARENTATIO HISTORICA S I V E Commemoratio Vit£ ^ Mortis, V. C. Guilielmi Camdeni Clarentii, falia Oxonise in Schola Hijloricaper Degoreum Whear Hijloriarum T^raleBorem , ab eodem Canideno ibidem conjlitutum, Tane comparatum eft in state homlnum ? ita Diis placi- tiim, voluptatem iit nioeror conies feniper confequatur ? ^^''*'' '^*''''' ut incommodi aliquid , malique illico affit, boni fi quid obtigciit, ut * LuHus lacryrmque fequantur » Munil. Vota, nee in CHaHis fervet Fortuna temrem ? ka herde ( fpcdtatiiTimi Acad. ) nos omncs quotquot hue convenimus hod'- erno die, verOjferio, edocfti fumus; nos(inquam) ciniics, de nohilmet ipfis liquido & experientcr fcimus. Unus vix adhuc fad^us eft menfis, quod lactam, cxultantem, triumphantem vidimus Academiam, quod totuin Mufavum cho- rum folenncs canciUcm Pxanas auribus vacivis excepimus s quod omnia templa-fueecUa omnia, hxcipfa denique artium, fcicntiarumquc domicilia, , . , . - par gaudium, pares acclamationes pcrlonantia ^ lubcntes audivimus. Vcrum i^yiHtum ( eheu ! ^dumnos hie gaudii illius noftriquandampatimur cruditatcm, dum prigrifisfana. fuavirtimus ille Mufarum ovaiuium concentus auribus noftris adhuc infonat, /»o,'/'/''f ^V^^. ccce ! foelicitas Academica lugubri mordetur fafcino, & communis literatorum ^rjtmb. lubentia amaritudiuc gravi temeratur. Adeo '*' Nulla for s fori long* efl^ dolor & voluptas stnec- 'rhytfi. Invtcem ccduiit 4V " * Earn voluptatem, id gaudiutn, effufam illam animorum noftrorum Ia;titiam prxlli- 590 G. Camdeni Commemoracio. prselutit nobis, &c toti fere Cliriliiiiio Orbi, fotliciiltmus auguftiflTimi Principis reditus •, hanc vero trilutiam, hunc iiicerortiTi,hrg3mhanc dolendi materiam nobis ante alios oggclVit niiperus viri in Rcvub. litcraria principis obitus. Occidit, occiditfAvjadO prifcs omnis literature, ac verse Hillorii' folluci- diilimusi fpkndcns & tulgidum rei antiquarian vctuftatifquc jubar, imis & niniium ftliinis tenebris obducitur. 111c, ille optimus fcncx G«. Cundcnus trifeciifcnisHomcrici a-vodigniflimus,confedo jamitatiscurriculo, ad plurcs abiir, nobifque ingens fui deliderium rcHquit. Terra Britannia lumen & de- cus eximium, Mater Acadcmia Ornamcntum & lienefadorem egregium, mifer ego patronuin & parentcm charilVimum, amilimus. Q_uod dum attentius mecum recolo, vobifque omnibus fatis jam notum recorder, neminemeffe vcftrum opinor ( Acad. ) qui miretiu: amplius, quod per "aliquot feptimanas HiftoriarnutaScclinguisfuerit, quod hsc cathedra prorRis Vacua, hi parietes vocemnoftrampriusrefonarefoliti, nuperfunelk taciturnitatc ludnm fuum meurrique aliquandiu fuerint telbti; Imo quam maxume vellc fubigor, ut iTiihi Ikut veltrum cuilibct porro adhuc filentio indulgerc concelTum foret, aut faltcm fecedere, quo vel tempore 6c moradolorem parentis amilVulecoquerem, vel migratione aUqua( quod moerentibus ell t'amiliare) curas animi ditcuterem, Qiiotus enimquifquc iilr.'o eft, cui vox in parentis tunere loqueudo luppctat ? cui lingua animi sgritudinemenunciando fatis elTe polVft? quin ftupct citius moerore primo opprtlTus, aut fixus hsret i adeo ut neque lingua, ncque inge- nium, neque animus ipfe, fuo prompre defungi officio valet. Lstitia qui- dcm loquax res cl't, atque olkntatrix lui, doloris autcm prxrogativa prcecipaa eft lilentium. Prxterca mihi cor molle ell:, & ad fcnfum julU doloris in lacry- -' mas&fletusdilfundimirumquam proclive / ncc quenquam veftrum latere potcft, quantum doloriaccedat increment!, dum id quod dokmus, prandica- mus. Ven.ratnimvero, mihinecellitas qua;dam incumbit, cui neque panpcr- tini ingenijconfcientia, neque gravati pectoris vulnera, immonec ipfumfor- tailis decorum, line dedecore 8c ignoiT]inia,facere pofTunt, ut fccure me fub- traham. Erigite itaquc ac juvate ( obfecro vos Acad. ) benevolentis Veftras atquc attentionis favorc, anxium, infoelicem, mifcrabilcm, live Oratorem, five Praeledorcm vellrum, ncc difficiles litis ad vcniam roganticoncedendam, iiqua per lacrymas, 11 qua per fufpiria 6c lingultus intcrturbctur Oratio, vcrborum- queordo pcreataut deticiat : dumliqueat vobisme pium elTe, parum refcit habcri infacundum. Dicendum mihi elt de chvilfuno Guil. Camdenj, viro, ,, , ^emmanibHsfropriisfiiixitcordataMinervj, "TX^^In virointantumlaudando, in quantum virtus &c multijuga doftrina intclligi >('fwA9m.j aut laudari poflunt. Qaodi^ituv M.Cicero dellatonis Soc^-Jte tii^xmOit, Sc da' I be out. L.Crapa Icgcntibus poltulat, ut m.ijus qm'id.m de ijs qiiam (jiufcriptafimfuj- pcarenuir; illudij-famdenoltroCafW. i^ i^i-g-eivi diAanis a vobis f Acad.) poftulo, pctoquc.ut qu-^oc quantacunquc a mc dida tuerint, majus adhuc quiddam fupeiclTe arbitremini : imprimis fcitote divinas ilUs virtutcs ejus, quarum inllgmbus ad miraculum ufquc clarus fuit i puta hdem, pictatem, charitatcm-, tumhumilitatem,modertum,contincntiam, temperantiam , has (in. G. Camdeni Commemoratio. cpi C inquam ) fcitote illibatas a me prsetereundas, idquc ex rdigione quadam & rcvcrcntia, nc culpa dereram ingcnij, ant hripavi- pncdicatione, mcam iplms operam dcvenufteni .• publico potius Orarori, qui ornatius, copio!n]«, & pro dignitate magis eas cdebrarc potcft, ^rclinquo. Ego Hirtorica; Epitomatoiis * jf/^f tfiTor • partes tantum agam, fummulain nimirum vitx'c)us,abortu incipicns, & ve(H- hii:cammeme- giaaliqua rerum legcns, pidorijs quafi umbris brcvi tabdladclincabo. Qiiod '■^tirmm faila li interelTc putemus, quo coelo, foloque quis nafcatur, quave lit ortus profapia f':i'^! hisfcp- ( &lane intcrcHc plurimum ad res magnas ubique autumant docnj no's p„|,//„« Om- quoquc id primo loco de nollro Caindai^ libenter adnotabimus. Lucis uCuram tionm. primaineitotius rcgni metropolis Londinium piscbuit, ab utroquc clcmcnto ^'"(/(.vi.r.jm.ei' urbs fcelicilTima, Vrbi peramxnafitu^ cxhquc^ faloqm beats \ Per orbcm late^^^* ,,. , clara, obciviumnumanitatcm, xJium mtorcm, toelicimmorum mgcuiorum ^^^,,-f ^ proventum, omncm dcniquc quxad humanse vitce cultum, ncccifuatcmque fpc(fl'ant, redundantem copiam. In hac ( inquam ) urbe natus elt clarillimus nolkr Cnil. Camdeiuis Anno 1550. in vicoqucm vctercm BaUhmm nuncu- pant » Parrbm iiabuit Sampfwicm Camdeimm civcm Londincnfcm, ex focietate live Collegio Pidoruro, ipfum LichfelJi£, urbifatis ampixac nftidxin agro Staffbrdienli, honeftisetiamparentibusoriundum. Scd. minutuh funt illhxc &• externa, qusque nolka vix putamus vocanda ; fed nee adeo gloria vacuus hie nolkr, ci ut Iionos ex locorum, generifve fplendore adfcifccndus fit: loDgemajorapndicaturifumus, intra ipfumnata, 6c qux feccvit ipfc Euni pater a primis incunabulis rci literaria? delHnavit, cujus prima femina fub magirtronefcioquo, inpaidotrophioilloamplillimoquod ^dis CIirilH Lon- dini appcUatur, imbibitiindeScholam Co/ema«j/«ad ViviPauli fitam petijt, ubi prasclarse indolis puer, tantos in litcratura brevi fecit progreflus, ut ipfa pa- rentum vota facillime pra^vcrtcrct, omnes> quibufcunque notus, in amorc m fui invitarct, pleriftiuectiam adinirationieiTet > poJka adolefcens fadus quinde- cim annorum, Athen.K nolhas, Oxonium, ad vibcriorem ingenij cultum, & " ' humaniorcsdifciplinas pcrdilcendas venit ■•, ubi tirocinium primuin excgit, 8c Lngices vui mcnta ccjerrime depofuit inter Ma^djlenenfis '■> ncc diu apud hos ultra moratus eft f ni.fcio an fpesadnprionis in illuJ fodalitium, quam forte nonnullam conccperat, protinus decollavcrat ) quin mox tranfit ad antiquilTi- mam AularumL<»/f/).i)-.'e///fw, ubi per duos annos&dimidium condantcr ha^fit, quotcmporisfpicio oj pido quam fcftinavit indoles, v ad maturitatem pro- ptravit ingenium! Optimis dfe lludip totus addixit, mtliorem litcraturam calidehauht i fubdudtu&difciplinatuviri aiam tunc temporis prsclari no- minis, nuncadmodum revcrend^^o. llmntomS, Jb.VuCf. 8c multa jam annorum lulha, cathedralis illius HRlefia? Vigi'rmaifis-, Rcgalifque liujus noltrs JEdit Chrijii rtfAcndarij. Ncc minus pictati ftiKluit hie nolkr quam liberio- r;bus fcicntijs, cujus luculcnta qusdam adhuc extant velligia apud Lateporicn- fcs^ nempe bencdidtiones five precatiuncul* menfalcs, quas ipfc )u vcnis Latine primum mcditatuscit, ad hunc ufqucdicm afervientibus quotidie foknni-, tcr recitantur. Eodem tempore adcrant, una ejufdem Auls Cummenfales, Camdoioqiie noltro pcrquam amici & tamili^res, ( ex ipiiulmet ore acctpi quod refcro } honoiatilliinusnunc Dominus BrfrflCjj-fivzff, fcrenillimo nolho Regi Jacubo ab interioribus Guifilijs ; pncnubilcs ctiain Johannes Packwgtonus^ Siqhaiuts • ^o2 G. Caradeni Commemoratio. Stcpharuf Potvlui^ Edrcardns Luccius^ oniiies poftca tqiiitcs auiati. alijquc plures m ts prxlUntioris vhi, qucs omncs mc audientc baud longe ante mor- tem prompta commcmoravit memoria i quod ego in honorcm charillirTMC nutricis meat lubens repeto, adcoque gratulor tibi veneraiida Aula Lateporten- ^j, dthoc tuo AUnnnu prx imiltis alijsj mihimetipll quoqiie liaud parum gratulor, quod iifdem tuis uberibus quibus illc(6|jpari cft'tdu & protcdtu dediffet Dcus! ) cum ad banc Academiamrecens acccderem, laftari contigit. Scd noil diu apud Lateportenfcs latere potuit virtus ejus & dodrina, ita paHim claruit & erupit flammse furgentis inlbr, quod amicitias & familiaritatcsei contraxit magnas&multiplicesquariirnnonnulls ufque ad extremum vita;? decutfum pcrpetim viguere ; unambic inter ncllras Oxonienfcs, quia auti- quillimam & religiofillime ab eo Temper cultam noverim, jpdldam priterire nequeo : illam fcilicct qusc ci tecum dodillune mn\er Thonia Allc/ie Gloceji. in ipfa juventure interc£iTit,nec in extrema canitie intcrmifit. Tuum nomen quantocumadfe-;-. rv,> ctiamRea,ionumBmj««?Mr«»; litus&limifcs. ti.iriiili£ Wvc Q^iarltorem iiecnon ad reverendurrj & integerrimum Wtjimnnaji. Ecclelix liecanum, Dndtorcm Gwdnunimmy virum, ita ut nomen ejus cluit, reapfc-.bonum : acccrfunt, nofcunt, amant, eunique libi humanitatis ac libcralitatis'officijs ardius dLvincireconantur. i" *'• ri''-/ i^ Non longa eft mora v praeter alias dignatifenes, t apcrit nobififlnmus ille Qua?» Amal. llor Bibliothecam inihudiHimam i optimus hie Dccanus Scholam R.egalem JFj-jimonalierienJctn; Promagilter conltiiuitur. quid mui.us baud incxpergite obit,autiiidiligenter colit, fed adionaviter, adco indulhie curat per aliquam- multos annos, ut venerabili dccedcnte Grama, ipfc line anibicu fummus Mode- rator audiret. Adfunt nilitalK-r in hoc fp'cndido conlllTii, noniulli quon- dam ab ejus difciplina, qui mcis didis tidcm tjcere polTunt. Dum labonofam JianclufUnuit provinciani, Deus bone! qu^e & quanta elucubravit ? Gratce, Latine, w G. Caradeni Commemoratio. 59 j Larine, Anglice,caqucpcr horas (ubfccivas! unicum illud & incciT.parabifc opiisfuum mihi videte, quo BiitannU noftrs Antiquitatem, & fus aiitiquitaci Britanniam rclHtuir, quo pu'chcrrumam terrain ( a toto Orbedivifam rot* terraruinOrbi confpicuam 8c illuflrcm reddidit : hociuioopcre quid luculcn- tius? quid limatius? quid accuritius, vcl Pj//p«/.if, vcl5'/rjZ'0,vcI quivis alibs vctcrumGcographorumdarcporuit ? vcturtis induit novitatcm, obfcuris lu- ccm acccndit, dubijs Hdem coixiliavit. Jamque ultra maria ctiam ( quacuii- quebonarum literatumpcnctralTttamor & notitia ) innotcfccre & cckbrc fieri nt)mcn ejus coepit, ncc quifqnam tercptregrinus Sc cxtcrur, (modo do- ftior,& difciplinis cultioribusinlirudior ; hafce nofiras appulit oras, quin ilico deCj«7(/f«oinquireret, vidcicgertiret, falutare, ejus ambire notitiam, 6c amorcm; quotics cum per Epift* 'las humaniter& amice compcllarunt Ortc- liiiT^ LipfiHj^DouzJ^ Scalij^er^ll>na/ins,Griitcrits, alijpluiimi, in PvcpubJiteraria viri, baud ita pridcm fummates habiti ? quotics rcconditam ejus cruditioncin, alij fcriptis ad cum paginis, alij prsfcntibus colloquiis cxplorarc atquc crucre fatcgcrunt? quafi bonarum artium & litcrarum veterum ipfe condus promus folus fuiflct •, ne longum faciam i cxquiiltam ejus dodrinam, multiplicem & variamcjuscognitiouemexunius Pj«//M(Tw/^ Hilloriarum olim Prejfcfl'oris apud Ldderifes teftimonio promptum eft conjicere. Is in priHniinari quadam Epiftola ad ^ Ennii fragmcnta, album fatis prolixum doditTimorum plus quam 70 virorum, qui amicitis fores libi bcnigne apcruifTcnt initinerciuo per Italiam^ Galiam^ Gcrmaniam^ &c. recenfens, in Hnc Catalog! addit, Ex Germania domum reverfus, per GjUus & Angltjm^ uhi iii quoJ ctiam abundeconhrmant ilia, five colli dtaiiea, five advcrfaria, five alia lucubrationum atque obfcrvatio- num genera dicanius,qux ipfc multo laborc & ftudio collegit, feripfit, aut con- cinnavit, 6c in ufum Ueraldorum, fucccflori fuo (cftamcnto Icgavit. Nimi- lum angufti femper animi cffe putabat, fibiipfi folum &; Mufis luis cancre i B b b b fibiipli CQ^ G. Camden i Commemaratio. fibiipfi folum ftudere, fudare, vigilare : Publice prodefTe avebat, & poftcritati relinquere quod impataret. Paucis dcmum exadtis annis, Annales rcrum ^nglicarumSc Hibernicarum, rcgnante E/fZd^f//;i», aggreditur, fuo tempore abfolvit, cju(quc piimampartcmedidir, in quo operc, patldtj? Hiftorii im- meros omnes rcpcriri, baud credo qucnquam cffe qui diffitebitur, iiili judicium prsjudicioobi-ioxium nimis habeatSc occa:caturn. Continuo poll ejus ad- niinioncm in Collegium P'ccialium^tunnu novo buic muneri con(hntius in- ferviret,tum ut Itudiisetiam fulitisliberius vacaret,rcm familiaremdc raodcftas illas facultates , quibus Deus eumditaverat, amico cuidam fpcdiato & probato concredidit , qui eas tanta tide & cura adminithavit , ut quotaiinis aliqua eaque non conteninenda fieri deprehcnfa eft opum acceffio & incrementum. Adeout jam ingravefcente state, & una cum state divitiis, fubiit mentem divinifenis votiilliuscujusfeiplum multos anteannosreum fecerat, ita djco, voti, quod in ipfo Britantiu fus epilogo feu conclufione hifce verbis concepe- raf, Nihil aliiid mine refljt^ cum e tot c£cir Ocejiii vadis. & ajjieris antiquitatis cantihus eludata tandem c/iaiigarit Oratio^ quam ut nant£ ohm Neptuno vela U- cera^ ant tabiilam votivam •, fic ego etiam aliquod Deo Opt. Max. & venerandx Aii' tiqiiitati anathema confecrarem^ quod libens merito nunc voveo-, & fuo tempore Deo volente fulvam. Solvit Acad. ) idque liberali manu , cum benefadlioncm iliam longe munihcentiirimim qua ego nunc utor fruor, almae iuiic Univerli- tatidonavif, cum Hilloriaruniatque Antiquitatis Spartam illullratricem in- lUtuit, & quo percnnis foret piofpcxit. Hoc ejus anathema, hoc votum ejus eiTe ego baud timide intcrprctor. Namcumtotum illud negotium Heathen iui diligenti indul>ria & hdcli minilkrio, rite atque ex animi lui fententia tianfaitum vidilTctoptimusfcncx, cumque literas a matre Academia gratas giatias agcntes IcgiiTct, 6 quam Istabatur ei animus! quantocxultabat cor gaudio! & mox,divinum illud i?/wfo;;/j- Canticum, ex ejus ore audires, Nunc d'/w/Vm Di;w/«p, ck cProtcdloC Acad. } mens ejus pisefcia futuri augurata eft, ' non procul abcfTc ultimum svi terminum, ideoquc rem familiarem confeftirri difponif, fuprema? voluntatis curas ordinat, rutique allidue poliea fe continet, ubi ab urbis lirtpitu rcmotus, & auls procul molcltiis, fecure ac tranquille facris iidci pictatifque cxacitiisauimampra?parat, inquc horas & momenta de llati- one fua ab Impcratore fummo cvocationem alaccr &(. conftans miles expedlat ; necdiuexpcdtat i vix enimftiquiennium vori inteijunxitfolutionem 6c vitarj ne quid forte, polt illud divinum '6c immortale tadtum, faceret mortale. lea iandhirimus & bcatilTimus fenex, annum feptuagefimum-tertium paululum fupcrgrcfTus, multis laboribus & vigilijscorporeexhauftus, mortalitati ceilir, & jamimrnortalis animus calo adfcrtus purilTims fefe immifcet lucii jam Hifiricis noltiis oc Hionphredii^ regibus ducibufque Bndleijj^ Savillii^ Sydleijs^ reliquifq, hujus Acadcmijc muniticentillimis Benetadloribus, adjungitur Cam- denus 1 jamcumyi/o Cbriiio^ cu]us joUui meritis & fatisfaOione^ jfemomnemfx^ falutis Jkmper nitiprnfejfus e/f-, commercium habct, illumque diem quern nos hie qualicunque parentatione, ut vitx mortalis novilfimum deploramus, hunc aeternaefdicitatis natalemgloriofoqucimmortalitatis aufpicem fibi fuifle, ex- ultim triumphat. Mwens commemoraham ppftrid. Kal, Decemb. 1 1523, NuHcius G. Camdeni Commemoratio. c o e Nttneitts Chronegrammaticus, de obitu V. C. Guil. Cam- deni Clarentii , ad Th. CI. Keg- Frof. in Med. Attl heV ! patron Vs ille Nolkr, Hlllorlaeque Lux Britannat Caindtntts (uk ? 6 fmiftra, fcasva, O vox auribus execranda noftris ! Mendax nuncius ut fuifTet ilte, Antiquum obtinuiffet utque fama, Nollras nee male vulneraflTet aures ! Sed verax nimis eft,nimifque vere Noftras ( heu mala ! J vulneravit aures. O Parca, ( immcrito vocata Parca Crudelis, fcra, trux, fcelefla, Parca Ne-Parca es meritiffumo vocanda, J Quanto cordoliomehomuncionem Enccas mifcrum ? ilicet, liquefcit Pcdus V ilicer, intime liquefcit Imum pedoris, ingemitque acerbum. Verum lie dccet , atque fic liquefcat Imum pcdtoris, ingematque porro Imo pedore ab-uCque & ufque acerbum. Ncc (at illud crit, fluat cerebri Ubertimhnmida vis, rigetquc ocellos Moellarum alliduo imbre lacrymarum. Ncc lie unus cro fatis dolendo Tantis Manibus : ergo quotquot eftis Vos qui litcrulas vetulHores, Prifcalvc HiHorias amatis,omncs Qiii Mulas colitis politiores, .2 JJ Artciquc ingenuas'docetis, omnes Vos mecum in lacrymas eatis, omnes Vos ( inquam ) hoc dccus clegantioris B b b b 2 DocSrinar^ 59 Affatim hue cumulate, ferte dignas . ; Camdeno^ Hiftoriae mcoque dignas Patrono inferias. Sed heu ! dolcmus Incaflum, querimurque, plangimufque. Lex dim rata, flat ; mori nccefTe eft Quicquid nafcitur hoc fub orbe Lunas. Terra ha?c hofpitium eft, homo viator, Supcrne clt patria, & beatus illuc ; Qiiifquis appulit ocyorecurfu. Hac tu jam frucris beatitate. Clarinti venerandc, definamus Ergo jam lacrymarum & ejulatus .- Et deiiinc tibi, quod novus colonus Coeli fadus es, ufquc gratukmur. Almd Chromjlicon., dkm indkans & aivmm quo obiit Camdenus, viz. IX. No- vmber. CloDCXXm. 433. HlftorfeeCCe IVbar LVX 6f prasCLara Britanns. 172. CLarentlVs,VItafeneX i-oiS. Nono NoVeMbrls eXlIt, 1623. D. W. Hijior. Pral. G A M D E N I A N U S. Oratio 597 ORATIO IN MEMORIAM C L A%I S S IMI r I <]{I GLlLIELMI CAMDENF, Leduras Hiftoric.r apud Oxonicnfes Fundatoiis, Prolata per Z o u c h e u m T o w n l e y ex iEdeChrifti, Oratorem publicum tunctemporis deputatum. ^Ltiniam folemiitatis vcRrsepancgyrin , reduX occupavic Cjrohtf, cumrauim illud profundi depofitum , cum falutcm nolbuin omnium, erudita fufccpimus Istitia. Incxpedatotamenfatorumordine, vix limcn patriae, tama reditusfakuavit, quinCaWf/m/ vcrter cxpiratu- rus di. Rdtitutam fcilicct adventu Principis Britan- niam fentit,&foelicitatempublicam fuo funcre aufpi- catur. Qiio properas Camdene ? filk tarn celerem gradumi Carolus tc jubet, fiftc. Nefcis adhuc certos Britannia limites i Nefcis fpcm,vidtoriafquc Carjli ■, fide. Forfan trophseis numerofior, quam fucrat periculis, oequor revifet, & peregrinas fedes iterum, triumphans, ambiet. Forfan interminus vigor Europ3EdeploretanguHiam,& in iplis Atis rinikWj tuam, quam quxrat stas proxima, collocct Britanniam: Nunquam decrit, falvo Principe, amplafoelicitatismateries, quic fcriptores provocer. Decrit- que fempcr, te mortuo C.iWcne, qui fcvibar. Et utinam non deeltct hodic, Auditores,quiveftrumvobispromerctCiWc««w, Rcrum certe magnitudint longe imparcm vcrborum Hdem, noilcr agnofcit mctus, & trcpi Jantis animx infoelicior oratioi Erigit tamcn labatitcai (piritum candor Acadcmicus, mc- que pene invitum, 6t vcllcni Camdaj Gcnio ^ l-niorcm, vobis obtrudit. Non eft autem ca argumcnti Ikiilitas, ut longa parcntum Icrie Cjmdeni nome.n de- ducerera : Quid dcrivatum pofcimus familia; decus ? Quid altiora ikmraa- tuminfignia, illotantumaccipicnda nomine, quia Ci;We/i;i potuit ? Imo quid plane potuit? Quid fufceptum tot annorumexiUum,dum perverfo navigai.di liudio. nati- vainpatrisfusamittitdulcedinem, ut fterilitatc potiatur alitna ? Camdenm terramipfisincolis iiicognitam, domi fus patefecit. Tcftor veftra; Angliae terminos, vix priusveftros> Teller illud ignorantis patris ^finigma, folum- quc quod eofdem antea 8i peregrines liabuit, 6c fuos. Itcrumque teller te- nebras immortalcs, & vos vebis hodie obfcuros, nifi Camdcnus iWuWxz'Xcu Placuitlimiti Britannico diutius inhalilTc, fed dum dcvolvitur lnjus Inlulas narratio, incidimus in defcriptiencm VVallingfordia?, ubi Author, ^dis Chri- fti, nutricis fuae, memor eit. Patiatur corona Academica jEdem ChrilU iibi gratulari, nee ultimis annumerare laudibus Camdamm : Patiatur, fi fieri pollit, illofineinvidiafrui, qurmfuumomnesdcfiderant. Nihil tamen honoris mu- tui diminuet plaulus ilie domedicus i literas hie haulit Camdaitii, literafquc reddidit-, omnia loliditatis fundamenta illic acccpit, illuc contulit. Ecce ut tellinat diffundcrcquod imbiberat, neque hie fe diutius immorari patitura placucrir, nova e(fingitefaliciorisGcni)nomina,qualiaC«W(icH«/ veilcr tranfcendifle digna- tuselti Adeo pijepotenti acumir.c, dumimitatur, iupervolac,&expeditat"ru- itur, in ipfo conaminc, vi(2;oria. Nee diu vacavit, quin p;rtc^ioran lianc artisHiltoricstidcm ipfa pollularet fcribcndi religio > Polkiljrunt, inquam, Elizabcth£, ( quam nominaire pietatis qI\ ) An nales .- Qiios fufcipit Gamdttntt^ perlicitque ftylo tarn plene regio, tam undequaquc & rei,8£ iibi confono,' quafi Virginalcm tants Majeflatislplendorem, libroluo maritare ftamTffrrv nrpari fama;confortiopofteris Temper audiant, Elizabeiha & Camdenns. Dum fu- pererint, Acadcmici, dicata Mulismoenia, dum (lent immoti patiia? ftatulquc termini, dum virtutum ArtiumquevelHgialicueritfperafTe, Eliza reccnfcbitur, & recenfebit Camdenus. Alcende coelos falix Ctimdaii anima, ad latus tui nutnmisElizabetbx iiV\de: illic afpicies nudata pe6toris contilia, & innocen- tem confcicntia? candoremi Intuere propius Rcginam, folio inlidentcm, & cccequamfimilisTui-crt. Confer, revile, quam vere eadcm. Caftam afpi- cis, & intads fandtitatis Ida^am i talis Tua ell: Cemisvera Majeitateconfpi- cuam, cxterifque tulgore calico prsnitentem, talis Tua efl. Vidcs, denique, prudential, pietatis, gloria?, compeudiofam in una mixturam, & Tua eerie Ta- lis ell. Decore plena, atque onuiia Grati)S, Tuo prsluxit opere, ntc minor illic cmicuit Dca. Frucre coeloium fedibus, Confilia Herotiwjuxta Mantfqm heatos, dumnosbenignitatismcmorcs, unum iiocmcmoi'iae tua? tributum f(;!yimu<, AlboinfcriberisAcadcraico, neque illic fZ/zdifffcaw dtfcres. Et nunc gefUt animus quotidiana rcpetcre bontatis exemplar Savilium, SiJleium, Gamdc num. Subtilis Mathefeos Pater, Savilius : Natura? prope altera Natura, S;ti- leius: At quid tandem aut Savihus lUc, aut alter Sidleius, nili famam propa- gaflet Teftis tcmporum, & vita afternitatis, Hilloria > Ita Camdenus unicus todem munere, & perpctuitati-fuscconfuluit, &univeiTa?. Scd quid vos ukc- lius morabimur ?■ BcnevolosPaufaniasriicBiitannicus non poltulati abunde eft, fi non invcnerit inhumanos ; Niliil L-aii,dcno noftro addi pttimus, fatis (upcrque in gloriam fucrit, li Camdciium fi ^i non dcncgetis. V I T A V <5oo VITA ANTONII WAL^I. NTONIUS W ALEXIS originem debet Ganda- venfi familis de Wale. Hsc jam ab anno milletlmo terccntclimo quadtagefimo quiiito Gandavi clara & potens fuit : plurimis iul^gnis Decanis, Quse- Uoribus, Magiltratus Eledoribus : innumeris ho- norataScabinis: non paucis illuftris Confulibus; Nobilirtimifque Brakclioruin , Meftdachiorum, Hansbekiorum iimilibufque Familiis matrimonio connexa. Ciijus publica edidit documenta Philip- pus SpinsEus Theiovans Vicecomes, libro fuo de Antiquitatibus & Nobilitate Flandrise. Noftri autem Walsei Proavus Johannes fuit deWale, quifratreshabuit Henricum, Guilielmum, ac uxoris nomine Jacobum de Sutterc. Hi muncribus ampli, authoritate potentes inclyram Gandenfium Rempublicam regebant. Sed orta inter Principem Philippiim Bonum & Gandcnftm plebem difcordia, dumhi sequiorcs ScPiincipis partesfoverent, aplcbe, ut Principis, ita domi- nantium perta^fa, Henricus & Jacobus in carcerem conjcdli, Guilielmus in cx- iliumaduscft. Verum Johannes furori populari fe fubtraxit, ac Gerhardi- montium conceffit : ibique guttata fcmel tranquillitatis & otii dulccdine, nun- quam poftea induci potuit ut in civitatemGandenfem difcordiis exulceratam tevertereturi fruftraeum frequenter revocantibus Henrico & Jacobo, nonita multopoft a Principe in integrum rellitutis. Johannes fcx liberos habuit, &c filium natu maximum ejufdemnominis. QuidudlainuxoremElizabetha dc Glas, forore Regentis CoUegiiSottege- menfiSjConiiti Egmondano a Sacris,fex filios duafque hlias genuit. 'Hie Johannes, noftriWalaeiavus,animadvcrtcnsiliecebras otii rerum pra;- -cipuarum fecumignorantiam trahere, Scfamilia? oncratas multa prole exitio tfle, ad liudia vi^iEque negotia denuo liberos traduxit. Juhannem filium natumajoremThcologiajaddixit : quipoltea Praepolitus Fratrum Minimo- Tum Brugis fuit, & Pocmataqusdam, Tub nomine Johannis Galli, in lucem dedit. Secundus filius Adrianus, fedulo JurifprudentiaJ operam navavit : quam ob caufam Comiti Egmondano gratus., ad ejus conlilia adhibitus, & mox toti •aulsGerhardiLalinii, aurei Vtlleris Equitis, Gubernatoris Hannonije, prspo- iitus elt. Tertius 1: Vita Anconii Walaei. llicitiidinem facile ferebat & tempcrabat illius facilitasi dc illius facilitatcmhujus modtltia. Jacobus mox a matrimonioReipublicasadminiftrationiadhibituseft, prar- fedtufque jT.rario Alollano, fub JodocoAHeefchouwcro conf«)brino fuo, ^ra- rii illius Tribuno: eledlus quoque ih civium Gandcnfium Ducctn, atque ad alias civitaiis curas. Margarcta prime partu/^gidium enixa-cft, non ita diu vkalem. Et tertio matrimonii anno, hunc de quo agimus Antonium, 111. die Odobris Ai'.ni MDLXXIII. in platca Brugcnil. Eo ipfo tempore, quo difctfrum pararct Fer- dinandus Alvarez dc Toledo, Albx Dux, qui fupcrbia 3c crudelicatc, Belgarum in Hifpanos Vatinianum odium provocavit. Margarcta puerum fedulo primis morum pictatifquc rudimentis im.bu^t, C c c c Jacobus 5oi Vita Anton ii Walaei. Jacobus pitcr gcnio libertatis : quare & voluit quoque puerum nondum fex- enncm, dcmoliendo Caftcllo Gandavenfi eas quas poflct manus admovere. Odennispuer legend! fcribcndiquc mcdbcritcr pcritus, linguam Latinam addifcendo-jtidei concreditur Titiab Edingen,VerbiDivini Miniitriad Fanum Saudi Nicolai in VVafia, viri Nobilis, eruditi, & qui Johannam Margarets fororcni duxerat inuxorem. Puer forma elcgans & rofeus, fuavis moribus fanguine nexus , prx reliquis condifcipulisfuis ibi gratus fuit, plura illi adhibi- tablandimcnta, prsbitsdelicis. Cumque aliquando Matertera placcntulam illi prsebuifTet, fupcrvcnicnlibusfortuitoaliis pueris, voluit earn cite ab illo dtvorari, & quo id perficeretur citius, manu intrufionem placentuls in os pro- movif, quamcum totam fubitodeglutirenon poiret,capit fe male habere, angi,deficcre, & psene fuffocatus elt : ita amore Sirriis periiflet in herba,qui in arborem delUnabatur, umbram aliis faduram. Non ita, multo port Edingiusad Verbi Divini miniflcrium evocatus eft in Hollandiam, ad Fanum Sanitise Hildcgondis, prope Harlemum: quare Gan- davum redire Antonius Walasus coadtus eft, qucm maluilfet Pater procul remotum a turbis&r dilTidiis, placide & pie inrtitui 8c educari. Itaque quod unicum reliquum erat, traditus eft in difciplinam domefticam Samuelis Lanf- bcrgii Paftoris Gandavenfis, ut jada antealingus Latins fundamenta retineret & excolcret. Conflagrabatenim Belgium hifceannis civilibusdifcordiis, dum potentias Hifpanorum impares, 0 & iin- pcfrataparentum vcnia, Middclbuigenfem Triviakm fcholam adiir. Hujus regiminiprserat Jacobus Grutcnis,vir fedulus, & in Gra^ca Latinaquc litte- ratura ita vcrfatus, ut co tempore nuUi Belgarum ccdere crcdcretur. Qui coadjutorcm tantum unicum Iiabiiit Johanncm Murdifonium, Philofophum acutum & folidum, non ita multo poll Philolbphix in Acadcmia Leydenii Profefforcm .- ut ca fcliola pcrpetuocgrcgiis cxornata prsfcdis fuit, quxS; poftea Jicisbum Meivartium. Academic Groningana', julium Lyrsum, Ultra- jedinse, &, qui mcrebatur primo nominari, Adrianum Heereboord, LeydenQ Profcfforesdcdit. CobabitabatGrutcro Murdifonus, quave ut ejus genii pcnitiorem notitiam habercnt, iifqucfamiliavius uttretur, Grutcii menCc Antonius adl>ibitus tiV. Ne tamen quorundam puerorum indccoiismoribus, aliquid ci de morum fua- vitate decedcret, parentes cumdon icoenarcvolucrunt ; ut liquid vitii cou- traxilTet, id animadvertercpoflcnt & cmendare. His prsccptoribusfcxcnnioufuscft, &abiis LarinamLinguam co ufquedii dicit, utjam degans pangcrct Latinum canvicn, Orationes publice haberet difertasadco ut fuidifcipuliqucbonori intcrcffe Gruterus crederct., ea in pub- licum cdi,divulgari. Ncc niinu> in Gri'ca lingui piofccit, ac turn cos omnes Grxcos virfus compofuit, qui ctiamnum inter ejus Potmaia leguntur. In Philuinphia folida fundamcnta jccit, ut Ctuterus & Murdifonus cum eo pub- licas Difputationes inltituerint i de Syllogifmo, de Ordine Iibrorum Ethico- rum Aiiliotd. dcMundo, aliifque in Philofophia controverfiis : quod ante Si pod illud tcmpus, in fchola Middelburgcnfi nunquam fuit inl^itutum. Crcdidit autcm fcmpcr VValxus id pra-cipuc ad fuum prokdum fccifFe', quod edoc. ret ur tantum aGrutcro & Murdi(onoi nee mutare praectptores aut tranliic clafTes cogcrctur : ita cnim tacilius concipi qux a confuctis tradun- tur, ita melius pro(.oni in quibu? Iciunt difcipuK s dchcerc. Sed 6c juvrt amor quo eum pra?ccptorcsprofcqucbantur.- qui tantus crar, ut polka Gru- tciiis,prxtcritis omnibus conlangineisfuis, -cum liberorum fuorum conlHtuf- rit (5o 6 Vica Anconii Walaei. rit tutoiem. Juvit diligentia, nc de ingenio dicam : ut quam relaxationem animi alii ludis quxrunt, ille varietatc rtudiorum affcqucretur. Ubi tamen libcrct deftudiis cogitationes pcnitus feriatis diebus exuere, res obumbrare, & pcnicillo exprimere didicit, mediocri profedu. His ftudiis imbutum Walaum monuerunt prsceptores, jam tcmpus eflfe Academiam accedcre : ibi melius quam in Scliola Triviali ulterius informan- dum. Placuit autcm prs ceteris Batava : quod &: Middelburgo vicinior fo- ret, &• pluribus in quavis facultate I-'rofcflbnbus, ac celebrioribus quam Frane- querana ornaretur. Quare in Apiili Anni millcfimi quingentefimi nonagefimi fcxti Lugdunum adiit, £um cum matrededuccnte Johanne Ytfenbachio, Ecclefiafte Middel- burgenfi : ac hofpitium apud Tliomam Spranckhufium, Ecclefia? Leydcnfis Miiuflrum, elegit ; una cum Gcrfcne Pannelio & Enocho Sterthemio, com- militonibus Quibus omnibus ut &c liberis fuis Theologias Itudiofis, Spranck- huiius placidis moribus, vera pietatc prsivit. Ingrefl'us Academiam VVaIa?us,animadvcrtitftatim maximum fibiad pro- movenda l^udia adjumentum Latinam Gra^camque linguam, & Phiiofophia; tundamenta conferre ■, earumenim cognitionemdifficillime acquiri pofle, ubi conflrlngi juvcntus non folet ut qusdam memoriae mandct, quasdam rcpetat; &c rariilime ad ea fe Prutcflbrcs dimittere, qui promovere ll-udia etiam dodio- rum Auditoium cogantar. Quare primuni annum, quo alii circumfpiccre tantum folent, qua lludia ?ggieui debeant& quomodo, feriis dodtrina^ curis potuitimpendere. Hac autem ratione ftudiainftituit: primumlinguarum cognitioncm per- fecit : indc Philofophis : quibus abfolutis Theologiam demum aggreffus eft. Verba cnim debent prius quam res addifci. Ubi rtrum cognitionem acquifi- vimus, parvi fokmus verba sOimare. Ubi cogitationes noltras rebus gtavio- ribus impendimus, easnon pofl'umusadexiguas dimittere. Ad penitiorem Grscae lingua? cognitionem acquirendam pra?cipue ledioni fe Poctarum dedir, qui fingendi libertate & nectflitate mctri coad:i, omnc lingua; genium melius exprimunt. Prs citeris illi placuit Homerusjjuod omni Dialcdo toquatur, gratiffime ejus proHiiat oratio, & ledtorem (uurrflaciat prudentiorcm. Quotamcn in illam linguam pcnetraret magis, de Imgulis Jofephum Scaligerum confuluit, maximi animi, llupendas eruditionis virum .- cui Walasus carus extitit, &c ejus fuit ingenio delegatus. AGrseca ad Hebrsam linguam tranOvit, manuducente eum Francifco Raphelengio, viro humanilTimoi cujus dudtu prima lingua: rudimeuta e Grammatica Martini haufit : fed eo mox danortuo, ei Prottilioni Francifcus Junius ad tempus vacavit : fub quo tantum in Hebraicis profecit, ut Vetcris Tertamenti libros fine interprete poiTet intelligere. Rabbinos non adiit, quod exiftimaret eos quinimium ftudii, nimium operas Unguis impendunt, rarofo- 1 ere feveriores difciplinas capere folidc, & in cas profunde penetrare. Animus humanu'S omnia non tenet : & verbis, rebus minutis, alTuetus ddcdtarj, in fe- verioribusdifciplinis,minutiis 3c fuperHciali notitia fibipoteit fatisfacere. Lingua: fuperbas funt, foVx coh vulunt, nee aliarum fcientiarum fervitio difcentis animum patiuntur occupari: tantum in mcmoria coniiitunt, nee ullam Vita Antonii Walxi. ^07 uUamcum rebus fimilitudinem habent,qua cumin fiiinotitiam deducanr,aut itiitiata cognitio polTit promoveri. Quani ob caufam Nofter dum Ora^cam Hebrsamquelinguamdidicit, nequaquamaliisftudiisanimuin fatigavit i nifi quodrelaxandi animigratia,ad veteres autores Latinos, Hirtoricos, Poetas, Oratorcs non raro divertir. His inftruc^us ad Philofophiam acceffit, cujus Audio in Academia Batava parum erat hoc tempore profpcdum. Petrus Molinsu?, vir poftea ccleberri- mus Philofophus rccens erat. Jacobus Trutius, prorfus impeditus. Solus RodolphusSnelliusin Mathcficminebat; hujus itaquedifciplins (ededit, & ab eoGcometriam, Artronomiam, Opticamedodtus eft: non parvo ad rcli- qua ftudia promovcnda cmolumcnto. Mirum enim in modum Mathcmatica difciplinjeingeniuraacuunt, dum continue in indagationequ;cliti occupantur: & afTuefcuntcogitationes in una re figi. quod ubi a Propolitionis indaguione dcmonftrationeve mens aberrat, totumfrurtra lit, clabatur,&: de novo fit in- clioandum. In Logicis Keckermanno affucvit, cui Zabarcllam, Monlorium, aliofquc ad- junxit : in Ph^'ficis Tolcto, Zabarellse, Picolhominaeo : maxima dclcdtatus eft in Etivcis Accioalo i legit tamen quoque Picolhomina?um,Magirum, Mu- retum. Zuarcfii Mctaphylicam maxima parte pervolvit, Thomam quoque & Scotum. Aquibusad ipfosfontcs Platoncm & Ariftofelem tranfivit : quos fua lingua legit, hoc eft intcgrosv quumquicx intcrpretibus fapiunt, vix di- midium afl'cquaniur. His enarratorcs adjunxit Plotinum, Ficinum, Simpli- cium,Aphrudifium. Averrhoem. Judicavitquc Pcripatcticos hodie Aphro- difa'iaut Avcrrhois Philofophiam potiu?, quam Aiiliotelis fed'ari. Poiuit autem fine manududlorepergert, quod iingularum partium Philo- fophiae (olida a Murdifunohaullflet fundamcnta. Seduiaquc audorum Icfti- onecrcditus eft tantum in Philofophia profccifle, ut inter comipilitoncs fuos emincret : frcqucnterque opponcndo ea Difputationum Piasfidibus objiccret, equibus fedecorcfatis nequircnt extricare. Erat enim in invcnicndo fub- tilis, inexcogitandopromptus, in explicando planus, in urgendo acris: qiuc quomagiscumrefpeduproponebat, eo amajori judicio profieifci videban- tur. Philofophiam pr3?cipuevoIuit ad Theologiamdirigere ; & quo id meliori judicio hcret, pcrpetuo magni Thcologi conlilio arbitratus tft fc indigcre. Qiiarccum bona Spranckhuyfii vcnia hofpitium mutavit, & ad Francifci Go- mari menfam acccifit s cubii.ulum in proxima domo conduxit, in Gomari 2de-i migraturus, ubi contingtret aliquod vacare: quodpoft aliquot demum niciifestvcnit. Ornabant hoc tempore facultatem Thcologicam, Francifcus Junius, Thcc- logus profunda: cruditionis, gravis, &judiciiplcnus; Lucas Trelcatius pater, fulidui & excitatus : FrancKciis Go^)aru^ vir multijug$ eruditionis, ferventi • 7cIo & vehcmenti. ylillimavit autcm VValsus prx caeteris Junium,&: ad illius - tc cxciTiplar conatus tft contormarc. Scci Gomari toi lilii)ufus,lhcologiac'ftudium non eft a Icdionc Locorum Communiumauli icatus; ne uUius opinionc imbutus, ne ullo pra? judicio ab ipfa veritatc abdutcretur. Vcrum initio perkdis aliquotics Ecclcfurum He- 6o8 Vita Antonii Walxi. Reformatarum Concordia formulis, Catechcli Heyddbergcnll, & ConfciTio- ne BcIgica,totum ft Icdioni SacraeScriptursdedit. Earn legit attcntc, legit aiTidue i imo & f>ra;cipua Dodrinae capita memoriae mandavit. Adeo iit eti- am fencx Epillc 'lam ad Romanos, ftcundam ad Corintbios, ad Galatas, Ephe- fios, Philippcnfcs memoiiter poffet recitare. Legit autim lingua vcrnacula, quo'in concionibus polka habendiSjScripturs verba promptius memoria; ob- verfarcntur. Cum autem fola Scripturx Sacrs left lone, totum Dodrinas corpus difficul- ter animo comprehcnderet, jam Scripture inquilinus, tandem ad Inllitiuiones TheolpgicasBucaniaccelTif. quo Thcologiam integram e compendio, uno quali obtutu polTet intucri. Compendio autem diu immoratus non eft, quod delineation! piduix limilc,lineas tantum quafdam & dodrinae circumdudus contineat, nativum autem Difciplins colorem, umbras, fpiendorem ncqueat exprimere. Vcruni llatim fefe Inftitutionibus Calvini, dc Petri Martyris Locis ' Communibusdedit. Non fuppetebat hoc tempore Ecclellis Pteformatis ea LccorumCommuniumcopia, utanxie difpiciendumeflet quinam reliquisde- bcrent proEferri. Perplacuit tamen Martyr, quod totam Dodrinatn pertiada- ret plane, deduceret fuCe ftatum CL'ntroverlia?, Sc eum folide decideret. Putavit tamen adjungendiun Calvinum, quod eum Retormatiut Duccm & merito fequcrenturi quod prsteritis levioribus, ea f(.durctur qu£ ulura habercnt ; eaque proferret cum gratia & majeftate, in quibus vis & robur fentcntise Re- formatorum confilkrcr. Qiialibus autlioribus non fatis alTucfcere Juvenes poiTunt, qui rcrum pondus nondum ex arquo norunt jeftimare. Dum his occupatur VValsus, Lucas Trelcatius & pol-.ea Francifcus Coma- rus. Locos Communes privatim explicare aggrefll funt i quos audire inlUtuit, quia privatim omnia tamiliarius & breviiis,quam publicc foient pertradari. Prscipue tamen Lcdionibus publicis vacavit, Qi].i authorum ledionc, private l\udio, Thcologiam aflequi conantur,eos vidcmus in alienas,in ridiculas, imo perniciofas opiniones inciderev dum dodrina? connexum non fatis anim,o alFequuntur. Publicis autem magis quamprivatis vacavit, quod illae accura- tioresdodiorefque (int,& majorigratiaauditoiumanimisinftiilentur. Vaca- vit autem omnibus, quia nuUolabore, nulla animitatigatione aliquid auribus admittitur, quod non raro in animo radices agit. Scd quo ordine Lcdit^nes Junius, eo pr & circa hyemcm Lugdiinum Batavorum acccdcre. Movtbatur celebritatc Academix, qua? inter Reformatas fola cura Leydcnfipoifet contendere: fed parum in animo illius fpcciofa poterant, qui fibi propolueiat tantum folida fedari. Maximi a^ftimabat Bibliothecam Manufcriptorum autliorum, ad quam illi liber aditus per viriim Clariffimum Janum Giut^rum,Contcrraneum fuum, patiiit: veruraad collationem Ma- nufcriptorumcumimpreiris, plane animus non inclinavit. Nimia varietate ledlionum, ali;nus ispe fenfus authoribus affingitur : 8c nifi in locis tantum fit maximi momcnti, inglorius prorfus ert labor, iiec pluris sftimandus quam eorum qui imiices conficiunt. Theologiae ProfefTores erant, merito fuo celeberrimi, Daniel TofTanus & David Pareus. TofTanus Novum Tcllamentum interpretabatur •, fed fcnio confedus, paucos tantum mcnfes fupervixit. Pareus explicabat Piophetam Hofeam, quern recentcr admodum cum Rabbinorum commentariis Buxtor- fium audierat explicantcm. Et nefcio quomodo varietate animus allicidebe- at v etiam ut iis immoretur, quse alias magni folet slHmare. Gubernatio Ecclefias Palatina;, plane non erat Belgicis imitanda. Odo Politici, odto Ecckfiaflici Senatum conftituebant, cui fub Principe fumma erat in rebus Ecclefiafticis poteftas. Hicminillroseligebat, prashciebat civitatibus, pagis : transfcrebat de loco in locum, & Thcologicis controverliis iniponcbat modum : fspe invitis, femper ignaris illius Ecclclite membris- Ita optimc authoritati Principis, bene tranquillitati publics, pavum animarum folatio confulitur. Quare Walceus invitatus tempcflateanni, ftatuit potiusGermaniam pera- grandopervidere. Peragravit itaque totum Palatinatum, & aliquamdiu Francofurti ad Moe- numquievit. Ptrcurrit Hailum, & Marpurgi in Academia, Caflblii in aula fubftitit. AliquDtves^Mauritio,HalTisLantgravio, cumhonoread alloquium admifl'us. Principes enimqui ut potentiaita eruditione prsditi funt, non tantum potentcs, fed & cruditos quodammcdo ut familiareshabent. Inde in Ducatum Brunfvicenfem, Epifcopatum Bremenfem profedus, Bremiccom- moratuseft. Quiitaregionespervolitant, multum jucunditatis habent, dum quotidie aliam agri faciem, aliani cukuram vident, alium urbium fitum, aliam asdium lirudtaram : dum alium hominum genium, diverfos mores, contraria Ihidia intuentur. Vcrum "id dcmum ex utilitate fit, ubi in primariis civita- tibus commorantur, naturam populi,rationemregiminis a peritis inquirunt, quam inquifitioncm mox pcrcurrcndo regionem abfolvant. Ne autcm Walius, qui hadenus alicnti & externa ciiraverat, domus fuss ig- n=rus effetj Btema in F riiiam profedus eft ; inde in Tranfifalaniam, Ccllri- am. Vita Anconii Wah-ci t, hortum fpatiofum, in quibus ea fovebat ale- bitquc, qua: elcgans divcrterc ingenium potcranr. Sed raro iis pkne frui polTumus quae ftiKliufe clegimus,quscum cura pra?- paravimus riobis quafi in iis qiiieturi. Civitas MiddelburgenGs fi ulla religio- ni dcdita, co iiumcro frcquentabat Conciones qui a tribus majufculis teinplis capinonpoflet ; quam ob caufam Magillratusrogatusdl tcmplum quaitum & odlavo Minillro Itipendium concedere. Tcmplum affignatum ell, prope t'orum pifcarium, & in odlavum Miniltrum ab Ecclefiallico Concilio WaLcus vocatur. Equidcm VValseusmaluiflet Koukcrkas manere, & non immiftus tuibis & dilVidiisDeo, fuasEcckfiae ac libi vivere. Non debuit tamen Deo rcfirtere cum vocanti, ubi plures adUrre frudtus Ecclena; poffct : non debuit dceffe futuras familia? , ubi ei melius polTct profpiccre. Middelburgum enim Zclandiae Metropolis elt, nulli prster Amltelodamum fcedcrati Belgii civitatum ceJens amplitudine , mercatura, civium numero. Magilhatus prorfus eruditus, prse ca?teris Paltores veneratun Gives multi modicis divitiis, fcdatis moribus, Theologian curiofi, earn quoque ftudentopere exprimere. Id biei nium quo Minilterio Koukerkse tundtus eft Walsus, non parum ejus vita: rationcm immutavit. Primo enim anno, peradto illolaborequi anniverfjriis concionibus dcbebat impendi, Catccheticis, feftorum, plus otii nadlus, inccpit de eligenda vits focia cogitare. Nee, ut vulgo fieri folet, in- confiderate eireiincubuit, cum tota vita vixaliquid majus aggrediamur", fed re ferio iteratoqLie pcrpenfa, de parentum voluntate ambivit Pafchaliam ab Ifenhout,virgincmpiam,prudentem, compoiitis moribus: quakm qui non eligit, tota vita cogitur ftolida: infervire. Non neglexit tamen rcliqiia corpp- lis i' fortuns dona, qua: . beatitudincm in tcrris rcddunt fuaviorcm. Erat enim forma decora prs-plerilqueMidddbiirgenlibusdotata, oriuiida e Nobi- libus familiisCurtiorum, Cryphiorum : &avia:fraterfuerat Pctrus Curtius, Celebris Epifcopus Brugcnfis. Grave quidem eft olim magnum fuilTci fed eximiumantiqua profapiaconfpicuum, etiamnum potentcm elTe, Hujusau- tem pater Nicolaus ab Itenhout, anno antatis quadragefimo nominatus obierat Gonful. Avus Maternus Johannes Bontiidder, etiamnum in vivis Scabinus. Matrisfiatresuterini,H^nricus WclleusConful, Chriilianus Scabinus. Ami- ' tarummariti, FerdinandusVilcherus Scabinus, Aylva Militia: Dux. Et per hos potentilfimis Middelburgenfibus familiis affinitate innexa. Hanc obtinuit Wala;us, parario Jacobo Vifchero Ferdinandi Filio, commilitone fiio, poftea Maris Mediterranci Architalaflo Callico: & earn undecimo Augufti,Anno CId be 111. in sxorem duxir. Scd nemo continua in terris felicitate gandeti uxore duda parentes amit* tit. Mater tota vita Afthmatevexata, ex continua fulTi tandem Peripneu- mcniamincurrit, qus illam quarto Novembris ejufdem Anni vita exemit» Hsc calamitas mire patrem (enem affecit, earn fe amililfe line qua nihil un- quam in vita habuit jucundum, qua: in fe fufceperat onus profpicienda: domui, regundx familia:, quo melius vacare muneri poflet & honeftis oblcdtamentis ferecreare: unde ptimum moerore correptus, mox lenta febricula & tandem, asuta, undccima Odtobris Anni millelimi fe$centelimi quarti expiravit. Tptft; Vita Antonii Walaei. (, % p Toto morbi decurfu VValsus perpctuis officiis, piisconfoUtionilius paretuibus adfuit, quare uterque mortis hora illi bencdixit, & hoc clogium dcdit, cum runquam eos tota vita ofFendifie ; clogium quod optant omnes boni, pau- ciflimi merentur. Ea niorte parum amififfe Walxus videbatur, qui trigcfimum fupcrgrcfius annum, ipk paterfamilias, Paftoris muncre jam Middclburgi crat fundurus. Nee multum curarum parentcs rcliqucrant, cum Johanna foror cfTet annorum viginti & fcx : qus mox nupfit Jacobo LcnlTcn Ccrviliario Middelburgenfi, viro diviti, fuavi, honefto, proboque. Et Jacobus fratcr annorum eflet feptcmdecim, lludiisquoque dcditus, ita Antonio fimllis, ut facile gcrmanos effe pofles agnolccre : nili quod natura viderctur inagis in MelanchoHam in- clinarc, quaks non folcnt moribus exorbicare. Es tamcn mortes vehcmentcr VValsum conturbavcre, ut toto anno nulU dies tranfiret, qua non de parentibus anxic cogitaret, nulla nox,quaj non dc parentibus fomnia largiretur. Certe exile quid non eft favorem ilium parcn- tum amittere, convtrfationis illam dulcedinem : carere optimis cxemplis, adquivitam, ad qus mores inrtituamus; deltitui confiiio quibus in rebus gravibus,in rebus anxiisdirigamur; nonmuniri ilia authoritatc, non itabiliri illo fulcro, quo juvcnes & in novo muncre conillkmus. Lcnivitnonnihildolorem natusilli hiius vigcfimofeptimo Deccmbris cjuf- dcm Anni, quern in memoriam avi avia?que fuar, in gratiam avi uxoris& foro- ris fus Johanncm appcllavit. Vita cum pueri? multas alicnas cogitationes infringit. Exhilaratanimum quod hsercdem videamus divitiarum, authorita- tis, boni nominis qui nonnifi cum fatigatione corporis & animi a?gritudine parantur; fed maxime in hlioexultat animus, quafi diutiuscum nomine ill illoviduri. Etiamfi autem jam dudum urfiiTent Middelburgcnfes, ut domicilium in corum civitatem transfeiret, & jam profpeiftum Knukerckenfibus cJTet j noluit tamen eo prius conccdere quam Koukerka: natus infans eflet: ne viderctur eos contemiiCrcquoshonclliiTimosSc fuiamantcserat expertus. Sed vigefi- mo oflavo a partu die, uxorem cum tota familia Middelburgum traduxit. Middclburgi cum maximopopuliapplaufu, fummo honore a Magillratu, imo ■ praccxterisfavore,acceptusell: quae res facile quorundam Miniftro- rum Middelbur^>nlium denuo invidiam excitavit : cum qui novillime collegio adfcifcuntur, temper aliquid dcbeant pcrperi. Idque egerunt, ut VValsus quartoTemplo jamcitcns ad)undto, exili prorfus, & in civitatis cxtima re- mote, adfhingcreturs fed idafynedrioEcclcliaHico non obtinucrunt. Imo ingloriam VValacoccilu, veteranos vereri ne corum Auditorum trequentiam imminueret Ut nullimajoremoccalioncmprofe quam invidi prsbent : dumdilTimularenon poilunt feeos arlHmarc,cos diligcntes eoscir- cumfpedos rcddunt : illis amicus conciliant, quos mercri crtduntur, 6c ob invidorummolimenindigerc. Sed Wak-us facile horum animo< mi igavit, modeftia, humanitate , officiis : ut pollea cum omnibus conjundtilfime vixerit. Poll Walium acccilit quoque Paftor ncnus. Horum plerique omncs valde crant cximii ; inKr cos tamcn cmincbanr, noftcr VVakus, itgidius Buriius, Eeec 2 Hcrmannus ($20 Vita Antonii Walaei. Hermannus Faukelius, Guilielmus Telingius. Quorum (inguli credit! fuiirent vixparemhabcre, nill HicfuifTent conjundli. Burlio vox. erat vere mafcula, Faukdio 3c VValxo gravis, fed illiamilTione dentium parum impedita : Walajo fonoramigis,Tclingio acuta & penetrans. Scrmo Faukclii & Walxi erai p'anus, profluens Burlii, Telingii intcrcifus. Pollcbant in inonendo VValius & Faukelius : & Walaeus infuperin confolando. Egregius cratinexcitando Burlius', fed in reprehendendo cxcellebat Tclingiu?. Quantum autcm in aliis omnibus reliquis cmlnebant, tantum in docendo cedebant Walaco : trade- bat plcnc, explicabar plane &appollte,probabatfolide, efferebat nervofei ut Telingiusinrcprehcndendo,Wala;us in docendo regnare crcderentur, & iiv- tegrum fcculum vixilHs parem ferre : unde rcliquos omnes auditorum fte- quentia fupcrabant. Gratia apud cordatos VVateus Telingium (uperavit, quod meritofuoeruditionemaelHmarent, quod libenterdoceri; moncri,confo- lari vellcr.t i illibcnter rcprchendi. Quare 6c folus VValsus totics ab aliis Ecclcliis petitus eft ut cathedram vacuam ad tempus fuppleret, quotics reliqui omnes ejus college ilmulNcufa?, Slufs, Fliiringa?, Higae Coniitis all- biquc. Prxcipuc cnim Concionatoris partes funt bene indituere, & plane fuis ex- ponere,penitus inculcate eaquscredenda, quse agenda funt. FruRra Reli- gionisignaropietatem perfuadcas. Optime monet qui fimul inftituit, non enim impcrare videtur, fed ex squo & bonoloqui ; qui fi fimul tranlgreflb- rem, infelicem confuletur, non dod'or, fed amicus creditur. Quod autem in reprehendendo minus acereflet, credo a natura ejus provenifle ■, erat enim bc- nignus & plenus commiferatione. Et quamvis judicium affere,mLtuimpc-ditosne acccdere quidem. In Ulis viiitationibus vidua?, orpliani omni liumano auxilio deftituti, (olamcn invcni- ebant : iV cui poHLnt conlilia communicare. Langnidi, aegri animabantur ad hdci conlbntiam, prseparabantur ad mortem. Agonizantibus mortis terror cxcuticbatur, acccndLbatur dcfidcrium tfCe cum Chrifto, atque ita quafi inanu ad lakitcm ducebantur. Hxc vera denium Theologian praxis cU: iiiqiia>-|Ui nc^ligcntcs funt, capere ncquco quomodo confcientix fux, quomodo Deo poUint fatisfaccre : & amore fuovum in terris dcliituuntur. Qi^ix omnibus dicuntur quail ex pcnfo djda putantur, quas lingulis ea de- murn unum quemqueobligant. Vcrum ea foiius Walani lau; non erat, dcbcbatur S.- ea plerifque Paftoribus Middelburgcniibus, imo Zelandia", qui in hac parte non raro prs carto'is dili- gentesinvcniuntur^ Ut &quod iis viiitationibus Lutherani, Anabaptiftac, Pontihciiintorniarenturde Rcligione Rcformata, & fu;e religionis dciormi'- tatemaddilccrcnt. Non enim minus SedSarios Walfleus quam Tugs' invifit, ea comitate utnequaquam idaegrcferrcnt: ea fequitate ut frequenter quan- do in caulis matrimonialibus fcrupuli orircntur ad VVakum iretur, optime eos dccifurus. Libcntcr enim Clcrus Pontihcius fcrupulos mover, quibus peciir niamcorradatqua ii rcdimuntur. Hsec resCurionempontificium vehcmcnter conturbavit, 8c cumWalarus prae ceteris in rcdarguendo cfficax (.(Tet, nc qui colloquia cjusslHmarcnt ad c')UsquciqucaccedercntConciones,difperlit inter fuos, DJabolum evidcntcr W'alii humeris infidcrc, ac inter concionandum continuo fuggerere, quomodo optime populum polfct fcduccre. Ita fo- lent, qui ad ctingreffum imparcs funt, contumdiis advcrfarium, prxcipue in leligionis ncgutio, 1 cciTcrc ; plerumque fuo damno,cum in illis falfi convidi, alibiquoquc non vr itatis fed fuam caufam cgflc crcJuntur: quod & hie cvcnir. NonpaucicuimPonrihcii, aut curiofitateaut fama allcdi, aut oc- caliono 6ii Vica Antonii Walaei. cafione Baptilmatis cemplumingrcfli, cum nihil Diabolici ex VVaI*i ore pro- cedere audircnt- ccrcrunt Curioncm fuunicalumiiiatorcm slHmare; dubitarc devcritateeorumquscdictrtt, animadvertcre fc Walsi concionibus amplius quam illius doccri, confclari-, atqueirain Religioncni Rcformatam indinare fcnfim, & tandem ad earn aperte accedcre. Rclinquebaiu Collcgse Walso. ut dodiori, imo mandabant, ut provideret re quid Religio Reformata publice dctrimenti capcrct, & cam contra ad- verfantes tutaretur. Ea inreHcrcukm fe prslHtit, & non pauca monrtra fubegit. Fatigaverat aliquamdiu Ecdefiam Middclburgenfcm Abrahamus Beeck- mans: vir acris ingcnii, cor.fpicuac probitatisv reprehendcratquc continue Miniftros, illos immcrentibus Baptifmadargiri, & lignum foederis illis infan- tibus communicarc- quorum parentcs Ecclelia? fjcramentum non dixiffenr. Centenaque aliquot Ecddia? membra traxerat in partes fuas. His ftatim ini- tio minilterii totani dodtrinam explicavit planius, conftrendo, difputando pertinacesconfudit.fcribendopicrolquccontficit, & ad erroris adegtt agniti- oncm. Nulla enim in contcrendoBaptifmateaccuratior Ecclcda Reformata, quam Midddburgenfisinvcnitur: quse ad Baptifma infantes non admittit, nifi dclegato Minilko aliquot diebus antea probaverint Amici, Chriftiani tide- lis foetum, aut in e)us legitinia potelhte effc. Juxta Dei inltitutum Gcnefeos xvii. V. li. Nat us dies oBo vobii cinttmcidetur omnis mas^ per £tates vejiras i^ natus domi & emptus pecunia de qmbufcunque alien/genis, qui nen erit ex femint tuo. Scd non contentusWalsusdevicifTe, diHipafTeturbidos, voluit quoque eos fervareEccklia;, autlucrari: quod perfecit, procurando ut Beeckmans ejuf- quefociusin Seniores Ecdelia? (.l^crentur. Ita pacata quafi feditio fuit, & i'pfi utilem poltea operam Ecdciia? prseltiterc. Non melius dcmulcentur fc- ^arii qui divina Temper cvepant, quam ii humana illislargiamur. Haud ita multo polt Gedcon vanden Bogaerde, Nobilis Flander, neutra- rum antea partium, cum vexilloinefcatusfequi partes regis Hifpanis decre- viflet,Re]igionem quoque debuit mutare quaelito prajtextu, Religionem Pon- tificiam Reformata veriorcm cffe. Et id in ncgotio Tranfubllantiationis, per patremGaudam Jefuitam Antwerpienlem^publiLatis fcriptis conatus eft demonftrare. Subadius in religionePonti hcia dfe debuit, qui aufus non fuit aliis quam patris Cauda verbis loqui ^ pcnetravit ad minimum in illam re- ligionem, qui prseteritis fpeciofis, earn converlionis fua? prscextum elegit, ubi religio Pontihcia quam maximeeli monllrofa; quid enim horrendum magis quam pancm adorarc ? Qi^iare facile con tc mi li putuilTet, nifi fub Bogardi no- mine luliffet Gauda Jefuitaimpudcns : qui eo tcmeritatis devcnerat, ut im- memor fragilitatis humanse. hoiret animus doqui.Deo animamfuam offerret expiatricemerrorumqui in Ecdcfia FuntiHcia invenirentur. Egregius ccrte vades, qui ipfe plura debuit, quan, pillei perfulvere. Huic ftatim fe oppofuit ac refpondit VValsus, oftenditquc verba iniiirution-is Ccena?ipfis Pontificiis nonnili tigurate intelligi poiTe ; nee conlecratione corpus Chrilii intinitis locis codcm die memento, quia ita CO' pus non cfTet, quod fuis terminis Temper eft circumfcriptum. Gauda ad fecundamrefpontioncmconticuit. Sine dubro valde Vira Antonii Walxi 625 ^ — ; ! ; '. ■« — valde imparcm fe fentiens, omnibus enim fcdtariis, Pontihciis pra^lertim, con- iHtiitum eft femper ultimo fciibere, utmultitudini fupeiiores vidcantur, fal- tcm ratione non deftitui. Prscifis his errorum capitibus, novum fubortum eft. Quidam peregre ad- venicns, Ztlandia cnim taliamon(hanonedit,pr:edicabaf Chriftum omnium optimc Dei revercntiam, amorcm proximi docuilTe. Scd quo dogmata majus pondushabeient, dixilVe ic Dei Filium, piaquadamfraude, hnxilTefeDeum, qui tamen rcvcra non elTet : privatilquc ca cftutiic non contentus, coetus con- gregavit, probitatemi non Hdemurfiirus. Hunc eo pernicicliorem a.lHmavit VVal3;us,quod pietatem fimularct, quod non fine laudc Cluifti loqucretur. quern revera conabatur annihilarc. Qiiarc hunc pleno eoetu aggrcffus, demonftravit, in CbrilUnativitatc, vita, morte omnia concuniflc quae de MeiVia in Veteii Tclhimcnto praidiccbantur : itaque non pofle non DeumclTc, quod in Mcifia ibidem requircbatur. Chriilum quern fatebatur pietatem docuiircT cxprclIiiTe vita, non potuille a mendacio incipere, cum illi conlUtutum clTet nihil ;nali tacere, ut bonum evcniret. Nee operspretium futurum fuifleob mendaiium peifccutiones, verbera, cruccm pei pcti. Apoftolos continues ejus com tes, noluirt'e in idem mcndacium con- iTpirare, &ob idfufferre cxilia, tormenta lanienam. Deum non perpelTurum fuiCTeut evenirentea qua; prsedixcrat is de raortc, rcfurredtione {ua, dertru- dlinneHierofclyms, fi conatusfuiiTet alienum Deum obtrudere. Non con- ceiTuium illi tuifle fanationis donum, quo claudis greffiun relVituerct, coccis vifum, mortuiin vitam revocarentiir. Religionemipfam,annis nonita mul- tisa pifcatoribus, nulla vi humana,per magnam orbis partem propagatam,a Deo fc profc(5lam clamifare : quam Deus non permiliiret inundaffc totum mundum, fi alicnuni Deum & idololatriam (ccum attuliffet. His ilmilibufquc perftridio ntbulone, auditores dilapli funt, & cum aflulas amplius non habe- - ret, denuo in latibula fe reccpit. Levis his impenfa opera fuit^prajfchifmate Remonftrantium & Contrare- - monftrantium, quod Walajum tota vita occupavit. Quare prsicr rem non s crit illud abovo ordiri. Eluccfcente Bclgis Rcformatione, qui fefc opponebant Pontificiis , noia omncs cjufdcm opinionis fucrc, & nihil cos a;que ac in Pontihcios odium univit. Ne tanien igrorum fomnia pkrifque 6c fanis adfcribcrcntur , hi Annocb l3 Lxvi. RcligionisruafConfeirioncmcdiJerunr, quam poika Bel* ^icamappellavcrc : nc quoqueaegrorumcontagio faniafficerentur, plena Sy- nodoEmbdana Annocio loLxxi. conliitutum fuitncmincm ad Minilkrium Vcrbi Divini admitterc, qui examcn non lubiilTet, ac fubfcriptione hujus Ck)nfeiIionis6cCatcchifmiHcidelburgentis, tcllatu? tliiflctcum rcliquis con- - fenfum. Quod decretum infcquencibusomnibasSynodis contirmatum fuit ; . approbatunique 1576. 1 5bd. aPrspotentibus Ordinibus Hollandijie,& con* • tinuo tradudtum in ufuiTi. Non potuit tamcn initio, in magna Paftorumpcnuria^cxamen valde rigi- duminlUtui , & tacilcin Minilkrium iricpf^runt aliqui, quialicna cljndcl\me fovtrcnt. Cafparus Coolhalius Lcydx, H.rmaonus Hcibcrti GoudiC, Ger- hatdusBlockhovcn Ultrajcfti, Cornelius Wiggerus Hoi ns, qui innnikis a fe inviccuQ,-.!, 5i4. Vita Antonii Walaei. ■B^viccm, plcrique (Ic rrscdcltinatione a rcliquis (iinid(.bjnt; fed cum horum ■tV^oliminafuarum Ecckliarumambitucontinerentur, facile fopita aut vindi- cata funt. Solus Thcodorus Comhcrtius EcclefiisRcformatisfe in uiiivcrfum oppo (fuit,quianteaOrdinibusHollandiaeafecretis, metu periculi munus de(crue- Mt. Vcrum facile apparcbatTheologuninonita magnum, rebus fccuriori- bus exulcerati aninii bilcm, quam in Ordines expromcre non audebat, in Ec- defias cjiccre. Undc publica authoritatcOrdinumcohibitus efl. Nonitatamen componi diiTidia potucre, ut non relinquerent in multo- rum animis fcrupulum, an omnia a?que certa elTent quse Reformati profitc- rcntur: ut non mulcorum difponerent animosad novum quid, prsfcrtimde Prsdeltiiiatione, fufcipiendum. Itaprdeparatosinvenit Jacobus Arminius, quando Anno cb belli, ad profcilioncm Thcologicam in Academia Batava Leidenli vocaretur. Hie famulus primum diverforii publici Veteraquinatis,cum promptitudinc ingenii multorum hofpitum adnriirationcm incurrilTet,quorundamque clicuiflct libc- ralitarem, lludiisadmotus, sreMagiftratus Amltelodamcnliseaabfolvit. Un- de eorum favore adMinillerium illius civitaris piomotus,iis animi dotibus emi- .cuit,ut ab omnibus mereri Proftffionem Thcologicam crederetur. Eratenim ingemofubtilis,eruditionefolidus, moribus compofitus. Vocationi huic oppofuit fe Gomarus , quod alia de Prajdeftinatione ad '^Francifcum Junium fcripfiffet, quam Ecclclia Reformata prortteretur : imo & aliqua e Cathedra tradidiffet Amlklodami. Vcrum cum quxdam negaret, qusdam extenuaret Arminius,vifusert Gomarus vereri ne illi Collega major adjungerctur •, quod vocationcm Arminii piomovir, & initium facilioris dif- fenllonis jecit. In Prokifionibus id vitii eft utiiplurissftimentur, quiprae rcliquis multos auditoreshabent, quitacillimcdogmatum novitate parantur : quare libenter aliquid novi Ledionibus fuis Arminius etiam initio admifcuit, de Prasdefti- nationepraEfertim,qus jamdudummeditata habebat. Sed publice non nifi parce 8c tenuiter, ne Ecdefias ofFenderet, quorum authoritate meminerat Coolhafium, Wiggcrum aliofque Minifterio ejedos-, privatim vero omnia apertiusauditoribusinftillavit, quoafleclaspararet.- Et ne ubi id efflueret ab Ecclefialiicis haberct metuendum, per Johannem Vytenbogardum Concio- natorem Hagienfem, patronum fibi paravit Johannem ab Oldenbarnevelt, univerfasHollandia? Syndicum, pra^cipus authoritatis Virum. Cujus & in gratiam, Authoritattm Magiftratus in rebus Ecclefialiicis extulit. Nimiium id agebat Barneveldusut Bdga? Reformati propius ad Luthera- nos accederent, quo fperare plus auxilii ^German ia poffent, potentiffimoque Hifpaniarum Regi rdlftere melius, aut tacilius conciliari. Cumque initio Belli Btlgici ope multitudinis Magiftratus indiguiflet, quae non melius quam per Ecclefiae Mmiltros concitatur : & idee multum authoritatis Paftoribus Ecclefiajeflet concefTum. Hanc ut enervaret, incipiebat qu£ in Ecclefia fubo- riebantur diffcntiones foverc, &c cenfura<- Ecclefialiicorum contra immorigeros Magiftratuspotentiaimpedire. Authoiitatcminfuper Principis Auriaci fuf- .pedtam reddebat. Et cum ea illi potUrimum gravis effet, conabatur Proceribus pericu- Vi ta Anconii Wala^i. ^2^ periculofam perfuadcre. Qiiare qui ab offenfis Ecclefiafticis prxfidium noti cxpcdtabat, libenter Arminii patrocinium fufccpit, Scin cjusaficclis authori- tatis Cixx quselivit fukimentum. Vcrum id initio nonnifi clanculum fecit, dum fadio tcnclla cfTet, & in Iicrba pofTet conculcari. Undc &: Arminius novitatcm dogmatum fuorum diutius obtexit, ufquc dum Anno cb he VIII. a Francifco Gomaro apud Hollandiic Ordincs accufatus & detcdus eft; eum dc Juftihcationc, Pra^deliinatione, Gratia, Libcro Arbitrio, Perfcverantia Sandorum ab Ecclefia dilTentirc. Non latuit tamen tamdiu Anninius VValsum : qui cognitis omnibus fedla- tiorum latibulis, ex (emitaquam inibat facile potuit quo tcnderct pcrfpicere: quarejamanonoKalendarum JuniiAnnocbbc VI. conatus eft Arminium in viamcoilfuetam & regiara rcducere, idque infcquipnti toto Anno continuis literis egit, ad qua^ Arminius aliquoties, tandem tamcn non amplius refpondif, eademque Arminiotum propofuit, ad qua; viginti Annis poftea Johannes Arnoldi Corvinus quoquc conticuit. Etcnim Wakuis in Sacra Scriptura vcrfatilTimus,edoccrequcmvispoterat,quifnamin iis controveriiis Scripturx eflct fenfus. Sed hoc agebat Arminius, ut ratiocinationem non S. Scripturam ducem fcquercti;r,quodno!cbat proritcri. Detedus Arminius incepit vcreri ne ab Ecclefiafticis perdcretur, nondum enim audebat BarnevelJus ejus caufam apertc fufcipere. Ncc Arminius mu- tationem rcligionisanimoHeroicoerat aggreffus, qui in primis Reformato- ribus excelluit : ut gloria? Divinaetantum intenti,{ecuri cffcnt quidquid illis pofiet humanitus obvcnire. Unde cvidcntcr metu, maftitin morbum con- traxit, qui ilium xix Odobris Annicb b cix. vita excmit. Mortuo Arminio inter ejus aftedas Coryphs^um fe gcflit Johannes Vyten- bogardus, quiingenio, eruditione Arminio multum inferior, in regimine ta- men EcclcfiLC &: Reipubliccc pcrfpicax oc verfatus, prudcnti dircdtione plus nocumenti Ecclcfiis quam Arminius difputando attulit- Hie ftatim, quo plures HoUandix* Magiftratus, Ecckfialticis offcnfos,ribi addidos reddcrct, dilTeruit aliquoties, &libnmicdiditdeAuthoritate Magiftratus in rebus Ecclefiafticis: Inquo non tantuni externum Ecclefia? regimen i fed &c controverfiarum re- Hgionis dccilioncm Magiftratibus aficruit : quo nonparum faroris fociis fuis Goniirmavit. Inter hscc Ecclcfiaftici harum turbarum rcmedium quarere, nee melius qiram in Synodo Nationali omnium Ecclellarum Rctormatarum in venire, cam continuo inagno ftudio a Eoederati Belgii Ordinibus petere. In hanc propen- debant Ordincs Gcldris, Zelandis, Frifis,Gronings, fexcivitatcs Hollandiop; qui confucta potius, quam nova ctiamfi fpeciofa mallebant,nec cum Lutlicranis Concordia? ullam fpcm arbitrabantur, Antiftitum quamambitio, J^ fingulorum praconcepta opinio perpctuo impedirent ; Ecckfiafticoruni authoritatcm gravcm non effcoc aliquod Oligarchiac rcmedium.Providis pctciuiam Princi- pisAuriacincquaquam mctucndam i fed potius foederis &: union is vinculum eftc. Contra NobilcsHullandice & rcliquxduodecim Civitates, Ordines Ul- trajcdini, Tranfifalaninon ncgarc quidcmSynodumapcrte, fed variis tergi- verfationibus, iteratis procraftiintionibus eluderCj nee ea cofifueta conHrma- Kntur. Ffff Non ^2 (S Vita Antonii >^alxi. Non negligeretamcnEcddlai;..! v..ua medelan),quaj in illonim poteftate fita vidcbaiur, detegLVC njmiriim crrores populo, 6c contra cas concionibus fcripiisniuiiirc. Eos qui ad Miniltcrium admitteiidi efrciic, f^v^rius exami- nare, nc pluvcs turtiniin Ecckliam irreperenr ; quos irrepfilfc dcprehendLbant, cenfurisnoiare, Minilteriointerdiccre. Hisfcfcrtreiiucopponerc Vytenbcgardus ejufquc focii, & voce, fcnptis, moliminecum advcrfariis contendere, Sc ad MiniLtcrium fuseopinionis candi- dates promovere. Impar tamen congreffus apparebat, quod illi numero plurcs,populumfibimagisaddidum haberent. Hi itaque vcriti nc fupera- itntur, remonla-antiam ut vocant, undo deinde Kemoniirantium illis nomen adhsfitjHollandii-Ordinibus obtulere,'p-;tiveruntque in illorum tutclam lu- fcipi : ad quam non tantum admiffi funt, fed prohibitum infuper omnibus, lie voce, ne fciiptis de controvcrfiis ad populum referrent : neve in Candida- torum examine controverfis infifterent, aut ilium diffentientem notarent cen- fura. Quod vere erat partes ftatuere, cum Paftorcs Remonltrantes vix qua- draginta efTent, Contra-Remonftrantium quingenti. Nondum tamen duraturi Remonftrantesvidebantur, nifi in locum dcfun- ftorum novi continue pofTcnt fubftitui, qui in Academia cranttbrmandi : quaread ProfelTionem Thcologicaminlocum Arminii non VValieus aliique, quiaviris dodisbonifque commendabantur, fed Vytenbogardus petebatur; qui cum Academia: fe non paraflet, id oneris admittere non aufus, per Cura- toresillarum turn partium, Sc Barnevcldo fanguine nexi,id egit, ut Steinfurto Conradus Vorftius Leydam vocaretur. Qui Theologise Profeffor Anno ebb Ic. 'ab Academia Heydclbergenfi con vidtus erat, Socino ejufque dogma- tibusnimiumfavere, cujus & publica extabantmonumenta. Hujus vocationioppofueruntfcfe Itatim Ecclefiafiici, quique iis favebant Magiliratus ; & earn non aut difficillime potulTent impedire, ira conllitutum crat Rcmonftrantium fovere partes.nifi Jacobus Magna? Britannia? Rex con- tinue monuiffet, urllffetOrdines i imocumcondcmnaiTetka^refeos, 8c libros ejus publice jufTiiret comburi. Tandem Ecclefiis leges quasdamobtrudebantur, quas viginti annis antea accuranteBarneveldoconfcriptas, nunquam voluerant fern Ordines, multo minus in ufum duci: quibus vocatio Diaconorum, Scniorum, Pallorum fere tota Magiftratui tributbatur. Eripiebatur Paitoribus cenfura membrorum Ecclcfi^ aut Pallorum, qui pcccavifle in Ecclefiara convincerentur. Dccretum de inhibendis Controveriiarum libris , Curatores Academiac Magiltratufque Leydcnlis ceteris feverius exequebantur ; hoc fui religionif- quedefenfionemGomaroimpedicbant. Llnde is oftcnfus difLClfum paravit: hocdifcclTucumTheolugixltudiolijpuriorisdodrinse ProftfTore clfent delii- tuendi,EcclelisGeldria;,CuratorefqucHluiiris Scholar, Aiitonium Thylium Theologis ProfefTorcm Hardervicenum, Ecclcllif, Zelandise Magiilratufque Middelburgenlis, VValsum Leydam mifere,omni conatu periiiafuri, ne Itati- • cnem dcfereret. Verum conllitutum Gomaro erat difctdere,quare uterque cuminvitavit apud ilios potius domicilium Hgere : quod obtinuit Walarus, & Middeiburgum Anno do bcxi. comniigravit. Id dudum cgerant Zelandia; Ordines, 6c hac Academic? LeydenGs calami- tate Vka Antonii Walasi., (^^y MtemagisinlHgabanturinZelandiaillurtrem Scholam crigerc, vcrum non- dumpotcrant de loco con venire : qucm ut libi prsocciiparcnt MidJclbur- gciifes, Trivialcm Scholam fuam redderc illuikiorem conabantur. Moreno cnim Gruiero, fchoL-c Trivialis Re(aore annocb b cvii. alium quTrebanr, qui cum honore illuftris Scholar pofTet pra?fe6^uram gcrere, 6c ad cam Walsum vocaverc : quod plcrafquecruditionis iiudligerct partes, & anitno, prudcntia, authoiitate, regendo par aut fuperior vidcrctur. Sed earn Provinciarum noluit VValfus adraktere, tsediofam in puerorum reginainc, in eorum nutritio- nccaluniniis obnoxiam: utrumqueeruditionisremorain, & rtudiorum pro- motionis grande impcdimentum. Qiiare collato rcgiminis, nutritionifque onere in/¥)gidiumBurfium Paltorcm Middclburgcnltm, regendo aptum, in- fiitutionismunusinjuftum Lirseunivirum doiftum, Acadcmia^ polka Ultra- je(flina? Profeflbrcm. Quod reliquum & illufire erat, Wakus fufccpit Sclio- la? Curatelam, & de Gncca lingua de Philofophia Icdiones 'Honorarias ha- bere. His ledionibusexplicavit WalsusHomeriun,Heriodiim aliofque : &nuda intcrpretatione non contentus, genium" lingua; auditoribus aperuit Grscia: Antiquitate5. In Philofophia tradidit Ethicam, Phyficam, Aftronomiam, Opticam : quas explicavit plane ut ab auditoribus pcrcipcrentur, & rcfcdis inanibus pcrfccutus eft ea quasufum haberent. Adveniente Gomaro omnia ad plenam Scholam lllufirem apparabantur, locus pra^parabatur in choro novi templi. Et Gomarus publicis kdionibus S. Scriptura; intcrpretationem inltituebat. Excuticbat locos Communes Theologis publicis difputationibus. Jacobus Mcivartius Schol;c Trivialis Conredtor, Philofophiam publice docebat, difputab.nque. Et jam horum diligentia, Gomari cclebritatc furrcdtura Schola vidcbatur : cum Magillratus Middelburgenlis, eum quern Walrus lervavcrat locum, ilii orterrct, ac elige- ret in Profefibrcm locorum Communium S. Theologia;. Ea vocatione commoveri Gomarus, vir afTc^ftibus fuis nimium indulgcns, & illi fcfe apcrte opponere, incufare VValasum hctrefeos ; quod dum in Academia Batava ftu- diisioperam daret,pro tribustin homine animabus aliquando oppofuilTcc acrius, & Trncium tum Pra^lidcm rcdigifiet ad mctam non lequi. ; Earn Gomari oppolltionem a^grius Magillratus quam Walaeus acccpiti ftatim enim Walcus vocation! illi renunciavit : quod qui nihil unquam in vita ambivilTcf, jam magis putabat fefua forte polTe elTe contentum, & cam fe gratitudinem pra:ceptori debere, ne co invito illi Collcga obtrudcrctur. Nulla; injuria? \Val:fumuuquamconturbavere,ut non animus illi squus cffet & fui femper fimilis. Sed populus indignari diledum fibi Miniftrum calumniis peri, ab CO qui dudum publicatis tciUmoniis ejus dodlrimt puritatem voluerat com- mendatam : cujus & alia de animabus opinio, in Icclionibus Etliicis Fhyli- cifque omnium ibi minibus tcrebatur. Quare is ut & Magiltratus Gomarum minus ilUmare, quod frcnum non poflet alTcdtibus injiccre : quod ea fe cru- ditionc prxditum non crederet, cujus lumini orticcre Walxu? non polTct. Quamobcaufaina Philippo Marnxo Plelliaci Domino Salmurium vocatus, (tatim Annocb be xv. dimiflusclh Ea occafionc, limul & quod Gocfani, ab Hugonc Grotio cxcitati, illuftrem Ffff a Scho'jtn 628 Vita Antonii WaUi. Scholam nollent Middclburgenfibusconccdcrc, Middclburgcnfcilluftre Gynr nafiimi ipfa in hcrba collapfum eft. Nam & Mcivartius ad Trivialcm (cho- 1am rediir. Solum a Walxo pctiit & obtinuit Magillratus, quo lllulkis fchola fpem 6c facicm retincrct, ut quandoque loco ledionum Grscaruni & Philofo- - phkaiiim,Thcologicaslocorum Communium pcrfequcrctur. Qiisetiamnum, nomine EnchiricHi Religionis Keformat£ publice Icguntur. Ita commoveri noii (blent prudcntescakuTiniis,quasboniab3Emu!is coguntur perpcti. Imo cos pluns folent a^ftimare, fi in iis feprudcntcrgcnifreinveniant. Hanc fpartam continuavit Wa]a;us, ufque dum in- Academiam Leydenfem ■ traduceretLir, Sc illihorafemidecima matutina, quandoque hora femiquarta pomeridiana vacavit : ejus autem inltitutione qui ad Academiam mittcban- tur, cxteris paratiores apparebant. Nee unquam Zelandi eruditiores ex Academia quam turn revertebantur : tantura eft bene eniditionis initia pofu- ifie, 3c ejus mature intellexilTe fundamenta. Nequicquam tamen de Minilterii munere iiuerca negle^it. Ita (empus' hominibene difponenti poteft fufEcere. Sed ex mandato petitioncque Ecde- iiarum Zelandis, & iuftigatione prarcipuorum Hollandise rainiftrorum, Scrip- tum Vytcnbogavdooppoluit,quoolkndit Authoritatem quam Ecclefix Bel- gicsMagiftratuilargiuntur, & earn S. Scriptura?, confuctudinique Ecclelia; primitivas confentirc. Eo libro eruditionis ubivis famam acquifivit Walceus, meruit gratiamEcclefia;, quod earn a Remonftrantium calumnia quafi Ma- gilkatui immorigeram, liberaiTet. Meruit gratiam plerorumque Politicorum, quod coUegis quibufdam £us prastextum ademiffct, quo folebant Ecclcfias prcmerc. Ipfe Vytcnbogardus, non potuit dc eo fcripto nifi uteruditoSc nx)dc-rtoloqui, viderique voluitftatimiatisfadiurus: quam obcaufara refcri- bendiveniamabOrdinumDeputatis petiit. Et quamvis obtinuerit ftatim, nunquam tamen refpondit : nifi quod quadraginta & pluribus annis poflea, feptennio poll VVala^i obitum, videri volucrlt etiaindum refpondifle, cdito libro in quo multis prxloquiis, variis ambagibus, magnd apparatu, nihil aliud tandem quam inermem Scnudamncgationemoppofuit: ut parturiiffe monSj fed murem hie tantsm edidilTe, qucat videri. ; Hoc pra?cipuum fukimentum diffentioni fubtraxifTe non confcntus Wate- us, fedarc populum, mitigare Hollandias Magiftratum intendit. Populo tradlatum propoftiit quomodo is fe gerere debeat, quando in Ecclefia, .quando' in Religionc inter Paltores oritur difTcnfus* Magillratum conciliate Ecclefi- afticis per Hugonem Grotium conatus eft, virum ob eruditionem jam dudum illi familiarcm; qui fpe fuceeffionis in Barnevcldi dignitatem, crcdcbatur altera ejus manus exilierc. Huic perfuafitextorfitquealiquotiesillas voeeSj/e Hugonem Grotiumfuofque viJere-, non aliud huJHS cliffentionif remediHfn quant in Sy- nodo Nationali confiftere: eamfefuofque nolle concedere: DeMmJefmfque velle punire. Flagrabat cnim continuomagisHollandiainternisdillidiis, & in unius aut lUriufque partis pcrniciem prxparabatur. Opponebant fe aperte fcx Hollandia; civitates decretis de Pattorum vocatione, de tolerandis utrimque Religionis Controvcifiis. lis quoque non obediebant Ecclefiaftici , ne Rcmonltran-tes quidera,pra'fertimiisqu£confulto praecipue Vtenbogardo, ab Hugonc Grotio cgnccptajlimites Ecclefiafticis ponebant. E quibus in tradandis Coiitroveifiis noH, I I Vita Antonii WaL-ci. 52p non licerct iis evagari. Certemirari fubit, cos in libera 'Republica qui voces Tupprimcre nunquam potucre, qux- fummam fuam majelhtcm Isdcreiit : cos, inquain, voluifrcEcckllafticoruni populiquc fcrmonesinhibcre, a quibus la- lutemanimsE fusproximiquedependcre crcdcbant. Qi^ias leges ideo minus feivabant EccklialUci, quod eas in fuam pcrnicicm editas arbitrarentur. VcUe tamen Magillratus iis obediri, qui non parcbant Pallorcs minilki ii ufu intcr- dicerc: ejiccrce civitatibusquospertinaciorcs invcniebant : qui illis nimium favebant civcs in cxilium relegare. Etquamvis illi a julHtix Pra:?lidibus le- fiitucrcntur in integrum,qui cam non corrcftioneni fed faflionem )udicabanf, Magillratus tamcn in civitatem fuam denuo cos iion admitterc. UnJe utrin- que vchcmenter exacerbati animi. Et Magiftratus tandem, civibus fuis non ■ fidens,milites legit. Sed ea nullibi magis in confpicuo, nullibi fervidius, quam Haga? Comitum aftafucre. Vytenbogardus, qui alibi fuos ad e^trema inftigabat, hicubi rerumin Ecclefia potieb3tur,volcbat moderatusvideri, 8c mitigando fua, alia, conccdendo Contra-Rcmonfir. hoc quod polTidcbat integrum tencre. Sed cum appareret fagacibus ita falli Pal^ores, populum fcduci : aniaiatus Henri- cusRofsus, vir cloquens & magni animi, populodetegere fucum incepit, &• quod fub mcUelatebat venenum indicarc. Quam ob caufam Magilhatus ex-- ercerc illi minifterii f undiones prohibuit v dctedo tamen errore noluit popu- lus Vytcnbogardumaudire, & maluitin vicino pago Rijfvici concioives fre- qucntare. Id impedire Magillratus conatus eft. Contra Populus urgere ut\ au t Henricus Rofscus aut alius Concionator rcligionis Reformats, pro qua tot fumptusfuppcditati, tot beliagcfta cfient, illi eoncedcretur. His fefC' objicere Vytenbogardus, exuerc Innulatum. modcrameii, 6c omni moliminc id agere ne- quod peterent poflcnt obtinere. Mauritius Celfiflimus Princeps Auriacus, animadvcrtcns non Ecclefiafticos tantum, fed fe prscipue peti, & conniventia fua Barneveldi advcrfariorumque- fuorum potcntiam incrcfcere. incepit apcrte Contra-Remonftrantibus favere ; intercedere apud HoUandias Ordincs, quo illis tcmplum quo minilkr eoncedc- retur. Sed Nobiles & duodecim Civitates admodum rcludari : urgere Princeps. Et cum tantum cequa petcre Contra-Rcmonftrantcs viderentur, impetrare Haga? Anglicum tempLun : quod cum recipiendis Auditoribns non fufticeret, quod illis prsparabaturClaulhitemplum prieoccuparc, Hcnricum Rof3:um in ejus Cathcdramintroducere. ipfius condones frcqucntare. Ea re vehementer conturbari Barncveldus ejufque affecla^, quafi vis illorum autliori- tati infcrretur : aft cum squa tantum deftinat^ique Contra- Rcmonftrantcs obtinerent, quod emendarc non potcrantpermifcre. EoquahclalVico cxcitati contra-Remonftrantes, ubivis animos fumfcrunt. Populus in illorum ruere partes in quasPrincipcm,amatum fibi jeftimatumque tranlire vident. Non autem fatiserat Contra-Remonftrantes Hagicnres,& concionatorem' & tcmplum habere, apparere infuper illulhi illo loco debcbat, Contra- Re-- monftrantium religionem Rcmonftrantium opinioni prspollere. Cum au- tem Vytenbogardus eruditione Rofxum fuperaret, & cum continue ad-difpu-^ tandutninvitaret, laceiTeret : aliunde arced'cnduscrat qui ejus jitiam in- - hiberet, contunderet, Eam in rem non alius apticr habitus eft quam VVakc- Uij 520 Vita Anconii WaUi. us, qui idcirco Anno cb b cxvii. ab Ecckfia Hagienfi, a Principe Auria-co, conlenfu Magiltratus per Deputatos MiddLlburgovocatus eft, ut ad tertipus Ecdcfi£ HagienllsPaltoremageret. Hags mux Walxus Ihtum controverfise perfpicue in concionibus propo- nere. Argi'.mcntorum iifriufqucparti;pondusquafi ad fiatcram exaininare. R.erpondcre exccptionibu Rcmcnftrantiunn, vindicare Reformatoruin. At- queitaplcnein controvcrfiis populuminftruere. Tacere turn de difputati- onibusVyteubcgardus, quiiamSlufsaquindonis annis cruditionem VValxi perfpcdam habcbat. Airecte tamcn ejus quibus nonita cognitus VVaisus effer, aliquoties cum aggrcffi fiicrc. Et primo la Haye Reinonftrantium Con- cionator,poft concior.cmnondumdilapfisauditoribus dc Perfcverantia San- dorum illi litem movit. Hunc autcm ea modcftia cxccpit Walajus, ea scqui- tateilliusargumcnta admifif, ea foliditate & perfpicuitate illirefpondit,eo acuiuir.ecojudicio novare^eilit, utcumnon haberet quod refponderet ain- plius, pudore confufus dilapfus fit. Hoc dcdccusrcparaturi Rcmcnflrantes, &d novum colloquium Wal^eum vocavcre, in qu'j Jurifccr.fultus facundus & acutus,la Haye in adjutorem crat adjungendus. Ipfum autcm ccllcquium, afliimptis utrinque duobus Scnio- ribusin teftes,in pvivatisscUbuscrat inliitucndum. Nee hoc quoque detre- dtavit Walseus. Ubi convcntiim clTet, Jurifconfultus de Prsdeftinatione fua contcntiofe proponcic, Walxus fcdate ccrdatcque refpondere, & conftantia rcfponfique foliditate domare ferocientem. Cum autcm prxcedentis collatio- nis fama excitati, aliquot centeni utriufque partis in illas asdes confluefenf, Rtmonfirantes veritifimilem pra^ccdentf collcquii cxitum, confcrrc ultcrius nonvoluere,did:itantes privatum hoc colloquium, non in tanta auditorum corona elTc dcbuiiTe. Sed eo non contentus Wakus, ipfum Vytenbogardum frcqucntiflime ad conferendum invitavit, prsefcrtim per Seicnillimam Principcm Aloyllam Coliniam, Guilielmi Auriaci viduam, quod per cam Vytenbogardus Rofaaun ad publicum quafi certamen antea provocaflet : verum ab ea collatione fcmper fc Vytenbogardus excufavit. Ita quoque vigere incepit Hagx Contra-Re- monllrantium opinio, &denuo quad reflorefcerc. Nunquam melius difpu- tatur', quam quando squanimitate & judicio controverfia: expenduntur. Et veritasipfa,diffra(Sis aliquoties errorum nubibus, facile lumen fuum denuo fpargit. Contra-Rcmonflrantium caufamprscaeterisPaltoribus in HoUandia age- bant Johannes Becius Dordracenus,Henricus vander Linden Dclphenlis, Kc- ftus Hotiimius Leydenfis, & Amftelodamenfes Pctrus Plancius, Jacobus Trig- landius ; viri cruditi, prudentcs, animofi, qiiique animum populi pollidcbant. Hi raro antea aliquid majoris momenti inconfulto Wala^o : nunc pleraque ex eiusconllliocxequebantur. Magiftratus Amlklodamenils, caput eorum qui Contra-Remonltrantcs tutabantur , indefinenter cumVValaroper Dcputatos confcrebant. Et ubi quid majoris negotii obveniret, quod in (e nollent De- putati recipere, obnixc rogabant Walsum ut Synedrio luo Ecclcfiaflico, Con- fulari fuocollcgio, prajfens confilium nientcmque fuam vcllet exponere. Mau- ritius Piinceps Auriacus, de quo non vane didtum fuit, q«iando equo inlideret, omncs Vita Antonii Walxi. <55. omncs illius confiliarios illi alTediffe, uitimum-tamcn Confiliarium VValsum hab jif, in iis omnibus qus aut rcligionem ant hoc diilidiura fpedarent. Adco ut nulla dies tranfiret, qua non ejus cxquircret cbnfilium, frequenter integras nodes deliberando cum illo confumeret, quo paratus eflead concludcndum poflTet in iis qus de die erant exequenda. Ab eo tempore centinuo Wal:eus interioris fuit admiiVionis. Nimirum VValius etiamli prudcntiirimus nun- quam fimulabat, & omnia illius confilia a vafritie a calliditatc prorfus erant aliena. Mauritius animo crat vere Hcroico, & qua? moliebatur intcndcbatquc aperte folebat profiteri. Ob quern candorem ne Remonftrantibus quidem Walrus invifus crat : fimulSc quod fcirentWalxi confilia eo tendere,ut flabilirentur quidem Con- tra- Remonftrantesi Remonftrantes tamcn penitus nc perdcrcntur : quod putaret multos redituros ad faniorcm mentem, H illis occalio fecundx fedatcc- que cogitationis concederctur : & minus de vindida cogitaturos, quibus vi- vere &c aliquo modo bene liceret. Qoare eandcm familiaritatcm cum Orotic aliifquccontrarisepjitisquamunquam coluit, avullllTctque cos a Barnevcldi parte', nifi, ut ipfi loqucbantur, vis humana major obllitilllr. Per hos omnes Wala^usuna e praccipuiscaulis fuit quare harum controvcr- fiarunodetilioad fynodum Nationalcmdclata, & omnia ad cam convocan- dam pi Lcparata dircdaque fuerint. Qi.is omnia cum pcregiflet obtinuiiTetque Wal.us,&eumin Concionatorem fuum Aulicum elegit i fed id non ejat iiili ejus dtfceflum promovcre. Abeomunere VVaUus abhorrebat, in quo minus qu.mi alibi proHcias; cum hodie nimium fibi foleant Principcs indul- gerc, 6c li mimus bene continuoque exequaris, tandem non potcil nifi offen- faiiiparaie; cum ctiam qua? optimo animo perada funt, facile foleant ab Aulitis in detcriorcm partem corqueri. Principis autem oiVenfa nimium fe- cum poenarum trahit. Middclburgi Anno cl3 I? cxviii. rcdux Walxus, animadvcrtit dcmum quantum amaretur : Ita populus illi obvius,ita College:, ita Politici ad fa!u- tandum admiiriaffcdum fuumcxpreffere. Nunquam utdccctbona nofira a?liimamus,nifi quando in periculo fumusaut fuimus ea amittendi. Controverfiae Rcmonftiantium&Contra-Rcmonftratium jam intra Hol- landiaslimitesnonconcludcbantur,extcndebant fe in vicinum Ultra jedlum, Tranfifulaniam, Geldriam, imo Scdanum ufque : ubi Daniel Tilenus,vir va- riac&elcgantiscruditionis, qui tamcn parum in intima difciplinarum pene- traref, & libcntcr omnibus etiara domellicis fuis adverfarctur, pedetcntim in- ccpit Remonllrantiumdodrinam inliillarei &: Auratum vcrbi divini Mini- Orum, mcliorem illofed indodiorem, traxerat in fuas partes : quare detedus a RambourlioConcionc'tore Aulico. partimfpontc. partim a Dnce Bouillon- nicocoadus, Theologia:Profcllionemdcfjruit. Hic luciis ut fupplcretur, ut idquoddeltrudumeratsdihcarctuf, itenun Wateus Middelburgo vocatur; & ut obtineripclTtt omnes adliibcntur Machinx, qus cum po/Tent loco mo- vere. ParariuscratFrancifcus Arircnius,vira!egationibus dariirimus, VVa- laso amicus, cuima)orem cruditionc, ingenio, judicio, rcaim ufu i?tas iflius nonhabuit. Condicioncs erant anip'* &: mdiorts qnam cx'teri Profeflbrcs polfidcbani:. 6^1 Vita Anconii Walaei. pollidebant. Invitatio Ducis fcria crat, itcrata, amiciiVima. Non potuit tamen VVala;us migrationcm ab uxore, ab amicis dimilVioncm impetrare : arm ad lautiores conditiones quae olTerrentur, facile pofTet duplex quod liabe- bat Middelburgi rtipendium extendi. Et grave illi videbatur ajtatis jam qua- draginta quinqucannorum,debere regionem,dcbcrc mores mutare & ad ig- notos accedere, diu amicis intimis verifque del\ituendus : quare maximas gratiasDiici egit, federa ut putabat perpetuoMiddelbirrgi fixurus. Interea foederatarum Bclgii Provinciarum Ordines, cumanimadverterent Hollandisfadioncsin fcederisdillblutionem & omnium Provinciarum per- niciem redundaturas, coeperunt componendisReligionis controverfiis manus admovere, conlllio Reineri Pavii' Confulis apud Amftelodamenfes magna; authoritatis, inrtigatione Mauritii Celllllimi Principis Auriaci, dc Natioiialem fynodum dccreverunt, convocarunt. Dcderuntque in mandatis Auriaco Principi, exaudorare fubkdumab Ultrajedino Magiftratu militem;M3giftra- tum nimis contrarium fubmoverc loco, novum reftitucrc. His fefe aperte oppofuit Barneveldus, per Nobiles & duodecim Civitatcs Hollandiie. Et omni m&liminc, ctiam mittendo ad exteros Reges, Principes, (ynodi conventum conatus eft impcdirc, Nutantes Ultrajedinos inftigando, auxiliumillis offerendo, Emendationem lV!agiftratus,dimilTionem militispro- hibcre. Unde a Foederatis Principi Auriaco injundtum adverfantis partis capita in Carcerem detrudere, Johannem ab Olden-Barnevelt, Rombertum Hogerbetium, Hugonem Grotium, iEgidium Ledenbcrgium. Dimittere reliquumitain HoUandia coUcdlum militcm. Cribrare in illis Civitatibus Magiftratum, Sc contumacibus mcliores furrogare. Qiii omnia fine ulla fan- guinis effufione, fine ullo tumultu perada funt ; ita eo Magiftratui elves in- ■tenfi invenicbantur. Ubi dc omnium falutc agitur, non raro adhibetur rcme- dium, quod non ita ex ordine lingulorum ufurpari conluevit : quamvis 8c huic fade obtendcbatur, quod & ipfi Hollandis Ordines publico decreto au- toritatem Principi Auriaco dedifTent, diiTidia ea quocumque polfet modocom- ponendi. Remotis contumacioribusreliquusMagillratus approbareca qu3S ada erant, 8c. in Synodum Nationalem Dordraci convocatam confentire. In ea Synodo tlos Rcformatorum Theologorum, oc inter eos VValsus, con- vcnit i ac apud Tlicologia; ProfciroresBelgas illi locus eft allignatus, dcliina- tufque unus e diredoribus Synodi plurium judicio •, fed prajviis coUoquiis inter fe confenfcrunt Paftorcs, neminem ex ordine ProfelTorum eligere. Remonftrantium hie infelicitasfuitPraefidemhabuilTe Simonem Epifcopi- um, virum cruditum, fed fervidum, itriprudentcm contumacemquc: quo authorc creditur piiecipue fadum hiifTe, ut fck nollcnt Rcmonftrantes Synodi Itgibus fubjiccre. Quare hujus Synodi partes erant, crucre e Pvcmonftranti- umfcriptisltatumcontroverfix,&eumcxiplis fundamcntis accurate propo- ncre. Expendere ea ad verbi divini trutinam, £>c lingulorum pondus stlti- Riare. In Regiminc totius Synodi emicuit Johannes Bogermannus, Synodi Prsfes, ocapparuir aptioremeligi non potuille. In proponendo controverliic liatu Feltus Hommius, jam antea illis f^pius agitatus : qui tamen frequenter de his aim VValj;o confercbant. Sed in expendendis eontroverfiis,.rtabilicndisaut folvendis I Vita Anconii Waliei. (, ^ ^ I folvendis argumcntis, vindicandis cxccptionibus Walsus excclluit : qiurc (1 quid difficile occurrcret cnodandum, ut epiflolx ad Romanes explicatio, Wa- Ixoinjungc-batur ; liquid accurate prudcntcrquc dehnicndum elTet, VValsei JLidiciofubmittcbatur. Unde corum unus dcdus cO, qui canones Synodi condicucrciit^quirationcsaddercnt quarc Remonllrantium dodVrina rcjicc- retnr. Habebaturque Wakei prudentia non parum fadJura fuiffc, ut tota Synodus in cos confcntiret. Qiiam ob caufam a Politicis, ab extcris, qui caufam ifmulationis non habebant, nemo magis siHmatusallcdtufquc tuit. Etrcsipfa oemulofuo ^gidioBurllo clicuit has voces, VValxum in Synodo omncs (liperare : dum a ClalTe Walachra extra ordincm ad Synodum dele- gatus Burlius,quaccgiiret audividctque dcbcrct rcferrc. Tantum eft ingenio, judicio pollerc, ftuduiilc bene, omnia squanimitatequadamperpendere, ccrta audcre aJTcrere, de incertis prudenter dubitare. Omnium autcm,& nominatim horum laboribus,Deus opt. Max. ita benc- dixit : ut ne Remonlhantes quidem unquam fuerint conquefti, Controverlix cardinemprstcritumtuiffe. Itadecifas controverOa?, cxpcdita.- difficultates, ut omnibus piis, do(itis, cordatifque fuerit fatisfaftum, &: ab co tcinpore prac- cifis radicibus Rcmonllrantium cceperit opinio exarefcere. Omnia autcm ca mpdeftiaadta,eo omnium confenfu abfoluta, ut nc(ciaman poft primo- rum Ikculorum Concilia parcm queas invenire. Decilis jam controvcrlis, judicata Rcmonftrantium caufa , condemnati Criminis lifs Majeftatis, adelegatis Foederati Bolgii Ordinum, prxcipui Re- monftrantium patroni fucre ; Barneveldus, Hogerbctius, Grotius & Lcden- bcrgius. Lcdenbcrgius fupplicium fpontanea mortc pru'venerat. Jacobus ScliotteConiul Middclburgenfis, delcgatorum judicum unus, aFccderati Bel- gii Ordinibus Dordracum ablcgatur, Wala:um e Synodo Hagam dutfturus. Is Dordraco Walafum per Roterodamum, Shiedamum, aliafque ambages, Xll Mali Higam ducit, nc uUa populofuturi fupplicii fufpicio fuboriretur: & in via Wateo apcrit, Foederati BcIgiiOrdines ilium vocalte ut ad mortem ■componcret condcmnatos, putare illos ejus prudentia &fuadelaoptimeid pcrhciendum. Walius, quod vidcbat fc evitare non poiTe, idconatuselt limitare. Et rogavit, ne indiccrc mortem condcmnatis dcberet, ne adelTc Grotio cogeretur, ipfe folatio, ob contradam cum co familiaritatem, opus ha- biturus : nc prcefcns fupplicio eflct, quod fine commotione animi non polTct fpedare. Hora quinta vefpertina Hagam delati, Schotus Deputatos Ordinum & con- grcgatos Judicesadit, indicatque Wa!a?um advenifle, ac poftularc jam dida libiconccdi. Quarc AdvocatiFifci adBarncveldum mittuntur, annuntiant- quc cum fcqucnti die judicandum, 8c mortis fubiturum fupplicium. Schotus vcro ad Walscum redit, &: refcrt ca qua^ petierat illi concella. Hogerbetiuin enim Grotiunique licet condemnati non morituros, (ed perpctuo carccri ad- dicendos: AdvocatosFifci Barncvcldo mortem annunciaife ; urgerc Fade- ratos Ordincs, urgerc Delegates J'udiccsut Barncvcldumquam primum ac- cedat, ac ab eo WaLcus fub horam fcxtam ad Bavnevcldi ufque carcerem deducitur. BarnevcldicubiculumingrdTusWalsus, noningratumcnim erit illius ex- Gggg trcma 654 Vita Antonii Walaei. trema audire, quaeWaki ore habeo & ejus manu inyenio fuiffe annotata, in- vciiit perturbatum vchementer Bariieveldum, ac ad uxorem libcrofque littesas coiifcribcntcm illiusnuntii indices; eumfalutavit VValxusac dixit, dolerc fe cum tain tiiiii tempore debercacccdcre. Refpondit comniotus Bariieveidus, . fc vcrbidivini Mir.illroiinn indigere, fe fcnem &• ChrilHanum clTc, &fdre quomodo fe jam debcat gerere,occupatum cffe in difponendis rebus domefti- cis. R.egel»K VValsus, ca fe credere , fed etiam veterano Clirilli mi'iti in ex- tremis excitandam illam cognitioncm clTe, applicanda monita, folatia. Nolle tameiulliimpedimento cfle in componendis rebus familiae, tamdiu expe^a- turiim : ac in rcmotiori fedili confcdit. Perfcriptis Uteris 3c ad uxorem delatis, Birnevcldus primus Wateum allo- cutusefr. Rogavit quisclfet : & refponfum accepitfe Antonium VValitura effe, ex Synodo Dordracena venilTe, ac rogatum elfe ut extremis his vita; horis illi adlilicret, paratumfc effe qua: polTet adferre, modo commodasilli vellet aurcs pra^bere. Ad ca Barneveldus fe excufarc, quod quem bene de nomine, de facie non novillet : qui-rere quid in Synodo Dordracena eflfet adtum. Ad ea Walsus ; condemnatam Remonlbantium do(5i:rinam cfle tam ab cxteris, quaun ab indigenis, conltitutos Canories in quos omnes plene con- feiitircnt. Idnonmirari Barneveldus de indigenis, cum a Contra-Rcmon- ftrantibus fubmiili eflent, praster expedationem ejus id deexteriseveniflc. Etinquiiivit, quomodoergoloca quxdamS. Scripture exponerent,quajfavere Remonftrantibus videbantur ; qua^cum explicaffet Walarus & utrimque ven- tilata fatis videbantur, infinuavit Walsus tempus efle ut de propria potius falute difpiceret,peccata fua eonJ^iterctur, & eorum a Deo veniam peteret. Depeccatisillibcnter audire Barneveldus, quafi eorum confelfione, confitc- returquoque, fefuomeritofupplicium capitis fubiturum. Oggerere fe exa- minatum, fed ab inimicis cfie, mulra eos in deteriorem partem accepifle : qua^dam quoque qua? Caronio Legato Anglico fcripfiffet, ut amico intimo , ad pcccatum trada : qua?cunque gelfiffet, iis libertatem & privilegia Holandia; voluiffe tutari.-fupplicium jam prsmium futurum, pro quadraginta trium annorum indefeffis curis, exantlatis laboribus. Qua? cum non fine gemitu 8c lachrymulisefferret, illachrymavit quoque VValseus. Qtiis enim non mifere- atur fortis humanae, qua paulo ante rerum domini, mox viliorcs fucis Hunt, & probrofe a carnitice madantur. Has VVak'i lachrymas cum animadvertiffet Barneveldus, £* tu quoque^ inquit, JFaUe mco infortunio eommoverk-,iczb eo tem- pore fe illi plene ut amico dedir. VVateus vero refpondit feaftorumnon earn notitiani habere qua de fingulis fcrrc judicium polTet, ncque fc earn in rem eo veniffe: unum fc fcire, Delegates Judices novifle, lats hujusfententia^ali- quandoillisrationem coram Dei throno rcddendam > ffe. AlRntiebatur ilJi BarnevclduSjfcdopponebateosnonfecundumreceptas leges prscedentis a^vi fed pra^fcntis judicavilfe. UrOttamcn Walsus, Deum iis quifibi innocences viderentur non condonare peccara : quare faltem cum Propheta Davide, pcc- catorumoccultorum a Deo veniam pcterer. Idpollicitus ei\ Barneveldus, & fc jamincepiffe. Qusefivit porro Walsus, quam fpem ergo vcnia? haberet, He quomodocrcdcret fe apud Deum falvandum elfe. Ad ea Barneveldus: ial- TrandosquicredercntinChriftumjquique lidem fuam bonis opcribus exor- narento Vita Antonii Walxi. 5 , j narcnr. Id verum dicere VV'alsus fed requiri infupcr, utcrcderet cam hdcm, ea bona opera non a fe habere, nee meliore ufu liberi arbitrii acquillvifl'c i fed a Deo in fblidumex mera gratia, juxta decretum fimm ab sterno, accepiffe. Refpondit Bamevcldus, id le credere, cam Dodlrinam fejuvencm didiciifc Heidelberg^, ac in ea fc perpetuo pcdtitilfe. Intulit VValxus, euni itaque non partium Remonftrantium fed Contra-Remonflrantium fuiflTc. Id fatcri Bamevcldus, folnmmodo fe difficultatem aliqiiam in Pra^dcfiinationc abfolutc condcmnante invenilfe . Ei difficultdti Walsus fatisfieri potuiiTc, cum dam- nandi non prsftarent, qua; natur* viribus potuiffcnti & eos fcopulosnoii urllffc tantum non Contra-Rcmonftrantes, fed & ftudiofe prajcaviffe : cum itaque debuiflc non Remonftrantium patrocinium fufcipere, fed Contra- Rcmonftrantcstutari. Quibu'i refpondit Barncveldus, ejus rci aliam ratio- ncmfub(uifll%propofitumfibi Contra-Rcmonflrantibus publica tantum cx- ercitia pcrinitti, Remcnrtrantesnonopprimi. Sed objicerc Wateus, contra- rium tamen evenilTc i Contra-Remonllrantes e cathedra ejedtos, Remon- firantcs fubftitutos : unde maxime populus incepifTct conimoveri. Ad ca Barneveldus,reliquosnon fatis propofitum fuum fubfccutos. Referrc Wa- lseus,eumvidcrifubterfugiaquafrere, cumnon facilius a Deo vcnia impetrc- tur, quam peccatorum qux candide conhtcmur. Quid fandtum habere ambitiofuspotdl,qui cam religionem, a qua falutcm animae fua? populiquc fuidepcndcrc credit, opprimit, ut dominetur. Hisfermonibustempus ufquein coenamtranfivit, quam ubi para tarn cffc annuntiabatur, ad cam Bamevcldus Wala^um invitavit: voluit ab co preces dici,cibum illipra?buit.adhibuit,& plane quafi in propria domo cxcepit, quod non potuit nili acompofita mente proticifci, & animo quifuipotensefTet, Ipfe vcrocomeditplufculum, ut folent illi qui dillrahuntur cogitationibus, non tannen opprimuntur. Noluit autem vinum bibcre, ne mens cogitationi- bus agitata, turbarctur. PeraAa cana rogavit Walsum, ut pro eo Autiacum Principcm vellet adi- re, petiturusl. ut condonaret illiquod potuifTct in cum peccaviife. II. ut fa- vorc profequcrctur liberosfuos,matrimonioconncxos proccrum primatibus, perpetuo rciigioni Reformata? addi(3:is. Ad ca Walai^us : an non melius foret, cum line corditionecondonationem rogarci & an ea quoque co ufque fe ex- trnderet, ut inhiberi lata fentcntia polTir. Subticens aliquamdiu Bamevcldus, r( fpondit CO ufque fe non extcndcre : 6c rogavit,ut prx'dixilTet !lli,ita vellet Principi prnponerc. Hxc fubhoramdecimamdctuHt Auriaco Principi VVa- larus : qui Refponfum dcdit,fc dudum BaincvckUini bcncvolentia profecu- tumfuiflci vcriim cum abaliquo tempore, aliam regiminis forraam conatus fuilfttintroducerc, qusEcclefiam & Rcmpublicam pcrdidilTct, eife dcbnilVe rpponerc. Condonare autem fe libentcr ca qua: contra ill'im commililfa, putuifTe tamen id line conditione rogare, cumdidraxiffet militcm a juramcnto quod illi ut Imperatori dcbcbatur: conatus elTct impcdirc,r,c Ultra)edtum Gubcrnaniinis lui fcdem ingrcderctur : calumniatum elTc cum fuprciiiini pn- tci';arcm fa-derati Bclgii appcterc i ejus tamen prudcntix committeic,a'.it cclare ca, aut aperire, fe tantum viri lalutem dcliderarc : pctiiffe quoque a Ju- olicibus, nc quodineumpcccalTet id illi in crimen imputaretur, libcris vero Gggg ?. ejus 6 -16 Vita Anconii WaUi. ejus fauturum, quamdiu bene t'accrcnt. QLiselivit infuper, an non de inliiben- do fupplicio loqueretur. Qux omnia cum rdata Barncveldo effcnt, dixit fe pro lib^risfuis nihil amplius dcfiderare : quod inhibitioncm fupplicii fpe(fta- ret, abcrrarc Principcm. Argumenta fua de fuprems potelUtis ambitu antea diftaviflc, alias fe ita amaviffc femper Principcm, ut fi in manu fua fuiffct Su- prema Bclgii poteftas, 6c potuiifet id fieri ex ordijie, eam Ce illi fuifle daturum. Fatcri tauicn, fe contra cum nonnihil exacerbatum fuiffc, quando Hags Con- tra- Remonftrantium fcparatorum tcmplum ingredcretur. Quae circa milites, quse ultra jedi adta effent, ea fe agenda putaviffe quo feditio prscaverctur. IntereadumAuriacum Principcm adiit Wateus, Ecclefiae Hagicnfis Parte- res Lamotius & Beyerus, de more EcclcHarum Hollandise circa condemnatos, Barneveldum accefiere: qui conjundim itcrum & peccatorumconfeirionem,& fiduciam inChrillumurfcrunt : acccperuntquc idem ferme, quod antea Wa- Iscus refponfum. Sed quasfivit ab omnibus Barneveldus »2tV<^ ne Gm/wx quo- que morietur, ut quoque Hogerbetius .juiiiores funt^ multum adbuc pnjfent »fficii Kei- public£ prjejhre ? Rogavit vero Walseum aDdegatis Judicibus peteret, famu- lofuo liceret ufque ad ulrimum vita? momentum illi adcJfe : quod VValseus facile impetravit. Monuit paftorcs ne graves Remonftrantibus effent, quo quietafffe Refpubl. polTet. SedciuTi his fermonibu?, mentis agitatione, commotione corporis laffarc- :.;•' tur, petiit fibi quietem concedi : 8i ut Paftores ipfi fomnum caperent. Aft f dixit Wakus, injundum illi effetota node apud ilium manere. Refpondit Barneveldus, eo nequaquam opus effe. Itaque in vicino cubiculo fomnum admifere. Interea Barneveldus quietem qusrere, fed am non invenire: famulus ejtisca.prslegere, qu« profolatio agonifantium Pfalterio Belgicofub- junguntur : ad quam ledionem, cum non latis attcnta illi cogitatio cffet, ipfc in Pfalterio fuo Gallico legit. Quod cum Paltoribus annuntiaret unus trium cufiodum, quiBarnevcldo additi dicebantur, ne fpontanea morte fupplicbm prsveniret : Paftores Beyerum ceteris juniorem niilere, qui & ledione Sacrae Scripturse, &indedudta confolatione, quod reliquum erat nodis tranfegit. Circa matutinam quartam denuo Wala?us & Lamotius ad Barneveldum re- divcrc, & Wateusmatutinas precesfudit,ac ecolloquio animadverterunt fa- cile, cum plane ad mortem compofitnm. Non ita multo port Wals:us a Judicibus cvocatur, petuntque, an non defi-- deraret Barneveldus ultimum vale & uxori, & liberis, & nepotibusdicere. Quod cum qusefivilTet VValsus, Barneveldus refpondit, id illi confultum non videri, fe jam ad mortem compofirum, rd non polte nill eum denuo amicof- que turbare. Ignorabat autem Wakus, quare nee id potuit Barneveldo in- dicare, uxorem hberofquc id a Judicibus pstiviife. Cum citaretur Barneveldus ut fententiam audiret, Walaus illi valedixit, quse potuit obtulit officia i ac magnas illi gratias Barneveldus pro pra?rtitis cgit. Audita fentcntia Barneveldus refpondit, Judices quidain condemnation! indidilfc, quscinconfcirione non haberentur: putaville quoque fuffedurum Fardcrati Belgii Ordinibus, vitam & fanguincm, bona uxori & liberis rclidtu- ros fuiffe : id premium effe pro quadraginta annorum pra^rtitis officiis. Mox. ad pegma dedudusyin eo ad populum converfus, dixit ; cita tneiy non praditer. fed Vita Antonii Walxi. 627 fed paroioti morior. Undc cum ad arcnam lociiinque fupplicii duceictur, quse- fivit afaimilo, yc«ct'f/;/t,quari fpem aliquam adliuc vetiise conce- piflet : quod cum negavilTct famulus, aggeniculavit & liatim illi caput ampu- tatum elt. Ita qui perpeiuo Rcipublicx rcgimiiii admovcntur, dum ingenio, judicio, cloquio valcnt, ac omnia ex aquo & bono moderantur, multum apud Collcgasauthoritatisacquirunt : quadumamicos promovcnt, & lis fe fatis putant Ikbilivifle, non jam ex utilitatc Rcipublicx omnia, fed pro libitu agunt,quo 8c semulis & fupcrioribus matcriam pr3;bent,qua iterum pcrdantur. Infequcnti a fupplicio die Walrus Dordracumreverfus eft, ac Synodi nc- gotiisuiquead Mail finem vacavit: quindoargenteodonatus mmiino, pub- lico convivio cum omnibus, privato cum prxcipuis a Dclcgatis Ordinum ex- ceptus, hoiiorirtce dimiffus eft. His rite pcradis providcndum Hollandia:Ordincsarbitrabatur, ne fupprcf- fadilTidiadcnuofuborirentur: quare prima illis cura fuit Acadcmiam, Rci- publica? & Ecclcfise fcminarium, in tuto locare. Itaquc ftatim Johanni Poly- andro a Kerciihove S. Tlicologias Profcflbri, adjungcre dccrevcrunt, Andre- am Rivetum, Antonium Walsum, Antonium Tliyfium. Vocando Riveto, Tliomas Erpenius Arabics; lingus Profeffor, in Gallias tranfmittitur. Thyfio, Adrianus Pavius Civitatis Amlklodamenfis Syndicus, Academic Curator, & Amelius ab Hoogevecn Conful Leidcnfis Medio Julii, Roclius Honartius, fuprcmaeCurise Senator, Curator Academic Prim.arius,& Petrus Dcimannus. Primarius civitatis Leidcnfis Conful Middelburgum vcnerunt, vocationem VValso annuntiavere, urfcrunt ut illi adllipuhretur. Littcrafque adjunx- crunt Mauritii Principis Auriaci , quibus idem pctebat. \''crum Walxus. ad deliberandum libi tcmpus concedi polUilavit, fe precibus apud Deum, con- filio cum amicis, Ecclclla, Magillratu collaturum. Intcrea delegati Curator &. Conful Ecclefiafticos, MagiLlratum ambire, (ollicitare VVala;i dimiliionem,. quam & impetrarunt tandem, quamvis asgrc, quod non HoUandis tantum, fed &fuis bene Leydse, prsparandis vocaretur. Hxrcre amici, quod majus ftipendiumLeydsequam Middelburgi non eifct habiturus, quodquc filios in Acadcmiabene educare poflet, non poffet tamen tambencremotus aCon- fanguincis ad honeila munia promovcre ; quibus utfatisiierct, Paftoris inunus in civitatcLcydenfifimul illi fuit oblatum. Crcdiditvcro Walxus ei vocati- oni refiftere fe non po(rc,qua non Ecclefix tantum membra led eorum Pallores. erat formaturus, nee rcdurus unam Ecdefiam, fed Bclgicis oninibus confiliis. praefuturus. Itaquepublica condone x. Scptcmbris Ecckfii mcmbris difccffum annun-. tiavit & valedixit, quam audiebant illibenter, cxcipicbant non fine fufpiriis & gemitu, &. jaduram fuam ac in eum affedum eillifislaclnymis telkbantur: utcrcdidifTcspotiuslibcrosamorientc parentCiquam Ecclefiic membra a Pa-i Aorcabitumparantevcniffe. lilud eft a Deo Opt. Max. dona acccpilTe, adhi-. buiifc diligentiam quibus te reddere icftimatum poiVis, praeiviiTe cxemplo i confilio, otticiis plerofque dcmtruifte. Dum Middclburgiharfit Wala'us,vixprofperavalctudinc ufus eft, fcmpet Afthm3te,fa:pe cclicudoloreoc diarrhais vtxatus, aliquandoquoquefebribus continuis, qiiibasdcbilitatus,emaciatusfa:pc elanguit, & aliquot annis inter-: mit- 6^6 Vita Antonii Walxi. mittentemhabuitpulfum. Origo malonim crat ab hscreditatc materna, & quod in ftiidiis nimins, ea ftatim i prandio adiret, vixqiic aniino qiiietcm, cbr- porirefcdionem largiretnr. Scd eamuUumknivituxor fana, & in infcrvi- endo fcdula. Libcros Middelburgi habuit Margaretam, Jacobam, Antonium f^imum, Catiiarinam, E lib crcm, Antonium fccundum & Sufannam : quorum Jacoba &Antonius primus infantes mortui, rdiquiintcgris fenfibus vegeto corpor-e fuperiHtes manfere. In folis libcris exultavit Walsi animus, & earn benedi- dtioncm in terris promiffam x'ltimavit. Qiiid enim majus ti^ri ab hominc potcrt quam liberos fanes moratofque babcve, (ccunda? fortuna; participes, adverfas levanicnta, morborum fened'atifquefuUentacuIa. Amifit vero Middelburgi, unicamfuam ibrorem Joannam, uxoi-is avum, fororem, & aviinculoscmnes i fed Joanncm, uxoris fratrcm unicum, ad Ci- vilis Militix Prasfcdurani vigcfimo aetatis anno promovir. Ejus ,vero foro- rem Jacobam, Jacobo VValxo unico fratri fuo clocavit, qui primo Pallor Ec- clefia? Meliskcrcka?, mox vetcris Civitatis Domburgenfis, eum jam Ecclelia Middelburgi Antonio VValceo fublUtuit, quo 8c affedum &c xltimium nominis VValaei quoquc t^llaretur. Dccimo nono Septcmbris Walocus cum tota familia Middelburgo Leydam commigravit. Ubi honoritice & publico convivio a Magiftratu, gratulabunde ab Acadcmia, fuavilTime a veteribas amicis exccptus ell. Leyda: ftatini illi a Senatu Academico collatus ell Titulus Theologise Dodo- ris, nullo prsvio examine, ut folet illis qui eximia publicaque cruditionis fuse dederunt documenta. Ipfevero vigelimo primo Odobris Profeflionem fuam aufpicaturus, Ora- tioncm de Studii Thcologici redla inftitutione habuit. Qua; magna frequen- tia, omnium applaufu cxcepta v mox tamcn Walxo difplicuit : quod ani- madvcrtcrct, multa egregie concipi, qv\x in ufum duci nequcunt v in multis a Difcipulis pcccar-i, quje cogitandonon poffumus alTcqui. Cum VVateo quoquc acccflit Antonius Thylius, & pauIo port eGalliis An- drcasRivctusFacultatcmThcologicam condccoraturi. Et certc fm'guli in- figncm nominis claritudinem paraverunt, omnes facultatcm reddidcrunt longccckbriorcm. Quifque tamcn, utafTolet, pra; ceteris quibafdam dniltii' dotibus eminuit. Mcmoria pntpollebat Thyfius, ingenio Walsus & Rivetus',' qui & judicio ad concludcndum excellucrc ■■, fed dextcritatc ad Cxcquendum Folyander. In agendo fervidus crat Thyfius, vigore plcnus Walsu?, quo rcmilTior Rivetus, fed fcdatus erat Polyander. In cxprimcndis animi con- ccptibusclrgansPolyandcr, voce tamen & eloquio Rivetus &c Walius pr;e- ccllcbant. In Philofophicisexercitatusmagis VVateus. In Unguis Thyfius, Hcbr^a prsfertim, nam &: Gistca: pcritior Walrus. In Theologia diftiifarti magis eruditioncm habcbant Thyfius & R.ivetus, folidam Walicus & Polyan- dcr. Peritior in Hiftoria Ecclclialiica Thyfius, in Lcdtione Patrum Rivetus, in Theologia Scholaftica VVakus. Verfatiorin controverfiis Socinianorum, AnabaptilTarum &; Remonftrantium VVateus, Por.tificioruna Rivetus, Prajle- gebat Thyfius diffufe, Pvivetus plene ', folide 6c brcvitcf Wateus i ad praxin .accommodat(^Po]yander. QiiodquchismajasslHmo, ea finguli jcquanimi- tatc Vita Antonii Wahxi. ^^7 I tatc prxditi, ut qax in Colkgis excellerent dona sftimarcnt, venerarentur, imo ubi opus efTet advocarent in auxilium. Quod ut cordatorum tantum, ita magnarumquoqueanimarumeft, qua? libi confcis-funt, ctiamfi in aliquibus cedant aliis, fatis fe tainen magnitudincin fuam polTc tutari. Horum omnium prima follicitudo fuit prajcavere, ne dcnuo in facultatc Thcologica dilTidia fuborirentur. Q^iarc fubfciiptione catechinni HciJclber- genlis, 8c ConfelVionis Bdgics, tclbri inter fe conlcnfum. Dc^rcvcrunt & ob- I'ervarunt continue, ncminem judicium dc Rcligionis controvcriia, Ecclcfia; icgiminCjCafuconfcicntiafcoriimi fed non niti una cum CoUcgis fuis datu- lum. Nullas thefcs publico difputandas effc, nill onmes Gollegx cas vidcrint approbaverintquc. Nullum librum edendum, quern non examinaverint om- ncsCollcga;, Scoftendcrint iibi placcre. Qiuv tradtu tcmporis negligcnda, utinam lun falfus Vatcs, aliquando diilidia & tuvbas dabunt. Ad eandem religioni'; paritatcm prccpararc 6c (Uidiofos volucre, quarc & iis profpicicndumcflearbitrabantur dc Cynofyra, (ecundura quam liudia fua pofTent inftituere : quod exortis Rcmondrantium Controvcrfiis , niulta in Theologiaaccuratius cxplicanda e/Tent, de multis circuinfpedliusloqucndum. Itaque publicis difputationibus totamTluologiam pcrtradtare aggrelfi, ex iis Synopfm Vuriom IheologU publicarunt : ad quam linguli ca contulcre, qua: ap- pofitis nominibus adlcribuntur. Conliituta bene intcriusfacult3te,defendendaea abexteris hoftibus crat : ab iis praefertim qui inipetum in eam moliebantur. Refpondcndum erat Johanni Ariwldi Corviiw, qui contra Pctrum Molin^um ingens cxaraverat volu- men. Refpondcndum crat Remonltrantibus, qui ^<5w Symdalibuf Kanort' y?yj/i//w;;cainferucrant, qua: lUbiliends fua: opinioni, infringcnd.t Contra- Remonftrantium potcrant adferrc. Id oncris Collegsein Walxum contulcre, adronriigendumcxteiispromptiorcni, paratiorcmque: qui edita Refptmfione ad Cenj'uram Jnannis Arnoldi Corvini in Petri Molin^i Anatomen Arminianifmi^ & ad fcriptj Remnnjl rant turn qui ad Synodum Dordracenam citati fwit Maximum nomcn acquifivit, m n apud fuos tantum, fed & apud Gallos, Anglos, Scotos, & diu Rcmonitraiitibus lilentiumimpofuit. Nimiruin in Controvcrfiis du- dumagitati5,quilcdionediligens, quimediocrijudicio prsditus elt, aliquod pre tium opera: potcll pra:lkre ; fed Controverfia: majoris niomcnti, reccns exorta:, nonnififolida cruditione,acri ingcnio, maturo judicio ex dignitatc tradlantur : quarc nullibi viri magni majori cclcbritate, vix majori trudii cogitationes fuas inipcndunt. Intcrca &c praecipue rimiata jam facultatc, munus fuum omncs rc(^dcrc il- lulhc conabantur. VetusTcflamcntumexplicabatRivctus & Thylius, No- vum Polyandcr. Scd quodreliquisgratius, quare&digniu'i Iiabctur, Locos Communes tradebat VVala:us. Eos Locos non liinc indc carptim, fed ab ovo omnes & totam Theok)giam pcrfequebatur. Singulos autem explicabat in- tcgre, fere per principia, per fpccics aut partes ■■, per affcdioncs non per quaelU- ones,ut loci ejus editi non raro exhibcnt. quail ad difputandum nonadcog- nofccndum comparataThcologiaforct. Immorabatur autem prscipue ma- joris momenti Controvcrfiis autdifficultatibus,qua:in regiminc Eccltlixobve- iiitcnt. Neque quxvis utriufquc rpinionis cxaminabat argumcnta, fed in quibus .. 640 Vita Anconii Walxi. •qLubuspondusfcntentixconlWact,autquibusfokitis rtliqua tacilc dilflarcn- tur. In Cnntroverfii? ramen rccens cxortis operofior cxilk'bat, dc Deo contra Vorfiiuni,dc Pr2EdcAinationc,deSabbatho,de Authoritate Magilkatus in re- bus EcclellalHcis,iimilibufque, quia agitarcntur continue, & paucioribus bene •eircntpcifpcd-a. Concludebatautcm Temper, n on ita humans rationi, fed verboDeipcrfpicuofubiiixus. Ob qua? omnia pis cxtcris major fuit Audi- torum ad Wak-um confluxus. Iddemum eli Thcologiam tradere, quae ex Sacra Scriptura eruitur ; cum quse rationi nimium innititur, Ethica potius ■Clirirtiana fit, & ubivis vacillct. Id elt Dodorcm agere, fundamenta Dodri- nseoftendere, rebus majorismomentiapplicare,-clarc pioponere, brcviter de- fungi. Cumautem nonncmo CoUegarum aliquando dubitaret an non ca Auditorum frequcntia clTcr, quod Locos Communes profiteretur, ipfe quoque arrepta occafione, locos quofdam tradere aggrelFus ett, fed, cum irrito fuccelFu, brevideftitir. Verum enimvero non fufficiebat facra^ Thcologisecognitione Auditorcs im- bui, prsparandi & Theologiascandidati erant, utreda defendcre contra ad- verfantes poffent & fjlfapoffentredarguere; id difputationibus peragcbatur, in quibusomnes feduli, nulli tamen frequentioresquam WaliusSc Polyander apparcbant. Nonpermittcbat Walsus ea ad difputandumproponi, in qui- bus Reformatis inter fe libcre liceret dilTentire. Non enim anfam ultcriorem •pra^bendamdivulfionis EccldKC, fed amice potius alicnatos ad unionem invi- tandos. Non permittebat tutilia ab opponcntibus objici, in quibus frullra tempus tereretur. Nonpeunittebat protcrveopponi, aut eaqua? cum offenfa ■Auditorum effutiuntur: in quo cum peccartnt fa?pe Luthcrani, Pontfhcii, Sociniani qui ad difputandum advolaverant, turn fplendcBat VValici prompti- tude, fubtilitas, animi magnitudo, quibus admirationem mcutiebat Auditorio, obturabat os Ad"verfantibus, & eos redigcbat in Ordincm. Scd volebat Walsus a' Defendente, clare vim argumenti opponentis repeti, volebat non tefpcnderi tantum, fed Refponfum folide dcmonltrari. Ne viderentur eifugia quseri, fed doceri ignaros, pertinaccs convinci. Equidtm VV^alsus in Ledtio- nibus egregiam laudem, in Difputationibus videbatui Triumphum mereri. Art cum non fatis inflrui, exerceri publice Theologisc candidati poffent, in privatis sdibus continue bis in feptimana, Enchiridium fuum Religionis Re- t'ormatas explicavit, examinavit &c propofuit ad difputandum. Cui non nunquam bina fernave, ut vocant, Privata collegia cojitra Anapabtillas, Soci- nianos,Pontificiosadjunxit : in quibus omnia familiarius explicavit, brevius abfolvit, Privatim quoque Theologias Candidates ad habendas conciones indies. Manuduxit pra? csteris ea eligfnda S.Scripturse effata,qusSpiritus SancStus fspe rcpetendo effe penderofiora indicavit; non decapilli;, de veltimentis in quibus errantes Deus Opt. Max. & minus & ratius objurgavit. Sacra? Scrip- ture textum non fempcrexplicandumfufius, nee ubique elicienda dogmata. Sa?pe Propofitionem eire,demonrtrandam ulterius, 8c auditorum animisinti- gendam .- inhgi optime quando docctur Hmul, quemodo rcmoveri obftacula poffint, quomodoid ipfum poffitin ufumdeduci. Nee Vita Antonii Walaei. ^^ i Nee pafTusell iinquam ob privates labores, aliquod fibi honorarii oflcrri; quod ab illo primuin introdudtum, mox ufurpatum a Collcgis, hodic in con - fuctudincm tradudtumclh Continuavit Ininc inlUtucndi morem vigintiannis, quamdiu vita perdura- vit. Et ex ejiisludoinnuTneriEccIdi^ Paliorcs, non paiica Eccklia? lamina prodicre : maximo VValxifolatio, imogaudio. Qi.iippe nil niajiis aut Deo gratiusobvcnirehomini potcfi, quam ejus curis Antilb'tes exurgcre, qui per univerluin mundum colligerc Deo Ecclcfiam polFent, aut collcdam confer- vare. In RegimincAcademisencc partes fecit, ncc fovit, imo qua; faborirentur, easfempcrconatuseft componcTC. Ita coagulum fuit inter Johannem Poly- andium^: AntoniumThytlum, inter Petruni Cuna^um & Franconcm Bur- gerfdicium: inter quos diverlse & familis felicitates aliquod diHidioli ali- quando movere. Odia inter VorlHum Hcurniumque Advcrfarios Medicos lenivit : omnibus tamen'maiilit' amicus: quod non tarn rcconciliationem, quamfingulorum quxrcrecmolumcntum conaretur. Unde limul & V^orllii lilium Adolfum ad Profelfioncm Medicanicommcndavit efficaciirime,&Hcur- nium primus ad nominationcm Redloris Magnitici promovit. Iple WalaL'Us nullum inimicum habuit. Nili quod annnlari illi nonnihil vidcbatur Daniel Heinliusipfc Gandavcnfis quoque : hie in literarum Pro- fclFione ilie in Theologica crcditi eminere.Adeo inter fcqualioresfacilius smu- latio fuccrcflit. Nunquam tamcn officereHeinlio Walajus conatus clt : imo ne immifcuii quidem fe, deprincipatu contentionibus Salmalii Hcinfiiquc, qus in publicum erupere. ^Itimabatambos viros fummos, immcnff erudi- tioniss fedelegaaitioremingenioHeinfium Pcctam & oratorem meliorem, Salmaiium judicio maturiorem, rcliqua eruditionc diffufum magis 8c magis folidum. Optabat autcm literatoiesmajori circumfpec^'ione, miiunilicentia in Theologicis verfaii. Majorum facultatum lumina, qui linguas ncgligunc fipe rerum ihidiofiorcs inveniuntur, qui percgrinantuv minus i minufque antiqua inquirunt,ea quxRegionis fusfunt melius folent habere compcrta. Sed cum Antoiiio Thyllo fundamcnta jecit ejus reconciliationis, quaspolt VVatei obitum fubfecuta eft. Walscusvcro hoc egit utHonores Academic!, quantum permittcre Acade- mic utilitas poHct, inter Collegas ex squo dividerentur ; ita convidturos fuavius, & melioriconlenfu in (ux facultatis dccus.laboraturos. Unde cum nominari ipie in Redtorcm Magnihcum po(ret,pro Collcga ambivit : &cum CO nominatis fr qucnterceflit. Non minus tamen honorcs fugientcm fequc- bantur : unde frequenter Acadcmi-je deputatus, ter Acadtmia; Rcdorcm Alagniticumegit, illique muneriimmortuus elt. In ceteris WroLlfionisfuspartibusa^quc fe WalfcuscordatumprslUtif. Tellimoniade vita (SiliudiisTheologiaeCandidatorum non nili ex merito dcdit. Satiusratus hos eorumquc amicos offendcrc, quam EccIcHas talltrc ■. magna errorum fcaturigine, quaindigniad catliedram Pallorum promoven- tur. Qux hdclitas VValii cum tradtutcmporis innotuilltt pluvibus Ecclefiis, non paucxfcn)pcr vulucrunt TcllimoHia quoque Walxi habere. Gradum Dodorisiiullis nifi pictate conlpicuis, judicio maturis, erudi(ioi-K: H h h h cmiuiu- ^ . ^ Vica Antonii Walaei. cmincmibus Thcolog,ix Prof( fTi.ics contiriere : idque praeparce, 8c vix nifi ro^atu C)u- Eaklk- in qua PjiKucm ag,eretu. Cum facile Dodorcs aliquid prsro^!,ativ8e inter Pauorcs arripiant,quod non femperexutilit3te,noiif£mpct cum Ectldis pace coiuiiigit. Libvicdcn^i to numero judicio facultatis Thcologica; oblati fuere, utiis k?,cr.dis omnc tcmpus iion pofiet fufficere : quare quibufdam ad Palbrum clallcs vtmiffis, eoslibi tantum cenfendos fumlit, qui controvcrlias raajoris momcntiperfcqucreiitur. Cenfuram autem, hondhtis habita ratione, infti- ginte Walso, exercuit liberrime. Ita editionem inhibuit Analyfcos ix. capi- tis ad Rumanos Naggii Elburgenfis. Erfecit ut imm'utarentur Tra<^atns WiUii in Prophetasminores, 8c in nonum caput ad Romanos. Aut ubi fe non poffet a ccnfura cxcufare, tenui judicio, ut Tradatum Vedelii deEpifco- patuC?onftantini,dimirere. Magno Ecckliarum commodo : e denis enim vixunus totam Do6irinam,quomodoque inter fe conned^atur, animo capit. Unde facile feducuntur. Confilia fcripta privatis nulla Theologis ProfLfTores nifi qua? Matrimoni- um fpectarent, dedere. In ceteris rcmiferunteos ad fusEc^lclia?Miniilros: quo feexonerarentmok(\ia,necEccklia'membris uUam occilioncm prxbe- rent Palbres fuos minus aeftimandi. Matrimonialia autem eo judicio dede- runt,ut, quamdiu vixit Walasus, nonfit animadverfum ullam Ecclefiam, ul- lumMagiltratumdiverfumabiis fenfifle. Eo fubnixus Magiltrarus Middel- burgenlis, diffolvit Matrimonium Jacobi Lansbcrgii Philippi fil.Pharmaco- pcei, quod omnibus folennibus peradis inierat, conrirmaveratque gemina prole: aliamqueilli uxoremdedit,cui defponfatus eratjetiamfi danculum, prius, & ex qua fp£ futuri matrimonii filium fufceperat. Indies autcmdeConfcientiascafibuSiRelig'onis controverfiis, Ecclefia? re- giminc, ab Ecckfiis,Clafiibus, Synodis, CivitatibLis,Ordinibus, Principibus ccnfulebantur; quibus & confilia fua libcre communicabant. Ita pacarunt Ecclefiam Medenblicei>fem, ubi quidam Seniorum novum de Prxdeliinatione Schifma muliebatur. Ita pacarunt Ecclefiam Roterodamenfem, ubi faber quidam ferrarius, nimis de Rcprobatione fubtilis, membrorum Eccklia; con- icientias turbabat. Ipfa Synodus Ultra jedina petiit, & fecuta elteorum con- filium : de Foeneratoribus, quos Lombardos hielgaj appellamus, ad Sacram Coenam admittendis. Ordincs Hollandia? Sc Foederati Belgii nullum librum Theologicum dedicatumadmifere. prius abillis non approbatum: nullos li- bellos pctitorios de componendisreligionis controverfiis de corrigendis inco- larum moribus, qui tempore Walsei innumeri orf^rcb ntur, de quibus non ha- buifient earundam judicium. FrcdericU'^ Bohemia; Rex de auxilio fibi a Turca oblato prius nihil llatuit, quam b jrum audivilkt Rcfpjnfum. Princeps Auriacusindandiskgibusdcvidtis civitatibus, ftepc hosTheologosconfuluit. In componendo dillidio inter Magiliratum Rot rodaiiienfcm 8c Panores, quod quindccim clafTes, trcs Synodos tatigaveiat, Polyandrum & Wateum evocavit. All Walasus in via procidens Pkuritimincurrit, de fmgulis tamen pcrliteras indies ejus confilium exquifivit : necconcludcre voluic antequam convaluiffct VVaIiEus,&cirepiacfens poffet. Quando & VV-kus conccptum judicium a quatuor Politici. 6i tribus Theologis etiamdum inhibuit ; & etfecit, at Vita Anconii Wa.\xi. 64J nt fuus Partoribus conftaret honeys, & ccrtiim pcrmaneret ftipendium, ufoue dum in alias commodas civitatcs, de Pallotum volumafe, trair^ferrentur. Adco omnia ea peregcrunt, quae Theologis Reipublics dcmandari aut ab illispcti ullibicoiifutverc. Moris autemcltconfilia afacultatis Dccano confcribi, plerumque tamen voliicre Collcgs ut a VValjeo fcripto confignarcnrur, quod ut in diccndo ita & in fcribcndoquam maximcnLrvoluseflet. Omnia autem cordata maxi- mum facultatidecus pararunt &a:ftimium: quare dolendum eft non fatis a Dccaniscorum ApographaalTervatafuiflc ; nam quce Operibus Walsi fub- junguntur, lineamenta tantum funt eorum qua; confulentibus data fuere. Unumfuit, quodrumoresexcitavitin Bdgio, & Magiftratum Amftdoda- menCcmoffcndit. AmlklodamenfesConfuks Pavius &:Hoying, inhibitis Pve- monllrantibus, lublato communi mctu,ur ambitiolbrum inter fe inhda focic- tas eft; inceperunt inter fe dc principatu contend crc.partes facere & fuos quif- que amicos in Magillratum Icgcre.Hi cleAi non jam promotores fuos refpiccre, fed inter feconvenirc Gravio miniifquc dominanti ordini conjungi,& veteres in Confulatu prstcrirc. Horum cum non pauci fufpcdti Arminianifmi clTenr, veteres quibufdam Ecclelrjc Miniltris pcrfuafcrunt non rcgiminis, fed Rcligio- nis negotium agi,a quibus excitatus populus elt. Novi cum non fatis populo fidcrent, quos debebant civilis militis duces legcre,elegere cos qui maniteflo Contra-Rcmonftrantibus non tavcbant, novumque juramcntum fitisinvolu- tum a mititibus civicis exegerc. Unde amplius populus offcnfus eft, qua occafi- cnc ufi Veceres per populum conati funt Novos denuo loco turbare. Sed quo iniquitatc juramenti agitarctur magis populus, cxcitarunt Eccltllse Paftores, & hi Synodi dtputatos, ut a facultatc Tlicologica conlilium petcrcnt. An tale ab Ecclefismembrispriftari juramcntum pOiret, &fi prsftari non deberet, quid tcclefiimcmbris elfet facicndum.Ignorabant autem illi Paftorcs & Syno- di deputati, quare nee id potuit Theologis ProftfToribusinnotefcere, hoc agi ut Magillratuum aliqui locomovcrentur. Noluit tamen VVala?us conlilium da- re, veritus ne qua? in thcll afTi rcrcnt, ncgotio Amftelodamenil applicarentur; &• fibi non fatis conftare, an talis elTet rcrum facies,'HiaIi- illis depingeretur. Vo- lebar.t id autem W'alyi Collcga?, &: vehemenrer Ecclefiafticiurgcbant: cumque agitarertur ab Ecckiiarticis,fecretorum confcii5,vimquari VValseoinfcrebant : quod mctu oftcnfionis Magiftratus , Ecclcllas d^Crcrct. Unde Walius in conlilium confcnfit. Juramcntum invwlutum prasftari non debcre, nee cujus vicogipoflent Ecckila? Rcforniatxnoxamadterre. Sin ob negatum jura- mcntum poena i lis a Magillratu inftigcrctur, non ideo turbandam civitatem, fed poenam patientcr fcrendam efle. Hoc conlilio quoque fubnixi, tanta erat hujusfacDhatisauthoritas,&diem tumultus & fignum conftituunt. Quod fignum five cafu, five Novorum prudentia non potncrunt Veteres oftcncare: Novi autem fibi a Vetcribus Sc pit. be metuentes Principem Aiuiacum aJvoca- runt in auxilium. qui indudti-. militibus omnia compufuit. Magiftratus vero aliquod fui membrum, 3c duns E..elclix M niftros loco movit. Tuibones vero aliquot rclcgavit in exilium, non ubfcure in illurum jadicio confiliis Ucultatis Thcologica? pcrftridtis. Walsus etiamliprstervoluntatcm in il'ud conlilium attradus ejOfct, piifa- H h D li 2 vit ^44 Vita Anconii WaUi. vit tamcn id t'acultati Tluologkae nc\i cffc pcrfercnduin: quarc de confilio CoUcgarum, 6c apud Pia:potcntcsHo!bndiie(Jrdines&: publico fcripto con- fultandi libcrtarem, & confiliorum fuoriu-n xqiutatem defcndit. Magillratus iamicrumpotitus, cum noii line periculo cam dcr.uocommovcrcCamaiinam poflTct, facile iiamerga Thcologiic rrofcfforcs fecrcii igr.aros dcpofuit. Ita Puliticifuo ambit ui intricare Theologos folent, cnmque id quod intendunt obtincnt,kvior pluma gratia crt : dumcaufa cadunt, deferunt Theologos & advcifarioriiravindicumfuerc Arnoldus Cornelii PaftorDJpbcnlis, 8f VVarnerus Hclmichius Paltor Amilelodamenlis qui re- liqua Marnixii perfcquere\itur. Hi in VeteiH Tellamento progrciri ukerius, impediti veroluoPaltorismunere, &morte prsventi, non potuerunt perh- ccrc. Moiteshornm Rcmonftranfium "^ Contra- Remonftrantiumexccpit dilTi- dium, quanUo Ectlclia ncgkdtoornamcntode fui confervatione efle follicita debuit : quare Verfionis ncgotium pcnitus intcrmiiTum eft. Convenicnte vcroDurdraci Nationali Synodo,ad diem conftitutum Citati Rcmonliranies nonadfucre. Nonideotamen inauditi aut condemnaridcbu- erunt aut ncgligi, nee Synodus interca debuit dilTolvi : quare duin Prsefcs circumfpicit quidnam Synodo agendum offerret, confultationem de verlionc Belgica elegit. Ita non raro aliquid Icvc 6: fortuitum, rci maxiiiia: occalio exiltit. Synodus Vcrfionem Belgicam unanimi confenfu decrcvit, pofitxque intcr- prctibus leges quasfequcrentur. Ele(iii quoque verfores , & ne quurundam iTiortetotum inltitutumdiifulvcretur, fublHtuti qui in morientium fuccedc- rent locum. Qus omnia in Adlis Synodalibus leguntur. Sed accuraue non conduntur leges quam in ipfoopere: multadcrinicnda funt qwx extrinfecus I i i i nc- 650 Vita Antonii Walasi. r.cqucunt confiderari, nuilta limitanda quae univerfalia exteme intucntibus vid^bmtur. DiffoUua Synodo in tuto poncndaEcclefia crat, nee dc ejus ornamento co- pitaripocuit. antcquamfatis firmata videretur. Quod demuni anno ebb cxxvii. cvcnit. Qiiando pkrariimque Provincialium Synodorum dcputati petierunth Foederalis Ordinibus,nova; Verlionis denuo rationem habercnt, &c id hjud difficuker cbtinuere : injundumquc dcputatis Verforum nomii)a- torum prsparare dimilTioncm. Sc^d Dclegati funt Walaeus & Feftus H jmmi- usaFcederatisOrdinibus,qui inipctrarcnt a Magilkatu, ab Ecclefiis, ut Vcr- fores Paftoris Icvarentur onere, aliique in corum locum fubftituerentur, qui pcrfequerentur id ncgotium 8c deducerent ad finem. Horum fuadela & authoi itate effedum eft, ut Verfores citiirimc dimitteren- tur. Et anno cb b exxviii. Lcydam Veteris Teftamenti iiiterpretes com- migravere: Johannes Bogmhannus ^ Paitor Ecckfis Leovardienfis, Synodi DordracensePrxfes, &polKaS. Thcologisin Acidemia Francquerana Pro- fcflbr. Wilhelmus Bj««/jrii«j-, PaftorEcckTisZutphanienfis. GerfonBw:eruf, Paftor Ecclefis Veriana?, ad eandem quoque Synodum dtlegaii. Emicuit autem inter eos Hebrss linguae pcritia tuccuis, judicio 6c dcxteritate Boger- mannus, diligentiain conkrendis a'lis veifiombus Baudartius. Ii.fequ.MuiannoconvcncreNovi Telhmenii Iibrorumque Apocryphorutrv- Vevforts. AnioniHS JFaUns nofter. Feiins Honmiw^ Paitor Ecclifise Lcy- denfis, 8c Regens Coliegii Theologici Ordinum HoUandis, Synodi Dordra- cens Scriba. Jacohm RolanJus, Paftor Ecckfise Amlklodamenfis, Synodi Nationalis Affeilor. De judicio VValsus & Rolandus contendebant, ille promptior, hie t jrdior i fed Gratcat lingus Sc TFieolog's peririor Wakus ap- parebat. At Hommius inlignis quoque, in fcribendo, diftinguendoque ae- curatior crat. Hi magno animo, indefeffo fiudio, Bibliorum verfionem aggrelTi faere. Egerunt autcm hoc ut ex iplls fontibus novam plane verfionem darent, accu- latam, & quantum pcrmittere l;ngus genius pofifet de verbo ad vcibum, Imo ubi in fonte vox aliqua variam admitterc fignific^tionem videretur, Bel- gicam i li iunikm conati funt fubliituere. Ne ulli parti addidti vidcientur, aut ullis vcritati prsjudicium adfcrre. Si quid vero obfcurum occurreret, marginalibus Notis conati funt elucidarc: fi quid dubium, ibidem diffolvere: in quibus r.on raro quoque veifionis fua; rationem dedere. Notas autem fcrjpferunt prsEcipuse in gratiam rudiorum, quibus ejufmodi pauea fcripta Bclgica ilippeterent. Non ita tamen fc potuerunt inhibcre , ut non eorum pailim cmicet eiuditio. Prudentis ell non alium cibum debili ventriculo inde- re,quamquiab copoteft confici. Ea peraduri omnes, non eandem prorfus viam ingrcffi fuere. Veteris Tcltamenti Verfores Mofis libros, Hiltoricos, Agiographos , Prophetas in partes aequas divifere ; Primani cujufquc partem Bogermannus, Alteram Bau- dartius, TcrtiamBucerusvertit, commcntatus ett, 8c locaadjccit Parallela. Verum Verfores Novi Teftamenti, verfionem commentationcmque totius Ncvi Teftamenti domi privatoftudio omnes confcripfere. Quod vertum expltcatumque cll'et, id fingulis dicbus veteris Tellamenti inter- Vkz Antonii Walaei. 6 5 i \ intcrpretesexaminavere. Novi vero contulcrunt primuni, iiide expende- runt omnia : ab hora nona in duodecimam,ab hora teitia in fcxtani. Quod placerct omnibus id dcmum rcceptum ert. Rariirime plurium fuf-- fra^ioremdccidcrc. Qiiod approbatum erat, id quifque in aHignataHbi parte in Vtteri Telhmcnto, Hommius in Novo chartx conlignavir. Atque ita continno & quotidicprcflcrunt opus Novi Teftamenti interpretcs ad Ada uf- queApolloloium,quando Jacobus Rolandus fnprcnium dicni obiit. Prefie- runt quoque Vetcvis ad prima capita Ezechiclis , & Gerfon Buccrus fatis cclVit. Mortuo Rolando Prspotcntes Fcederati Belgii Ordines funt rogati, illi velicntaliumfubftitucre: quod & paiilo port Vctcris Tcikmcnti interpretcs de Buccrb t'cccrc. Qui fucccdcrct Buccro, jam aNationali Synodo nominarus crat, Antonius Tbylius : fed quifubfcqui Rolandum dcbucrat JodocusHoin- gius. iilulhis Scbols Hardcrvicenx Redor, elTc dcfierat. Cumque non ita ex ordinc alius illi pofTet fublHtui, julTerunt Prspotcntcs Ordines, qui aggreili opus clFcnt, pcrfcqucrcntur id Sc ablolvcrent. Itaque Vctcris Teftamenti interpretcs, quod Buceri reliquum erat, itidcm partiti fuere : Primam maximamque partem Bogermannus, Alteram Bau- dartius abfolvit : Sed VValscusHommiufque, urgentibus continuo Ordinibus & Ecclellis ut opus prccedcrer,fulani Comment?. tioncm Novi Tclhmenti in partes divifcre. Notas confcriplit VValxus ab cdtavo in decimuni quintum caput Adorum, & a vigetimo fccundo ad rinerp ufque, in Epiilolas ad Roma- no?, Corinthios,Eplielios,CoIolTcnfes,utramque ad Tcffiloniccnfes, Primam ad Timotheum, ad Htbrsos, Primam Petri, in Apocalyplin Johanni?. Hom- mius a decimoquintoufqnc ad vigcfimum fecundum Adtorum caput, 8c in Reliquas non nominatas Epillolas. Diviferunt quoque Vcrlioncmlbiorum Apoci yphorum. Vcrtit Wal;<;us librum tertium & quartum Efdra?, Tobiam, Juditli, librum Sapicntia:, dimidiam & pollrcmam partem Jcfu Syracli,Baruch, Either, & librum primum ac fecundum Machabaeorum. Reliqua Apocrypha Hommii-s in linguam Bclgicam tranrtulit. Scd quo compenfaretur labor, Loca Parallela Novo Tellamento ad jecit Hommius; Etin novum Tcllamen- tum indicemconf.cit. Omnia tnnen Walsus recenfuit : Et fua quoque Hom- mio exhibuit ccnfenda : fed is non raro ne ea quidem infpexit. Verum enimvero Novi Teltamenti verllonem , majoris moment! opus, proifusut anteafociato laborc quotidie perfecuti t'uere, Sc perduxcrunt ad ♦inem. In qua tarn faciles ad conced ndum erga Walasum Collcgjc fuere, ut fciam illi cam facititatcmripiirimedifplicuilTc, qui maluillet aliorum difTenfu vigorem animi fui amplius cxcitatum. Tan turn ciUega^. Hommiufque prs- fertim, eiuditioni VValaei^i ludtcio tidcbant. Ut vere dici polfit verllonem Commentationemquc Vetcris Telbmei.ti maxima ex parte Bogermanni: Novi Tcllamcnti fere Wala^itrtc. Eveniieenimin communi I'pere confue- vit, multos nomen habere, paucos rem effcdam dare. Abfoluto aliquo Vetcris Tellamcnti libro quifque fuam partem : Nnvi vero Tclhmenti libros ipfc Hommius defcviplic ; defcripti Typograpiio imprimcn- didati lucre. Iniprclfi adReviforc inomncs Provincias tranfmilli, ut cxa- niinarent e»8c fe ad rcvidi.nduni concludeudumque prxpararcnt in tempore. I i i i 2 Pcra(5k 652 Vita Antonii Walaei. Pcradta omni verfione commcnrationcquc Ihtim & ad primum Julii Anni clo Ico xxxiv. Vcteris Tclhmenti Rcvilbrcs a foederads Belgii ordinibus Leydarti ex omnibus Provinciis convocati fuere. Convenere e Gcldria, /iiitMiui Thy flits. E.x}io\\z\-i(i\3., Johannes Poly^ndcr. Jamfa^pius nominati. Ab/Jias IFitmirius, Paltor Eccklise in Uytgecll, mox Goudanaj, & ex ca ad ProtdTioncniTheologicamin IlkiftriSchulaHardervicena, inde in Acadcmi- am Groningenfcni vocatus. Ex Zchnda, Jodocm Larenm, Pal\or Ecclefis Uliffingana?, Ultrajtdo, Arnoldus licckimnnus, Paltor Eccklli Ultraje- ftins. Ex Frifia, Bernbirdus Fttlhnius^ Paltor Ecclciiae Leovardlenlls. E> Tranfifulania, Jacobus Kevins, Paflor EcclcOs Dav-entrienfis, nunc Regens Collegii Theologici Ordiiuim HuUandis. Groninga, Francifcus^ Gomams^ turn Acadcniis Groninganse Profcfibr. Ubi conveniirent omnes, Collegii fui Prxfidem elegerunt , Johannetn Eogermaiinum. Adfeflbrem , Anionium Thylium, Scribam, Jacobum. Revium. Emicuit autem in divigendo Bogermanni prudentia, in exami- nando VVitmariiSc TeecRmannifcdulitas, in condudendo Polyandri, Thyfii & Gomariperitia, & fubaAum judicium. Sequenti trimeflri Leydam quoque commigraverc Novi Tcfiamcnti Rc- vifores. E Geldria, Sebaftianus Vammannus^ Paltor Ecclefis Zutplianienils, Synodi DordracensScriba. ExHollandia, Johannes Arnoldi Lindanus^ Pa- fior Ecclefia; Dclphenlis. CntUhelmus Nieuhrtfms^Kcdiot Scholx Havlcmenfis. ExZelandia, Carolus Vemaetfws, Paftor Eccklis Middelburgenfis : nunc S. Thcologis in Academia Ultrajedtina ProfelTor. Ultra)cdo, Ludovicus Gerhardus 3 HeneJfe.PztiovEcckGx in MaerfTen, nunc E^-cleliie Bredans & S. Theologite ibidem ProfelTor. E Friiia, Bernhardus Fullenius, inter V. Te- ilamenti Revifores nonriinatus. ETranfifalania, Cij//)cjr«/ Sibelius., Paltor EcclefixDaventrienfi-. Groninga, Hcwr/cwj- Altingius., antea S.Theologias in Academia Hcidelbcrgcnii, tunc Groningana ProfelTor. Hi Collegii fui conftituerunt Prxfidem Antonium VValxum. AdfelTorem, Henricum. Arnoldi Lindanum. Scribam, Felium Hommium. Excellens fuit in dirigendo Walxi prudentia & dexteritas. In examinando Demaetfii & Sibclii diligentia. In condudendo Walxi & Altingii peritia, & folidius judicium. Scd Fullcnius ad utramque revilionem nominatus, paucis tan^ tumf>.ptimanisN. Teltamento vacavit : quando in fuum Ecclelixque com- moduiB, domum revocatus cih In domo Prxlidum convenerunt hi quotidie, ab hora nona in duodeci- tnani, & ab hora tertia in fextam. Imploratoque Temper prius Divini numi- iiis auxilio, rogati funt ad liiigulos vcrfus Revifores,eo ordine quo jam no- minati fuere, an aliquid in verlioneputarent imiTiutandum. Q;.od pluribus Verforibus PvcviToribufque placuiffet, id receptum ell ut in publicum cJerc- tur. Dicebantur autem faciliores ad immutandum Novi Tcftamenti Verfore-; quam VcterisTellamenti fuiffe : a^quirate potilTimum Walxi, qui eum huno- rem putabat maximuni, veritatemquxrere. Multo minus tamcn in Verlio- ne Novi Teliamenti, quam in Vcilionc Veteris mutatum invenitur. Et vix ad fingula Capita duo triav^ vocabula : quorum multo ma jor ^pars erat ut communi Vita Antonii Wala: i . 6^i communi lingua Bdgicavcrfio edcretur, & hoc nifi ex omnibus Provindis dcputati non sque potucrant pcrvidcrc. Adeo ut nullum librum a:quc com- munilingua ac Biblia crediderim extarc. Re quidcm levi, neceflaria tamcn ut ab omnibus Belgis arque inteliigantur. Mutationisquoque non parva pars fair, quod eandem Phratin,codein fenfu prolaram,ubivis iifdcm verbis vo- luerunt exprimere. Adeo in examinando diligences, ad editionem accurati fuere. Verum Nota? Marginalcs funt adauds plufculum, 8c nonnihil immu- tatx. Facile Vcrbi Divini ubcrtas permilit, ut pkiribus Pvcvifuribus pofCct fatisfieri. Loca veio Parallcla in Novo Tellamcnto, rcviderunt tantum Dc- maetfKis 6c RenefTc. Qui judicium fuum convuitui rctulcrc : & Collcgiuui horum fere fententis (letif. Non dcbcbat enim reslevicula, omnium Belga- rum cxpcdlationem morari. Ita ingens hoc abfclverunt opus Veteris Teftamenti Verforcs Reviforef- quc, ad decimum Odayum Septcmbris Anni cb be xxxv. Novi veror Telbmcnti Ver(bre?Reviibrcfque,adejufdem Anni Odtobris hncm. Mc- moratudignum ell eo tempore revifioncm peradtam, quo fxva pelvis & nun- quamBataviscrudelior, Bataviamfed prjccipus Leydam vartavit. Adeo ut in hac una civitate viginti hominum abforplerit millia. Nemo tanien Vcr-' forum Reviforumqucmortuus ert, imo ne segrotavit quidem. Ut videatur Deus Optimus Maximus in mcdiis flammis illxfos conlervafle, qui Divinura promovercnt opus, nc intcrmittereturamplius aut interrumperetur. Abfuluto operc Revifores domum Sc ad confucta munia regrclTi fuere, Ver- forcs vcro prfclo fubmifcrunt Pauli Ravelleinii, Typographorum Bclgarum accuratiirimi : quiobid opus AmIklodamoLeydam commigravit. Impref- fionis fpecimina .quas probas appellant, priores Baudartius & Hommius, ulti- mas Bogermannus in Vcteri Tellamcnto, Walxus in Novo rcvidir. Excu- dcrunt autcm fimul duplicifoima in folio, cum & fine noti'^. Et Novum Tcliamentum quoque in odtavo, ut loquuntur, cum omnibus commentariis. Peradtum id fuit ad mcnfcni jLinium Annicb be xxxvii. Quando id Pnc- potentibus fadcrati Bclgii Ordinibus omnes Verforcs obtulcrc : quibus mkc perplacuit,decrcvcruntque (iatim ut ea verfio in omnibus Ecckiiis, in omnibus Scholisreciperctur, nee alia amplius uti liceret: quod nullo repug- nante ftatim quoque in ufum tradudum eft. Rcmonlhantes vcriti, ne contentionis aertu nondum fatis ftdato, aliquod ea vcriionc illis prsjudicium tieret, delcgavcrant antca quatuor, quorum cruditioni hdcbant maxime,quiad cam vcrfionem attendercnt continuo. Hi edito operc Arnhemum convenerc,excufrciunt id undiquaque: & cum in- vcnirc non pcflent vcrfioncmulli parti magisaddidtam, non potuerunt cam quoque non admitterc. Equidciiifc i-fferrchafc intcrrettquasvcrfionesaudct. Non ca in Lutheri vcriiijnt linguae peritiaconfpicuadi, non id in Pifcatoris judicium. Gallica non fatis verbis fcadliringit, fcnfum ftquitui. Anglica partibus & prifer- tini niiiiium Ef ifcopis favet. Ni.c tacilc in Belgica inlignem dcfcdtum, qui earn pcni;us excutit, invenict. Ceitc in cam orr.ncni fanitatcm, omncni animi vigortin Vcrforesimpendeiunt, & in ca perdiderunt quoque. Hom- mius ctiam viridifcntdia filicernivmfadus e:Lieliqui Jifcccne raox, & in- tra (5^4 Vita Antonii Walaei. tra nicnniumomncsobierc; nimis intentolludio,nimis continuato laborc pcrnovem annos confcAi. EdiroBibliorumopere ProfciTioni tantum Theologicae Wakus vacavif, quo laxarct animum, 6c vires rtfumcrcr. Sed generoilis & aiTuetus animus Icmpcr ultra tciidcre, vixbimcnrcmhbi quictcm concclTif. Q^iando ducere cepit lineamenta tradatus de Calibus Confciciitis. Putabat enim Pontihci- os indicare fepe peccandi modum, dum ita, ut folent, earn ftudcnt redargvic- rc. Reformatcrum non pauccs, Icdoves fuos nimium anxios rcddcre & fol- licitos. Id tantum pcrlcquend urn in quo ordinario pcccari confuevit. Id tantum condemnandum, quod Sacra Scriptura pcccatum agnofcit. Sed & illisfubjiciendumpraecautionis modum : nam tion omnino malos non tarn reprehendi dcberc, quam dcbcre emendari. Inftitutumvero id interrupit injun(ftumi!lidcnuo Mmius Rcdoris Mag- ririci Academis Lugduno Batavs, quod ut dignitate in CivitateLcidcnli pri- mumert, ita cura nulli eli fecundum. Non enim Regirriinis tantum, fed & - jullitia; Pralidem largitur. Inter eas occupationes animadvertit prxcipue mcmoriam labi, naturam fatifcere. Etcumilludfcriptumex quo ledtiones haberct fubito exaratum elTer, brevitcr 6c in memoriae tantum fubfidium, ne 8c ibi tandem dcriccret, nee pro more, tx dignitate tandem Locos Thcologise tradere Communes poffet, furtivo tempore incepit omnia pknius fignare, 6c id ufque ad locum deSpirituSandoptregit, paucisante mortcmdicbus. Ita non raro ultimo agimus, dum extcndimus fpem noilram, quod mallemus primum pr.^fti- tiffe. Hsc Wala^i vita publica fuit. Privata illi fimilis extitit. Non foris fplen- didus, domi fordidus . fed ubiquefibi fuit squalls. Homines fere lucro in- hiamus, voluptatibus abripimur : gloriae ftudemus, vel animi fccuritati ac- quiefcimus. Walaeus dcliciis non Ituduit, 6c alienilTimus fuit a lafcivia. Di- verticulum 8c unicuma muneribuslaxamentumfuit hortum colere ; quo ita deledabatur, ut vel hortulani, de horti conftitutione, eum afficeret narratio. Bonorum fuorum minorem rationem habuit, fape integro fcxennio eo- rum computum non iniit, faspe trium quatuorve annorum frudum non exc- git: tandem totameorumcuram in Johanncm hlium natu majorem dcpo- fuit. Amplismuneribusinfignitus, egregiaquoque Honoraria a Magilirati- bus accepit : unde iiiinus ciTc follicitus potuit, nee aquila voluit mufcas cap- tare. De gloria admodum quoque erat fccurus, in vcftitu prorfus non fplendi- dus, negligens potius quam fordidus. Domum habuit fempcr amplam, commodam potius, quam magnihcam. In coiwerfatione nee eruditionis, nccingenii, nccjudicii oltentator. Nunquam nee fe extulit, nee alios de- preflrit,neadverIarios quidcm: quod in converfatione communi multi qui- demobfirvant, qui ingratumidanimadverfunt: &c impotcntis animi indi- cium sllimari. Sed infcriptis publicis fibi plus eruditi indulgent: quafi veronon pra^fiet publice quam prlvatimcordafum haberi 8c prudens ideo ali- quem furem aeftimet, quia canis allatrat : aut cordatus terreatur, qui fcit in eo iefupcrioiem appariturum, quod honcftior 6c majoris judicii. Quare ncc editis Vita Antonii Walaci. ^c ^ editii libris convitia unqaamAValjeus inttrfperfit, Imo ne fcribendi matcri- asquidem elegit ad olkntationem, omnes quianeceditudo EcclcHa? cas exe- gir, Titiilos ambivit nunquam uec ufurpavit. Omnis ca VVaki gloria fuit, cfTc poiius, quam videri. Aiiimi fccuritatem non affedavit, quod fxpc ignavorum eft. Etvehe- menter ob Eccltfiae detrimenta, Libcrorum Adverfa commovebatur. Unicc ftuduit bonam Scconfcientiam integrain habere. Niillis amicorum pieci- busaliud quaindecuit confilium dcdit.Ecclcfiscaut Magiilratui offerciidum. Neccoi.fanguintis, neclibcrisaliqiiid pctiitquo digni iioiiciTcnt: aut quod cum aliorum debcrcnt dctrimcnto obtinerc. Domum CivitacisLeydenfis, in qua AriTiinius cjufqi;e vidua habitaverant, fibi a Magilhatu iterate oblatam iiihabitare lion voiuit, f)riufquani& vidua ScArmiiiii iibcvi VVala?o fignitica- rcnt,quando nulla an.plius fpcs manendi fupercfTet, libcnter fe Walxo do- mum conccdaegratiafquc agercnt, quod tamdiudilUiliiltt acceptionem. Adulando multi magnatum gr^tiam 6c qusftu'Ti aueupantur. VValsus hoctantum apud illos igitquod libi honorilicum, Ecclefia? utile forct. Et certc ille ambitus fere coium dt, qui cum propria virtute emcrgere non pof- fnit, alicno id fav ,re conantur. Si quid eo prxfentc in pra'judieium Ecclefi,r ficret, diccrctuf, eifc& apcrteSc animoferppofuit; nee veritus eft earn ob caufam M-ignatumquoque offenlam incur'. re : imo in ipfa aula apud ipfos Piincipcs Aiiriacos nunl'..ftinuit,nomcnDvi temcre ufurpari. Qiii'rcbat pri- mumrcgnuroDeijcrcdcbatcsterailli facile effe ad jicienda. Ill Co'.vcifaiionc omnibus fuit affabilis, fingulis libentcr confilia commu- nicavit, ncc vel ambitu vd ofticiis privatorum unquamgratiamcaptavit : unico Ecclcfiarum commodo fcmper intentus, quibus folebat indicate qux eminuille iiigenia in Acadcmia comperifllt, iij infciis qui commendabiin- tur. In amititiam admifit pauciffuiios. Ratus id in nihiluni fermc abire, quod in partes nimis muhas fccaretur. Primi fucre colkgas ejus S. Tlicologiic Piofefforcs, quos ut fratrcs dilcxit. Confanguineos multos, dum Lcyd.ura illi conjunxit. Volebat VValxus fimulare nun- quam ; imo ne apud amicos quidcm dilTimulare, quod animi eculeum sftima- bit. Nofci aufcm non melius cujufqae animum quam in juvcntute, quatr fingere non poffct ; ncc n^bis mehus conhdi, quam ab iis qui nos noflent penit.irime. Hisamicis non animus tantum VValaci, fed domus & menfa fcmper patuit ; t;uam libiialiutenicum ajiimadvertetcnt noti quoque, non raro ca abuli fuere. Aiiucosautemfempcr tcnaciiTimeretinuit, nee repudiavit ctiamfi compe- riffet eos aliquando in cum ptccavilTc, arbitratus neminem omnibus horis fapuc. QiiaiecMmRiv,.(us in Aulani Principis Auriaci tiaduceretur, Go- marumcilucceiroicmCuratoiibus cummcndavit, obtulitque ci, pratrceptori c^yondam... 6^6 Vita AntoniiWalaci. quondam (uo, prioreta locum crnccderc. undc & Coiriarus ad rcvifioncm Vcrlloni^BelgicatLeydamdclcgaiu^.uiukisprasfentibusfairusdl, fc a VVateo benchciis fupcrauim, petiit condouarct illi quod contra ProtcflTioncmejus Thcologicam Middclbuigicflet mulitus : id fe prsecipue inltigationc ^gidii BurfufccilTc. Non cnimGrmarus tctriciiscrataut malignus, fed iracundus ■&C in re fubita haud facile moderator fui. Cum uxorc vixit conjunfHlTime, nunquam ncc in iram nee in rixas exar- ■fere : unicnm Itudium fuit placcre mutuo, & mutua defideria fadis praevorte- re. Nee majus quid in vita \Valxusmctuit,quamne mors illi uxorem pra:- ripcret. Earn enim non ut familiie prxfeftam , fed vits fociam habuit; quidquidilliin Repviblica,Eccklia, civiliconverfatione accidit id ei aperuit penitilTime : exquitlvit ejus confilium, fspe fecutus : erat enim & modefta limul&cordata. Leydas natus Walaio adhuc filius eft Balduinus,de nata filia Efthcr. Tnlibe- rorum autcm educatione ambo diligcntes fuere. Prima cura fuit pietatem, modcftiam inftillare, quani ob caufam nullus dies tranliit quo non aliquot S. Scripture capita libcris prdegeret applicarctquc. Altera, m'.lntaria eos fcientia imbuere : ncc id priccptoribus tantum relinquere, ipti videre an bene inllituerentur, bene liberi proticerent ■) nontamcn id anxie pisfcripfe- runt, aut excgcruntfcvere ; pcrmifcruntque add ifccre. quod allubef^eretani- mo, & quo id vJlcnt modo. Ita generoii cqui & plus itincris abfolvunt & minus fatigantur. Quando exorbitarent nonnihil leniter eos in regiam viam direxere. Non voluerunt autem eos tarn fcientes quam prudentes reddere. Qiiidquid in communi converfatione, Ecdefia, Repubhca contigit, liberis pucritiamegreffiscommunicavere, Sceoium quatfiverunt dc (ingulis judici- um. Id %ere eft bonos civcs Rcipublicss educare, communis vitae gnaros, honeftatis decorique non omnino rudes. Non ftuduerunt autem liberos ad fumma perducere, ut nimiis periculis ex- pofita : fed modeiata tantum, in quibus non minus honefte, fuavius qu.im in reliquis vivitur. Cumulate tamen Dcu-s illis benedixit. Johanncm Do- d'oren-, Mcdicinacvidit; & in Gallias ab illuftribus Academii* Curatonbus delegatum, qui Claudium Salmafium, orbis Eruditi miraculum, vocaret in Academiam Leydenfem Sc adduceret. Mox Medicina; Profcftbrem, & Ordi- narium; in uxorem duxifle Catharinam Vockcftaert, Icdtam dotatamquc FiliamGerhardi Vockeftaert, ScnatorisDelfeniishonorati, perpctui Societa- tis India? occidentalisPra^fedi. Margaretam, nuptam Johanni a Breda Juris utriufquc Dc(9:ori,CivitatiimperialiCampenfi aSecretis, fplendidis natali- bus,excitatianimi, rerum ufu infigni, unde magna; apud fuos authoritatis, ut Rutgerfium hlium dignitatis fuse delignatum vjderit fuccelTorem. Filio Rutgcrfii a Breda ampliilimi Confulis Campeniis. Catharinam nuptam Antonio Clement, Theologo diifufasSc folidajeruditionis E.cleiiae Gallo- belgicje Zirizeenils Concionatori facundo, pio, prudenti, 8c li ullus unquam apud fuos amato : Filio Nicolai Clement, Mercatoris apud Middclburgenles maximijdititTimiiEcckfiae Gallobelgicje feniorishonorati. Sccundus VValcci iilius Antonius fuit, Juris pcritus, Qua^ftor agri VValachrici fpedatiilimus. Sufanna matris confenefcentis priciidium manfilTe raaluit. Balduinus Theo- logiae Vita Anconii Walaei. 5 j^ logis operam fuam impcndit, magna? fpci juvenis. Et eorum nullus ulli pro- bro obnoxius, omnes probitate pietate infigniti. Valetudo Walsi Leydaetnelior quam Middelburgi fuit, feme 1 taiitum fcbri tertiana correptus, nunquam Diarrhoeis : & Afthma quod i caufa calida effet, cum xtatis quoque calore imminutum eft, unde Wala;us habitior evafit. Sed acceflit illi jam fiatim Leyds eruditorum fere Carnifex, Rcnum calculus: qui vehementerquidem ilium torfit, fed rarius,& fingulis quatuor aut quin- qucdemumannis: Nunquam autem eum dcfcruit ventriculi & inteftino' rumaflatu tcnfio&dolor,quod ftatimaprandio ftudia itiirct, & ventriculi Temper turbarct conccxftionem : quodque ubi afficeretur moerore omnis com- motus humor in ventriculum laberetur. Hoc emendare non potuit: illud noluit : quod tum temporis fc fentiret ad ftudia alacriorem, ut debiles folent, parum curans corpus modo animo bene effet. Unde nulla fcptimana tranfiit quanoncolico dolore vehcmcntius affligeretur, quam ftatim affumptafef- quiuncia mannac fedavit & abegit: non ita tamcn quin fingulis propcmodum tricnnils vehementer urgeret malum, ut quidquid vcntriculo inderct in cru- ditatem nidorulentam, ut Medici vocant, & flatus verteietur ; qua; plures continuabat feptimanas, & vires immenfum proftrabat, ufque dum vehe- menti purgatione abigcretur. Similis Paroxyfmusvits tandem finem attulit, vacillante nonnihil vale- tudinexxix Junii Annocio bcxxxix. abaliquibus, quibus tantum contu- lerat benehcii ut cum loco parentis colere dcbjerant, & ingratc & male ex- ceptus, in eum moerore correptus incidit. Prollerni tum appctitus, nihil cibi vcntticulus perferre, dolore Walxum torquere, ultima minari. Non deftitit tamen Walajus, Profeflioni, Rcgimini Academia?, imo Synodi Zuid- thollandicse negotiis, tum Leydaecongregata;, vacarc. Tertio Julii, die Dominico Ecdcliam adiit, in ea gratias Deo cgit pro col^ latis in eum, inejusfamiliam, Scejuscura inEcclcfiambeneticiis, & pro eo- rum impofterum incolumitate precatus eft, utqui ftatuilfetabeo tempore publico abftinere. Confwctanon prohciebant remedia, morbus incrcfcebat, & vires profternebantur : quare & Johannes ejus tilius Collegam fuam Ewal" dum Screvelium, Medicum expertiiFimum, vocavit in auxilium. Sed noii deftitit Johannes Bocardus Synodi Prsefes, primariique quidam Paftores ad Synodumdcputati Wateum,rogare,precari die Luna; intereffe Synodo vel- Ict- magno beneficio Ecclefias affedurusi Hoc cgerant aliquot annisprimarii quidam Paftores, utdenuo controvcr- fia de authoritate Magiftratus in Rebus Ecclcfiafticis fufcitarctur. Sufpicio crat non tani Ecdefis bono, quam ut emergentes quofdam Paftores illis ad- verfantesfenticntefquediverfum, irretirent & fupprimerent : quare concc- pcrunt fcriptum ab omnibus Ecclefiis a Synodo approbandum i non pote- rant autem aliud fentientes afficerc, ob autiioris Authoritatem,ut a Synodo rejiceretur: quare aliud fcriptum Synodo obtulcre. Cumquenon concede- rcntprimi utrumquc fcriptum re jiv.i,reliquum crat ut pcrmittcret SynoduS, camcontrovcrliam abadvcrlis pjrtibus vciitilari. Aqua vclitatione expc* ^andum erat, Synodum in partes diviJi & in fe partes animari. Iliius vchtationis hie dies conltitutus erat Lunar : quam vel inhibiturus, vel Kkkk illi ^cg Yica Anconii Walxi. i\li irnpofiturus modum ad Synoduin VV alxus accclfit. Ad ejus aiitem con- ffjcctuir. onir.es continucvc, rcjedum d\ utriimcjue fcriptuni, & partes a Syno- doconfuctisitare juffa: funt. Pcrfuafit enimSynodi mcmbris VValius ca quae ex Sacris Litcris accurate detiniri non pofiuiit, ll tolcrabili inodocoiiftituta funt,inovenda non elTc, cede iis periculofc cum iis difputari, qui polTent condcmnare. Hie poliremus Walsi publicus adhis fuit : qui li nuiltorum in- fculpianimispofl"et,& pacacLor Ecckliaforer, & amplius a fuprcmo Magi- llratu fovevctur. Infcqvicnti Martis die certatim Paftores advenerunt, gratias egere quod i.pfi'S a ir.olelua, Eccldbm a periculo liberaffet : quos monuit VValaeus mutuo dilTentii-ntcsferreiU, imodiligcrcnt, ambosEcclelix squc neccfTarios. Mo- derates (.nim Ikuros omnia collabi, nifi a fcrvidioribus excitentur ', fervidif ores turbaturos omnia, nili cos leniorcs inhibeant. Totoillo, utSc Mercurii & Jovis die, dolor tolerabilis extitit, quando niliil vcntriculoinderetur. UndeSc fuaviffimccumuxore, liberis, ac plu- riniis qui cum iiivifcbant collegis confabulatuselhConiiliaSynodiPr^cfidi fuggclVit, Academic regiminivacavit. Imo pcrfeveravit privatini Theolo- giae candidatos inlHtucread diei Mercurii vtfperam, quando oc monitisSc precibus hlii fui Joannis denium vidus, deltitit.RatusJmperatorem ftantcm mori oportere. Senlim tamen dtfecere vires, & ad diei Jovis vefperain in foporcniincidit, quod catarrhisobnoxius,repletum caput humoribus habe- rct, iique ab- lialitibus e ventriculo turmatim afllirgentibus adaugerentur, fpiiiiufque ex ii edia deHcerent. Ab illo foporc excitari nou potuit, nifi Veneris die circa vefperam, appoGca collocucurbitula. qua ad fe rediit. Quando Johannes tilius Matrein, & qui abclfcnt tratrcs oc i adeo vero polkris defiailTc videbatur. ncque indignandodertitifTem, nifi me repieiViffent qui gravibus & afliduis in Senatu curisotcupatumfuifTe norant i prastercaque difficillimis motuum civilium vorticibus natali folo & liudiis amoenioribus abreptum avulfijmque v ac tandem obftrudtis calculofa congerie rcnibus, aegritudinis diritate eofxpe redaftumac percitum, ut ipfe fibi mortem propinaturus vi- derctur,nifi kgis ChrilUana? fuiflct obfervantiflimus, Patrem habuerat Clau- diusClemcntcm Puteanum,qucm inter nobileseofcculo caufarum in Senatu Parifienfi patronos cekberrimum fuifle Jurifconfultum telhtur elcgaiis 6c cruditaDionyfiiLambiniad JoannemMaludanumepiftola, &in famofa illi Mcrindoliorumcognitione, expetitum ab Oppeda Msnerio fub gravHrimis criminationibus laborantc, dementis Puteani, & Petri Koberti conlilium pa- trociniunique. Clemens igitur, ut erat juris pcritiirimus , todem liudio Claudium fuum apprime curaverat excolcndum. & altcrum quidem hlium de patris nomine Ckmentcm, qui polka in Jcfuitarum fodalitio concionator, fummadodVrini, pietatis,& eloqutntia? gloria claruit. Sedfic Claudius ipfe fubHadrianoTurnebo, mux eiiainfubCujacio tantopcre profecerat, ut pa- terna fratcrnaque luce fimul & proprio fulgore fplcndef^jcret, accitufque in Scnatum Parificnfem,niox inierillos quatuordccim,quosin Aquitaniam de- legates tuifle diximus, fps,(iiai£tur.. Confedeieauiuuilli ptimo Burdigalx, "'' ■ ■•■• ^- ' . in,, 662 Petri PuteaniVica. intano Dominicanonim, aperto Senatii, poltca vero Aginni Nitiobrigum;> deinVefunsPctrocoriorum 5 polhcmo, McdiolaniSantonum. Sic per tri- cnniiim pacata proviiicia prscpotens, fapicntUrunorum judicuni aquanimi- tatem cxperta, didicit.fuis illis utriiTiquepro rdigione fadionibus totam r^- ligionis fublbntiam mutuo facrilegio profiigari i & in proximo fuiffc pcr- niciem. Confideiitibus igitur Aginni delcgatis, quinto Cal. Dcccir.br. anni fupi-anaillefimiimChriltianum quingentellmi gdirogefimi fccundi, natus eft Ciaudio Putcanotcrtiiis ex Claudia Sanguina hliu5. Sanguina; pater crat Jacobus Sanguinus Libriaci domihus, mater Barbara Thuana Chriftophori Thuani SenatusPrincipisforor. 8c Sanguinoruni quidcmfamiliam vetulHffi- mas Parifiorum charts inter fius prseclarse nobilitatis origines olkndunt. In- fantem in Scnatoria purpura genitum ad ficramcnta baptifmi Chrilb'ani fufcepere delegatorum prascipui, Seguierus prxfes & Joannes Tumcrius Boiriiius,acdc nomine Pri-fid is' appcllavere Petrum. Atque hie fuit Petrus fureanus, cujus vitam confiitui tradere pollcris i rarum quictx ac privata;, fed nihilominushonorats, pcilimoacturbukntiffimo fcculo, virtutis exem- plum. Summa curarumfuitoptimis conjugibus educatio libcrorum, quos iiabuere complures. Etcnim Petrum huncce noftrum, jam ut diximus terti- um, fccuti funt quinque •, wes fratres 8cfororcs dux. onus illis temporibus grave, in fan(ftiliima prsfertimfamilix Senatorial frugalitate, magis^ attenta damnis evitandis aut faltcm le vandis, quam lucre captando. Adhibuit Clau- dius liberorum inftitutioni Paulum Rencalmum Blefenfem, (iteraturs Gra°cse iimul & Latiuce bene peritum. quod edita? ab ipfo variarum rtirpium conlide- rationes hrmant. atque hunc domefiicumquidcmdodorem. Nam & Chri- Itophorus & Augurtinus, & nollcr Petrus, publicas praeterea cxercitationes habucre Theodori IVIarcilii,& ipllus etiam Cafauboni. Satis erat illis domi pater, fi non eum penatibusfuis quotidians Senatorii muncris occupationes abrtraxiffent. Hunc igitur in modum inftitutam ofto liberorum curam Claudius, acerba morte, petrofo illo renum cruciatu raptus, anno ajtatis qua- dragcfuno none nondum exadlo, uxoris diligentix commifit. Parens odlo liberorum vidua marito, defideratiffimi mcmoriam & pignora ilia matrimonii fandliilime concepti tranfacSique. per annos prope quadraginta fing-ulari fem- perfovitaffedu: pulchrocertamine amoris utrimquc & reverentix pcrpetua concordia, felici facceffu. nam & filii frugi; filiae honclHflime collocatSi omnes originis fua: decus integrum fervavere. Filiorum maximus natu ChrirtophorusabexordiojuvcntutisEcclefiafticaminRcgia dignitatem , ob- tinucrat,5cadmaiore^ viam fternebant amici. Sed jam aute ac feculi mo- lelliarum pertsfus, ad r-ligiofa; vitas ftudia fe recipere dccreverat. neque ul- tra moratus, Cart ufe Eurgofontansefacrafufcepit. unde aliquanto poll-, rin Francifci Cardinal!? Barberinifavorem&gratiamadnucnte Ordinis Cartu- fiorum prspolito gencrali, Romam migravit ad ejufdcm difLiplinae Cartufi- am, ubi elt in hunc ufque diem,ob eximiam cumfingulari pietate prudenti- am, ad officia Prioris 8c Procuratoris generalis eledtus, ac per annos jam duos ultra viginti fumma cum religioforum omnium laude ac vencratione conti- nuatus. Sectindus a Chriftophoro Claudii rilius Auguftinus, vita? genus Or- dini ctiam facro dcvotum, ted difciplins mirioris legibus adftridtiam amplex- Petri Puteani Vita. 66 1 us, fcdit inter Canonicos EcclcfisCarnuteniis, ubi & Ingreaiis prsfcdurs dignitategaudcbat, literature politioris clegantia clarus. Is vitam fecftatiis sqiiabiltmmagisquamiugotiofiin, tadlacum PctroSc Jacobo focictate pa-i tenia? bibliothecLC communi cura fumptuque fcrvantlae at4ue ampliricanda?, annum agens fexagcllmum febre letali corrcptus partem fuam fociis, uti padlum conventumque Uicrat tranfcripfit. Alii duo, Clemens & Nicolaus, bellicisartibusdLdiri. Clemens, militia variiscxpeditionibus tcLrata, prce- lio ad Avinamin BclgiscommiiriKproRegefortitcroccubuit, rclit^o ex Ca- tharina Longovalla hlio. Nicolaus, cquts Hierolblymitanus, in atroci trire- miuni MLlitenlium advtrfus Bifertanas contlidu, quo prxfcftus trijremiura Chriltianarum, Equitcfque ampliiis centum, peiicre, dclidcratus eft. De Petro jam diccndal'unt dignaCi-itu quampkirima. 8c in iis frcqucns erit no- bis Jacobus, qui vita, quani vulgavi vocabulo ftcularem nuncupamus, de Claudiihliisfolus eft liodic fuperltes, Petri liudiorum comes alTiduus, parti- ccpsconliliorumSc adjntor laboris. hujus nomen, ctfi modeftiic ac pudori viventis obfecutus rcticcani, (cmper intclligi tamcn deinceps cum tratrc ve- lim,quando nccabrqneillo quicquam frater aggrelTus ell: unquain. Petrus igitur Puteanus, pcradolcfcentixgradus omni literarum ac fcientiarum ge- iicrediligenter imbutus, primo juventutis adhuc flore forenlibus admotus ncgotiis,caufam pro fuopracceptore Paulo Rencalmo, jam dodtore medico, advcrlus Blefcnfes pliarmacopo!as,(ub AcliilkHarlxc piimario pvasfide dod^c ac difcrtc pcroravit, & vicit. Satis cloquio, fatis memorial judicio longe fupra annos poilebat ; valetudo non fufficiebat. immo.quantulum in ca ror borisclle videbatur, inter athktica ilia tori jurgiahrmari aut fcrvari polTcmc-r dici negabant. fed &c ingenita juveni gravitas, & verccunda prudentia, mores fuggi.rcbatabilla grandium caufidicorum fcrocia valdc alienos. Itaque ad munia tranquilliotaconvcrkis, in ilia fc potiiTimum juris parte exeicuit, qux adrempublicamlpedtats cujus ope regna five impcria unius aut plurium le- gitime tcnentur 6c conftrvantur. Partes iinplcre potcrat optimi Senatoris dignillimushsrcsClaudii, fed jam conlbbat ea dignitas pretio, numcrofit familiac difficili tunc atquc damnolo. Ilia rerum ni. titia publicarum, ab ipfo pcndebat ; Omnia dona tranquilh, honeliatis & modcltix plena: matris Jiberorum amantilfimc pia Icdulitas: fratrum confenfus in liudia fratris, otium illi b^atumta^itl iiit. Sic in ctioneutiquamignavo vires idoncifup- petebantfiijgenti : ficonmcs omnium imperiorum hiliuiias evolvit, unde, qusadpropuiitafacerent cxcerpcrct. erantad manum libri,& praelto vctc- nun chartarum fupclkx, unde arcana temporis antcaftipatcrcnt ; fumma fagacitas illdagandl^ vJiigandilque, fumma dilcevncndis pcritia, cxaminan^ dis pcnlitandilquc judicium circumtpcdilVimum. Tarn chxx indolis juveni latere diu non licuit. ilwi. fama propinquos & adtincs, quos habuit e prsci- puisLutcticmagiliratiuus corriplures. cxcivit. ir.dcad alios paflimpervagara, conflavitamicorunicopiam tantuparatu fpvdtabilcm, ut nemo jam in urbc virtutisautcruditionis gkiria cenf(.retur,qui I'uteano ilia jam a;tate florcn- tiflimo non taverct, Scaligtri Liplliquc 8c cstcrurum paternx memorise culco- rum comniciK'.itionc c»bkivantiaqu. n.tilllmo. Inter ca^tcros ego tunc Fiancilci l^itlaai bcnivuki.tia iiucbar, qtiPctro Piihoeo tratri jam novcnr.iii frperliei 564 Petri Puteani Vita. fuperftes maximl viri nomen peculiar! fua laude fuftinebat. Is trdhi fores ad Jacobum Auguftum Thuanam apcruit, 8c gloriari liccat tanto dudore, mox & ad Putcaiios. Ac Thuaiuim quidem jam in ampliiTimo Scnatu prse- fidem dc prima ilia fuarum hiftoriarum editione cogitantem rcpcri : Putcanos, trina germanitatis fuae concordia paternae bibliotliccas ampliticandx curam Concipientes : Petrumipfum quotidians forenfium exercitationum aufculta- tioni f\udia ilia, qus regnorum atquc populorum jura tcmperant, fuperindu- centem. Ab eo tempore, quod femifcculum prope dccurrit, nobifcuiii inter- ccffit amicida tarn bonis orta principiis, ut etiamnunc Petri obitu, media parte apudDeumtranflat3,nonintcrruptancc intermifla, fed immortalitati tradita continuare fentiatur. Illius vcro femifeculi arnos odiodecim fibi vindicat Jacobus Augulius Thuanus. etenim tamdiu ego & Putesnus cum ipfo perpetua familiaritatc conjui dliflimi viximus. Summa illic opinandi, interrogandi ac difTertndi libertas. lie tamcn ut honoris & modci.iic inagiftra feveritas ubique pra^cffet : fumma fides, fummus candor, fumma fmceritas. Atque hoc ipfo temporisfpatiofuavilVimc acdiligcntiffiir.e, qua litteris, qua confuetudine, officiis &c obfequio, coluimus e migiltratibus Achillem Har- Isum Scnatus principem, Thuani fororium, Jacobum Gillotum, Ludovicum Servinum, Jacobum Gueflam,fummos in Senatuviros; Nicolaum Fabrum, Jufium Lipiium. Jofephum Scaligerum, Jofiam Mercerum, Ifacium Cafau- bonum, Bonaventuram Vulcanium, Scaevolam Sammauhanum onini dodlri- narumgencreexccllentes,quifuometipfi defiderio compulfi, Claudii Putea» ni amicitiam five menioriam in Petro noftro revirefeentem jucundiffime confpiciebant & ampkxabantur. In ifto certe amicorum commercio Pe- trus,quodfibipropriumtfl"epotcrat,maluit inecum efle commune. Itaque uberrimam nobis amicorum copiam prseftabant frequentes apud Thuanum coitiones, adquemex omnibus Urbis ordinibus & regni provinciis, atque etlamde nationibus exterishonefliirimi ac ftudiofilTimi confluebant. Mag- na illic feges& materia nofcendi, quid in Urbe, quid in Senatu, quid In pro-' vinciis notabilecontigerat, &quid novidc tranfmarinis aut tranfmontanis vela, remiges, curfores attulerant. Et mira inibi fuit fingulis dijudicandis ac dil^inguendisprudcntia Petri: mira comparandis qus probata fuerant in- duftria ; fubnotandis acre judicium, defcribendis labor indefcffus. Atque hinc primordiadivitisilliusmemorabilium gaia?, qualem noftratiura hafte- nus pofTederat nemo : quam tantiplurimifacio,quanti3eftimare par eft cx- emplorum acervum ingentem, praertantilllmi dilpenfatoris manii liberaliter adminiftratum. Certe, fuppetias illhinc adfuiffe libi non inticiantur viri op- time de litteris & rebus noftris meriti. Jacobus Sirmondus, Ludovicus Chan- teravusFaber, Claudius Salmallus, Andreas Duchefnius, Petrus GafTendus, Claud. Menagius,Theodorus GothofreduSjChriftophorus Juftellus, Joan- nes Bcflius, Lucas Holllenius, &.• gemella Scsvolse proles, Sammarthani, alii plerique. Adeo, fiPetrum, unde amicistanta tarn multis adjumenta prsbe- bat, inde fibimetipli maxima comparafle dixero, tidem fadurus videar, toties ab ejus litteraria fupelledtile quasfitiiTimis opibus ceitior & locupletior fadus. Adhucnolira, Petre, micabat in herba mcilis, & jimpridem carilTimus elTe coeperas axnpIiiTimo Procuratori regio, MoIko. Huic te ab adolefcentia fo- dalem. i Petri Puteaiii Vita. ^ jp clalem,polUi3E:c amicumatViduirtimum vidimus: & mox in ipHus bencvo- lentiam per tefumusadfumpti. qucm fubinde inaximi Senatus principem, hodic vcro fimid & in aula regia Procanccllarium Gallia fiifpicit : perque haecmiferrima tempora, rebus intricatilVimis, Auhin inter & Senatum, rci- public^ pariter& monarchisfrenafummo labore, fummo periculo, fumma conftantia modcrantcm, admiratur. Intcrca , Pctre , civis optimi partes agis; & ades amicolaboranti, fatigatumcxcipis, alloquio fovcs, & confilio folaris. digna fortunatiore feculo cura tarn amice pro rege, pro patria, proque falute publica confpirantium, tot miliibus in mutuam perniciemcoeco furore contlidtantibus. Petrum itaque noikum, agcns adhuc regiam procurationem Molajus, in earn muneris illius publici partem, qui circa regni tabularia verfa- tur, adfcivit. Ea vcro tabularia, qua vifaquidem prius 3c infped^a Joanni Tilio, Stnatus Parilienfis adtuario, ncc certe perperam, t'uerant, Puteanus adco curiofe ac diiigcnterpoftTilium vidit, collegit,defcriptit, adnotavit, in- dicibus laboriofe confedis digelTit, cxplicavit, ut jam in aperto lint innume- ra, qua; meifa tcnebris ignorabantur, haud minimo rcrum nollrarum atque ctiam cxternarum dctrimento. Teftis opera; five indulkia: tanto proceflu navatse Molasus, amico bcncmcrcnti non defuit apud primaries regni mini- lhos,quibus jam erat ipfc Puteanus per fe notiiTimus, & facile obtinuit, ut in confilium Regis alledtus honoraria penfionefubSillerio cancellario, dcin cti- am ampliore fub Seguiero frucretur. Hoc vitx fuaviffima? honcftiirunawjue inllituto Puteanus forte fua contcntus ftudia fie dividebat, utotii partem vc- terumfcriptorumcommcntariisevolvendis, partem chartis ncgotiorum pub- licorum difpiciendis i interca vcro amicorum otficiis ultro citroque colendis, horas in dies fingulos impenderct. Hanc fibi difciplinam formavcrat ad cx- cmplum Thuani, qucm imprimis obfcrvabat s & vicilTun Thuanus cognati fuimoribus&confuctudinc oble quid oppidoruni, quidve civitatum dc Lotaringia rcgali, setatibus anteadis vel ambitiofe extortum, vcl callide fubtradum, vcl negligenter omidum, live perHde contufum fucrat, id quo jure quibus indiciisaut argumentis rccupcra- ri, detendi, rctincri quiret ac dtberet, manifeftilllmum fccerit. Recuperato- ribusad Regem rcverfis dato confilio, Lcbrettus orationera habuit pknanx folidi acgciicrofi fpiritus, fuamque &c collcgarumopcram rcgiaruin curanuiv miniftris approbavit. Ab eo tempore Puteanus in Urbe manfit, niltquod brcvibus intcrdum excurfionibus in Camplatrofum Mol;ei fui pr;ietorium rebus prolatis rulUcandi gratia fcccdcbat, unde mox recuircret ad nota vit tants compos aquabilitatis, utconllantiafua, vcnientes ad fc quandoquc partium fcrven- tillimos, tacito intra linumipforum pudorc aut frigorc feriret. legitime Tem- per majeftatis ac publics tranquillitatis amantilTimus. Odcrat rixas & jurgia, prifcrtimquc inter eruditos. ac turpe clFe dicebat, viros indubitate dodtos canina rabiefamam viciftim fuam rodcrc ac lacerare fcriptis trucibus, tan- quam viliflimos de pkbe cerdones in angiportis fcfc luto ac itercore confpur- cantes. Aicbat, rem cfle omnium pcffimam, hominis improbi litev;Uuram. fcntentii bonis fcmcl rationibus ftabilitrc, fi quis fadtiofa contumacia contra- diccret, prudcntis effe non alrercari, fed poftcritatis arbitrio rem intcgram pcrmittere. Vir attentiirimus opcti, etiam cum otiari modica rclaxatione videbatur, aliquid animo providcbat quod ad publicam faceret utilitatem. adcoquc laboribus etiam alienis adfavebat, ut qucmquc, qua dote valcrc judi- taret, ea prodeflTealiis nepigcret, hortarctur: autfiquidad ftudia literarum, five ad rerum gerendarum pcritiam, geftarumve notitiam, boni commatis apudhcredes imperitos prcmi fentiret, id ptctiovcl precibus eruebat, ut hc- ret dim publici juris. Ea cura frrvavit cpiftolas Foxii, itcmquc Oilati. de cuibuscertc fcriptionibiishoc vciilTimcpra^dicabitur, poft illam Pauli Sarpii Tridentinam, nihil exftare, unde qucant auls Romanas artcs pcrnofci clavtus autcertius. Servavit etiam Cambdcni partem alteram Elizabcthx Biitan- norum reginx, quam audor fe vivo ederc non aufus, penes Puteanum dcponi niandaverat. Collegit Sc JofephiScaligeri Epiftolas, multiplici cruditionc locuplctifTimas, cjufdemque Opufcula infigni pracfatione Cafauboni niaximo Thuano nuncupata. 1 rartcrea fctvavit Nicolai Fabri Percfcii Senatoris Aquenfis Epiftolarum ad fe atquc ad Jacobum fratrem, volumina duo grsndia, quibvis contincntur ad Naturalis hilioria:, totiufque literature notitiam obfer- vationcs dcgantilTimx. Eademquc opera Puteanus ipfum Pcrcfciuni, atquc . de fulTionumregiarumquatuorviris Antouium Lomcnium Villoclarium, ar- dtiirimo fecum invicemamicitia? ncxuconjunfto?, fecit ut enixc confpirarent, qua pollcbant gratia, rcquircndis undique arcane mcmorix chartis, curiofa rcrum noftrarum cxtcrnarumquc ftudia valdc ji'.vantibus. Habcnturillic Principum6c Lcgatorutn, vicilTimqucad Principcs 6c Legates liters, Inltrudti- oncs, 664 Petri Puteani Vita. ones, Mandata, & hujufccmodi alia innumera : quibus odorandis veftigan- difque mira fuit Lomcnii Pcrefciiquc figacitas, magna fclicitas five audoritas obtinendis i maxima vero Puteani fedulitas &c induOria fingulis ordineac tempore dilHnguendis 8c componendis. Exinde autcm vidimus inftauratam bibliotl-.ccam voluminum amplius quadringentorum, qua; Lomenius iiolkr fumptii Iibcrali, multo]aboretranfcripta,magniHcoqueopcre compada, fuis sedibusofficioUlIimc habuitadvariosamicorumufus. Eodecedente, ex xra- liorcgiolibrarum millibus quadraginta perfolutis, rcgiam plane fupelledtilem Luparanis armariis cuftodiri placuit, donee accederet bibliotheca: omnium toto orbe bibliothecarum copioUiVima;, undc elt tandem in Regiarum Charta- rum rhcfaurum comportata. Hocetiam vero Purcanum permultis beatio- rcm fuifle exilUmo, quod fero fe pcrmifit typographis, quorum opera prae- fefiinata poenitentiamnonnullisinduxit,& confervavic ridcnda fenibus cu- nabula. Jam in limine fenedutis erat,cum editioni Libcrtatum Ecclefias Gal'icana" manus primas admovit. Opus antea tentatum pluribus, nulli fclicius cclTcraf, quam Petro Pithoeo. Is tantum capita qui-dam iribusSc odtoginta conftituerat articulis, fummo judicio formatis. Ad ea igitur capita Puteanuscollimavit, con jecitquc probation es, ex amplillimis undique tribu- nalibus& variis EcclcGiiuaichartulariis, atque ipfo Chartarum Jtgni The- fauro collcdtds, unde,communi gentium fcnfu, continuatoque ufu, decreta jnanavcnnt,quxPithoe3n3s pofitiones conftabilircnt. Hcc una quidem & altera edirione praeftitit. ac fubindc repetita Icdtione adjecit ad cnines fingu- latim articulos commentaria, dodtiiTimas obfervationcs, qua? citatis variorum fcripcorum tcliimoniis Gallicani juris squitatem confiimant. Advetfus ha?c tanti momcnti l^udia, quae pro Regis & Clcri dignitate ccrtabant, Clerus iple Gallicanus, inftigantibus aula? tranfalpina? mancipiis, jam commotior accendi atque inflammari coeperat. Scatrocia fulgurafTct, linon ipfa vita: fandilUmc tranfadlx quafimajelhs texiffctaudorem. Durat operi fama, gcminata jam cditionedifL-urrcns,durabitqueolim venientibus feculis ubicumque fapientia' vigebit. Sed nihilominus sgre Puteanus attentatum facinus diilimulavit. Tam ncmincm fenferat injuria: regni legibus illata: vindicem. Ergo Iiic in- cipiunt perpctuo triftia. Francifci Thuani exitium indignilTime tulit, atque inter triliiilima fua duxit. Juvenis minim.e fontis mcmoriam, cognitionc difpunda, purgari ac redintcgrari dcbcre : rem aquiiVimam non abfque in- juria dilferrj, magnisrarionibuspeculiari volumine demonftravit. Intcrdum crumpebant imodcpedore viri cordatiilimi graves querela:. Multiplicibus triumphisampliirimasGallicaiiEcmajellatis facultates dccoqui. Sub trium- phaliconturbatore annosaliquandoccnferi, toiiitan viginti, bcatos & locu- pletes : pofthxc vero, fequente pdlimo neccfTarii traudationis coniilio, tijile extitifTc publicos pr;iedatores i 6c fubindc concurfum populorum repo(ccnti- um ablata, rapta, extorta. Plusauri argcntique fuilVe corrafum poltremo vicennio tributis, quam feculis antecedentibus univeriim cundis , nee im- penlum militaiibus ilipendiis, nili tantillum i milites ad omne ntfas audora- tos : ducentas plus minus in Urbe grypotigres, nuper omnium egenas, hodie regirico luxu dilTulutas, monllrofa rapacitate fandam alias Rcgii nominis potcitatcm cottciis urbibus, oppidis, agris horribilcm fecilTc pairim. Sic Uib'.m Petri Puteani Vita. ^S^ Urbem ipfam, fie provincias, in apertam rabiem converfas. Et miramuv annonilimam orbe toto monarchiatn delirare, defiperc, incptire ? aut tale quid pati, quod palTam fuifTe Romanam legimus ? An miferefcimus totics ac tandiu rcpuerafctntis ! Nimirum, continuante fiaudatorum impuqitate at- quc licentia, gaza rcgia repente CKaruit, & hdcs publica collabi vifa "i &c ab- rupta five negatafublidioriim ctiam tolcrabilium prxllatione, rcrum gcrcn- darum iicrvi oinncs ubiquc fiiccill. Qaartus nunc agitur annus cuin hax de- plorare 8clamcntarividcbamLutctia; Puteanum , jam a?grefcentcm. Ade- ram amico : & pnecipicbamus animo quae fiibinde accidcrunt triftiora. Vir optimus, communis ainici noftri fortcm niifcratus, quod, rebus adeo turbatis-j arilidifque, tenerctin Senatu locum tot fi;ntenriarumconvcrlionibus ac diffi- cultatibu:; obnoxium, fclices afRrmabat, quibus latcbras Deus honeltas con- ccflerat. grates Numini maximas habebat, quod CO fi: vita: genere continu- iilet. Atque hocimpreircrat cordiluotantoperc, ut adjungi confilio Lcgatis ad pacem publicam ab Regc milVis, quod potcrat ctiam ab modciuHimis ani- bitiofeexpcti, oblatum fibi rcpetitis magnatum obtelktionibus niunus, defii- gcrit, ipfifque etiam Lcgatis amice atque enixe fibi hoc ab ipfia officium po- ftulantibusreOitcrit pcrtinacitcr, atquc in Gothofrcdum fuum tranfiiiifcrit. Annuit tamen, &c hdclitcr pra^liitit, ut fuper accidentibus ncgotioruin quailli- onibus confi^ikus, ex animifui fcntcntia rcfpondcreti inftrumenta, teltimo- uia,cxcmpla fubminilhaict. Mentis aigutiflimx" fenex, pra^fagiebat frullra illos ire,quum cxircnt domo. ncc obfcure per literas ante fignificaverat amicis. Etcnim latis intelligebat, ilia R-Cgis adhuc actatula, novis rcgni minillris, aquc ac deceflbribus fuis neccfTarias clTe pacis differendas moras, aut cvitanda?, rationes. Inter ha^c Puteanus nolkr confcnuit. fatigatum nimia fcribcndi^ legcndi,irjeditandicontentione corpus, impar animi viribus, hofpitcm ad- monuit migrationis. Hanc fibi tota vita fua ptofpexerat. quarc, nihil quic- quam monitu confufus i placidc cunda difpofijit. fratrcm a tencrisannis optime fcmptrabfq'.x ullaoffcnfadikdum inlHtuit rcrum omnium iuaruin hcredcm, & amicis intimecommcndatumhortatus eft, ne folitudine trilliorc. inaceraretur, adhibcrctfibilfmaelemEullialdum aftronomis fimul'Sc litcra- turarcxquifitiorisapprimcgnarum, jam longafatis afluetudine pcrfpcdhim, cujus famiiiaritate fuaviter uterctur. Eodcm tcftaniCnto paucula, qui- peti- tu ejus delineaveram, adfcribi tumulo n-andavit. Ab Cfquianno priufquam abiret, literas ad me dabat tVcqucntcs, mentis indices Deo Chriftoquc domina dtvotilTimx. Ir.tcrque oflkia refcribcndi, fie adficicbar amici pictatc, ut agi inecum inclemcntius arbitrarcr, fi provedior state non antcirem, aut non faltemconfcquererabeuntem,ncfuperftesanimae quse me totum animabat, intrs ego hie pra: tsdio irjaftitiaque ignavus jaccrem.oc continno tanquam ad- II. c TCVLrfus, mcmctipnjm redargucbam erroris, qui divina refpexilTcm licut humai^a : cum ilia lint abilUsomninodivcrfa. etenim facile concipi divinis iujmana. contra, non item, fed caritate Chriltiana, cujus sterna cii utilitas,- rcccptum coclo Puteanum fie apud Deum in Chrillo viverc, ut ChrilUanus cgo,tantirpaadliucagens in tcrris, vivam nihilofircius cum Puteano apud Dcuni ir. Chrillo.. Hac vcronos inviccm fapientia folabamur, c>c-Cypriani adCorncliun)fi.;uni:cribcntis admonitu,pacitccbar ab amico, fcmiitculaiis amicitiE 666 Petri Puteani Vita. amicitijc jvire, caritate mutua, reciprocas ad Domini noiiri milericordianl prcccs. Hoc agebat cpiftola? mes ad Putcanum fuprcmse fH'.us i ocquomo- mcnto curfori pcrfercnds litcrse tradebantur, vir immortali gioria digiiiirimus animani Doinino Setvatori mandabat, facris Catholici> procuratam per facer- . dotcm optimum, Curatorcm Ecckfise Sandi Cofmx iiomini facratx. Ea fcilicctUrbisregionehabitabat in sdibiis Regis Bibliothecat fcrvandar com- paratis, quas ego viccnnio plus habitaveram, cum Senatorii muneris hoc Medion.atricumParlamcntolludiofiusobeundiconfilium cepi, fimul Sc Bib- liotheca? regis Curam tradidi viris amicilTimis polTidendam licut a me fucrac decedentcCafaubonopofTelTa. Huicvero maximum ornamentum contulc- re iiivefta fua ipforum bibliotheca fumptu eleganti'irimo fplendida, smula Thuancje. Etenim capit voluminum typis cditorum millia novcm, omnes audlorum cujufque lingux, cujufcumque difciplina?, non aviillius duntaxat veteris, fed etiam defcendentium in hsc ufquc ttmpora feculorum feleftiirimas editioncs. Prxterea vetuftiirimos codices manufcriptosCCC. Memoriilium feptingenta & fexaginta quinque volumina, fcripta manu plerumque ipfius Puteani. Juvattisec etiam minuta perfequi. Quanto videlicet lioneftius, quam condereannalibuscsdcs &bella, urbesevcrfas, oppida capta, provin- cias defolatas. Et quam putidumChriftianotantorum fcelerum duces ho- noribus adfici, per eofque gefta pofteris tradi, ut nobiles S< gcnerofi &: mag- nanimi prsdicentur qui tantis madrant innocentilTimos malis. Abeant illi cum fuis iliac, quo nemo pins ire non exhorrebit. At redla nobis & pia mente liceat de noftro Puteano bene fperantibus , bene de bonis omni- bus merito , bene adprecari. Vitam ejus me fcripturum pollicebar. & fum ego poUiciti reus, fi non prsftiterim hadtenus, qui menfes & annos ejus ab infante ad nonum 8c fexagelimum perduxerim. Superelt ta- iTien,quas pofteritati reliquias dicavit, adnumerare cuniulatius. hoc itaque deinceps catalogo citabuntur, 8f univerfa defundi vita, per ipfim fcilicet, perque res ab ipfo geRas replicabitur. Occurrit eccc inprimis, Hiftoria dam- rsationis Templariorum. Sequitur, Hiftoria fchifmatis ecclefialtici ab anno 1378, ad 1428. ill. Hifloria pragmatica? fandionis Biturigibus condit£e,an.i43p.quem- admodum fiabilita, obfervata : quibus aRom. Pontirtceartibusoppugnata. IV. Dc Concordatis Bononis inter Leonem X. & Francifcum 1. quo pafto ftabilita & ufitata. V. Ordinationes Antiftitum Ecckfia?. VI. Controvcrfia inter Pontihccm & Imperatorem fuperlnveftifuris. VII. Quas ob caufas Concilium Tridentinum Gallia non reccperit. & quare fit repudianda Cleri Gallicani fuper hac re fcntentia promulgata anno Ii5i5. VUI. Programma fub nomine Epifcopi Carnutenfis in caufa Cenfurse per eum propofita" fub nomine Cleri Gallicani, anno 1626. IX. Hilioria perfonarum fex & viginti, Regio five Principali favore po- tentium. Volu m. iv. X. Dc Vcgis Francis jure ad rcgnum Navarr.T:? advcrfus Hifp. XI. Dc regis Francis jure ad regnum Arrag. XU.De Petri Puteani Vita. ^67 XU. De regis Francise jure in Rempublicatn Genuenfetn. XIII. Pro regno Francise 6c quibufdam provinciisadverfus Anglos. XIV. DeLegeSalica. XV. Dcjureconfilcandiin crimineMajeftatis. XVI. De regis Francis jure ad regnuin Angliaf. XVII. De jure regis F^rancix ad regnum CaftelliC. XVIII. De regis Franciie jiurc adverfus Sabaudum , circa FoUiniacuHi, Nicxam,& Coniacum. XIX. De regis Francia? jure ill ComitatuFlandria?,& de padis Madriti. Camcraci &Crepiaci. XX. Regis Francis dominium alienari non pofTe. XXI. De regis Francis jure in Comitatu Artcfiano. XXil. De regis Francis jure ad Infulam Fiandr. Duacum & Orcliias. XXIII. De regis Francis jure ad Tornacum, Santamandum 8c Mortani- am. XXIV. De Comitatu Sandi Pauli. Undemovear. XXV. De regis Francis jure ad regnum Burgundis adverfus Imp. Germ. &, Legitime titulo polMeri agrum Lugdunenfem, Dclphinatum , Provinci- am, Brefciam, &c. XXVI. An fit prsfcriptioni locus inter fupremspoteftatis Principe?. XXVII. Pro rcge Francis, adverfus Lotaringis Ducem, fupcr Ducatu Andcgavenfi. XXVIII. De controvcrfia Inter Francis regem, & Lotaringis Ducem fu* per Comitatu Provincis, F'orcalqucri & agris adjaccntibus. XXIX. De regis Francis jure fuper Avenione, & Comitatu Vcnafcinenfi. XXX. Unde moveat Frincipatus Aurangis. XXXI. Confutatioquarumdam objcdiionum in caufaDucatus Britannis. XXXII. Pro Rege Francis adverfus Hifpanura, in caufa Ducatus Bur- gundis. XXXIII. Delnfantium Francis Apanagiis. XXXIV. Jura Regis Francis ad Comitatum Altifiodorenfem, Matito- nenfem, & Barrenfem Seq. XXXV. Confideratio paftorum Atrcbati, ann. 1435. & Pcrons, an. 1468. XXXVI. De Regis Francis jure in Comitatu Auxonenfi, & Sanlauren- tii dominio. XXXVIL De Ducatu Guifs. XXXVIII. Inlhumenta probationum in caufa Regis Francis pro rcgio* nlbus Epifcopatuum Mediomatricum, Tulli 8c Veroduni. XXXIX- BeneHccntis, five donationes regum Francis Pontihcibus R.0- manis. XL. Apologia pro libris Hiftoriarum Jacobi Auguiti Thuani. XLI. De Regentibus Francis, 8c quandoReges Francis cenfcantur annis majorcs. Mmmm XLll. Dc 668 Petri Puteani Vita. XLll. Ucqu3.f\ionchabcnclafupetvita,&moribus coriim qui ab Regi- bus proponunturad Epifcopatus & Abbat. XLUI. De contributionibus Ecclefiarticis ad fubfidia regia rebus urgenti- bus. XLIV. Pacis ineunds rationes inter Francis Regem, & Piincipes vicinos in convcntu Colonienfi. XLV. Argumenta, five rationes, purgands memoiije Francifci Aug. Tluiani. '"' . XLVl. De regis Francis jure ad Principatum Mediolancnfem. XLVII. Commentaria in Petri Pithcti librum de Libertatibus Ecclefis Gallicanae. XLVIII. DcTntcrdidis Ecclefiarticis. XLIX. De Parlamento Parifienfi. I.. Obfcrvationes & Exempla jurifdidionis regiorum magiflratuum in Epifcopos, & alios clericos criminis poftulatos. LI. Documentavaria pro juredominicoFranciaein varias Urbes &Pro- vincias. Lll. De jure Advenatus in Franc. An locum habeat adverfus Principes cxtrancos, quibus eft jurifdid-io fuprema. & An F'rancigenis parcntibus coiTipetat portio liereditatis adverllis parentes non Francigenas exdufo rege. LIII. Hiftoria cognitionum crinninalium adverfus Joannem Alenconii Ducem, & Borbonium Coneftabi!em,& Marefchallum Biezium. LIV. Hiftoria controverfe inter Bonifacium Pontif. VIII. & Regem Philippum Pulcrum. ex ipfiiFimis Adlisab ann. I2c)(5. ad an. 1305. & fub Pontihcatu Clcmentis V. volum. II. •LV. Confultationes, Epiftolje, & hujufmodi alia ad Concilium Tridenti- num fpeftantia, quorum pleraquc haftenus non edita. Indicavi titulos tantum & lemmata ■■, qui voluminaconfpexerit, mirabitur, talia tanta fcripfiffe hominem tot amicis quotidie vacantem. Hcmicranicam valctudincm, vitsccelibissquabilitateac lenitate abftemius toleravit ufquc, donee alvi profluvio, feptimedris laiiguor, alihma cum febre, menfis unus, aiini novem T.ipra fcxaginta, corpus exanimum tradidere fepulcro. Exfe- qiiias funeris ad sdem Sandli Cofmae profecuti funt parentes, amici, convcntu Itiftuque maximo. Exccflit omnemdolorismodumetiam cognationis ne- cefTuudini datum, Jacobi AugulH Thuani,prima: poll ampliffimam in Senatu ParineijricurisePrjelidis.^pietas& animus erga Puteani mcmoriam gratiili- mus. adeo quem a pupillo patris vice habuit & coluit, huncce adcmtum tanquamhliusparentemfufpirat atque deliderat. Habet doloris in folidum pai-ticipesilludrifTimos, adhnitatis five cognationis pra^rogativa commemo- randos, Jacobum Danefium, quondam in Fv.ationum regiarum curia Prsfi- dem.nuncepifcopum Tolonenfem, & Arnaldum Pontacum in Senatu Bur- digalenli Pracfidem, fororios fuos. Et Danelius quidem, Puteanum biduo prius quamdecederet, Chriltianisadjutans confolanfque alloquiis, perfpexe- rat in amicofpem optimam^hdemrtdilTunam, mentem ad Dominum toto corde Petri Piiteani Vita. 669 corde geftientem. Luxcrc Puteanuni prslhntillimi Regia? procurationis Advocati Audomarus Talonius 6c Hieronymus Eignoiiiuj. Atcjiie ut iino tandem verbo cundla compledlar i optimum virum, optimum civcm, opti- mum Regis conliliarium, quotquot ubique funt optimatcs luxcie. Tumulo frater titiilum pofuit mceltilTimus. Tituli autem verba funt hac. Pr/>7^j- Puteanits Claudti Tutcjni Siiiatoris Amplijftmi FiUhs cx Claudia Sj>igima Filij. Barbar£ Ihujiue^ ^t£ Fuit Chrijhphori Thuani Scnatiif Principij Soror, Cle- tmntis Putcjni Juris Jf.vo Sno Teritifimi Nepor. Optimir Parcntibiis Opiimc Kcfpondit : Dv£irina Pietate Prndentia Fide Gravitate Conjlantia Probalijfvniis : Kcgi •» Cmfiliii & Bihliothecif : Imperii Gallicani Jura^ Excinplis Summo Lahore Provifis, Rempublicam Miniflrantibus Confulijjjime Suggest : Procerum &• Cla- rijjimorumitbique I'lrorum Officiis, Ohfcrvantia, Frcquenti Conventu Celcbratifp- mus. Vixit Annos Sexaginta Novem^ Menfcm Vnum. Hie Situs XIX. Cal. Jan. An. Ch. M. TiCLIL Itnmertalis per Chrifinm Vitx Gratiam ExfpeSat. Jacobus Pnteanus Ftatern£ Glorix Confers^ Orbitatis Su£ MxlUtiam. Nicolai Rigaltii Verbis Amiciti£ Vetcris Honorem Teftantibus^ ^aiito per Chrijii.uu AIodejii£ Pr£ccpta Fas eli Solati^^Confolatur. Calentibus adhuc cxfcquiaruin lacrirois cpiccdia fcripfcre, arnica iimul & vera, fratrcs omnifariam dodiirimi, Hcnricus & Hadrianus Valehi. Et adventare audio Lud. Guezii Babacii, Nicolai Hcinfii Dan. F. Caroli Feramufii, Petri Halleii, Caroli Ogerii, & ali- orum, digna tanti viri meritis, digniffimafamse clariffimacfcriptoribusotficia : quibus ego fpedtandis Icgendifque locum cede libcns qusrcnti eflicaciora in ludlu, quo ncmini cedam, confilia. Scrib. Tulli Leucor. Calcnd. Martiis AnniM.DC.LII. M m m m 2 Hcnrici 6/0 HENRICI VALESII O R A T I O In Obitum PETRI PUTEANI VIRI CLARISSIMI. ■^ Rsclare a veteribus inftitutum accepimus ( Auditorcs '«ii^ ornatitTimiJ ut quae quifque in vita maximc adamaf- fet, iifdem etiam port mortem ornamentis funcris do- naretur. Quod etiam a principibus Poetarum in Pa- trodi & Pallantis exequiis obfervatum videmus, quos exuviismilitaribus, armifqueinlkuftos, afuis in ro- gum inferri finxerunt. Itaque cum Petrus Puteanus quandiu in vivis fuit, fingulari Temper amore literas profecutus fit, iiec folum hereditario quodam, fed proprio ac peculiari affedlu ftudiofos omnes fuerit amplcxus, non dolore nee lacrimis, quse caffa funt & inania, fed literarum quas coluit, immortalibus monumentisactitulis poft obitum decorandus videtur. Ac castcris quidem, quibus major eloquentia? copia, aut facultas carminum fuppetit, curs erit laudes ejus Viri partim vinda, partim foluta numeris oratione pra^dicare. Ncque enim fas eft nomen tanti Viri, & de Uteris ac de patria optimc merit!, abfque ullo Mufarum prxconio inhonoratum tranfmittere. Me vero non ambitiolaiidis, nee fiducia facundia?, a qua meadhuc remotiflimum efle & proHteor & fentio,fedfolabeneiiciorumiHius recordatio ad dicendum im- pellit. Juvat optimo Viro, & de me privatim bene merito haslaudis inferias mittere, & banc fcram licet ac triftem, piam tamen nobifque honeftam im- primis, nee ipli, utarbitror,ingratamraortuo gratiam referre. Itaque hoc a vobispoftuloC AuditoresornatilTimi Jluthoc grati animi nollri obfequium atquibonique confulere,<5c quantum nobis dcett aut ingenii, aut eloquentiae, tantum favore veftro, ac benevolentia fupplere velitis. Acprincipioquidemcogitantimihi, &univerfasfimul Petri Puteani vir- tutes animo perluftranti, & quandam vclut imaginem vitiC ipGus ob oculos proponere inrtituenti,non mediocrisoccurritdifficultas acp;rturbatio, unde- nani potiffimum orationis noftrsc ducamus exordium. Hinc fe prudentia in- herit atquefapientia, quibus illc Vir tantum prasftitit, ut omnium confaifu fummisquibufquemuneribus, Regifquc ipfius confiliis digniirimus habere- tur. . In Obitum Petri Puteani. (,y |^ tur. Illinc morum intcgritas, ac vita? innoccntianon dicamiine noxa, fed fine uUius querela tranfadse, hinc fiiigularis temperantia nos ad fc vocat .- illinc animimagnitadoatqueconftantia, qua vcritatem atque intimos animi fui fcnfusdc Rep. coram Magnatibusfempcr libere eft prolocutus. Ncc fe pra?teriripatitur bcneticentia, qus'in illo Viro tain prolixa intrat, iit in hac tanta honcftiflimorum hominum inultitudine vix ullus poffit reperiri, qui nonaliquobeneficioeifedevindum effcfateatur. Tot igitur tantsque vii- tutes, feorlim fingulse & cum cura dicendy, oncrant potius diccntcm quam juvant. Atquc ut in opiparo convivio exquifitis dapibus referto fingula prcpc fercula fingulorum inllar funt conviviorum, Ik in hoc argumento fingulx Petri Puteani virtutes julhrum nobis orationum materiam fubminiftranr. Sed nefcinquomodome quidem minimcinvitum ad fe allicit beata tranquil - litas, quam cum illc tantopere adamavcrit, ac perpetuo quodam nexu libi tnancipavcrit, propriam acfamiliarem ipfius virtutem merito polTumus ap- pcUare. Itaquc cum ipfe banc totius vita; fua? quali fundamenturn ciTe volu- erit,nonaliud nosfcrmonisnoftri fundamcntum poncre dcbcmus, fed banc tanquam tabulam fubfterncntes, reliquarum deinde virtutum colorcs ad ex- primendam vits illius imaginem illincrc. Magnum profedto & illulireexeniplumtranquillioris vitsehis psrturbatiiTi- mistemporibuscxtitifTemilii videtur PctrusPutcanus. Multi quidem antca Philofophimulta in fuislibrisdetranquillitate animi prsclare fcripfenmt, & ad earn omnibus votis, omnique animorum contentione adfpirarunt. Vcrum unus propemodum hac attate earn & optimc intellcxiiff, & tcliciter alTccutus eflePuteanus videtur. In quo tamcn utrum prudentior fuerit an tclicior, equidcm aftirmarc non pofTum. Nam quod a prima ftatim adolcfcentia ad tranquillitatisamorem vehcmenter incitatus, cadcmque per totum deinceps vita? tempus potitus eft, felicirati adfcribendum puto. Ncque enim fine divi- r»o quodam inftindVu,& auxilio id ant cogitare aut confequi unquam potu- iflet. Quod vero id vita? genus omnibus rebus anteponendum clfe judicavit, fumms profedto prudcntia? eft. An elTc ulla major prudentia unquam potcft, quam vindicare fe fibi, ncc alicnis negotiis diftentum fe djintaxatac fiia curare, fefe in ar(ftum cogere, & minimam fui partem nudatam prxbere for- tuna? ? Scd quibusgradibus ad hoc bcata? tranquillitatis culmcnPuteanus pervenerit, vidcamus. Duas res potillimum in vita tranquillitati obftare ncmocftqui nefciat, ambitioncm & avaritiam ; gcminasquafdam peftes ac furias generis humani. Qiiarum utra tctrior lu ac violci>tior, difficile eft dicerc : fed ubi ambst limul jundta; animum cujufpiam occuparunt, turn veroincredibiles excitant xftusactcmpeftatts. Cetcrum quicunquead ipfum tranquillitatis portum cupit appcllerc, fie clavum prudentia? moderari ilium oportet, ut inter hosduos fcopulosrcdlum fempcrnavigationis cuifum tei c- af, ncc feSirenumcantudcliniripatiatur : fed ut quondam UlylTts pneter- vchi debet, non quidem auribusccraoblitis, fed animo adverfus cupiditatum illecebrasobhrmato atquc invido. Id veroa Putcano cgrcgie prsftitum tifc teftesmihicftis. Qiii cum ad fummoshonorcs merito adfpirare poffct, ut- pote clarilTuniScnatorisClaudii Puteani hlius,cujas Vivit adhuc irtHnortaiiS uicn.u- 6ji Henrici Valefu Oratio memoria atque fama-, nee matcrnogcnere minus nobilis: cumque eflet ipfe eximia indole pritditus, 6c libcralibus difciplinis non vulgaritcr inftitutus, quae omnia ambitionem juventutis l\imulis quibufdam.incitarc foient, tamcn fpretishoiioribus, nobilequoddam ac libcralc otium prseoptavit. Ac prin- cipioquidcm foroncmcn dcdcrat, moremfccutusnobiliumadolefccntuin, qui in hoc ftadiumlaudisSf gloriae, atquc honcr!.;m vel^ibulum ingrcdi confue- verunr. Scdeo hadtcnusadfpcdo 6c falutaro/Jtmorem atquc ordincm ju- diciorum cognofcerct, utque gravilTimum ilium coetum videret, in quo hi pa- ter iplius, 8c ex materna liirpe quamplurimi fumma cum laude cnnfcdeiantT recSafeindomum, atqucin iplumtranquillitatiscontulit llnum, a quo tota dcinccpsvitadivelli non potuit unquam, nee voluit. Eodem animi impetu quo honorcs coiitempferat, conjugalibus etiam vinculis repudiatis, utraque iimnl cupiditate fuperiorcm fe prsl\itit. Sed ciit fortafle quifpiam qui non magnoperc mirandum efle dicet honores aPutLano fprctos fuiffe, ad quosin numerofa prsfertim Sc frugi familia ad- {pirare vix poffLL. Qiiidtu mihilabem atquc infamiam temporum noftro- rumcommcmoras,quamcgode indultria tacitus dillimulare volucram? An ll)iis& ratio inlegendismagirtratibusvaleret, non cxiftimas P. Puteanum, & alios ejus fimilesultro ad tribunaliainvitandosfuilTe i" Ego vero ob id ip- fum niaxime honores a Putcano fpretos dico, quod vcnaks efle eos videbar. Vile enim profeclo lit necefle ert, quicquid pccunia comparatur. Neque enim merx ulla quse vcnum cxponitur, pecunia ipfa multo pretioilor poteft effe. Quod il pecuniam, qua res omnes iplique adco honores parantur, non folum falHdio, fed etiam contemptu dignam fapientes viri Temper judicaverunt, certe nee magillratus ipfi qui tanquam in audtionc pretio addicuntur, eo qui- dcm nomine magni taciendi funt. Verum concedamus, fi placet, ardtiorera cenfum fuifle Puteano, quam ut ad Scnatoriam dignitatem comparandam furticere valeret. Quae interim non minima laus eft patris ipTius Claudii Putcani, qui in fummo magiftratu fumma cum integritate verfatus, plus glorisliberisfuisquam pecuniae reliquit. At li minus fua pecunia, gratia certe, atque amicorum fublidio potuit facile Petrus Puteanus ad honores per- vcnirc. Potuit fuffragantibus viris potentilTimis, quibus aut notuserataut affinis, honores faltcin ecclefiafticos adipifci. Quos tamen ille nunquam con- cupivit, fed aliis potius quam fibi mandari voluit, ut fui femper juris tranquil- liore otio frueretur. Atque ut fcias non ex seris inopia, fed certo ac fixo pro- pofito, 6c conllanti animi indudione honores a Puteano contemptos fuifle, unicoeoqueilluftriflinio argumcnto rem evincani. Meminiflis, ut opinor, cum ci ante hos decern eirciter annos ob egregia iplius in remp. merita, Co- mitiva facri conliftorii ;' Regedelata tuiflct, quanta cum animi magnitudine oblatuni libi in illo Regis confiflorio confeflum, folo Comitivs titulo conten- tus repudiavit : idquc non faftu aut arrogantia, a qua vir ille maxime femper alienus fuit, fed amorc otii actranquillitatis, acujus complexu 6c contuber- nio ut difcederet, nulla unquam conditione poterat adduci. Otium porro cum dico, ncquis niihimolle quoddam ac delicatum otium fufpicetur,cujufmodiert hominumluxu ac dcliciis ditfluentiums ncc lan- guid urn In Obicum Petri Puteani. 671 guidumpigrumque, quale fervulorum efie, ac nullius pretii hominum foler. Longealiud ellotiumfapientum vironim, quos niinqaim minus otiofos vi- dcas,qu3m dum funt otioli,quippc qui probe intelligunt non folcim negotii fui,fcd ctiamotiireddendamcfierationcm. Itaqueillorum otium aliorum negotiislongeantepono. Nee fine caufa Socrates dicere folebat non cujuf- viseiTchominis inotioagcve, fed foliusfapicntis, qui cum omnia redillime faciat, turn belle inprimis otic uti novit. Hujufmodi igitur otium Petri Pute- ani fuiiTc dice, quod illc totum in literis, & pukherrimarum rcrum cognitionc confumplit. Et cum in quactinque difciplina ad quam animum applicarc voluilTct, primas polTet fine controvcrfia obtincre, tamcn promifcucc cvuditi- onisglorianialiisconceffit .- ipfc ad liirtoris, rcrumque Galiicanarum notiti- am converfus. otium fuum patria: utilitatibus & gloria? confccravit. Ncc contentus vulgarium librorum Iccflione, ingcntcm prtterea numerum Epilio- larum, Adlorum, Legationum,Chartarum,atquc hujufitjodi monumentorum publicorum undique conquifivit. Quae omnia, ut crat elegantis ac nitoiis (ludiofilTimus, pukherrimo ordine digclia, non fine maximis fumptibus in libros rcdigi ac compingi curaverat. Dicercs novam quandam bibliothccam ab illo eflccompolitam, patcrnsiUi atcjue hereditaria; nihilo pollponendam, Quam tamcn ilk non ad privatum duntaxat ufiim fibi retinendam putavit fed ut erat bono publico natus, omnium ufui & commodis publicavit. Ita- quc nemo fere erat in civitate, qui non ejus domum libentilVime frequentarct. ConveniebaturquotidieaSenatoribus, aLegatis, a Principibus, ab omnibus omnium ordinum viris, partimut eumconlulercnt, quern unum rcrum no- ftrarum pcritilfimum cflt cognoverant ; partimut libros illos,quibus tot re- condita monumenta continebantur, ab illo commodates accipcrent. Ncc quicquam gratius acciderepoterat Puteano, quam cum cujufpiam hominis eruditi laborcmfuis illis monumentis adjuvari polTe intellexerat i quippe qui hunc unum frudum eiTccenfub^t totfuinptuumac laborumfuorum,ut hilto- riam patriae aliqua ex parte illullrarc polTet. Atque hoc pvimum milii videturfundamentum fuifle Mufci illius toto or- be celcberrimi : dc quo I'lquid impra;fentiarum dicere aggrellus fucro, vercor ne infra ejus dignitatem mea effc vidcaturoratio. Scd tamen cum quemad- modum olini M. Cicero quicquid in eloqucntiae ftudio prot'ecerat, id totum Acadcmia.' fpatiis acceptum refcrre folitus erat, fie ego Acadcmix illi fratrum Puteanorum liudia noltra plurimumd^bere prohtear, nefas niihi cife arbitror de ejus inltitutione nunc fikre. Male cnimutde ejus gloria aliquid orationc noftra imniinutum tfle vidcatur, quam ut i\lentium noltrum ingrati animi reprchenfiune non careat. Igitur cum apud alias nationes, ac prasfertim in Italia pleralque Acadcniias riJiculis quibufdam atque ablurdis nui"cupatas nominibus I'uteanus vidcrct, eifque certas leges defcriptas clTe intelligerct, certaque argumenta de quibus illic cfiet colloquendum, dctinita, nee in eas prxter homines ingcnuisdiiLJplinis excultosquemquam admitti, plane divcr- fumiterin Acadcmiafua inlliti'enda fequi maluit. Neque cnim ullum ci nomen impofuit, nee fermones qui in ea elTent habendi, ullis legura vinculis aftrinxit, uec abcjus aditii qucmquam fubnovif, niii qui fua ipfc infairiia ^ adxum. 674 Henri ci Valefii Oratk) I I I I - * - aditumfibi ad caiidemintcrclufiflet. Quod cuidam notiirimo statis noftrs parafito non fcmel cvcnifTe mcminimus i cui Mufarum illud facrarium ingre- dienti in iproftatim limine occurrci'sPuteanus, nunquam homincm ulterius progredi palTis eft, nee in ornatiirimo coetu illo confidcre. Oinnes igitur omnium ordinum viri non folum toj^iti, fed etiam militares co convenie- bant : ncc tantumScnatu;, fed etiam ecelelis Proceres hoc Mufeum frcquen- tabant. Vix in tvitacivitate domuscrat ulla,cujus limen tot honeftilVuno- rum virorum veiHgiis tercrcturs ad cujus veliibulum tot equi, tot currus, tot famuli quotidie prsl^olarcntur. Tanta porro hujus Mufci fama non modoperuniverfamGalliam,fcdpcr omnem fere Europam longe lateque diffufa eft, ut quicunque ex Italia, Germania, & ab ultimis ufque Septentrio- nisnationibushuc advenerunt, nequaquamexiftiment omnia hujus civitatis ornaiTienta ac decora ab fe ciTe vifa, nifi in hoc pi sftantiflimum Mufeum in- greili fint. Qi-iod quidem vocare foleo afylum ac perfugium litcrarum. Necfalietur meo quiclem')udicio,quifquis illud appellare volucrit commune quoddam vinculum omnium eruditorum. Etenim homines in omni genere dodrinse praeftantilTimi, Philofophi, ac Mathematici, Tlieologi quoque, & Philologi, hiftorisque & antiquitatis peritilTimi ibi quotidie confpiciuntur. Nccadformandahominum ingeniaquidquam excogitari poffe utilius hoc confeffu puto. Quid enim aptius ad judicii vim exacuendam, quam multi- plicesdequalibetrepropofitaaudirefententias hominum dodilTimorum, & qua quifquc via ac ratione ad veritatem inveftigandam feratur, ii>fpiccre,& ubialiorum (crmonesacfcntentias cum tuaipfius ratiocinatione contuleris, quantum tibiadhuc ad perfccftamintelligentiam defit, videre? Olim a Pto- kmsis JEg)'pu Regibus Mufeum cum locupletiflima bibliotheca Alexandria; exftrudtum cfTcleginrius, in quo homines eruditi Regiis ftipendiis alerentur. Itaque banc Mufarum caveam non infcite Timon Philofophus appellavit, quod in eo Icco doc-tiilimi viri tanquam altilcs aves in cavea faginarentur. Scdhoc Puteanoriim Mufeum Alexandrino illo longc prseftantius mihi vide- tur, turn quod multo majore dodtorum hominum trequentia celebretur, turn prscipuequod nonmodo omnis eruditionis copia,fed etiam rerum civilium non vulgaris notitia ex hoc noftro percipi poflit. Quod igitur otiumC Auditores ornatilTimi ) hoc Petri Puteani otioamce- niusunquamfuit, qusetranquillitasbeatior, quis fectffus felicior? Mihi certe ne ipfs quidem fi ufquam funtjfortunatorum infulx fortunatiores videntur. Conferat nunc qui volet aliorum, atque inprimis Senatorum inquietilTimas cccupationescum hoc otio Petri Puteani, & quantum interfit inter utrumque vivendj genus, intelligat. Illi totospa;ne dies in curia fcdent audiendis liti- gantium clamoribusoccupati: Hie dcxftorum hominum fcrmonibus quotidie fruebatur. llli contradtuum, teftamentorum, 6c hujufmodi inftrumentorum cxemplaria,& tEcdiofiUima caulidicorum fciipta aifidue in manibus habent : Hie Vetera hiltoria; noftrae monumenta cum (umma voluptate ledtitabat. Illi litigantium jurgia difceptant : Hie de libris 8c operibus eruditorum virorum lincere atque integerrime judicabat. llli ex aliorum controverilis privatum libiqui-ftumcomparant: Hicexlludiis fuis nihil prstcr decus & gloriam pitrixcaf)ubat. lllorum domus.procuratojum, ■Sc litigantium turba ; hnjus kdilT' in Obicum Petri Puteani. 67 5 ledliflimorum hominum frcqueiitia redundabat. Quod li fortaHe penes illos grattam, audloritatcm, potentiam rdiderc quis dixerit, ne ha?c quidcm omnia Petro Puteano defuerunt. Vixic enim tanra audoritate privatns, qumta vix unquam ullis in fuinmomagilhatu conllitutis fuit. Ita-que qui honorcs initio refugerat, abhonoreultroambiri vidcbatur. Cujuscominendatio apud Ju- dices, & tain Senatus quam ecclcllac Proccres plus valuit,quatnfutfrag3rio Petri Puteani ? Qiiis ex iplis aula? Proccribus ejus iiotitiam non appctivit ? amicitiamfummo honori nonduxit ? Vcrum illetanta gratia atque audiori- tatenujiquamad ulliusiioxamatqije injuriam, fed ad aliorum commodum atque utilitatcmlempcrcrtufus. PofTcm plurima hie exempla prolixcc iiliu? ergaamicosbenencentiavobiscommemorare, nili hoctad-o plurimorum qui hie adfunt oneiare verecundiam vidercr. Prscliat igitur ut privata unicui- quc benehcia nairanda relinquamus, maxime cuiti in referenda gratia nibil Ik gratoanimoeloquentius. lilud autem inligne bcneficiuni, quo mc privatim eioblhiduuiclTein ipfo orationiscxordio (urn profeffus, a mc ti lubet, acci- pite. McininilUi adhuc tcniporis illius acerbillimi, cum Publicani genus hominum rapacilfimum, 6c alienis opibus inhiarc folitum, novum atque in- auditumquodJaniexaftionis genus excogitarunt, quod collationcm divitum appellabant. In hunc divitum numcrum relatus elt inter cetcros Carolus Valclius pater meus, vir qui fuo fempcr patrimonio contentus vixerat, nee nummvnnullum Regis pecuniscontrtdaveraf. Imperataeli ci non modi- ca vis pecuniae, quam intra paucilfimos dies folvcre jubebatur. Ea res non tncdiocritcr animos noUros conturbabat. Itaqne ego &c Hadrianus Valelius fratei mcus quod unum poteramus, querelas nollras ad amicos dctulimu':, in- ter quos Puteani fratresprincipcm locum obtinebant. ^gre inprimis hunc <:afum tulit Petrus Puteanus, & tum quidem nihil dixit. Sed craliino lllu- ftritlimum Senatus Principem Mitthxum Molsum adiit,quocum ipll fumma familiaritasintercedebat> virum in tantum prudentix, reliquarumque virtu- tumfaliigiumevedtum in quantum fefcefferre humana mens potelh Cau- fam ei fui adventus aperit, facinus indignum effc ihquit, nos, quos literarum mcritotutos cffc atque immunesdecuerat, hoc calumnis genere vcxari: de- pellendam eflfe a nobis banc injuriam. Turn Molrus, ut cit ad bene de Uteris merendum promptiifimiis, id fe eflcdunim poUicetur. Ncc mora Puteanus famulum cum epiftola ad nos mittit, monens ut flatim a prandio ego, &: fratcr ad PractoriumillulhilTimiPra^fidispergeremus. Excepti a Molso cum fum- ma humanitate,indidtionisnoftralibellum,cujus exemplar ab apparitore no- bis editum fuerat, ipfi obtulimus, patrocinium ejus implorante?. lUc accep- to libello nos bono animo jubct effe, fe id quod pofcebamus, a Prsfcdo Re- galis ajrarii facile impetraturum. Vix biduum interceflerat, cum Puteanus libellum ilium adnosremittit, Prrfedti a:rarii manu fubnotatum, raandantis uni ejudicibus, quibusca jurifdidtio a Rege commilfa fuerat, ut nor hac in- didtionc libcrarct. Idque intra paucos dies incrcdibili celeritatc compktum eft: tantum pondus habuit commcndatio Petri Puteani. Et magnam qui- dcmconomini, gratiam illultrilTimo Molxo, non minorcm tamen Puteano debcmus,qui iiobis pra^fentiflimumillud ac potcmiirunum Moliti patrocini- um coticiliavit. Nnnn Qucai" 676 Henrici ValefiiOratio Quemnam igitur Puteano noftro pirem unquam cxtitiffe cenfctis, quern tot tantifqueanimi dotibusornatum ? Nifi forte Pomponium Atticum con- ferrelubet. Hie enim pcrinde nobili loco natus, cum nuUos non magiltratus Romse aflequi pofTct, tamen ab honoribus container abl^iiiuit, & otiuin fuum in Viteris, & in hillorif Romans, nobiliumque familiarum cognitione tra- duxit. Par etiain in utroque benehcentia, nili quod Atticus plures pccunia fubkvavit, Putcanus vero tantum gratia. Eft autcm tanto majus gratia qucmquamadjuvarc, quanto plwspkruraque gratia efticitur quam pccunia. Et pecunia quidcm adjuvare inferior luperiorem potelt : gratia nifi fuperior non poteft.Ceterum neuter benet-iciafuavenditare folitus : malebantque prsftare operam amicis, quam polliceri. Verumtamen hoc niihi fuperior Attico Pute- anus videtur, quod nee con')ugalibus vinculis, nee tanta rei familiaris cura di- . riridusfuit,necpriltinam vits tranquillitatem violento, utille, cxitu macula- vit : (ed cum in fumma innocentia vixiffet, tandem perceptis omnibus religi- onisnolkatfacramentis, fpem sternae tranquillitatis jam auimo prscipiens, placidilVima morte decellit. Vir profedo immortali mcmoria, & hoc, querp ci nunc habemus, honore digniiruuus ; optimus civis, patria^qiie amantilTimus, q\ii Temper utililfima Reipublica? & fenllt ex. dixit; Arnicus hdeliflimus: fautor & propugnator acerrimus literarum : fummis juxtai ac mediis carus : fuifemper rimilisS: conrtans,nec tenuitaterei.familiaris infraftus, nee afBu- entibus poilmodum opibus datus, eodem draper tenoresquabikmcurfuma carccribus ufque ad metam pcregit. Habetis imaginem vitie Petri Puteani C Auditores ) eamque non tucatis adumbratam coloribus, fed veritatis iplius pcnicillo delineatam. In quam quoties oculos conjeceritis, non mediocre levamentum doloris veftri percipietis ; & quam deinde, li placet, ad polteros tranfmittentes , immortaletn, quantum in vobis crit , memoriam nominis Puteani confervabitis. Supereit vobisetiam altera ejus imago, atque utrnam diufupcrlit; fratrem intelligo, veram effigicm oris illius, modelHse, probita- tis. Quo quidem fuperllite tantam banc jaduram moderatius ferre dcbetis; Tibi vero Jacobe I'utejne, jam enimad te nodra ft convertit oratio, cujufmo- di confolationisfomentum ad moUiendum folitudinis tuae dolorem adhibe- bimus? Amililii quidcm fratrem optimum, atque amantilTimum tui, cum quo ftxaginta fere annos fine ulla offeiifione vixilli. Sed habes amicos fra- tris tuiquc communes, ut omnia fL=mper vobis fuere communia, qui licut dariirimi virifratristuiexitum.acerbillimclugent, ita omnem cultum ac be- nevokntiam, quam nuper in duospartiebantur, nunc in te unum conferunt atque convcrtunt. Null igitur horum moerorem tuo moerore exaggerare. Tot tibi tratres adeffe exirtima, quot hie amicos cirfumftantes vides. Quam- quam li fratrem adhuc defidcras , habcs Chriftophorum Putcanum, vir'um fumma dodrina, prudentia, fanditatc. Qiii tametfi locorum fpatiislon- gillimc akii, adeli animo, adell crebcrrimis litcris & nuntiis. Quare ab- Ikrfo doloris nubilo aiiimum crigc, 8c ad majora te negotia accinge. An- 13011 fentis majus nunc tibi elTe onus impofitum morte fratris tui? Sufcipias oportet patrociiiium literarum. Non potes banc hereditatem rcpudiarc, t^uam Vir (.luriilinius pater, quam fratcrtuus tibi reliquerunt. Et quemad- modum in Obicum Petri Piueani. 677,) modum quoties ad unum qucmpiam noiiien atquehcrcditas fplendidiilimfc familisB pcrvcnit, tnttim g^cntis decus in iUo miri ptticltfati4r,iit: tibicUbo-, randum eft, nc ab ilia patcrna,frateinaque gloria dti^eiiatafTc vIdeaVc,' Omnes in te oculos nunc dcHxos liabcnt, & abs tc contcndunf,' ut qtiam fxr- fonam vivofratrc in fccundis partibus conlUtutvis gcrtbas, cam nunc inortuo ibius velis fuftincre. Qiiod 11 fcccns,utfa(fl'iirum te omnc<; conhdiuuis, 8c puldicrrimum pictatis tu^ monumcncuni fratri iUtuc> , Sctibi Juii inunov- talem gloriam comparabis. TjrDioO .ij f^ >'\ X ..! .. .J O r. N n n n » Hcnrici 678 HENRICI VALESII O R A T I O In Obitutn DIONYSIIPETAVII SOCIETATIS JESU Theohgi, |_Um primum dodiffimorum hominura exequias oratione funebri decorare inftitui, Auditorcs ornatiffimi, incrc- dibile diftu eft quo quantoque an imt ardore ad hoc mu- nusobeundum accefferim. Sic enim apud me reputa- baru, cum hoc munus plenum effe officiofiflunae pieta- tis, quam nuUus in me jure merito poflet reprehende- re : turn id ipfum mihi quandoque laudi fore, qui viros doftrina ac virtute prsliantes ejufmodi honore affc- ciflem, meoque exemplo cundtos noftri temporis erudites ad hoc genus dicen- di excitaflem, ut fumraorum virorum laudes juftis potius orationibus & ad vekrum formam elaboratis, quam nudis & aridis elogiis deinceps prsdicarent. Vcrum nunc priftinus ille impetus paulatim in me progrcffu temporis inte- pefcit, five hoc tot illuftrium funerum crcbritas facit, five operis ipfius difficul- tas. Ncquccnimignoro quam hoc dicendi genus arduumfit atque impedi- tum,pr£ccipuecumidcmargumentuminquo jam antea verfatus fis, iterum acfepiustradandumoffertur, de privatl hominis moribus atque dodrina : qui profedo locus parum illuftris ad exaggerandum, parum copiofus ad or- nandum, necfatisamplusad exfpatiandum videtur. Simul etiam intelTigo quantis mokitiis ac difcriminibus totum hoc laudandi munus Gt obnoxium. Nam qui de orationibus noftris judicant, fi quidem amici funt ejus qui lauda- tur,eorumderiderioaccupiditatiquantacumque laudum magnitudine nun- quam fatisfafturus fis. Sin ignoti, nullaque cum eo neceflfuudine ac familia- ritate conjundti, iis vel mcdiocris laudatio fines veritatis excefliflc videbitur. Sic enim fere fit, ut aliorum laudes fuo quifque captu ac modulo metiatur, nee plus de altero facile homines fibiperfuadeant, quam quantum fe ipfi prxftare pofl'e arbitrantur. Nam demalevolis atque invidis nihil dico, quorum nun- quam in Obicum Dionyfii Petavii. 679. quam rationem adeo habendam ciTe duxi,ut corumcaufaaut inCermittendum officium noftrum aut oiiuiiiio dcferendum putarem. Ad ha»c cum omnis fcie laudatioexaliorum comparatioiw ducatur,aiitcr fieri, meoquidem judicio, vix poteft, quin is qui aliquem laudando ceteris omnibus pra^fert, in cujufpi- am odium atquc offciilionem incurrar. Haecfunt qusdum animo mco ob- verfarentur, nonmodoimpctum noltrum retardarc & ardorem imminuere, fedmc penitus a dicendo deterrere meriro vidcbantur. Verumtamen his omnibus pofthabitis,priftini officii mei "tionem duas potiirmuim ob caufas ctiamnum mihi rctinendam clTe cxilHmavi. Primum quod hoc meum inrti- tntumveftrofuffragioac judicio comprobari intelligo : Cujusapud me tan- tum valet audoritas, ut quidquid veliro calculo probatuni tuerit, id bonorum omnium confcnfu facile confirmatum iri confidam. Deinde cjufmodi funt' Dionyfii Petavii crga me privatim beneficia, ut, fi nullum antea laudationc funebricommendarc inflituiflTem.hunccerteeogenerc officii profcqui omnino debuerim. Nam cum fub ejus difciplina prima quondam eloquentisrvidi- menta pcrccperim, rationi confentaneum eft, ut ei facultate qus illius prae- ccptishiftitutifque primum in me informatac(t,funus ejus decorare^Sc memo- riam nominis, quantum in me iitum eft, illu/hate ac propagare contendam. Quamobrem pcto i vobis, Auditores ornatiirimi, ut eadem humanitatc ac i)C- nevolcntia,quamedc aliorumlaudibusantca dicentcm profecuti eliis, nunc dc Dionyfio Petavio pcrorantem audirc ac profequi velitis. * EtHomerusquidem cum omnium animos ad audicndumallicere vcllct, in ipfo carminisveitibulopollicctur ditSurumfede homine multiformi morum varietate prsdito, qui multas urbcs regionefquc peragraffet, qui plurimorum hominum mores atque inftituta penitus cognovilfet. Qiiippe lUe vatum pru- dcntirtimus optimenorat, cundVos mortalcs plurimarum rcrum notitia impri- raisdeledari: eamque ob caufam aut ipfos percgrinari maxime velle. aut certceorum qui peregrinati funt cafus varies atque cventus libcntcraudire. Ego vero non minori cum favore ac ftudio, ut opinor, omnium veftrum, hodie di^urusfum dc viro, non quidem multiformi morum vjrictate, id cnini VUyflirclinquimus, fcdmultiplicidodrina prsdito, qui non terras & maria, fcddifciplinasomncsfcliciirimocurfu pervagatus, non mores tantum fie in- genia plurimorum hominum introfpexit, fed omnium liumanarum divina- lumquererum cumulatilTimam fibi notitiam comparavit. Qus enim inter homineseft arsac difciplina libera]i«, quam Petavius noder, non dico non at- tigerit ac delibavcrit, fed non penitus animo imbiberit atque haulcrit ^ Aut quis tantum in uno genere dodrina?, quantum iUe in omnibus timul excelluit ? Neque cnimGrammaticam& Criticam probe caliuit,artcm vero dicendi ig- nonvit. Nee rurfus in hac quidem attc exctcitatillimus, in poctica vero baud parem gloriam adcptus eft. Non ille Latinc quidem do(ftiirimus, Grxc« autcra& Hcbraiccnefcivit. Nee rcrum qtvidcm Grrcarum & Remanarum hiftoriam omnem evolverat : Exclcfiarticam vero antiquitatcm & Chriftiana rcligionis hiftoriam neglcxcrat. Non deniquc hxc quidem univerft quae dixi, diuturno ftudio ac meditatioiic pcrccpcrat : Mathematicas autem difci- plinas cum plciifquedodis hominibus ignorabat : Scd omnes omnino libcra- ksartescapacilVimo mentis finucomplcxHSjita lingulaj cxcolutt, ut dubium nobis . 6 8o Henrici Valefii Oratio nobis rcUqueiit in qua potUTiitium excelleret. Ac difficile quidem ert dicere quid ille nefciverit. Quid vero & quantum fciverit, multo difficilius eft ex- ponere. Ceteri fere mortales, quorum ingcnia ccrtis iifque angul^is tinibus circumrcriptafunt,ad unum genus dodrinte fefe applicare folent: In quo poftquani diutiirimeelaboraverint,omncrque ingenii nerves intenderint, pauci tamen ex omnibus ad fummum ejus talligium valcnt pcrvenire. Nemoque adliuc repertus ell, qui cum plures difciplinas animo perccpiffet, limul in om- nibus principatum citra controveiiiam obtincret. Idem etiam in fellulariis artibus ufu venire videmus, ut li quis multas limul artes excrcerc volucrit, in nulla unquamfummus artifex evadat. Adeo in multis excellere natura nobis negavit : fed fuam cuique nafcenti veluti fortem ac provinciam attribuir, quana excolere deinceps opera nollra atque ornare polfemus. Hie inter Grammaticos palmam tuUt ; fedineloquenciahaudquaquam parem gloriam eft confecutus. Ilium facundia Latin i Icrmonis ornaviti led Grscslinguse peritia deflituit. Quotufquifque ab omrii hominum memoria, idem fummus orator ac poeta unquamextitit^ Itaque MarciTullii verfus mukorum judi- cio exploduntur. Quinetiam in una eademque difciplina alius banc, alius illam partem libi vendicat. Alius in Gecmetvicis eminet : alium Aftrono- mias notitia commendat. Multiplici doftrina olim praeditus fuifle dicitur Eratofthenes, quem in temporum ratione Iccutum fe elTe teftatur Diodorus, & quemStrabo in Geographicis audtorem fsepius laudat,8c virum haudquaquam fpernendum appellat. Idem tameti cum in omni genere literarum infra pri- mes femper fubftitiflet, (Bhroc cognominatus eft. Democritum Abderitem ilium philofophum quinquertionem didtum elTe perhibent , quod quinque partes Philofophiae, naturalium fcilicet rerum, & morum fcientiam, & Ma- thematicas acliberales difciplinas, omnium denique artium rationes apprime , calleret. Verum Petavius & hunc, 8c li qui alii promifcuic eruditionis caufa cekbres extiterunt, non sequavit modo, verumetiam longilTimo intervallo^ fuperavit. Quod quidem ex iis, quae proximedidurus fum, manifeftiflimuin' fiet. Quacret hie a me fortaffe quifpiam, qua tandem via ac ratione potucrit Petavius ad tanta^eruditionisculmen per venire. Enimvcro homines incredi- bili quodam acumine ingenii & excellent! natura prsditos, cujufmodi Pcta- viumfuiffeconftatjfupra alios eminere, & ad fumma qiisque eniti, nemini mirum videri debet. Acceflit ad tantam vim ingenii, vehemens ftudium, & affidua contentio laboris. His enim duabus, ut ita dicam, alis fubvedts mag- norum hominum mentes ca^terosmortaleslonge praetervoIant,8.: aureum Jo- vis currum, ut ait diviiius Plato, indefelTd volatu comitantur. His igitur praslidiis fuccindtus Petavius, ea prasftitit in omni genere literarum, qux om- nis nobifcum pofteritas admiratura eft. Sed eft aliud prasterea quidpiam, quomaximeadjutus&difficultatesomnesoppofitas facile fuperavit, &c pal- mam vers folidaequed( dlrina: celeriter eft confecutus. Quidnam vero illud eft ? Ordo fcilicet, & certa ratio inftituendorum ftudiorum, quam Graeci/ue'3o- ^011 appellant. Quod cum Itvequiddam & exiguum prima fronte apparcat, eft tamen ejufmodi, ut omnis frudtus cventufque ftudiorum ex eo propemo- dum uno pendere videatur. Ut enim abfque acus nautics prsfidio longin- quam in Obitum Dionyfii Petavii. ^g i I quam navigationem fufcipere, nihil aliud eH quani ad certiffimum naufragi- um propcrare: fie qui ordine ac methodo delUtuti vaftiffimum ilium difci- plinarum oceanum ingrcdiuntur, ii nunquam fperare debcnt fe ad defidera- tum fapientis portum navem cffe appulfuros. Uiide enim, qui-fo, fieri cx- idimatis, ut cum multi rcperiantur & ingenio prslbntes & laboris padcntilli- mi,p3uci tamen magnos progreTTus in Uteris faciant, nifi cxeo quodlUidia noftra temere ac {ortuito,noncerta rationed ifponimus,& defuUoria quadam levitate per omnes difciplinas volitamus potiusquam decurrimus. Itaquc in- ordinate properantes id tantum afTcquimur, uta propolito itinerc longius ab- errcmus. Non ita Petavius : quiftudia fua ccrto fcmpcr ordine dimenfus ell i quippc qui intelligerct, ca qua: ordine inllituuntur, minorc laboris ac tcmporis impendio perrici,nccfolum citius&conimodius abfolvi folere, ve- rumetiam redius. Primum itaque a Grammatica, tanquam a Velk, quod aiunt, exorfus, lingua? Grxcs ac Latina: fingularcm iibi pcritiam comparavit. Idqucexplurimisvcterumfcriptorumlibris, quospartim ex Gr;cco in Lati- num,partim ex Latino in Gra?cum fcrmonem tranftulit, pcrfpicue apparer. _ Grascc quidem adeo expedite loquebatur, ut Athenis natum cfle diceres. Lati- nc vero loquentcm&in fchola publicc docentcm quifquis audivit, fateatiir necefleeft nihil audiripotuiffcjucundius. Nam prster ilium Romani cloquii nitorcm adcrat diltincla pronuntiatio, & gratHrunus quidam vods fonus. A Grammatica prono curfu ad Rhetoricam fecontulit. Quam quidem artem ad omnia maxime utikm, nee iis folum qui in foro & in Rcpub'ica verfantur, fed omnibus literatis prorfus nccciTariam, a cundis tamen, ac prsecipue a Piii- lologis noftris, maximoipforum damno ac dedecore, ncgligi vidcbit. Itaque illi in epillolis quibus libros fuos alicui nuncupant, in pra^fationibus, in quovis dcnique argumento quod tradandum fufceperint, rudes fcrcatqueinfantqs dcprehcnduntur. Porroquantusdicendiartitex fuerit Petavius, iumtx plw- rimis orationibus,qiias nobis fcriptasrcliquit, turn ex aliis ejus libris liquido pcrfpici potelt. Ncque cnim in oratoriis duntaxat declamationibus, fed in omni fere gcnercfcriptioniseliquentif vis acfplendorelucct. Hinc ad pocti- cen trani'grtfTus, pari quoque fucccflu in hac fe cxercuit ; camquc deinceps ad extremum ufque fpatium vitat, velut oblcdamentum graviorum ftudiorum, &c piorum animi fenfuuni (idam interpretem,Grcgorii Nazianzeni exemplum fecutus, rctinuit. Exeat J^niquc palchcrriniuni ejus carmen, quod diuturno .pine confumptus mcjrbo, iuttgris tamen adhuc ingcnii viribus paulo ante . obitum cffudit: in quo publicas tcmporis nolhi calamitatcs quibus rempub- licamlimul & EcJcliam ci nflidariccrnimus, cygneoquodam cautudeplorat. Nee ulluni tcrc ell carminis gtnus in quo non feliciter luferit ; quippe qui tra- gotdias etiam fcriptitarit, nee Latinos modo, verum etiam Gracos aiquc Hebraicosvcrfusfcitilfime procuderit. Certe HugoGrotius,hu)ufniodi ope- rum judex finmlatqucartifexpciitiirimus,Dionylii Pi.tavii carn.ina magno- pereprobarc&laudarcconluevcrat. Quod quidem non tarn Pciavii caufa, cujus opera extra omnemjudi'.ii aleam pofua funt, quam in gratiam ipfius Grotii vcllm a me didum putctis. Jam vcro cum verborum dcledum, & fcrmonisornatnm, quern caruin.quasdixi, artium benetitio para vl rat, abloue lerum 6c Lntaulirum copia rem caffara atquc inaiicm tile intuiiigerer, ad ■ Eai- 6Si Hcnrici ValefiiOratio PhilofopliiaiTi animum applicuit. Non cam dico barbaram atquc horridani, quaevulgoin fcholis traditur : fed illam ingenuam atque liberalem, qu£ ex Ariltotclis ac Pkitonis limpidillimis foiuibus hauritur. Huic deindc comitcm adjunxit Nlioriam rcriim geftaruni. C-urtique duo ejus quafi liimina cfl'c fcirct, Geographiam fcilicetqus urbium acrcgionum Gtum s & Clironologi- am qus temponimferiem exponit ■■, (Ine quarurn prsfidio quifquis ad univcr- fali; hilloria: ledionem acccfferit, in denniTimis tenebris verfetur neccffe c(\ , utriulque non vulgarem notitiam ftuduit adipifci. Ac Geographiam quideni ex Strabonis, & Ptolcmsi veterumque Gcographorum libris percepiffe mini- me contentus, rcccntium quoque fciiptorum tabulasadjecit, a quibus hafc ars nonillurtratamcdo, vcriimetiamcor.rummata eft, Chronologiam vero ag- greffus, ardiium opus & multis maximifquc difficultatibus implicatuni, ante omnia Altronomiaffubfidiunt fibi compaiavir, line qua parum tirmas elFe-dc- monftrationes Chronologicas pcrfpiciebat. Maximam laudem &c gloriam in omni fere genere litcrarum patrum nocmoria retulit Jofephus Scaliger. Sed in Chronologia folus quodammodo regnare omnibus videbatur : adeo ut Scaligero in hac parte rcfragari, idtm fere elTe crederetur quod cum Hercule luda certare. Vcruntamen tantaejus viriaudtoritas omnium prope pra;ju- ' dicio roborata Petavium noftrum a fcribcndo minime deterruit. Imuio vero ipfum CO magis impulit, ut qux ab illo emendatore temporum peccata fucrant, ipfeinfais de dodrina temporum libris emendaret. Non quod illiusviri gloria? obtredaret i fed nc plerique forte audoritateScaligeriindudVi, minime difcufiareiveritate, inerrorcmpraecipiteslabercntur. Quocirca fi Scaligero laudi fuit, quod facras ac profaiia? hil^oriae chronologiam multis in locis (quod ■ profedo fatendum eft J illuftravit : Petavius quoque qui Sc errores Scaligeri correxit plurimos, & prsterea multa ad hiftoria? illuftrationem fuo labore at- que tnduftria contulit, non minorcm, meo quidem judicio, gloriam meretur. Hacigitur via progrelTus Petavius, vaftilTimum ilium difciplinarum orbem feliciteremenfuscft, Et in fingulis quidem difciplinisfic excelluit, quafi cc- teras omncs negkxiftet : in omnibus vero perindeeminuit,acfi unam quan- dam ex plutibus conflatam partibus difciplinam, non plures argumentoac toto docendi genere inter fe diftantes animo percepiftet. Qua; laus quafi exi- mia & propria Petavii,aut certe cum paucisadmodum ci communis, fola ad fummam gloriam fufficcre potuiftet. Nunc vero ea laus in illo non fola, fed prima eft. Nam cum vir fandtiiTimus tantam humanioris dodrinse fupel- ledilemcollegifret,ea nonadobledationemanimi, aut ad pompam, & ini- nem oftentationem voluit abuti, fed totam ad divini numinis gloriam, & Ec- clcfiae utilitarem confecravit. Idque tum ex inftituto religiofiiVims Sodalita- tis,inquam fe nondum virilem astatem ingreffus dicaverats tum exemplo Origenis, Clementis, Bafilii atque Gregorii, aliorumque fandtiffimorum Ec- clefiasfcriptorum videturpraeftitifle: quicumomnibus Gentilium difciplinis higenium fuum inftruxiflent, poftmodum fuis ipfos telis Gentiles aggredi, eorumque fpoliis Ecclefiam Dei ornare Ituduerunt. Itaque oixuu virium nifu, omnique animi contentione ad Theologiam converfias, peragratis jam cacteris, eo qucm diximus ordine, difciplinis, in ea deinceps, tanquam in portu ■uanquillifTimo ac beatiffimo, fibi conquicfcendum putavit. In hoc vero ex- cellen- in Obicum Dionyfii Petavii. 6 8 1 cellentiflTimo generc doftrinit quantopere excellucrit, quidvc & quantum prxlHterit, paucis, li lubct,expendamus. Duaefunt Theologis partes, quarum prior in facrorumlibrorum expofitio- nc verfatur, qux Grxco vocabulocxegetice dici poteft. Altera ell dogmati- ce, totafereindifputatione pofita,ad adllrucndam maxime advcrfus ha?reti- cos Ecdcfiafticorum dogmatum veritatem. Et ad priorem quidem partem maxima fibi adjumenta atque adminicula Petavius comparavcrat , lingua: fcilicct Graces, Latinarqiie, & Hcbraici fcrmonis peritiam non vulgarem: quibusprxfidiis munitus, inintimos& abditilTmios quofque facrorum volu- minum(enfus facile pcnctravit. Nihil quidem in eogenere doftvina; ab illo inlucem editumeft. Quo magis laiidanda eft hominis modeftia, qui cum hac etiam in parte multa commode poflTctafferrc, tamen veterum Patrum expo- fitione contentus, quos folos veros ac linccros facrarum litcrarum intcrprctes cffc norat,fua prcmcremaluit, quam aut illorum fcrinia compilarc, aut cum illis ambitiolius contendere. Ccterum quanta cum laudc,& quam frequenti hominum concurfu facrosntriufque inftrumenti iibvos in Chromontano au- ditorio viva voce diutilTime cxpofucrit, omnes mecum mcminilFe poteftis. Quod vcro ad pollerioi cm attinet Theologian partem, quid opus eft rem per fe notam pluribus verbis ac teftimoniis confirmare ? Cum vcrfcntur in omnium manibus Theologicornm dogmatum libriab illo confcripti. Quibus in libris quid priusmircrisncfcias : an copiamdiffnfaj ledlionis, an fernionis nitorcm &elegantiam, anordinemrcrum acdiftind-ionem, an in cxfcribendis Patrum teftimoniis iidem ac diligentiam, an dcnique advcrfus hxreticos Chriliiani fpiritus ardorem. Namquis non mirctur ab uno homine, coque piis pro- fedicnis fuse exercitationibusdcdito, fotvolumina perlcgi, tot verfuum millia perfcribipotuiffc? Ncqueenimficut Origenesac Hicronymus, ufus eil opera notariorum qui verba didtantis excipercnt ■•, fed omnia fua ipluis manu exara- taad Typographorum praelamittebat. Quis non obllupclcat, cum inter Ic- gcndumviderit res tarn arduas & obfcurasSc a communi hominum intclli- gentia reniotas, tanta vcrborum Uiceornari, tamque diliind'oordine explica- ri. Hfc cnim vel maxima Petavii laus eft, quod Theologiam qus antehac rude quiddam & barbarum tinniebat, totamque Dialedlica: frcem & colluvi- cmexphilofophorumfcholistraxerat, ipfefua cura atque induftria perpoli- vit. Itaque hi libri, ut equidem auguror, magis magifque fplcndefcent indies: 8c quantum iis nunc detrahere conatur obtrcdaturum quorundam invidia, tanto plus laudis judicio incorruptas pofteritatis iifdem acctdet. Porru ardor adverfushacreticos,qucm vulgo7e!umvocairus. incofuit incrcdibilis, ut ex iifdem libris perfpici potcft. Etenim tanquam in fublimi fpecula conftitutus, fi quern noftrxantatis hxreticumcominovilfefe. atque in religionem nolirarii impetum feciffe profpcxcrat, ilico velut lilveftrem teram profcqucbatur, tclif- quc rcfponlioni'^ fua' confoffum red ire ocius ad latibula fua cogebat. Etqucm- admodum apud H mcrum Achilles iir.perat Grxcis, ne quis prantcr fe Hedo- rem fcriat, banc fibi uni lauream dcbcri cxiftimans : lie fere Petavius nofter, non ambitionc quadam, &cupiditatc laudis, fcddivino quodam mentis ciet, fi univerfas ejus virtutcs oratione velim perccnUre. His tottantifque animi dotibusfummorumvirorumamicitiamlibiconciliavir. Ufus eft pri- mum familiaritate Petri Pithoei, v Nicolai P'abri, ex quorum colloquiis nun- • \\ quam fe nili dodliorcm difcciliffe faepenumero milii teliatuseft. Bironio "^ quoquc, Bellarmino, OiTato, & Barbcrino Cardinalibus EminentiJlimis inpri- n misacceptus fuif. Brulartij ctiamSc Marilliaci,quiapudnos fumma audio- !?' litate&dignitate confpicuifuerunt, amicitiamipfe, utmemini, prx fe fere- 'I bat. Dcniqueabomnibus, quotquot iiiEuropaejus actate vixerunt, cruditis li; hominibus & cultusell & amatus. Quid igiturei viro ad (ummam felicita- -5, tcmdeluifTc diccmus? Qui& ingcnium ubcrrimum fortitus fucrat, cundis, '• ad qua? cum vocafTes, ncgotiis idoneura : & multiplicem rerum divinarum 'J humanaruniqucnotitiam, ac pol\remo omnium viitutum apiccm crat confe- Xi cutus. Cui vita longiffima, cumfirma coiporis valetudine, nullisunquatij -jj raorborun'mokliii5interrupta,cuiotium&quics non line lion ore ac digni- ^ tate, cui funimorum virorum amicitia laudcfquc affatim contigerunt : qui M Rcgum , ScPrintipum, qui tot Eminent iliimorumCardinalium )udicia pro- 4' meruit. Hunc ergo takm ac tantum virum, inter pra'cipua Galiiae noUrs i ornamentanumerandum, (Xtujus ubcrrimis fcriptis ac fermonibus tantam K dcxSrinam diutilTimc liaulimu!;, ingrati profcdto fuerimus nili mortuum '^ omni cfltcio & excquiarum honore cclebrtmu-. Nee nollra ipli bona & de- i cora fatisiiufTedictmur, li. qucmcxtcrimirati funt, nos vulgari ac ta>.ito fu- \ ncrc cftcrn patiamur. Itaquc hoc a nobis, Jacobc Sirmondc, exrrcmi hono- 1 ris officiuni habeto. Quod turn mco, turn patria; nomine libcns quid m tibi, ftd nonlinc actrbilTiniodoloris Icnfupcrfulvn. Intclli^oenim quantimlite- ' rx nuliri jidVuram intciitu tuo tccerint. Tcquidcm tu^tvirtutes, vitaquc fai.dliiTimeada,(Hvinafaventc dementia, ut fpcramus, cctlo aJlcribent: 6c ]'\'o\\ lingulari cruditione rcferti iamam t'bi imlhs intcrmoricuram Ixculis comparabunt. Nos vero ex obitu tuoconceptumdolcrem, turn ftrmonum, turn virtutum tuaium atlidua rccordaticne folabimur. Pppp2 IN^ 694 \ IN TUMULLIM JACOBI SIRMONDI EPIGRAMMA. Q'ltihi cju'is dignum yellet^ Sirmonde^ fepulcrum ^ ConderCy vix operi marmorafujftcerent. Suntfcri^tipotiora tibi mommenta Ithelli^ Quos nee liyor edax rodere dente qtieat. Saxa (^uidem, e- 'Bnnodii EpifcopiTicinenfii Ope- tcritm Scriptoruvt 1650 ra 1 6 1 r Appendix Codiiis Thcodo(iani Flodoardi Presbjtcri RcMc/ijis 1631 Ecclefia Hijioriu 1 6 1 1 S. AugJijlitu Scrniones quadra- Fulgeniit Epifcopi Opufcula qu£- ginta \6^\ dam 1 6 1 2 Jxntirrheticus I. de Canom Aran- Vakrrani Epifcopi Homilijc vigin- iictuio 1 6:? 5 ti 1612 Antirrhcticiis II, dc eodent Ca- PetriCellcMfs EpiJioU:,& Alex- none ^6z^- andri III. P.jpie 1 6 1 J De duobiis Dionyfiis D/JJcrtat/o Sidonir Apol/muris Opera prinnim 1 64 1 excufa anno 1614, turn mujori Theodoreti Opera Grilonis Arihuptjc. Lhgdimenfij 1 6 29 Epiji. 1649 S.Ah^^ 6^6 S. Augufiitii Sententis 1 649 Triplex tiMmmHs 1 6 50 Servati Lupi de tribns ^sfiio- Anti-Trijiatti dno 165c nibHS liber iS'^O Hijioria public£ Pcf*iTiefit/ Rtifni PaUjiinide Fide 1 650 de Axymo l6%l Marcellitti c^ FdHJUni Libellus frecum 1 6 50 Infcriptiones tarn multas publici juris fecit, ut ex lis juftutn volumen excudi poffit ; quas tamcn aliis Scriptoribus edendas dedit, quibus prxccUir, Anti^^te injcrifticttis, qua L. Scipionis Barbati F. exprejjum ejt elogium^ Explanatio. V ti >1 PETRI -■ -»"i!»'i.icV.;.ii ""ti;.- 6p PETRI MOLIN^I VITA. Y'^V'^^tfggf Ens Molinsa a Dionyfiode Molendino origlnem traxit, Denrs du ^™~^^^^'* qui aRegeCarol ivi.maximisregnt ncgotiisadmotus, Mou'io. exuxore Maria Courtenaya Regii fanguinis femina Hliiun Johanncm fufccpit, & ea defandta ad Eccldialti- cas dignitatcs promotus, faftus ell Archiepifcopus To- lofanus, mox Epifcopus Parilienfis, Cardinalis cdam, & nomine tcnus PatriarchaAntioehcnus: mortem obiit Lutetiian. 1447. & ad dextrum latus AUaris, Ca- thedralis Eccklis fepulius jacet. Ex ejus ftirpe cum multa illuilres familia;, turn duo infignia literarum lumt- n* prodierunt, Carolus Molinafus, magnus ille JurirconfuUu5,qui jura Regum contra Paparum ufurpationcs lingulari ingenio & eruditione vindicavit. Circa ejus obitus tempus, ex cadcmfamilia fuccdTit alter Paparum malleus, Petrus Molinsm, natus anno 1568.0^.18. in agro Vexinati in cubiculo quod magni illius Philippi Mornayi ortunobilitatum fuerat. Cum enim Petri nofiri Pater cum uxore pregnante fandae Religionis hofks infenfiirimos lugerct, a fratre Piiilippi Mornayi maximo natu cemiter cxcepti fuerunt, &c in ejus caftello Btthi Petrus Molinafus primam lucem afpexir. Parentes habuit Joachimum Molinsum, virum magis etiam virtute quam gcnere nobilcm. Matrcm Francifcam Innocentii Gabeti Primarii Judicis VicnnseDclphinatustiliam, Ululhis Viri qui llrageBartholomscanaan. 1572. per univerfam Galliam fiviente, proChriIti telUmonio aiiimam conllanter profudit. Pontificiiquidam fabulanturjoachimum Petri noftri Patrcm fuifTc Mona- chum,dcinde Monaftici voti dcfertorcm : Quod commentum nollerfic con- lutat in libro cui titulus eft Novitjs Vapifmi. Si pJttr matt Monschiu fitijfct^ & mox Kefnrmatam Rcligioncm amplcxui, uxarem duxiffet. iiulLitn incU fanguini mea maculam aJpergipKtavcrim. Al idfalfum ejfe popuhrcstiits Aurelijiienfes norwH. Tttm ereHut tjus in advcrfis animus, ajfabihs conviOus, morumqui gravis & amcena facilitas, tantum i claujirali genio dijiabant., quantum Caelum a 1 crra, & M'tffa ab Evangelic. Paccutvidebaturconflituta anno 1570. Jiiachimo int gram fuit domum rcdire& familiam fuam riCo'ligcre,Scd brevia fuerunt ilia Hakionia. Nam anno 1572. cum Carolus IX. Protellantes Proceres nuptiis (broris fuse Mar- garcta^cum Htnrico NjNarrs Principe delinitos convocairet, & convocatos trucidalTct, contellim tamcL il a Bar.'.iolomxana intcrnecio Galliam Univer- fiin 65>8 Petri Molinaei Vita. lam pcivalic, Joachimo intcrfcdorts fugier.ti vix licuit liberos fuos quatuor, •infantes Pi.u!fiiv,e cuidani e vi:inia Romans Religionis mulieri, qua? famula ejus quondam fuerai,fervancloscommittGieRuffina intantcs fub Icdi lodicc occultavir. Petrus nondum quadrimuluslociincommoda aegre fercns, ejulavit, Statimque pcrcufi'ores julli r.eque fcxui nequestari parcere infantes perquila- tum venciunt. Ruftina ne pueruli cjulatus audirctur Ihnncam & sream fupclkdlilcni, quail aliud agcns, dc tovu'lis dejcck, (trcpirumclattiofa vocifera- tione augens, & vafa colliia ita rccoUigens ut magiscoUidcrct, donee ficarii abfccutrcnt.Vix pcdemdomo extulcrant qiiumad infantes Rtiffinaaccucurrit, Pctiumque ftiTiincccm a certidima morte libcravir. Qiiippe Helrera fcptennis, periculi abidishominibusgnara, Pctvi cjulantis cs manu occludens.paulum abfuit quin fedulitate fua pra^focafll't. Atque banc Heflcram fervabat Pro- videntiaDivinacxqua uxore Nobiliirimus Vir Renatus Bochartus ilkilkem Sjmuclem Bochartum fufcipcret. Paicntes Murctum confugcrunt, Piincipis Conda'i tunc Proteftantis oppi- dum. Inde Sedanum ■, ubi Petrus Molinsus literarum rudimenta aufpicatus ell. Condifcipulum habuit Jacobum Capellum, viruni cui litera; plurimum dcbcnt. Ainbo llmul cum laude Collcgio egrdli. Molina:us primo prasmio donatus,Capellus fecundo. Annoa?ra;Chri(tianaf 15S8. Petrus Molinasus annos natus viginti aPatre adAcadcmias Anglia^miflusfuit. Poll aliquam Lor.dini moram, Cantabri- gian) pctiit, 8c in Collcgio Corporis Chridi fubltitit ', Irofeflorum, Whiitakcri potillimum, fcdulus auditor. Fcriis feftivis quamlongam Vacationem appel- lant Lor.dini concionandi progymnaimata inter Gallo-londinenfes paltores exercebar. Quibus cum intertuiflct Revercndus Vir Fayus Ecclelias Parillcn- iis tunc diflblutse Pallor, dimiratus adolefcentis ingcnium, & matures pro- grelTus, abco pipofcitanEi-cklia; Parillcnfis Pallor effe vellct. Rcfpondit Molinxus non polTc fe de pafccndo grcgc qui nufquam erat cogitarc. At erit brcvi, inquic f-ayus. Quinmibiinmandatisab EcclLlia datum ell ut virum ejusMinilicrioidoncumdcligam. Egoigiturte deligo, omnium quos novi ad id mur.ens aptillimum. GratiasFayocgit Mo'inxusi ik Fayus propoliti Ibi mcmcr, non ante dcltuit Molinaum Ecclefia? Parificnfi commendare quam Ecckfia ilium pollulallct ScacccifivilTet. Scd id demum poll feptem annos fadum ell. Ncn absre ciit liichonclii & gencrofi ejus ir.genii cxcmplum apponere. Londini agens cum in difficillimis ttmporibus confuctum fublidium a paienti- bu; r.on accLpcrat. 6c fuperius cubiculifui tabulatum cogitabundus fufpiceret, obfeivavitin angulooblcuro inter duo tignaextanslintcolum: eocum labori- clc corjfccridilltt cxtraxit fudariuni liinjniam non contcmnendam auicorum nummoium continens. Id an ad borpitcm aut aliqucm contubernalium fuoruitj pcrtiueret fcdulo inquilivif. Cumijue in iis sdibus nemo id fuum cflc agnoiceret, quLClivit cui ante condudliUii tuilTet cubiculum quam ipfe in eo liolpitarctur. Audivii Itjlum iiomincmintocubicuio ditai cbiiUc Ciuat- livit ulttrius an dcfundi conf. nguineus aliquis Londini habitaret. Turri ccitior ladtus Iialum qucudani moicui agnatum ab eo hsicdan fcriptum fuilTe Petri Molin^ei Vica. 6^n \ fuifTe nuiiquam defiit quin horaine indagato illi totum alirum numeravilTer, quanquam inccrtus erat an ad dcfunftum aurum illud pcrtinuiirct. At tanta ingcnuitas, & in Deo hducia, non frulha fuir. Brevi enim pccu- niam a fuis accepit. Ncc poftca defierunt fui tcmpeftive mictere , donee cos Uteris monuit ne ainplius mittcrent. Poft quatuor annorum in AngUa moram, audicns Francifcuni Jnniiim Lugdiinum Batavoruni co vcnifle utThcoIogiie Piotcllioncm fufcipcrcr, eo prohcifci liatuit s fie a Duce Wirtcnbergenfi in Zi.landiam navigante comes afcitus fuit v ea navigatio fuit plcnilTmia pcriculi. Cocgit cnim tcmpc(hs nautas tormenta & navis onus in rnarcprojicere. Ibi Molinasi libri cc farcinae perierunt, nave circa Rammekin calkllum Zelandia^frac^'a. Hinc data fuit Molinico occafio carmen condendi cui titulus eft Votiva tabcVa-, Poema ditilfimx vens, quod famam ipli & amicos peperit. In Batavia amicorum coryphsum habuit Bu7envallium, Francis Legatum i tunc enim Henricus IV. Protclhntibus Lcgatis ad Piote/tantcs Principes& Provincias utebatur. Is Temper Molinasum familiariter habuit, ciquc Gulielmi Auriaci viduae, Henrici Matris, benevolentiam conciliavit. Hac in re fane Principis matrons favor ei profuit quod, Pliilofophicse pro- feflionis cathedra vacante, licuit illi pro cathedra cum xmulis difputare, cam- que difputationeadcptuseli, hoc tantum eo favorc confecutus ut merito fuo poffet ad id quo dieiiuserat affurgere. Jamquc DodtorTn Cathedra, annosnatusviginti quatuor, prselcgebat Or- ganum Grascum Ariftotelis, mox libros Phyficorum, De Coelo De Gencrati- one & Conuptione, De Anima, De Meteoris, frequcntibus difputationibus Difcipulosexerccbat. in magna femperAuditorum frequentia. PIcrique au- tem eorum qui l^yda; in Cathedras fijccefTcrunt, aut infignes in ca Schola Uteris claruerunt, ejusfueruntdifcipuU : inter caetcros Hugo Grotius, Sj fane in ifto Philofophico, tanquam gladiatorioLudo rudibusbatucndo per quinquc aut fex annos didicit arma dccretoria tradare in totius Europx Theatro eminentiiTimo, & facram vcritatem feUciter propugnarc innumeris propc con- greflTibus cum hoftibus Pontificiis. MoUnarus quidemmuUis artibus pollebat : Scd omnium cmincntiilima fuit difputandi pcritia, multo uOi conHrmata , mi- rum Ingenii acumen, fcrenum judicium non unquamira aut impaticntia ob- turbatum, qua^difputationesgraviirimeinftitutas folent abrumpere. Leydae magni Scaligeri menfa utebatur qui eum faciebat maximi. Quando MoUnxus Logicam fuam Leyda? edidit anno 1596. Scaliger, perledta ejus prsfationc ad Juventufcm ftudiofam, deea pronuntiavit, hrc Epijiola non eji hujus £vi. Fuitque Logica ilia tredecics intra paucos annos prelo commifTa, & in plurimis Acadcmiis pubUce prxleda ; utpote intimam rationaUs Philo- fophia; medullam, in Topicis prxfertim apcricns. ScaUger plurimos convidtores prscipua: nobilitatis habebat, cum Pontificios turn Protcdantes. Unde Mohnxo oblata fuit occafio multos inlignioris nota: amicos comparandi. Ex hoc numero fuit Caftansus Rupipofcus, fcriptis fuis notus, & ad Epifcopatum Pidlavienfem demum promotus, Gourguelius prsefes Burdegalcnfis, & tcrtius, cujusnomen nostugit, illufiris Abbas. Hi cum eo confuctudinem in Gallia cupidc rcnovaverunt* Qua libentcr ufus eft, Q_q q q, funiiiiA 700 Petri Molinxi Vita. fiimrna tamen cautione ad)uiiHcem "] Sapientes & eruditos Senarorcs Rcgios [ innuebat VlcjJ'jium Mor- ''iiayum']^ omnes omnibus in rebus fapientes, nili quod fe putant habere 'Spiritum fandtumquemnon habent. Concionis materia fuppar prosemio, fupparcmeffedum in audicntium animis edidit. Omnes hilares eftecit, nemi- nem in fide autmoribus mcliorcm. Anno ii5o2. Celebris difputatiohabitafuit,juxta Regis Somrissdes, inter Caycrum & Molinxum, Gayero provocaute, quondam Evangelii Miniftro, tunc Petri Molinaei Vita. 703 tunc Sorbonenfi Dodnre. Qua^lHonesagitatarfuerunt de MifTs ("acrificio, dc AdorationePapae, &de Imaginumcultu. Cayerus duos comites Carmeli- tasDod'ores, Wolinaeus libi iu,llumad)unxit. Scriba? utrinquc ailignati, Au- ditorium ingcns , Difputandi noii intcrruptus ordo per dies quindecim. Quanquam poll primum odtiduum Sorbona Caycrum gravitcr objurgavit, ut Catholi.aiTi caufam male dtfcndentcm & Advcrfario indulgcntem, ut pro- fundiusquamconducebatin quxrtioncs dcfccnderet. Et Epifcopus Parilien- fis Cayerum vctuit Adta Difputationis fubfcriptionc fuaconhrmarc. Hinc » fadJuni ut Cayerus cxinde timidc difputaret, ficfaspius proritercturfc nulla authoriratemunitumad hancdifputationcni venilFe. At totum Sorbons cor- pus Rcgium Advocatum adivit, conquerens illam difpntationem pkniilinnam elTe pcriculi, & non line fcditione defituram, niti publica authoritate diUulvc- retur. Qiiid magiltratus authoritate conftitutumfuevit liLiuio prcffum fuit. Sine Molina^o ad asdcs confuetas venicnti fores occlufjr odium pant. Cum cum difputando fuperare inimici non poffeut duas alias rias tcntaverunt. Unautcumdivitiis&honoribus ad Papicolarum partes pelliccrcnt. Curia Roinana & Aula Gallica huic operse non defuerunt. Unumab civibus Pari- fienCbus tentamcntum notabo. Eum vir plcbcius hujufmodi verbis aggrcflus eft. Mihi nomen eft A^ N. quod nomen ignorare non potes effe inter cives Parifienfes prsecipuum. Te nofTe volui, Molinase, quam me tui mifercat ; Tene fublimis ingenii & cruditionis virum in Hugonotorum lutohaercTe! Inter quos poft multoslaborcspro iis cxantlatosnon potes expediare paria virtuti tus pramia. At tu 11 Catholicam caufam ampkdcris i f Quid alii prote prasfti- turi lint pisetereo) ego tibi & familis tuse profpiciam. Ego inquam qui te allo- quor odto millium librarum proventura annuum tibi & liberis tuis perpetuum pracftabo. Molina^us pauciscontemptim rcfpondit ■■, Tu me homo vili sftimas. Si in me ilia quam fuadcs perhdis cadere polTc plus vicies quam offers mea de- fecSione mihi ccmpararem. Cum hsec non fuccederct, Roraanenfes alia eum aggrcffi funt via i Eum de medio tollerefspius tentaverunt. Quid tentaverint quandoinpublica difputationeopponensexpedtabaturante dixi. Alio etiara tempore duo homines longis& nigris veftibus amidi poft ccenam domum ejus irgrcflifunt. Alteroadoftiumftante,ut cgreflus ingrelTo paterct : Alter incoenaculum ingrclTus ad Molinsum redla perrexit,quiddam vefteoccultans. Molinsus malam ejus mentem geftu& oris afperitate conjiciens, cclerius ac- cedenti cathedram oppofuit. Dum homocircum cathedram 8c menfam viam tibi facit Molina^umpcrfcquens, incoenaculum intravit Molinsei famulus juve- nis robuftus & ftrcnuusquipercufforemextrufit foras. Alius prandentc Molin*oad eum acceffit brachia pallio obvolvens. Famu- jus pugionis vaginam qus homini cxciderat collegit &c ei tradidit,& Abijdixit, fiquidmoliebaris, hodie pcrdidiftioperam. Alius item cum cadem mente fero vefpere in Molinsei coenaculum irrupit. Rogatus quid ei negotii tlfet, cum palleret, flkrct, tremeret ', Molinsi uxor, Abi hinc, dixit, in malam rem, cum mala tua mente. Abiit homo & verbura unum non repofuit. Melius animatus alius quidam intcmpcfta nodle M6linafi fores multo cum impcru pulfavit. Rogatus de feneftra quid vcllet, Vclo inquit Molina^uni alloquj. AudiensMolinarum & totam tamiliam dormire & rogatus mane redjrc. Volo inquit dormientem excitare, & jamjam alloqui &c acrius fores pulfavit,juflit Molinaeus homini fores apcriri, eumquc ad ledum fuum adduci. Addudus, Ego ad te, inquit, Vir ClarilTime, tempcftivc licet intempefta node acccdo,utte adverfus inimicorumtuoruminlldiasprsmuniam. Hacnodein Monterenflcyraba Lutetiam devcdusfum. In cymba comitcm habui monocu- lum nebuloncm notum plus fatis i nam illc mihi, qucm oculis fuis nunquam vidcrat, fuuni horribile diduconfilium revelavit, tenempede medio tollendi pyxidibusprunoiura venenatorumquasad te eras dcferet quad ab amico tibi notoadte milfus. Tu monitus a prunis abftine. Vive & Vale. Poftridie pyxides attulitmonoculuslatro,quasMolinxus nee accipere voluit, nee aife- lentem vidcrer A Petri Molinaei Vita. y | , A fafccplcbis fclopis & vcdibusarmatae Molin2eidomusbisobfcfrafuit,& fores taiitum non effraftse. His pcriculis permotiamkiMolinaeo utfibi & domui fuse cuftodes validos apponeret authores fuerunt,nec foras incomitatus prodirct. Paruit confilio, & duosc»ftulare cxiftimavcrint. Ncque quifquam (ft vellrum quicumtaiDulum fuum miftrit,autaliquo ir: juiTciit, non putct fui clfearbitiiieiim revocarc. i'lMDmi Principes prafeitim promillis luis tcneri non amant quando ab ipils extoita fucrui.t. Plurimxquoque Libcrtatis vclhx Opprcifioncs 5t Regioium edidorum ▼iolationes inaurcs vetlras quotidic ingcruntur, quae nimium vcraefleun. vobifcui <4 Pccri MolinsEi Vita. vobifcuin conquerimur. Prxtcrco quod iltis injuriis ipll nos caufam facpe praebuiifiiis. At hoc tempore non ea res agitur, nonelT: ineo fitadifficultas, ut ^ravaminum fontLS olkndantur, icd iit corum adhibeantur remcdia. Expc«- dite igitur an vellri convcntus fcirio polVit ilHs malis medelam afferrciAn con- lidendo peHiiis Ecckiiis pcrfugiuin pracbcre , tarn imparl conditione cxer- citiis confcriberc, xrarium ad Itipendiacopiarum inftruere, &: omnia ad bel- lum necelTaria comparare. ^rtiniate num id boni quod fedentes conficerc fpcratis, totEccIcfiarum furori holtili cxpoiltarum, devalbtionem compen- iare quear. Cogitate an everfas polTitis erigere ? An in manifefta diffcnlione qua partes nolba; laborant poffitis difpcrfas, diftradas male cohsrentis cor- poris partes coagmcntarci qus vcl maximeunirseimmcnfum quantum inhr- mioresforent quam ut poffent fefe bello & armis tueri. Liceat mihi dicere omnes nofirs Religionis homines non futures veftris decretisaudientes, & vos in belli incendio fore imbelles fpedatores ftragium quas ipli concitaveritis. Ncc vos nefcire potcflis noftrorum Optimatium plures, 8c ii in quibus vires -nolmtilta^funt palam vcikas agendi rationes condemnare, dicere cos pro Dei caufa non patiqui pro hac caufa patiuntur. His nonreliikntibus, fed oppidoruni fuorum portas Regi apcrientibus, 8c arma fua cum Regiis armis conjungcntibus quantum iiide veftrse partes debilitabuntur ? Quam multi vos prscipui viri deferent? Alii ex inhdelitate, plures ex timore 8c debilitate. Quin in vei^ro conventu prsfervidi homines qui ut gratiam aucupentur violcntiam maximc probent, ii funt fdepcnumero qui fratres fuos prodituri funt. Miferas Ecclefias in fumma difcrimina adducunt, ut eas mox in periculo deferanti intlar hominumfacinoroforumquiex a^dibus profugiiint pollquam eas ipfi iiicenderint 5c compilarint. Si reseodeveneritut praelium committatur aut oppida obfideantur, qua- lifcunque pralii aut obfidionis exitus fuerit, vulgus infenfum plerifque in locis contineri non poterit quin Ecclellas noftras, nullis propugnacuiis muni- tas csedibus & direptioiiibus impleant. Neque id Magiftratus quantumvis cupientes, prohibere poterunt. Pofiim vobis ob oculos ponere Reformatarum Ecclefiarum conditionem turn intra tum extra hocregnum, unde luce meridiana clarius pateret veltram ilhm molitioncm prorfus efle intempeitivam, 8c vos adverfo vento 8i aeftu navigationcm inliituere. Circumfpicite quo in fiatu vicinorum nollrorum les fitae fint, be unde polfiiis auxilium fperare. Notate an apud nos virtus, con- cordia, 8c Ducum noArorumpraelbntia creverintan diminutse iinU Profedo hoc non d\ tempus quo ex pifcinse hujus coiiunotione medicina nollris mor- •bis poffit fpcrari. Siquidquam in hac debilitate vires nobis poffet adderc, a Zelo Religionis cxpeftandam foret, qui Patrum noitrorum tempore nos fuiiinuit, quando mi- nus etiam virium, plus virtutis habebamus. Sed zelum ilium in hac cau(a frigere comperiAis. Nam noftrorum plurimi opinanturhocquodcunqueeft. mali, falva confcientia vitari potuilTe. Proculdubio nos difcordia laborabimus -quoties de ci vilibus caufis lis erit &c non unice de caufa Evangelii. Contxa objiciturinimicos noftrosexitium noltrum meditarii Eos cuneculis Petri Molinaei Vita. 71 j I fenfim rem gcrerc. Melius elfe initiis refillerc quam expedlarc diim res minus lit Integra. Sane amens fucrit qui dc corum odio dubitaverit. Tamcn dum damna noftra recognofco circa Lcdoram Privafium Sc Bcnearncnfcs, invciiio i nofmet magna ex parte malum nobis accerliviirc. Nee mirum eU inimiccs. noltros eo operam Tuam non adliibuilTe ut crroribus nolhis mcdercntur i quod- que COS 8c qui femet pcrdebant ut funditus perirent ad juverunt. At non idco oportct nos id quod nobis relhtfpontc pcrderc i domum noUram inccnderc quia iniiiiici cam incendere Ihtucrunt, & ad damiia privafa rcfarcicudaiis remediisuti qux non folumnequicquamiisprofuturafunt, fed ctiam Reipub- lica-certiirunumcxitiumallatura. Dcus qui totics coniilia ad noftram perni- cicm inllituta divcrtit, ncc poteftatem fuam perdidit ncc mutavit voluntatem. Dcum fcmpcr cundcin cxpcricmur, ejus opcm, expedtare vclimus, non prsc impatientiapra?cipitcsadi,ut nofmet ipfos pcrdamus,aut animum circa im- pollibilia obhrmenius. Id vos certilFimum tenete. Qiianquam inimici noftri nobis exitium mcditan- tur, idnunquam Rcligioniscaufa interre palam protitebuntur. Aliam cau- fam aliquam magis fpeciofam habcbunt aut invenicnt aut coniminilcentur , quam ne nos ipfis prairbcamus fuinma opera nobis d\ cavendum. Si in obfe* quioquod fubditifupremo magillratui debent nofmet fedulo contineamus, fiet ut dum nos inimici fub obtentu perduellionis inimici frulira perderefperant, Deus ipfis aliaexhibebit negotia,nobifque occafioncm minilhabit nofmet uti- les regno fubditos approbandi,Regiquc in memoriam revocabit infignia noftra erga Henricum gloriofx mcmoris parentem fuum officia. Sin autcm tarn gravccftnofirum infortunium, ut dum quieti & morigeri fumus, calumniis adverfariorum opprimainur, teftcs Deum & homines innoccnti$ noftraefic erga patria; noftra: pacem Itudii habcbimus. Neque hic coniilia obllitcrint quin veftrsc fingulorum faluti profpiciatis. Cum enim R.ex in RegiofuoSenatu farpedixerit fi vos convcntuni vcdrum foIveritisEccltfias vcftraspacc & cdi(^orum fuorum benericio fruituras, non squum eft ut vcftro periculo alii hoc benchcio fuantur. Nee dubitandum eft quin Rex fubmilte rogatus ut vobisabfquepericulo vcflro difcedcrc liceat incolumitati veftrs edidtoprofpiciat, modo ca quae heri poffunt quxque prx- fens rerum nccclTitas fert, poftuletis. Antequam difcelFcritis opera? pretium fucrit cogitare quid coniilii capicn- dum fit li difcelTione veftra non obftante fimus perfecutionem pafi'uri. Quod quidcm ccnfilium vellrs prudentiss relinquo : Ncc meum ell id vobis fugge- rcre. Si ifta vobis exponens modcftia? limitcs tranfgreffusfum, id vos pro veftra squitate,meo pro EcclcfiaZelo tribuetis. At i\ hoc confilium quafi veftra confiderationeindignumrcpudiabitur, hoccgo folatiofruar, me id quod con- icicntia mea a me cxigcbat prsftitiftci Et alicuUincxterisrcgionibuspaucis qui huic xtati ctiamnum fuperfunt vitam dcgam Eccletiae dciolationcm lugens& Templi ruinis illachrymans, ad cujus sditicationan majore cum jelo 8c hdc quam fuccelTu laboravi. Deus iram fuam a nobis avertat, velira confilia dirigat, & vos lingulos tueatur. Valetc. His litcris in Cciivcntu pcrlcdis ingcns fuper eis orta eft cor.tcntio. Tan' Sfff dcm 7 1 6 Petri Molinaci Vita. dem rio/c/ju parte fuperantedccrctumRiit ut Milleterias ad Molinaeum Con- ventus nomine fcribcrer, dicerct fentcntiam ejus minime probatam fuifle, roga- Kt at nemini Epil^olam ilbm impertirct. Tantopcre tamenaliquibus Convcntusmcmbris placuit hacc fcntcntia,ut ftatim fmrcxerint "^r Conventu valcrc juffo nunqium redituri difcefTcrint. Verilimilc aliquibus vifuin fuit banc Molinsci Epirtolam ad RupcUcnfctn Conveiitumpacem8c obfequiumcrga Regcm fuaderitem prscipui futiirain apud PvegiiimScnatummomcnti, uteum a criminc conhdo abfolverent. At contra exilHmavitMolinafus,indeRegium Senatummagis adverfus eum ob- firmatuoi iri. Nam in Rupellenfi Conventu violent! homines periftamfero- , ciamfuamcommodisAulxferviebanf, erantque Aula liipendiarii, ut fratres I fuos in pcrmiciem prxcipites darent, procurarcntque Regi opiatam occafio- » cem privilegia qu£ ipfis a Regis Patre concefia fuerant adimendi. Horum primipilus fuit Milleterius, qui polhnodum Retbrmatorum partes deferuit, & Religionem,(riunquamhabebat)ejuravit, 6cverfatilifuo & improbo ingc- rio multis Ecckliis moleHias faceffivir. Neque vero potiore de caufa Jefuitse Molinxi expulilonem obtinuerunC, quamquod obfequium erga Rcgem in concionibus fuis commendando, longa s Jefuitarummachinamentademoliebatur. Gallicis Ecclefiis violenta corlilia » quibus perderentur, per fubornatos & pecunia corruptos Zelotas iniinuantium. Quorum Zelotarum nonnulliprxfedurasoppidorum adcpti ea mox vendc- bant, & defedione fua illis tandem aperte quibus prius danculum ferviebant. Sedanioblatam fibi S. Theologian Cathcdram & Ecclefis Minillerium Mo- linsus fufcepit, ibimanfurus donee fibi ad Pariijcnftm Ecckfiam reditus aperiretur. At reditus ilk uunquam ci datus eft. Qi-ianquam enim poft multos demum annos fibi per Regcm licuit in Galliam venire, cautum tamen iuit ne Lutetiam rediret s Patuitque litem illam qvx illi a Senatu Regio intcn- debatur hditiam fuilTe 8c ideo tantum motam ut ab EccMia Parilienli remo- veretur. Circa annum I ^2 5. prodiit Cardinalis Petronii liber contra SerenilTimuin Regem Jacobum. Liber quern Pontihcii immenfum quantum laudibus cxtoUunt. Et eft fane omnium qui Rcmanam tidem Gallice propugnave- runt eruditilTimus & fubtilillimus. Regis multum intercrat ut libro tam in■^ figni maturaretur Flefpcnfio, cum Regis de jure Rcgum liber huic Refponfio- ni occahoncm prxbuiffct. Quern vero Rex in rebus regni occupatilTunus fibiDefenforemdtligeretaliumabeocujusfelicem operam in fimili negotio non ftmcl expertus fueiat ? Id vero animoprascipiensPcrroniusIibrum quern contra R^egem paravcrat non ante voluit in luccm prodire quam ipfe ex vita migraftet. Nam llbi, fi eum vivusedidiffet cumMolinso ('cu)us ingenium expertus formidabat ) de co litem fore minime dubitabat. Quarepoftquam defiit vivere Perronius, foetus quern multis annis parturiveiat, in parentis funcre., quafitnT^co/^a, luecra afpexir. Advocatusigiturfuit Molinius qui Dei &. Regis defenfionem fufciperet, & utotiutn tantooperineceflariurahaberet, aRegeinvitatusiteriun in Angliara tranfiitv. A Petri Molitii-ci Vita. 717 A Rcge fumma cum bencvolcntia cxccptu?, operi ad quod acccrlitus fuenf fe totom aj5pliant> Bibliothcca Rcgia ufus,qu3m DcKftiffiinus Patricias Juni- us ci'apericbat, ad omncs ejus ufus promptiffimus. OptimusRexadverforumMolinsimifertus Hofpitio quod Sabaudisc no-- men prsfert cum pra'fecit,munus apprimc opimum.&: Rcge donaiitedigiium. > Jam (igilla parabantur quum Rcgii Sacellani Scoti Rcgi fuppHcaverunt ut Hofpitium cum cflTct Aula: vicinum Rcgiis Sacolhnis tribucretur ■■, MoIini'O Rcftoriam quandam fine Cura Rex daret quam ipfi aflirmabant non mitiori? efle qitam Hofpitium provoitus. Rex hacratione inductus Hofpitium Bal-, cumquello dedit, Redtoriam autem Molinapus accipere noluit, utpotc & dante 6c accipicntc minorcm, mox tamcn hlio fuo Dunkcrkeo carcere & Jefuitarum < manibus per Dei infigne miraculum clapfo earn Reftoriam a Rege obtinuit. Interim Molinaeus hypochondriorum oppreflRone & atracbilis inflaminationc laborare coepit, & multas nodles infomnis agere, privaris & publicis Ecclellai iralis excrcitus, quibus ita colluftabatur ut opus inceptum non intermittcret, imo in laboicasgritudinis Icvamentum expcriretui. Vix annum unum Londini vixerat quum magnum Molinsi pitronum Regem Jacobumorbi adtmiti fibi alTumpfit Deus. Nccmukopoft Molinsus adreditum Sedmum fe compofuit. Cum duobus comitibus Dieppam appu- litin veftecineraceicolorisnenofccretur. Agnitus tamen in nave Rhotomagi juflu Duels Longavi!la:i Normannix Prsfefti ab Accenfis Pra?fidi5 Rotoma- genlls conquifitus fuit. At Prsfes ita eum qustfivit ut qui nolucrit invenire. Cum enim Molinsus neptim Rhotomagi haberct Langleo indytoEcdcfia? Rhotomagenfis Paftori nuptam. in cujus dome eum diverfarierat vcrinmilius, CO non milit fed ad unum aut alterum diverforium. Monitus Molinsus fe per- quiri in villa fuburbana pernodavit, & vias prlvatas cdodusSedannm incolu- misvenit. Biduo port ejus abfccflumLangfeumPraefes convenit dixitque fe cupidiim fuiffe Molinseum Rhotomagi vidcndi, fi id fine ejus peticulo fieri potuiffet. Hie divina ilia Veritas affulfit. ^»m placuerint 'Domino vix heminii, inimices quocjueejus convtrict adfaccm. Domine 'Deusvirtutitmy beams homo qui fperat in te. Sedanum reverfus Molinseus ad munera confueta fe contulit, Ecclefia? Mini- Acrium & Tiicologicam ProfcflTionem quae munera 3 3 annos ab reditu fuo cx- crcuit, quanquam a'ger& invalidus. Multos Theologos felicitcr erudivit,qui poftca confpicua fucrunt Ecclcfia? lumina. Libros Tiieologicos quamplurimos edidit, quorum primus ab ejus reditu fuit Novitas Papifmiy five Perronii confu- tatin, Rcgifque Jacobi, fed magis facra? veritatis Defenfio. Erat Sedanum afflidorum Religionis ergo Afylum, per jMolinaei famam fadum incolis & (ludiofis frcquentius : & Reformato Frincipe gaudcbat quern incolce ut Patrtm. patriae colcbant. Necdcerant divitix a perfccutionein fu- gientibuseocongcllx. At hai^c lasta rerum facics ludu obnnbilata fuit, Piin- cipis aReformata Rcligionedefcdione,qua femetipfum potilVimum perdidif. ^ Sed non meum eft ncgotium hiftoriamejustcxere. DuotantumquiMoli- na^um fpedtant notabo. Unum quod in Principis apoftafia Molinapus alloquio, prccibus, fcriptiseruditionis & facundia? pleniirimis, opportune, importune, ut Sf If a i'rinccfs y 1 8 Petri Molinaei Vita. Princcps in Dei viamredirct ficlclcaiopcramadhibuit,Hcu fruftra ! Alterum quod cum Rex Gallia Scdanum fui juris fee ffet pulCo Principe qui ad Hifpani- cas partes tranficrat i Molina?us fub Gallico rcgiminc quietus vixit. Nee uUa ultra inquifitio vetcris contidti criitiinis, & fadus ell abfque abfolutione in- fons. Cum zelo, cruditionc & induRria tantas res ad Dei gloriam & hominum falutcmpatrairet,fapcnumerohominumduritiei& imperii Satanae progreflS- bus ingemifccbat. Mcmini me audire eum acri cum judicio fie loquentcm. Ca/ifiderantcm me temporum ilhmmfackm timnr ingens pefceUit^mortiferttm vulnut BcjlufaiiatHmifi, am f ahem ttlcem labra coalitwa. At eerie in intima belluiYipter nimias occu- paiionesluas hiiicfe edition! vacare non poffe amiria4Ytrti|fct ; fwriPutcani T 1 1 1 2 li;: is 7 2 d Henrici Valefii Vita. litcris inci-atus. roga vit abfcns per cpiftolam Amiftitcs Galliarum, ut Henricum Valeliumultrofc iplis offcrentcm ac liumeios tantooneri fupponcntcm, fuum hilocumfubftitiicrcnt: quo dodior Sc magis idoncus fufcipicndoopcrinon poffet invcniri. Epifcopi Rcgni Francorum, qui anno MDCL Lmccia? Pari- liorum cranr congregati, kdtis Montchalli litcris, ejus confilium fccuti funt, & Valetio .curani atque onus nova? cditionis prifcs hiftoris Ecclefialtica: ad unum omncs una voce dclegavcre. AlTignats funt ci in annos fingulos libra: icxcentx : cui fumma? ducentas libras anno MDCLXX. addidcre. Sccutum eft tricnnium, Valefio infelixacinfortunatum: intra quod temporis fpatium tribus vetcrrimis & maximis optimifquc amicis privatus eft. Quippe anno MDCLI. Jacobus SiriTiundus, infequenii anno Pctius Puteanus cuftos Riblio- thccse RegisE, anno dcmum MDCLIII. DionyOusPetaviuSjVirtutc & doftrina clariflTirni ac eminentilTimi viri deceflere ; quos Valefius ftia quemquc orationc laudavit, & eorum memoriae cxtrcmumhoc & quali dcbitum munus exfolvic ExtaiTt laudationes, ad quas ledorcm remitto. De Sirmundo&Petavioiii tranfcurfudicam, cumut (olet drftis acciderc, nonnumquam alter ab altero diffcntircnt, alter etiamadvcrfus alterum fcribere parati effent ', Valefium com- muncm amicum amborum, hominem ab adulatione ac dilTimulatione alicnum, libere qua? fentiret dixifle •■, & licet utrimque traherctur, altcrius probaviffc fcntentiam,alrcriusncquidquam rcpugnantispalam damnavifle: tarn fapien- tcrdenique, tatn modelte ac fincere juvencm inter confummatos fencsde re controverfa, videlicet de Synodo Sirmienfi judicaviffe, ut niliilominus utiiuf- que ufum anoicitiamque retinuerit. Eadem ratione fe geflit in contentione Sirmundi atque Triftani de nummo Hanniballiani Regis, de Anaftafi, aliifque. GuminquibufdamabutroquedifTentireti neutrumtamen libertate fua hefit, neutrum offendit. Exiftimabas turn tamen, mi Nublaee, non bene fecifTe Valelium, qucd fuam de Anaftafi difTertationemTriftano adverfus Sirmun- dum fcribcnti publicandam dediffet : quafi Triftani partes quam Sirmundi i'cqui mallet, firmiorefque duceret. Interea Valefii opus procedebat ; qui Eufebii Cafarlenfis Epifcopi Ecck- fiafticam hiftoriam, ejufdem de vita Imperatoris Conftantini libros iv. ac Pa- jiegyricum, atque crationem Conftantini ad Sandos cum iv. veteribus codici- busexadlecontulitemendavitquc, in linguam Latinam pari fide elegantiaque convertit,acdofliirimiscommentariis ad prifcosEcclefiiE mores ac ritus cx- plicandos illuftravit. His fubjunxit iv. diflertationes : primam de origine & progre(ruDonatianorum,quos non fervata lege analogic vulgo Donatiftas vo- cant; alteram de Anaftafi, in qua Sirmundum&Triftanum rcpiehendit : ter- tiam detranflatione fcptuaginta interpretum : ultimam de Martyrologio quod Romanum cognominavit atque edidit Rofweidus. Dum fub prslo gemit Eufebius, Valefiusjulii MavariniCardinalisliberalitate audus eft, allatis ipli inopinanti fub finem anni MDCLVIII. Jibris mille quingentis : quod congia.- rum poftea quotannis ad hr-f m vitae, tam vivo Mazarino quam mortuo ex ejus teftamcnto perccpit. Publicata eft Eufebii hiftoria anno M DC LIX. menfe Julio: quam Valcfius Archiepifcopis6c Epifcopis Ecclefias Francica?, quorum aulpiciisinlucemprodibat, Epiftokac Prsefatione. nuncupavit. Accepit po- itca Henrici Valefii Vita. 717 ftea ex noiiiuillis, melius atque aJeo utilius fe fadurum fuifl'c, ii Eufebium Julio Mazarino dicavilRt i quod grati animi tcllimonium ab ipfo Cardinalis expeiflarat. Anno M DC LX. rex opdmus ac rr.iiiiihcciniirimus Henricum Va?cfium mcque una in numerum Hirtoriograpliarum fuorum retulir. Ucrique fcpara- tis Uteris fcjrfuni attributa? annus libra; mille duccnta?. Datum id (quan- tum ad fiatremattinet) novs Eufcbii em:ndatarque cditioni i quantum ad nic, Hillorix Francics xxv. libris plurimifqiicobfcrvationibus illullrats. Anno Domini M DC LXH.statis LIX.ValcliusilnillrumocuIum amilit,fi- cut pridem amifcrat dextrum i 6c circiter tres mcnfcs in cascitate quantum Hcri potuit dilTimulata perminlu : donee quidam gcncre Lingon, medicus ocuhrius, cataradam ab utroque ocub ejus amovit. Scd cataradta itcrum papiliatti dcxtram obtcgente, cogitur ut prius uno ocuio qualicumq jc cflTet con- tentus : cujus auxilio, quotiesopus crat, fublcriberc folcbat, agnolircbat ctiam circum(\antes,& adnotabat ora,vcflcs gellufque iingulorum. Prxcipue cum domi, turn etiamforis per vicosurbis, cq.iis &carruasac ba)ulis oncra tranf- vcrfa ferentibus pL-nos, celcripede, rcftu vultu actoto corpore, contidcncilii- mc inccdebit, fine ducc, fine baculo : plane quafi b;ne oculatushabcri vcllcc. Q-iinetiam cum antca foris famulum nunc lateri fuo adjundum, nunc prx- vium habere confueviflet : pjftea tale auxiliuin falHdivit, nee aut prxire cum aut lateri iuo adha?rcre paflbs clt : tamquam oculorum aciem rccupcravilTct, acnulloampliusegerct auxilio. Qiiofdamcxamicis vidi, tarn firmo & tarn audaci hominis inceflu deceptos, mirabundos, & quod de ipfius oculis audive- rant, vcrum elTe non credentcs. Anno Domini M DC LXU I. Ludovicus Rex, virtute, animo, fortunaque maximus, pro fjlita magnitudinc cogitationum fuarum, & proinnata ipfi bo- nitate atque curalitterarum,doftis cum popularibus turn ctiam cxternis late per Europimfpaifis liberalitatemcxhibuU : qros inter V3lcfiu5, curantc am* pliflimoColberto regiisrarii pra^fcdo, iii. Nonas Junii mille duccntas libras accepit; paremfammam adcxitum vitic fingulis annispcrccpturus. Accidit turn milii, ut quamquam minor majori adacquirer fratri, & pari prsmio do- narer. Tot profp^is fupra voti conflucntibus, uxorcni duccre confiituir. ■ Ama^ bat pridem puellam formofam ac ingcnuam Margaritam Cafiiellam. Igitur anno M DC LXIV. pridic Kalcndas Novcmbrds reliaiimunes amici, Aimcricus Bigctius, Hieri nymus aS.Bova, 6c Johannes i.(tclcriusviriclari(Iimi dodilVimique alTerunt: quiC digercndainordinCin, &c M:fcc!lanea vel Collcdanea infcribenda eflc, mihi , fuavillimusBigotiusppli tvanist.lHtum fcriplit. Scd iixc niihi viderc, & fcri- lua ejus cxcutcrc ac cvolvcr.. qua- ibi latent non licuit. Ifta omnia magno R-cipublicx iitcrarix damno haud dubie funt pcritura, aul fraude mccrcipiciwia vel , ; 7;< Henrici Valefii Vita. ve\ fupprimencia : nifi a vito aliquo ron minus probo quam dofto fecernah- tur quse jam funt edita, & quae fupervacanca ac iiuuilia videbuntur-, reliqua autem quae funtincdita, diligentcremendentur digeranturquc, ac bene ordi- inta audioris nomine vulgentUr. Alioquin fcripta Valefii in manus indo<^o- rum hominum venicnt : quinecetiamli maxime vcliierint,cisuti ipfi pote- lunt, nee alios etiam uti patientur. ' Et hadenus de libris Valefii. Poft cditam totam Ecclcfiafticam hiltotiam vix novcm mertfes effluxcranr, quum circa menfem Martium Valcfius in moibum incidit ; quem ipfemct initio contcmGt, & cekriter ac facile fanari pofle crcdidit, propterea quod eum variantcrti, & nunc graviorem, nunc leviorem,interdum etiam vcljt ex toto dccedentcm videbar. Scd poftea cum indies dolores accrefccrent, animad ver- rit totam vim morbi in liencm proximafque partes corporis prorupiffe. Turn fere quotidie,ii>terdum etiam intra unum diem non femel magnis & acutis doloribus cruciabatur, ita ut fa^pilTime ejulare 8c clamare cogeretur. Sublato ad tcmpus dolore, ftatim redibat ad fefe ; alium crederes, cum fuis, cura amicis colloquebatur i ambulabat modo domi, mcdo etiam forisv ftudebat quoque ac didabat •, pctebat Ecclefias, & omnes Chriftiani partes implebat. Sic bicnnimn ac duosmenfes confumfit. Jamque melius fe habere, & veris beneficio convaliturus putabatur, quum fubito ingravefcente vi morbi tan- dem ruccubuit,& peradiisquscvirum pium atque Chriftianum facere oporte- bat, Nonis Maii anno ChrilU MDC LXXVI. exfpiravit, cum fa?pius intra horasquatuordccimorecruoremeffudilfet. Tanta quidcm ei fuit adextre- nium fpiritum animi prsfentia, ut circumftantes alloqucretur, refponderet in- terrogantibus, & cum Presbyteris D>:um precantibus preces fuas jungeref. Vixit amis duobus & feptuaginta, menfibus ofto, biduo minus. Elatus eft modica pompa funeris, maxima dodorumfrequentia; fepultus eft in Cam- penfi Balilica S. Nicolai, in monumento avito. Ex feptem liberis quos fuftule- rat, moricns tresHliosfuperftitcsreliquit, maximum natu Hadrianum, quem rogatus a patreinf3ntis,de facrofonte excepi,&cui meum Hadriani nomen dedi i Henricum, & Carolum : equibusHadrianus duodecimum annum agit, Henricus xi. Hcic referenda funt aliqua, fuis lexis praetcrita, quoniam quibus fingula annis contigerint, mcminiffe non potui. Chora? Abbas, re & nomine Amabilis Burza^us cum viris dodis de facra fcriptura & dc veteri Ecdefis dfciplirafta- to cujufque hcbdomadis die domi fermones habere concupivit, favente votis ejus Colbcrto ■, & primum, aut unum de primis Valefium invitavit, uti his collationibus qua? tamen paucis menfibus duraverunt, interelfet. Interfuit igitur uiius pacne inter Presbyteros ac Theologos laicus, inter togatos palliola- tus, & interrogatus, dodteacgraviterfententiam dixit. Ipfe mihi narrabat, ibi fe aliquando longo fermone docuift'e, viros bonos ac pios, filios Dei j malos atque impios/i//w/jffwwM»2 in facris libris appellitari. Idem Abbas, inter tres de una juris Canonici cathedra Pariilaca contendentcs, propter diiTcnfionem Trofeflbrum judex ab amplilTimo Colberto, MajcenatefuoeledtuSjaftl-irorcm fibi pras ceteris VdLfium noftrumadjunxit, & poft auditas fingulorum com- .petitorum orationes ac difputaciones publicas,de confilii fententia digniori va- cantem Henrici Valefii Vita. 7 j | cantemcathedrain adjudicavit. Emendandis amicorum fcriptis non parum tcmporis Valefiusrogatus impciidit. Inprimis, ut Icviora omittam, quofdam rerum Byzantinarum fcriptores Grajcos a Comberitio Dominicano rcpertos,& inlinguam Latinam convcrfos, curante Carcavio fedulo relcgit, coirexitque ac illullravit notis: quos hiftoricos diligentiirimos & maximi faciendos, ac dignilliinos effe qui ederentur, non fcmcl mihi aflirmavit, Prartcrca Grafcos audtorcs Mcchanico5,e bibliotlicca Rcgia a viro dariilimo dodilTimoque Car- cavio, ejus cullodccrutos, in Latinum fermonem trinilulit, ut elTcntcui turn parari diccbantur editioni maturi. Diebus Luns poll meridian huic intcrprc- tationi vacabat, legcnte codicem ac didJata cxcipicnte Cotelerio. Nunc dcmoribusacdcintericrc vita hominis pauca dicenda funt. QiioJ ad pietatem pcrtinct, Valclius follcnncs dies t'cftos, Pafcha, Pertccollcn, Af- fumptioncmS. Maria:, fclKira omnium San(ftoruiTi, & Natalem Domini, raro elabi pafllis crt,quin a Prcsbytcro poenitcntiam & facram communioncm acci- pcret. DominicisacfeH is diebus, quotics ei per oculos & per valctudincm licuit, una cum populo Balilicas frcquentavit. Ante annos trcs velquatuor quam dccedcrct, quotics ici\h diebus morbo vcxatus, domi fc tenere cogcba- turi Bcrnardi Claravallcnfis Abbatis Scrmones abanagnolk fuo libi legi ju- bcbat,attcntequc cos audicbat, & avidis auribus hauriebat. Qiiippe cxilti- mabat,&amicisctiamdiccreconfucverat,diesDominicosac feflos Dei laudi- bus,non lludiis litcrarum impcrdi oportcre : Sermoncs autcm Bcrnardi qui- buflibct veterumPatrum cum Crscorum turn Latinorum homiliis ac Scrmo- nibus multo cfTe ad cx^itandam in animis nolhis acccndendamquc pietatem aptiorcs. Id notandumduxi,proptcreaquodrcligio & cxadfa dicmm fcfto- ruraobfervatiorarocrcditur m cruditii rcpcriri : de quibus joci caufTa didi- rant, jfK^cTf, Veo fenire eji. Prcsbyteris magnum Temper honorem habuit. Hoc nonnumquam amicis fanus, hoc Prcsbyteris ipfis adiiantibus moriens affcrebat, Presbyteros fumn^ae fibi fcmper fuiffc vcncrationi. Adeo verura eft, quod ait Symmachus. qui bona fide Vcum colit, httiicamare & Saccrdotcs, Erat fomni plerumquc aiti atquc diuturni, ac ne inter tonitrua quidcmtem- pcftatefque dcferentis, matutinum tcmpusftudiis impcrtiebat: poll meridiem & prandiumaudicbat aliquid & didabat aliquando, fed non diu. Nox lludiis cximebatur. Vigiliascnim pati non poterat,nec unquam nil! extraordiuaria aliquanecelTitatecoadusliicubrabat. Plerumquc folitudine ac fccreto dcle- ^abaturjUt quslegerat aut fcripfcrat,fcripturufqueerat, fccum tacitus mcdi- tarctur ac veluti ruminartt. Ncgabat cnim line mcditatione utilcm cfTcIcdtio- ncm. Quare & amicis ipfum quaerentibus haud rarodici jubcbat, fe domi non elTc. Haccontenticneaninii tctifta ac tantavolumina pcvtgit. Cum cfTct igitur, ita ut docui, ftudiofus ae laboriofus,nihilominus tamci; diditabat parum fc ac pauculis horis lludcrc. Tantoperc libris cvolvendis ac compontndis in- tentus, nihilofcgnius rei familiaris curam agebat ; quam non fervarc folura parcimonia, verumetiamomni boir-j modo augcrc conabatur. L.bi' s fuos non libcnter amicis commodabat, prxfcrtim indndis, quibus nuUi ufui tiituros fciebat, cumhis ipfccarerenonpoiict. Plagiarios. qu.-.l>.s inter eruditos funt ■plurimi, plurimum odcrat : & li qui obfcrvationt ; T .1 iV:- ! '' • ;a, aut fe jnconfulto nccpcrmittt.ntc,fibi vindicaviircnt,UbnfqLi-: .,!.i. li^rt, plane U u u u iraicebatm-, 3^ HenriciValefiiVita. irafcebatur, & qucrebatur palam. Qi^iinetiam fi vcl leve aliquid ad liferas per- tinens cuiqnam dixiffct ; in vokiminibus cditis aut rem totam fuppiimi atquc prsteriri, aut gratamfuimcntionem tieri vokbat, & fc inhonoratum tranf- mitti, achonorc qualifcumque obfervationis traudari indignabatur. Suiim quidcmeffcquod libi al.quando vifum cflet ac vcnifTet in iTicntcm •, res autcm (lias ubicunique aut a quocumque iiittrcepta; effent, jure ab (c rcpeti poffe arbi- trabatur. In quo fane accidit aliquando, in amicos Scquofvis alios eruditos tcrif-torcsfalfoacfinecaufarufpcdos habeamus, accufemufquc plagii. Quis cnim quantunnvis doftus ncgareaullt, id quod obfcrvavit, aut i nemine antca obfervatum tuiffe, aut ab aliquo alio fibi incognito codem tempore obfervari potuifTe ? Ita de fui limilibus judicare, cllhominis aut rimium ingcnio fuo confidentis, ant nimium diffidentis alicno. Parous erat fcrmonis, parcus 3c laudum: &:nififiquid amicitis dabat, f quod rarum crat ) pauca statisfux- probabat fcripta, pauca laudabat : quod non multa laude digna aut multi xfti- manda edividerct •, laudariautem ac magni fieri ncfas duccrct, qua? laudem & gloriam minime ir.erebantur. Cum dc alicnis operibus tam libere judicium ferret, ipfe in librisfuis aliqua reprchendi baud aequo animo patiebatur : non tam quod qucniquam contemneret, ut ingenio inferiorem atque dodrina, aut fe unum ceteris omnibus anteferret ■■, quam quod intolerabile judicaret, indo- dos de rebus libi ignotis audadcr & impudenter ferre fentcntiam, & palam ea improbareac maligne damnare, quse non intelligercnt. In re fcria, in lufu etiamfnam juvenis non raro nee male aut infelicitcr lufit ) fiqua effetoita contentio, omncs libi, nemini ipfe cederevolebaf. volebat vincere, vinci nole- bat, qua? pcrvicacia paullatim proveda state defcrbuit. Nimirum, ut ait Tullius iniibrode cfficWs, in cl at ione &magnhudine anhnifacil'imeperti/iacia& nimia cnpiditas principjtns mnajcitur. Quum profpera valetudine utebatur, fratres 6c propinquos fuos, ft forte asgrotarent, morbis obnoxios, infirmos, kdo gaudentcs appcllabat, ac fui dilTimiles effe diccbat. At fi ipfe in mor- bum incidifTet, claufo undique cubiculo ncc lumen, nee amicos, ac ne proximos quidcmadmittcbat,fedinfolitudine&fikntiopermanebat, ac mode dolores fuos ejulatu ac clamoribus, modo febrim crebro atque fublimi anhelitu teftaba- tur, ita dolorem levari, febrikm ardorcm minui ratus. Pollquam autcm conva- lucrat, velut praeteritorum oblitus, leve ac contcmnendum fuiifc quidquid tu- lidct, aicbat : vix ac r.e vix quidem aegrotavifle videri vokbat: molcftus ei trat, qui mcntionemmorbifaciebatj gratiffimus contra, qui de profpera ejus ac juvcnili valetudine, dc viiibus mirabundus loqucbatur. Natus annis fcp- tuaginta, nee libi ipfe videbaturfcnex, nee aliis videri volebat, qui mala & in- cimincdafentdutis nulla fentiret. Inliterisquasadcum miferat Gronovius Cronovii filius, longam 6c felicem ftncdutem ei prccatus erat. Senedutis nomine offcnfus eft Valelius, epiftolamque ceu a juvene juvcniliter & incptc fcriptam projecit, tamquam iibi dedecus aliquod falfo exprobraretur. Id mihi poft, fed ridens rtferebat ; ita utapparerct ipfum in fe poftca dcfcendiffe, 3c annorumfuorummagis quam ^rmsvalctudmis Scvivium habita ratione, di- duniGronovii probaviil'c. Adjidcbat infuper,ante acccptas hafce a Gionc- vio liicras, fe de fenedute fua numquam cogitaviife, Ike, Henrici Valefii Vita. 7^5 Hsc funt qua: dc Henrico Valefio fratre meo fcribenda diixi : non ut libcllo mco quidquam gloria; ejus addcrem, quern abunde fua fcriptacommcndant, fed ut in ipfo reperiant eruditi atque ltudioil,quod imitentur. Attu,mifrater, ( extremum te alloquor, ) ftqua etiamnum tibi fupereft memoria rerum humanarum i fiqua tcadhuc tangitcura operum 3c fcripto- rumtuorumv hocamchabe fuprcmum inunus : hoc clogio, qualecumque Sc q^.^antu^umcumquc clt, hoc honorihco teftimonio contcntus elto. Hoc a me accipe, quod forfitan nc exfpeftaveras quidem, religiofum fraterni amorw moiiumentum. Tu me ut nafcendo, lie & moriendo prasccffifti : nunc ex- fpe(Sa, fimul ac Deus jiifferit, fecuturum v ut qua in terris potiri non pofTuoi, felicitate fruar tecum in calo. Hoc a me. Vale fj, fuprcmum munut habeto : ^0 bene te ttieritumf rater honoro libens, Accipe fuKeri monwmntHm &pignHs am$rit : ^od tibi me prater nemo datnrus erat. Regibus exjhuxcre alii fua Maufolca : Clarim eft., mea nunc quod tibi dextrafacit. Marmara Pyramidum co/ifumfit iempus : in ilium ^emjiatuo tumithm nilfibijurif habtt. Uuuu z DE 7J4 DE VITA JACOBI USSERII Archiepifcopi Armacliani E V. V. NICOLAI BERNARDI, Aliorumque fcriptis Golledanea. j Lurimum certe infereft Ecclefis Dei, cum ad pra?conium virtutis turn ad exemplar morum, ut, qui pietate con- fpicui, dodtrina illuftres, rebufque gcftis infignes fuis ali- quando temporibus cxtiterunt, horum nomen & viver- di ratio ad feros ufque nepotcs transferanrur . Quo- circa operae pretium me fadlurum eHe arbitrabar, fi Jacobi Uflerii, Reverendiffimi illius Archiepifcopi Ar- machani totiufque Hibernise Primatis vitam literis con» lignarem v & quidem quantumvis ab aliis viris dodtif- fimis integerrimifque hoc idem jam antea fadtum effc non ignorarem : non quodeoTum fidei aut diligentia? quicquam ego detradumvelim, autquscab illis jam fcripta funt, hsec eadem a me aut copiofius aut lucukntius exponi poffe putem ; verum ut magnum illud inftar pietatis & literarum, cujus nomen & fama apud exterosomnes,quam late patet orbis literarius, dum viveret ad- huc increbuerat, ne noftrorum folum hominum confcientia & memor-ia con- lineretur. Enimveroindignum mihi videbatur, qui tot linguarum peritiam complexus eft, ejus hiftoriam intra unius fermonis Anglicani cancellos coerceri. Ncque fane ullus dubito quin Ecclefix Chrifti univerfa? gratum imprimis fu • turum Gf, viri fummi, ac de fe optime meriti effigiem contueri, hasrerc in vultu, vitam contemplari, ac praefenti, quoad ejus fieri poteft, cogitatione compledi. Qupd quidem egout aliquafaltemexpartepraeftarepoirim,quoniam mihi non contigcrit tanti viri tam eximis virtutis teftein dvio:s^w admoveri,in eam rfiihi curam maxime incumbendum efle fentio ut ejufmodi hue afFeram quae viri dcxiti, fummxque fidei, longaque Revcrendiffimi viri confuetudine ufi aut vide- lunt ipti, aut iiauferunt ab ipfius narrantis ore, autab aliis denique fide dignis accepcrunt 3c in fcripta fua contulcrunt. Inter quo5 quidem facile primas tenet vir imprimis dodus & reverendus Hkolaitf Bmiardits S. T. P. & Ecdefijc Drcdeniis in Hibcrnia Decanus i qui quum I Armachani Vita. 73:5 quum ReverendilTimo viroa Sacrisfuerit, actriginta deinceps annorum con- fuetudine probe cognitus &perfpe(ftus. multa fubinde ilium audivit de vitse. fuar anteadae ratione dUTerentem. Hujus ergo prscipue vertigia prcmensac temporis hlum legens aliorum fpicilegia fuis quasque locis intertcxam, qua; incerti funt temporis cum aliisnonnullis ad calcem rejiciens. JacobuiVJferius editus in lucem eft DubliniiC qua? Hibernian urbs eft princi- palis) anno port natam falutem octogefimo fupra quingenterunum,pridie no- narum, five triduo port Calcndas Januarii, quafi ftrena: locoinorbcm mifllisi magnum certe quidem futurus, cumPatris fuoedecus, turn Ecckfis Dei benc- ticium. Ex uttpque parente familia ortus eft baud ignobili ; fiquidcm pater ei fuit Armldus Vffcrius V. C. qui folerti ingcnio pra^ditus, ac legum ftudiis educatus, in Canceliarii" curia munus obiit non obfcurum. Patruum autem habuit HcnricHtn VJfermm^ virum dodum & prudentem Cantabrigias quidem in Ang- lia bonarum literarum ftudiis inftitutum, ad Archiepifcopatum Armach^flium deinccps provecStum i quidumadhuc Dublinii effet Archidiaconus Icgationes in AngliamadEliiabetharaRcginamobivitduas-, alteram ut EcdefiamSan- dti PatriciiCqua; eftDubliniiCathedralis J c Sacrilcgii faucibus, adeoquenb interitu vindicaret: alteram quoCollegii 8c AcademisDublincniis fundatio- nem ab Regina impetraret, quibus utrifque fucceftus nondefuitluculentus. Itafcilkct providentiadivina procurantc, ut Vjferio noftro Ccui folicitc vifa cftinvigilare J nccdeeftet Acadcmiapatria, qux inftitueret juvencm, ncc Ec- clcfia, qua? ornaret virum. Mater huic entMsrgaretaV. C.Jjcobi Stanihurftii filiai qui, quum effctcivitatiDubliniia memoria, & e Cancdlaris (iitvocan- tur) Magilhis unus, itaprudentia, integritate, ac rerum ufu inchriiit, ut in fupremototius Hiberni3?Senatufecundiordinis fena tores oratorcm ilium, at- queadeo moderatorem fuum coliatis fuiTragiis femel , itcrum, actcrtia de- mum vice, multis annis intcrjcdis, pcrquam honoriticerenunciarint. Hujus filius erat Kkhardus Staniburjlius^ Uffcrii noftri avunculus, vir fane baud vulgaritcrdodusC uti efcriptis ejus poeticis, hifturicis, Philofophicis conftare poteftaCamdeno,Campiano, &Ferrariolaudatis ) cui cutn ncpote hoc fuo epi- ftolare commercium aliquan'diu interccflTit. Quid autem attinct hue affcrre amitas 'L'jdcr/'i duas,c3?cas illas quidem ab in- cunabulis^at in fcripturis Sacris fupra iidem perfpicacesi nifi ut inttlligamus eas primum literarum ufum huic nepoti fuo indicate, Scquas ipfa nunquam confpexcrant ille ut viderct ac Icgeret effecifle. Fratrem dcnique habuit ^Im- . brofiumVJJerium, vita? quidem brcvioris, at pra?ftantis ingenii )uvencm, & Hc- bria? linguae pcritiirinium ; uti fatis arguit V. T. ad Jobum ufquc abillo Anglice redditum ex H^brio. Cujus exemplar ipfius manu defcriptum ctiam- numextarcdicitur, quod quo minus abfolveret in caufafuit nova? i^lius verfio- nis Anglicana? publicatio, qua: Jacobi Regis aufpiciis eft adornata. Hadtcnus VJftrii nofti i genus vidimus. El quamvis lubricum admodum ac incertumfit aMaji-ribusduduni aigumentum virtutis, plus tamen gratia? ac autoritatis habere folct, qav in fobok confpicitur, avita, hxreditaiia, & quafi a Majoribustraduda virtus. Vcrumad ipfumaliquando vcniamus, QiiiodJc jam turn annorum pucr pra^ceptoribus traditus eft viris cximiis oc ap- pvime - ,5 JacobiUfl'erii Archiepifcopi prime ioA\s J jcolmum pariv Ftd'trtono nempe & HamUtono^ qui e Scotia fua Dublinium milfi JacM ftfji^z/fuiconfilia Scncgotia fubhujufmodi prot'elTioois larva dilViniuhbant. A quo &: magnis honoribiis audos, 8c rebus magPAS in Rcpublica gerendis poftmodumadinotos Icgimus. Prsdare interim, be non fme iingulari Dei providentia comparatura eft, ut in Hibcrnia, tuiK temporisab ejufmodiviris fatisinopi, opportune ex'ftcrent, qui Ufferii mores ac Itudia for- marent,idGnei artifices, in quo fane fukbat ipfe divina providentiat manuni fspiusagnofcere & exofculari. Horum opera jada funt ilia literaturf funda- mcnta quibus pofiea fuperftrudum eft tam magnificuni totiquc orbi ftupendiim sdificium-, quod quofplendidius efTet ac utilius, voluit Deus ut una cum erudi- tione co-£eva pietas adolefceret. Siquidem decimum aetatis annum vix attigc- rat cum Dcus lUi ferium religionis fenfum indidit, dum audirct quendam de verbis Sandi Pauli ad Romanos, initio capitis duodecimi concionantem, Quin & hjjferunt animo qu3?dam e Perkinfii concionantis ore cahmo excepta, illique Icfta, de die dominico faiiditicando. O prasclaram illam vivendi methodumj qua quis a teneris unguiculis pietate imbutus & obfequio Dei ita addidus eft, ut conftanti propofito ac pertinaci ftudio gloriae Dei promovenda? omnia vitx fuse munia deinceps adminiftret. At feiifit Diabolus quam regno (uo periculofa forent tam feftins pietatis pri- mordia, ac metuens quorfum tandem evaderent minac ills, ni tempeftive re- primcrentur,terroribus ilium fuis die ncduque exagitabat, ut cum a pietatis lludio acofficiisdeturbaret: verumadfuitDeusinvocantifervulc, & afatanae ilium terroribus liberavit. Ifta confilia cum videret fatanas parum efententia & voto fuo fucceffifTe, aliam fibi rationem ineundam effe ftatuebat. Charta- rum pidarum lulu a pietatis & literarum ftudiis avocare ilium fatagebat ; ut, quern non via propofito dimovere poterat, cum faltcm dulci voluptatis efca il- ledum irretiret. Vcrum ut primum fenlit VJferim quantis prseftigiis ludendi amor illius animum occuparat, diaboli verfutia I'ubolfada, ab eo ludendi genere de ca^tero penitus abftinuit. Exado jam tyrociniifuiquinquennio, in quo Grammatics, Rhetorics & Poetics ( quam amabat unice ) Chronologis infuper iludiura adjunxerar, annosjamnatus tredccim fubduxitmanumferuls.acin Collegium Dubkixnfe, Cfslici online) primus omnium fcholaris infcriptus ei\, &c Jacobi Hamiltoni^ fupralaudati, fidei ac tutels concreditus i qui e ludi literarii hypodidakalo nuncin Collegiifociumeftadoptatus. Quemfspius audivi (inquit Bernar- dus) ftupendumUlTeriicum ingenii acumen, turn in ftudiis protedum, noii line admirationemulta, commcmorantem. Bicnniumindeefluxit, inquononfolum Artibus liberalibus adjunxit ani- mum, verum & Grscs Lingus ac Hebrss peritiam adcptus eft, CJironologi- am vero ita excoluit, ut conhceret S. Scripturs Chronicon, quod ufque ad Re- gum librospertinebat, Annalium idem poftea fucrumnon contemnendum ru- dimentum, Crevit interim ejus ex parallelo pietas i accidit enim ut dum fe ad facrs Synaxeos participationem accommodaret, hoc inter alia profulis de- flcret lacrymis, quod ftudiorum tempora recurfura, quajn diem dominicum ar- ■dentioredciidcrio expedaret. Ncque parum angebant pium animum de pa- ■terno Dei in fe amore fcrupulus, quod nondura ejus caftigantem manum tuiffet exjpcrtus » Armachani Vita. 7^7 expertus, de quo ccrtc in state provcd'iore non habebat quod querere- tur. Nondum in Artibus evaferat Baccalaureus cum jam percurrerat Stapiltoni FortjlitiHrnfiJei; ubi cum vidiffct immanem hominis confidentiam Ecclefia? noftrs dodlrinam novitati? infimulantem, fuam autem antiquitate venditan- tem,commotu5 animo continuo fccum ftatuebat(Deo vita? ufuram concedentc) omnia vetcrum Patrum monumenta cvolvere, ac penitiuscxcutere, quo tantse coniidcntiT quid fubciTet veri cxploraret. Quod quidem ille pcnfum anno- rum ododecimcurriculo, intra vicefimum nempe ac tricellmum odavum sta- tis fus annum, pollmodum abfolvit. Cujus tam tingubris indudris ac dili- gcntis fruclum non puvum hodie capit Ecclelia Dei, uberiorcm certe percep- turacum Bibliothccacjus Tlicologica& veterum Scriptorum Ecclcfialticorum criticum, quosardentibusvotis exoptamus, obftetriciis dodtorum manibuun liicem publicam profcrentur. Biccaaureatum adcptusadcodiligenter Artium ftudiisinfudabat, ut coram ElTexia? comitc, eodcuiquc Prorcge Hibsrnia?,ac Dublinenfis Academia? Canccl- hrio, in Piiilolophia publice cum fumma fua laudc difputarct. Vcrum inter ca (hidia noncontinuitic, fed multos vetcrum Patrum libros, quin& polcmica Pontificiorum fimul Scnolhorum fcripta interim pcrcurrcbat,atqueita quidem utcum faccrdotum Romancnfium primipilisdiiputaticnem dcinceps nunquam detrc<3:aret. Imo cum Henrico SimondioJcfuita.,pofccntelibi dari adverfa- rios in caftro Dublincnfi de arcecaufx fus( fcil. Antichrilto )ra;pius ita con- flixit, imbcrbis juvenis cum vctcranomilitc,ut & provocationis eum fua; pe- iiitcret,& fatis antagoniftarumin uno hoc oftodcnaiio tyrone experirctur. . Ipfumaudite Jcfuitam in pratfatione libri fui qucmde Britannomachia mi- niffrorum placuit infcribcrc.PW/rt quidem [and ^ (inqiat) oiloden.ir'ms prjecocis J'jtic>iU£Jiivenif,de abjhufijjimis rchus Ihcnhgkis, cumadbuc Philcfiphicajindia non cjjet errenfus, nee cphcbis eorejfus^ dtfpitandi aviduf. Sec. Quem poftca cum ado- levcrat Acatholkorum doclifimum idem ille pronunciabat, atrplum fane & info- litumexid genus advcrfarii ore teftimonium. Sed dum VJferius nolkr adeo avidc inlhrct ThcologiaE fludii<:, ccce rcmora, qux tarn feftinantem ejus curfum fufflaminarct.Siquidem illud tcmpus jam fu- pervenerat quo Pater ilium voluit ad juris Anglicani lUidium, uti olim conltitu- crat,applicare, qua in re, vincente animum relud'antcra pietatc, morcm paicn- ti gerere paratus crat, nifi Tatris mors intcrveniiTct ac dibitum Theologix in- gcnium tamardenti fuodeiiderio rellituiflTet. Vcruntamcn nova illi cxinde diflicultas 8c folicitudoexorta elV, ncftilicet ampla ilia qua? Pater reliqucrat litifundiacuris ilium & fpinofis controverllis, litevarum (tudiisquam maxunc fnimicis,implicarcnt, has ille quo faciliusdcvitarct,exucbat fc patri;T!onio fiiav illudque fratribus acfciroribus fuis hercifcundum permilit, feipliim interim Dei providLntiatrtllgnans, cujusminiltcriofe jam devovcrat. Verum nc vcl ,' temcre vclcxanimiimbccillitate potiusquam prudenti ac ddibcrato condJio cciriffl- forte putaretur, patrimonii fui liatum ipfe prius accurate defcriplit, turn vero quibus illud applicjri voluit ufibus, prudentcr quidem, irdicabat. Hac ille rationc ex iinpcdimcntis illis vcluti cxtrieatus, acriore jam animo urgcbat inltkutum fuums atque annum statis vicelimuru aflecutiu, n.a^Jiter Ariium iter.un- - 7ji_. "^j acobi UlXtm Archiepifcopi leiv.mciatus, ac dilputitioi^c Philofophica in publicis Comitiis dcfundus cit. Nooita multo pod: elcdVns eft CoUegii Catcchifta i quod ille munus adeo diligentcradmunlbavit, ut magnam totius Theologis partem tradarct & ab- folveret, atquc hoc quidcm didadice,ac intra Collcgii faccllum pcragebatur, polimodiim vcro idem deleftus eft, qui in publico urbis temploea rcligionis capita pro concionc tndlaret, dc quibus inter nos 6c Pontificios interceflcrat controvertia, eo nempc confilio, ut tirmaret nolirorum animos in fide ac pro- fclTioneveritatis, illosautem ab crrore,ii fieri poflet, revocarct. Inilloopcrc .poftquam aliquandiu t'clicitcr , oc cum fumma omnium utilitatc procefferat fqaantumlcilicet expcrimento fui videbatur illifufficerepoflcj non ulterius libi in eo lladiopergcndum e{relbtuebat,doncc facriscrdinibuseiret initiatus, jjuod brevi poftea (anno fcilicet idoi.Jefteftum eft, patruo iplius Henrico VJfato Archicpifcopo Armachano crdinante, licet nondum juftama^tatcmcon- iicutum neque enim a^quunj, aut e re EccleficC videbatur i ut qui dodrina, pru- dentia,acpietateannos prsvcrterat, cundiantis statis legibus obftringeretur. Neque eum a facerdotali muneic fufcipiendo detcrrere potuit pracfens pericu- Jum, quod verbi praccipue miniftris tunc temporis imminebat ; li nempeHifpa- iiorumarma, qusde fumma rcrumHibernicarumjacPoteftantium jugulis de- ccrnebant, ex votis fuis fucceiTiirent. Quin eo potiuscapcfTendum libi e(Te iliud munus cxiftimabat, quoniam, fi ftrage ilia, quam deiignarant papiftaE, iii- volvcretur ; propius ad rcartyrium hac ratione acceffurum fe arbitrabatur. Verumpcrcuflbcopr3;lio Kinfalcnfi, fulifque Hifpanorum copiis, (pc itidem liia languinolenta ilia papifta; exciderunt i quapropter dilTimulatis odiis, ac me- ditatam ftragcm in tempus opportunum dirterentes, cccperunt exinde tradari poffe, ftatuto regni morem gerere, facra Proteftanrium frequentare, & fpes haud "exigua glilcebat fore utin veritatis caftra tranlirent eorumplurimi, & in purs rcligionis profeffione cum noftris aliquando coalefcerent. "Verum, legis illius vi & efficacia de fubitoperfufpenlionem fublata, &refcifla, omi.ia dein- ceps in pejus ruere, ac retro fublapfa referri i turn Papifmus, veluti repetito ad faltum fpatio, &quali diluvio quodam, omnes ripas fuperante, totam illam Gentem inundabar. Quo fane fado adeo graviter commotus eft VJferiits no- fter, ut publice coram Optimatibus concione habitaillud Propheta? Ezekielis quarto fcxto ad rem Hibcrnicam accommodaret i atquc inde libi eliceret Pa- tris fuas ruinam poft quidraginta annjS imminere. Quod quidem ejus feu f ronunciatum, feu vaticinium, utinam eventus reriun \vmi ita nimiura compro- bafleticerte quod eo tempore illi prasfagiebat animus adeo folicite ac intentc de- inceps expedabat, ut quo magis tempus illud pr.pinquaret, eo majorem indies haberet de re futura confidentiam i proutipfe per annos plus fedecim teftari • polTum C inquit Bernardus J ut qui fspius ilium ( nee line fumma admiratione inea J audiverimexpedationcm banc fuam profitentcm. Ilia autemquammodo mcmoravimus Papiftarum inftrudio occafionem illi prsbuit totum dodrinae corpus in ilium Catcchifmum reducendi,quinuper iub ejus nomine aliquotiesexcufus eft, quanquam ipfe pro fuo opere non agno- vit eoquod cinnus tantum effet e Cartvvrig'ito, Crookio, aliifque Theologis Anglicanis yerbatiin excerptus 6c contaicinatus, ifque dimidia jam parte man- cus, Armachani Vita. 7 ? p cus , ncc ipfius fententix ubiquc coiicors, uti ipfc Uteris ad Downhamum fcriptis apcrte teftatus ell. Paulo pod vidoriam illam Kinfalenfem, qui in excrcttu ncH ro cum impcrio crant, fpedtabilcs viri, quo palam fieret quanta cffct inter arma & artes ncccf- iitudo,qu3mqucin promptucfTet virisdcpatriafua nptimc incritis de rcpub- licaetiam litci aria bene rTiCrcri, mille cxflingcntas libras Bibliotbeca; publics Collcgii Dublincnlis tnlhucnda? magniHcc contulerunt. Libros igitur coc- rnendi provincia: UlTerio noluo cum Cbalioncro communis ell delcgata i Qui eo conlilio continuo in Ar.gliam trajccit i ubi Thoraam Bodlcium niili- tem rcpcrit idem prorfus volventcm faxum in gratiam Bibliothccx luae Oxo- nienljs. Qiiamobrcm in foedus coeuntcs in ncgotio non abfimili mutuas ope- ras quam amiciUime pisbuerunt. Ex illo tempore facftum eft utUlferius quovis tricnnio Angliam invifcrcf> ubimenfcm unum Cantabrigia;, alterum Oxoniis, utriufque Acadcmia? libris, manufcriptis imprimif:, cxcuticndis in- fumebat ■■, in quibus, iis qui in Collegio Corporis Chrilti Cantabrigian allcr- vantur, facile primas tribucbat. Tertium vtro mcnfem Londino alfignavit, ut BibliothccamCottonianamfcrutarctur, 8cdo(2:orum quorundam virorum confuetudine uteretur. Primus ilium dignitatc Ecclefiaftica omavit Loftufius Archicpifcopus Ar- machanus, Sandi ncmpe Patricii Dublinii Cancellariatu, quo honorc jam turn indutum Wilhelmus Camdenuseum commemorat quam honoritice. Anno hujus feculi fcptimo gradum fufcepit Baccalaurei in S. Tlieologia, & modicofpatiointcrjcdoTbcologiseProfefforpublicus Dublinii eleduscll, quo illc munere dum per annos tredecim, aut eo amplius cxequcretur, magnam controverfiaium Bellarmini partem ad exaraan revocabat i quarum pra;ledi- onumvolnminatria, ipfius defcripta manu, fe'vidilTe refert ac perkgiflc Ber- nardus,qu!eliquisinluccmpublicam edenda procuravcrit, rem procul-dubio fafturus eft non minus Ecclefia; Deigratam & proticuam,quam UfTerio deb>- tam, & Academisillihonorificam. Biennium inde etfluxerat, cvufl de tundis quibufdam Ecclefiafticis controverlia quidam exorta eft '■, qua de re librum fcripfit UftcriuseruditumT coque magis liberum a ftudii partium fufpicione, quod nulla ci exinde mciTis fuccrcfccre pofTc viderctur. Cu jus quidcm fcripti les pra^cipuas Gloflario fuo infcruit Henricus Spelmannus Eques, ac dodilli- mus idem antiquariu«,eafque autori ttrt acceptas. Poft cxiguum inde temporis intervallum natos jam annos pratter-propfer triginta Collegii Dublincnfis Pra;pofitus unanimi fociorum confcnfu eligeba- tur, quod iile munus, utut fatis in ie honorificum, 8c, ii cmolumentum fpedcs, non contcmnendum i cum tamcn facile privideret quanta libi ftudiorum im- pedimenta exinde eirentenafcitura,continuodetrcftabat,quo expeditiorforet ad inftiturum fibi ^.urfum peragcndum, Tantilla res pecunia videbatur animo ad fublimi. ra afpiranti I AUcro bicnniohincclapfoDodtoris laurea ab Hamp- tone Archiepifcopo madus eft itujusdum cffct candidaiasdc johebdomadis Daniclis, ac de millennio Apocalyptivo dodillime prxlcgcbat. Anno proximo librum ilium in lucemedidit , qucm Ve EccUfumm Cbrijiiana- rumfucceffinne &jiaiM indigitat ir. Anno vero feculi luijus do-imo quir.to pro- dieruntArticuliilhEccklisHibcrnica:,quos publicus Epifcoporum totiuique X x X X ckri 74° Jacobi Uflerii Archiepilcopi cleri conventus, quce Convocatio dicitur, tamquam rdigionis ac dcxSritiac qiiani piotitcbantur fiimmulam, extare voluit, in quibusquidem defcribendis digcrcndifque Synodus Uireni operam adhibtbat. Vcrum non potuit diutius tanta viri virtus invidia &detradione carcre, qua:,vclat umbra qusrdam maligna, folcnt emincntiorem virtutem comitari. Non dcfuerunt ergo qui ilium apud jacobum Regem vcluti Puritanumcalum- iiiabanturquafiEpifcoporumrcgimini iniqaiorem i quod nonnulli amaba/,t ea voce Ggnihcaie i quamvis apud profanam plcbcm nihil folcnnius quam camfabam cudcre in omncsfcrio Sc fine iuco pioswcrumad R.cgis prudcntiffi- mi colloquium admiffusUfTcriusita a fe accufaiioncm iliam depulit, ut&fe, 6c pietatcmfuam delude habcret apud R.cgcm probatilTinium, quod quidcra fuumdeillo judicium quo Rex omnibus tcitaretur, fponte fua, & ex mcro fquod dicitur J motu ilium MidcnfiEpifcopatu jam turn vacantc condccora- vit. Ita ncmpe bonus 5c fapicutiiTimus Deus advcrfaricrum malitia &: petu- lantia ad fervorum fuorum profptritatem fepe abutitur. Ekdus jam Epifcopus, pollquam ad Pariamcuti Anglicani inferioris ordinis fcnatores coiicior.emhabucratcruditam, ( qux polka lypis tradita eliex illo- rum mandate ) ac in Hibemiam erat revcrfus ab Hamptono Primate, duobus Epifcopis Suffragancis, pro more & prsfcripto illius Ecclcfia?, afTiflentibus, Epifcopus Mideniisconfecratus eft. Ncque porro deftitit a vetcre fua concio- nandidiligentia, verumquo ardtiusfe ad earn obflringeret Epiicopali fuo fi- gilloinfcribi vnUiit illud PaulielTatum, F<£ wi/;/^ no>iEvMigelizavero\ ut vere deillodicipoilitquod de Auguliino in ejus vita Polidonius. Jtque Epifco- fatu fiifccpto ^ multo inftanlius ac fervent ius tnajorc auteritate^ mnintmatantum regme^feduhkunqtie rogatus^ veriium jalutis £tern£ ahcrher & JHaviter^^ttVulante atque crcfcenie Domini Ecchfia, prx'dicabat. Qiiocirca cum multos haberctift Dioecclifua pontificios,prii-no certecolloquiisprivatiscum cis cgit,quibus pro- t'edtotantumeficdum eft ut concionantem ilium audiredeinceps non rccufa- rent, modo ne in temple tamen quod ipfum iis condonandum putavit, ac pro- inde in foro Juridiciali concionem habuit i qua fane noniiullnrum animos ita fledebat,ut nunquam in pofterum a facrihculis fuis uUibi eum concionan- tem audirc permitterentur i nihilominus poftea multos, qua concione , qua •-"olloquio, ad agnitionem perduxit Evangelical veritatis. Circa idem tcmpus cum in Papilbs nonnuUos fentcntia, in camera ftcllata fercnda eflct,quod juramentum de fuprcroatu Regis agnofcendo recufarent, ei partes datx funt eos prius inftrueridi,ac de juramcntoillo commonefacicndi quf.d anfam prabuit eiudit3?illiquamdeeare habuit orationi, qus in operi- bus ejus Anglicanis hcdie confpicitur. Ecclcfias adln^ic Midenils Epifcopus Malonci Jefuit* provocationi fcripto rcfpondit, quod dum cdendicaufa in Anglia commoiaietur dc Ecc!eli:e Chrilti univtrfalitate coram Jacobo Rege cruditam habuir concionem, qusctiam publici juris fafta eft. bed ecce dum vindicand.e vtritati fedulo incumberet ad Armacbanam fedcm, Hamptono dcmortuo, evetftus eft, centelimus a Patricio illius Cathedra Epifcopus, ^ui Aiigullini c03?vus, primus ibidem fcdilTe perhibctur ; 8c candem ibi docSrinam quam nos hodie |-rc>ii!cmur pr^dicaffe, prout UfTcrius alicubi de vcrilimili qus tarn turpis ejus lergivcrfatio tan- lum fane valuit apud Baronis animum, ut podquamfc rmones cum Primate ul- tcriusconferucraf, Pontihciorumpartibusnunciumremitteret, & in Evange- lics veritatisproftiVinne adhncm ufquc vitse perfeverarer. Atque \v£c qui- dcm accepi ( inquit BernardusJ ab cculato Sc aurito telle, quibus & tidcm aliquam affi.rre poflit ilia Chalontri, facerdotis feculari';,cxprobratio, qua in libro contra Beaumontium cdito, cum ut caveat porromonet ab sEdibus illis Draitonianis, ne forte in UlTcrium alium incidat,qui ilium denuo in fugam agar, non fine fui ipfius & profctHonis fua; ignominia. Qus omnia fi quis diligcn- tcr aiiimo fccum perpcndcrit, non mirabitur quod Pia Domina tam inligni pictaCcacreverentia RevercndilPimum hunc Primatem, quoad vivcrct, prole- qucretur. Qui in Hibernian! revctfus incredibili omnium gaudiocxccptus clt i ac inautumnoejufdemauri, ( quicrat 1616.) cumin publico Gentis illius confluxu id a Falklandio agcretur ( fummus is erat fub JacoboRege Hibcrnia; moderator ) ut fi modo milites alercnt fuis fumptibus Pontihcii, Xxxx 2 74^ Jacobi Uflerii Archiepilcopi religionisfuspublicecxCTcend* ampliorem facultatem confcqucrcntur i Re- verendilTimus Primas facile pcrfpiciens ea res quam fatalis Hibcrnis futura eiTet, omnes ditionisfusEpifcoposconvocavit, quiejufrnodi indulgcntias im- pietateni, fubfcriptis nominibus , unanimi confenfu in banc ferefententiam teltati funt. Quod quum Papiftarum religio fuperftitiofa eflet ac idololatrica, fides crronea achsretica, Eccklla utriufque refpeftu Apoftatic3,libcrum iis rdigionis fuse exercitium liberamque hdcifua? ac doftrinse profcffionem indul- gerc grave pcccatum toret i turn quod hac ratioiie omnium Papifmi fuperfti- tionum^idololatriarum, hsrefium, ac uno vcrbo abominationum ejus omnium, quin 8c perditionis omnium, quotquot in illius apoftafis diluvio perirent, culpa & reatu nos ( aiunt ) involvcret, turn vero etiam quoniam hoc facere pecunia; gratia nilaliud foret quam religioncm vsnum exponere, imo & animas pretio prodcre quas falvatornofter Jefus Chrillus preciofo fuo fanguine redimere non dubitavit. Deum propterea veritatis comprecantcs, ut vellct omnes, qui cum imperio erant, zclo Dei gloria; & vers religionis propaganda? ftudio im- buere &c contra Papifmum, Superrtitionem,ac Idololatriam omnem fortes cos leddere, 2elo affedlos, & animo quam maxime obtirmatos. Epifcopi duode- cimomnino crant qui huic proteltationi fubfcripfcrunti quam Downhamus Derrienlls Epifcopus, cum poftea coram Falklandio & concilio pracdicarct, media concione publice recitavif, quin 8c Reverend iffimus Primas eandem proximo die Dominico coram eifdcm inter concionandum coir.probavit j una innuens quam gravis ira Dei ob talem animorum propenfionem ei gentiim- p.nderet. Unde tandem effedum eft ut ad aliaconfilia defledcrent, nee ita multo poll Ealklandiusin Angliam rcditurus, dimilTis primum ceteris, qui il- ium honoris caufa fuiffent ad littus comitati, tandem in genua procidens ac Reverendiflimi Priniatis complcxus genua benedidionem ejus humillime petiit&accepit. Paulo antequam conveniret Hibernis Parlamentum Anno 1634. tranf- miffae funt cxAnglia i Rcgia Majcfiate ad Dominum ejus vices gerentem 8c concilium liters,utfententiamferrent judicialem, utrumfedi Archiepifcopali Dublinienfi, an vero Armachanx, prioritas & prsccdentiade jure deberetur i qua de re nuper exorta fuerat controverila. Armachanus pro fumma fua mo- deftia ac huniilitate a?gre tandem ii>duci potuit ut in cam arenam defcenderet, verum jufTus caufam dicere, id tanta cum eruditione fecit, tamque lucwlenta adduxit ex ultima antiquitate teftimonia, ut fecundum ilium a judicibus caufa data lit. Non abiimilcs poftea liters ( clam Ufferio } allats funt, qus Prima- tcm priove ante Dominum Cancellarium loco habendum cfl'c, decerncbant. Qui fane honores ita ejus animum minime cfferebant, utonerispotius apud ipfum, & gravaminislocohaberentur. Poftquam autem jam coierant fenato- les, Uffcrius concionera dodam & piam apud eos habuit ; quin Sc Iimili conci- one poll quinquennium inde alud Parlamcntum aufpicatus eft. Anno vero i<5 40. ex Hibernia in Angliam, pvincipum quorundam viro- runi hortatu, evocatus eft, ut confiliis fuis pacihcis, fi heri potuiftet, illorum ttmporum diilidia confopiret, ac animos hominum conciliaret i obtulit quidem ille tunc teinporis fuum de Epifcopali regimine retinendoac ad primitivum llatum leducendo coiililium : at quern turn vates Cajjandra movebat ! verum Armachani Vita. 745 verum ita certe providentia divina effedrum ert,ut illc interim e patricc fuse con- flagrationeac fivitruna lajjiena eriperetur, lianc ille dadem ante quadraginta annos circa hoc tcmpus eventuram dcnunciaverat, ac fepius exindc labcnti- bus annis prxmonucrat (utfuptrius didum eft )& probe memini (inquit Bernardus 3 cum in Angliam proricifcenti valedicerem, quam folcnniter mo- nueritde iinniinentibus jam tum sruinnis, & triftillima ilia calamitatc,quarutn - me dixit teftcm tuturum effe priufquam denuo ad illiiis confpedum devcniremi brevi port tempore ille malorum Uias mifera: illius Gentis vifcera invalit, enimr vero Jcfuitarum 6c Sacviticulorum rabies in Protcftantes coufque cxaifcrat, nt plebempomitici.im inimWanemfaEvitiam ac feritatcm inflammarcnt, qualcm haudfcioai. alia unquam staspoft homines natos expcrta fir. Siquidcmad didum diem Protelbntium jugulis ficas fuas intenderunt ac intra paucos meni fes ducenta honiinum millia infanda ftrage, nulla vcl fexus vcl astatis ratione habita, nihil quicquam talc vcl fomniantcs interfecerunt, nee alia de caufa quam quod religionem reformatam prohtcrentur. Ex hoc patriae fua? naufragio, & quafi •s:iXi'o\£8^x, Ufferius quidem ipfe vi- vus, ac fane nudus,emerrit,non fine rcruin omnium jadura & difpendiov ne- quequidquamhibebatreliquiquod vidum illi fuppeditaret. Sola fupererat librarianjpellex,-quam,undecunque locorum conquifitam, fLlediirimam ha- buit, &quantivisprctii. Hocftudiorum folatiumerat & adminiculum, nee fine publico reilitcrarisdamno perirc potuit i vcrum poftquam quatuor jam menlesin urbe Drogheda obfeiTa fuerat a rebellibaspontificiis,tam opima: pras- dse imminentibus ac inhiantibus, tandem Dei bcneticio & mifericordia efftdum eft, ut, urbe ipfa abobfidione libera ta,BibIiotheca una cum Bernardo, ( cujus tutela; fuerat a Primate commifTa J e Jcfuitarum & Sacriftculorum faucibus erepta fuerit & confervata, ac intcgre dcmum, una cum codicibus omnibus Ma- nufcriptis, ad Ceftriam in Anglia ejufdem anni asftate tranfmiffa) non fine magiio illius gaudio, & Ecckliae Dei cmolumento. Inhifce tantis reifamiliarisanguftiis, & rebus fuistam alienis conflifutus, concionatoris munus obeundo vitam aliquandiu tolerabat. Accidit autcni circa id tcmpusut VVentworthiusStraffordis comes, tanquam Majeftatis reus, in judicium capitis vocaretur, in quern fententiam fcrre Rex ferenilTimus mag;- nisdccaufiscum dubitarct,Reverendiirimumhunc Frimatem ac alios Epifco- pos nonnullosin confilium adhibuit.Exinde nonnullorum hominum fiu tcmc- ritas five malitia anfam arripuit Primatem calumniandi, acli fuafor Regifuiffct illius fcntentia? fercndu cujus eum poftea poenitcbat latsi verum hujus calumnix falfitas abunde fatis arguitur ex UlTerii narrationc a Bernardo publicata, qua rem totam prout gcfia e(t expofuit i tum vero pra:cipue ex omni exccptione majoreipfius Regis teliimonio, qui cum Oxoniis fallum de UlTcrii morteru- morem acccpiflet, doloremque fuum de tanto tum Ecclcfia? tumfuo damno conceptum ttftarctur,cuidani pia.vum illud confilium memoriae viri objcdanti, falfitati ac indignitatc rci commotus Primatis in eo ncgotio iiinocentiani, ad- dito juramento, vindicavit, uti rctulerunt viri fumma;- 6c not* £<. hdei, qui tunc inteterant auriti teltes. Biennio vero polt ejus in Angliam adventum, fcintillante jam tumcivili bello,acmox(utivid(;batur ) fivituro, impctrata prius aParlamento venia, lludcudi 7^4 Jacobi llflerii Archiepifcopi ftudendi gratia Oxonium fccontu\it,florentiirima; ibidem Bibliothccs ufiirus beneficio. Qlio cum poft bienniumalterura Rex aclVeniffct, coram co concio- nem habtiit Reverend iffimus Primas piam faiic ac eruditam, ab illo fcriptura: loco Neliemis quarto undccimo aufpicatus, qucm dum tradarct auditorcs mo- nuit, quam periculofa res foret, ac aks plena, Papillis fideiTiullam adliibcrc, utquiprimamquamque opportunitattm ariepturicflcnt codem plaae modo riobifcum agendi,quo jam nupcr tradaverant in Hibemia Proteftantes, quoille dido ut nonnuUorum animos kiTiffe dicitur, ita fuam iplius animam libcrafle. Martio proxime ir.fequentc Oxonio valedicens in .Cambriam fectflit, apud filiam, quam habebat unicam, aliquandiu commoraturus •, qua? Timotheo Tyrelloanteanupferat, cqueftris dignitatis viro, ac tunc tcmporis Cardiffae cum marito fuo, ( qui earn urbem fub Rijgc Carole pratfidio tenebat) habitabat. Quem cum Rex alio fecum 3bduxiffef,Uirerius,nequc cailra fequi valens, nee locum habens in quo confillcret, a SeledliiTima Domina Stradlingaad caftellum fuum quod Sandi Donati dicitur ad lapidcn^ exinde duodecimum humaniflime invitatus eft. Verum dum itineri fe accingeret, planitiem illam, qua cundutp erat, abarmatomilite de fubito confluente occupatam elTe intellexit, quocirca, conductisperitisviseducibus, occulto itinere prsterlabi militem conatusefti ncquc fie tamen evitare potuit, quo minus ipfe cum hlia & Bibliotheca portati- li ( quam fex ille ciftis inclufam habebat fekdilViraam, ftudiorum ae peregrina- tionis fux dulccm comitem ) in milites feu palantes five exploratores inciderent, qui continuo ilium cum filia & modico fuo famulitio cquis detrados ad cxer- citum rapicbant, libros autem atque ehartas, maximam partem ipfius manu ex- aratas, in centum manus momento temporis non fine ludibrio quodam diffe- minabant. Ipfe interim, pro ea qua erat mirabili animi humilitate & patientia, ftabat pedes, aetaciturnus,nequeullum commoti animi indicium aut verbo aut vultu fpedantibus exhibebat. Suppuduit autem nonnullos meiioris com- matisviros tarn rud is ac plane barbarsviri tam fandi tradationis j quocirca ilium ad Johannis Auberii Equitis aurati aedes non longe ditlantes deduxerunt ■■> a quohumaniffime ea node acceptus elh Proximo die cum omnes librorum & fcriptorum damnum ina:ftimabile jux- ta ac irreparabilc inipatienter fatis deplorarent i Ipfe interim, quiefcite inquit, providentisedivinsmanumexofculemur, qus quid nobis apportet nondum fatis fortalTe intelligimus : Ego autem hoc unum dice, qusccuuque ego longo lludio & labore mto in ufumac bonum publicum congefleram, iis omnibus nos rudcm militem difpoliafre,nequealiud quidquam habeo quod Chronologiam meamC jamquidem prope eonfummatam) cxfpcdantibus deinceps poifum reponcre, nifi operis materiam ac apparatum omuem interiilfe : Verum ecce 6e6> dzsh lAisy^ns ! Siquidem cura & indulhia Generoforum illius regionis hominum, ac verbiDciminiftorum,tamirrepQrabiU Ecclcllae damno indolen- tiumefFedum eft, ut intra trimeftre fpatium omnes illilibri chartajque hinc inde comportati iint ae relUtuti ■-, nequc ullum dceffe compertum eft prseter Cicero- nis()pc-ra,& duos de Waldenfibus codices calamo defcriptos, quantivis certe pretii, ac operide ecdefiarum Chriftianarum fucccflionc &ftatu perticiendo utiles ac r.eceifarios : quos Romanenfium certe intererat non eomparere. Dum autem ageret Sandi Donati gravi morbo correptus eft, qui medieis Dyfuria Armachani Vita. 74 c Dyiuria videbatur. Hie ilium quam fcveris torminibus cxercebat, in qnibus mediis paticntillime fe gclVit, Deum laudans ac ejufdein volunrati fc rotum refignans i piis confiliis circumftantes hortatus refipifcenriam nc diffcrrcin,ac pi- am vicam ad extrema rt jicerent. Sed huic morbo accelferat per narcs fluxus fanguinis , qui durabat boras quadraginta continuas nulla quidcm arte fiften- dus, adco ut nulla fpes vita? fupereffet. Cum autcm jaceret jam cxpiranti li- milis, fponte fua fubfilknte fanguinc, aliquantifper mentis excefTum palTus eft v quem artantes quidem mortem interpretatifunt. Verum rcfpcxit Deus languentem fcrvum, cumque velut ex umbra mortis rcfufcitavit,'qui fenlim vi- res, & quafi e poliliminio rccipiens pergebat deinceps in tela ordita pertex- cnda. Rebus autcm Reglisubique jam profiratis & conchmatis, cum nullus ei lo- cus fupercffe videbatur, ubi tuto pollet conquiefccre i confiliumccpitde par- tes aliquastraiifmarinas adcundo , ubi ncc Pclopidarum. Vcrum eumtranfi- tum omncm fibi interclufum cfle intelligeret cam cogitationem depofuit. Neq-, multum inde tcmpoiis intcrccffcrat cum Pctriburgeniis Comitifla-, jam turn vidua, inftantereumac humanilVimc invitavit, utfuarum sdiam hofpitioute- retur, prsftans interim ac in fe rccipiens cum tutum^pud fereccptuitt accondi- tioncm ipfo non indignam confecuturum. Cupu'.at (iquidem pia & grata fcemina acceptumolim bcncticium oflicio aLquw ; lin lam opportuno acne- ccfTario ejus tempore compcnfarc. Quocirca LllLrius poiiquam fuper ca re aiiquandiudclibcravcrat, Rcgc imprimis annuente, obhtum benehcium in fe admifit.' IneorccefTu dcflebat ncfandumillud ac infamc Regicidium5quod port ali- quot Hicnfcs patratum el^ s de quo nur.quam potuit line fummo dolorc mcmi- nilTe. Non multum inde tcmporis elapfum cti, cum publicis Hofpicii Lin- colnicnfisfuffragi;sinvitatus concionatoris apud cos niunus capelVebat, quod quidem illCj fumma auditorum bcnevolcntia ac honoifc acccptus, cumplurcs annO'Cxcquebatur i donee tandem, viribus limul &c cculisdehcicntibus, amici il'umhortati funt, ut quod reliquum erat fpirituum Scriptis fuisfqus jamdu- dum a multisexpedabantur) peiticicndis rcfcrvarct. Quorum illc precibus aufcultandum cfTe ratus iruncre illo coricionatorio ceflit. A quo tamen in polkrumfcvix abftinuit, fiquidem dc illociiam per infomnia cogitabat (uti Bernardo dixitj acde co in private aliquo facdlo proxima aslUtc rclumcndo apud fe ftatuerat, l\ mors conlilia ejus non ampmaflet. Nullum interim tcmpus a tludiis & laboribiis fuis vacuum cfflucre iinquam pafTus c(\ : Cuirquc nul- lum cifubfiJium amplius affttre potviit fpccillorum ulus, fplendorcm lolis un- decunque captans iiiil-quebatur, coque modohanc modo^lam tcncilram fub-- intrante ad Icgcndum Icribcndumqueuccbatur, vcnimahud ci lumen par.ivc- rat cal-.-ftis pater, cujus brcvi poit tempore particcp; faduscft. Sex ante ubitum lip:imanisCaut prxterpropter J acciditut crnicionnntem audirct virumplumac crudi(um, quiilli turn tcmpoii;a ficris erat, fueratquc per multosannos ejus in adverbs comes Scconlilioiumparticcps ( quique nos omnes bi: multum habct debendi recs) Huic Prinias, cum dc verbis Paulinis initio Capitisteitii ad CulolTcnfts concioncm ( uiidiccrcocccrpcrani^ habii- iflct, "Mcjinquitj imp'iimis fp^dathcc tua coiicro, qui modofum cmund(; '•jbiuau.-. 746 Jacobi Uflerii Archiepifcopi -• abkuiu?. O, quam cupiam nnhi cor in calls cfTe, anims inesrationes '■ miiic cxcuuo, li omnia in vado atque tuto finr. Delude cum intimos ani- m lui fenfus cidcmfcrmonc aperuifi'ct, ccquid Inquit ubfecro dc mc judicas ? Ciunquc is nullum effe dubitandl locum rcfpondifTct, ah ! ( inquiebat ) tu qui- dcm pro cbarltate tua pronuncias Dcus autcm fcrutatur cor. Non abfimile quid poliea, ill ultimo fjo r Londino decelTii Bernardo valcdicens, habuit,de leipfo U.quciis tanquam dt fanflorum minimo,ncc line lacrymarum utrobique profurior.e i circa idem ttmpus, uti antca facpius, inquit Rernardus, ingentcm animi fuifenfumaperuitdcinipendcnteEctlefiis rcformacis a papiftisfeviirima perfecutione. Dies vicefimus fupervcnerat menfis Martji Anno 1^55. cujas luce cum Chronologic fua; facrsprope totam impendiirct, ac deindse foeminam quan- Jam mortl turn proximam confiliis fuis 6c coriolationibus ccmmunivllTet, ipfe .dolore coxendicis correptus eil, qui ifchiadispoll trlginta quinqucannosre- .curfusaliquis videbatur '■> vcx"um is,quicunque tucritiirguentorum ufu eft pro- • rtigatus, adeo ut ipfe earn nod'em qviietl darcc, aurora autem fubfcquentede ^ravi lateris dolore coiqueftuselt, qui cum nullis mcdic.imentis cederet, viri- busetiam flaccefcentibus, coi-itinuoille ad preccs fe recepit ■-, &quidem quoties tormina feremitterent aliquantulum,fubindealhntesmonuit, ut dum adhuc valetudincfruerentur morti fe paratos rcdderent, utea tandem Tupcrveniens, ncc imparatos eos nee aliis rebus impeditos deprehenderet. Cujus ille ad- ventumCcompofitis brevi rebus fuis jlubens jam ktufque expedtabat. Die autem proccdente cum verb! Dei minillri, qui tunc ei adfuit, fubfidium in pre- cibus aliquandiu adhibui(Tet,de cstero privatis fuis ac folltariis permitti volulti adeoquecirciterhoram amcridie illius diei primam; dum a Deo peccatcrum fuorum remiffionem enixe petcret, infolita vocis intentione ha?c ultima ejus verba pronunciabat i wm vero pr£cipue^ I>onii>ie,co)icioncf mihi peccata mea omif- //y«w,itaque optiontm fuam ell coufecutus( quam ego fspius ( inquit Bernar- dus 3 ilium ante audiveramconceptis verbis fignificantem} ut cum Perkinfio noftro mifericordiam Dei ac vcniam implorans expiraret. Hunc in morcm vir fandliflimusdiem fupremum claufit in a?dibus nobililTi- ms Petriburgenfis Comitiflk:, qua? Rigatia? in agro Surrienii confpiciuntur, poi^quam prasfentia fua annos jam amplius feptuaginta quinque bearat orbem, EvangeliumChrirti per annos quinquaginta quinque pra^dicaverat, ac unum fupra triginta annos Armachanam fedem exornaverat, jufta vcro ex- equiarum fplendide fatis InfacelloHenricifcptimiVVelbTiiinalkriipcracSa funti ubi mortales ejus exuvisnon procul acinenbus Jacobi Fullcrtoni, Pra?ceproris fui, repofits funt. Fuit ergo Hibernice dccus fuit Epifcoporum gloria, fuit ^ietas,fuit UlTerius. De quo pari jure meiiti que dici pofTunt qus Eraimus Iparfim de Auguftino. "Inligniserat SandiiTimi Pra^fulis manfuetudo, miranda quasdam animi "lenitas. Linguani habebat abomr.ipetul). tii & ccnvitiis puram. Inge- " nii felicitas prorfuseratincomparabilis.tive f[e<^cs acumen, vel obfcuriifi- "■ ma facile penetrans, five capacismemoiix hdcm, five vim quandam mentis " indefatigabilem. Difficultatibus qusllionum akbatur. Amabat perfedam "pietatem.v addocendumfempererat paratus, nonalitcrquam avidus ncgo- "tiator Armachani Vita. 7^- li "tiator ad lucrum. En aliudin hocEpifcopomiraculum! in tam multis,tam eximiis vircutibus. quam nullum fupercilium ! O virum ad totius Ecdelis " publicam utilitateni natum, fadVuni, datumque divinirus ! Etquidcm, ii vellein '^.-o.noy^-cpuv , erat ei corporis forma jufta 6c refta, Ibtura modi^c procera, vultus fcrenus Sc amabilis, gellus qualis omnium reverential n invitaret, liabitudo corporis firma fatis & hda fuit, niorborum in- fultibus rarillime ibnoxia. Cibo ncqiie muito nequelauto alebaturi unde nee ftomachusei nee cerebrum crapuls uiiquam aut temulentia? incommodis affligcbatur. Exercitationibu- gaudebatmudicis ae innocuis, qusque corpus flmul & animum rchccrent. Indolcni habebat optimam a nitura inditam, nihil in eo tctricum aut moro^ fum ( etiam fene ) fuit, nil impcriofum aut fallidium fpirans, facile^ fcmper motus atque lenes habuitjuafci novit j at, piseter pcccatum, res fane pauciliiir.os ira fua dignas judicavit. Ingcnium habuitad omnii ftudia idoneum, fed non dcfultorium, judicium ferenum acltabilci memonamuiquc adco hdam promtamqie at omnia fere quae Icgerat rctineret, & facpc qvx Anglice vel Latine publice diccnda liabuit, tantumaberat ut efcriptisrccitaret, ut nein fcripta quidem conjicerct, con- tentus rcrura tantum capita leviter calamo perlhinxifTc, Hocillcgazophylaciumomnigenaerudiuone locupletavit, Cujus ope tot libros fcriplit, quot praeter ilium pauci, & quidem cum omni aceurationeac judicio, deque rebus felfc arduis ac utiliffimis. Hujus armavii ope toties ille cum hoik ct'nflixit, toties idcmde hoftc tiiumphavit. At diJigentiam cjusSe indullriam quis non mirabitur ? ego certequoties earn cogitonon polfum quin cxeldtEcm ( quod de Carfare Cicero ) 6 hofribi- lemdiligentiam! Pedusejus pictatis facrarium erat i humilitas & manfuetudo erantin illo plane (Xi/To'x.' cu?, mirabilis ejus in prc-fperis rebus modcratio, in adverlis pati- cntia, in omnibus conftantia & cequanimitas. Paci lluduit, ut qui maxime, fratrumdilfidiis vehcmenter indoluit : tantum abcrat ab injuria cuiquam in- ferenda, ut ne libi quidem illatam ukifceretur, vcrum ex Evangelic* Icgis piae- fcripto ctiam inimicos diligcrct ac amoris officiis profequeietur. Rem familiarcmcumprudcntia& pietate adminiltravit, ab omni avaritia alicnilVimus, paupcres liberalitcr fublevavit. Theologus erat, li quis alius, pro- fund illimus, concionator facilis, facundus,diligens,ac plane Apoitolicus, Epif- copus vigilantiiTimus. At trullra elfem li vclltm pcrgcie.i li omnia comple- fti,vanus. Confcia eft Hibernia, intelligit Anglia, novit OrbisChrillianus univerfus qui & quaiiti futrint ejus pro Ectlefia ,Uti fafcepti labvires, quar.tns curx 6c lulicitudinc5. Nota (unt Pvegum Jacubi Caroliq'jt*. deeo judicia. Qiiid memorem cximium illud totius HibernisScnatustcltimonium, non mi- nus fibi iplis quam Uflxrio honorihcuiii ? qui publico fenatufcoiifulto profpex- crunt, utquoniam vir Revert ndillimusob incoriuptam tidemRcgiprsltiiam, ficllncera^religi .iiipri fellicitm inconcuiTvim, ac dttenfioncin incomparabi- lem, bonis iuis omnibus e\utu5tuerat,quin^cntarum librarum reditus annuus & pcrifctuus hliac ejus & hacredi unicxdeccrnerctur. Prieterco ilium Scnatus Anglicani; ipliufquedeindeCroiTiwclli raunihccntia Y y y y tuiJib 748 Jacobi lllTevii Archiepifcopi fiifle (ublevatum Cquod tclhtur Bcmardus^ tantum valebat ejus fumma pictas & ciuditio etiim apud eos, a quorum tadis toto animo abhorre- bar. Ambibant ilium Batavi profcfTorcm fuum honorarium-, Card. Riclicleius fuum hofpitem > at neutran) conditicMicm illc in fe admilit. Taceo hie audi- torumho'iiioumelogia, quibisccrtatimeiunlaudibus fuis cumularunt. Fred. Sp3nhetTiii,Gcr.V()riii, Alex. Mori-, Bccharti. Boi)tii,quin & nollratium Scl- dcni,Twifdeni,Camdcni,Spw-lmanni, antiquitatis pcritiilimorum ■■, Davcnan- tii, Prideauxii,Gaaacnii,Epirc!'porum. Qui rum calculos fere coi-jgelFit Bcr- nardus, aliique. Academias Oxonienlis de co judicium libet hie apponere, qua- hoc ejus cffigiei in -rre ca;laro adfcribendum curavit. Jacobus Vjfir'ms^ Archiepifcopus /irmachanns^ tcthis Hibern'u Primas, Auti- quitatn frimxvx foitijjimtts^ Onhodox£ religionis vindex otVavTif pnT(^, « ■A fH*, 920.02 B329V Bates 378415 Vltae -Selectorum Aliquot ■IB**»1CI>-^ 920. C 2 B329V 373415 ^~~v. 3^ >5f .. »W; .• < ^U - jf ^