c DUKE UNIVERSITY LIBRARY Treasure %oom A ICONES, VIT M ET ELOGI A IMPERATORVM ROMANORVM. gpl I //^, ze*& m IVL. CAESAR. TiTirmTimr"< n "mmn'ninitin (ICO^ES ""mmrtmmn.Jj, y IMA^TORVJVi jislftimif^tLbus ad vii_ itae, & breui T^arraticMiei iftarica ilkflratse per 1RTVM GOLTZIV] ■ra^ Impp. RoMA^rSi 'Riacorvm Series, |to II. ^U0.ad^m I^rANDVM III. -^il w CC. continues deduc^ ^jFYLO XT OPERA ;j; *RII GEVARTII If jrarnmatai ^ntuerpi^i y&i/ioriograpbi Cafare*" , ""' - "^MMi ii ■~V-.-. W ANTVE,RPL£, EX QFFICINA PLANTINIAKA BALTHASARJS MOR&TI. M. DC. XLV. Digitized by the Internet Archive in 2013 http://archive.org/details/iconesimperatorv01golt V IMP. C M S. FERDIN ANDO III. AVG. PIO,IVSTO,FEL. GERMANIC, HVNGARIiE, BOHEMIA, ILLYRICI, DALMATU, CROATIA, ETC. R E G I: ARCHIDVCI AVSTRIyE.ETC. mperatorvm Roma- norum Icones, ab Hub. Golczio , Antiquario cele- berrimo, e prifcis Numifma-. tibus delineatas, & breui nar- ratione Hiftorica illuftratas , ad S a c r a C AS A RE A MAIESTATIS TvA pedes adfero. Accefsere 6c eorum qui ex Augufta A v s t r i a Tuas Domo , con- 3 cinua V) tinua fericfelicicer Orbi imperarunt, Ico- nes6cElogia, faccin&o ftyli noftri compendio defignata. Quamquam equi- dem fatear , earn efle Ingenij mei tenui- . tatem , vt incomparabiles maximorum Heroum Vircutes mini me aiTecutus fim. Quis Martem tunica tectum iuUmttntin!t Ditme feripfevit ? Aut pulueveTroico Nigrum Mwionem ? Ant ope Palladis Tydidrn Superes fmrem ? AitLyricus. Imo vero , quis laudatif Timos Imperato- res , D i v o s , inquam , Progenitores Tuos, Rodolphos, Albertos, Fredericos; quis Max&milia- nos,Carolos, Ferdinandos, Pios , Iuftos , Pacificos ( vno verbo) A v- striacos, Vi6tores ac Triumphaco- res Auguftiflimos, digne recenfeat? Quis praxlara eorumdem aduerfus Ottoman- nicam rabiem & Orthodox^ Religionis hoftes facinora, atque inRempub. Chri- ftianam vij ftianam menta enumeret ? Quis prope Dmina , quas in lllis effloruere , &c in Te modo ,Casar, certatim elucent ; Re- giarum Virtutum decora & ornamenta, enarret ? Ifta certe ¥$*&** m mm* g* J» X£ mixta flmnt. Et qua dimjk beatos Efficient > collegia tenes : Heroicam,dico,in vtraque Fortuna Mo- derationem, Fortitudinem, Clementiam, Prouidentiam ,Ivstitiam. Tpntak fe mdibm P I E t a s oltendit in mnis, Idem de in. Confa- Sic jfctm Animo cefiitj quer event m I S^tOf dS 2 T H A H O TP A N O MH KH2 SgiM ^7®-. c* 7m Tlite7rovmow 3 (ia^w^S X^ss, name 3 wrtafi mi adetf Mens excelfit, <8* Ce£lus omnkAem, omnkfo Nature: vtcum Platone loquar. Itaque, cum nbnj*™ tantum Maieftatis Tuae , fed &c Ingenij fafcibus, qualemcumq; Eloquij felicis pra^- ftantiam procul a Te iybmoueas ; liceat mini iis verbis quibus Tit vm Aug.Orbis ** Deli- pub. i Delicias, olim compellauic Plinius , Maie- {tatem XliaiTl aflkri I Te qmdem in excelfiftimoHumam Generis fafBgio pofitttm, ftimmi Eloqttetitia ,fnmmk Emditione prra:ftitit,nunc per edicta confolando , nunc opitulando quatenus fuppeteret facultas . Neminem fine fpe aut confolatione a fe difcedere paffus eft , nee petentiquidquamvmquam recufauit. Quare cum ex domefticis quidam, quafi plura polliceretur quam prasftare pofTetjadmonuifTet ; Non opor- tere quemquam ait a confpe&u Principis triftem difcedere . Atque etiam vt quondam in coena recordatus effet , fe nihil cuiquam toto die praeftitiffe ; i^sfmici , inquit , diem perdidi . Vox fane memorabilis , meritoque laudanda , vt qui nihil fe beneficiorum in quemquam contuliffe doleret. Ea dementia & manfuetudine femper in plebeios vfus eft , vt ab omnibus meritonominari meruerit, Amor &: deliciae humani generis. Reftituendae Campania: e nu- mero Confularium curatores forte duxit, qui bona opprefTorum in Vefuuio, quorum here- des non exftabant, reftitutioni afRi&arum ciuitatum attribuerent. Ceteriim in Vrbis incendio nihil nifi fibi periifle publice teftatus eft . Cuncta etenim Prastpriorum fuorum ornamenta operibus ac templis deftinauit.officioqj Cenforis optimi perfun&us eft. Toto denique Imperij fui tempore nihil prius aut antiquius habuit, quam vt collapfam Remp. in aliquo vel reftaura- ret.vel etiam exornaret. Inter hate morte praeuentus cum maximo vniufcuiufque detrimento fuit. Quod vt palam fa&um eft, non fecus atque in domeftico lu&u, aut paterno funere, cun- £ti publice moefti fuerunt . X I. 23 NEMO ME INIVRIA AFFICERE AVT CON- TVMELIA POTEST: QVIA NIHIL AGO QVOD ALIOS L^DERE POSSET. Non fine fufpicione veneni extin&us, cum vixiflet x l 1 1. annos, & imperalTet I i.annis, 1 1, menfibus 6v XX. diebus. KrjlN§| omitianvs Imperium vfurpare coepic anno poft natum Christvm ^^q jp o&uagefimo quarto : quod adeo ftudiose afle&auit , vt fratrem graui valetudine E&BmMkconeiptum, priufquam plane efflarec animam, pro mortuo deferi iuflerit, nulloq-, '^§^^^ defunclum pracerquam confecrationis honore dignatus fir . Inccr inicia Princi- patus quocidie fecretum iibi horarium fumere fblebat, nee quidquam amplius quam mufcas capcare , ac ftilo prazacuto configere ; afluefcens interim casdes ac tyrannidem exercere ; ita vt hinc vulgare prouerbium natum fit : nam cuiquam interroganti, efietne quis intus cum Carfa- re, vulgo refpondebatur : Ne mufca quidem. Quod fane factum omnibus ideo magna: fuit ad- mirationi , quod olim tantaz fuiflet virtutis, vt Germanos bello domuerit; &: modo kCe ad tarn otiofa exercitia demitteret,ac pene nihil ageret. Sxpenumero autem omnem vim dominationis tarn licenter exercuit , vt iam turn qualis Princeps futurus eflet , facile oftenderet. Quidquid libuit, ius fasque fibi efle ratus eft : ac breui tempore iftud ex praua adminiftratione omnino efFedum fuit , vt iam patris fratrisque nomen odio efle &: aboleri cceperit. Quod cum afturia. quadam confideraflet, voluit fefe paullulum corrigere ; plurimaque & ampliffima opera incen- dio ab/umpta , a patre quidem ac fratre denud inchoata, fed minus abfoluta, prorfus reftituit. In quibus & Capitolium erat , vna cum nouis aedificiis duobus aliis ; templo videlicet Pads, quod tempore pads pater inceperat, atque Amphitb.eatro 5 quod in medio Vrbis Auguftus pro- pofuerat, tandemque Vefpafianus azdificare cceperat- Similiter jedem Claudij in monte Cselio, ab Agrippa inchoatamj abfoluit. Ita quoque quam plurima alia templa, palatiaque, operaque praeclariffima fuae integritati reftituit ; fed omnia fub titulo tantiim fuo, ac fine vlla priftini au- cloris memoria. In Capitolio autem Cuftodi Ioui nouam excitauit aedem , templumque gen- tis Flauiae ■ Fecit item ftadium , in quo CtCc curfores exercebant , odeum , & naumachiam . In his omnibus xdificiis vi&orias Iudaicas 3 ac Germanicas,artificiose depingi curauit. Ceterum , modis omnibus fpe&acula iucunda, vtiliaqj , 5c ludos qui populo placerent/edulo excogitauit. Quare inter alia & quinquennale certamen Capitolino Ioui inftituit •, atque vnumquodque triplex , Muficum videlicet , Equeftre , & Gymnicum : quo flebat, vt aliquanto efTet plurium quam olim coronatorum. Certabatur etiam & prosa oratione Graece, Latineque. Inter hax &. Comoedix agebantur. Tandem in Albano quoque monte quotannis Quinquatria Mineruac celebrabat. Breuiter, non in Theatro modo huiufmodi fumptuofa ac magnifica fpe&acula po-' pulo exhibuit, veriim etiam in Circo. Congiarium practerea populo nummorum trecentorum ter dedit, aliaq; non indigna Principe munera fubinde publice largitus eft. Expeditiones dein- de quafdam fponte ac non neceflarias contra Dacos & Cattos, quos hodie Heflbs appellamus, fufcepit : poftque adeptam vi&oriam duplicem triumphum egit, ac Germanici nomen fibi afliimpfit . Contra Sarmatas vero neceflariam fufcepit expeditionem : in qua legione cum Legato fimul caesa, maxime laudauit occifbs, plurimumque triumphauit, perinde atque ho- ftes caefi fufique fuifTent. Poftea edi&a promulgauit, vti Chriftiani variis atque atrocibus paf- fim fuppliciis afficerentur , bonaque eorum confifcarentur : Ioannem Apoftolum in dolium feruentis olei plenum coniecit j vidensque inde illaefum exiifle , in Patmos Infulam eum ab- legauit . Pofteritatem quoque Dauidis inquiri ac trucidari iuflit , metuens ne fortaffe quif- piam exeaftirpe fupereffet, qui regnum Iudaicum in fe reftitueret. E6 tandem arrogantiaz & dementia: peruenit, vt fe Deum appellari atque honorari voluerit. Inter aliafacinora mi- rum quam in libidinem pronus fuerit, ita vt matronas virginesque fane multas conftuprarit. Tam interim callidx inopinataeque facuitiae fuit , vt Senatores , Confulares , ac Do£tos quof- que inueftigato nouo quazftionis genere clam interemerit • Nonnullis manus pedesque am- putauit; arqueimmiflb per obfccena igne aliquos mifere diftorfit : alios cruci fuffixit, alios canibus beftiisque laniandos obiecit. Philofophos & Poe'tas quo maiori ftudio olim dilexerat, eo grauius perfecutus eft , atque ex vrbe Roma omnes expulit. Per haze terribilis cun&is &c in- uifiis, tandem oppreflus eft , amicorum libertorumque intimorum, fimul &vxoris confpira- tione , acceptis vulneribus feptem, ignominiofeque fepultus. X I I. 25 PAVCIS NOTVM EST, QVAM MISERA SIT PRINCIPVM CONDITIO: QVI A TYRANNIDJS FALSA SVSPICIONE TVM DEMVM LIBERANTVR CVM AG VNT ANIMAM. Ab anno fui Imperij xv. vita? xxx v. clam occifus. D / er v a, vir grauis ac virtute clams, ab Domitiani occiforibus Imperator eligitur anno Christi nonagefimo nono.Cum vero iam Domitianus paullo ante quam periret facile fufpicaretur,e(Te qui vitas fuas infidias fa- cerent^cumcj jfufpicio hex eius quo diuturnior eo grauior & anxia magis ellet, grauiilimis eos fuppliciis enecabat, quos Imperio forfitan potituros fufpicaba- tur.Qua de caufsaNobilium qudmmcumq; natiuitates confcribi,& in horofcopum referri ftudiofiflime curauit : inter quos Nerua, tamquam qui certiftime ad Impe- rium adfpiraret , Domitiano delatus fuit . Proinde Nerua ab Aftrologo quodam amico fuo prasmonitus, qui periculum ipfi imminere, multosq- clam occifos enun- tiarat, confeftim fugit, vixque efTugit. Attamen hac ratione Imperium adeptus eft. Circa Principatus fui initium feditio plane deteftabilis inter Pratorianos milites ex- orta eft, qui iub Domitiano omni faeuitia ac tyrannide corrupti, fefe ad rapinas fur- taque rurfum applicarant, ftatuerantq- ipfum Domitianum iam Diuum appellate, & mortem eius vlcifci,nifi duces defuiiTent.Nihilominus tamen & paullo poft idem perfecerunt, grauiterq- eos vindicarunt, qui Domitiano occafionem nccis prasftitif- fent.In iftiufmodi tumultu Nerua Imperium aiTumpiit,& cum audoritate Senatus publice ad populum orationem habuit prolixam,qua mortuum Domitianum con- tumeliofiflime atque acerbiftime lacerauit. In Vrbe Roma omnes eius imagines & clypeos publice detrahi, nomina & titulos eradi curauit, vetuitque,ne quis eumdem deinceps Caefarem appellaret, iperans hoc pado omnem eius memoriam abolitum iri. Deinde etiam abrogauit, quidquid Domitianus per edidum promulgauerat. Chrifti anos , Iudaeos , & quotquot ab Domitiano in exfilium pulfi fuerant, in Vr- bem reuocauit j iisque bona,quibus ante adempta conftabat, reftituit ; atque Chri- ftianos pridem condemnatos omnino abfoluit. Annuos Iudarorum cenfus dimi- nuit, ac capitali poena interdixit, ne quis Chriftianos aut Iudasos in pofterum accu- faret,lae:deretve. Atque bine quidem factum eft,quod Apoftolus Ioannes Ephefum ex Infula Patmos redierit, numerusque Chriftianomm fub id tempus plurimum in toto Orbe fuerit audus. Vt vero Domitiani interfedores a militibus anxie inuefti- garentur , operam dedit, quo amicitia atque humanitate omnem e medio tolleret difcordiam,gnauiterq; fanguinarios militum animos reprimeret,mori fatius efte in- quiens , quam Impeaum fanguine confpurcari. Milites tamen horum quidquam nihil penfi habentes,multos ex his interfecerunt , qui in Domitiani necem confpi- rarant, Neruamque infuper coegerunt, vt de fceleratis casforibus interfedis coram Populo Romano militibus gratias ageret. Deinde Calpurnius Craflus milites maxi- mis muneribus ad fe pellexit,ac cum his fcedere contrado Imperium plurimum af- fedauit. Quod vbi Nerua percepifTet, hominem cum vxore & liberis dumtaxat Tarentum mifit : ob quam clementiam ab Senatu grauiter fuit obiurgatus. Poft hasc animaduertens fibi magis magisque infidias fieri , feque ad extremam fere fe- nedutem mod6 perueniflfe , Traianum ad Reipublicas commodum adoptauit; vt quern non inidoncum Imperio fore fperabat ob immenfas eiufdem virtutes ; nihil interefle inquiens, quamlibet extraneus atque adeo Hifpanus foret : in iftiufmodi rebus non oportere genus autnationem cuiufquam infpici,verumpotius virtutes ac prudentiam. Tanta eo tempore per vniuerfam Italiam annonae caries fuit, vtfua hie ornamenta tarn aurea quam argentea diuendi curauerit, iufTeritque egentes pe- cunia pafci publica. Mifit praeterea paflim in oppida Italia; commeatum fatis vbe- rem. Nullis exadionibus,nullis vedigalibus aut aggrauationibus populum onera- uit, nihilque plane voluit tentare abfque confilio prudentum. Ita denique omni virtute ornatus fuit , itaque ad omnem probitatem formatus , vt cum de Regulo, omnium quos terra fuftinet nequillimo, narrare audiifTet, exanimis ceciderit atque illico obierit. XIII. 27 NIHIL ME FECISSE SCIO, QJVO MINVS POSSEM, DEPOSI TO IMPERIO, PRIVATVS TVTO VIVE RE. Exa&o Imperij anno IL swaBs lxx vi I. extin&us eft. D 2 ^'raia *rv s Italica vrbe Hifpaniae ortus,mortuo Nerua. poll Christi nata- lem anno centefimo in caftris prope Agrippinam ad Rhenum Imperium fufce- pit,iufluac voluntate Senatus Populique Romani: per quos olim,Nerua etiam- .num fuperftite,cum magna milicum copia in Germaniam miflus fuerat.Ea. enim tempeftate Romanis aduerfus Germanos perinde pugnandum fuit, acque olim aduerfus la— dxos: nee id quidem iniuria. Vc enim Iudaei nulla ratione ab fuis legibus & cxrimoniis rece- dere voluerunt , fie profecto Germanis quoque libertatem priftinam retinere & defendere vi- fum fuit,extremaq; potiiis fubire,quam vt fe iugo fubiici paterentur.Adeo hi temper liberta- tis cupidi fuere. Proinde vbi Traianus neque edi£tis,neqj minis,neque etiam bellis quidquam efficere poterat,vicit tandem hos manfuetudine, dementia atque humanitate,totamque Ger- maniam Romano Imperio ceu Prouinciam adiecif. fie tamen vt earn deinceps neque exacho- nibus neque aliquibusaggrauationibusonerauerit.Quamobrem prxter ceteros Romanorum Principes , vel hie prxcipue apud Germanos etiam dile&us fummopere fidusque habitus fuit. Probitate tantum Imperium Romampliauit, quantum vmqnam alius. Germaniam cis Rhe- num,Daciam,gentefq, vltra Danubium alias ditioni Romanse fubiecit. Parthosrurfum coe'r- cuit. Albaniam fuperauit,in eaque Regem inftituit.QuiEuphrati &Tigriaccolunt,prouincia- les Imperij Rom. fecit. Profe&us etiam tandem fuit ad Indian fines ae Mare rubrum. Sed in omnibus hifce expeditionibus tanta. inhoftes cum graui^ate vfus eftamicitia , vt fsepenumero ex amore potnis quamvi {c{c fubactos dederint. Numquam Cc(c a qyoquam ad iram prouo- cari facile paflus eft: veriim ea in omnes animi fuit modeftiaac temperantia, vti omnium qui ante imperarant,vbique terrarum habitus fit Princeps optimus. Cum in omnibus Prouinciis Prasfides defignaret, gladium eis in manus porrexit,huiufmodi verba ad vnumquemque fubii- ciens : Vtere bocgladio aduerfus hojles meos in canfcis iufils : fin ego minus iufie egero , turn in meipfumftringito gladium. Similiter, ciirn a fuis confiliariis argueretur, quad prater decorum omnibus nimium eflet familiaris : talem fe velle Imperatorem populo exhibere refpondit, qualem ipfe optaret fi ex plebe efTet. Pofteaquam vero regnum Romanum latiffime ampliaf- fet, multaqj paflim boni Principis veftigia reliquiflet, Romam infigniter triumphans reuerfus eft : ac plurimis perfuafiftn fuit } ipfiim diuina prouidentia collapfx Reip. Principem datum fuifle, vt qui Senatui collabenti ac iam propemodum extin&o fubfidio foret. Roma: ita cum populo egit , vti omnes facile Principes , qui ad eius vfque r^mpora fuerant, longe fuperarit. Magnopere vtrumque Ius,Diuinum atque humanum,colure: neque ex fe foliim leges nouas tulit, fed & veteres diligentiflinTC obferuauit. Vnicuique ita charus, itaque familiaris fuit, vt a quibufdam idipfum illi vitio datum fit. Bonis moribus ita fuit exornatus , ita in omni vitas modeftia alios fuperauit,vt ad Reip. vtilitatem natum fuifle dixeris, nihilque aliud in vita egif- fe quam quod publicum fpeclaret commodum. Senatum appellauitpatrem fuum,feque huius viciflimfiiium: per quem tantopere feduchis fuit,vt perfecutionem etiam inChriftianos me- ditaretur,timens(vt illi aiebant)ne Chriftianorum multitudo Imperio vim faceret. Ob quam rem equidem paflus eft Chriftianos vi aperta afRigi. Et tanta quidem Chriftianorum multitu- do paflim occidebatur, vt Plinius Secundus, qui turn etiam Prouinciam aliquam adminiftra- bat,multitudine interemptorum haud dubie commotus,Traiano refcripferit, innumera ho- minum millia quotidie obtruncari , a quibus nihil omnino fceleris deprehenderetur admif- fum,neu quidquam Romanis legibus contrarium,nifi quod antelucanos hymnos Christo cuidam canerentDeo, Diisquealiis minime facrificarent. Hac ratione motus Traianus edi- ctum promulgauit > vt Chriftiani ob fidem nihil quidquam paterentur : fi qui tamen iniufte agerent, punirentur. Deinde in Babyloniam exercitum eduxit : vtque reditum poft partam vidtoriam domum pararet , Seleuciat Ifauriae ventris profluuio periit. Eius autem buftaaureo inclufa vafculo,expreflaeiufdem imagine, perinde atque in triumphis fieri folet, Romam de- lata funt. Memoria demum eius tanti pretij apudpofteros multis annis fuit, vtpoftea femper, quoties Roma; in Senatu Imperator defignaretur , publicis votis optari confuetum fit, vti feli- citate Auguftum, &: probitate Traianurn adazquaret. X 1 1 1 L 29 FISCVS LIEN: QJIA E O C RES C E NT E RELIQVI ARTVS OMNES TABESCVNT. Romano Imperio prafuit x ix. annis, VI. menfibus, v. diebus, vixit L x 1 1 1. annos. D 3 adrianvs, Traiani confiobrinus, ab eodemq; adoptatus, Imperator eligitur ab Senatu Populoqj Rom.anno poft Chri stvm natum centefimo decimonono. Vir fuit hie magna: eruditionis, atque adeo Romanus; qui id Temper operam de- dit,vt modis omnibus Athenienfes imitaretur.Ornamentum fek prabuit vtriuf- que linnominaque fingulorum abfentium militu/acile meminifTet. Circa initium Principatus, audoritate Senatus Populique, columnam altitudine pedum centum & quadraginta exftruxit, qua; etiamnum hodie fupereft . Hanc extrinfecus praclare Traiani geftis exornauit, cuius etiam bufta fub eadem recondidit , referens ipfum inter Diuos : locumque in quo columnam iftam ftatuerat , forum appellauit Diui Traiani. Sub id temporis incommodiflima in Africa feditio paflim inter Iudazos pullulabat, qui tantam multitudinem in Libya , vEgypto & Alexandria interemerunt , vt nifi Hadrianus aliunde fecum qui agros colerent eo aduexifTet , terra inculta ac plane deferta permanfifTec Poftquam vero miferabilem iftam feditionem compofuiffet, ac penitus extinxiffet , Athenas in Graciam profeclus eft , ibique leges fuas & ftatuta renouauiti Athenienfibus leges Solonis ac Draco nis, vt petierant, confirmauit. Cumque ifthic hiemaret, obtulerunt ipfi Quadratus atque Ariftides (qui Apoftolorum fuerantdifcipuli)libros A.pologe- ticos in Chriftianae fidei ac religionis defenfionem a fek conferiptos. His autem commotus, ac iam aliquantulum in fide Chriftiana eruditus , probeq; in iifdem per Serenum Granium lega- tum fuum inftru&us, refcripfit, indignum efle Chriftianos religionis caufsa paffirn occidi; effe- • cvtusq; eft ea inftru&ione minis fautor Chriftianorum.Scripfit ad Afias Proconfulem Minutium Fundanum litteras, quibus ne deinceps Chriftiani comprebenderentur , nifi aliorum fcelerum rei teftibus conui£ti 3 mandauit. Ciim vero Cothebas.Iudaicasfa&ionis princeps,patriam fuam cxdibus contaminaret , *ac Chriftianos variis multisque cruciatibus infequeretur , eo quod arma aduerfus Romanos mouere nolebant, Hadrianus omnes paffirn Iuda;os interfici curauit, iuffitq; ne Iudasorum cuiquam aditus ad Ierofolymam pateret : donauitq; ciuitatem mcenibus probe munitam Chriftianis,eam de fuo pranomineiEliam appellans. Deinde neceflitate com- pulfuSj in Sarmatas,quiiam ablmperiodefciuerant, expeditionem parauit: quibus poftmuka bella deui£tis,profeclus eft inGermaniam & Galliarrijvbi illud fummopere conatus eft, vt paci potius quam bello confuleretur ; ftuduitque milites in ea expeditione magis in officio continere, quam vt armis quidquam tentarent. Pofteaquam iam regiones &: prouincias omnes pacatas tranquillasque feciffet, maximo fane triumpho Romam reuerfus , a Senatu Populoqj Pater pa- triae falutatus eft , vxerq; eius Sabina Augufta nominata. Atque ita quidem pace terra mariq ; parta, Romam magnificis multisq; xdificiis deinceps ornare aggrefTus eft: quorum etiamnum hodie quaedam fuperfunt, Caftrum videlicet Angelicu,quod Moles Hadriani dicitur; & pons quidam, quern etiam nunc Ponte milium appellamus.Hac tempeftate res Romanar in fummo loco fuerunt conftitutae. Reges e»im magno pacem ab Hadriano redimebant; ita vt hihe ille faepenumero dicere folitus fit^plura fe in otio fuifTe confecutum 5 quam armis &c csdibus potue- rant alij. Hie ergo vbi Orbem vniuerfum,vrbemque Romam legibus ac conftitutionibus late exornafTetjin diutinum morbum inciditjtandemque hydropicus vita deceffit. Etquia Imperio Rom. ab omnibus Princeps facile vtihffimus eorum qui ab Augufti temporibus vfque fueranr, habitus erat, inter optimos Csefares relatus eft. X V. 31 SIC GESTVRVS SVM PRINCIPATVM, VTSCIAM REM POPVLI ESSE, NON MEAM PRIVATAM. Cum regnafTet annis xxi. & vixiffet lxii. interijt. ntoninv s,gener &filius adoptiuus Hadrianijmperium fufcepit a Christo nato anno centefimo & quadragefimo. Princeps fuic adeo probus,adeo clemens acpius,vt audoritate Senatus cognomento Pius fit appellatus. Nullius plane in- uidix aut fraudis confcius erat , quem fubditi magis amabanc quam timebant- Nulkbellapenitus aggvedi voluit : verum id operam dedit, quo regiones fuas ac prouincias tueretur ma^is quam propagaret. Omni racione paci confulendum ratus.exemplum cepic ab Hadriano, qui plus otiofus quam in armis profecerat. Vnde & faepe dixifle fertur : Honeftius eife a Carfare vnum ciuem feruari, quam mille hoftes occidi. Oportet etiam, dicebat, pafto- rem fidum probumque apud fuas continue adeffe ouiculas, easque Tolas pafcere, nee ad alias deuiare. Cum ergo ad iftum modum Orbi prope vniuerfo non armis , fed fola virtute, au- doritate, &: fama qua; de eo ferebatur honeftaimperaret; Reges cundi, prouincize, populiq; arma depofuere , eoque erga ipfum animo fuere, vt ex amore nonCxfarem ipfum, fed velut Pacrem vniuerfi cognouerint, vno ore fauorem & gratiam eius exoptantes . Inter hos etiam populi fuerunt Orientales, vt erant Badri, Hircani atque Indi , quos nemo Csefarum ditioni Roman£e,quamlibet copiis inftructiflimus,fubiicere vmquam potuit. Hi ad Antoninum Lega- tos fuos miferunt, foliim gntiam eius (quafi Deus quifpiam e cado fuiflet) implorantes , fefe vedigales Populo Rom. vitro conftituentes. Vir item hie fuit tantsc iuftitix, vt exteri Reges & populi, (1 quid controuerfiae inter fe habebant,id omne ad nunc tamquam iudicem incor- ruptiffimum detulerint, iudiciumque de eo implorarint, ac neutra pars ab eius fententia vm- quam fore recedendum fuerit arbitrata. Ita fepenumerd maximas lites diremit,vt quivtriqj parti seque erat addidus,non afper aut durus, fed omnibus ex xquo benignus, mitis, ac libe- ralis. Non fuum quserebat commodum, non vanam ambibat gloriam : adulatoribus nullas prsebebat aures ; tametfi quidem Cerdo & Valentinus plurimum quotidianis fuggeftionibus & cauillationibus ipfum anno Imperij fui tertio aduerfus Chriftianos, quod apertam eorum- dem hxrefim deriderent, inftigabant. Hi aflerebant duos efleDeos, alterum bonum, alterum malum,& vtrumqj potentem iuxta ac aeternum. Probabilis dodrina hxc Gentibus rationiqj humanas vifa eft. Sub haec autem tempora librum de fide Ch'riftiana conferipfit Iuftinus Phi- lofophus , quem biennio port Antonino nuncupauit. Qua re ita Imperatorem in Chriftianos beneuolum reddidit, vt quietos ipfos in fua religione perfeuerare admiferit vfq; in Principatus fiii annum decimumquintum.Tum enimCrefcentis hserefis longe deteftabilis pullulare coepit. Erat autem hie Philofophus, docebatque Christvm nihil penitus ex carne Marine aflum- pfifle, ac per earn quafi per colum quoddam in terram exiuifle. Quam ille haerefim a praedi- do Valentino fumpferat. Et quia Iuftinus hunc veluti gulae, luxui ac Veneri deditum, prazua- ricatoremq; philofophiaz infimulaflet, modis omnibus Crefcens eiufce rei vindidam in Chri- ftianos excogitauit. Plurima igitur falfa ac indigna flagitia commentus,Chriftianos nodurnas inter kfc coitiones asitare ad ccenam dicebat, vbi inter cetera occultas caedes in fua faenficia perpetrarent , filios proprios necarent , eofqj Diis facrificarent, atque ipfi poftea comederent } denique St poft ccenam nefanda ftupra ceu canes admitterent , rem cum matribus ac fbro- ribus in tenebris haberent. Dicebat prazterea, eos indies confultare, vires augere, praefidia con- firmare, vt ita tandem ex fua congregatione confefipto exercitu .caedes, latrocinia, ac prasdas in vulgus Imperiumque Rom. palam exercerent . Hifce mendaciis in tanrum odium apud omnes deuenere,vt Antoninus cundis Afiae Praefidibus edido praxeperit, vti Chriftianos om- nes euerterent, occiderent,ac penitus exftirparent. In hac perfecutione etiam Iuftinus Philofo- phus vitam pro Chrifti nomine martyrio libens promptusq; finiit . Ea tempeftate Antoninus propriis expenfis plurimum adiumenti tulit in locis quibufdam muniendis, ad quas Tiberinus fludus alluens Romse infinita damna indies dedit : a qua tamen reftauratione femper Senatus Populusq; Rom. abhorrebat. In hac re fane opus memoratu digniflimum abfoluit,Vrbemc£ & commoda publica plurimum auxit. Ad poftremum febri naturae legibus fatisfecit, cum maximo ludu & dolore vniuerfi fere Orbis ; ac miro quodam fepeliendi genere , muko aliter atque fuerunt alij, fepultus eft. 33 XVI. Vellem me sine senatorio sangvine imperivm transigere. Vixit l x x v 1 1. annis , regnauit xlii, naturali morce occubuit. X-4 AvRfcLivs Vervs, & M. Avrelivs Antoninvs, Imperium adminiftrare fimul asquoiure cceperuntaCHRisTO nato centefi- mo fexagefimo fecundo anno , fueruntque ambo in filios ab Anto- * nino Pio adoptati: quorum alteri,M. Aurelio, filiam Fauftinam in matrimonii! dedit, ipfum fuo cognomine Antoninum nominans: verus hie erat Annij Veri iilius. Ceteriim L. Aurelio vxorerri dedit Lucillam, M. Aurelij filiam, indito cognomento Veri,quod antea proprium fuerat di6ti M. Aurelij. Atq; illud quidem ideo/ecit, vti amice & concorditer ceu fratres Imperium fimul admini- ftrarent. L.hic Aurelius naturalis erat filius L.Ceionij Commodi, quern adopta- uerat Hadrianus,quemq; fuo pramomine donauerat,appellas eumdem L.yElium Ca^farem. Quoniam vero hie ante Hadrianum moriebatur, in eius locum ad- optatus eft: Antoninus Pius ; idq- ea lege,vt defundti filiurri (qui etiamnum infans erat ) adoptaret, atquc ad Imperium furrogaret. Veriun Antoninus ita publici commodi rationem femperhabuit,vtlmperij gubernacula foli L.Vero comittere nolueriiP( eo quod aliquanto durior, aftutior, ac voluptuofior fibi videbatur) fed huic tradiderit veluti collegam M.Antoninum,qui contra mitis, placidus,ac cle- mens in omni probitate fane quam honeftiflime verfabatur , quiq-, ob egregiam fuam virtutem,in omni honefta actione enutritus,paene a puero aduerfa luxta ac profpera perferre folebat ? eiufdem femper vultus atque animi. Prater hare naturae bona etiain non vulgari praditus erat fcientia , quam ab Oratore Cornelio Fron- tone acceperat, ita vt merito fane abs quolibet Philofophus.habitus fithaud in- do&us. Habebat item frequenter in ore fententiam hanc Platonis : Turn de- mum cum ciuitatibus bene beateque agi, fi aut eas Philofophi adminiftrent, aut earn Principes philofophentur. Ob hancigiturcaufam fie Antonino Pioplacuit, vt vterque eiufdem poteftatis Imperio praseflet : duocjj hi primum fimul Impe- ratores fuerunt.Hi Antoninum Pium,eiuscj; coniugem Fauftinam,inter diuos Se- natus PopuliqjRom.confenfu annumerarut. Mox vt Vologefiis ParthorumRex mortem Antonini accepiflet, conferipto exercitu Armenian), Cappadociam, ac Syriam inuadit : quse res Romanis fummas trifticiae ac dolori fuit . Verebantur enim,ne ex illo tumultu grauior infuper oriretur, quemadmodum iam fazpe con- tigerat. Omnis tamen fpes in duobus hifce Principibus pofita erat, quos pariter prasfenti obie&abant infortunio.L.Verus dux exercitus ftatuitur,vt qui erat durus rbrtisque,quemadmodu. diximus.At quoniam M.Antoninus philofophia: magis deditus videbatur,publice ratum fuit,hunc magis aptum,magisque neceffarium fore,qui ciues Romanos in officio contineret, omnem feditionem facile prarcaue- retjiusque ipfum adminiftraret. Ac poftquam cum ingenti exercitu L. Verus A- thenas Diis facrificaturus perueniuet,ingens acterribilis flamma in aere apparuit, quas ab ortu Solis ad occafum vfq; ardere lonfpiciebatur. Quod quidem fignum hominibus horribile vifu fuit,& plerifque praefagium mutationis futuras. Deinde Parthiam ingre(fus,bellum non minus fortiter quam fortunate mouit,res graues ac difficiles expediuit: nee nifi domitis Parthis,repetita Armenia, ineaqueRege conftituto, qui populum in Imperio Romano contineret, & a cundtis malis de- fenderetjceflauit. Hinc deinde in Syriam profe&us eft, vrbemque munitiflimam Seleuciam ad Hydafpem fluuium fitam , militum quater centenis millibus deui- cit. Atque ita hoftibus fuperatis, fingulifque in pace & tranquillitate in intimam vfque Iudasam conftitutis, in Italiam rediit,Romasque honorifice triumphans in curru aureo ad Antonini latus aflidens exceptus eft: vbi cum ad Capitolium hoc pacto fimul perueniflentjVtrique cognomen inditum eft Parthici,Maximi,atque Armeniaci. Verum Antoninus, nee Armeniaci, nee Maximi titulum agnofcere voluit , vti eo honore vel folus victor potiretur . Non multo p6ft L. Verus nu- mine i&us obiit . 3$ XVII. VXOR DIGNITATIS NO MEN EST, NO* VOLVPTATI5, iEquali imperio cum Aurelio illi in fratrcm dato, XI. annis regnauit, apoplexia i£tus interijc E 2 Avrelivs Antoninvs, poft obitum L. Veri , folus Imperij guber- naculis potitus eft , defunctumque ( vt optimis Caefaribus fieri conlueuit ) Dysconnumerauit: deinde multis paflim Prouinciis grauamina ac ve&iga- \lia vitro ademit, vti cuncta tranquilla perfeuerarenc , regeretque abfque caedibus : quare & feueriores leges nouis confticutionibus relaxauit, atque omnjno mitiga- uit. Poftea item monumenta fifcalium titulorum in foro pufticocombuflit. Quibus fane geftis populo adeo gratus fuit,vt a plurimis totius Orbis defenfor,& ob iingularem iuftitiara Veriflimus , fpeculumque Virtutis appeilatus lit . Plurimum deinceps honore 3 regnis, bo- nifque comparandis profecit, animumque ad (cribendum appulit ; adeo vt eius libri et- iamnum exftent , &: in magno apud eruditos habeantur pretio. Perfecutio autem Chri- ftianorum , qua: a temporibus Antonini Pij necdum cefTauerat , fub hoc plurimum au£ta fuit . Quo quidem fa&um eft , yt hac motus occafione Melito , infignis Chriftianorum patronus ac defenfbr, ad Imperatorem litteras fcripferit huiufmodi: Quod antehacjnquit, faBum eH numquam, modi, yfuvenire videmtts, nempe pios perfecutionem pati,profiigari fed precedent is iaffura metu domiti omnes facile permaneant. Hax ciim di- xifTet,in milfces magnam pecuniae vim fparfit,vt ita equites peditesqj fibi beneuolos redde- ret ; decreuerat enim voluptuose vitam tranfigere. Ad iftum igitur modum Germanicum bellum fibi a jjatre relictum , cum iam res ad vi&oriam inclinaret ,turpiter deferens , con- temptoamiconiin equitumqj Confilio, Rornam properauit . Cum vero non longe Roma afyeflet, Senatus Populufque vhiuerfus venienti obuiam procefferuntjfaufta ac la»ta precan- tes: fparfis infiiper flofculis fertifq; odoriferis,vt Casfarem, fpe tamen illa,tamquam qui pa- terna veftigia in omnibus fecuturus foret, exceperunt. At contra omnium opinionem ve- tuftiffimos quofque patris firi amicos Senatu mouit, etiam illos qui autnobilitate, aut pro- bitate,aut etiam prudentia prajftabant ceteris. Quam plurimos do&os, quibufcum magna patri intercefTerat familiaritas, quos nonnihil verebatur,ac qui libidini eius velut obftaculo erant,in exilium mifit& relegauit.Deindead tantam crudelitatem,fuperbiam 3 ac libidinem lapfus eft,vti Veftales omnes conftuprarit, ac ne a forore quidem propria Fadilla fefe cohi- bere potuerit. Ob quas quidem res ipfi varias ftruxerunt infidias , atque inprimis eius foror - Lucilla, quae opera cuiufdam Quadrati adolefcentis nobilis ac venufti conata eft eum in angulo quodam Theatri obfeuro confodere. Is autem occultum gladium prope!re edu-" cens,alta voce exclamat : Hoc te Senatus donat. atque in pungendo errantem Commodi ftipatores inuadunt. Qua: res non modo adolefcenti & Lucilla: , fed & vniuerfb Senatui pernicies fuit fane maxima. Nam certd iam cognofcens fefe multisodio eiTe, magis magisq; faeuiit. Ac poftquam Seqatores omnes,& optimos quofq; vrbis Roma: e medio tuliffet,pluri- mum Perennius eius ccconomus Imperium afFe&auit . Deinde& Maternus miles oppidd quam fortis, ac Cleander ftipatbr, vita: eius infidias fecerunt. Verum quemadmodum rem propofitam perficefe non potuerunt,ita ipfi contra fuere enecati. Commodus vita: fiiae peri- culum aperte confiderans, forti fe & magna cuftodia muniit, pluraqj indies crudelia perpe- trauit: atque e6 tandem dementiae venit, vti paternum nomen contemnens, abiedtis orna- mentis ImperialibuSjfe Herculem Romanum Iouis filium appellant. Exuuias leonis induit, manumqj claua armauitjatq; fie Romac quotidie incedebat: cum beftiis pugnauitjftatuasq; fieri iuflit velut Hcrculis,intenfo arcu,vultu feuero innuens fortitudinem fiiam,ac iaculandi peritiam. VrbemRomam,Senatum,Populumque,defe Commodianos appellauit. Paulo podnoluit Hercules, fed pugil nobiliflimus falutari. Nudus frequentabat ludos omnes ac gymnafiajmifcuitque fefe omni hominum generi in duierfis concertationibus. Quam qui- dem rem vti Romani a:gre tulere , fie &: indignam tanto Principe fuifie manifeftum eft. Hinc ab omnibus humani generis hoftis iudicatus eft, etiam qui ad omnem malitiam , im- pudicitiam , impuritatem , libidinem , -ac crudelitatem natus effet . Deinde paulo poft, opera Marcisc concubina: fua: (necata vxore fiii Crifpina) node in fomno laqueo ftrangu- latus eft. X IX 39 AB INCOLVMI,QJAMVIS PAVLATIM NEGOTIAPERFICIPOSSVNTj . - AMORTVO NIHIL. Imperauit x 1 1 1, annis • laqueO vitam finiuit, cum vixiflet xxxil annis. HelviVS Pertinax Imperator,ea ipsa, nodte qua Commodum inter- fecerant,eligitur, anno Christi centefimo nonagefimo quinto; idque hac via: La*tus Tribunus militum atque Electus Com modi cubicularius, perem- SaSfe • pto domino fuo , rati funt neminem profe&d Pertinace magis probum aut idoneum efle, qui populo in Cxfarem offeratur, quo item cuncti in pace perfeuerare, ac lam multadiuturnaque opprefli tyrannide,ani mum tandem refumere queant. Nam hie Pertinax domi militia»que iuxta. promptus erat. In omnibus iftis praeliis , qua* aduerfus Germanos , aliasque nationes, Romani abfoluerantjtnirum quam fortem, quam ftrenuum fefe gefieratj ita vt haud dubie ex fortiffimis atque amiciffimis, quos Commodus interfecerat, folus hie fuperftes rehctus fuerit . Nulli item Commodus tantam vim &: potentiam reliquerat at- que huic , flue ob fortitudinem &: ftrenuitatem eius , flue etiam ob eiufdem inopiam ac tenuitatem . Cum ergo Lxtup Electusque cum fuis adha*rentibus node intern pefta. ad Pertinacis a*des properafTent , oftiarium.mox excitarunt : qui vt eos vidiffet, propere ad he- rum iiium accurrit, atque iftiufmodi adeffe viros nuntiat. Pertinax oftium aperiri abfque mora iubet, hoc modo inquiens : Nunc mihi malum iftud pra; oculis eft, quod antehac fa*- piiis adfuturum metui. Nihilomimis ea fuit fortitudine animique conftantia, vt le£to non exierit,nec aliqua mutatio vultus in eo deprehendi potuerit. Mox vt Lauus atque Eleclus in- grefli fuiflent, ita iis locutuseft : Hunc vita: mejeexitum iam multis noctibus Temper exfpe- daui , eo quofi folus ex amicis parentis fuperftes rehctus fim ,adeoque miror , quamobrem hucufque rem diftulerit. Quid hie ftatis? quin perficititis quod vobis mandatum eft? Quin, inquam, hoc agitis,vti me omni cura ac follicijudine exemptum videam? Refpondit La*tus: Mifla ifthaec fac : neque enim venimus vt te occidamus , fed potiiis vt tibi Imperium tra- damus, cum tyrannus ille perierit, dignasque pcenas fuae tyrannidi dederit. Turn Pertinax: Vobis*, inquit , ita lubitum eft me dendere, antequam moriar, & mihi vitam adimatis ? Ac iftiufmodi figna ei oftenderunt vt iis crediderit, totumque fe in illorum manus tradiderit. Hac re ita inceptaad militcs fefe contulerunt, quibus rem omnem aperuerunt. Cum iam prope lucefewet , populufque rumorem hunc intellexifiet , tota vrbs gaudio perftrepebat, cunclique Pertinacem patrem appellabant. Deinde pro more illi iuratum eft. Et cum et- iamnumdubitaretnum Imperium fufciperet , coegerunt ne recufaret , rogaruntque vti ob fenectutem filium fuum fibi collegam adiungeret. Verum hoc ille recufauit, inquiens: Suf- ficit me vel inuitum imperare . Poft palatium ingrefius,omnia honefte atque vtiliter reftau- rauit. Atque vt eius probitas late fe diffundebat , cun£be nationes prompta*. fuerunt ad om- nem eidem deferendum honorem & obfequium. Eodem modo & barbara*. nationes, qua: ob vectigalia a Commodo impofita Imperio defciuerant,iam vitro fefe in nouitij Imperatoris poteftatem dederunt, idque ob fortitudinem quam in bellis iampridem exercuelfet. Sedhis ille omnia veetigalia fuftulit, legesque duras aut afperas aliquantulum relaxauit , exhibens le- gatis vultum mitem, placabilem atque amicum. Hoc autem inquietis militibus pati durum fuit: verebantur enim ne liberate hoc ac ciuile Imperium fibi pudori & damno foret,quod hinc facile confiderabant fibi liberum arbitrium in omnibus fublatum fore. Quare con- cluferunt, ne vlla ratione talem ferrent Imperatorem , feque inprimis rebelles exhibuerunt . Deinde vero inter fefe egerunt, vti interficeretur, aliusque facile inueniretur, qui tanta* pro- bitatis, concordia* , aut vrbanitatis non efTet- Hinc ergo deiectis haftis gladiifque eductis ad palatium contenderunt. Pertinax autem ea feditione intellecta , quamquam ei fuga confu- lebatur,populique fubfidium inclamare,refpondit,vtile quidem fore,minime vero honeftum, nee Imperatore dignum. His ille prodiit/perans feroces militum animos fe verbis leniturum. • Nihilomimis fuerunt aliqui qui ob venerabilem eius fenettutem Imperialemq; dignitatem retroibant : fed alij verba eius adulatoria efTe rati, ipfum inuaferunt ac multis vulneribus oc- ciderunt. Huius nefanda* ca*dis Populum Rom. plurimum poenituit, e6 quod inuitus Impe- rium fufcepifTet. Tandem vt Pater Patria*. inter Diuos relatus eft. Et ciim iam nullus efTet qui mortem eius vlcifci auderet, praefertim quod fortiflimi quique Roma aufugerant; mi- lites ex pra*torij muris proclamarunt, Imperium effe venale , eius fore , qui maiori id pre- tio emerit . XX. 41 SANCTIVS EST INOPEM HEMPVB. OBTINERE, QVAM AD DIVITIARVM CVMVLVM PER DISCRIMINVM ATQVE DEDECORVM VESTIGIA PERVENIRE, Septuagenarius per v i. menfes regnauit, miferabili modo occifiis. j 42 Didivs Severvs Ivlianvs clariflimus Iureconfultus, litterarumque peritiflimus, cum iam nemo ex Senatoribus aut No-, bilibus ad muros Praetorios accedere auderet, nee tarn turpiter atq } '• ignominiose Imperium emere affectaret, folus acceflit, ccepitq; alta voce exciamare , paratum fefe efle tantum numerare quantum peterent , fe auri argentique vim habere maximam. Illi fcalis demiflis Iulianum ad fe-' receperunt: verebantur enim portas aperire , antequam de pecunia conuentum eflet. Confe- ftim autem vt in medio eflet exercitu, pollicitus eft Commodi ftatuas per Sena- * turn Populumqj deftructas fefe reftauratu rum ; illisque omnia, quae libuiflet fa- cere, permiflumm,ficuti Commodi temporibus confueuerant: prarterea vnicui- que equitiac militi tantum fe pecuniae numeraturum , quantum nequefperare neque optare poflent, atque id quidem propediem. His moti milites, Iulianum inCasfarem fufcipiunt,illiquepro more iuramentum praftant,attributo cogno- men to Commodi. Deinde figna atque arma cuncta prorfus auferunt, ac Iniiani imaginem infigniaque in eorum locum fubftituunt : atque ita ipfum circum Praetorium vehere cceperunt. Poftquam vero iuxta veterem confuetudinem Diis in exercitu facrificaffet , folitomaiori equitum militum que multitudine euehebatur in Vrbem.Et quidem,quoniam per vim, Senatu Populoq-, Romano inuito, electus eflet; praterea quod non minus ignominiose quam turpiter Im- perium pretio emiflet,populum nonnihil metuit. Ob quam itemcauflam equi- tes iuxta ac milites fefe qua*m potuerunt maxime obarmarunt , fuumque Impe- ratorem in medio cqnftituerunt, vt ita fortiter circumcindtus facile ab omni vi, fiqua forfan exoriretur, foret tutus * Ad hunc fane modum ipfum in palatium vfque deduxeruntj& Populus,qui confuerat Imperatoribus faufta omnia la^taqj {>recari,infaufta atque infelicia huic ominatus eft. Circa ha^ctempora Equitum audatiflimi mores in vitia mere, atque auri cupiditas apud quofque cum Cx- fareas Maieftatis contemptupaflim ccepit exoriri. Cum enim nemo eflet qui Pertinacis mortem vindicaret, cumque milites Imperium tarn turpiter emptum viderent, nee efle qui contradiceret , adomne fefe flagitium atque inobedien- tiam dederunt-, vfqueadeo,vti auaritia contemptusque Maieftatis Imperatorias magis magisque indies aiigmentarentur . Vbi iam Iulianus Imperium velut pleno iure fefe poflidere arbitraretur , ad omnem libidinem ac luxum fe totum tranftulit , adeo vt in publici commodi adminiftratibne inutilis plane fuerit . Pralterea militibus fpem ademit omnem , eo quod opes eius tantae & tarn am- plaz non eflent atque ia&itaflet, ita vt promiflam pecuniam militibus numera- re minime potuerit. Erat autem & publicum asrarium magnis atque inutilibus fumptibus,quos fecerat Commodus,plane exhauftum.Hinc Iulianus militibus ccepit efle odio,atque cun£ta eius opera ipfis difplicebant: adeo vt in praetereun- do faspe verbis iniuriam ipfi intulerint, atque indignam eius libidinem acerbif- fime exprobrarint ; idque non priuatim modo, fed & publice in foro, in maxi- mo populi conuentu-, dixerintque hominem ipfum efle omnium quos terra alat nequiflimum , atque impudiciflimum, & id genus alia plura, quae obiiciebant. Vt vero Senatus Populusque Romanus confiderabat, Iulianum minoris indies apud milites equitescjj fieri, & plerifqueodio efle ac contemni-, neque item efle qui mortem Pertinacis aut Imperij ignominiam vindicaret ; elegerunt C. Pe- fcenniumNigeriumtamquam Romani Imperij totiusq^ mali vindicem : ipfum obfecrarunt, vt quam ocyflime cum omni exercitu Romam veniret, ac Roma- nos a tantis contumeliis aflereret. Hasc vbi Iuliano nuntiata eflent , audieratq; etiam L. Seuerum in Pannonia aduerfus fe moliri, non quidem vt Casfarem, fed vti necis Pertinacis vindicem , a quo in Pannoniam cum exercitu miflus erat, facile fufpicatur fecum penitus a&um fore.. 1 XXL 43 / ETSI ALTERVM PEDEM IN SEPVLCHRO — • HABJEREM, ADHVC ADDISCERE VELLEM. Imperto mortem licitatus eft, cui vix v 1 1, mcnfibus praefuit. F 2 44 Pescennivs Nigerivs Senator fuerat Romanus , ac de- inde vniuerfas Syrise Prazfes. Hun.c Romani honeftiflimum fortif- iimumqj asftimarunt, vt qui vniuerfae Phoenicia: & totius regionis /ad Euphratem vfque domhiator effet. Erat prasterea eius astatis , vt facile pro honefto ac pacis ftudiofifumo coli potuiflet . Ferebatur & in rebus masjnis atque arduis clemens , mitifque : ac tamquam iuftitisc cultor celeberri- • mus paflim laudabatur; adeo,.vt nihil dubitarent quin Pertinacis veftigia fe- quereturcquibus ille Romani Populi fauorem fibi facile prom emit. Quae cum in fe itaelTe intelligeret , fpem fane habuit amplam ad Imperium perueniendi: paflim in vulgus fpargi curauit , non fraude fe Imperium velle adipifci , fed iis venire fubfidio qui id a fe tantopere flagitaflent.Hinc ad ipfum vniuerfi,qui in Aha Populi Romani amiciffimi erant,venerunt,obfecraruntque, vti quam pri* mumRempublicam capeiferet.Cum iam videret cundta ex animi fui fententia fuccedere , cohuocatis equitibus ac militibus orationem habuit huiufcemodi : Quam mite ingenmm nojlrum fit , quant a que nobis in rebus gefendis ardttis prudentta t eqmdem vos fat is fare arbitfor : neque emm hue advos procejji de ifliufmodt t qmd'-ueHrum in bpermifit vti Imperium fibi abiurarent, omniaque ornamenta Imperialia omni vi in nouitium Imperatorem Seuerum transferrent. Ad hunc illi modum, laureis redimiti fer- tis, ad Seuerum fupplices venerunt ; vbi armis ac viris circumuenti illico fuere. Mox Seue- rus irato animo huiufmodi ad ipfos orationem habuit : Posteaquam modo nofira virtute ac prudentia vifti Jitif, eerie baud indigni hie ad fiat is 7 qui Imperio iure op time litemini, viroL illi magnifcentifimo, quern cum defender e merit o debebatis , turf iter interemiHis. Pneterea illufire hoc Imperium , quod a maioribus nofiris perpetua gloria ac wrtutc_j fummA , maxim&fa nobilitatis nomine partum fuit , illud ( inquam ) Imperium longe clarifimum vos fceleratifimi fosneratores tarn turpiter tam% ignominiose vendidifiis: quafi vera res nihili ac null}its plane momenti aut pretij fuifet. Ob qua fane iridignifii- ma flagitia , etiam at que etiam confederate & perpendite , quidnam ftis meriti. T^thilo- minus nullius fanguinem fundam: nee tamen decet , vt deinceps veHru ■ manibm Impe- riali fanguine infetfis cuiquam C&farum inferuiatis . CHanda igitur meis Equitibus, itatis quamdam oftenderetopinionem,atqu%humanumfe manfuetumque in congrefli- )us praeberet, magna hinc rurfum exortaeft in Antonino armulatio, ac fufpicio inlqua in Geta. Quamobrem vtrique vifum fuit Imperium diuidere , hac quidem lege & condi- tione,vti Europam atqyAfricam Antoninus,reliquam vero mundi partem nimirum Afiam Geta poflideret, turn enim fibi latiflimo maximoque diuifis Oceano iniquam omnem fa- cile fufpicionem fore perituram. Concludebatur etiam, vti Antoninus caftra propeCon- ftantinopolim haberet, Geta autem ad Chalcedonem Bithyni«e oppidum , vt vterque ita commode fuum tuerentur Imperium, alterque alterius traie&ionem inhiberet. His fuper rebus confultum fuit coram optimis quibufque Vrbis Roma: , qui quidem tacentes moe r fto vultu terram intuebantur . Turn Iulia Vtriufque mater exfurgens , his ita locuta eft : Terrain quidem ejr mare, o filij, quemadmodum diuidatis fane iam probe inuenifiis , ma- tt em veto quonam qufed de omnibus Jimul vniuerji Rem. Imperif fortu- nes, vt qui liberos fuos confanguineosfo contra nos vltum veniat . I gitur arma capiamus, atque (vti Romanis confuetum esl) ordinem in bello feruemtts,quo Barbaros facile fupera- bimus. Hare poftquam locutus eft , poftero die Sole oriente Romani Artabanum plurimas fecum copias adducentem eminus confpicront. Vtqj Solem de more Parthi adorarunc, in- genti clamore edito in Romanos extemplo concurrunt. Cererum Romani poftquam equi- tatu multitudineq) camelorum premebantur, fimujata fugamurices proiiciebant , qui fub arena adeo delitefceban^vt facile confpici nequirent. Et tametfi quidem murices ifti equi- tibus Maurisq; camelorum infefloribus perniciem adferebant, pugnatum tamen vtrimque eft vno alteroqj die a mane in vefperem vfque acerbiflime,ita vt nox ipfa praelium dirimere debuerit. Tertio rurfum die vtrimque»copias in campum educunt : in quo confli&u tanta virorum iumentorumque cecidit multitudo,vtomnis prope campus iis compleretur. Poft- quam vtrique in fua fefe caftra receperunt, itinera aditusqjobie&iscadauerumcumulis vel- ut aggere propugnaculoque alter alteri praecluferunt. Ac cum iam Parthi quarto die fe(e rurfum ad certamen pararenr,cognouit Macrinus Artabanum non alia de caufsa tam acri- ter ac pertinaciter pugnare , nifi quod aduerfus Antoninum confligere fe arbitraretur . Qttare Artabano mittit legatos cum litteris , indicauitq; Antoninum iampridem occifum, debitasque kulfe pcenas : fibi a Romanis Imperium effe conceffum,ac fummam rerum tra- ditam, & ob id fe cupere ilium ex inimico amicum facere, pacemqj fcedere, iureiurando ac libaminibus fancire. Quibus leftis Artabanus,edo£tusque iam a legatis Macrinum An- tonini necem curafle , fcedus cum ipfo feriit ; ac Macrinus cum fuo exercitu Antiochiam reuertitur, vbi ipfe quidem in oppido agebatj exercitus vero foris. Hinc item litteras tam arnicas tamque humana's adSenatum Populumque Rom. dedit, vt iis lech's ipfum vniuerfi illico non Imperatorem modo falutarinr, verum Sc iam iam praefentem optarint,vti Impe- rialem ipfi ho ■lorem & obfequium praeftare queant. Facile enim nouerant,huius opera fefe ab Antonino clam liberatos. Neque ctiam Senatus tantopere laetabatur ob'pacem Parthi- cam,quam quod Antoninus eflet interfe&us. Nam vt au&oritate quifque aut dignitate ac potentia prxcelkbat , ita maxime imminentem fuis ceruicibus gladium Macrinum depu- liflfe arbitrabatur. Verum milites vbi intellexifTent Antonini percuflbrem a Macrino fuifle fubrogatum, alieni iam Imperatorem contemnebant ceu aequo mitiorem , occafionemque faltem leuem dari optabant , vti necem Antonini in ipfo vindicarent . Hate vbi percepit Macrinus, filium Diadumenum in caftra ex oppido adduxit ; ac militibus conuocatis, fel- lam, quae in medio etat exercitus, confeenderuntj filiumque Macrinus, vti fecum pari iure imperaret, inftituit, ac mutato nomine ipfum Antoninum Diadumenianum appellauit, vti militum anurias aliquantulum fedaret. XXVIL 5S DII FAXINT VTFILIVS ANTONINI MERITVM EFFING AT: ET EGO QVI SVM PATER AN- TONINI, DIGNVS OMNIBVS VIDEAR. Anno rcgni primo, menfe if. dccrepitns immcrito mifereque vita priuatus. Opelivs Antoninvs Diadvmenianvs, aim iam breui tempore cum patre Macrino Imperium aequali iure adminiftrafTet, exitium vtrique prafentaneum fubito imminuit. Nam milites, qui vel leuiffimam * vndecumque captabant occafionem , facilem miramque inuenere ad ea, quae ammo conceperant, perpecranda ; idque in hunc modum : Antiochize habitabat anus qusedam Iulia Matfa nomine , cui foror erat Iulia Domna L. Septimij Seueri coniunx , ac mater Imperatorum Antonini Sc Getse : ea , viuente eciamnum forore, multos annos inter Carfares in aula vixerat Imperatoria ; fed Geta a fratre Antonino interfedo, fimul cum forore Antiochiam in patriam profeda eft. Erant item huic filiae dux, quarum altera Iu- lia Soxmias,altera Iulia Mammsea appellabatur. Prior filium habebat nomine Baffianum, pofterior Alexianum j amboque fub matribus auiaque educabantur. AcBaflianus qui- dem ea tempeftate annos natus erat circiter quatuordecim , Alexianus vero iam annum attigerat decimum. Sacerdotes ambo Solis erant, qui turn a Phoenicia; incolis Helioga- balus dicebatur, colebaturque maxime . Huic templum exftruxerant fane operofum , au- ro argentoque plurimo, ac lapidum eleganti magnificentia exornatum. Proinde Baflianus facerdotio maxime fungebatur,veftes ferico purpuraque indutus varias,auro intextas : item capite coronam geftabat pretiofis gemmis vndique onuftam , omnium interim quos terra ferat forma pulclierrimus . Hunc itaque aim facra celebrantem , chorumque circa al- taria ad tibias, fiftulasque , &C omnis generis organa inftaurantem , mortales cum alij, tftn Romani etiam milites admirabundi infpedarent j cumque religionis nomine Romani equites templum hoc crebrius frequentarent , eo quod formam aetatifque florem in eo -adolefcente nimis quam libenter intuebantur ; his clam auia ipfius tandem fuggeffit, iftum profedo efTe Antonini filium, quamquarn alterius putaretur : nam Antoninus ( aie- bat ) rem cum filiabus meis eo tempore habuit , quo Romx ego vna. cum forore in palatio agitabam, hosque duos liberos ex iis interim fufcepit. His ab equitibus intelledis , rem in omnem fparfete exercitum . Ad quod etiam porro Mxh. aceruos nurhmorum habere maximos ferebatur , quos militibus facile elTet elargitura , fi modo liberi eius Imperium adipifci queant- Tumvniuerfi, Iam, inquiebant, occafio data eft optima Macrinum femel vindicandi , quod Antoninum horum liberorum patrem interemerit : atque eadem ilia node anum cum filiabus ac nepotibus e ciuitate milites in caftraclam admiferunt, vbi Baffianum & iuramento Imperatorem & nomine paterno Antoninum declaratunt, Macrinumque ac filium Diadumenianum holies proclamanmt . Qua: vbi Macrino funt nuntiata, credere haud potuit, remque omnem ceu puerilem contempfit . Verum ciim nuntiatum efTet, milites inclufo exercitu paullatim difceflum parare, mifit Iulianum du- cem cum ftipatoribus ac Pra:torianis aliquot equitibus, qui rem cautiiis explorarent. Qui quidem vt ad caftra iam peruenere, ftatim inclufi milites Imperatorem fuum, faccu- losque nummorum plenos de turribus ac pinnis oftentarunt : quibus equites ftipatoresqj mod, Iulianum obtruncarunt, caputque ad Macrinum ac filium eius remiferunt. Quo animaduerfo, Macrinus omnem Imperatorium cultum detrahit , veftes alias aflumit, bar- bam demit, atque vna cum filio ac paucis comitibus ocyffime dies nodesque Romam pro- feduseft, vt Romani Populi fauore ac beneuolentia tutaretur. Ceteriim ciim Propontidis fretum traiicerent , vento aduerfo in Chalcedonem repulfifunt. Hie vbi in fuburbano quodam latitarent, grauiffime ccepit Macrinus laborare, perpetuo itinere fatigatus attri- tusque. Quod fimulatque Antoninus accepiflet, occifores eo mifit illic6 ; qui fenem mifere laborantem vna cum filio interemerunt , atque vtriufquc capita ad Antoninum retulerunt. Hie miferabilis Macrini Diadumenianique exitus fuit : hoc crudelitatis Antonini initium. Deinde fefe parabat exercitus,vti Imperatorem Romam deducerent,atque ita ipfum omni vi in Imperium xre mercatum reftituerent : quod vt Romani intellexifient, animo vniuerfi fuere perculfi. 57 XXVIII. fATER QJVIDEM CVRABIT NE DES1T IMPERIO: EGO AVTEM ELABORABO NE . DESIM NOMINI ANTONINORVM. • Vt Caefar cum patre imperauic annum vnum, adolefcens mifere interfe£tus. H 58 AvrslivsAntoninv s,qui Heliogabalus appellabatur,a Christo nato anno ducentefimo vigefimo primo,cum fratre Alexiano, cumq ; fuis ac vniuerfo exercitu,exOriente Romam profe&useft.Hi Vrbem ingrefli plerifq; * admirationi fuere ; quod duos Antonini filios etiamnum fuperefle haudqua- " quamputarant.Vc autem cum raatre auiaq;Ma:sa in palatium venere, Antoninus in Imperialc folium fefe depofuit.Vtq; indomitum hoc animal die poftero inCapitolium veniflet,matrem fuam Soatmiam in Senatu ante omnes Senatores Temper praeGdere & voluit & iuffit:atque il- licd feminis infignem conftruxit Senatum, in quo mater ,ac Mammaca huius fbror,fratris pa- rens,Confules eflent,haberentq> facultate cum ceteris matronis Confularibus condendarum legum, ediclorumqj promulgandorum, qua ratione fefe viri circa naturae exercitia haberent: item quae muiieres quo veftitu incederent,qua2 cui cederet , quaeq] alteri furgeret. Exftruxit etiam templum Heliogabalo,quem velut Iouem ac {iimmum Deum vti colerent vniuerfi e- diccbat. Omnes fane Deosfui Dei miniftros efle aiebat, alios nempe eiuscubicularios, alios ceconomos,alios qui ei eflent a poculis,ab epulis,rebufque ahis. Litabat etiam huic in hoftias pueros per vniuerfam Italiam nobiles ac decoros , patrimos & matrimos : nee vero volebat vfquam gentium alicui Deo facrificari aut cqli,nili in memoriam veri Dei Heliogabali.Cum iam mater eius tantse Roma: effet au£toritatis,riihil penitus egit abfqjillius confilio & volun- tate,tametfi quidem mulier adeo erat probrofa, adeo in omni viuens turpitudine, vt dici ne- queat.Et quemadmodum ipfe ex patre crudeli ac meretrice probrofifTima prognatus eratjita in omni turpitudine, in omni nefaria illicitaqj libidine fecundum habebat neminem. Quare fatiu,sene exiftimo (nififeries Imperatorumcogeret) eius memoria penitus exftirpare, quam vitam impuriffimam litcerisprodere.Conuocabat Romsc omnes meretrices ac lenones>atq; in condone publica coram iis oratione pulchram & prolixam habebat de laude artis meretricie. Nominabat eas cum magna reuerehtia populum fane honeftiflimum ac piiffimum,iadabatqj fe omnes matronas artem do&urum meretriciam,eas ad iftiufmodi honeftum ac pium excrci- tiu inftigans admonensqj . Nihil enim aiebat feminis nobilibusac formofis iaclius efTe,quam i fi fe publice proftituant,atque in meretricum publicarum catalogo infcribantur,vti viris qui- bufqj prompts paratxq; fint.M irabatur etiam plurimum, quamobrem tam bonum ac pium exercitium perficere recufarent, ciim omnes ex xquo meretrices effent: qiiamqua eius nbmi- nis illas puderet,ciim pudor nullus eflet,fed ingens potius honos.Honeftius enim meretricari publice, quam priuatim. Decreuerat autem edi£tum promulgare , vti feminx quibufcumqj viris publica; ac paratx forent. Ifta oratione abfoluta, his qui fuam libidinem, profitebantur, ternos aureos donatiuum pronuntiabat : dicebatqj eos optimos fibi efle amicos, proximos, & quos in fummo haberet pretio. In omnibus honeftis ac publicis Vrbis & Prouinciaru officiis lenones exoletosq; inftituebat,qui etiam in aula primi erant. Turn ex homine beftia tam im- pudica efficiebatur, vt omni turpitudine cotaminatus,nullam probitatis rationem penitus ha- beret. Virgines Veftales viuas terra obruebat. Saipius ipfe nudus aut in curru aut le&ica infi- gniter exculta infidebat, vehebaturq; per totam ciuitatem a formofiffimis mulieribus,quae & ipfij nudx ac fine pudore erant.Cumq; iam plane eneruatus rem cum feminis ampliiis habere nequiret, fcCe fubagitandu ineundumq; dedit exfe&is virilibus, veftitu. mulieri virum fibiad- iungens. Seueriflime item edicebat,vti deinceps Baffianatamquam femina appellaretur^da- batqj vniuerfum Imperium Alexiano fratri, Alexandri nomine indito,quod pater olim An- toninus ipfum Alexandro magho comparaflet. Addidit&eidem Seueri cognomen auitum. Veriim vt id gratum efle Populo Ro.cognouit,atque ideo fummopere l£tari,neqj efle qui non omnem Alexandro deferret honorejfadh" pcenituit,quod ita fe omni poteflate ac vinudaffet: fed confilio aftutiaq; matris Imperium recuperauit; atq; id quidem hoc modo,vt ipfe pater, Alexander vero filius haberetur. Turn k(c a turgiflima libidine ad tyrannidem Ionge imma- niflimam tranftulit,ita vt optimas horas trucidando,feriendo,iugulando ac ftrangulando tra- duxerit. Ex cruentisfpe&aculis magnam capiebat voluptatem. Ingratum erat , quidquid ex fe nullum prabebat fanguinem. Denique iuuabat maxime,fi quid crudele, feuum, horren- dum ac tyrannicum plane, in eos prarcipue excogitaflcc, quibus ipfe difplicebat. Proinde vbi etiam fimili rarione milites aggredi conabatur,fubito ipfi omniu malorum vindi£ta imminuit. XXIX. 59 QVID MELIVS, QVAM VT IPSE MIHI HERES SIM, ET VXORI MEiE. Pro arbitrio Romanos infblenter vexauit 1 1 1 1, annis, vixit xviii. dedecorose perijt. H 2 6o Avrelivs Severvs Alexander, poftquam anno Christi ducentefimo vigefimo quinto Imperium vna cum fratre Antonino admini- ftraftet,fratern3eq; ipfum crudelkatis,fupra quam credi pomt,ta:duiflet, ita vc „_,, ^^ • in nullo fcelere voluerit germano fuo participari ; ferre profead debuit fe ^diTaratinuis infidiis ac veneno peti, nee fe folum, fed & optimos illos equites, qui in fufcipiendo Imperio fauftis acclamationibus ipfum confalutarant. Verum enimuero eius tandem odiofa tyrannis finem cepit huiufcemodi: Vc enim equites plerofque ampere cona- bacur,magna extemplo nata eft militum fedkio,quibus item vulgus fefe permifcuk. Hi igi- tur hoc ipfum vlcifcendi tempus fore commodimmum rati,Antoninum,matremq; , vt fce- leftiflimos inter fecerunt, cadaueraq; per totam vrbem ceu canes traxerunt dilaniaruntque, voce aid iftiufmodi inclamantes: Hi funt canes irti,quos nulla libido potuit fatiare.Etcum ad iftum modum fatis diuqj per vicos raptata fuiffent, in communes abieda mere cloacas, nomenqj Antonini Alexander ex publicis monumentis permiflu Senatus omnino erafit,atq } inter infelices deinceps numerauit. Turn populus vniuerfus incredibili perfufus tetitia, feli- ciora fperabat tempora. Quanto enim ille erat faeuior,atque humano generi magis infeftus, tamo hie probior mkiorque habebatur ; adeo vt vel vnicum omnis virtutis ac probitatis exemplar dici potuiflet : qui fefe ad inftaurationem Reip. iam fuperioris Imperatoris admi- niftratione propemodum collapfae,quam mox totum dedit. Hue item laborarunc Confilia- rij eius,Iulius Frontinus, Vlpianus, & Paulusluris ciuilis perkiffimi. Mater eius Mammaca Antiochiam profeaa eft,vbi abOrigene prefbytero in facrofanda Chriftianac fidei religione probe inftruaa,Chriftiana item erFefta eft. Deinde etiam Alexander per matrem erudkus, Christvm atque Abrahamum Diis ipfis annumerauit: nee folum Chriftianos haud eft per fecutus, verum &tem plum iis xdificauit. Interea dum in omni fe officio humano exer- cebat,tant& fapientia ac prudentia ceteros antecelluit, vt iam nulla ratione aquoquamfalli poftet. Ad omnes Ce(e artes liberates totum dabat. Pidor erat fane egregius : mukarum lin- guarum perkiffimus, Poeta Oratorque adeo infignis, vt dici haud queat. Neminem a fuo latere moeftum fubmouebat,fed omnibus aeque blandum fe affabilemque praebebat. Atque vt mater auiaquenimiam ei ciuilkatem obiicientes fzpe dicerent,nimium familiarem mol- lioremqj ipfum fibi Imperij poteftatem ferine; quam decebat: refpondit, Sed & fecuriorem atque diuturniorem.Quin &illa e facris Licteris petka auditaque a Chriftianis fententia ei frequens erat in ore: Quod tibi nolis,id in aiterum facere caueas.Quam fententiam vfque- aded dilexk,vt & in palatio & in publicis operibus perfcribi iufferk:ac tandem etiam re ipsa perfecit,cum Q.Camillus Imperium clam feduloque affeaaret, eique nuntiatumefTet;tum enim Camillo gratias egk, quod curam Reip. qua? recufantibus bonis imponeretur, fponte ac libens reciperet: deinde ipfum ad Senatum fecum eduxit, timentemque etiamnum mali quidpiam in palatium recepit,conuiuio adhibuk, omamentis Imperialibus affecit, & parti- cipem Imperij appellauk. Simile & in rebus aliis egregie perfecit,ka vt tredecim annis im- perauerit abfque cxde aliqua, adeoq; quod nemini in quoquam culpandus exifteret. Poftea vera ipfi haud opinato lkterae e Syria MefopotamiaqjreddkaeaPraefidibus fuere ; in quibus, Artaxarem Perfarum regem, Parchis iamdeuiais,atque Artabano eorum Rege interfeao, in Romani fines Imperij excurrere,vicinosq; Barbaras fubigere,fcriptum fuit. Alexanders intelleais , fummopere perturbatus fuit. Et poftquam verbis blandis minisque ad pacem Perfas reducere conabatur,etiam illafum viaoriarum eos admonuit, quas Auguftus,Traia- nus,L.Verus,ac auus Seu ems contra eos adepti fuiflent. Proinde vbi confiderabat minime eos armis defiftere velle , ingentem aduerfus illos exerckum eduxit. Ac inprimis quidem magnum paflus eft detrimentum : deinde vero infigni viaoria Perfas deuicit . Dkipuit iis feptingentos elephantos, currus falcatos mille , equkum centum millia ,& cataphraao- rum millia decern. Interea temporis Germani ab Imperio defciuere : quae res Alexandra magno ftiit timori. Sed contra hos tandem etiam cum fuis milkibus profeaus eft , iterque quam ocyflime abfoluk. In eius exercitu dux erat Maurorum ac tyronum Maximums quidam nomine, cuius deinceps hiftoriam in fequentibus ordine defcribemus. 6i XXX. EGO NON PATIAR MERCATORES POTESTATVM. Imperium adminiftrauit egregie magnate laude xin. annis , X X v I. setatis interemptus. H 3 \ \ 'AXiMiNVsex ignobili quodam Thracise vico oriundus,parentibus Germa- nis, altero nimirum ex Alanis ,alteroqi e Gotthia, prognatus eft : homo plane . barbarus,qui iam inde a pueritia paftor fuerat ouium, eaque demum corporis , magnitudine,vt plurimi e longinquis fedibus confpiciendi gratia ad ipfum ad- uolarint. Tantx praeterea ferebatur edacitatis,vr vel vno prandio carnis libras abfumpferit quadraginta aut quinquaginta,biberitq; nouem aut decern vini fextarios. Hunc Alexander Imperator,quocumq}iretj ceu fpectaculum quoddam fecum duxit.Et quamquam vafticas ilia longitudoque corporis mores homini adderet incompofitos , poft camen aliquanto ela- tiori animo eftedusj miles adeo fuit ftrenuus, adeo fortis, vti in certamine quodam vno fu- dore milites fortiilimos fedecim facile deuicerit. Hinc plurimum Alexandra acceptus,qua- tuor legionum Tribunus conftituitur: iuffus item,vti tyrones ad vniuerla equitum mune- ra exerceret,atque ad bellandum idoneos redderet.Qui fanedum horum nihil prxtermit- tit, fedulo apud quofque fuo perfungens officio , magnam ab omni exercitu iniit gratiam. Appellabant ipfum alij Antaeum , alij Milonem, all) deniqueHerculem. Tandem etiam Alexanderfuomaximoincommodq Maximinum vniuerfo exercitui prajfecit. Hiccom- plureis M>uros, ac ingentem vim fagittariorum aduerfus Germanos inftruebat , quod hi Germanos maxime infeftarent , cum & longius iacula intorqueant, & faciles fint ad curfus recurfusque inferendos.Nonnumquam tamen aduerfus Germanos pugnam commiferunt, ex qua Germani haud impares fa:pe Romanis abierunt^ Quod quidem animaduertens- Alexander,decreuit ad illos, vt olim ad Perfas, mittere,qui de pace cum iis agerent: praici- pue vero nuntiarent, Imperatorem illis omnia, quorum foretopus, praebiturum polliceri, daturumque pecuniae vim maximam. Nouerat enim eos in primis pecunias efle auidos, & quod pacem Romanis auro faepe vendidifTent. Quamobrem iftiufmodi Alexander illis proponebatjVt cui charius elTer pacem fcederaque pretio eraercari, quam bello vindiciam. fumere. Interea exercitum quam fideliffirae recenfuit: Imperator enim tarn erat infignis, tarn ad Principis munia obeunda diligens,vt interdum vel integras cohortes exau&orauerit, ac nobilitate ipsa priuauerit. In his atque in rebus aliis Vlpiani confilio vfuseft, qui eius, vt fupra dichim eft , praxipuus erat conllliarius. Hunc milites adeo indigne tulere , vt in eum iimul irruentes gladiis hominem perfod*ffent,ni Alexander confeftim profiliiffet,cor- pusque fuum Vlpiani penculis interpofuiffet, ipfum fuo tegens pallio: vt intelligerent^Cse- farem corpore vitaque Iuftitiam tutari debere, atque huic iniuriam fieri, fi quam confilia- riis inflixerinr. Ciirn iam vero milites , fuapte natura ad res nouandas. oppido quam pro- cliues,longum eius Imperium diutius ferre pigeret,afpernari Csefarem caeperunt,quod fub matris atque Vlpiani auaoritate etiamnum viuere putabatur , fine quorum confiliis quid- quam in Repub. agere noluit. Praeterea & verbis nonnumquam facile indicarunt, fefe fpe- rare alium Imperatorem ele&uros, qui inopinato, ac praeter exfpe&ationem Principatum adipifceretur, & ad quern maiorem vtilitatem, ftudium atque honorem deferrent. Hinc decreuere Alexandrum obtruncare, ac Maximinum Tribunum fuum vocare Auguftum, vt qui rei militaris peritia praefenti bello finem facile* imponeret • Hue etiam accedebat, quod Germanis ob corporis vaftitatem animique magnitiidinem futurus effet formidini. Cum igitur frequentes in campum conueniflent , & Maximinus, vt folitus erat, tyrones exerceret inftrueretque,etiam hi in eius ele&ionem proni fuere:quamquam incertum,igna- rufne horum fuerit, an re priiis compofita . Mox purpura indutum Imperatorem faluta- runt. Ille primo reniti , & abiicere purpuram. Vt autem nudos intentari gladios a militi- bus vidit, futurum quam praefens periculum pra:optauit,Imperatoriaq; induit ornamenta, inquiens , qua: vellent, perficerent . Turn ftatuerunt Alexandrum incautum, ac rei totius ignarum, armis obruere. Quod vbi Alexandra nuntiatum effet, pulucremqj venientis po- puli eminus ipfe vidnTet,ac magne multitudinis voces cxaudiiffet,magnopere rimuit:cumq> ad eos proceffifTet , iugulum aduenientibus porrexit , atque vna cum matre & amicis illico interfectus eft- Cacdes autem hxc indignifliraa ad Rhenum contigit prope Mogunriam. XXXI. QJ/ O MAIOR FVEJIO, HOC MAGIS LABORABO. 63 Romanis vel inuitis per totos tres annos imperauir, tandemque vt ceteri gladio perijt. vlivs Vervs MaXiMvs ad Imperium , tamquam qui cum pa- 1 tre Maximino sequali iure fimul adminiftraret, aflumebatur anno a C h r i - st i natiuitate ducentefimo trigefimo odauo . Ab his duobus Populus Ro- manus ccepit plurimiim abhorrere , ita vt inter eos iatn publicus eflet ludus, non aliter atque fi patrem quifque amififTet, quod indies e Germania homines aded cm- deles, adeoque barbaros, in patres exfpedarent, deberentque moribus optimis priuari. Hi autem vt fe Populo Romano inuifos,ac Senatonbus, Nobilibus, opulentisq; contemptui e(Te cognofcerent , puduit eos tantopere fui generis, vti quofcumque noifent , occiderent, faltem ne cuiquam quidquam de eorum profapia conftaret. Amicos fuos , quorum fub- fidium abunde , cum tenuior iis effet fortuna , pridem fenferant , omnes interfici cura- bant . Deinde rati Imperium multo fibi feuiria ftabilius fore , amicos Coniiliariosque Alexandri omnes e Senatu exigebarit , omnique priuabant honore , vt foli effent in exer- citu , neminemque prope fe habereht nobilitate potiorem , atque ita tyrannidi fuac libere vacare pofTent . Nam quofcumque legatos Romani ad ipfos mittebant , eos variis anc- dos cruciatibus interemerunt . Cuius; quidem rei cauflam huiufmodi fuifle ferunt: Pontem fuper Rhenum fluuium conftruxerat Maximimis, qua aduerfus Germahos tranfi- rec ."'atque iis-, quibus cuftodia pontis curaque fuerat demandata , perfuafum dicebatur, vtiimul ac Maximinus in alteram riparn peruafiflet, ponte abfciffcredituque interclufo, Germanis eum proderept . Quod vbi intellexifTent , variis in eos modis animaduerte- runt . Alios enim viuos equorum boumque cadaueribus infui curabant , vti eb pado a vernaibus corroderentur , abfumefenturque : alios autem leonibus ac rabidis canibus la- niandos obiiciebant . Poftquam ha:c ita crudeliter patraffent , pontem tranfgrefTi funt , fecutaque eos eft magna Maurorum fagittariorumque Barbarorum multitudo . Cunda in hoftili terra depopulabantur incendebant diripiebantque . Percurrebant vniuer/ara Germaniam ad Cherufcos vfque , & inde Francos . Deuaftata igitur ad iftum modum Germania, deflexerunt in Hungariam, vbi pugnam iftam, aliaque fortia facinora per lit- teras' Senatui Populoque Rom. fignificarunt , indeque tabulas pingi & ante Capitolium dependi curarunt , vt non tam audire qua? gefta forent , quam etiam oculis fubijcere Ro- mani ppflent. Eas tabulas, vna cum reliquis ipforum honoribus, deinde fuftulerunt Ro- mani. Proinde cum iam nuntiatum eflet , Imperatores haud longe ab Italia effe, magnus illicb timor Populum Romanum inuafit . Confultabant diligenter, quemadmodum in prarfenti periculo fe tuerentur : nufquam non facra Diis vidimasque offerebant, preca^ banturque ne quo tempore Imperatores viui Romam reuerterentur . Nee verb Romani fbiura hoc curabant , vt ab ipfis multi paffim dilcederent , verum & milites contra eos emittebant . , Hinc fane qui in Africa erant, M. Antonium Gordianum, nobilem ilium Principem Romanum, Prsefidem fuum, Imperatorem fecerunt j idque hac ratione: Poft- quam Carthaginenfes Procuratorem fuum , cui , vt Maximini filijque fauorem aucupa- retur , nihil ad extremam vel (seuitiam vel afperitatem plane deerat , occidifTent , node intempefta ad aedes venere Gordiani , qui multarum ante Prouinciarum redor fuerat, & in maximis, qua: feliciter abfbluerat , fpedatus negotiis. Quamobrem etiam ftatuebant, vti ipfum ad Imperium fufcipiendum facile admonerent , excitarentque . Cum verb ip- fum edudis gladiis fupra grabatum quiefcentem ofiendiuent , (enem purpura induebant , honoribusque Imperialibus corualutabant . Gordianus re fubita exterritus , infidiasque & dolum in fe compofitum ratus , humi fe ex grabato deiiciebat , obfecrans feni parce- rent, a quo iniuriarum nihil accepifTent. Turn vnus ex interfedoribus Procuratoris fifci; E duobus , inquiebat, periculis , quorum alterum pracfens manifeftumque , alterum futu-. rum incertumque , eligendum tibi hodie alterutrum eft , vt aut nos teque vna ferues, aut iam iam noftris manibus intereas . Gordiaflus, his auditis, in illorum iefe manus prorfum tradidit . ; 6S XXXII EX PESSIMO GENERE NE CATVLVS EDVCANDVS. Romanorum Cadar a patre fa£fcus, illis biennio prafuitj proque eorum more gladio interemptus eft. 66 Antonivs Gordianvs poftquam Imperium fufcepiffet, vni- uerfa Africa fummopere gauifa fait, fublatisque Maximini & filij Maximi honoribus, pleraeque ciuitates in eorum locum Gordiani imagines ac ftatuas pofuere,ipfum a patria Africanum nominantes. PradTerebantur etiam ei virguka laurea,atque ignis,quo Cxfares ab aliis^rinci- pibus dignofcebantur . Sequebatur deinde ipfum Imperatoria pompa , milites omnes , iuuenesque vrbis Carthaginenfis bello idonei : qui quidem haud aliter ' Gordianum cuncli circumfluebant , atque hi facere confueuerunt , qui Romas Imperatoribus a corporis dicebantur efle cuftodia.Extemplolitteras ad Senatum Populumq; Romanum dedit,in quibus magnam libertatem,beneficia innume- ra, humanitatemq; cum maximo Reipublicas commodo pollicebatur. Curabat item Vitellianumprcfe&um Prattorij, hominem.ob animi crudelitatemMaxi- mino chariffimum , interimendum ; quod per adolefcentem audaculum calli- dumque efFe&um eft. Dein Gordiani epiftola coram Senatu Populoq; recitari: vniuerfus illico populus paffim furenti fimilis difcurrerej ftatuas imaginesque Maximini, eiusque filij, titulis fuis atque ornamentis priuare, deijcere : & ocuo, quod hucufque claufum fuerat,modo patefa&o, omnes delatores vna cum ami- cis ac procuratoribus occidere , atque in cloacas protrudere . Mox Senatus ad omnes fcripfit Prouincias, quemadmodum Gordianummobilem ilium Roma- num,ad Imperium adoptaflent, Maximinumq; ac eius filium Romanilmperij hoftes declaraffent, idepque fe praefidium vndiq-, flagitare, vti duos hofce canes femel e medio tollant. Quae poftquam Maximino nuntiata funt,ita ira accen- 'debatur,vt non hominem fed belluam putares.Caput parieti illidebat,exclama- • bat incondite , terram furentis inftar pedibus conculcabat , atque educto fa:pe gladio Romanis minitabauir,quafi ver6 omnes occideret.Vt autem ad feTedijt, omnes conuocabat milites, tribunal infcendebat, atque e libelio oratipnem ab amicis compofitam lis recitabat. Et quidem cum iam illis queftus efTet,quomo- do Imperium Romanum ab omni vi Germanorum defendiflfet, ac modo hanc ab ipfis referri gratiam,vt a fe filioq- fuo Imperium transferant in alium; cumq; vrbi Romae ac Senatui atrocia quaeque minitatus fuifle^profec-tionem edixit in Italiam. Interea autem dumin itinere eft,res illis Carthagini p raster fpem opti- me fuccefTerunt.Capellianus enim Mauritania? Prafes magnum contra Gordia- num eduxit exercitum,in quo fane viros habebat cum a£tateflorentes,tum omni armorum genere inftrudiflimos.QupdvtGordiano nuntiatum eft,extremaip- fe affectus formidine eft cum vniuerfis Carthaginenfibus, eo quod nulias.effe in Africa copias videbat.Filium igitur ducem fibi,relido in oppido ob fenectutem patre,inftituerunt,atque ita aduerfus hoftes profecti funt. Proinde vbi ad manus ventum eft, Gordianenfes magnis copiis in fugam verfi arma omnes abiecere, quod iaculatoribus Numidis refiftere non poterant. Prartereaipfi fe ita mutuo trudebant acproculcabant,vt a feipfis lhaius detrimentum paterentur quam ab hoftibus.In hac pugna & Gordiani filius cecidit, acpauci admodum Carthagi- nem reuerfi funt. Vt ver6 Gordianus intellexiffet hoftes ita repente in vrbem perueniffe , ac feminarum eiulatus, quarum amici ante oculos tarn mifere occi- debantur , audiiffet , deplorata falute intra cubiculum fe quail dormiturus rece- pit ; colloque zona?, qua praecinclius fuerat, inferto, laqueo vitam finijt. Eo die tanta Gordianenfium cecidit multitudo , vt Gordiani filij corpus inter occifo- rum cadauera inueniri haud potuerit. Vemm hoftes vrbem ingreffi, omnes qui a Maximino defciuerant, ac Gordiano adhazferant, magnis multisque cruciati- bus neci dederunt. Hinc in omnes ciuitates Africa? profe&i, qua? Maximini ho- nores fuftuliflent, eas ca?dibus, direptionibus atq; incendiis penitus euerterunt. Ha?c autem vbi Roma? nuntiata funt , confeftim Senatus in templum Iouis ( quod in Capitolio erat ) confugit. 67 XXXIII. OSTENDENT TERRIS HVNC TANTVM FATA, NEC VLTRA ESSE SINENT. O&uagenarius Imperio coa£tus prafuit vno anno, VI. menfibus, laqueo (ibi vitam finiuit. I 2 68 lodivs Pvpiemvs Maximvs, fabri ferrarij filius , & D. C ae l I v s B a l b i N v s ex: nobili Senatorum profapia oriun- dus,poft mortem Gordianilmperium hoc modo adepti funt: Cum \ Senatus claufis foribus coram loue fummo Deo , quern omnium, quar agerent, velut infpectorem teftemque implorabat,de ele&ione Imperato- ris multum diuque confultafet,yifum fuit,vti, qui ceteros artate ac dignitatean- . teirent, paulifper fecederent, quo fuffragia de iis colligerentur. Facile enim con- fiderabant, prasfens periculum poftulare virum hercle fortem ac prudentem , •quod iam minime dubitarent, quin Maximinus nemini foret parfurus, poftea- quam belli cauflam haberet iuftam aduerfus Romanos. Creati igitur Impera- tores plurimis fuere fufTragiis duo fupra dicti,vt aequali iure Imperium admini- ftrarent,ne rurfum Principatqs in nouam laberetur tyrannidem. Pupienus mi- les erat fane ftrenuus , prudens atque ingeniofus , &: qui Romanis exercitibus perfsepe prarfuerat, ac deinde Vrbis prasfe&us: in quibus omnibus ita honefte itaque fapienter vkam inftituit, vt magnam de fe fpem Romanis praberet, vt- pote qui eos ab omni duorum prasfentium tyrannorum faeuitia facile vindica- ret^ Balbiiius vero bis Conful mukas Prouincias fine vlla -querela adminiftra- uerac. His de cauflis ambo ad Imperium ele&i , Auguftique appellati fiiere . Prazterea concludebatur, vti Balbinus Romac k(e contineret, ac Rempublicam domi adminiftraret : Pupienus autem foris hoftium iniuriam incaftris & in aeie propulfaret. Dum hasc aguntur in Capitolio , vulgus interea rumoribus exqtum ad portas Capitolij concurrere , vicos omnes conferta multitudine oc- cupare, lapides fuftesque in Capitolium mittere, difplicere qua; iftic ab Senatu agebantur, Pupienum reijcere, quod eflet feuerior : poftremo dicere , nullum fe Imperacorem pofcsrs quam ex genere Gordiani . Verum Pupienus & Bal- binus Equeftris ordinis au&oritate freti, militibufque vrbanis cum gladiis vndique ftipati , omni Imperiali dignitate e Gapitolio ad Imperatorium pa- latum egredi conabantur , fed lapidibus ac fuftibus fuere repulfi . Quod vbi Senatus animaduertit , puerum quemdam. eueftigid etiam Gordianum nomi- ne , ex Gordiani Carfans fi'lia natum , ad k(c adferri iuflit . Hunc cum domi cum ceteris pueris ludentem often diflent , humeris impofitum per rnediam pertulerunt multitudinem in Capitolium , vfque populo fubinde acclamante, & puerum confpergehte frondibus . Cum itaque Senatus Casfarem ilium declaraflet , quando adhuc per aetatem Rempublicam gerere non poterat , kx multitudinis refederant : pafli videlicet funt in aulam palatinam fenes Impe- ratores cemmigraie. Interea dum ha;c Romae aguntur, venit Maximinus in Italiam , quern multitudo Germanorum fequebatur haud contemnenda , quam partim armis partim amicitia fibi comparauerat . Aflumebat item fecum omne genus armooim, quibus Italicas ciuitates oppugnare poflet , ea- que trans Alpes magnis fudoribus tranfuexit ; quod fuum etiam iter aliquan- tulum remoratum eft . Exercitus Hungaricus qui prarceflerat , portas vrbis , Aquileia: offendebat claufas ; quam fortiter oppugnarunt, donee Maximinus cum potentillima iacuiatorum Orientalium ac Maurorum copia adueniret. Turn bellica ifta inftrumenta quae fecum adduxerat , parantur fedulo, & quid- quid ad bellum idoneum efle poflet. Sed fortiter vrbani refiftebant, cund:a occludebant templa, asdesque vniuerfas - y ita vt ncc femina nee puer quifpiam eflet, qui non pro patria animose dimicaret. Interea res Romance pe{fime (cfe habuerunt inter ciues ac milites Prartorianos, e6 quod milites aliqui fuerant interfedi,qui Maximino inferuierant. r < xxxiv. MVLTOS TIMEAT NEC ESSE EST, QJ/ EM MVLTI TIMENT. 69 Regnauit cum Balbino & puero Gordiano 1 1. annis. iniufte occifus periit. 1 i K^@jl C^elivs Balbinvs poftqua m Vrbis cuftodiam sc tutelam fibi com- 0J$\ Ife miiTam haberet, videretq; quotidie infinitos psene ciues trucidari, ac ciui- gfagf pJk tatem ipfam humano paflim cruore contaminarij populo per ediftum ob- gjSffi ^ • nixe fupplicabat, monebatque, vticum equitibus &: militibus in gratiam rediret, ac potius praefentis cafus } communisque patriae detrimenti,vellet meminifTe. Polli- cebatur etiam equitibus,omnium,qii3s hucufque patrauerant, obliuionem atque impunita- tem. Sed id neutris perfuadere potuit, glifcente indies malo. Ac tametfi quidem Romae ob inteftina haec bella peffirne agebarur 3 res tamen tempusque acriorem ciuium pugnam contra Maximinum abfque mora aliqua aggrediendam admo'nebat. Pupienus lgitur col- lectdfl^ercitu Roma probe expeditus difceflit, vti Maximino refifteret. Vt autem milites, qui in Praetorio agebant, peniiria conficiebanturjVniuerfi patentibus portis eruperunt,con- grefljq) multitudinem fugientem in Vtbem vfque perfecuti fuerunt,ignemq3 domibus pa£ fim admoueruflt,vt iam bona pars Vrbis conflagrarit,pluresque aedes ex eo perierint incen- dio, quam in plerifque eiuitatibus eflent.' Interea dum haec Romas aguntur, res ad finem paulatim deducta eft. Nam ciim Aquilierifes Maximinienfibus infignia atque imagines Imp, Pupieni, Balbini ac Gordiani , coronis lauroque redimitas oftendhTent , ita grauiter Maximinus fuis militibus fucceniuit,vt plurimos extremo fupplicio affecgrit: quafi vero per eorum ftetiflet inertiam,qu6 minus ciuitas capta fuiflet. Hinc milites feditionem aducrfus ipfum excitabant, obrutumque. tandem vna cum filio Maximo obtruncabant . Neque enim iis clam erat,quam duo m' vniuerfo orbi eflent odiofi, quamque nemo foret, qui non in horumnecemiufaiTet. Capita igitur amborum pra?cifa,haftisque impofita Aquilienfibus ciuibus oftendebant,ex qua re pax illico vtrimque conciliata eft.Cadauera vero canibus di- laniandaproiiciebant, ac capita tantum Romam Imperatoribus perferri curabant. Equitcs qui capita haze ferebant , in itinere Pupienum in vrbe Rauenna inuenerunt, ei victoriam ac fucceflus rerum profperos nuntiantes.Pupienus capita dimittebatRomam ; vbi ea Balbinus contis infixa ante roftra populo confpicienda oftendebat. Deinde vbi Balbinus vi&imarn hecatomben appellatamJb.oc eft,in quo facrificio ex quocumque animalium genere cente- na mactabantur, vt centum boues, centum fues, &c.) immolaflet, capita in Campo Floro magna cum lsetitia populi Combuflit. Hac fubita rerum mutatione omnis trifhtia vibis Romas fedataeft.' Interea Pupienus Rauenna profectus Aquileiam peruenit,vbi omnes ' Maximini milites parato habitu jaureati obuiam ipfi procedebant: quos vbi Pupienus ora- tione arnica benigne in gratiam recepiflet , cum omni militari copia Romam reuerfus eft, venientemq; Balbinus, ac Gordianus,Seriatus Populusque Romanuslaetis acclamationibus veluti tnumphantem exceperunt . Confeftim Parthi cornua aduerfus Imperium erigere, itemque Germani coeperunt -, ita vt Pupienus ex decreto contra Parthos 3 & Balbinus contra Germanos, cum tota militum multitudine proficifci debiierint. Inter hos duos difcordia: quaedam nafcebantur tacitas. Balbinus Pupienum quafi ignobilem ac fabri dumtaxat filium contemnebat , atque hie ilium contra ceu hominem efteminatum , debilem , luxuriofum ac focordem. Quare alter alterius vita: infidiabaturj fed quia vterque fidifllmis ftipatoribusi adeoque Germanis , probe munitus erat, res perfici non poterat. Interim noua deintegro coorta inter Praetorianos milites feditio eft , qui Germanis militibus quotidie dira minita- bantur, ac pigebat modo quod Pupienum tanta fide ac reuerentiain Vrbem deduxiflent. Facile autem fufpicabantur, fi quid inceptalTent , milites Germanos id fore vindicaturos. Quamobrem iratis animis ex Praetorio ftriclis enfibus ad Palatium vnanimiter concurre- runc, ac turbatis ianuarum cuftodibus, impetuq5 fado in aulam irruerunt, ac fenes Impera- tores ambos detractis laceratisqsveftibusnudosexaula abftraxerunt. Deinde,euuliis etiam barbis & fupercilns, ignominiose ipfos,nullo non ludibrio afFedos; per mediam Vrbem ad caftra deduxerunt. Decreuerant enim eos non in Palatio , fed in Praetorio interficere ; ac lento prius mortis genere excarnificare, quo dolorem diutius paterentur. At vero vt ccm- pererunt, Germanos raptisarmis in auxilium concurrerc, ftatim vtrumque Imperatorem in via trucidarunt, corporaque dilaniata fparfim reliqucrunt. 71 XXXV. BONIS NOCET," QJ/ I S QJ/ I S PEPERCERIT MALIS. Imperium vna cum Pupieno & Gordiano iuniori per 1 1, adminiftrauit annos: ignominioseperijt. Antonivs GoRdianvs Imperium folus, ciim annum agerct deci- mum tertium,adeptus eft anno Christi ducentefimo quadragefimo' primo . Amabatur autem plurimiim a Romanis ob pulchritudinem ac bonos mores. Nee iftud fane infima laude dignum, quod in fua adolefcen- tia fapientiae amator fuerit tarn eximius, vt bibliothecam librorum haberet circiter fexa- ginra duorum millium. Admodum adhuc adolefcens bellum contra Perfas ( qui in Ro- manas prouincias paflim ineurrebant ) aggredi deraortuo Pupieno debuit . Verum ci Senatus dedit in fubfidium ac ducem exercitus Philippum ex Arabia oriundum , militem fatis lau datum. Atque itaquidemGordianuSjCumTranquilliam 3 Mifitheiviri honeftiflimi filiamjvxorem duxiflet, multiscopiis omnique vimilitari inftruduSjOrientem'verfus pro- fedus eft. Poftquam vero in Afiam traieciflet, ita fe cunda peflime habere offendit, vt ad focerum fuum Mifitheum,qui adhuc domi relidus erat,Utterasfcrip(erithuiufmodi: ^jjt Dij omnipotentes Romantim tuerentur Imperium, imperitia certe y focordia ac perfidia ho- minum diu flare nonpojfet. Scribebat etiam, quofdam fibi in aula difplicere : querebaturqj Jmperatorem fane miferum ejft, apud quern vera reticentur •, qui cum ipfe public e ambula- re non poflit , necejfe eH vt delatores tantum audiat, & audita ab ijs confrmet. Vt autem. frequentibus praehis Artaxerxem Paithorum Regem deuicifletjSaporem Per (arum Regem aggreffus eft : quem ed redegit , vt regnum fuum etiam libens in Prouinciam Romanis tradiderit . Inde per Syriam in Antiochiam venit : quam a Perfis poffeflam recuperauit. Hinc rurfum iter in Thraciam ac Mcefiam fecit : in quibus breui tempore tantum vicit, tantum deleuit,fugauit,expulit atque fubmouit,vt plurimas inde fibi vidorias compararit. Namque omnes iftas t egiones Imperio Romano iterum recuperauitj itavt hinc ad Sena- tum fcripferit, obfecrans,vti fe fuo nomine Diis commendare vellent: omnemqj honorem focero adferibebat, illi foli gratias agens, quod eius dudu, vt aiebat, & difpofitione cunda trahfegifTet ; ac quae deinceps eflet peradurus , eius item fierent opera & confiliis . Phi- lippus, quoniam propter Mifitheum voti compos fieri haudquaquam poterat, clam veneno hominem interemit. Deinde ipfum Gordianus fecit praefedum Praetorij. Hie autem vbi fe- cum cogitaret , quam ex humili genere fortunaque tenui ad earn dignitatis fublimitatera fubuedus fuiflet, ccepit fuperbire, cornuaque fumere , vt pauperes folent dum e fordibus paullo nitidiores emerferint ; atque id feduld indies operam dare, qua ratione Imperium adipifci poflet. Nunc hoc,nunc vero iftud ftudiose excogitabat: poftremd rem ita aggref- fus eft . Naues frumentariae , quae commeatum ex Jigypto atque Italia ad exercitum con- ueherent , auerfae alio defledebant , vbi exonerari haud poterant , ita vt hinc feditio inter milites coorta fit. Ea res Philippo ex fententia optime fuccedebat, ftudebatque inde etiam vultum fingere^triftitiam fimulare ? quafi militibus condoleret. Praeterea inter milites paflim fpargebat,Gordianum efle adolefcentem imperitumt^ue , ac melius fore fi alium elige- rent , qui in periculis fua prudentia gubernare poflet . Atque ita extemplo illi Imperium demandabant,vti iuxtaGordianumimperaret. Veriim hoc ei fatis non erat. Gordianum prope efle aequo iure ferre non poterat : ftudebatque diligenter, qua via Gordianum Im- perio prorfum expelleret. Semper ipfe apud milites efle , facere quo iam naues frumenta- riae aduenirent:.denique ipfum milites ceu vnicam exercitus falutem colere. Quod quidem Gordianus molefte tandem ferre occipiebat, ac militibus querebatur, ipfum beneficiorum, quae in eum contuliflet , plane efle immemorem : at nihil penitus impetrabat , quin magis aduerfus ipfum incendebantur . Petebat vt faltem Caefaris loco fe haben paterentur ; quod minime potuit obtinere. Dein petebat,vt vel praefedus Praetorij, quod.ante Philippo conceflerat, efle poflet : fed nee id quidem impetrauit . Tandem cum ab omnibus (cCc derelidum animaduerteret , petebat vt faltem poflet viuere : quod quidem ei Philippus annuit , fed falfo prorfus animo . nam fimul atque potuit Gordianum clam in feceflu ali- quo deprehendere, laqueo ipfum ftrangulauit; idqueideo, ne fucceflu temporis Gordiano Imperium reftitui poflet. I XXXVI 73 MISER IMPERATOR APVD Cvy E M VERA RETICENTVR. Vna cumPupieno & Balbino duobus annislmperio prafuit, fblus v I. anno XX. astatis laqueo extin&us. 74 omje ab SenatUjftatitn atq 5 fcelus Philippi in Principe fuo Gordiano (qui Vrbem ' a mulcis periculis grauiflimisq; hoftibus vindicarat) comifliim populo innotuerat, Marcus quidam nomine Imperator eligebatur.Hic vbi morte fubita decefllt, Se- i|* vervs Hostili anvs Imperium tamquam fucceflbr adeptus eft.Volebant enim 1 Romani Philippum,profugi cuiufda latronis ex Arabia filiu,pro Imperatcre haud quaqua agnofcere.Quamquam vero & Hoftilianus nqn multo poft ex inciiione vena; interie- rit, tamen tamdiu imperafle, iudicio iEncaz Vici Parmenfis dicitur, vt & nummos (ua effigic ac titulo percuci iuflerit. Nam inlibro fuo fecudo,cui titulus, Difcorfifopra le medaglie, izxac nocatq5 grauiter Iacobum de Strada Mantuanum in fua EpitomeThefauri Antiquitatu ,quod Hoftilianum huncrara barba depinxerat nomine M.Seuerum Oftilianum. Nee fanehuius tantiini nomine ita in ilium iEneasinuehitur, fed & multorum aliorum, quaii fit figurarum, titulorum^partiumqj auerfarumfictor.Quare & huic placuit hoc in loco eiufmodi ponendu numifma 3 cuiufmodi ipfe atque alij duoin Itaha. habet,quale & mihi vnum eft facie luuenili" imberbe,ac fine ferto laureo,cum inferiprione huiufmodi : c.valens hostil.mes.c^vintvs n.c. in dorfo: principi ivvENTVTis.Princeps dextra Signa tenet,finiftralanceam. ALnczs hie &: Iacobus multos errores ac controuerlias inter Antiquaries concitarunt.. Ac dubiu qui- de mihifit,num vterque erret. Nummum fiquidem habeo,quem hie expreffi,cui eft in parte auersa femina veftita ftanscolumne, innixa,dextra fupra caput leuans,cum circumfcriptione secvk itas Avgg. Ex quo fane liquido conftat, duos fuifle aequali iure Imperatores, quodqj Senatushunc, iuxta jEneae Vici fententia, Carfarem Marco etiamnum in viuis agente fecerit ac poftea Auguftum. Atqui id cum omnibus pugnat Hiftoricis- lam vero Valentia: in Hifpa- nia inter antiquas defcriptiones reperiuntur & haj tres : c^jierennio etrvsco mes io de- CIQ NOBILISSIMO CjES. PRINCIPI IVVENTVTIS VALEKT. VETERAN. ET VETERES. C VALENTI HOSTILIAKO MESIO NOBILISSIMO CjESARI PRINCIPI JWENT. VALENT. VETERAN. ET VETERES. •CN^EiE SEIjE HERENNIA SALLVSTIjE BARBIE ORBIANjE AVG. CO^IVGI DOMINI NOSTRI avg.valentini»veteraWi et veteres. tumigitur iam certo coftet,Q.Herennium Decij Imperatoris ac CneasSeia: Herennix filium fuifle,ac C.huius Valentis Hoitiliani,cognornet< Mefij,(quod& Decijcognomen fuit)hic mentionem fieri,dubito equidem an &: Decij filiu fuerit. Muita mihi hinc inde cum periaflimis Antiquariis,ac viris grauiflimis-, Marco Laurino D.in VVatervliet ) & Antonio Morillonio Secretario Epifcopi Atrebatenfis,difputatio huiufc cauisa numifmatis ( quod apud me non fine admiratione viderunt) fuit. Verum haud dubiu Hoftilianumhunc Decij fuifle fiUum arbitrantur. Quapropter equide prcclariflimos viros, prudentifllmos peritiifimosqj Antiquarios,tamquam eius rei minime ignaros,in teftes duoru iftorum numifmatu adduco,nominoque,D.AntoniumPerenotuAtrebatenfem Epifc.D.Ma ximilianum Morillonium Antonij Morillonij fratrem,Valerium SchottumMediolanenfem, Iulium Califtanum Parmenfem,Sfephanum Pighium, Melchiorem Schettum 3 Antonium dc Taxis, Maximilianum V Vaelfcapple,Abrahamum Ortelium, & tande eruditiifimum virum CorneliumScribonium Grapheum vrbi Antuerpienfi a Secretis^atq; eius fihum Alexandrum. Iam nec apud aliquem Hiftoriographum,quam apud Eufebium in hiftoria Ecclefiaftica libfc feptimo capite primo, legiturDecius duos habuifie filios. fie enim ait : Pojlqttam Decius non dum integre mnos imperajfet dtios,cxft^^fuiffet vna cum filiis ,&c fuccefjijfet ei GV//z*,&c.Refert item Aurelius Victor,temporibus Decij inip eratorem ettectu ruifle V alentem Licinianum, ac poft mortem Decij ab Senatu Imperatorem fuifle creatum Hoftilianum Perpennam, & mox peftilentia confumptum. Quoniam ergo pauca de Decio eiusq; filiis memorial prodita exftat, multaqj in nummis deprehendas 5 quorum apud Hiftoricos ne mentio quidem fiat,rem certe exa£bus diligentiufqs difpiciendam opinor.Proinde Iacobum de Strada fictorem efle figura- rum,titulorum,partiuinq;auer{arum,docl:is peritisqj omnibus fatis manifeftueft.Nam numi- fmataexhiftoriis aut fingere aut corrigere aufus eft,vt in Nigerio patet, quem perinde atque hiftoria^jNigrum vocat: quod fi negat 3 fateatur necefleeft, nullum fe huius Nigerij numifma habuifle:quo quid turpius efle poteft?AIterutrum itaq-, &in Q^Herennio Etruico,Decio 3 He- raclio,ac multis aliis commifit.Milu vero placet hiftorias cum numifmatis conferre,atq; hinc eas potiiis reftituere: fiquidem hiftoria: numifmata fequantur necefle eft, dummodo vere fint antiqua,nec contra. Antiquiora enim ac veriora numifmata funt hiftoriis-Sic &c Guilielmus de Choul in lib. de Prifca Romanoru religione,numifmata ex hiftoriis corrigit 3 vocatq5 M.iEliu Aurelium Commodum cum Dione Caflio atque Eutropio L. ^Elium Aurelium Comodum. Si fie numifmata tradenda forent,fatius profefto eflet tacere, atque a fcribendo abftinere.Ita eiiim fi gloria nulla parabitur,certe hec dedecus. Nolo equide veteres Hiftoricos vituperarc aut contemnere, fed illud aufim dicere,exiguam eos nominum habuifle rationem,ideoq} plu- rimum in his errafle. Aufim illud quoq ; aifirmarejquaplurimos nempe errores ex tranflatione de Grarco in Latinum, ac defcriptione veterum librorum in nouos irrepfifle.Si quisme in his culpare ac cotrarius efle velit,nx ille doclis peritifq; fcriptoribus haud paru ridiculus videbitur. xxxvii. 75 £ta etim feuifllma pedis abftulit,vt vix eius mcmoria,nomenque, ncdum di&unxaliquod pofteritati reli£tum fit. K 2 Ivlivs Philippvs cum toto exercitu (quem Gordianus ex Orien- te in Iraliam reduxerat) non longe agebat ab Vrbe Roma, iam cercus fieri haud poffe, vt Imperium, nifi multo fanguine, queat obtinere. Verum fi- * mulatque Hoftilianum Imperatorem obiifle audierat,recepit animum, co- •ntauitque vel inuito Senatu Populoque Romano fe Imperium referuaturum . Confi- Iium inuenic huiufmodi : Gordianus ab Romanis plurimiim fuerat adamatus , ideoque priufquam alius in Hoftiliani locum fuccederet , conatus eft fufpicionem casdisa fe falso remouere , fe plurimiim inquiens dolere , & fine confenfu fuo rem indignam patratam fuiffe : ccepitque paflim omnes Gordiani csedis confcios inteificere- Interea ad Senatum Populumque Rom. fcripfit quam fieri potuit humaniffime, culpam reiiciens in nebulones aliquos improbos, excufans etiam totum exercitum , vt fauorem beneuolentiamque mi- litum fibi integram retineret. Quare item cupiebat, vt fe Imperatorem (creatum quidem a militibus) & eligerc & confirmare vellent. Iftiufmodi adulationibus ita populi aures ob- turabat, vt fidem ipfi adhiberent. Necdum enim probe hominem nouerant. Nam Phi- lippus infignis erat veterator, callidus, qui verba colorare, ac vultum fimuiare optirne cal- luerat; animo ita plane peruerfo, impiobo atque aftuto , vt innatam fibi ambitionem fuco quodam tegere callide potuerit . Cum igitur Senatus Populusquc arbitrabatur eum ifta ex animo velle ac fentirc, vt qui ab intcftinis bellis plurimum abhorrebant, hos Ara- bes ac ferociffimos Mauros Imperatores elegeruni . Turn ingenti pompa ac triumpho Ramam ingreffus , fecum aduehebat magnam vim Orientalium animantium cuiufcumqj generis , vt erant elephanti , rhinocerotes , leopardi , onagri , camelopardi ,leones , &c quje omnia Gordianus collegerat, & in Feftum Saecularium ludorum referuarat. Hos in- ftituifTe fertur exa&is Regibus P.Valerius Publicola j itaque a faeculo appellafie, quod hti- manae vit« terminus fit; ac centefimo quoque anno celebrari confueuerunt. Hos item cc- lebrare cogitabat Gordianus iftis animantibus anno ab Vrbe condira millefimo , qui iam cum inftabat. Sed hoc ei Philippus ademit. Poftquam ergo hie anno Christi ducen- tefimo quadragefimo feptimo Imperium adeptus fuerat, mox eatempeftate Gothi limites tranfgreffi,facU irruptione in Bor^ales partes ac Romani Imperij Prouincias, vrbes & agros vaftare, prcdas abduccre, caedes vndique facere, incendia fufcitare , domos, villas, tuguria euertere, denique ita cun&a armis peruertere coeperunt , vt vniuerfo Orbi metum intule- rint haud imncm. Praeterea Sr^rodigium, quod iam ante turn apparuerat, magis fingulos detetrebat. Solisenim eclipfis vifa fuerat adeotenet>rofa,vti interdiu vbiuis gentium can- delis paffira vti 4iebuerint, milites inito in agris conlllio, Galium vnanimi voce Impe- ratorem fecerunt, idque a C h r i s t o nato anno ducentefi- mo quinquagefimb (eptimo. Romae item alius Imperio praeficiebatur: veriim vbi Galium a militibus electum audie- rant,horum eledtionem Senatus Populufq; Romanuscon- flrmarunt,Gallumque pro more Auguftum appellarunr_;: qua in re plus ei fortune quam fidei fuit. Interea dum haec Romae aguntur,fcedus cum Gothis(quorum aliqui Scythe; nominabantur) turpiilimepercuflit, pacemque ab iis mer- catus eft drachmis aureis ducentis, non f]ne maxima Roma- ni nominis ignominia. Prasterea fe totum feruitioGotho- rum addixit, ne faltem , quia etiamnum debilis &c inermis eflet,ab iis opprimeretur. Gothi autem vbi fe formidini efle intellexerant, infolentiores facti fupra dido auro contend effe noluerunt, atque in circumjacentes terras incurflones face-re, praedas abigere,ingentique agmine terra mariquo facerecsedes atque incendia coeperunr_;. Depopulabantur Dardaniam, Thraciam, Theflaliam, Macedonian! & Hel- lada_j. Deindemare traiecl:iHellefpontiacum,venere iru> Afiam,ita vt vel nulla prope regio ab eorum incurfionibus potueritefle libera_>j atque adeb ne Italia quidem, cui rur- fus dira minitabantur. vt verb Gallus Imperator nihil fpei ampliiis vidiflet, propere Romam recliit. Quo quidem au- dito, Senatus Populusque Rom. plurimum doluit, certutn Imperij exitium metuens. Deincle praeter omnium fpem atque opinionem fors veteranum peritumque Caefarem ALmilianum dabat, qui interfeclri Marini loco dux limiti Sarmatico in Mcefia a Decio ad refiftendum Scythis prae- pofitus, faepenumerb furentes Gothos repulerat. Quod fane ob facinus Imperator ab exercitu fuo eligebatur. Quo audito Gallus, qui turn Romas agebat , confeftim Volufia- num filium fiium Imperij confortem fecilu. XLII. 85 PRJESTAT HABERE ACERBOS QJV AM SVAVES AMICOS. *r Imperium gubernauit II. annis, menfibus VIII. & occifus X.LVIH. aetatis anno. L 3 86 1 teg|fs§||' Vibivs Volvsianvs, poftquam ad Imperium a patre Jjfp|l|P GalloafTumptus fuiffet,vt id fimnl adminiftraret,ambo ad ■§J|K|iK ciuile bellum aduerfus iEmilianum fcic pararunt. Res «*S^fe''cnim dignitatem eorum concernebatlmperatoriam 3 mi- ni'me verb Reipublicse commodum. Atque in hoc quidem cum Phi- lippo fuperiori optime comparand! flint , qui fimili ratione Imperij iacl:iiram,perniciem atque exitium per Gothos £quioriferebatanimo, quam fi quidquam a dignitate titulove perdidifTet. Ita profeclb &; hi patiebantur Gothos Imperium paullatim arrodere, atque ( vt ferram rubigo) exedere; idque adeo, vt pofteris difficile fuerit, idipfum rcpur- gatis fordibus in integrum reftaurare. Gallus itaque 8£ Volufianus ad opprimendum interficiendumque iEmilianum profe&i flint: qui item cum ingenti Illyricorum exercitus multitudine propere in Italiam contra proceffit-, primufque confii&us habitus eft propelnteramnam in Vmbria. Cum autem eb res vtrimque dedu&ae efTent, vt iam acer- bimma pugna immineret , vterque Gallus ac Volufianus a fliis militi- bus flint interfe£ti. Deinde milites iEmi'liano hxferuntjmperatorem- queftatim 'appellarunt. Erat enimvirprudensjfagax^ atque in re mi- litari probe experttis. Verum Gallus 8£ filius Volufianus maiorem capiebant voluptatem in ciuilibus negotiis , 8C dum Romas agitabant, ftudiofius Chriftianorum perfecutionem curabant , quam quae ad Im- perium maxime fpedabant. Dionyfius Alexandria: Pontifex in hunc modum de eo fcribit: Nee Gallus quidem abDecij impietate potuic abftinere, quin &C ipfe eidem feillifit lapidi, virosque pios ac fanctos perfecutus eft. Tanta Tub id temporis peftis pafllm fieuiit, vt nemen- tio quidem Chriftianorum tandem fuerit. Hac pra^terea tempeftate Chriftianus illePhilofophus acPrefhyterOrigenes, annum agenscir- citer feptuagefimum , obiit mortem -, cuius item fanguine Gallus fe li- bens contaminafTet, nifi diuina prouidentiahunc ab eius fanguinblen- tis manibus praeferuaffet. Pofteaquam igitur Gallus ae filius Volufia- nus efTent interempti, iEmilianus cum toto exercituInteramnaSpo- letum profechis eft , eo animo vt hinc Romam peteret . Ceterum Sclitteras ad Senatum Populum^ue Romanum dabat oppidb quam arnicas, quas ex itinere prasmittebat , promittens feThraciam,Me- fopotamiam &C Armeniam recuperaturum , neque liberaturum dum- taxat patriam, fed Gothos etiam depulfurum, populumque in om- nerri libertatem rcftituturum , 6C ab omni feruitute, in quam eos Gal- lus afleruifTet, vindicaturum . Quamobrem fe electum quidem ab equitibus militibufque Imperatorem , etiam ab Senatu cupiebat con- firmari. • XLIII. NON OMNINO TEMERE EST QJ/OD VVLGO DICTITANT. %7 A patre Ca^far faftus, vna cum patre interfe&us eft. ss E m i l i a Nf v s natione Mau rus, erat ex Libya Africa? humi- li genere ortus •, quamobrem &C Romanis minus profe&b acceptus , vt qui genus ac familiam pluris quam egregia claraque gefta faciebant. Ac tametfi quidem illos ex mi- fera anxietate atque ingenti crudelium Gothorum periculo cam fi- deliter prseter omnium opinionem liberauet, did ramen vix poteft, quam parui eius petitionem seftimarint. Interea dum iam mukum diuque Romse confultabatur, militesinGermaniaValerianum alium Imperatorem fecerunt, Auguftumque nominarunt. Qua; quidem res vbi Romse nuntiata eft, etiam Gallienum eius fllium Imperato- rem elegerunt. Erantenim nbbiliiumo genere Romanorum progna- ti, Liciniorum videlicet, Cornelioriini St Valeriorum. Vtautem milites ^Emiliani iftiufmodi accepiflent , etiam fcelerati infidique ef- fecti, fiinm Imperatorem abique occafione aliqua interfecerunt-,id- que fub" Specie quadam boni, quari Barbarus efiet , atque ideb time- rent, neolim raniior crudeliorque effeclus , in nobiles Romanos de- fseuiret. Qua re magnam apud Valerianum, Gallienum ac Senatum Populumque Romanum gratiam inire volebant. Adhunc feremo- dum prope omnes Romani Imperatores a fuorum militum gladiis fuere interempti. Si quando enim Imperatorem quempiam feciflent, qui per omnia illorum votis minime refpondebat , eum illicb , non aliter atque fl canis fuiflet , occidebant: oCqubprobior erat, cb mi- nu^ apud illos potuit impetrare. Rarb etiam inucnitur occifbres fuifle punitos : idque, vt plerique exiftimant , ideb, qubd cum miles aliquis audierat Imperatorem militibus parum fuuTe bcneuolum, haic extemplb vifum fuit rem gratam exercitui praeftare, atque Im- peratorem e medio tollere. Atque hinc quidem factum eft, vt ab lulio ad hunc vfque ^Emilianum dumtaxat nouem naturali mortc obierint. Quatuor fuere extincti veneno, duo ab hoftibus caefi, tres qui fibi. mortem confeiuerurufc, ac viginri fex fuorum aut militum aut domefticorum gladiis in ciuilibus bellis interfe&i. Pari modo 6c cum (equentibus aliis actum eft, vfque ad Carolum primum Im- peratorem Germanum. Turn ehim religio efle carpferat, Carfares ita aperte cirenmuenire ac trucidare : obquam caulfam eos clam veneno tollere quail deinceps {licceflit. Huius iEmiliani temporibus mores equitum militumque adebexImperatorixMaieftatis contemptude- generarunt, vt hinc nationes Barbara originem coeperint in fua qua> A que regione creandorumPrincipum. Imb o£ vnaquaeque natio om- nem adhibuitoperam,vti Romanos fibi fubijeeret-, atque ipium etiam Imperium ludibrio habuit, variis idinceflans di£teriis,quaii nullam deinceps audoritatem, potentiam aut vim haberet. Atque ita quidem ftrenuus ille Imperator .^Emilianus indigne occifus eft, qui paullbante Romanos ab omni periculo ac pernicie vindicarat. XLIIII. GENEROSITAS VIRTVS, NON SANGVIS. S9 * Regnauit , & fideliter patriam Romanam 1 1 1 1, menfibus tutatus eft: at quia Barbarus, a militibus occifiis. M I XT Licinivs Valerianvs, annoaCHRiSTo nato ducentefimo quinquagefimonono,ex Germania Romam profe&us,Impenumadeptuseft. Erat qui- dem hie nobiligenereortus,fedftolidus,& multum iners,neque ad aliquem Reipublicas vfum aut re aut confilio accommoda- rus. lam ante & Cenfor fuerat Romanorum ; quod illiDecius demandauerat . Romanis item leges tulit , atque eius mira pa£ fim ferebatur fan&imonia . In Pnncipatus fui initio pios acDei cultores rummo colebat opere,ita vt domus eius templumDei fit appellatum. Verum hinc tandem difceflit; atque ab iftiufmo- di moribus plurimum mutatus,Ecclefiamperfecutuseft. Quod, quidem plunmiadmirabantur, nee intelligebant qua ratione hie fautor am-icufque Chriftianorum tarn fubitb in hoftem infeeuto- remque mutaretur. Eius crudelitas eb (erpfit, vt Chrifh'ani omnes per vniuerfasRomanilmperijProuincias, qui idola aut honora- re aut colere recufabant, variiscruciatibus lint interempti. Prae- cipui autem, qui fub hoc Imperatore pad! fuere , funt hi: Cypria- nus Carthaginenfium Pontifex Chriftianorum doctor eximius, Valentinus,Quirinus,Romanus,& Concordia. Cum iamBarbari rerum paffim potirentur,fecitValerianus filium fuum Gallienum Auguftum,ac Saloninum Valerianum Gallieni filium Cxfarem. Deinde adbellum expedittft,cumfuoexercituOrientemverfus profe&us eft , vt inprimis Sapori Perfarum Regi bellum inferret. Primus igitur confliclus habitus eft in Mefbpotamia , ex quo ca~ ptus atque oculis caffus,aSapore in perpetuum carcerem abdu- cl:us eft: &quamdmvixit, Rex Perfarum incuruati eius ceruici pedem imponens,equumafcendebat. Hancignominiam, atque hoc turpe feruitium,in innoxij ianguinis vindi£fem,vcl ad necem vlq- perferre debuit. Froinde capto ad iftum modum Valeriano, fufoque in Oriente exercitu,tota Afia Cothorum armis obruitur. Nihil noncaedibus, incendiis; acdireptionibusprorfumabfume- bant. Turn item vniuerfa Macedonia ac Pontus euertebantur, adeb vt iam nulla prope erTet natio , qua? non aduerfiis Romanos mfurgeret. Germani magnis copiis veniebant in Italiam , cun&a- que mifere depopulabantur Rauennam vfque : led hinc reuerfi, Galliam ca:dibus,direptionibus atque incendiis opprimebant. Ad hunc fane modum vniuerfum Imperium Romanum extingue- batur. Vt enimPerfe ac Scythae Orientem,ita Occidentem de- uaftabant Germani. In his tumultibus etiam Africa fefe vndique Imperio opponere ccepit, atque vnaquaeque natio iam vlcifcendi tempuseffe cogitabat. X LV. 91 AMICVM INIMICVM FVGITO. Poftquam regnaflfet v I. annis, captus ab hoftibus, in ignominiosa (eraitute LXX. aetatis anno diem fupremum claufit. M 2 Licinivs Gallienvs agebat Roma: luxui ac popinis deditus, neclmperijquidquampenfi habebat. Hie comperta patris captiuitate gaudebat , vt fblus lmpeno potiretur, atque inultum patrcm apud Barbarbs relin- quebat , excufans fubinde fe di&o iftiufmodi philofbphico, Non mirum fibi videri patrem aut mortuum aut captum efle, quod eum mortalem fciret . Verum cum animaduerteret Ro- manosvndique a diuerfis nationibus opprimi, adeb fuit patris captiuitate motus , vt iam turn Chriftianis mitior paullb efle cceperit , perfecutionifque fuse finem fecerit . Tantum enim negotij illi cetera facefTebant , vt Chriftianorum plane obliui- fceretur;aut certe iudicio Dei permotus, iftorum meminifle nolebat. Nam facile confiderabat, patrem fuum meritas dedifle pcenas, eb quod incantationibus erat deditus,Chriftianofque, qui iis refiftebant, perfequebatur. Siquidem infantes fepius perimi fecerat : cumque e teneris iftis artubus vitam fuftuliflet, etiam- in venis fua incantamenta perficere conatus erat. IgiturGallie- nus exemplum cepit a pat're fuo , pafTus nihilominus maxima ac varia detrimenta, ob immenfam fuam deteftabilemq; libidinem. Nam prater feditiones ac turbas quas barbari dederant, etiam vniuerfusOrbisImperio Romano fuit incommodo. Hinc inde varij exciti fuere tyranni, ita vt multis indies ciuilibus bellis ortis ' infinitum paflim Romani fuderint fanguinem . Primus enim, qui ex tyrannis Imperium affe&abat, erat Cyriades, atque occi- debatur prope Myrfam. Item Poftumus etiam in inferiori Ger- mania (qua: turn Gallia Belgica dicebatur^ atque vbi turn Franci habitabant ) tyrannidem affe&auit , cum maximo Reipublicas commodo. Siquidem fortiter probeque Imperium decennio ad- miniftrauk; repulfis infigniter hoftibus, amifTas terras rurfum fux integritati reftituit. Vi<%rinusvha cum filiofuo Colonise, ciim iam noui quidpiam molirentur, fuere 'occifi. Victoria autem cum fuo filio ad Imperium aGermanis eligebatur. Deinde 8t Tetricus Aquitania: Praefes fubfecutus eft . In Oriente Odona- tus ingenti colle&a multitudine, Perfas &Gothos e Syria ex- pulit, ac Mefopotamiam rurfum recuperauit. Trebellianus in Ifauria Imperium plurimum affe&abat , fed breui tempore oc- cifus e£. X L V I. OMNIA DECRESCVNT, VBI QJO CRESCANT, NON HABENT. 93 Poftquam cum patre atque filio vi. annis Imperium diuexaffec, fitrrexere triginta tyranni-& ix.annis pbft occifus,L. aetarisanno. M 3 1 94 aloninvs Valerianvs cum patre Gallieno habitabat Romas: fed cum nullum Reipublicas remedium amplius fpe- rabant,aciam facile confiderabant eo cun£ta fieri deteriora, quo diuturniora -, Mediolanum profecti , Imperium plane deferuerunt . Proinde horum nihil Salonino imputandum eft , vt qui necdum decimum annum excenerat. Cum verb indies Gallieno nun- tiabatur,vniuerfum Imperium terrafque Romanis per vim eripi,fertur ; refpondiffe: Equidem mihi abunde fatis feruabo. Atque itaomnem vi- tam 5 luxui^libidini, popinis, meretricibus ac turpibus voluptatibus de- ditus, traduxic , Hinc complures exorti tyranni, illorum quifque Im- perium afFectabat, ita vt ea tempeftate tyranni finlul fuerint triginta. Quantum miferise &; calamitatis turn temporis vniuerfus Orbis per- peffus fitvhaud difficile perpendi poteft . Ad vnum quippe bmnes multo fanguine fun* funt. Mxonius in Oriente Imperium fumpfit , atq-, OdenatUm interemit,qui 8c ipfe poftea Occifus fiiit. Ingenuus Panno- nise Praefes a fuis militibus Imperator didus eft : ac deinde ab iis, qui ab Gallieno ftabant,interfecl:us. Regillianus Illyrici dux a fiiis item Impe- rator factus, poftea in confli&u a Mofcouitis occifus eft. Confeftim in huius locum fubrogabatur Aureolus , quern itidem Claudius habito c6fli6tu interfecit. Macrianus vir probus acfenex defendere Imperium volebat,quare cum militibus fuis profe&us contra Gallienum,*ab Au- reolo cum filio in acie interemptus eft. Quietus alter Macrianifllius, poft mortem patris ac fratris , a refiduis militibus Imperator confalu- tatus,ab eodem Aureolo interfe&useft. Pifo Frugi,quem Macrianus in Theffaliam aduerfus Valentem miferat,etiam a (uis militibus fa&us eft Imperator, fed ab Valente paullb pbft occifus . iEmilianus in iEgypto coacl:us Imperium fumpfit: at deinde a Theodoro captus,ac Gallieno viuus tran fmifTuSjlaqueo in carcere ftrangulatus eft. Celfus volens noui quidpiam in Africa moliri,die Principatus fui feptimo a fuis peremptus eft. Herodes,Herennianus,8tTimolaus fratres atque Odenati filij, vna cum matre Zenobia , per vim Imperium fufceperunt, diuque in Oriente vixerunt : fed eos tandem fuperauit Aurelianus . Saturninus vir prudential fingularis , grauitatifcuje infignis, a fuis militibus ad Im- perium coaclius eft. Hie multis aduerfus BarbarosPopili Romani no- mine vi£toriispotitus, tandem a fuis militibus interemptus eft. Balifta vir infignis,& ad gerendam Rempublicam oppidb eruditus, cum inter ceteros etiamtyrannidemafFe6taret,in tentorio fiib a militequodam gregario occifus eff. Titus a Mauris Imperator falutatus eft , atque a . fuis quoque militibus trucidatus . Extemplb vxor eins Calphurnia Imperium fufcepit. Vfqueadeb feGallienus in Imperatoria dignitate deiecit, vt ne feminas quidem puduerit Imperium arTe&are. 9$ XLVII. MAGNVM SATELLITIVM AMOR. Cum patrc tamquam Caviar rcgnauit, & poft ix. annos vna cum patre interijt. Cassivs Latienvs Postvmvs , quotquot fuo tempore tyranni Imperium affectabant , facile omnes virtute fuperabar. Vniuerfas hafce in- feriores ditiones fortiter defendebat , qua: itidem vt cetera pame fuerant • 'perdita;. Et quidem dum Populi Romani nomine apud Francos Prsefes ef- fet conlticucus , gefta mehercle infignia fortiaque Francorum fide ac prcfidio perpetrabat. Verum vt paullo dilucidius de Francorum dignitate difleramus, prjefertim quod eorum in toto hoc libro nobis facienda fit mentio,opersepretium fore arbitramur,fi ab origine prima, eos paullo altiiis repetamus. Ob quam equidem cauflam Poftumum primo loco prae ce- teris tyrannis ponere cum fua imagine vifum fuit, quamquam cum reliquis inter Caefares haudquaquam numeretur. Exprefse igitur litteris proditum habemus, captaTroia Priami nepotes ex Alia in Europam profugifle , partemque in Italiam Romam deueniiTe , & par- tem fedes in lis rlxifle terris vbi Danubius mari immergitur, atque hinc ortos Sicambros. Id autem contigit anno ante natum Cjiristvm millefimo centefimo o&uagefimo ter- tio. Ceterum ciim a Gothis, qui ingenti multitndine ex infula Gothia erumpebant, plu- rimum infeftarentur,ita vt in iftis locis quietos efle non liceret,educ"ti a Rege fuo Marco- rairo alias quaefierunt fedes. Hie vbi Diis de more facrificaflet, in fomnis clam accipit, vt iftuccum fuis proficifceretur, vbi Rhenusmari illabitur, fe iftic pacatum fore. Et quidem vt aliquanto certior redderetur , item node huic prodigiofa qusedam vifio apparuit. Erat autem monftrum triceps 3 cuius alterum caput Aquilae, alterum Bufonis,ac tertium Leonis. Caput itaque Aquilae Marcomirum ita allocutum eft: Tui, 6 Marcomire, nepotes olim me Leonemcjj oppriment, &C Bufonem enecabunt. Quo quidem fignificabatur , eius poftcros in Romanos, Germanos,& Gallos,olim fore dominaturos. Aquila enim Romanum deno- tat Imperium,Germaniam Leo,ac Bufo Galliam,quas ab hoc populo Francia appellata eft. Hie pofteaquam iftam vifionem fatis edidiciflet , cunftis ad profectionem paratis eo fuos confeftim educebat, vbi mare influit Rhenus : eaque regio ab his Sicambria nominata eft. Contigit autem id anno ante natum ChristvM trecentefimo trigefimo quarto. Pro- inde vt a Saxonibus amice exciperentur , eorumque proximi vicini, amici ac cognati dice- rentur , oppidum conftruxerunt, quod fuo idiomate Newmagea, Latine autem Nouio- magum appellarunt . Item Rhenum circa ea loca^ in quibus ciuitatem illam aedificarant, nominabant Wd, terramqj circumiacentem VVelou & B Franci inferius ad Rhenum fiti , a Germanis ac Sueuis nomen Carman libgua Sueuica adepti funt : atque hi contra fuo idiomate Germanos ac Sueuos vocarunt Aleman: qua: duas didiones Gar & Al Teutonics: funt. Ceterum Romani & hos & illos vno nomine Germanos appellarunt ; habito tamen difcrimine nomenclatura: Inferioris ^ qua' German i inferiorcs deno- tantur. Atque ita fane Franci, qui in Gallia Celtica mod6 agitant , didio- nem illam Aleman retinuerunt \ quemadmodum & Geldrenfes etiamnum ho- die Al pro Gar vfurpant . Verum Franci qui inter Danubium ac Mocnnm fiti funt, fucceflu temporum, eo quod prope Germanos habitabaiu 3 etiam Ger- manice loqui affueuerunt. IOI L. • HONESTA TVRPITVDO, MORI PRO BONA CAVSSA. Decimo Imperij fiii die feipfum occidit. N 3 / 102 vrelianvs natione Germanus, ex ignobili quodam ruftico in I Vindelicia oriundus , cum fuperftite etiamnum Quintillo a militi- bus Imperator lectus effet, mortuo iam illo etiam ab Senatu Popu- ||g||f loque Romano fufceptus,Auguftusq; appellatus eft,anno Christi ducentefimo feptuagefimo fexto. Fuk aute hie Princeps ftatura procerusmeruis validiffimis, atque in bello fortiflimus, fedfeueritatismurienfas,fanguinarius,& adtyrannidem nimium procliuisrin caftigandis commilitonibus ac prauis mo- ribns admodum diligens. Primus apud Romanos diadema capiti innexuit; gem- mifque , & aurata omni vefte , quod adhuc fere incognitum Romanis moribus videbatur, vfus eft. Praeterea & porcine carnis vfum populo inftituit. Interea ver6 dum hxc Romas agebat ,. Prouinciar Septemtrionales aduerfus Romanos confpirarunt, Italiamq, maximo cum detrimento, cuncta loca paflim casdibus, incendiis,ac direptipnibus deuaftantes,inuaferunt. His k(c Franci adiunxerant, qui Romanis longe erant infeftiflimi. Nam prater ceteros Germanos hi maxi- mo femper ftudebant opere & Prouincias obruere, & Romanum nomen pror- fus extinguere. Hos contra profedtus eft Aurelianus : fed magna ciade affectus, atque in fugam pulfus, cum exigua multitudine vix faluus euadere potuit. Quo quidem infortunio Romani aded grauiter fuere perculfi, vt potentiftimi quiquc fugam ex Vrbe iam iamque adornarent. Verum enimuero Aurelianus colledto rurfum ingenti exercitu,&:fecund6 hoftes aggreiTus eit^vi&orque tribus prarliis exftitit ; apud Placentiam nenipe,iuxta amnein Metaurum,ac poftremo in cam- pis Ticinenfibus. Tot eo tempore Barbaras nidi*, vt iam nullus effet qui aude-% ret refiitere. Abfexcentis millibus virum fuperfiierant vix centum millia. Fran- cos noil longe a Moguntia ad Rhenum ita grauiter adortus eft ,• vt fere omnes iftic interierint. Refert Thebclius, Aurelianum ducem fuiife in bello adeo for- tem , adeo ftrenuum, vt maim fua vno die viros quadraginta & octo interfe- cerit, pluribufque diebus Sc diuerfis vltra nongentos quinquaginta. Cum iam Aurelianus multis copiis e Germania in Galliam proficifceretur,Tetricus(cuius paullo ante mentionem fecimus ) vniuerfum Gallicum prodidit exercitum, at- que Aureliano in manus tradidit : qua quidem re tota Gallia pacata fuit. Ex-' ftruebat autem ciuitatem ad Ligerim , quam de fuo nomine appellabat Aure- liam. Deinde hinc verfus Orientem proficifcebatur, atque Imperatricem Zeno- biam vnacum filio,de quibus in praecedentibus di&um eft, fuo Imperio fubij- ciebar. At^ne ita rurfum abOriente cum Septemtrionalibus ad Occidentem vfque cum Auftralibus cunda fecuperauit. His itaq; ad iftum modum geftis,de- nuo Gothi vltra Danubium nouam pararunt rebellionem , eoque profe&us eft Aurelianus cum toto exercitu , & prascipue cum Germanorum ac Francorum prafidio : atque ingentem hominum multitudinem, fimulque regem illorum Canabam interemit : inter quos 8c mulieres decern habitu virili , quas former dimicau erant, captazfuerunt. Iam ergo Gothis domitis , incredibili triumpho Romam reuerfus eft. Ante curium Tetricus ac Zenobia cum filio fuo catenis ferreis ornati incedebant . Milites qui currum praecedebant , quique feque- bantur, prasdas titulosque ingentes praeferebant, cum viginti elephantis, ae ducentis feris cuiufcumque generis Orientalibus atque Africis . Praecedebat item magna multitudo captiuorum Barbarorum j cuiufmodi erant Perfa:, Arabes, Gothi, Alani , Sarmatas , Franci, Germani, &c. atque omnes mani- bus ibant in tcrgo reuinclris . Non multo tempore poll a militibus Aurelia- nus interemptus eft : Imperiumque feptem menfibus fine Imperatore aliquo fuit. LI. 103 SVBLIMIVS EST REGERE ALIQVAM ITALIC PARTEM QJVAM TRANS ALPES REGNARE. Cumlmperium v. annis & vi. menfibus gubernafTet, atque ab omnibus Tyrannis vindicaffet , occiius eft. 104 nno a Christo nato ducentefimo o&uagefimo primo , ab Vrbe aucem condita milleiimo trigefimo fecundo , milites Impe- ratorem creare nolebant, omnemque ele&ionem ad Senatum refe- _ rebant. Indignum quippe rati,ex iis,qui Principcm adeo infignem trucidaffent , Imperatorem facere. Sed nee Senatus volebat , fciens le&os a fe Principcs miiitibus non placere , remejue ideo ad milites referebant : atque hi rurfum ad illosj qui item, cum recufabant, ad milites rurfum referebant. Turn tertio milites refcribebant , nolle fe ex eorum numero qui tarn indigne cum Principe fuo Dominoque egerunt, Imperatorem pati, nedum legere, obfecran- tes vt ex fuo Ordine Senatus ea prudentia ac fapientia , qua. femper praditus fiiit , Auguftum legeret: earn nempe fuamefTe fententiam ac voluntatem. Tandem inter Senatores qiiifpiam exfurgens itainfit : Exercitus fine Imperaiore aut Principe , reffe diuttus flare non poteft : quare deltgendum aliquem ejfe ipfa cogit necefitas . Germani enim , Vranci ac Gothi , limitem trans Rhenum rupijfe dicuntur y Vrbes njahdas ac potentes occupaffe , TZomanos nobiles interfecijfe , Trouincias cadi- bus , direptiombus atque incendw euerttfe . Atque ita Senatus communibus fuf- fragiis deligebat M. Clavdivm Tacitvm, virum ex Senatorio or- dine ob virtutem Reipublicse plane idoneum . Erat item homo magna vita: temperantia, state proue&a , atque in confiliis fane prudentiflimus. Et cum iam fene&utem fuam excufaret , Senatus refpondit , ipfum fe Imperatorem, ru?n militem facere-, eius animum, non corpus eligere, vt faltem iubeat, ac milites pugnent. Deinde ad Senatum verfus , auream ftatuam Aureliano po- nendam petiit ; vtque Aurelianum omnes pi&um in aedibus haberent , inter Deos connumerarent , legesque ac ftatutacius confirmarent atque approba- rent. Cum ergo omnia ifta facile impetraffet, Imperium, quod iam ieptem totis menfibus Principem non habuerat , au&oritate Senatus, Equeftris or- dinis Populique Romaaii, fufoepit. Vniuerfum patrimonium in milites eroga- uir, pctens, vt Aureliani leges militares etiam approbarent, qua: erant huiuf- modi : Vis tribunus efa ? imo i- uat. De preterem. Stipendium in k baltheo qmfque, non in popmd habeat. Tor quern brachialem & annu- lum feponat. Equum fagmarium aut grauem nullus habeat- Alter altert quafiferuus obfequatur . A medtcis qmfque gratis curetur . Aruipicibus nihil dent . In hoijitijs cafie fe habeant . Jjhtt litem fecerit , '-vapulet , & c . Deinde ilios diligentiflime inquifiuit , qui Aureliani mortis aut re aut confilio forent confcij . Inuentus igitur Mneftheus quidam Principis demortui Cancellarius , qui diditaffet, Aurelianum quofdam totius exercitus nobiliffimos occifurum ; quo tantum quidem effecerat , vt Aurelianum interfecerint. Atque ob hanc cauffam poft- ea Mneftheus hie ad ftipitem furre&us, beftiis obieclius eft. Interfeclis igitur Aureliani percuiToribus, Tacitus fefe ad Imperium deinceps propagandum tuendumque parans, etiam a fuis miiitibus , quemadmodum eius pracceflbres, tandem interemptus eft. LI I. 105 MALVS Q^VI SVA CAVSSA BONVS. Poftquamlmperium'vi. menfibus adminiftraflet, immeritb a militibus interfe&us eft. O io6 Annivs Florianvs ftatim poft mortem fratris fui Taciti Imperinm arripuit , quafi hereditarium fuiffet: m quamquam fciret Taciturn fratrem inSenatu adiuratum, cum in extremis ageret , vt nee fratrem nee liberos , fed optimum aliquem Principem faceret, qui Reipublicse Romance vtilis effet, ac Senatui placeret. Sufcipiebant autem nunc milites, volebant- 6ue experiri, n* quid {ecus acrati e{Tent ageret, viam facile fcire qua vti ceteros e medio ipfam tollant -, fin probus, vtilis atque idoneus foret ac placeret, non alium petere. Verum vbi confiderafTent , in. miiltis ipfnm fratri efle haud diflimilem , nifi qubd Imperium paullb auidius arTe&affet , nimis quam ftrenuus iis videbatur, cogitabantquc iam qua ratione hominem interficerent . Florianus autem fe(e fern per in medio corporis fui cuftodum continebat", qui vt plurimum. Germani erant. Igitur cum milites fe fruftra in eo necandi oceafio- nem qugerere animaduertebant , fublata conclamatione Probum e Sirmio Pannoniaeoriundumlmperatorem propere legebant, vt'ele- clionem Senatus citb praeuerte«ent , quod Senatui ac Tacito earn tra- didiffent. Acclamatum erat ab omnibus militibus : Probe Augufte, dij te feruent. Probus facile nouerat militum mores ac tyrannidem : quamobrenf fe excufare exemplo ccepit, ac dicere fepius, non bene eos {ecum agere , fe militibus haudquaquam expedire •, idque ideb, qubd iis blandiri non nouerat. Sed nequidquam hsec omnia : ipfiim folum cupiebant , acmiris, laudibus efferebant. Quod vt Floriano nnrttiatum efiet , tantus ipfum metus extern plb inuafit, tantumque crudelitatem militum metuit ? vt fbiutis fibi venis animam fimul curri' languine effuderit. Geftum autem id eft in Ponto , eo in loco vbi Tacitus necem fratris viderat . Eb enim Tacitus exercitum fuum duxerat eo animo , vt interim Gothos profligaret, dum eorum mili- tes optimi quique cum Germanis ac Francis in Gallia effent . Tra- duntaliqui, milites Florianum adhuc viuum ofFendiffe , ipfumque fuis gladiis interfeciffe . Probus confeftim ad Senatum Populumque Romanum iftiufmodi litteras dedit , vt iis in Concordia: Templo Ie6Hs, ab omnibus acclamatum fit : Probus Auguftus temper viuat, feliciter imperet. multofque ei titulos , nomina &C honores attribue- rint. Qua: quidem omnia &C Senatus confirmauit : tantumque laeri- tije Romas quantum in exercitu fuit. Hinc omnis triftitia in gau- dium verfa eft : luxerant enim iam ahtea Aurelianum , ac deindc Taciturn 5£ Florianum. 107 LIIL qj/I VNI FACIT INIVRIAM, MVLTIS M1NATVR. In Imperio vixit 1 1, menfibus & XX. diebus : cum autem dubitaret ' quod regno deponeretur, fibi ipfe manum intulit. O 2 108 r o B v s pollicebatnr Romanis faeculum plane aureum abfque bel- lis aliquibus,nec milites ampliusforeneceiTarios dicebat,quod bre- ui vniuerfum orbem Imperio Romano fubiicere decreuilfet : nul- __ E&t lus deinceps mercrct ftipendia ; quin aratro potius pofthac vten- dum roret, pafcenda pecora,equi,boues,aliaque id genus armentaj agri colendi ferendique : mortales haud immerito exultare inquiebac , ob felicia ilia tempo- ra, quas iam adfore promittebat. Atque hoc quidem pacto Probus Imperium adeptus eft anno Christi ducentefimo odtuagefimo fecundo. Iam vero Germani,Franci & Gothi,poft mortem Aureliani occupabant Galliam: aduer- fusquos Romanus Imperator Probus cum omniexercitu proficifcebatur , vt earn recuperaret j atque ex Barbaris iftis fudit prope quadringenta millia, ciui- tares recepic fexaginta: Reges nouem ad pedes eius fupplices ftratique iacebant, feruitium perpetuum offerebant , atque illi vectigal pendere obfequiumq- pra?- ftare pollicebantur. Hinc in Germaniam inferiorem profectus , ad Francos ve- nit, eosque multo fanguine expughauit. Hincrurfum in fuperiorem iter flexit Germaniam, ac Cherufcos fibi armis fubegit. Poft haze vero Illyricum petijt, vbi tantum Sarmatas ceterasque gentes, qua: fefe hoftes illi prabebant, in Thra- ciam vfque contudit, vt ne hilcere quidem auderent. Domuit item Gothos ; ac Saturninum,qui Orientis Imperium Byzantij arripuerat, Marte aperto occidit. Interea kfe Proculus ac Bonofus Imperatores prope Agrippinam fecerant,om- nemque {ibi Hifpaniam , Galliam Braccatam ac Britanniam fubegerant. Ve- mm cum Germanos ad auxilium rogaltent , nee ab iis impetrare , quod pete- rent, potuifTent, k Probo vterque interfectus eft. Atque vt rem paucis comple- ctar , fie Probus hie pacem vniuerfo terrarum Orbi reftituit, vt iam nemoad- uerfus Imperium Romanum vel mutire auderet : ac pafllm vulgo ferebatur , Mures rebelles nullum audire. Turn & exercitus palam di&itabat, etiamfi illi Pro- bi nomen non fuiflet , faltem cognomen adipifci potuiffe • vtpote qui vere erac probus, ncc fruftra illi nomen Probi inditum eflet. Hoc illud erat faeculum , quod Romanis Probus promiferat. E R A R E. 117 Poftxix. annos Imperio ceflit, multosque Regno prafecic. L X X 1 1 1. setatis anno (eipfum interfecit. P 3 n8 aximianvs Hungarus erat, natura ferus , incompofkus, ftolidus, ardens libidine, parentibus operariis atque agrefti- 'busortus. Haud enim longe a Sirmio pater eius in campis opera exercuit mercenaria. Huic Africa obtigerat,vti Quin- quegentianos domaret . Atque it» quidem hie ( quemadmodum in jEgyptum Diocletianus ) cum omnibus copiis traiecit in Africam . In hoc autem bello Maximianus incredibili vi&oria Reges quinque deuicit,qui inter fefe appellabantur Germani. Hie tantam Quinquc- gentianorum fudit multitudinem , vti nullus ei refiftere ampliuspo- tuerit-, redijtq-,jtem (vt Diocletianus) Romam infigniter triumphans-, vbi pari iure Imperium pacifice adminiftrarunt. Diocletianus (elo- uium s ac Maximianus Herculeum, tamquam Iouis filium,{efe appella- bat.Intereadum ambo Caefares circa exteras regiones erant occupati-, nempe Conftantius circa Occidentem aduerfus Gallos 8c Francos,Ga- lerius verb Maximianus circa Oriente contra Perfas-,ceeperunt Augufti inter fefe confultare, quemadmodum cum Chriftianis ageretur. Nam dereligione diflentiente's opinionesdiutius ferre minime volebat. Huic reinon leuem occafionem praebebat haereticus ille Manes temporibus iFelicis fummi Chriftianoru Pontificis. Hie Manes fe Chriftum aflere-| bat verumq-, Mefliamjatq-, eb plane efFerebatur,vti duodecim etiam A- | poftolos felegerit,quos in vniuerfiim orbe abIegabat,vticuncl:os morta-J les ad fuam fidem raperent. VariaSjperuerfaSjimpiaSjineptas infiilfasq; I diuerfbrum hjereticorumcollegeratopiniones, quibusvenenumfuum ita late effundebat, vt hinc Manichecirum fe&a originemfuam duxerit*. ' Rerum omnium dubftatuebat principia,alterum quidem bonum,om- nis videlicet boni ac lucis • alterum verb malum, totius nimirum mali ac tenebrarum: 8£ quidquid Tub afpe£tum noftru cadere poflit^id omne a malo Deo fuifle conditum • a bono autem Deo quod oculis cernerc non pofTumus. Statuebat item Deum lumen efleamoriscorporeum: diabolum a fe principium fumpfifle, atque a Deo minime fuifle crea- tum , fed naturam Sc ov efle mali , vt Deus eft natura atque eflentia boni. Prasterea mundum diaboli efle opificium, quemadmodum etiam ad eumdem humani generis creationem referebat. Hinc enim matri- monium ex diabolo prouenifle aiebat,infantesq-, ab eodemin matribus procreari, nee coniugatos fore refurre&uros. His ille rationibus matri- monia prorfiis contemnebat. Tandem etiam ignominiose impieque in Deiparam virginem MARiAMbacchatus eft, vanum efle phantafmaj inquiens,aflerere Christvm ex Maria natum: haud enim credi pof- fe tantam Maieftatem eb fe humiliafle, vt in hominis corpus defcende- ret. Affirmabat item Christvm non verum fuifle hominem, fed cor- pus quoddam imaginarium humanis oculis apparuifle. Huiufinodi ar- ticulos collegerat aduerfus Chriftianos quinquaginta,qni Auguftino atq-, Hieronymo plurimum recerunt negotij. In quantam calamitatem miferiamque hsereticushic Chriftianos protraxerit,mox audies. LIX. SATIVS EST MORI, QJ/ A M PRIVATVS VIVE RE, 119 Hunc Diocletianus Gdarem , pbft anno 1 1 1 1. Auguftum fecum conftituit; anno x v. vterque Imperio ceffit. aetatis anno LX. fufpendio perijc 120 onstantivs C#(ar in Gallia cum exercitu fuo agebat in caftris apud Lingones, vbi primum quidem ab Francis Ger- manifque ta«to impetu opprimebatur , vt CcCc in fugam cum fins verrere debuerit . Ad propinquam vrbem fellus fe propere conferebat, cuius portae hoftili metu occluiasfuerant: &C nil! ab incolisa^nitus demiftb fune per muros fublatusfuiiTet,eum haud dubie inlequentes hoftes captiuum abduxiffent. In vrbe hortabatur uios , qui eb ante confugerant, ae talem ignominiam paterentur, fuum honorem defenderent, ac fe a Francorum Germanorumque in- iuria vindiearent. Concionabatur etiam ciuibus, qui fiimptis armis vi- ctis Romanis auxilium praftabant, Itaque apertis portis irati in hoftes irruperunt. Mox fortuna ad Conftantium versa , Germani ac Franci fuperabantur, in fugam vertebantur, 8t prope fexaginta millia casde- bantur. Atque ita Conftantius vnO die adueiTam &C fecundam fortu- nam expertus eft,adeovthac infigni victoria tota Gallia pacata fue- jtit y potentiaque Francorum plurimum areata. Sic &C Caraufius, qui aduerfus Conftantium fuerat deftinatus ,ab Ale&o locio fiio clam in-* terficiebatur, cum iam feptennio tyrannidem exercuiflet. Hinc tan- \ dem Conftantius in Britanniam delatus, totam infulam fuolmperio recuperauit . Vxorem duxit Helenam captiui Regis filiam, repudiate priore coniuge Theodora Maximiani nouerca , ex qua tamen non- « nullos fufceperat liberos . Tan'tae erat dementias ac modeftia: > vt a Britannis &C Gallis plurimum flierit adamatus . Sub hax tempora Franci a Sueuis Mceno fluuio , qui prope Moguntiam Rhenum in- ■fluit, diuiii fticre,: nomencjue Alemani turn primb cceptum eft, Sueuifque proprie attributum. Ita enim ab inferioribus Germanis vt plurimum funt appellati-, atque hi contra ab illis German^ excepta Francorum Regione, cuius capitalis ciuitasHerbipolis eft. Hac et- iam tempeftate Alemani cum Saxonibus vicinis fuis fcedus concor- diamque inifcant , ac Diocletianus fimulcjue Maximianus Romae in fummo habebantur honore. Diocletianus gladium fuum,veftescal- ceamentaq[-, gemmis exornabat, feqiie vt Deum adorari iubebat. Sed earn gratiam apud Romanos haudquaquam promeruerat. Nam pra> terquam quod inciuilis plane erat ingenij,natura etiam eratferiis,cru- delis , afperitatem fuam etiam vultus horrore fignificans, inuidus, li- bidine ardens, ambitiofiis atque in confiliis ftolidus . Coniugem duxerat Eutropiam e Syria oriundam, ex quaMaxentium filium ac Fauftam filiam foam fufcepit, qux Conftantino huius Conftantij fl- lio poftea nupflt. 121 L X. VIRTVS EXERCETVR,NON PERIT. In Caefarem a duobus Auguftis creatus , ac xiiii. anno poftvbilmperio cedunt, Auguftus fa&us, 1 1, poftea anno nature conceffic. :i 122 • alerivm Valerivm Maximianvm alteram Caefarem Dacia nobis parentibus agrariis genitum dabat , vt qui cum patre inter ru- fticos armentorum fuerat paftor. Hie autem ad bellum fe etiam quam inftrudtilfime parabar. Erat fiquidem corpore pulcher, bella- touquefane felix atqueeximius. Commiffura igitur huic erat bellum (vt dictum eft ) Orientale contra Perfarum Regem Narfeum . Ac duobus quidem pradiis feliciter habitis,tandem inter Gallicinum Carrafque congreflus,fuperatus eft. Ea forte tempeftate Diocletianus Auguftus in Orientem Mefopotamiam concefle- rat,ad quern vi£ti Galerij milites confugerunt. Tantaque ab ipfo Galerius info- lentia exceptus eft,vt ad Principis vehiculum aliquoties pedes cucurrnletradatur. Qua; quidem ignominia Galerium ad alteram expeditionem ade6 excitauit , vti arma rurfus contra Perfas ceperit, nouisque contracts copiiseos tandem deuice- rit. Cum iam cuncta tranquilla pacataque forent, Diocletianus Maximianufquc Chriftianorum perfecutione, hie in Occidente,ille in Oriente, ade6 procurarunt, vt perfecutiones alias iuperiores facile fuperauerint. Dici etenim vix poteft,quan- ta quotidie hominum multitudo in diuerfis Prouinciis fuerit interempta, idque annis decern continuis. NumquamChriftiana refpublica ade6 fuit contriftata, adeoque paene radicitus exftirpata. Conftat vno menfe variis inauditifque crucia- i tibus funTe interfe&a circiter feptemdecim millia. Cuncta paffim Chriftiano- rum templa funditus euertebantur. Praeterea & libri Noui acVeteris Inftrumenti cum aliis Chriftianorum libellis variis comburebantur . Oppidum quoddam Phrygian cum vniuerfis mortalibus incendioprorfum abfumebatur, quodidolis facrificare dues recufabant. Sub id autem temporis Nicomediae regium exureba- tur palatium: & cum falsa fufpicione captus Diocletianus, fraude Chriftianorum incendium paratii fuifTe putaret, infinitos Chriftianos in flammam viuos conijei iubebat. In Pataftina multi beftijs obiecti fuere j nee vllum tormenti genus po- tuit excogitari,quo non Chriftiani amciebantur.Nonnullis fub vnguibus afperas infixere fpinas^ atque id quidem cum feminis,tum puellis etiam teneris. Quin Sc eadem in occiiltis pudendifque corporis partibus horrende perpetrarunt • Alijs item candenti ferro oculi ertbdiebantur. Ha?c perfecutio etiam trans Oceanum in Angliam ferpfit , multofque iftic trucidauit . Pari ratione & in Africa atque jfcgypto geftum eft. Ita enim inquit Eufebius : Equidem ipfe meis vidi oculis in- numeros in Aegypto mortales fupplicio ajfeffios fuijfe , quorum alter alterum pracedere optabat; er ant que omnes non aliter ajfeffii , atque ji ducerentur ad quoddam tripudium. Diocletianus itaque humani cruoris fatur ita ad Maxim ianu m fcripfit : Sibi vi- fum fuifle iftiufmodi opus committere alteri : ac quia iam ingrauefcente asuo parum ambo deinceps Imperio forent vfui , placere , commodiorem vitam age- rent, ftationemque tuendas Reipublicac viridioribus iunioribusque mandarent. Cui asgre quidem primo Maxiraianus obtemperauit : poftea tamen natural fuae indulgens vterque , vno die Imperij infignia , veftes poteftatemque vniuerfam depofuit; ac Diocletianus quidem Nicomediae , Maximianus ver6 Mediolani, Imperium Conftantioac Galerio committens, Auguftosque creans. L X I. SPONDE, NOXA PR1STO EST. 123 Duo Augufti hunc in Casfarem elegerunt; X 1 1 1 1. annis pbft, cum illi regnare defierant,Auguftusfacl:us,fextodeindeanno crudeliflima morte animam egit. 124 ■ aximinvs, qui & ipfe perfecutionem contra Chriftianos per- quam fedulo procurabat , Caefar ab Galerio creams eft , Conftanti- nufque a patre Conftantio. Proinde ita mm Imperium diuifum fuit, vti Conftantius Italiam , Britanniam atque Africam poflide- ret j Galerius vero Illyrico 3 Alias acque vniuerfo Orienti imperaret . Sed Con- ftantius nomine ac dignitate Augufti contentus, adminiftrationem African at- que Italian recufauit , prsefuitque tantum Gallia: ac Britannia:, quam non ita pridem e Francorum & Germanomm manibus vindicauerat. Ad extremum etiam filio fuo Galliam reliquit , atque ipfe conceflit in Britanniam. Galerius igitur animaduertens Conftantium reliquiffe Italiam & Africam , duos fibi adoptauit Caefares , Seuerum &; Maximinum : ilium Italia: & Africa: pra:fecit, hunc Orienti, vt & hinc Chriftianos expelleret: atque ipfe Illyrico folus im- perauit. HicMaximinus tarn trucuiente Chriftianos infecutus eft , vtiam prope nulli in plateis confpicerentur mortales. Certe templa cunc~t.a,carceres, domus, penaria, a:diumque abdita Chriftianis onerabantur. Cumqueiam hullus locus vacuus reperiebatur, nee in quern eos amplius dettuderent ac fer- uarent, ingens fane multitudo educta eft ac beftiis obiecla. Sacerdotes in fpe- ctaculum Orbis atque Angelorum diuerfis'eruciatibus trucidabantur. Nullus hercle csedendi, laniandi ac fodiendi finis. Tortores iuffit pro ferreis dentibus ollarum acvitrorum fruftis carnem cutemqueChriftianorum italaniare, ita lacerare ac rapere, vt integri nihil in iis remanferit. Feminas penitus denuda- bant , vt pudenda facile confpicerentur . Prarterea & gladiis fuis atque haftis eas, altero pede circumietto , alteroque capiti fubiecto, alligabant, ac totis ita diebus fufpendebant. Nonnullas item eo pertrahebant, vbi arbores dux prope fe coniun6tim excreuerant , quarum lummitatibus depreftis altemm pedem. liuic arbori, alterum alteri alligabant j vt cum fe arbores in altum reciperent, eas medias difcerperent . Atque vbi Chriftiani lubentes plena fiducia morti fefe manciparent, paululum tyrannorum animi fuere commoti, nee minus tamen feuere cum iis egemnt. Magna item in ^£gypto Chriftianis adhibe- bantur tormenta. Nonnulli enimpoftquam virgis ca:ii fuiffent, aut combu- rebantur, aut capite obtruncabantur , aut fubmergebantur , aut etiam fame enecabantur . Alexandria: a£tum fane eft turpiflime : quibufdam enim aures, nares, manus membraque cetera pra:cidebantur , atque ita dimittebanmr . Antiochiae craticulis impofiti viui carbonibus affabantur. Duo erant adolefcen- tes nobiles, quos, vti Diis facrificarent , cogebant. Illi autem relpondebant: Ducite nos ad aram. quo cum duxiflent, manum vterque fuam in ardentem fiammam extendebant , atque inquiebant : Turn nos facrificafle credite, cum hinc manus extraxerimus . Atque ita manus in igne continentes immoti per- ftiterunt. Ad iftum igitur modum Maximinus in Oriente faeuijt . Sed huius rabies multum boni Chriftianis prasftitit , tantum abeft , vt detrimenti quid- piam adtulerit. Nam virtu te ac conftantia, qua in perferendis cmciatibus prar- diti erant, magis magisque celebres ac gloriofi reddebantur. LXII. MISERA FORTVNA QJ/ JE CARET INIMIGO. 125 i GaleriusMaximianushuncCiefarem creauit;duobus annis pbft aflumpto Augufti nomine horribili morte interijt. 0^3 126 evervs, cui in Italia perfecutio commina erat, fe etiam Ghriftiano- • rum fanguine contaminauit ac mifere cruentauit. Nam in iis etiam regionibus varia tormentorum genera , nunc hare ,nunc ilia recenter excogitata proferebantur. Atque inprimis quidem a capite ad pedes vfque mifere excoriabantur. Dein vero beftiis obiiciebantur , quas igne aliisqj modis ad infaniam & furorem antea prouocarant. Vfqueadeo feie mortales^be- ftiae atque elementa aduerfus miferos Chriftianos obarmabant. Cumcjueitaeos excoriaffent,atque in arena pofuiiTent>feras in caueis fuis ante ad iram ac rabiem concitatas emittebant, vt in Chriftianos impetum facerent & fazuirent, qui eas lseti exfpettabant. Et id quidem ita multis in locis multis annis continuatum eft; tanta etiam multitudine, vt farpe illis dies prius defecerit , quam fuapotuerint explere tormenta. Quae tamen omnia nee vir,nec femina 3 nee etiam puer vm- quam expauefcebat : fed id potius quifque metuebat,ne non breuitate diei im- peditus, mature fatis Martyrum catalogo poiTet inferibi. Atque ita conftantia quadam fidei prasfentem mortem tamquam melioris vitae principium ouantes exoptabant i nee alter alterius cruciatibus ac mortelanguefcebat,fedvniuer{i Domino pfalmos atque hymnos diuerils vocibus mortem exfpectantes decan- tabant. Galerius item in Illyrico fuo cum exercitu indigna incredibiliacjue per- ficiebat tormenta. In Pontoplerifque plumbum liquefacl;um ihdorfa efFufum eft : plerifque item in eas corporis partes , quas natura tegi voluit. Feminaruin puellarumque pudendis candentia ferra intulerunt. Did hercle non poteft : quantis Ethnici Chriftianos afFecerint cruciatibus j quos illi perftrenue lam ac lubentes etiam obierunt, fuperaruntque. Cum igitur iudices quafi fiia tyrannide enent faturati,animaduerterentqueciuitates fuis orbari ciuibus, parentes liberis, ac liberos parentibus , agrique eiTent abfque cultoribus, itaedi&um paullo mi- tigarunt : Pofteaquam indignum e& totpajjim dues fuis fententiis immorientes trucida- ri , decreuimm iis parcere : ac ji qui eim opinionis deinceps deprehendantur s his dexter oculus ejfodietur , nota'que per pet ua genu fimflro ffl candenti ferro inuretur, atque ita deindepajjim per omnes prouincids in metaUa lapidesque damnabuntur. Interea Roma: Praetoriani per feditionem Maxentium Maximiani filium Auguftum crearunt. Quod cum Maximianus intellexiiTet , fpem cepit repetendi Imperium , quod Diocletiano au&ore inuitus depofuerat , incredibilem : propereque Lucania Romam petijt. Diocletianum item litteris admonuit, vti relidtum Imperium rurfus aiTumeret. Sed huicille acquiefcere omnino noluit. Galerius autem aduerfus Maxentium ingenti cum exercitu Seuerum mifit : qui vbi ad vr- bem cit6 veniffet, ipfam fortiter obfedit. Sed milites ipfum illico defeme- runt ; ac Maxentio , inftin&u equitum, quorum fraude erat proditus , fefc tradiderunt. Quod vt Seuerus animaduertit , in Illyricum fugere conatus, ab iis in itinere apud Rauennam occifus eft , quos ipfum infecuturos miferat Maxentius. . - • - ' 7 . - LXIIL 127 QVANTO MAGIS RESISTITVR, TANTO MAGIS ADDISCITVR: CHRISTI ANO RVM SANGVIS, CHRISTIANORVM SEMEN. Galerius hunc cum Maximino Ca^farem fecit, nee mukb pbft interfe&us eft . axentivs poftquam ita per feditionem Imperium fuiflet adeprus, conatus eft nunc fuum filium Maximianus(qu6d erant inter fe diuifi exercitus)Imperio priuare. Sed ciim id milites indignati ferre minime vellent,illic6 conccflit in Galliam, falso fe conquerens a filio pulfum, vtad generum fuum Con ftantinum ita commode veniret, ipfiqi clanculum infi- dias (idenim quasrebat)pararet,ac Regnum inuaderet,qui iam placide in Galliis tranquillecjue imperitabat , plurimumque aciuibusac militibus diligebatur. Re igitur per filiam fuamFauftam aperta, ac marito indicata,propereMaximianus difceflit- Verum Conftantinus ipfum fecutus, MafTilia; captum laqueo ftrangula- uit. Sub hare tempora Conftantius pater Conftantini Eboraci in fata conceffit. Turn Conftantinus e Carfare faclus eft Auguftus . Iam vero Maxentius omnem Romas perimebat honeftatem,Romanis per vim fuas abripiebat coniuges,multaf. que matronas in aulam accerfebat , vt cum iis libidinem expleret fuam. Contigit, vt cum Sophronia vrbis prsefe&i coniunx per libidinum miniftros ad ipfum ac- cerfita follicitaretur, segerrime id tulerit, ac marito rem lacrymis aperuerit : qui graues ex imo pe&ore educens gemitus.,tandem hoc faltem refpondebat:Quid fa- cias? aut obfequendum homini,aut moriendum. Matrona autem vtconfiderabat maritum metu mortis ad ftuprum conniuere , ac plane in dubio effe, rem fecum penitius perpendens, a lenonibus praeftolantibus oirnandi tempus flagitabat. In- grefla ergo cubiculum fibi manus inijeiebat , malens ita Deo pudicitiam fuam o£ ferre,ac mori,quam impudice viuere. Praeterea etiam tempore quodafuis Maxen- tius praecipiebat,vtpervniuerfam vrbem difcurrerent, confoderentquofcumquc Senatores in plateis ofFenderent quorum plurimosocciderunt acdifturbarunt, falsa moti ratione ac teftimonio.Tantus item Magus erat,vt multas mulieres gra- uidas in fuis cruentis facriflciis iufTerit fuper aram cacodarmonis aperiri & difleca-j ri,quo infantes inde eximeret: quos itidem trucidauit,vt horribile fuum euentum! ex iis prarnofceret; atq; ex artubus illis tenellis,quos vita ante priuarat,vocem poft- ' ea in venis inquifiuit. Formofos etiam adolefcentes cultro aperuit, atque ex eorum extis diuerfa rimatus eft vaticinia. Similes artes magicas etiam in Oriente Maxi- 1 minus exercuit , qui Magis & id genus impoftoribus certum quoque ftipendium . ftatuit. ' Magiiam enim auguriis atque eius farinaenugis ceteris fidem adhibebat. Verum Chriftianis (qui iftiufmodi plane contemnebant ) tanto erat truculentior. Peruetuftatempla renouauit, atque inibi iuxta veterem ritum Diis facrificarefta- tuk.Poft mortem vero Seueri,Galerius cum decennio Chriftianos,auxilio duorum Caefarum Maximini ac Seueri, ab Diocletiani&Maximiani temporibus fuiftet perfecutus, in grauiflimum incidit morbum , ita vt corpore putrefadto cuncli eius praefentiam abhorruerint. Multos Medicos, qui aut defperabant,aut foctorem cor- poris,vnde vermes pullulabant, ferre minime poterant,occidit. Virilia eius plane exedebantur.Creabatnihilominus Caefarem Liciiiium in Seueri locum, hoftifque Maxentio vel ad mortem vfq; permanebat.Cepit tandem finem fane horrendum. Nonnulli referunt ipfum finem haudquaquam exfpe&afTe, fed fibi mortem con- fciuille. Orofius autem ait, cum aMedicis fuis quifpiam effet fubornatus, qui illi dicere auderet,morbum iftum Diuinam efle vindi£tam, eicj; remedia deeflqquod decreta turn reuocauerit, quae aduerfus Chriftianos promulgarat, iubens infuper eos redire in patriam: cum vero dolore diutius perpeti haud poterat,quod turn fi- bi manum ipfe intulerit. Atq; hac quidem re Maxentius fummopere gauifus fuit. 129 LXIIIL PHRYGES NON NISI ICTI SAPIVNT. Romanos adflixit 1 1 1 1. annis , & in Tyberim fubmerfus eft. i c i n i v s ftatim poft Galerij obitumfefe Auguftum nuncupabat } nee inui- to id quidem Conftantino, vc qui Conftantiam ei fororcm fuam in coniugetn dederac , pacuimq; cum ipfo aduerfus tyrannos Maxentium 8c Maximinum inierac. Id autem Maximinus aegerrime ferebat , quod Licinius nempe ( qui non ica padem Tecum Ciefar fuiflec efFecl:us)iam cum alio confpirarct. Quare ad ciuile bel- lum (efe parabat, appellabatq; etiam Auguftum. Atque ita quidem Imperium Romanum ea tempeftate quacuor habuit Principes , Maxentium videlicet , Maximinum , Conftanti- num &t Licinium : qui fe(e omnes Auguftos nuncupabant ; erantq; eiufdem poteftatis, fed cum magna difcordia. Nam dumin Oriente Maximinus ac Licinius ciuile bellum aducrfus fe mutud mouerent, Senatus Romanus Conftantinum e Galliis in Italiam accerfiuit,vt pa- trias Cux fubfidio veniret, ipfamq; e tyrannide Maxentij vindicaret. Itaq; &: Conftantinus in Occidente ciuile bellum contra Maxentium parauit, eiusqj exercitum variis excurfionibus oppreflit. Nihiiomimis Conftantinus nonnihil Maxentium, quod magicas exerceret artes, veritus eft. Verum, cum multum diuqj dubitaret manus cum Maxentio conferere, etiam- num paganus fpem tamen auxiliumqj a fuperis poftulans,in fomnis verfus Orientem in aere iftiufmodi confpexit %>. fignum hifce Grxcis litteris confpicuum; quod Christj nomen cxprimens , in ipfum ardenti fulgore irradiabat. Quo quidem vifu territus, audire videba- tur Angelum fe in haze verba alloquentem : Conftantine, in Hoc yinces. Atqj lllico lignum iftud in fuis vexillis depingi curauit. Cumque iam ab Vrbe Roma Conftantinus haud longc" abetiet , caftraq; prope Tyberim ad Pontem Miluium fixiflet , Maxentius haud multum cun&atus , 8c ilium contra exercitum Vrbe expeditus educebat. Conftantinus autem libi prasferri lignum iftud curabat , ita vt cum iam manus vtrimque confererent , Maxentius. magna ftrage villus fit. Quare ipfe fugiens 3 in Tyberim vna cum equo infiluit,mbmermsqY eft. Turn Romani Vrbem egregie expolierunt, ac Conftantinum ingenti laetitia introduxe- runt. Interea vero Licinius in Orientem venit : aduerfus quern ybi Maximinus exercitum educebat, inopinata ipfum tormina inuafere, quibus excruciatus in fummam incidit deipe- rationem. Huius Maximini malum fere Galerij morbo fimile fuit. Nullius cibi aut potus odoratum aut guftum ferebaf. Quo quidem nomine cum ex diutina abftinentia debilis, languidusqj elTet effe&us , ita eius inteftina in vlcera putruerunt , vt inter ipfum ac demor- tuum cadauer nullum paene merit difcrimen. Ex omnibus etenim corporis partibus vermes ; paltim pullulabant-, fanie putridafoetidaqj adeo diffluebat, vt nemo ei adeffe poffet. Atquc "uec quidem purulentus ille patiebatur, vti iram Diuinam in fe vltionemqj Cliriftiani fan- guinis certo cognofeeret. Poftremo dolore ac cruciatibus infinitis medullitus confumptus infeliciter periit. Licinius autem rerum fucceffu etiam elatus, magnum inter fe ac Conftan- tinum excitabat diffidium; ortaque eft inter ipfos(Regnum enim non fert duos) ingens dif. cordia. Nam quemadmodum in initio Chriftianis fauere fimulabat, ficpoftea (cum Con- ftantino cun&a probe fuccedere animaduertcret ) inuidix ftimulis ita agitabatur , vt quafi Diis gratificaturus per fuos miniftros ac focios Conftantinum clam intercipere fuerit co- natus. Quae res cum parum fuccederet ; apertum bellum aggreuus,Chriftianos truculenter crudeliterqj perfecutus eft. Vef ilm id Conftantinus asgre ferens, vt qui haclenus Concordes imperauerant, Licinium fepc obfecrauit, vti ab iftiufmodi propofito defifteret. Sed Licinius infua perfeuerans inlania, Chriftianos ceu beftias trucidabat,fruftaque in mare proijeiebat. Regiones nouis ve&isalibus onerabat , matronas ac virgines conftuprabat ; ac breuiter, Maximino haud erartlferior. Turn Conftantinus fefe ad bellum parauit , profe&usque eft Orientem verfus : vbi cum primo conflict apud Cibalas ad paludem Hiulcam ipfum in caftraimpetufa&ooppreuiffet, Licinius fuga clapfus propere Byzantium venit, & M.Mar- cinianum iftic Cxikrem fecit. LXV. 131 SPADONES ET AVLICI SVNT TINE^ ET SORIGES PALATII: VIRVS AC PESTIS PVBLICA SVNT LITTEPviE. V Galerius Maximianus Caefarem hunc loco Seueri fubfhtiriu & poftquam cum Conftantino X 1 1 1. annis regnaffet, LX. aetatis anno interfe&us eft. R 2 ■1 Martinianvs antea Magifter fuerat ofKciorum, cuius exigua fane apud Scriptores fie mentio. Veriitn ciim poft Auguftus etiam effe&us fit (teftimonio quidem numifmatum , qua: Antuerpiaeapud ftudiofiffimum virum antiquita- * turn Abrahamum Ortelium vidi ) vifum fuic ipfum hoc in loco recenfere: quamquam apud Sex. Aurelium Vi&orem Caefar dumtaxac fit appellatus. Sed huius Vi&o- ris tantiim habemus Bpitomen , quae breuiter cun&a ac concise tradit. Tempus item edax rerum optimam librorum partem confumpfit. Sicrabidi illi Barbari infenfiffimi omnis eru- ditionis artiumqj hoftes,ita rerum vniuerfa corruperunt,difturbarunt ac penitus extinxerunt, vt iam multorum certa ratio reddi haud pofllt. Cum iam ergo Licinius crebris terra mariqj pugnis faepe in fugam fuiflet aclus, poftremo in Bithynia prope vrbem Nicomediam grauifll- mo conflidtufuperatus,rurfum turpiter aufugit.Infequebatur autem ipfum Conftantinus 3 ap- prehenfumqj cogebat, vti Imperio decederet, veftesq; & Imperiale diadema deponeret, ac per coniugem fuam tranfmitteret. Tandem vbi hunc etiamnum Conftantinus timeret, vt qui natura erat ambitiofus, crudelis, morae omnis impatiens,artium ac do&rina; plane inimi- cus ( fcientiam enim Reip. peftem appellabat ) ambos , Licinium nempe & Martinianum, Theffalonia: cepit atque interfecit ; idque animo prorfus inuito. Siquidem Licinius haud in- commodus ei fuerat : eius enim folius opera ad Imperium peruenerat ,• multosque tyrannos alios, vt erant Valens,Alexander,&c qui Imperium in Afia atque Africa inuadere conaban- tur,intcremerat, ac Chriftianos tranquillitati in Orientc reftituerat } eorumdem fanguine ita probe in ipfis tyrannis vindicato, vt Diocletianus (omnis tyrannidis'auclor) cum fententiam ac mentem huius Licinij animaduerteret , adeo inde horrere caeperit, vt fibi manum intule rit,quamquam iam turn priuatus viueret.Namque ita plane quieti fe(e dederat,vt Maximia no (cum litteris ei perfuadere conabatur,vti Imperium' depofitum rurfus aflumeret) refpon- derit : Vtinam Dij concedant faxintq; videas Solonis hortos atque herbas , quas mea manu feui , non iterum me ad Imperium follicitares aut prouocares. Hie quaefb Fortunae ludut aliquantifper confiderate. Extollit fuos e luto ad aftra furfum, indequc eofdem deprimit i deiicit vel in ima maris. Hie enim Diocletianus emptitiis feruis genitus ad fummum Imperij culmen adfcendit,ac deinde in nihilum prope vitro redaefcus eft. Reliquit tamen pofteris d« fe opus infigne ac memoria haud indignum ; thermas nempe,qujeinfinitis fumptibus fuerc inftar cuiufdam oppidi extru&ae: cui operi ac labori Chriftiani multis annis deftinabantur. his loca quzdam erant ad fudorem prouocandum idonea, quae falutaribus aquis, partim na- Cura partim artificio caiefa&is., hume&abant : eratqj Imperatoribus exercitium quotidianum in his (ei'e cum populo lauare. ./Eftate iuuenes quidam ter, quidam quinquies aut fepties (He lauare interdiu folebant,hieme vero bis: atque in iis etiam no&u ccenarunt. Prazterea & fe- minas hue intromittebant, efHcaciflima luxurisc ac libidinis prouocamenta. Horti hie erant. amplifllmi , ambitus latiffimi, in quibus fcamna erant , vt in iis periti Oratores ac dbchflimi quique variis de rebus difputarent, praxipue qua: ad eruditionem fpedlarent. Huic opificio adiunctum erat Theatrum , hoc eft, domus in qua varij ludi exhibebantur , & quo populus conueniebat, vti homines cum beftiis pugnare commode videret: eratque femicirculus gra- dibus extruch.is,ex quibus.populus fpe&abat. Amphitheatrum enim vndique rotundum eft, ita appellatum Gra:ce, quod ludi in eo circumquaque fpe&entur. Etiam illud fciendum eft, eos qui cum beftiis pugnabant,potiffimum fuifle Chriftianos, qui cum hoftibus in bello ca- ptis morti erant adiudicati. Nee vero putes pugiles hofce inftar globi beftiis fuifTe obie&os. Nihil hercle minus. Oportebat enim voluptatem ex dilaniatione diutina captare. ' Atque id quidem in hunc modumfiebat: Inprimis circuli pauimentum arena, confternebatur, qux fanguinem-illico imbiberet, ne pugiles eo inficerentur, aut populus ab iftiufmodi pugnis ab- horreret. Deinde in theatrum pugiles feminudi inuehebantur vnico armati pugione:tum farnelica: beftia: antris emitcebantur. Prseterea fuauitcr canere ac variis inftrumentis muficis ludere incipiebant, ne miferorum lacrymis populus commoueretur. Adeo ethnici in humana vifcera faruierunt. De his plurain M.Iulio Philippo, pag.78 & moxin Conftantino,pag.i34. LXVL HI Cum vna cunrLicinio breui tempore Imperio pr^fuiflet, ab Conftantino oceifus eft. R 3 134 onstantinvs Princeps ille celeberrimus , potentiflimus , atque in bellis fane feliciflimus,ex Oriente verfus Occidentem in Italiam reucrfus , magna Pop.Rom- laeticia Romam dedu&us eft,attributumq; fibi cognomen M ax i- m i eodem illo die accepit. Geftum autem id eft a Christo nato anno trecentefimo vigefimo certio , cum iam ante cum aliis imperaflec annis xim. ac mo- do folus Impenum ( ceteris tyrannis interfe&is ) poffideret. Nam quidquid hie animo concepiflet , id etiam efficere omnino conabatur . Cum enim ab initio fui Principatus ad quamdam Orbis Monarchiam adfpiraret , eo omnes ingenij corporisq; vires tendebat, vti Deorum miniftros ac defenfores interimeret. Quamobrem in eius honorem Arcus Triumphalis conftitutus eft cum infaiptione iftiufmodi : IMP. CMS. FL. CONSTANTINO MAX. P. F. AVGVSTO, S. P. Q. R. QVOD I NSTINCTV D IVI NITATIS MENTIS MAGNITVDINE CVM EXERCITV SVO TAMDE TYRANNO, QV; A M DE OMNI EIVS FACT I ONE VNO TEMP.ORE IVSTIS REMPVBLICAM VLTVS EST ARMIS ARCVM TRIVMPHISINSIGNEMDICAVIT. " Quibus etiam alibi additumerat, liber atori vrbis, f.vndatori q.vietis. Fuit autem vir plane probus , omni laude atque eiicomio omnium iudicio digmffimus, & quem merito quis cum optimis quibufque potentiflimisque conferat Principibus . Siue enim vires ingenij fiue corporis refpicias , in vtroque fupra quam credi poflit excelluit. E- queftris gloriae oppido quam erat auidus , in praeliis fortunatus : honeftas liberalesque artes femper quamplurimi faciens , iuftitiae aequitatisque obferuantiffimus , &qui amari potius quam timeri optabat. Clementia ac liberalitate omnium fibi fauorem beneuolentiamquc comparabat, ita vt nullus fere effet,qui non huic cuperet inferuire. Multas ferebat leges;5c fiquae nimis erant dura,eas mitigabat, fuperfluas item refecabat. Chriftianis pacem quie- temq; concede bat.Tum Chriftiani animum recipere,& ad fcfe redire, plurimumque lxtari coeperunc Et ciim iam deinceps fe totum Diuinis dabat inftitutis , edi&um promulgauit, Vti abfqjChriftianorum caedibus paganorum templa paffim occludcrentur. Ceterum idola templis exigere necdum fane audebat; idqj metu populi 3 qui etiamnum ea ex magna parte colebat. Vrbem Romam multis egregiisqj aedificiis plurimiim exornauit } etiam thermas fuas fecit, vt paulld ante di&um eft j fed non ita magnaSjneque in eum finem,vt in iis tarn feua cruentaque ederentur (pe&acula. Nam iftiufmodi theatra honeftis etiam ludis 3 probis ac iuuenilibus erant vfui. In his Comici & Tragici poetae fuas exhibebant fabulas: dumq; horum Cbmoedix, Tragoediae acPoemata agebantur, Senatus cum Imperatore in medio graduum confidebat. Locus enim hie erat , ex quo optime commodifluneque profpicie- batur- Hie & Equites fua obtinebant loca. Gradus autem in femi hoc circulo, aut etiam rotundo,ita erant ordine collocati,vtqoi in fupremis J agetent, ceteris viderentur magis pro- cerijnec nifi eminentia procul capita confpiciebantur. Atque ita infignes in iis exhibeban- tur ludi. Vt autem rem fummatim perftringam, varia in hifce thermis dele&amenta exer- cebantur. Ac praecipuae quidem thermae , quas Romx habuerunt, (tint Antonini, Diocle- tiani & Conftantini . Multas praeterea alias Romae habebantur , quas alij conftruxerant ImperatoreSj fed non ita magna; ac fumptuofae ; vt erant Agrippac,NeroniSjTatian2e„Traia- nae, Seuerianae, Philippianae atque Olympiadis. Fuere etiam thermae alix multis impends exftructe, fed quae ad nullum vfum praeterea alium erant idoneae ; cuiufmodi funt Alexan- dri, Gordiani, Aureliani ac Nouatiani. Quid autem Conftantinus ante egerit, & quemad- modum fedem Imperialem Byzantium ( quam ciuitatem de fe Conftantinopolim appella- uit ) in Orientem tranftulerit , in fequentibus , ciim ad eius liberos peruenerimus, deinceps dicemus- Huius enim temporibus multse variaique rerum exorrae funt permutationes ; in quibus multa etiam memoratu digna incidere folent, quemadmodum eo in loco commo- de dicetur 5 vbi a Pontifice fummo Romana Monarchia rurfum ex Oriente transferetur ad Germanos. Conftantinus igitur ad poftremum Csefares creauit Crifpum filium fuum nam maximum,& Licinium interempti Licinij ac fororis fuae Conftantiae filium. 135 Lxvii. JMPERATOR NEMINIj NE SVlS QjVIfcEM PROPRIIS MEMBRISi PARCERE DEBET, PVBLIC^E TR ANQVlLLItAt IS CONSERVAND^ GAVSSA. Imperauitannis xxx i. vixic annis L X v I. Chriftianorumperfe- cutionem abrogauit,idolorum templa claufk,Imperium in Orientem tranftulic, tandem veneno extinctus. 136 vlivm Crispvm ex Mineruina coniuge , fiue concubina, : fufceperat Conftantinus. Hie iuuenis erat adeb formofus,vt ; eiiis amore FauftaConftantini vxor capta fiieri t: fed cum ad : # libidinem follicitantirenuiffet,infenii{fimo odioeumdem eft profecuta. Conftantinus extemplb vna cum filio ingenti exercicu aduerfus Gothos profectus eft,qui in SarmatiaRomanorum Prouincias obruere occipiebant. Horum illi ingentem fuderunt multitudiriem. Interea igitur dum eo in loco circa Gothos plurimum efTent occupati, necFranci accepti damni abConftantio fuere immemores, rurfum Galliam inuaferunt . Hos contra Conftantinus cum omnibus profi- cifeebatur copiis : Francos campis expellebat, Regesque eorumAfea- richum ac Ragayfum capiebat •, atque vt terrorem Francis incuteret, beftiis laniandos obiiciebat. Neceflarin m eft hie confiderare, Francos hac tempeftate fuiffe diuifbs,duosque peculiares habuiffe Reges: atque eos,qui in Sicambria.au t Geldria remanferunt,vna cum his Francis, qui in Franconia apud Sueuiam ac Vindeliciam agunt, plurima ad- uerfus Gallos ac Romanos,qui Galliam occuparant, mouiffebella, vi- ftoriacjue fsepifiime potitos fuiffe .,&: interdum etiam fuccubuiffe. Prse- terea 8C mukos fecum habebant Germanos aut Alemanos, vt eos ap- pellabant Franci , quemadmodum paullp ante apud Conftantium au- diuimus,ac deinceps in fequentibus latius fumus audituri. Cum iam er- go Conftantinus victoria apud Francos potitus Iftriam rediiffet,ac Po- ise in oppido degeret , vt hinc in Cyprum traijeeret aduerfus Calocc-1 rum, qui iam feditiones aliquot ac turbas excitaffet , Faufta priuignum fuum ad pattern detulit , quafi minus honefte pudicitiam eius fbllici- taffet, 6t cum parere recufaffet, turn vim inferre voluifTet. Quare Conftantinus coniugis fuae verbis fidem habens,Criipum interfici iuC- fit.Verum pbft audiuit filium fuiffe extra noxam- ac coniugem potius adolefcentem eb verbis faepiiis pertraxiffe > vt hac occafione ipfum in- terimeret, ne fliis liberis foret impedimento, quo minus adlmperium peruenirent. Vt autem Conftantini mater Helena ex magna commi- feratione innocentis filij mortem aflidue increpabat, Fauftam tandem inftin&u Helenas in balneum ardens coniecit atque interemit. Ab eo Conftantinus mutatus tempore, crudelior paullb eflfe&us, infinites ex amicis ac propinquis interfecit : inter quos etiam Licinius eius ex Co- rore nepos fuiffe fertur. Porrb cum iam ita faeuiret, ac complures ad- huc in eo effent virtutes •, lepra diuinitus ictus , vna cum matre Helena ab Silueftro fummo Chriftianorum Pontiflce baptizatus eft Romae, nee animse tantum curatus lepra , fed 6C corporis. Hac via ac ratione Conftantinus fidem adeptus eft Chriftianam , omniaque deinceps ad vtilitatem 6c commodum conatus eft Ecclefiae. LXVIII. HOMO EXTRA CORPVS SVVM EST I R A T V S. 137 Hie a patre (uo Cx&r fa&us eft : & cum aduiterium fageret, falsa accufatione miiere prsefocatus eft. S 138 onstantivs a patre Conftantino Csefar in Crifpi lo- cum efficiebatur , qui &£ Dalmatium ex fratre nepotem lo- co Licinij Caefarem iuxta hunc Conftantium creabat. Por- rbDalniatiiiSjiuuenis felicis plane indolis, parruo haud dif fimilis, breni tempore pbft a miliribus occidebatur . Quod fa&um Conftantius eius patruelis magis admittebat, quam iubebat. Sub hxc tempora, Conftantino acConftantiofilio Imperatoribus,a Chriftianas fidei puritate AriusPrefbyter ac profeflbr Alexandrian in iEgypto de- {ciuit. Hicportentofa ae noua quaedam in vulgus dogmata femina- uit , nouasque fcriptorum opiniones in publicum protulit : at breui Vrbe ab Alexandra Alexandria: Pontifice pulfus eft . Ac quoniam miiltos hie fecum eiufdem habebat fentenrix Sc opinionis, Conftan- tinus Conciliimi Nicsea: in Bithynia habuit,inquQ congregati erant Pdhtifices trecenti atque o&odecim, qui omnes Arij dogma condem- nabant. Quare ab Conftantino deftitutns proicriptusq-, e Regno eft. Atqui huius filius Conftantius eidem Ario poftea plane adhae fit. Gum ergo Conftantinus diu Romas imperaftet, Byzantium cum tribus Cuis filiis totacjue aula profc&us eft. Hanc ille ciuitatem plurimum amplia- uit, reftituit, atque ita breui tempore exornauit, vt ad Romam facile pottiiflet comparari : ipfamque de fuo nomine Cbnftantinopolirn appellauit • eo certe animo , vt deinceps hie aula foret Imperialis. Tandem autem parans feCe omni expeditione aduerfus Parthos 8C| Perfas , qui iam turn Mefopotamiam deuaftabant, 5c alios fuos filids Carfares nUncnpauit, Imperiurhque iiserogauit : Afiam nempe, vrtf- uerfumque Orientem Conftantio, fedemque eius Imperialem Con-' ftantinopoli fixit . Conftantino autem dabatur quidquid fitum erat , infra Alpes , tota videlicet Gerrriania ad Septemtrionem v(que, ^pallia, Htfpania , Britannia , ac regiones illse quae verfus Occi- dentem teridunt. Conftans denique naru minimus Italiam , Illy* ricum , ac totam Afrieam qua ad Meridiem vergit, in partem acce- pit, fedemque fuam Im per ialem collocauit Romar. Vt igitur Con- ftantinus mare Ponticum traieciflet , apud ciuitatem Nicomediam veneno fublatuseft : auctor caedis numquam fciri potuit. Cadauer eius ConftantinopoUftrdelauirn eft , atque in xde Apoftolorum fe- pultum. Ante mortem ingens aliquot menfibus apparuit Cometa, vifu admodum horribilis, qui horrida ilia mifera^uc bella porten debat , quae mortuo Conftantino ftatim infecuta fuere . Hie idem il- le fait Conftantinus, qui Romanum Pontificem vt caput omnium Chriftianorum honorauit , quique coronam fuam auro gemmisque infignem de fuo capite cum Imperiali diademate, vefte purpurea, ac fcipione aureo, Papae Silueftro fertur impofuiffe , induiffeque. 139 LXIX. PRINCEPS ET INI QV A E T JE Q V A PARITER AVDIAS. In Oriente regnamt XLii. annis, eius frater ^n Occidente* poft huius mortem fblus vniuerfnm obtinuit: mortuus eft xlv. aetatis anno. $2 140 bNSTANTiNVs poft obitum patris vna cum fuis fratribus Imperium adeptus eft , anno C H R I s T i tre- centefimo quadragefimo primo. Imperaret hie qui- dem in Gallijs; fed parte fibi teftamento paterno attri- bute minime contentus, deintegroper legatos fuis cum fratribus partiri voluit. Quod cum fratres recufabant, rem armis aggredi conatus eft. Fretus eriim optimis fuis militibus , ac praecipue Gal- lorum opibus*equitibus Hifpanis, peditatuque Alpino, facile his Jperabat fe fratres fiibs fuperaturum;petebatque ita vi magis quam iure inftru£fcus Aquileiam in Italia.HlcConftans,qui in Sarmatia aduerfiisGothos iam turn agitabat, infignem exercitum contra ipfum eduxit,fal tern qui Conftantino refifteret, qui militum mul- titudineac copia longe vincebat.Conftantinuscopias fratriscon- temnens,aefuisviribusfifus, bellum incautiiis fecuriufque ag- grefTus eft.Verum huncillico fratrisfui militibus circumuentui atque in ipfb confli&u deui&um , equus, cui infidebat , vulnere i&usin terram deiecit,incognitufque ita multisiclibusconfofuj eft ; atque in Alfan fluuium , haud longe ab Aquileia , proie&i Atque ita quiderri Conftans fblus Occidentalium regionum ii periopotituseft, quemadmodum Orientaliumeiusfrater. Iai verb tametfi Conftantinus Magnus Francos in Gallia deuicifTet, atque expuliflet ; nonomninotameneorum vires fregit. Mo? enim arma capeflentes, damna recuperare, iniuriamque vindica- te conabantur. Et quamquamquidem ftatim poftConftantii Magni obitum Rhenum ac Mofam traijeere ,nonnullafque face- re excurfiones , ac fines paffim depopulari incipiebant : omni ta- men vi ac copia (dum hi fratres inter fe bellum mouebant ) vndi- que Gallorum Prouincias caedibus, incendijs ac direptionibus mi- fere aggrediebantur, fperabantque itaveltotumnomenRoma- num exftirpare. Hax enim natio prater ceteras libertatis maxime cupida,nulla ratione Imperio Romano fubefle voluit. Quamob- rem non exfpe&arunt tantifper , donee Romani in fuas venirenc regiones ; fed ipfi vicinas Romanorum Prouincias pailim oppref ferunt,vt hinc Romanis tantum facefferent negotij,qub ficquieti in fuis fe continerent regionibus. Quaquidem re eius fuere apud Romanos aeftimationis , vt de ijs vulgb dictum fit : francvm AMICVM HABE , VICINVM VERO MINIME. Itemque &hoC: MALE QVI VELIT PVGNARE, CVM GERMANIS P V G N E T. LXX. IN MAGNIS ET VOLVISSE SAT EST. I4t Poftquam inOccidente III. annis regnaffet, vixifletque XXV. annis, in ciuili bello interfe£his eft. onstans tertius Conftantinifilius, quam potuit ocyflime fratris interempti Imperium inuadere atque occuparepro- perans, primiim omni conatu Alpes fuperauit; hincProuin- cias omnes Tranfalpinas , Galliamcjpe biennio in fuara po- teftaterri penitus redegit. Namqne illi quam fortiftime refiftebant Franci ,ita vt bellum faepenumero aduerlus hos ancipiti plane fortuna moueric. Ad extremum tamen eos domuit,pacatofque reddidit. Atque hac quidem via Conftans partem fratris afTecutus eft , anno C h r i s t i trecenteilmoquadragellmo tertio •, vt Eufebius quidem cenfet. Eutro- pius verb refert,hac tempeftateConftantem Imperio Romano fubiecif- fcj quodmihi non fitverilimile. Nampaullb pbft Coloniam Agrippi- nam inuaferunt , plurimumque hie negotij fecerunt Iuliano. Ex quo illud fane liquidb conftat,Conftantem illinc quidem Francos repuliife, -ac tranquillos feciiTe,{ed minime Romanis fubiecifTe.Refert Blondus, Conftantinumanteobitumita Francos pradijs inFranciafatigaffe, vt moeftife in fuis regionibusad tempora vfque Honorij continuerint. Qua: omnia profe&b cum Hiftoricis,penes quos rerum fides eftjinini- me conueniunt.Hicautem Conftans primb optimum egit Principe m, pbft ad delicias animumflexit,erTecl:urqueeftdifTlcilis,moro{us3aufte- rus 3 prouincialibusgrauis 3 ac militibus illiberalis^quae res poftea feditio- nempeperit. Militesenimlmperatorem fecerant Magnentiuiii , qui Auguftaeconuiuium militibusexhibuita mane ad vefperas,Barbaricae ; gentis more.Indecubiculum ingrefTus^ftatimegrefTuseftindutus pur- pura , multis fatellitibus cin£ms , quail verus fuiftet Imperator. Hinc a plurimis Imperator Auguftuique falutatus eft. Et quamquam multi effent, quibusnegotium iftud minime placebatj fuere tamen coadi zC- fentiri ac jacere.Res hax etiamnum celabatur,mittebanturque extem- plb percuftbresVquiConftantem nihil tale ccgitanteni interciperent, qui iam tumvenatibusoperam dabat, ludebat^ue cum formofis pu- fiunculis.Cumigiturquodam tempore felTum intentorio fe quieti de- diftet, clam ab ijs, quos miferat Magnentius, interfe&us eft. Scribunt aliqui,eumproculcognouin r eparricidas,o£ abijftein propinquum tem- plum , 8£ iniignia Imperij depofuifle , &t ab altaribus tractum cxCum fuifTe. Atque id quidem contigit prope oppidumHelenam, haud lon~ ge ab Hifpanijs,ad montem Pyrenaeum, 143 LXXI. ■ FELIX SE ERIGENDO FELICITATEM A M I T T I T. Vbi x 1 1 j. annis in Occidente imperafle t ,& x x x. annis . vixiflet, occifuseft. 14 f agnentivs modo pradi&o Imperium primb quidem do- lo,deinde verb per vim ad fe rapuic , anno poll: natum C h ri- STVMtrecentefimo quinquagefimo tertio. Perfidus hie be- neficij, quod dominus in ipfum fuusrontuleratjplane imme- mor exftitit. Cum enim aduerius Francos pradiarentuiypfequein ho- ftes forte incidiilet, hunc fua manu Conftans defendir, arquehoftibus vi eripuic . Vt autem Gallia: iam , Hifpania: , Italia: , Africa?, atque, vt rem paucis comple£tar , vniuerfam Conftantis Imperium obtineret, noua deintegro in Illyrico coorta feditio eft. Hie enim milites Vete- ranum ( qui Pannonia: fines ab Gothorum incurfionibus tuebaturj Imperatorem eligebant. Erat antem vir hie grandasuus, rudis, rerum artiumque omnino imperijciis. PorfbvbiConftantiusverusImpera- tor fratris caederh in Oriente'percepifTet, ac parricidam Magnentium in eius locum Imperium polTidere, etiam Illyrici exercitu m Imperato- rem legiflfe Veteranum , mox expeditionem parauit , vti horurrf om- nium vindi£tam fumeret. Ante omnia tamen Galium patruum fuum Cadarem fecit , atque Antiochiam in Syriam mifit, vt iftic regiones defenderet Orientales. Jp(e verb ingenti comparato exercitu Heiperios petiit, vlturus fratris necem. Atque vt Sirmium quidem venit, milites, Veterani ad ipfum omnes fefe receperunt,"ac Veteranum in eius manus tradiderunt ^qui ab Conftantio in gratiam receptus, Imperio tantum; priuatus fuit •, plurimis alioqui donatus , magni deinceps habebaturi) IntereaNepotianus,Eutropij fbroris filius , Roma: a populo Impera- v tor creabatur, Auguftufque falutabatur . Verum die Principatus Cut decimo o&auo inftin£tu Magnentij abHeraclide clam interficieba- tur, caputc]ue eius per vniuerfamVrbem in {pedaculuiri circumfere- batur. Hinc mox Roma; Magnentius crudelitate feuiit incredibili, iuflitque trucidari quidquid Conftantio vmquam adhaeferat. Interim Conftantius ad Vrbem cum liio exercitu properabat , mittebatque ad Magnentium, qui dicerent, li-arma deponeret , Italiam atque Africam relinqueret , conceiTurum fe illi Galliam , fi modo ea. contentus efle vellet. Sed Magneritius conditioni ifti acquiefcere noluit , fe facile victnrum fperans. Confultum enim ipfi erat a Magis , vt priufquam congrederetur,virgiriem iugularet, cruorem vino mi(ceret,potandum- que militibus praberet j turn enim (e haud dubie victorem fore. Dein- de infignem quemdam ftatuit perculTorem, qui traiec"to mari, An- tiochia: nouitium Caslarem Conftantium Galium interimeret . Hac occafione (perabat Conftantium Imperatorem in Orientcm reuocare. Verum occilbr hie Antiochia: proditus, cum fuis comitibus ab Gallo fuit interemptus. Cum igitur res ea Magnentium refelliflet , omne negotium Magis tradidit, ac Roma in Galliam profectus eft j vbi, in- genti conferipta multittidine, fecit qua: Magi confulebant. I4S LXXII. PVDOR SENI PVDOR, IVVENI DECOR. Aggreflfus eft Imperium Occidentale, violentaquc manu tenuit per 1 1 r. annos: quinquagenarius (ibi manum intulit. 146 ec£NtIvs Roma cum fratre Maghentio cefferat , ab eodemque Ca^far Mediolahi creabatur , vt Galliam Infubriam tueretur. Inte- rim Cpiiftantius pmni vi prqp£ fequebatui\ Pugna magnis vtrim- i qu£ nebat copiarum viribus ad Murfam. Tyrannuurvincebat Con* ftanrius magna hoftium &/{itorum ftr,age. ; Magnentius pedes dimiilo equo aufugiebat, vti minus efTet notus , atque ita Te in muhitionem Murfx recipie- bac. Hicequites fuos folari conabatur , fed animum penitus abijciebant j nee ita amice ipfum intuebantur, vti folebant antea, fed aflidue conclamabant, O Casfar Conftanti. Victor Conftantius die poftera tumulum confeendebat, ex quo ca^forum cadauera coafpici poterant. Cajfa autem vtrimque fuerant fu- praquinquaginta quatuor millia pugn^tof urn 3 ex Conftantij exercitu triginta millia ., ex Magnentij verp viginti quatuor. Hac pugna vniuerfe populi Roma- ni vires ade^-attritas fuerunt , vteas-recolligere inpofterumhaudquaquampo- tuerint. Perie&nt quippe milites optimi, vt deinceps Barbaris reflftere nequi- rent. Magnentius iio\ium colligebat^ejaercitum-, cupidus rurfum aleam dimi- catiohis tentare: & priufquam experiretur , legatum mittebat ad Conftan- titfin j petens vt Galliam fibi concedere tantum vellet , relinqueret ipfi Italiam a#]ue Africam. Sed hunc Conftantius reijeiebat, opinatus ilium fpeculato- rem venifle. y^oft iteriim faltem hoc ciipiebat tantum , vtliceret Ducis milita- re titulo 5 nihil ProuinciaruVn quaerens. fed nihil huic a Conftantio refponfum eft-. Quamobrem milkes eius prascipui metu victorem Conftantium adibant. QujDd^vt/Magnentiusviditjintelligens etiam fibi dimicandum fore , & fecun- do fortujaae aleam tentans , cum Conftantio armis congreffus eft. Sed rurfum vicl:usvixeuaderepotuit,aufugitcjue Lugdunum. Cum vero animaduerteret tea Lugdunenfibus obfe'ru^ri, vtcaptum Conftantio traderent, atque eius ita beaeublentiam captarent ; cWem , qui parieti appendebat , arripiebat ,• ac velut " inente captus , fodiebat , fecabat , feriebatque obuium quemque , & multos ex amicis &proximisoccidel?at,vulnerabatque ) ac tandem etiam feipfum con- fbdiebat. Proinde Decentius Cazfar qui Galliam tuebatur , audito fratris cafu, laqueo fibi vitam fmijt. Conftantius Siluanum.in Gallia natum Gallis defen- fofemdabat: quern mox Imperator , calumnijs aures facile prsebens, fufpe- ctUm habuir. Siluanus autem vbilmperatorem finiftram de fe fufpicionem ce- pifTe intellexiffet, pro condone idgrauiter Gallis queftus eft; qui ipfum con- feftim communi voce Carfarem appellarunt. Ad hunc motum opprimendum a Conftantio hi Galliam mittebatur Vrficinus, quipecunia Siluaniequites cor- rumpebat vt occiderent. lam vero cum in Orientem redire Conftantius debe- bat 3 ac Fraud paflim arma expeditionemque parabant , Fl.Iulianum Ca:farem fecit , iuflitque vt Galliam tutaretur ; & quo magis fibi fidum deinceps habe- fet, Helenam ipfifororem fuammatrimonioiunxit, atque in Orientem re- uerfus eft. Erat enim fententia, Galium (qui infinitis ipfo abfente ca^dibus ia Prarfides , aliofque faeuierat) interimere ; quodgeftum vtiquein itinereeft, an- tequam Conftantinopolim veniret. Gallus hie frater fuit Iuliani ; atque ex Fla- uiorum genere poftremi fuerunt, qui imperarunt. Interea Franci expedito ex- ercitu educti, inter ceteras Coloniam ad Rhenum obfederunt, expugnarunt, ac tandem etiam ceperunt atque euerterunt; quemadmodum & ciukates ar- cefque alias. L X X I I I. 147 MISER DOLOR,QVI INTORMENTIS NON HABET VOCEM. A fratre in Csefarem fa£fcus, pra moerore feipfum flrangulauit. T 2 ,I4S lavivs Clavdivs Ivlianvs Conftantini Magni ex fratre nepos, anno poft natum Christvm tricentefimo Texagefimo , Roma omni cum milicari expeditione aduerTus Francos egreflus eft : qui ciim Auguftam Tau- rinorum veniflet , intellexit Francos Coloniam oppidum cepifle. Hac fama excitus , per Alpes Cottias verfus Galliam itermaturauit Viennam. Hinc vltra inGalliam profe&us, hoftibus obuiam procefllc ; fed ab Alemannis autGermanis (qui Galliam item inuaferant) apud Senonas obiidebatur. Hie ille cum Germanis fortiter dimicabat } eoTque profligabac. Atque ita ad Rhenum profectus, Coloniam rurfum exFrancorum manibus afferebat. Deinde Rhenum traie&us , inTperato Francorum Prouinciam opprimebat, vir cebatque praslijs haud fane incruentis, ac multos Tecum captiuos abducebat. IftiuTmodi caTum Franci minime Tperaiterant. Nonentm opinabantur fieri pofle, vt quis e Tuis quid- piam Prouincijs aiiferre queat ; ciim ad ilia vTque tempora nullus adhuc Princeps ipTorui regiones Tuiflet ingreflus , donee apud. Alemannos habitaflent. Poft Iulianus oppida ca- ftraque qua: Franci ad Te arripuerant , cun&a recuperauit. Prope Argentoratum Sueuos, flue Alemannos per Rhenum in Galliam traie&os exiguo inxqualique exercitu aggreflus eft, ae tantam fudit multitudinem j vt peremptorum cadauera montisinftaraccumula- f entur , & Tanguis inftar riui difflueret. Chonodomarius &c Badomarius Germaporum Re- gescapiebantur : prior mittebatur Conftantio Imperatori , pofterior vero moriebatur Ro- ma: in monte Ccelio. Poft hancautem infignem vi&oriam ab vniuerTo exercitu Iulianus falutatuseft Auguftus ; & ciim non reperiebatur diadema , Maurus quiTpiam fibi -torquem detraxit , vt hinc ipfi corona fieret. Poftquam iam Gallia ab Germanis ac Francis prorTiun erat repurgata ; ac Germanorum ■, exceptis Francis, caeTa fuiflent Tupra triginta millia ; Ro-] mam egregie triumphans reuerTus eft. Verum Coiiftantius , quod Iulianus Te AuguftuitH nominaripaflusfuiflet, Tupra modum excandeTcebat , & haud dubiebellumciuilehinqfl extiriflet grauifllmiim , ni Conftantius morte praeuentus TuifTet. Nam Iulianus Te aduerTus Conftantium iam parabaf. Ceterum vbi Conftantius exPerficobelloConftantinopolim rediens contra lulianum expeditionem moliebatur , mcerore diuinitus ictus apudTaurum inontem obijt inter Cilices & Cappadoces. Atque ita Iulianus Monarchia Tolus potitust" eft , anno Christi tricentefimo Texagefimo quarto. Vt iam Iulianus Conftantinopo- \ Km veniflet , ccepit in primis ipTam mutare religionem , vt tarn apud Chriftianos quarn-* paganos gratiam acfauorem fibi conciliare poflet, tamquamqui liberumcuique efTe de fi«& de fentire permitteret. Deorurn templa ab Conftantio occluia ipfe recludebat. Nouerat emm paganos aegerrime ferre , quod fuafibi vetitaeflentfacriflcia, atque eosiummopere flagitare vt templa ipforum aperiientur. Adha:c exfules Chriftianorum Epifcopos , quos in exfilium Conftantius miferat , reuocauit •, & quidquid ab ijs bonorum ad CaeTareum fifcum fuiflet deuolutum , id orane reftituit. Eius generis multa alia preclare faciebat : paullo ta- men aequior erat paganis quam Chriftianis. Siquidem id ftudiose operam dabat , vt ethni- cam religionem vbique rurTum induceret. Et quemadmodum ante Nicom'edia: Chriftia- nus fuerat lector , ita modd Sd Pontifex efle volebat. Deorum templa ingrediebatur , ac pro Gentibus Tacrificabat. Turn autem a Chriftianis Apoftata merito appellabatur. Sem- per penes Te Rhetoresac PhiloTophos habebat : nam & olim in iuuentute Athenis Philo- fbphia: operam dederat. AduerTus Chriftianos Teueriftime Tcripfit ; nullos, aut paucos, oc- cidit. Ciim iam bellum contra PerTas finiturus exercitu m eduxiflet , fugitiui cuiuTdam do- lo in deTerta fuit perduclus. Hie vbi exercitus eius fiti 3 nimio Tolis a:ftu , atque arena: aridita- te fatigatus , caTum &: culpam ipfi imputaret, plurimiim Tane Tormidauit , hominemque dolor &anxietas occupauit. Ciim itaque ad iftum modum per deTerta hue atque illucdi- uagaretur & erraret , ab ignoto quodam milite confoflus perijt. • 149 L XX IIII. NENIKHKA2 TAAIAAIE. Poftquam Occidentale Imperium 1 1 1 1, annis adminiftraflet, XXXi. annis vixiflet , mirabili modo perijt; omnifque eius diabolica fuperftitio patefa&a eft. T 3 150 ovinianvs communi furFragio a militibus inuitus ad Im- perium protrufus eft,qui Iuliani diadema ipfi impofuefunt. tV 5ed his illte refpondit 3 quod Chriftianus eflet nolle fe in pa- "ganos imperium habere. Ec poftquam finguli fe item Chri- ftianos effe aha voce profefti fuiflent , petitioni illorum acquieuit. Aclum autem id eft a Christo nato anno tricentefimo fexagefimo fexto. Hie animaduertens,bis fe a rege Perferum victum fuifte , idque magna rerum , cibi potufque penuria. , qua milices in eremo mifere la- borauerant, necefiitate plane cogebatur Perfarum Regi Nifibin, ac bo- nam partem Mesopotamia: tradere, vtfuos milites eacalamitate libe- raret. Regiones illae iam multis abhinc annis Imperio Romano fue- rant fobiedfe : nee fuerat , qui tanta^neceftitati reftitiffet. Pacis igitui foedere percuiTo , Rex Sapores commeatum extemplb ad exercitum : eyemum mifit : quern vt in milites diuififTet , caftra mouit ^ duxitquc coaeT;us neceftitate milites fine vidtoria ac damno ad lares proprios. Cum verb iam populus in oppido Carrhis fummoperelsetabatur, pef- fimo Principi tarn bonumfucceififTe , teinplum ingreifi funt j quod nc I quis ihtraret , lulianus prohibuerat , donktim ex Perfarum Regno re- dijifet* Per hanc quippe ciuitatemprofe&us , in temploquodam pa- ganoruiii mirabiles cum focijs fuis euentus fuerat rimatus. Ofiijs ac fe nefbis optime profpe^erat , militefque aliquot cohftituerat , qui at ingreffu populurri arcerent. Quare cum ad alteru m templi latus peruc , niffent, figna reperta iuere incre'dibilia, ex quibus Iuliani prudentiz ac.pietas, quam exercuerat , facile conftare poterat. ConfpiciebarM enihrfeminam coma fufpenfam , brachijs expands , ventre refe&o vt' eius hepar fcrutari pofTet, num victoria contra Perfas effetpotiturus. Antiochias irf aula Imperiali multae repertas (lint arcuke humanisca- pitibus refertas, atque in puteis infinita fubmerfa cadauera. Ceterum Iouinianus Princeps vere fruit Chriftianus. Nam cum lulianus (cruta- turus , num qui inter milites effent Chriftiani ■, edi&o prsecepiftet , vti omnes aut Dijs facrificarent, aut Ordinern eqneftremdefererent; Io- uinianus (qui mille turn militibus prseerat) militia abire maluit, quam Chriftianam fidem abnegare. Eo tamen lulianus in re militari carere non potuitj quippe qui peritus admodum erat,eloquens, tenaci me- moria , corpore rormofb ac procero , ingenio plurimum amceno. Et Iouinianus quidem cum deinceps Conftantinopolim peteret , in cam- po Dadaftane, qui diuidit Bithynos a Galatis, atrium recentis te&o- rij vt quiefceret ingrefTus , carbonum fumo ac noui te&orij fcetore fuf- focatus eft , fpiritumque exhalauit. IS! LXXV. SCOW'S VITiE CHRISTY S. Imperio Romano menfibus vl l% prafuit : annos natus xxxiii. mifere vitam amifit. — ALentinIANVs prope Nicaeam 9 qua; vrbs caput eft Bithy- iiias, abeodem exercitu in louiniaiii locum Imperator eligebatur, poft natum Christvm anno" tricentefimo fexagefimo fepti- i mo. Hie exercitum Conftancinopolim duxit. Ortus autem erat £ Pannonia. apudCibalas, appellabaturque Funarius, quod venalitiuin funem porcanti quinque milites extorquere nequibant : quo merito in militiam adfci- tus , ad earn paullatim dignitatem confeendit , vt fagittariorum Tribunus poft- ea fit efFectus. Gum vero eflet Ghriftianus,ac die quodam in Fortune templum Domino fuo Iuliano congrederetur , miniftri templi vttimque in ipfoingref- fuftabant, atque afperfione aqua? ingredientes velut purgare dicebanum Va lentinianus Imperatorem prascedebat , qui vt pallium confpergi fuum vide bat, templi miniftrum pugno iratus feriebat , inquiens , magis fe contaminar quam mundari. Quo vifo Imfkrator hominem apprehendi iubet, cogique a Idolorum cultum ; aut,fi nollet, aulam linqueret. Turn Valentinianus aulai extemplo deferuit, & poft mortem Iuliani ad louinianum in caftra redijt: po cuius obitum ipfe Imperium adeptus eft. Vxorem habebat nomine Setieri- nam , quam aliqui imperite SerCnam appellarunt. Ha?c illi Gratianum peperit. Hac tempeftate relidla erat filia quaedam Iuftina; quae, poftquam eius pater Iu- ftus a Conftantio faiflet interfe£t.U5,innupta manferat. Ea autem Seuerina: cog- nita plurimum amabatur, adeo vt cumreginis etiam balneas intraret , feque vna lauaret. Quare Seuerinaapud maritum multa de eius pulchritudine afli-| due referebat, dignam efle inquiens, quae nuberet Imperatori. Valentinianus. melius hasc, quamipfa rata eflet, intelligens , cogitare cccpit , qua ratione earn 1 duceret vxorem > nee cum altera cbniuge Seuerina diuortium faceret. Hinc igi-j tur p6r viiiuerfum Imperium edi&o publicauit , fi cui duas liberet ducere vxo- res, ei id libere concedi : quibus illud adiecit, nempe hinc efife, quod paganl fcantanos fuperent multitudinew Deinde vxorem duxit Iuftinam , quae ipfipe| : perit Valentinianum , ae filias tres , Iuftam , Gratam , & Gallam. Duae priorea nianfere innuptae , Galla autem nup fit Theodofio. Cum iam Valentinianus breui tempore Orientem adminiftraffet , confeftim ex Oecidente infperatas acj ipfum a Praefidibus datae fuerunt litterae , quibus continebatur , quemadmo* dum Germani omnes fere nationes armis fuperafifent. Hocautafn nuntium ma- gno Valentinianum affecit dolore, atque extemplo fibiValen tern fratrem fuum asquali iure adiunxit , quern ab initio mi Principatus Caefarem fecerat. Valens Imperium exerceret in eos qui in Oriente Romano Imperib Client fubiedti; Va- lentinianus vero, qui in Oecidente ad Romanos fpectafent; Dein Valentinia- nus cum feptemlegionibusatqueomnimilitariexpeditione Occidentem ver- fus profectus eft. Et quidem cum in primis Alani (fie enim fe nonnulli Germa- ilici Gothi appellabant) Valentiniano refiftere conabantur- eorum pars magna caefa fuit > pars altera in Maeotidis paludes fefe praecipitauit. Turn Valentinianus fuis illud addixit, fi qua: natio paludes ingredi, atqueinde Alanos expellere Vellet, ei fe decennalem vectigalium atque exa£li6num immunitatem praefti- tiirum. Confeftim Franci aliquot, quos fecumin Orientem adduxerat Iulia- nus , rem aggrefu funt , atque inde Alanos vi armifque expulerunt. Hac re ita gefta , Valentinianus dixit : Etiamfi hos Francos minime appellaremus , re ta- men ipfa Franci iuxtaGraecamlinguamdicideberent; id eft, crudeles, fortes ac duri. Complures arbitrantur hinc Sicambros aut Geldros Francorum no- men primo adeptos fuifle ! verum horum fentcntia nihil plane cum veteribus conuenit. 153 LXXVI. ! TON OPATKON I A O N EXOI2, TEITONA OTK E X O I 2. Simul cum fratre & filio x 1 1, annis Imperium Romanum tenuic j a*tatis L v. (anguine fub fuffocatus. ^ V *54 A l e 'rt s in omnibus Valentiniano fratri omnino erat diflimilistnam fimul at- que ab eo difcefferat , inftin&u fuae coniugis Dominican ab Eudoxio Ariano- rumPontificebaptifmum fufcepit. Chriftianorum etiam perfecutionem ma- turaftet , ni fratrcm vcritus fuiffet. Egit aliquamdiu Antiochia? , permifitque fuum cuique in Deos cultum ; Iudxisnimirumj-Ethnicis, atque hsereticis : fblum illos odio profequebatur.qui Apoftolicam dodnnam profitebantur. Monachos coegit in bellum: qui obfequi recufabant , incerfici iuflic. Interea. cacodajmon eo dementia: hominem pertraxit, 'vt follicite rimatus fuerit,quinam poft fe in Imperiumfuccederet, vfurparitque Necroman- tiam , qux ex mortuorum cadaueribus colligit tutura. Verum enimuerd cacodxmon in- confiderata eius impietate abufus, obfcurum homini refponfum dedit : qua occafione opti- mos quofque prudentiffimofque viros interemit. Cum enim oraculum a dxmone flagitaf- fet, huic quatuor ille litteras oftendit, ©eoa, inquiens: Hoc nomen poft tua fata rerum po- .tictnr.Ob quam quiderri caufam Valens illos paflimoccidebat,quqrum nomen litteris hif- ce fcribebatur. Hinc Theodori, hinc Theoduli 3 hincTheodoti 3 hinc denique Theodorici atque id genus complures alij interficiebantur . Inter ceteros autem occifus. etiam eft Theodofiolus vir fane probus, ac Theodoiius dux ille fortiffimus &: Theodoiij Imperato fis pater ; qui eo tyrannum Firmium noua in Africa molientem Valentiniani iuflu coar&a- rat, vt fibi mortem confciuerit. Complures item roetu mortis nomina fua mutarunt, iura- mentoque abiurarunt. Interea verd dum hax Valens in Oriente conficiebat , eius frater Valentinianus magna grauiaque aduerfus Alemannos bella mouebat,tandemque vi&or ad Geimanicum vfquemareinFrancorumfiueSicambrorum Prouincias vltra Rhenum per. ueniebat. In his fiquidem locisaccolae erant SaxonesGermanici maris inter paludesinuia: parabantque {tk ad expeditionem atrociflimam } quail verd vniuerlas Romanorum Pr uincias eflent vaftatuf>, funditufque deleturi. Gens hax Populo Romano bellicolafo: «que asftimabatur. Hos contra Valentinianus congreflus atroci pugna deuicit , atqueattriuit. Hinc deinde proficifcebatur aduerfus Alemanicos jlentienfes ad Lacum Acronium : fe • minimo cos afficiebat detrimento j facile enim propellebatur. Quare vbi Treueris all quamdiu egiftet, in intimam profectus Galliam , Gratianum necdum plane puberem in oppido Ambianorum Auguftum appellator, Imperijque confortem fecit. Porro autem vc Parifijs Quadorum legatos (quos hodie Schleiios & Auftriacos nominamusj latrocinia fua excufantes audiebat , fubita. ira adeo in illos accendebatur , vt fanguine naribus erumpente exipirauerit. Circa hanc tempeftatem horrendi paffim tremores motnfque terras per om- riem Orbis ambitum fubito graflati mere • itaque mare ipfum inundauit , vt in ciuitates infulafque rapidis flu&ibus pulfum , multa hominum ac pecudum millia fubmerfa obrue- rit. Poft Valentiniani obitum Procopius Im pedum aftedtabat: fed huius cupiditati finem Jtunm- impofuit Valens. Non multo autem tempore poft nouus infperatfc populus Borealibus ram (qui xaom\b\xs inftructo exercitu in Pannoniam erumpebat. Hi (e(c Hunnos appellabant; Go- oan) on-tbifque e Pannoniavi exactis, fuas in earn fedes transferebant, atque ipfam proiiinciam go. Hungariam de fe nominabant. Cum iam ergo Gothi vltra Danubiuni , Seruiam , Bulga- rians , ac Romaniam inuafiflent ; Valens^ quern res haec plurimtim follicitabat, vniuerfain liisThraciam inhabitandam tradidit. Verum cum eaminime fufHcicbat,ac magriam hie inediam patiebantur ; hinc profecli , obuia qnasque incendijs ferroque deuaftarunt. Quo quidem audito Valens Antiochia omni vi Conftantinopolim profeftus eft. Interea poft infinita praslia Gothi etiam Conftantinopolim obfedere , ipfumque fuburbium incendio iam deiecerant : nee erat , qui refiftebat. Hac re tandem excitus Valens , Conftantinopoli educius , ac poft crtientas aliquot pugnas iaculo vulneratus , ad proximum pagam in vile tugurium deportatur. Gothi veto ipfum infequebantur ; igneque iniedo, Imperatorem cum pago incendium abfumebat. ; 155 LXXVII. SVSPICIONIBVS SECVRVS. Cum fratre eiufque filijs rexit Imperium xv.annis: quinquagenarius aB hoftibus exuftus obijc. V 2 RATIANVS Occidentalis Imperator , qui hac tempeftate etiam- num adolefcens erat , vt audiebat Barbaras vndiquemagnis copijs Romanas opprimere Prouincias , ac Rempublicam iam propemo- dum collapfam efle ; fpetn fidemque in vnum Christvm col- locans s inaequali hominum multitudine apud Argentuariam oppidum confli- £bum habuit acerbiffimum : cuius tamcn euentus illi optimeccflit, vt quifu- pra triginta Germanorum millia in bello extinxerit-: cuius quidem pugnas cer- ta quxdain indicia etiamnum hodie extant. Contigit autem poft natum Christvm anno tricenteiimoo&uagefimo fecundo > cum Gratianus cum Valente patruo fuo imperaflet annis quatuor. Dcinde Gratianus Pannoniam petijtj atque vbi animaduertit patriam fuam ab atrocibus Hunnis poiTeffam (qui iam videbantur quafi vinci haudquaquam poffint) dubitabat quidnam potimmum ageret. Nam & fuam & fratris fui setatem apud fe confiderabat. Tandem accerfiuit Theodofium (qui fua virtute prarclarum iam nomen ade- ptus erat) fecitque ipfumfui exercitusTribunumfummum. Hie intrepidus in- gentem fecum eduxit exercitum , ac cum populo atroci planeque Barbara ad- eo conflixit, vt victoria potitus fit. Hinc item Gothos atque Alanos fortiter aggreffus , pugnis fane acerrimis fuperauit; redijtqu'e deinde victor Conftan- tinopolim. Et quidem ne continuis bellis Populo Romano videretur moldli ftus,cum Athalarico Gothorum Regefcedus percuflit. Vt autem AthalaricuJl venit Conftantinopolim , naturae legibus fatisfecit . Hie ipfum Theodofius \ magnified fepeliuit j atque ea quidem humanitate Gothos fibi ac Romanis de~* uinxit. Quaprbpter Gratianus plurimum lastatus , cum omnium confenfu a 'verum fibi cumfratre fuo Valentiniano Occidentem retinuit. Atque ita ben£' beateque vtrimque imperauerunt,vt collapfumiam Imperiumex parte aliqua reditu erint. Fuit autem Gratianus litteris haud mediocriter inftitutus , elo- | quen's , confilijs prudens , pacis amans i &qui controuerfias facile fciret depo- ' nere , cibi potufque ac libidinis victor 3 iaculatorix artis peritiilimus 5 acreli- J gioni maxime addictus. Huius temporibus Britannia ab Romano Prasfide de- ! fciuit. Verum Gratianus , hos contra, Magnum Maximum infignem ilium Tribuhum ingenti cum exercitu mifit ; quos fibi confeftim Maximus vi fub- iecit j itaque Britannia potitus, etiam Imperium affecTiabat. Nam illico in Galliam Omni cum exercitu profecr.us , totam illam regionem plane deua- ftabat , fua^que poteftati fubijeiebat , cum omnibus inferioris Germanic Prouincijs fere ad Francos vfque Occidentals , qui inferius in Gallia Belgi- ca habitabant . Aduerfus huiic Maximum proficifci maturabat Gratianus in Galliam . Scd Maximus ab infenfis Gratiano legionibns confeftim exci- piebatur : qua inopinata proditione Gratianus territus , fugaque euadere conatus , ab Maximo Lugduni extinctus eft . Extemplo Maximus Victo- rem in filium , Imperijque heredem , adoptabat j expeditumque in Italiam mitcebat , vt & alterum Imperatorem Valentinianum bello aggrederetur , interficeretque. 15? LXXVIII. NON QJAM DI V> S E D QJ/ AM B ENEi Cum patruo nils annis , cum fratre VI. anriis in Occident© regnauit. Cum xxix. annis vixiflet , interfeclus eft* n agnvs maximvs, quipervim Imperium fuerat adeptus, ingenti cum exercitu in Italiam tranfire properauit •, eo cer- te animo , vti Romam obfideret. Valentinianus qui etiam- num adolefcens erat , Roma cum matre Iuftina metu Maxi- mi tyranniaufugk, fimul atque de caede fratris fui Gratiani certior ef- fet fa&us*, maturauitque Conftantinopolim ad generum flium Theo- dofium , qui humaniter ipfum excipiebat. Id. autem ita geftum eft anno Christ! tricentefimo o&uagefimo o&auo. Confeftim fefe ad ciuile bellum parabat Theodofius-, quod necefTitate coa6tus , partim vt alterius quidem Imperatoris necem vindicaret , partim verb vt alte .rum regno exa&um in iilud reftkueret , aggrediebatur. Ea autem tern peftate Maximus degebat Aquileiae , felici rerum'fucceffu exultan Dux Adragatius bellum ipfi fecuro conficiebat , quicun&a patfim iti- nera caflracjue militibus probe munierat. Porrb rams naualipradio fe hoftes praeuenturum oppreffurumque ,' caftra ita munita rurfum de- feruit. Profe&i funt igitur raptim per Alpeis inuias Theodofius ac Va- lentinianus^ adeb vt nullus eosperceperk-, imb vt ne vnus quide fuerit qui refifteret. Pbft infperatb Aquileiamvenere, Maximumqu hoftem infenMimum,quiterrorefuitantum nominis Germanos d muerat , Si ad pendenda ve&igalia coegerat , aperto Marte abfque d< lo opprefsere , cepere , atque interfecere. Hac re Valentinianus in Ita- liam vniuerfumcjue Regnum Romanum reftkutus eft. Adragatiu certior de exerckus fui clade fa&us, in mare fe pratcipitem dedk. Hi J confidera , quemadmodum optimi Principes ciuilia bella neceflitate ita vrgente finierint. Victoria enim potiti , ciuitatem opprenerunt , ty- ! rannum^ue Maximum ceperunt, atque vti meruerat, interemerunc Contra item hue animum aduerte , quemadmodum hoftis Adraga- tius, quimagisprofectberatmetuendus qnam ipfe Tyrannus, morte fua conatns illos ingentes fuftulerit. Atque hax quidem omnia iine dolo ac fraude ita confe&a mere. Nemoenim huic vmquam reftite- rat, necgladius vagina educlus fuerat -, S£ tamen bellum iftud adea horrendum abfque fanguine vllo abfbiutum fuk, idque dumtaxac morte duorum. Inuenio Maximum hunc magna feditione a Britan- nicisac Romanis militibus inuitum Imperatorem fuifleele&um, 8C qui haud male Imperium adminiftrafTet , nifi periurio ac tyrannide pollutus fuiffet. Vir enim fuit in militari expeditione , aduerfus Fran- cos, Germanos, Gothos, aliofque Barbaros habita ,fortis ac flrenuus, exprofapia Conftantini illius Magni oriundus. 159 LX XIX. NVMQJAM PERICYLVM SINE PERICVLO VINCITVR. Poftquam Occiclentale Imperium vix annum moleftafTet , occifus eft. i6o alentinianvs fecundo rerum fucceffu,vi&oriaquequam cum generofuo fueratadeptus, fupra. quam credi pofTit , fefe extulit. Corrumpebat autem ipfum inficiebatque Ariana, haerefi mater Iuftina, cuius fefe hoftes perpetuos atque acer- rimos eius pater Valentinianus ac frater G ratianus fuerant profefll Cla- riftimum Ecclefce do£torem Ambrofium maximopere perfecutus eft, qui a pud fratrem Gratianum vel quantiuis pretij fuerat. Vt enim Am- brofius Mediolanenfium Pontifex eratconftitutus , tota fefe Italia ad Chriftianamfidemextemplbconueftit. Nee verb Valentinianus fratre fuperflite Chriftianps apette perfequi fuit aufus > fed poft eius obitur raptim Mediolanum cum matre contendit , faltem vt Epifcopum in Feftaret,damnaretque. QuareiufiiisvtiabEcclefia difcederet, his it refpondit: ISfeutiquam id me a VVifigothorum Rexfucceilit Radagaifus -, &c poft- qnarrl Athalaricus Conftantinopoli diem obijrTet, confeftim Oftrogo- thorum Rex effectus eft Alaricus. Quemadmodum autem hi Roma- nam Monarchiam deuaftarunt , in fequentibus paullb pbft audiemus. VarfentiniatiLft,qui fecure alioqui poterat imperare,ex Italia in Gallia m profe&us Victbrem Maximi filium interemit , quern pater ibi copijs prasfecerat. Et dum Vienna? negligentius moraretur, ab Engenio.,olim quidem Grammatico , poftea verb tribuno, Arbogafti fraude 8£ pe- cunia corrupto , iricubiculo ftrangulatus eft : atque vt voluntaria mor- te crederetur obijffe , laqueo collum indiderunt penfilemque fecerunt. Extemplb Eugenius ab Arbogafto Imperator conftituebatur , vt qui hinc Occidentale Imperium fe adepturum temporis fucceffu fperabat. HacTyranni illi occafione ingenteis Gallorum acFrancorum infe- riorum copias aduerfus Theodofium conferibebant -, eo animo , vt Si ipfum perimerent 3 atque ita tandem vniuerfum Imperium ad fe rape- rent. Ad iftnm modum Eugenio Orientale Imperium aftignabatur. t X X X. NOVOS PARANS AMICOS, NE OBLIVISCARIS VETERVM* 161 mperium Occidentale fumic cum fratre , tenuit vi. annis; deinde cum Theodofio x. annisiexinfidijsinteremptuseft. I- X 1 62 heodosivs & alteram filium Honorium Caefarem, ac fratris fui Arcadii confortem faciebat:hicenimnatu erat maximus, diuque Imperium cum pa. tre adminiftrarat.Geftum autem id ita eft,anno falutis Chriftianx tncentefi. mo decimo o&auo- Proinde vtroque filio Conftantinopoli reli&o , inftrattis copijs Theodofius in Italiarn contra Eugejnium tyrannum profe&us eft. Complures Da- nubij accofae Theodofio auxilio properabant.Vt ergo tyranni huic rrTultis cum legionibus Gallomm ac Francorurn obuiam maturabant, fa&um eft,vt inter Alpes ad fluuium JFrigi- dum fefe mutuo aggrefli manus confeuerint.Pugna mulcum diuque anceps fuit. Nam mul- tos fibi Gothos Theodofius in primo conflictu adiunxerat , qui a Gallis ac Francis pro- fligati caedebantur prope decern millia. Theodofius tamen vi&oria potitus , hoftilia arma pugnantibus etiam proeo ventis (qui fponte carceris Moh] cedente obice eruperant , lta- que in hoftium faciem ferebantur,vt neque fundis,heque iaculis,neque enfibus quidquam praftare potuerint) profudit atque deleuit. Eugenius captus ante Theodofij oculos pcenas luit. Arbogaftus vero euafit : ratus tamen poft biduum fieri haud pofle , vt fe infequenti Imperatori eximeret , fua manu vfus occubuit. Theodofius Mediolanum venit: & poft multos Reipublicae exantlatos labores in morbum incidit. Cum autem 1am vita: finem adeflefperabat,magisprofect6 ei Refpublica fuit cordi : fciebat quippe quis rerumfh- tus eflet poft difceflum Principis. Quamobrem Honorium filium fuum Conftantinopoli ccerfiuit, Imperatoremque Romanum vice Valentiniani defignauit. Ceteriim vbi Ho- norius Mediolanum veniflet , ac pater iam meliufcule valere coepifleti ludofque de parti victoria. , quafi iam plane confirmatus , piacfens exhibuiflet ; fubito in morbum rccidit, adeo vtadeffe ludis ipfe ampliiis haud poflet : iubebat tamen vti eos filij prxfentes fpe&a- rent. Interea filijs fuis duos viros hercle potentiflimos adiunxit , Rufinum nempe Prajtf- dem Orienris,ac Stiliconem Occidentis Prazfidem : voluitque, vt eis adolefcentes filij cu- re eflentcum Imperio- Atque hocquidem ita conftituto , fub vefperem hinc ad Superos felix commigrauit. Erat fiquidem Princeps hie clariflimus, ac Reipublicaj vtiliflimus; cle* mens, mifericors , omnibus seque promptus ac communis, folo habitu differre fe ceteris putans; in omnes homines hononficus , verum effufiiis in bonos : quanta dementia in ho* mines, tanta pietate atque humilitate in Deum ; quod ex eo obedientia; exemplo facile li- quet , quod in Ambfofio Antiftite expreflit." Cum enim Theodofius ageret Theflalonica?, magna fubito coorta eft feditio , ita vt pleriqf e ex Magiftratu lapidibus obruti occideren* , tur ; inter quos & miles quifpiam, quern magnopere amabst Theodofius, cxdebatur. Qua quidem re ira plurimumaccendebatur , nee earn temperabat , donee intyrannidem eflet verfa. Inuitabat cities ad ludos Circerifes : quo cum veniflent , ferro infontes cum noxijs perimi iubebat. Fuere itaque exfa. hominum prope feptem millia , caufsa plane indicia; tantum furore quqdam animi Imperatoris. Quam profedto caedem vt Ambrofius triftis accepiflet , Imperatorque Mediolanum reuerfus templum ingredi voluiflet, huic llle in li- mine reftitit, atque ait: Nojilne quanta, c&des impietaftfe tuajit,quam infelix patrajii? qui- bus oculh templum Domini ^cui patent omnia., intueberls? quibus pedibus facrofanctum c'nts pauimentumconculcabls ? quomodo aitdebis manus tuas extendere innoxiorum fanguinc et- iamnum manantes? ideireb fecede hint ^mnculum^quo te rerum omnium Domintts ligauit, accipe &c. His verbis Theodofius obtemperauit, ('fciebat enim facile, quodnam Sacerdo- tis eflet ofKcium)ac flens gemenfque difceflit, atque menfibus o£to manfit excommunica- tus- Abfolutus tamen poftremo fuit hac conditione, vt aduerfus iram fubitaneam (ex qt nil boni proficifeitur) legem ferret, ne quifquam praxipite iudicio iniuria pofthac afficere- tiir.Conftitutionem igitur promulgabat eiufmodi, ne Principum aut Iudicum fententias in occifores latas fubito ad eXecutionem producerentur.verum fufpenlat triginta diebus ferua- rentur,atque ipfi rei carcere inclufi detinerentur 5 num quid interea poflit exoriri,vnde dam- natis iniuriam facl:am conftaret,adeoque turn fententiaz queant reuocari. 163 LXXXI. ER1PERE TELVM, NON DARE IRA'TO DECET. Vna cum Gratiano eiufque fratre Orienti prsefuit x v i. annis, cum filio vno anno : obijt quadragenarius. X 2 164 ♦ rcad i v s filius Theodofij natu rriaximus animaduertebat,Rufinum,quem pater tutorem ipfi dederat , parum fidum in fe extitifle , ac rem clanculum cum Gothis habere : quod . homini magnam peperit fufpicionem. Quare cum Conftantinopolim cum Theodofij corpore veniffet , eique obuiam ad porta m Arcadius proceffiflet , a militibus (ob fufpicionem quam. de illo ceperant) Rufinus perniciofus tutor occifus eft. Hac tempeftate infiniti paene motus exorti flint. In Africa fefe Gildo Regem faciebat , ac fratrem Mafcezelem , quod Romanis fidus perfifteret. Regno exigebat. Stilico Honorij praefes ac tutor magna grauiaque bella in Germania ad uerfus feditiofos Francos &£ Saxones conficere debebat. Radagaifus immaniflimus ilk Barbaras iurabat omnium fe Romanorumfanguinem eftufurum , ac Dijsfuis illo facrifica turum. Hie fane inter tytannos veteres & przefentes , longe omnium fuit.crudeliflimus, inopinatoque in Itakam/ecum adduxit plufquam ducenta V Vifigothorum millia. Hi cui iam prope vibem Romam adeflent, Romani Ethnici concurrebant vociferantes pro fori bus immanes efle Barbaras. Percurrebant peruetufta Deorum templa , auxiliumque ab ijs implorabant. Tand&i omnis culpa conferebatur in Chnftianos , dicebantque tarn lu&uo- fumlmperij cafum ex contemptu Deorum & negleclo priftinxreligioniscuku exortum efle: quapropter & cdncludebant Deorum facrificia fore renouanda , alioquienimvi&o- riam vniquam fperari haud pofle ; adeo vt hinc maximus Chriftiani nominis contemptus Romx fit confecutus. Radagaifus obuia quaeque vaftabat , incendebat , ac cun&a ca?dibu$ 1 atque ince»3ijs abfumebat. Romse fe ad refiftendum parabant : fed Deus , virtutem fium in hominum multitudine ac robore haudquaquam conliftere, voluit exhibere. Ridagai- fus enim fubito tanto fuit timote atquf. hoirore captus, vt in Peculanos montes cum fuqH exercitu propere feceflerit. Et quantumuis quidem tantam penes fe hominum habebat mukitudinem , incertus tamen fuit quonam aufugeret , maximaque in aridis iftis locis cibi potufqtie laborauit penuni.: atque ita in montib'us vftis magno timore cinclus , ingentes ilM las cbpias , quarura paullo ant6 tota ? yix Italia capax, eflepoterat , in anguftos coegitmon-,1 res. Spem igitur omnem Radagaifus Rex in fuga collocans , clam a fuis feceffit ; §£ in ho- ftiummanuslapfus eft, qui ipfumcaptumvindumque catenis Romam duxerunt. Tanta, etiam Gothorum mukitudo a fuga retra&a fuit, vt gregatim inftar pecudumdiuenditi fuerint, adeoque ex ijs multi vnico floreno. Mox hinc Alaricus Oftrogothorum Rex cum fuisconfilium iniens ftatuit , fatius efle vno negotio Regnnm perdere , quam populoalie- nigena: inuito animo fubijei , expeditionemque cum fuis parauit , ac profeclus eft Hunga- ria per Alpes tanta cum hominum multitudine in Italiam , vt Romani fuerint demirati, vndenam tot homines confluxerint. Cumquenullus ei refifteret, ad pontem venit Con- dinianum , qui ab Rauenna diftabat milliaribus tiibus, vbi etiam VVifigothorum Rexab exercitu refiduo efficiebatur. Gonfeftim Alaricus legatos ad Hohorium fratrem Arcadij, qui ea tempeftate Rauennse agebat, mifit , qui agros ad habitandum ab eo peterent. Ho- noriusmetu ijs totam Hifpaniam &: Galliam conceftit ; qiias regiones Genfericus Vanda- lorum Rex paene" prorfus vaftauerat. Hue igitur dum Gothi pergunt, Stilico Honorij prae- fes ac focer infperato eos ipfo Pafchatis die oppreflit, mukofque occidit. In primis quidem Gothi territi moxanimos receperunt, Romanofque in fuga proftratos interemerunt. Et cum iam indignati iter in Hifpaniam ac Galliam omitterent , deleturos fe plane nomen Re man um quam fan&iflime iurabant j reuerlique per Italiam , toto impetu Romam con tende bant. V I6 5 L X X X 1 1. MAXIMA PAVLLATIM EX MINIMIS, MINIMA SVBITO EX MAXIMIS, Cum fratre Orientale geffit Imperittm X 1 1 1. atink annos natus xxx, occubuit. Jv 3 166 o N o r i v s fe continebac Rauennae , permittebatque Gothos Romam ob- fidere,ac totam vaftare Italiam:reftituendienim Imperij fpes erat nulla.Romx ingentes paffim audiebantur querela? &C blafphemia; aduerfus Christvm, qui turn plane contemnebatur. Hinc feueriflimofane iudicio diuino effe&um eft , vt cum ex Italia Romam fere omnes confluxerant , eo dementia: penuria coafti fue. lint vt fuos fibi liberos'coxerint matres , exftiterintque Romani hoc deteftabili exemplo 'foli in vniuerfo Orbe Ierofolymitanis omnino comparandj. Vt autem Alaricus ad inftru- clam pugnam feCe parabat , confiderata interim ciuium rabie , fana profedto vfus ratione per ediaum fuis praxepit, vt a cardibus quantum fieri poflet abftinerent, praccipueque par- Roma a ceretur confugientibus ad templa Chnftianorum. Capta igitur turn Roma , deuaftata at- $' th jf que incenfafuit, anno abeacdndita M. c. lxiiii. poft natum autem Christvm mer f a - CCCCII l Frincipatus Arcadij & Honorij anno quarto. Gothi Roma per Carapaniam, Lu- caniam, Bruuam, ac Calabriam profefti , in Siciliam contendebant ; fed Alaricus Confcn- tia fubito dcceflit. Confeftim Gothi Alarici cognatum Ataulphum Regem falutarunt. Hie Romam reuerfus , quidquidetiamnum fupejeflet , haud aliter ac locuftae fegetes, abfum- pfit &t deftruxit. Magnifica ilia aedificia, quae per vim dirui non poterant , partim fecando, pattim cxdendo in ruinas confregerunt. Etquidem cum nullus efTet qui refifterec, Placi- d/a Arcadij & Honorij foror mulier fane formofiflima, Roma; Ataulphum adijt, animum- que eius verbis amiciflimis commouit,ne penitus depopularetur funditufque euerteret, quemadmodum conceperat animo. Placatus itaque Araulphus Roma; pepercit , abeaqug difceffit accepta in vxorem Placidia. Incertus autem quonam proficifceretur , confilium cepit redeundi in Galliam. Qua re ita adiacentes regiones merunt territae, vt Vandali iftinc in Hifpaniam fugerint. Cum vero & Galliam Ataulphus depopulatam offendebat , ea mi- nimccontentusfuitj quin & in Hifpaniam profeftus eft, hinc in extremos fines profligatis Vanda-lis. Locus vbi primum fodem figebat , Gothaloniam appell'abat : cumque trienni(£ irjJHifpaniagubernaiTet, a fuis occifus eft, quod Romanum Imperium fibi minimefer- uaffet , nee Rortianum nomen penitus deleuiflet , vrbemque Romam iteriim non inftau- raffct, ac Gothiam nominaffet. Sigericus in eius viccm furrogabatur : quem , ctim nee ipfe Romani redire vellec, etiam interfecerunt. Huic fuceddebat Vallia , qui Gothorum votis refpondere conabatur. Verum aduerfus hunc HonoriUs Conftantium virum foftiilimum milk ; tui, fi fororem fuam Placidiam reduxiflet , earn in vxorem fedaturum pollicebatun Turn Conftantius inftruftis copijs laetus in Hifpaniam profeduseft, contra quem nonmi- nofc expeditione Vallia egreflus eft. Oini'iam alter alteri fuos viciflim mittebat legatos, tanct^ in hunc moaum conuenerunt , vt Vallia Imperatori fororem reftitueret , contra- que Romani prsefidia illi praeftarent, quibus integram fibi ac liberam haberet Hifpaniam, Vandalofque inde pelleret. Hac via Conftantius fuam adeptus eft Placidiam, ducebatque exercitum fuum fubfidio Gothorum acerrime aduerfus Vandalos , Francos , Burgundio- nes , Alanos , ac Sueuos, (hi enim klc Vandalis adiunxerunt, vt Galliam inuaderent , fu- gerantque a Gothis cum ijs in Hifpaniam) atque eo pellebant, vt Hifpania cedere , & in Afticam traijeere coafti fuefinr. Sub haze tempora pefllme agebaturinGermaniaarmis cxdibufque onufta. Accola; Rheni , Vandali , Sueui , Sarmata; , Poloni , Alani , Gepidi, Heruli , Saxones , &: Burgundi , fibi mutuo multum detrimenti attulerunt , agros homi- nefque attriueruht , Galliam funditus deuaftarunt. Immanes illi Hunni Rheni accolas mi- fere comprefierunt , VVormatiam ac Maguntiam euerterunt , atque infinita hominum millia occiderunt. Vangiones, Nemetes , Quadi , Hedui , Argentoratini , pa;ne radicitus fuere exftirpati , Gallia; detrafti , ac Germaniae adiuncU Hactempeftate Conftantinopoli vita exceflit Arcadius , acfilio fuo Theodofio Imperium Orientale reliquit. 1 67 LXXXIII. . CONDVS REQJVIRIT PROMVM. In Occidentem dominatus eft fimul cum fratre Xin. annis, cumque eius filio X v. annis : in Vrbe vaftata mortuus eft. I6S heodomvs Arcadij filius poft Patris obitum Imperator Conftanti- nopolitanus efte&us eft , anno Christi quadringentefimo vndeci- mo j in illo infeliciflimo torius orbis faeculo . Cum autem eius patruus Honorius facile animaduertiflet , Rempublicara indies magis magifque ad interitum ruere > nee Barbaras modo , fed & Tyrannos alios conari Imperium hinc inde difcerpere , qui omnes Prouinciarum paflim Prcefides erant , debebantque iurc Optimo Imperium defenfare 3 animum certe omnino abiecit. Se tamen in Roman Imperio vfque continuit , ne Barbari opinarentur ia&arentque eos fe deleuifle , qu vniuerfum Orbem fibi fubiectum habere enitebantur. Ac tametfi quidem reftituen - dx Reipublica: fpes ei nulla erat , nolebat tamen quemquam alium Imperatoris no mine appellari. Sciebat enim ab ijs fe illo tantum nomine diftare. Quamobrem ge herum fuum Conftantium , vice Stiliconis , quern tamquam Romanae vrbis deuafta tionis. auctorem occiderat , Prouinciarum fibi Praefidem creabat. Huic vero prsecepit Vti tyrannos omnes e medio tolleret. In primis itaque profe&us hie eft aduerfus Con ftantinum quemdam , qui fefe - in Anglia Imperatorem fecerac , Galliamque inua- ferat* Sed vbi in Galliam veniflet y -pugnamque aggreffus iam fuifTet , Conftantinum ad primos impetus Arelate comprefllt interemitque . Eius autem filius , quern Cx- faiem fecerat , Viennat occidebatur. vEodem fere modo Sebaftianus ac Iouianus , qui Imperatores fefe nuncuparant > fuhjtd item occidebantur . Deinde & Heraclianus Carthagini confoflus eft . Cum iam omnes paflim tyranni ita eflent interfe&i , Ho- , noiius in morbum incidit., ac Rauenna 2eger Rbmam delatus decefllt. Poft eius mortem Theodofius Valentinianum ex Placidia natum Caefarem fecit , ac paullo poft Auguftum appellauit.' Hi VVandalis totam Africam , quam vi occuparant, vitro tradiderunt , vt fe quietos fecurofque imperare permitterent . Hac tempe- ftate Rex Hunnorum Attila expeditus omnem Thraciam atque Illyricum deuafta* bat. Quare Theodofius fane Legatos fuos ad illos mittere cogebatur , qui , vt bel- lo decederent , fex ijs auri librarum millia numerarent , pollicerenturque in cenfum li- ' bras mille quotannis. Is iam turn Romance Monarchic ftatus ierat publicus j qui haud collapfus ' modo penitus erat , verum etiam Barbaris penderc ve&igal cogebatut k Pr6 Deum hominumque fidem , quam fubitd res mutantur humanae >. quas cum in fum- mo loco ftare, ac velut in portu (quod.aiunt) nauigare putamus , turn fane calami- tati funt proximal. Quis enim dixerit , Imperium Romanum * cuius olim a tam mul- tis praeclaris Scriptonbus fa&a eft mentio , ita repente ad iftum ftatum fuiffe colla- pfum ? Quod Marcus Varro fcfibit , duodecim vultures , quos vidit Romulus , au- fpicium dediffe, duraturam Romam annos mille & ducentos ; quamqu.am & hie numerus non admodum ab hac fupputatione remotus fit , tamen exiftimo eorum in- terpretationem proprie.ad Genfericum Vandalorum Regem pertinere , qui fub Va- lentiniano &C Martiano Romam exuffit ac plane deuaftauit » Nam poftea toties vrbs capta fuit , vt omnibus tandem Barbaris patuerit. Ad poftremum morbo correptus eit Theodofius , ac Conftantinopoli vita deceflit. Vir fane erat prudens , qui dementia ac liberaiitate multos fuperabat. Adeo, inquam, clemens erat, vt capite aliquem dam- natum ne ad portas quidem vfque educi permiferit , fed motus mifericordia reuoca- uerit. Et cum ex Confiliarijs quifpiam rogitaret, quamobrem de illo fupplicium mi- nime fumeret, qui ei infidias paraflet, refpondit: Ftinam Deas faxit , vt omnes mor- tuos vita quea?# rejlituerel . LXXXIIII. PRiESENTEM FORTVNAM BONI CONSVLE. 169 Poftquam cum patruo Honorio X v 1. & cum Valentiniano xxv. annis Imperium adminiftraflec, vitam cum morte commutauit. 170 alentinianvs non erat Conftantinopoli defun&o iam Theodono,fed in Occidente ea. tempeftate agebat , Barbaros paffim liberalitate ac munifi- centia pacaturus. Vt autem eciam Orieris fuum haberet defenforem,Pulcheria Theodofij foror , priufquam mors eius propalaretur , Martianum fenem ac prudentem (eratquippepietate& pudicitiainfignis) accerfiuit, atquein hunc modumaU locuta eft: Pofteaquam Imperator -vit a funBus Jit, at "que ego te omnium animo meo commo- difiimum ac gratiflimum iudicem , hoc mihi quajo addicas velim, te meam mihi virginita- . tern HUfam defenfurum , quam equidem Deo ab ipfa, pueritia femper obtuli ,• ejr er is mihi Imperator. Quod vbi Martianus iuramento quam fanctifllme promififlet , Patriarcham Anatolium ipfa ad fe cum vniuerfo Senatu vocauit , Martianumque Imperatorem crea- uit. Contigit autem id anno falutis Chriftiana: quadringentefimo qu'inquagefimo tertio. Mox Africa: Prafes Bonifacius , cum Valentinianus Prouinciam illam Vandalis tradidif- fet, fefe Imperatorem fecit. Aduerfus hunc Valentinianus exercitum mifit^qui ab Bonifa- cio casdebatur, antequam in Africam venire potuit. Vt vero Clodius Occidentalium Fran- corutn Rex , qui in inferiori Gallia Belgica. agebat , hanc Romanorum neceffitatem acci- piebar, totam fere Galliam armis occupauit. Proficifcebatur illaefus cum Francis fuis ex Si- cambria autGeldria ad Oceanum vique Occidentem verfus inter Scaldem & Sequanam, capiebatque Tornacum 8c Cameracum,&c. Hinc longius iter maturantes, Rhemos, Pari- fios,Aureliam,atque vniuerfam denique Galliam armis fubegerunt; itidemque ad Rhenum, Gallia Coloniam,ac Treuiros,&c. In hac regione fuos incolas fecit, &antiquo nomine fublato a Francia f LUS Francis Franciam earn appellauit , quod nomen etiam nunc retinet. Fuere olim Ger- j mani , ac Germanice in Francia primum locuti funt : veriim bellis populique varietate &: I multitudine efFecwm eft, vtillorum lingua tandem merit mixta. Atqueitaquidem Gel- drenfes Franci cum his Francis in vnum populum coaluerunt. Valentinianus vero cum ijs j pacem inire vel inuitusdebuit, & Prouinciam illis permittere. Qua occafione factum eft, t Vt orane Reipublica: commodum,totumque Occidentale Imperium adeo perierit,vt illud Anita nemo deinceps potuerit inftaurare. Extin&o itaque prope Imperio Occidentali , Attila Jpj- Hunnorum Rex Dei fe flagellum publice aflerebat , conabaturque Romanum Imperium penitus collapfum fibi fubijcere. Imperium autem dumtaxat in Scythas habebat, qui ea tempeftate Valente Imperatore fuis fedibus erant pulfi ; quare horum mukitudini ac virtuti fide bat. ExHungaria igitur militum educebat quinquies centena miHia^ populum fane im- manem afpectuqueipfb horrendum. Vaftabatin primisThraciam,Daciam,Macedoniam, Moeliam, Achaiam 5 ac totumfere Illyricum. Deinde verfus Occidentem redibat,atque in Germaniam prpfedtus , multas inilgnes euertebat ciuitates , vt erat Augufta Vindelicorum, Bafilea, Argentoratum, VVormatia, Moguntia, Colonia, Neomagium, Tongeri,ac com- plines alias. Hinc dein profectus in Galliam,regem cepit Burgundionum, ac poftea obfedit Aureliam. Iam vero adhuc vnus Gallia: fupereratangulus Francis minime habitatus , vbi fe Romanorum Dux continebat ^Etius, qui apud Francos & Gothos tantum egit,vt commu- ni manu Hunnis refiftere fuerint conati. Metuebat autem Attila Gothos, agebatque calli- de cum eorum Rege Theoderico, vt nulla Romaais aut Francis prazfidia prseberet. Veriim Gpthi nulla ratione amicitiam cum Hunnis fouere volebant , adeoque fefe ad bellum pa- rarunt. Vbi ha:c cetera: videbant nationes , Gothis , Francis , ac Romanis fubiidio venere, Ripalioni,Alani,Armoritani,Ambiani, Britones, Latiani, Saxones, Germanici Franci, Sar- mataz, & Burgundi; hi omnes , inquam , educti funt in campos Catalaunicos, qui Franco- rum fupputatione longitudine funt centum &C quinquaginta milliarium , latitudine vero centum & quinque. Atque vt ad bellum Cefe parabant , Attila mos confuluit arufpices , vt, quispugnazhuius foret exitus, dicerent. Hi fuo more nunc hepar, nunc extaaliaexamina- rant , refponderuntque , infortunium quidem ilia Hunnis poitendere, fedita tamen vt ho- ftium dux fupremus in bello fit cafurus. 171 LXXXV. OMNIA MEA MECVM PORTO. Occidents Imperator vltimus regnauit xxx. annis* cum Thcodofio xxv. 8t cum MartianQ v< gladio transfixus eft< I I vm AttilaHunnorum Rex arufpices de morte iEtij dixifle ratus eft ; cuius profe&o erat auidiflimus. Nam hie Populi Romanietiamnum nomine,quod ille diutius ferre haudquaquam poterat , bellabat. Cogitabat eciam vel cum fummo fuorum detrimento manus conferere, dummodd iEtium interficere poflet. Itaque in Gallia vcrimque infeftis fignis congrefli funt ; hinc a Romanorum parte j£stius,Gothi,&: Franci,illinc ab altera parte Attila. Et teftantur quidem hiftoriae numquam in Occidente tantum ab vtraque parte exercitum , tantamque multitudinem collectam fuifle, perinde ac ea fuit. Pugnatum eft a mane ad vefperam vtrimque acerrime , tanta ani morum obftinatione, vt nox dirimere praelium debuerit. In eo autem conni&u ceciderunt centena feptuaginta fortiffimOrum hominum millia, tantumque fufum cruoris eft,vt riuu- lus,qui prope erat,humano fanguineaucl:us,rapidiilimi torrentis inftar effluxerit. Attila opi- hione fua de ^Etij morte fruftratus fuit.Cecidit autem ineapugnaTheodericusGothorum Rex. Turn die poftero Gothi diuifi Hunnorum copias aggrefli funt , Attilamque occidif- fent, nifi iam ante fugiflet , ac fe cum fuis in fua caftra recepifTet. Illo die fe Attila in caftris fuis continuit; & quamquam exire minime audebat,claflicum tamen tubis canere non cef fabat,quafi qui confli&um rurfum pararet, vri eo pa&o vi&ores fuos terreret. Thurifmun- dus Theoderici Regis fllius mortem patris deplorans , apud fe ftatuebat cum Gothis fuis Attilam infeqiu' ac funditus delere. Turn Attila extrema tentans, vndique (ua caftra cly- peatis & fagittafijs munijt : quitantifper Gothis refiftebant, donee Attila fcenum, ftramen, atqtie eius generis fomenta alia facili incendio aptacolligi iuflifletj idquein eum finem,vt fi 'Gothi forfanirfumperent,inie£to igne rogum confeenderet, feque incendio abfumeret, n& viuus in hoftium manus incideret. Verum JEzius veritus ne profligatis Hunnis Gothi in Romanos facile impetum conuerterent, Thurifmundo expedire confuluit , paternum Re- -gnum defendere,priufquam cetera: nationes nitantur Hifpaniam (quddeiuseopiae iam eC- lent ex magna parte concife)inuadere, Regnumque patris opprimere. Huiusconfilio Thu-i rifmundus ceu vtili acquieuit , domumque reuerfiis eft. Sed perniciofiim hoc fuit confi- lium. Et, pro dolor, ignarus Mtius quanta patriam clade eo confilio affecerit , dum cladem auertere detrimentumque omne amoliri ftudet. Videns enim Attila hoftem abijffe, ani- mura recepit,reuerfiifque in Hungariam, reparato exercitu Sc colle&is Viribus fajuiori arii- t mo Italiam inuafit-primoque Aquileiam fortiter obfedit,ac debellauit.Sed ciim hie parum proflciebat , quod ita animose ciues fefe defendebant , ac iam velut fufurros in fuo exercitu audiebat,nolle milites inediam diutius perpeti,velle ide6 difcederejconfeftim ingenti vi at- que impetu ciuitatem aggrefTus diripuit, cunctifque csefis incendio abfumpfit , & in cinerem teda&am liquit.Hincdeinceps profee\us,Goncordiam,Atinam,Vincentiam, Brixiam,Per- gamum x Ticinum, Mediolanum,aliafquecepitciuitates. Turn vero aim iam Romae prope adeflet,Leo Pontifex (quiadhuc fein ruinosa Vrbe continebat) in Pontificalibus eioccur- rens fupplex petijt > vt retrocederet. Huius viri imagine ac virtute Attila aded fuit commo- tus 3 vt in Hungariam redierit.Quo equidem reuerfus,fblemnes nuptias egit,&: in prima no- de largiter potus,ferociris ftertendo mero repletum fpiritum efHauit.Valentihianus ac Mar- tianus quocumque circumfpiciebant , cruenta omnia perditaque intuebantur. Vnaquxque gensfuum legebat Regem.Tum item Franci imperare cceperunt in Gallijs,Hunni in Hun- garia, Saxones in Anglia, Gothi in Hifpania, ac Vandali in Africa,&c. Nee mentio quidem Romani Imperij fiebat.Ciim vero ;Etius ad Valentinianum rediret,ab eodem confofTus eft, quod receptu Gothis perfuafIfTet.Tum etiam Valentinianus ab Maximo Mti) amico occifus eft.Hic appellabat fe Imperatorem Romanum ,ccepkq; imperare cum Eudoxia Valentiniani Vxorejatq} ingentem hominum multitudinem Romam conuehebat,vti Vrbem inftauraret. Poftea verd Vandali cum Rege Genferico ex Africa magno impetu in Italiam profedi funt. Qua re territus Maximus cum optimis quibufqj potentiffimifqj fugere conatus.in ipsa fuga occifus eft:atque omnes fere ex Vrbe fuerunt profligati. Vandali Romam inuaferunt,qusequc • poterant diripueruht, homines captiuos abduxerunt; & quidquid inftaurare cceptum fuit, deiecerunt-Hactempeftate etia Marti anvs Conftantinopoli in feditione fuit interemptus. 173 LXXXVL QVAMDIV PACATE VIVERE LICET,NONEST PRINCIPI DECORVM VT ARMA SVMAT. Vna cum Valentiniano v. annis , fblus I L Orientem rexit: a tumultuarijs occifiis. Y 3 174 'eo Tribunus militum Imperator in locum Martiani eligebatur, ac [Conftantinopoli ab Anatolio Patriarcha coronabatur,poftnatum Christvm anno quadringentefimo fexagefimo, qui-filiumfuurrt ^Leonem Imperij confortem fecit. lam res ItalicaspefTime fefehabe- bant.Vandali,relicH Roma, per Cam paniam difperficundaferroincendioque vaftabant;Capuam oppidum nobile,fortemque Nolam euertebant.Neapolim, dum fortiter erat munita,inuadere non potuerunt,fed foris cunda funt depopu- late Genfericus autem lllorum Rex,vbi multas in Italia collegiffet opes,pra;d; onuftus Africam repetijt,fecumque Eudoxiam vna cum duabus filiabus ac mu tis alijs captam abduxit. Turn multi fe in Italia Carfares appellarunt. Quifqu vel aliquanto ceteris potentior erat , hie Auguftum fe confalutari permittebai Ex his vnus nomine Maioranus haud longe ab Rauenna agens, breui tempore ad oppidum Dertonam necatus eft. Hinc Seuerus Rauennas Auguftum fe no- minari volebat, fed breui item Romas fepultus eft. Horum tertius Leo appella- tus nonnullos conuocabat , ac Nouitios equites nominabat , a quibus & ipfe Imperator eledus eft.Hic Antonium quemdam Ca?faremcreabat,mittebatquc Romaminlmperium. Seruandus,qui & ipfe Imperator efle voluit,ab Antonio profligatur. Romanus etiam libens, vt ceteri, Imperium afTedaflet ; quamob- rem ab Antonio fait interemptus. Anthemius vt patritius Cadfar ab Leone vero Orientali Imperatore Romam mittebatur, vt tyrannos propelleret. Genfericus vero hofcemotus intelligens, rurfum tempus efleexperiundi fortunam co^ita bat, Italiamque iterum ingenti Vandalorum multitudine inuadebat. VerujJ Anthemius contra profedus , vi ipfum repulit, populumque & naues multas! difiecit. Genfericus rurfum fugiebat in Africam. Dehinc tyrannus exftitit qui* dam Richimer. Hie Romam profedus, earn cepit, Anthemiumque ad pontem ^Elium in frufta fecari iuflit. Proinde & hie menfe tertio fax tandem tyrannidii pcenas luit. Interea Patritius quidam opulentus, Afper nomine, Imperium coj pit; fedmox ab Olibrio necabatur, qui in Anthemij locum ab Leone eratmif- Uvjfus. Verum nee Olibrius diuadmodum fuperftes fuit. Turn Licerius Rauennje Imperator effedus eft. Sed non multo poll: ab Nepote inftrudo exercku Re- gno pellebatur; qui turn ipfe Imperialenomen ad fe rapuit. lam vero Leo,poft- quam eius filius obijiTet, Leonem nepotem fuum ex filia Ariagna & Zenonc natum Imperatorem fecit. BafilifcusCadTarcreabatur, mittebaturquein Afri- cam , vt traiedionem Vandalorum in Italiam impediret. Interea fenior Impe- rator Leo vita deceflit. Turn Bafilifcus Imperator publice declarabatur. Hie fuo ciim exercitu Romam profedus,confeftim in Baiilicam D.Petri fugam ce- pit : currtOjUelmperiaie diadema altari impofuiflet, vna cum vxoreZenobia vti baptizaretur,feftinauit. Sed Conftantinopoli Zenorerum pptitus eft.Nam Leo ob astatem iuuenilem huic Zenoni vitrico fuo Imperij coronam imponebat. Hac tempeftate Chriftiana fides primo in Gallia praedicari ccepta eft. Nee fane multo poll: Clodoueus quintus Francorum Rex in Gallia-ab Antiftite Remigio baptizatus eft occafigne infignis cuiufdam vidorias , qua potitus fuifTet in Ger- manos, qui Franciam inferiorem feu Galliam Belgicam inuadebant vaftabant- ojue. Hie Clodoueus Infignia Gallica , tres nimirum bufones , in tria aurea Jilia mutauit. Infcriptionem huius nummi equidem non vidi: facile tamen illud colligi poteft , nomen iunioris Imperatoris in vacuo fuiiTe fcriptum. I7S LXXXVIL LXXXVIII. AMICVM POSSIDE, VTINIMICVM FIERI PVTES. Imperio prasfuerunt X v I. annis ; vterquc naturali morte occubuit. e N o Imperator Conftantinopoli creatus eft , anno poft Christi natiui- tatem quadringentefimo feptuagefimo fexto , homonon minus vultu quam moribus deformis. Bafilifcus autem extrema Italia: linquens 3 Orientem ver- fus cum fuis profe&us eft. Quo quidem cognito , Zeno fugam adornauit, nee voluit vticiuitasdetnmentoaliquo nomine fuo afficeretur. Hac fuga. gauifus Bafilifcus , fi- lium fuum Marcum fe iuxta Caefarem fecit. Verum Conftantinopolitani nee ipfum nee filium admittebant , quin Zenonem potiiis a fuga retrahebant, fubfidiaque illi praeftabant, Vtpatrem ac filium Regno pelleret. Nepos , cuius fupra. mentio fa&aeft, Rauennaefecon- tinebat. Sed cum Bafilifcus Romam deferuiflet , iamque rem in Oriente cum Zenone ha- beret, Nepos Romam petijt, ratus Occidentale Imperium fe reftituturum ; adeoque in Italian ingreflum Tribunum fuum mifit Oreftem , qui Barbarorum fiue Orientalium Im- peratorum acceflum prohiberet. In itinere Oreftes filium fuum Auguftulum Rauennx Casfatem creabat. Quod vt Nepos intellexiflet , hinc in Dalmariam , quod Orefti eiufquc filio refiftendi confilium habebat nullum , aufugit. Turn Imperiale diadema Rauennac adeptus Auguftulus j pacem fibi cum Vandalis in Africa conciliauit , fperans vel hac ra- tione rcrum fe deinceps potiturum. Hinc Odoacer Hunnorum Regis Dux vltimis Hun- garian finibus egreflus eft , vt Romanum nomen penitus deleret , Italiamque ipfe habi- tant, lam vero ciim per Noricos campos Germaniam peteret , audiretque Seuerinum, vi- rum efle pium ac beatum , qui ea tempeftate iftic agebat ; ipfum tandem adijt Odoacer , ft benedi£honem ab eo fufciperet. Ciim ex Seuerini cubiculo ad fuos fe reciperet , ceruicem* que incuruaret , ne caput in limen impingeret, (erat quippe vir ftatura admodum procera) inhxc verba virum beatum fibi loquentem audiebat : lam fete Odoacer ltaliam , turn pro fcifcere •vlli hirfutaqtie vejle indutm , moxditior apud plurimos xjlimaberis. Hoc aute vaticinium res ipfa fecuta eft. Imperauitcnim in Italia annis quatuordecim contitwis. '. vt in ltaliam venit,hunc contra Oreftes profeclus eft adLiguriae fines.Venim vbi animad uerteret fieri haudquaquam pofle y vt tantse multitudini refifteret , extemplo fefe Tkinur ('quod oppidum hodie Papia di&aeft) recepit. Hie, vrbe capta, cum multisalijs abOdoa cro interfe&us eft. Poftea autem Hunnitotam ltaliam candib us incendijfque deuaftabar Quod quidem vt Auguftulus intellexit , metu perculfus , abie&a purpura , Imperator dii amplhis recufauit. Atque ita fane Roma eft fuga elapfus , ceterique Italiae incolx aufug* runt , ac patriam hoftibus Barbaris permiferunt. Hinc profe&i in infulam funt , vbi Ve netias poftea condere cceperunt. Odoacer vero vt fortunam fibi arridere animaduerrit, confeftim dignitatem afFe&auit regiam ; Romamque profeclus , annis imperauit quatuor- decim , nee fuitqui huic vel contradiceret. Turn Zeno Gothorum Regem Theodericum Conftantinopolim ad fe accerfiuit , promifitque eidem vniuerfam ltaliam- Quern venien- tem honorifice vt filium excepit, voluitque ei vt Confidum fafces ('qui honos turn erat maximus) praeferrentur. Etiam ftatuam illi ante palatium vnacum equocollocauit. Poftea vero cum incredibili Gothorum multitudine ltaliam ingreflus eft , quem contra Odoacer ciim ingentem exercitum eduxiflet , fa&a vtrimquepugna eft haud fane incruenta. Pugna- bat Theodericus fortiffime •, & cum hoftes praelio fugaflet, priorem cepit expeditionem, ac Veronam rurfus properanti obuiam iterum Odoacer profe&us eft. Hie fecund 6 Theo- dericus Odoacri exercitum fugauit. Poft ingentes cruentafque casdes Theodericus Vero- nam inuafit •, ac fugientes Gothos infequens , Odoacrum Rauennse triennio obfedit : vrbe tandem capta Odoacer crudelirer ab ipfo excarnificatus eft , totamque ltaliam inuafit , ac Veronam de fuo nomine Theodericam Veronam appellauit. Atque hinc quidem com- mixtis Hunnorum ac Gothorum linguis , Latina lingua plane interijt. Zeno Imperator Conftantinopoli vitam finijt : cuius frater Longinus Imperium quidem affe&auit, fed ei praelatus eft Anaftafius. 177 LXXXIX. INGENTINODO CVNEVS I VN GET VR AC V TVS, Ciim Orientalibus xvi. annis imperafTet, Gothifque Occidentales voluntarie tradidiffet , obijt. sNASTASivs Ariagnae prasdic~ti Zenonis vxoris opera ad 'Conftantinopolitanum Imperium eue£tus eft,anno Chri- s t i quadringentefimo nonagefimo tertio : quare St Ariag- i nam fibi matrimonio iunxit. Hie Clodoueo potentiflimo Francorum Regi munus aureum oppidb qnampretioiiim dono mifit, qubd ciuitates quafdam Ariana hasrefi infe6tas ad priftinam faniorem- cuie religionem reuocaftet.Verum eadem illahasrefi &; ip{e tandem in- quinatuseft per AchaiumPatriarcham Conftantinopolitanum.Inter- ea verb, dum Theodericus patenter ac pacifice in Italia imperabat, ac multa Romae magnificaque asdificia in regio palatio exftruebat , fce- dus cum Rege Clodoueo percuffit-,cuius item filiam Adelphedam vxo- rem duxit. Turn Vandali animum ad Imperium Conftantinopolita- num adijeere cceperunt,nauibufquecrebrbex Africa jn Thraciam cum maximo regionis detrimento profecli mnt,ita vt Anaftafius neceflitate coactus damnofam fibi pacem cum ijs inire debuerir. Pbft item multa prasliaaduerfiis Sabinianum &C Mondonium in Sclauonia gelilt, ac deinde contra Pompeium prope Adrianopolim . Sic etiam aduerfus Ariftum ac Parthos in Syria,c£ poftea contra Vitellianum ad Aquilo- nem , qui omnes Orientale Imperium afTe&abant. Quampiurimum negotij etiam cum Bulgaris habuit,qui item eius Imperium opprimerc conabantuijdiripiebant^ue Macedoniam,TheiTaliam, atqne Epirum. Victoria tamen non fine fanguine potitus eft.Hanc circa tempeftateil Romas ingens religionis fchifmafuit^ idque Symmachiac Laurentjj nomine, qui ambodiuerfis fufFragijs Pontifices Maximi erant creati. Cuius equidem rei occafione multas casdes Romas commiffas (lint tam inter Sacerdotes quam laicos, donee Theodericus RexRomam reuer- fus Concilium (quamquam hasrefeos erat Ananas) habuit,in quo Sym- machus in Romanum Antiftitem fuit confirmatus,ac Laurentius Nu- cerias Pontifex inftitutus, qui non ceflauit vel quotidianos excitare tu- multus. Ob quam fane cauflam a Symmacho Pontificatu motus , in Dalmatian! relegatus eft. Cum verb iam Anaftafius in Ariana hasten* perfeuerabat, Papa Hormifda (qui poft Symmachum ele6tus erat)Eu- nodium Papienfem Epifcopum cum aliquot Chriftianis alijsadipfum mifit , vt illorum monitis ad fidem rediret Catholicam. Ceterum non {bliim monitadogmataque eorum derifit , fed magna etiam contume- lia ex confpe&u fiio illos fecedere iuflit. Deinde in frada naui eos col- locauit, prascepitque non antea in terram exirenr, quam e fuo Regno in Italiam fuifTent reuerfi. Item Pontifici nuntiarent , Imperatoris mu- nus effeimp^rare&iubere, nonaliorum iullis obedire. Haudmultb pbftfulmine i&us interijt. 179 X c. HABET SVVM VENENVM BLANDA O R A T I O. Orientem poffedit xxvil. annis; fulmine i£tus perijt. Z 2 180 vstinvs, poft natum Christvm anno quingentefimo decimo nono, a mi itibus Conftantinopoli Imperator electus eft,ciim mor- tuo Anaftafio ad Senatumproperaret. Erat autem hie adeo ignobi- jflis, vtfuum cuftos ac deinde bourn merit. Tandem ad militiam fe contuiit: in qua tamprompte tamquefortiterverfatus eft, vt ad extremum Princeps Ordinis efFeftus fit. Hac vero vfus calliditate Imperium adeptus eft: Amantius vir fane ditiflimus ad eum venit , magnam vim pecuniarum fecum ferens,orauitque,vt earn in toto exercitu ductoribus & militibus praecipuis par- tiretur,ac promifitinfuper ei multa,fi fe Imperatorem milites legiffent.Iuftinus accepit pecuniam non ad votum Amantij, fed fuum, atque ipfe pro fe fuflfragia caute emit , vt ipfum Imperatorem legerint. Amantius omnem mouebat lapi- dem id ipfum callide vlcifcendi , parabatque Principi infidias. Quod vt Iufti- nus accepiffet, ipfum cum focijs fuis interfici iuflit. Iuftinus hie Chriftiana? religionis erat obferuantrffimus , omnemque cum primis operam dabat, vc Arianorum nomen radicitus exftirparet , ac Conftantinopoli pelleret. Quod Theodericus Gothorum Rexfummopere contemnens, hacdecaufsaBoetium & Symmachum , cum ijs omnibus qui aduerfus Arium ftabant , in exfilium Roma exegit. Deinde Ioannem Pontificem Maximum ea tempeftatead Iufti- nummifit, quinuntiaret vti Arianis fua templa reftitueret •, fin nollet , gladio fe omnes in Italia Chriftianos interempturum , idque adeo vt vel infans in ma- ths vtero eius nomine plectendus fit. Interea dum legatus etiamnnm in itinere- efletjBoetium ac Symmachum ferro truncari iuflit.Cumque Ppntifex redijflerA' in carcere ipfum fame confumpfit,non obftante tamen, quod Iuftinus eius vo* tis fatisfeciflet. Verebatur enim,ne Romara, Imperiumque vniuerfum,aut dcnl lo aut vi ad fe raperent, cum optime inter fefe conuenirent. Sub idtemporifl cum Alaricus , qui in Hifpania Gothis praeerat , a Francis in bello fuiflet in- teremptus , Theodericus in Vafconia per Hibbam vno tempore fupra trigin&y Francorum millia fudit , ac Thiodem Equitem poft Alarici obitum tutorem & prasfidem Almarici nepotis fui conftituit. Haudmulto tempore poft natu- lan' morte occubuit anno Principatus fui trigefimo o£tauo. Poft ipfum autem, Gothorum Imperium in Italia Athalaricus eius ex filianepos obtinuit. Iuftinus vbi Theoderici fasuitiam in Pontificem aliofque accepifTet,dolore ac fenio con- fumptus Iuftiniano fororis fua: filio Imperium tradidit.Erat autem hie vir acu- tus , peritus, confilijs promptus , verus , atque in iudicijs oppido quam iuftus. Hac fane tempeftate Imperij gloria aliquantulum fnit ampliata : habebat fi- quidem Principes duoslonge prudentiftimos fortiflimofcjue , Belifarium & Narfetem , qui multa ac prasclara facinora commiferunt. Primum enim Per- fasaggreflus Belifarius deuicit, atque imperatorispermifTuConftantinopolim triumphans reuerfus eft. Poft mittebatur in Africam nonaginta & fex annis a Vandalis occupatam, vt earn recuperaret. Ingentem hichominum multitudi- nem fudit, Regem eorum captum Conftantinopolim mifit 5 deinde & Car- thaginem atque vniuerfam Prouinciam Imperio reftituit. Interea Iuftinus (e- nior Imperator obijt, poftquam Iuftinianus cum eo Imperium adminiftraflet menfibus quatuor. 181 X C I. CVIVS PVDET, PIGEAT. Auguftus per viii. annos & nil. menfes firit; deinde decrepitus naturae conceffit. Z3 182 ^ V st i ■ n I a it V s cognomenro Magnus,ob ingenij animique msgnitudinem fie di&us , vir erat fane acutus,fortunatus , & omnibus rebus paene mirabilis. Imperium autem adeptus eft anno pott Chmstvm natum quingentefimo vicefimo feptimo. Poftquam iam virtute & opera Belifarij vniuerfam Afri- cam & Afiam recuperalTec , etiam de reparanda Italia cogitabac , fperabatque per eumdem e manibus Gothorum earn vindicamrum. Hue item occafio accedebat , qua Francos ad fubfidium hortabatur, eiufmodii Athalaricus Theoderici ex filia nepos , vbiiamdiu in Italia Gothis pratfuiifet , repente occubuit. Huius mater Amalafuntha ex regia Francorum ftirpe oriunda tradidit Imperium cognato fuo Theodato. Sed immemor hie accepti bene- fiicij ; per dolum earn in balueo inrerfjei iufllt. Hinc Iuftinianus Francos ad pradidia praeftac di facile pellexit , admonuitque eos fuaz cladis , quam a Gothis etiam accepiffet. His mc ti Franci, pratfidia Caefari addixerunt , ac Belifirium Iuftinianus rnifit in Italiam contr Gothos. lam vero Theodatus Gothorum Rex in fufpicionem incidit , quod Belifario nor reftitit , quafi proditurus eflet Gothos. Qua quidem de caufsa illi Vitigem extemplo in Regem furfecerunt; cuius iulTu necatus eft Theodatus. Hie copias eduxit aduerfus Belifa- riiim inftrudtiffimas hominum fupra ducenta millia , paruitque Pontifici Romano Liberio, ac profedus eft Rauennam } fed hinc cruenta pugna repulfus eft. Belifarius intra moenia Romans vrbis fe continebat , quam ad integri fere anni fpatium Vitiges obfidebat ; & in- ;ens fames non erat Romas t^ntum 3 fed in tota etiam Italia. Fugientes autem Gothos ob magnitudinem famis , palantefque pafllm fine ordine infecutus eft Belifarius , proftrauk- que, & circumuentum per infidias cepit Vitigem. Ceterum Gothi interim deleri prorfus non potuerunt ; fed conftituta cum illis pace , per Iuftinianum permiflum eft , vt region^ ab Alpibus ad Padum vfque inhabitarent , & vltra eas non ptogrederentur. Reuocabat igi- tur Iuftinianus poft deui&am Neapolim & Siciliam Belifarium. Nam timebat ne Carfar fee I i J conftitutus, Italia; Imperium fibi vfiirparet •, quamquam interim fidus in agendis rebus Be- * lifariuS nihil tale moliretur. Itaque reuerfus Conftantinopolim , Vitigem Gothorum Re- gem captum Sc alios ex potentiori nobilitate fecum in folemni triumpho ducebat.Interea, poft difceflum Belifarij, Rex creatus eft i Gothis Totilas ; atque arma rurfum ceperunt, vt Totilas magna cum laude apud Placentiamoftoginta Gothorum millibus fuderit hoftiura ste dueenta millia. Hinc Romam profe&us, poft longam oblidionem cepit earn atque ipuit ; &: in prima oppreflione multi homines funt trucidati. Ceterum ob interceflbrias prices Pelagij Papa: prae'epit Totilas parcendum deinde humano fanguini , heque etiam Roma de- ftuprum inferendum vllifeminx. Sed& Vrbe excedere iuffit dues omnes , alioque in loco \ ^ habitare ; ac ftatim muris & turjibus , praeter Pantheon , fblo adasquatis , Vrbem incendi extittak ac concremari mandauit. Totilas hinc Calabriam petijt ; ac captis multis oppidis Rauen- Cjotho- mm p ro fi c ifQ ^ecreuerat. Interea v«6 Belifarius venit in Vrbem iam vndique patentem, citque vt prudentiffimus rei militaris; ac de Imperio Italiae retinendo plane diffidebat. Iu- x c ix. ftinianus Duci huic fideliflimo fortiflimoque , vt Conftantinopolim redijflet, ex leui ad- modum fufpicione citra culpam oculos iufllt erui ; &: profligauit eum , vt mendicando ci- bum quaerere cogeretur : tandemque vt calamitofiffimus mendicus obijt. Turn Romam Totilas reuerfus, caftra in Vrbe locauit. Sed Iuftinianus aduerfus Totilam mifit in Ita- liam fingulari prudentia Principem Narfetem. Haud multo tempore poft Iuftinianus viti deceffit , Imperiumque Iuftino reliquit. f 183 XCII. A BONIS BONA BENE. "Vbi xxxvin. annis gloriose imperafTet , legefque ac iura conftabiliiihTet,vita defun&useft artatis fux anno LXXII. li i V s t I n v s, qui etiam a teneris annis armentarius fuibus agendis operam de- difTet,Orientale Imperium fufcepit anno Christ i quingentefimo fexage- fimo quinto. Hie Iuftiniano plane erat diflimilis, improbus, tenax, predator, C veterum Confiliariorum expulfbr, tandem etiam (vt fummatim dicam ) Dei pariter hominumque inimicus. Pauperes medullitus exfugebat, Senatus amicQs bonis fpo- liabatjciftas ferreas fibiconfici curabat 3 in quas aurum illud argentumque conueheret,quod amiferaplebeculaper fas & nefas vndique corradebat. Denique tanta captus fuit habendi cupiditatejVt mentis impos in furorem incident. Quare eius vxor Sophia Imperij guberna cula adminiftrare debuit. Hac tempeftate Narfes Vrbis Praefectus(quem Exarchum nomi- nabant) Totilam Gothorum Regem bello deuicit , Gothofque ita omnes Italia non firo ingenticruore expulit.Quo fa&o Romam hie recuperauit,ipfamque ad priftinam formam scdificijs ccepit inftaurare. Atque is quidem exitus fuit regni Gothici apud Italos:profe£hque hinc Cunt in Hifpaniam ad Gothos alioSjvbi potentiores efFec~h,ad ha:c noftra vfque tempo- raperdurarunt. Narfes etiam Bucellinum Francorum Ducem(qui ab Rege Galliae erat fub- ornatus-vt Italiam inuaderet)interemir,ac Sindoaldum Brendorum Regem(quiex Hunno- rum ftirpe } quos Odoacer in Italiam duxerat>folus adhuc fupererat)cepitjcaptumque ex al- ta trabe fufpendit. Poftquam triennio iam Roma? Narfes imperafTet,Sophia Iuftini vxor eo adulatorum ae feditiofbrum ciuium inftin&ibus perfuafa fuit , vt Narfetem contumeliose domum reuocarit,idque hoc pactoiScripfit vt ad penfa muliebre opus rediret.Tum Narfes refpondebat aptaturum fe illi penfum eiufmodi, quoddum viueret,abfoluere haud poffetA I Hinc indignatus legatos mifit ad.Gothos(qui in Saxonia, Auftriajac Sueuia annis habitaranS centum,&: quorum auxilio delendis Gothis ac Totilae ante vfus fuerat)eofque in Italiam ac-3 cerfiuit.Hi cum vxoribus & liberis expediti ciim in Alpes confbendifTent, atque Italiam pro- cul confpexiflentjvxorum capillos acapite ad genua religarunt 3 galeifque impofitis armai in manus fuppeditarunt,atque vt hoftibus terrorem incuterent 3 copias fuas iftiufmodi fr; de auxerunt. Vt ergo in Italiam fefe dimififfent (tanta autem fe multitudine prxcipitaru Longo- vc a( j a pi um examen effent comparandi) vulgo ab Italis mixta lingua Longohardi fu de fie ap- appellati ob coma? prolixitatem,qua? inftar barbae mulieribus ad genua dependebat. Atque^ pellati. i ita quidem per Sirmium ac Venetorum Prouincias profe&i 3 primd Infubriam vi inuadebant, atque omnes deinde ciuitates Gailia? Cifalpina? ab Bononia ad Papiam vfque. Rex vero ho*-' rum Alboinus fedem fuam figebat Mediolani , ipfaqj Regio ab his appellabatur Longobar- dia. Poft triennium Alboinus regiam fellam transferebat Veronam , occupabatque totam HetruriamacTufciam vfque ad portas vrbis Roma?. Longinus quifpiam , qui ?.d refiften- dum Narfeti & Longobardis miflus erat 3 agebat Rauenna?.,feque Exarchum faciebat. Hax ■Exar- enim dignitas his temporibus recens originem cepit,ciira Romajmperiumque Occidenta- dknitas. fe nullum habebat Casfarem. Proinde turn omnem Roma perdebatmagnificentiam-, pluri- mumque annis centum fexaginta, dum Exarchatus hie vigebat , varijs tyrannicis Exarchis concufTa yexabaturridque aded 3 vtciuesfaspius Vrbem linquere,ac feris inhabitandam de- ferere fuerint coacti-Exarchus hie aulam fuam alebat Rauenna? 5 nec vmquam proficifceba- tur Romam 3 quam vt ceteras ciuitates cenfebat. Quo factum eft, vt amplitudo Romana,vf- que ad Carolum Magnum, Ducatus tantum, atque is quidem fub Exarcho Rauenna^fit ap- pellatus.Interea Iuftinus podagra grauiter laborareccepit:quamobrem Senatum Sc Patriar- cham ad fe conuocauit ; ac Tiberium , qui prajfectus eratvigilum 3 in Caefarem adoptauit, vfufque eft oratione huiufmodi: En,jili,Deus tecum egit optime: Imperium hoc tibi tradidit; quod, vt te Deus honeftet , tibi Jit honori: nee in delicijs habeas fanguinem f under e , neve mdum malo rependas .Nequitia in hojies meijimilis ne eJlo.VeJies hie caue te fuperbum red- dant,vt mihi accidit. Memineris femper qui fueris ante a. Hi omnes tuifunt flij ac famuli: hos cum inJpexew ? eos te injj>exijp credit o,quibtts Republic a curx eft. Atque ita quidem obijt. 18 S XCIIL N O N BE AT V S, • OVI SE BEATVM NESCIT. Ab x I. annis fui Imperij pedum intolerabili cruciatu perijt. Aa iberivs anno Christi quingentefimo feptuagefimo fexto Orien- ! tale Imperium adeptus , Imperatorium diadema ab Euticio Patriarcha fufce- pic. Accerfiuititem coniugemfuam Anaftafiam jfecitque&l ipfam coronari. Quod vt Sophia Iuftini vxor accepiflet , animo fuitoppido commota. Igno- ! rabat enim Tiberium vxorem habuifle ; quin huic fe nupturam fperabat, ideoque Imperacricem permanfuram. Sunt autem , qui Iuftino etiamnum viuente ipfam cum Tiberio rem habuifle referunt, eoque Iuftinum verbis impulifle , vt Tiberium ado- ptaret. lam vero ciim hie vt Princeps vere Chriftianus , immenfas opes a Iuftino fr%lc partas , ac ferreis arculis inclufas, pauperibus erogaret, crebro ipfum Sophia obiurgauit, inquiens: ^uem multis ego annis thefatirttm collcgi , breui tu tempore exponls. Cui fie ille re- fpondit: Equidem Deo ifiud plane confdo , numquam fifcum regium pecuniae inopia labor at». rum. T^am pauper es fubleuare eleemofynis , magni inHar thesauri eH:c apt ofye vinculis ajfere- re , ingens eft mifericordia. Sophia autem aliunde rimabatur , quo Tiberium infeftaret. Iu- ftini enim nepos etiamnum erat in viuis,quem ad Imperium promoturam fecogitabat. VdUm res parum fucceflit, atque ipfa Imperiali aula exacta eft ; fed Iuftinianus apud Ti- berium fempe'r in pretio fuit. Quadam vero die cum forte Tiberius in aula obambularet, lapidem in pauimento confpexit , cui Crucisfignum eratinfculptum: quare itaaftantibus inquiebat: Fas eftfrontempetfitfy Cruce confignare , atque en pedibtts earn concukamus. Iuflit itaque lapidem fuftolli , iub quo & alius erat eadem Cruce infignitus ; quo item fublato & tertius inuentus eft. Hunc fimili modo etiam fuftulerunt, mirati quidnam res eapor- tendereti Turn eo in loco ingens auri thefaurus repertuseft: quo fumpto, Tiberius mul- ta fextariorum frumenti millia in iEgypto emit , ac nauibus in Italiam tranfmific. Eo fiqui- dem tempore Longobardi cunda Italise loca paflim depopulabantur,maximaque erac Roms penuria j quare folita fua motus mifericordia ijs opem tulit. Sed nulla contra Loo. gobardos felicitate vfus eft. Rex Clophis poft mortem Alboini Romam arete obfidebatj cepifletque,ni a quodam e proximis fuis confoflus fuiflet. Porro dum Clophis magna turn in amicos turn in hoftes crudelitate vtebatur , Regem amplius habere Longobardi nolue- runt ; fed Italia inter fe diuifa. , triginta crearunt Principes , qui omnia paifim oppida vniui anni fpacio fubigebant , excepta Roma ac Rauenna. Huius Tiberij Imperatoris virtus tarn longe lateque innotuit , vt eius amicitiam multi Reges ambierint. Herpericus Fran- corum Rex legatos fuosad ipfum mittebat, multis infignibufque donis onuftos, aureik que nummis eiufmodi , quorum folidus faciebat libram: inalcero latere effigies erat InW peratoris cum inferiptione huiufmodi : tibek.ii constantini perpetvi a v g v s t i. in altero vero currus Triumphalis cum equis quatuor , illiufque eftigie qui currum agit , cum inferiptione huiufmodi: gloria romanorvm, Verum in tertio Principatus fui anno inducise inter Perfas ac Conftantinopolitanos exfpirarunc. Quamobrem Indi legatos fuos ad Caefarem miferunt , atque hie viciffim fuos ad Are- tarn Indorum regem. Hi cum ingenti cum exercitu ad ipfum maturarent , Mauritium iuuenem fortiffimum multis copijs hos contra mifit. Hie Perfas vnico conflidu fudit , vi- doriaque potitus domum reuerfus eft, honorificeque a Tiberio exceptus. Conftantiafi- lia in matrimonium data , confortem ilium Imperij fecit. Interea Roma? Narfes vita fun- dus eft, quicifternam auro onuftam heredibus reliquerat; quit Tiberio a fene quodam demonftrata fuit. Turn Tiberius quofdam mittebat Romam ; atque eftradacifterna tan- tum auri argentique in ea inuentum eft , vt multos dies in hauriendo infumpferint. Quod quidem omne pauperibus partiebatur. Erat enim vir plane pius ; & quo maiora eroga- bat , e.6 certe plura poffidebat : opes illi vndique adfluebant. Alium prx fe contem- nebat neminem , omnes amice fufcipiebat ; quare seque omnibus gratus acceptufque fuit . Ciim iam fenio confedus viribufque eflet deftitutus , nee diu fe fuperuidurum fentiret, Imperij gubernacula genero fuo Mauritio tradidit cum iftiufmodi precepto: Da operant , illud antes , quod aquum ac rationi ejl confentaneum. Quod vbi dixiffet, re- pente occubuit , non fine lacrymis & ludu vniuerfi populi , ob incredibilem eius pieta- tem ac clementianr. 187 XCIIII. VIRTVTEM VKJB OMNIBVS C O L I T O. Regno per vn. annos pie adminiftrato, fato conceffit. Aa 2 I8S avritivs Cappadox , humili loco genitus , Orientalis Imperij guber- nacula fufcepit anno natiuicatis Christi quingenteiimo oduagefimo tercio. Cum iam poft mortem Clophis decern annos Longobardi ablque Rege fubiedi Ducibus fuiflent, tandem Atharim Flauium Regem fibicrea- runt: cuius fane fucceflores Flauios deincepsab hoc Rege nominarunt. Iam pellere Italia Longobardos conabatur Mauritius: atque vt commodius neret, hacdere egit cum Sigifberto Rege Franciae. Hie ingenti conferipto exercitu Italiam inftrudiflimus petijt ; fed hinc ipfum Longobardi repulerunt. Hac victoria audaces eftedi , elatique ani- murn recipiebant : proficifcebanturque ad mare vfque Sicilian cunda paflim depopulantes, Roma dumtaxat excepta, quam poft longam diutinamque oblidionem vincere haudpo- terant. Mauritius creabat Exarchum nomine Romanum , adquem pecuniae militumque vim mittebat ingentem , vt Longobardos Italia exigeret. Veriim hie clam ab Longobar- dis ftabat , nee erat fuo Principi fidus , quare infe Exarchatum reddebat fceleftum. Diuer- ii ea tempeftate in Italia exoriebantur motus. Hunni ac Sclaui earn itidem inuaferunt : fie & feongobardi magnam exercebant crudelitatem. Praterea quatuor erant Rauennx Ex- archi , Gallinicus , Balduinus , Smaragdus , & Romanus. Hi fub fpecie auxilij acdefenfio- nis fpoliabant tam amicos quam hoftes. Nee vero aliud in tota erat Italia quam rapere , fU- rari, fpoliare s cunda incendijs ac cxdibus abfumere; idque abfque aliquo titulo iuris. Huiufce temporis calamitatem maximopere queftus eft Imperatori Papa Gregorius. Mi- rabatur Ecclefiam in tanto conftitutam efle periculo , nee fecurum quemquam ab incurfu idololatrarum Barbarorum reperiri; feque plus detrimenti , cazdium , rapinarum ab ipfis Exarchis amicis pati debere , quam ab hoftibus Longobardis. Cetenim Gregorio fblamen nullum. Adhsec Mauritius vireratfupramodumtenax, qui magis cumulandis thefauris, quam Imperij commodo operam dabat. Hie primiim militibus fua retinebat ftipendia, , coepitque vnumquemque tondere ac deglubere: quin in Italia nihil non ad {e rapiebac Quidquid alicunde corradere potuit , id omne Rauennam eonuehi pracipiebat. Grego- rius mihtibus rebellibus Romje commearum prsebere debebat, vt tumultum auerteret. Littetas hie ad Smaragdum dabat , in quibus Imperatorem grauiter accufabat. Hinc Im- perator atque Exarchus Gregorio ciuibufque Romanis hoftes eftedi , Longobardos ad Romanae vrbis oppreflionem hortati funt. Turn Agilulphus Longobardorum Rex exer- citu parato inftrudoque ita fubito Romam opprimebat , vt minimum abeflet quin Ponti- fex atque optimi qui^ue caederentur. Hinc Roma annum perpetuumoblidebatur.Iam ve- ro ciim Mauritius fecum cogitaret perpenderetque , quemadmodum Deus vnicuiquc iuxta meritamercedemtribuat, atque illocogitatu altiusdormiret, per nodurnam quie- tem viiionem confpexit ad portam palatij seneam , vocemque audiuit horrendam , qux ita aiebat : vbinam vis tibi rependam quid quid in me malt admififti , hicne , an i/lic ? Refpon- debat autem : xjiiallem equidem , ludex dquipme , hie peecati pcenas , ji fieri pojjet 3 luere , quamillic. Vox rurfum ita loquebatur: Trade Mauritium cum fuaprofapiamilitiFoca. Mau- ritius itaque fomno experredus , PhiUppicum generum luurn (quem Imperium afFedare ipfe diu fufpicatus erat) accerfiri iubet. Sedhic vbi fufpicionis cauisa mortem certo time- ret, coniugi fuse Gordiaslmperatorisfilia: tamquam minime rediturus valedixit; itaque ad Imperatorem adijt , & ad genua eius in cubiculo fupplex procubuit. Imperator autem fie loqui exorfus eft: Jgnoficas mihi , ebfecro te , tibi enimpeccaui , ac fnodo certmfum te nihil in me molitumfuijfe. Proinde noTlinedi quern in exercitu J ocam ? hunc mihi indices velim. Turn re- fpondebat Philippicus , ipfum Procuratorem ab exercitu , & qui commeatui prcefTet, ele- dum fuifle, hominem effe meticulofum & minime metuendum. Turn fubijeiebat Mau- ritius : Si eft timidm , eft homicida. ac fbmnium Philippico enarrabat. Poftera nodecome- ta vifus eft afpedu horrendus. Hinc in exercitu feditio confeftim fubfecuta eft , in qua mi- lites Focam legerunt Exarchum 3 clypeifque impofitum fubleuarunt, vociferantes in hunc modum: Horribile Imperatori non parere , horribilius eidem parere. Cum iam omnia Conftantinopoli perturbari cosperunt , ac Theodofius Mauritij filius cum aliquot cogna- tis e caftris ad Mauritium confugiebat , mutata hie vefte cum vxore ac liberis per mare aufugit. Focas ipfum cum exercitu infequebatur , capiebatque Calcedonix , atque omnes capite obtruncabat. Mauritius miferia: huius patiens , Deum vfque inuocabat , (xpiufquc ante mortem hanc recitabat fententiam : IuHhs es Dom'we , ejr reel urn indicium tuum. I&9 xc v. ivstvs.es domine, et rectvm ivdicivm tvvm. Anno xx i. fui Imperij cum omni familia capite truncatus eft. Aa 3 ocas ab fcelerato exercitu , anno poll Christvm natum , fexcentefimo quarto, Imperator le&us publicatufque eft. Simul- atque Roma Longobardorum obfidione ellec liberaca , fcribebat Gregorius ad Focam honorificas fane litteras , cun&a illi felicia fauitaque optans ; ad quern etiam Diaconum mittebat , orabatque vti eum in omnibus fequi vellet. Omnis quippe fpes,omne auxilium in Foca erat,quod hie Italiam e feruitute Longobardorum vindicaret. Praebebat enim Focas ipem de fe Populo Romano magnam,ade6 vt & eius effigies ad aliorum Cadarum ima- gines in templo merit appenfa. Eo aucem tempore au6ta contentio de Primatu, quam Mauritius cum Patriarcha fuo Ioanne aduerfus Gregorium inchoarat. Quare Bonifacius tertius,poft muitam follicitationem,non fine magna conten- tione ac multorum contradic~tione,aFoca Carfare tandem obtinuit,vt fanciretur Romanus Pontifex Oeaimenicus , & fummus Epifcopus totius Ecclefias Chri- ftiana:. Concedebat item Focas Templum iftud peruetuftum, quod fiangeon, hoc eft,omnium Deorum, appellabatur,vt ex eo conficeretur aliud in honorem Deiparas Mariae Virginis atque omnium Martyrurh,fublata omni idolorum farce ; vt, quo in loco Deorum, hoceft , Darmonum cultus olim celebrabatur, modo omnium Sanctorum ageretur memoria. Ab hoc templo Barbari metu Deorum Temper abftinuerunt,fed fois ornamentis crebroilludfpoliarunt.In eo enimfuerarit imagines mille &c triginta ; itaque ad fop remain vfque concauita- tem auro argentoque parietes vndique exornati , vt nihil fopra. Et quia rotun- dum eft , appellaturhodie D.Maria: Rotundas. Inter cetera templa , quae: vm-q quam Roma: fuerunt,hoc certe longe eft pulcherrimum atque opero(iflimumj quemadmodum hifacile iudicare norunt,qui iftarum rerum maxime font peri- ti. Et qUamquam modogfadibus quibufdam in iliud defcendatur, olim tamen ante Vrbis vaftationem afcendi in illud gradibus oportebat. Adeo enim ipfa terra ex crebra ardificiorum inftauratione frequentibufque ruinis creuit, au&a- que eft. Focas interea Conftantirtopoli maximam exercebat tyrannidem ca% dendo, ftrangulando, ac fingula quatque diripiendo: quamobrem omnibus fobito erat inuifos. Sub hoc Foca vehementer debilitate & diminutar font vi-f reslmperij. Perfar cumRege fuo Chofroe vniuerfam occuparunt Afiam : po- titi etiam font vrbe Ierofolymitana , abductis'vexillis ac Cruce Seruatoris noftri Iesv Christi, captoque Zachariaeiufdemoppidi Patriarcha. In tantis autem malis Focas haudquaquam fe ad refiftendum parauit , vt merito Focas di&us fit. Focas enim vitulum fignificat marinum , animal inter cetera maxime fomniculofum , quodque ita altum ftertit , vte fomno excitari a ne- minepoflit , atteftante Plinio. Eius fomnolentiae ac focordias hie erat Focas; id- que adeo, vt foa fere omnia hoftibus diripienda permitteret : ac quemadmo- dum iam nullum Occidentale exftabat Imperium , ita etiam Orien tale pame interierat. Res haec genero fuo Prifcomagis erat cordi, quam quifquam arbi- traretur. Significabat per litteras Heracliano Africa: Praefidi , vti filium Hera- cliummitteret,quicumipfobellum aduerfus Focam moueret; fieri alioquin haudpoffe, quinnon Imperium modo, fednomenipfum Imperij foretinteri- turum. Cum i^itur Heraclius mamo cum exercitu veninct , Focam infefto Marte deuicit, ipfumque milites captum Heraclio ac Prifco tradiderunt. Hi Imperatorem , inanibus pedibufque prarcifis , igne ad Taurum combuflferunt, atque in mare tandem proiecerunt. Praeterea & tota eius profapia radicitus ab- fumebatur. Atque ita quidem Focas fimili clade perfidia: foa: pcenas dedit , qua in Mauritium , eiufque coniugem ac liberos , vfus fuerat antea. 191 XCVL FACILIVS FORTVNA PARATVR QVAM CONSERVATVR.. Imperator Romanorum v 1 1 1, annis minime probandus, immani crudelitate laniatus eft. I 192 eraclivs Imperium vi ad fe rapiebat anno poft Christi natiuita- tem fexcentefimo duodecimo. Venit hie copijs inftru&iflimus Conftantino- polim , caputque a Sergio Patriarch! diademate cin&us eft cum Eudoxia; quarn eadem die vxorem duxit. Hxc fequenti anno filium enixa , cui etiam _j Heraclius nomenerat, ac cognomen apudplerofque Conftantinus , vita fun- cta eft. Turn illicitas dicitur contraxifle nuptias cum Martina , fua ex fratre nepte ; ex qua alterum fufcepit filium, nomine Heraclionem. lam Imperij vires omnino erant debilita- te j cadi milites : quare pacem iibi cum Hunnis , Longobardis-, Gothis , Germanis , & Francis conciliauit in Europa , in Africa vero cum VVandalis. Ceterum populos circum- iacentes, &: quos ex Africa pater miferat, contra Chofroen Perfarum Regemeduxit: cum- quetotam Afiam deuaftaflent funditufque euertiflent , curfum verfus Jsgyptum deflexe- runt , aique Alexandriam inuaferunt ; feque iftic tantifper continuerunt , donee rumor fpargebatur Heraclianum patrem Imperatoris ingentem in Africa colligere exercitum:tu enim iter Garthaginem parabant. Sed interim moritur Heraclianus. Quo audito , confe- ftim inuafere Carthaginem. Turn Heraclius Imperator eos toto exercitu aggreflus eft, eonfecitque pugnas cum ijs tres acerrimas : in primo conflicfu Perfarum fudit tria millia; in duobus ceteris tantum erFecit , vt defperatis rebus Chofroes a Syroe filio fuo in fuga fit interfe&us. Heraclius autem eos infequebatur , ac Periiam perpetuo fexennio mifere de- populatus eft , tandemque in belloSyroem cepit : cui pax data eft ijs conditionibus,vt Per- iiam retineret , vtque limes Perfici ac Romani Imperij Tigris eflet. Ciim iam in Perfiam cum Syroe proficifceretur, ipfumque in earn reftitueret, ecce Palatium ac Thronum Chofrois ingentithefauro onuftumfpoliauit ; quo feptem oneratis elephantis , magna Ix- titia & ingeriti gloria , lignum Crucis manu tenens , curru aureo Conftantinopolim redijt. Hinc admirabili pompa Ierofolymam profe&us, Crucem in locum fuum reftituit: cuius rei gratia feftuminftitutum eft Exaltationis S.Crucis. Id autem abunde fatisnummus hic^ teftatus eft. Nam in altero latere fedet Heraclius in curru triumphali tentorio circumda- tus , Crucem penes fe retinens cum hac inferiptione: svper aspidem et b a s i J HSCVM AMBVLAVIT, ET CONCVLCAVIT LEOKEM ET D R A C Q N E M.i In medio autem fupra equos ita Uteris Grsecis fcriptum eft: AOSAEN Ti'ISTOlS X* T¥ 0*. OTI AIEPPH2E 2IAHPA2 FIIAA2 KAI EAET0EP^2E ^THN AriAN BA2. HPAKAE. hoc eft: Gloria in altifsimis fit Chrifto Deo : nam por- ta con f regit ferreas , liber auitfofiacr of anftum Heraclij Imperium. Litteraz vero Gra:ca: hoc in latere infculptae hanc habent fententiam: Rex atque Imperator Romanus, Victor , Legum*-) lator jfemper CAugufius , fidelis ac pirn in cbrifio Heraclius. Scias autem , Lector humanifli- me , ea tempeftate inuenuftas litteras Grxcas in vfu fuifle : ita tamen hie eas tradidi, quemadmodum nummo inferiptas deprehendi. Quo equidem nomine nulli culpandus fum , quad rem nouam ipfe comminifcerer , aut quid commutarem , caftigare'mve , ad- deremaut detraherem. Quapropter literam ¥ vt H intelligas oportet; cuiufmodi funt cuiatuor ha; : xilj TH , ©fl , & PIL Animaduerto equidem fatis Cufpinianum etiam huiufmodi nummum habuifle , fed litteras hie nee videre nee fatis prompte- legere potuit. Multa enim verba defidcrat. Hunc imitari voluit Iacobus de Strada in Thefauro fua- ru m Antiquitatum , fed male , fcribitque hoc paclo , ambvlabis et concvl- c a b 1 s. Lapfufque eft item grauiter in litteris Gratis* Iam quod in medio habetur, fi- gnificat, Vultumtunm Dettsillttminet. Ac Graeca ilia dictio retro ad eius caput connotat,&/tf [anguine. In Luna habetur, Propter tehebras nojlras hetia geram aduerfus gentes. Nummus hie, vt ego ipfum habeo, latitudine eft digitorum quatuor ; nee magnitudine tanta alio- rum Carfarum alter repertus eft, prater eum qui ell Conftantini Maximi. Huius Hera- M*bo- clij temporibus Antichriftus ille Mahomet inter Saracenos primo in Afia auditus eft , ac met m multa in cselo vifa funt prodigia. Hie in Arabia apud Agarenos fe prophetam ac regem f&. d"s - C * C ' ac ^ uos non Agarenos a ^ Agar , fed Saracenos a Sara appellauit. Ab hoc paflim ma- gni exftiterunt tumultus , adeo vt nomen ceteri abhorrerent. Heraclius autem videns Re- gnum fuum a Saracenis plane perditum iri , vndique pracfidia conuocauit , filiumque fimm Heraclium fe iuxta Csefarem creauit. memos ontur. 193 XCVIL SVPER ASPIDEM ET BASILISCVM AMBVLAVIT , ET CONCVLCAVIT LEONEM ET DRACONEM. Imperauit Orienti XX v 1 1, annis; aqua intercute morboque infando extin£tus eft. Bb 194 [eraclivs cognomento C©nftatttinus,apatre, poft natum Chri- st vm anno fexcentefimo triceumo fecundo, in confbrtem nutantis Imperij fufceptus eft. Cym iam Mahometes multis Saracenorum 'copijs Prouincias paflim caedibus, incendijs , ac direptionibus deua- ftaret , Imperatores fefe ad refiftendum paratunt , ne ipfi Conftantinopoli pra:- uerterentur j belloque Saracenos aggreffi funt 3 fedadmodum infeliciter. Nam dadades * n vno congreffu ceciderunt Chriftianorum centum & quinquaginta tria mil- cimftia- lia. Turn Imperatores ad mare Cafpium aufugetunt , atque ill'as portas aperue- «omm. runtj q Uas Alexander Magnus Macedonum Rex ad mare Cafpium exftruxerat, & ob immanes quofdam populos prascluferat. Hinc quotquot vel milites , vel homines paflim prouinciales potuerunt colligere , eduxerunt : cumqueante So- ils ortum pugnam conficere putabant, nefcio a quibus laruis in caftris Impe- ratorum cazfa fuerunthominumprope quinquaginta duo milliaj pars militum refidua Ierofolymam fefe recepit. Heraclius vero fenior Imperator animaduer- tens haud fieri poOfe vt Saracenis refifteret , ex moerof e in hydropifin incidit. Fertur & alio morbo , nempe ex genitalib'us , perpetuo laboraffe feptennio. Turn fratrem fuum Heracleonam iuxta fe Imperatorem fecit. Interea autem dum fenior Imperator laborabat , potens in vniuerfa Afia effe&us eft Maho- metes tarn viribus quam do£fr:in&, eaque diabolica. Profitebaturenim , popu- lum fuum & dici & efle populum Dei , qui Diuina fruituri forent promiflio- ne , folique in vniuerfo Orbe rerum eflent potituri^ adeo vt hinc Saraceni, qu rnodo Turcas nominamus , in verbis huius Mahometis fpem etiamnum Maho- demque collocent. Aperte in fuo Alcorano ingentes profert horrendafque in biafvhe- Christvm blafphemias ; nominatim autem Christvm minime fuiffe paf mus m f um ^ f ec | l uc j am ^ q U i ipf um prodere conabatur , eadem hora, qua Christv Iudad quasrebant, fuiffe virtute Dei in Christi formamtranfmutatum , pro ipfo captum,& cruci tandem affixum. His ita plebs ilia mifera adeoque de- menscredidit, rata ilium magnum fane hominem, cuiifta reuelarentnr, qui- que ea ita fentiret. Interea dum fenior aeger decumberet , Heraclius iunior Im- perator fa?pe conatus eft Mahometi refiftere , fed cum maximo fuo Imperijque detrimento. Nam Mahometes vi Antiochiam fubegit. Heraclius aujemveri- tusne & Ierofolymam opprimeret, Crucem Domini iftinc Conftantinopo- lim tranftulit. Atque ita quidem Mahometes intra vitas fua; terminum vniuer- fum Orien tern fuo Imperio fubiecit Quamquam vero Reges aliqui in ciuili adminiftratione perfiftebant , ad extremum tameneos velarmisvel doload fuam religionem pertraxit: im6 funtquivelint & ipfum Heraclium hanc do- ctrinam anteobitum oblectaflfe. Poftremo a morte Heraclij eius vxor Martina filium fuum Heracleonam in vniuerfum Imperium fubftituere conata eft, at- que Heraclium priuignum poftmenfeis quatuor opera Pyrrhi Antiftitis Con- ftantinopolitani veneno fuftulit. Sed biennio poft, cum hacc casdesin publicum emerfilTet, atque indies ambo magis magifque faeuirent, eos Senatus abripuit. Martina lingua prarcidebafur, Heracleonae nares-, itaque regno exigebantur. Antilles vero e fuga abreptus in vrbem , laqueo ignominiose ftrangulabatur. STVM. 195 XCVIII. XCIX. VOLVPTAS HILARIS INSANIA. SATIS EST POTVISSE PVNIRE, Imperij "vin. jetatis xxviii. anno, veneno perijt; alter bienniopbft,abfciffis naribus, in exfilium mifTus. • Bb 2 , ||^jjs|l||jpf onstans Heraclij filius , ac fenioris Heraclij nepos , Imperium Orienta- ^j^^^S^ le adeptus eft 5 anno Christi fexcentefimo quadragefimo fecundo. ^^ePfSi^ Mitcebat autem nic Olympium in Icaliam tamquam Exarchum, vc eius hae- $ ®§l&j!i *%Q, refim cundli Antiftites veluc imbiberent. Et Rom anus quidem Pontifex Martinus fi forfan doctrinam hanc contemneret , mitteretur illico ad Imperatorem ; cui fi parere reCufaret , extern plo confoderetur. Patriarcham Conftantinopolitanum in lo- cum Pyrrhi fufficiebat Paulum hsereticum , idque in contumeliam Pontificis Martini. Hac vero tempeftate Saraceni opulentiffimam potentiflimamque ciuitatem Rhodum in- uadebant , diripiebant , atque euertebant. Inter cetera fpolia onerabant nongentos camc- Colojfas los columna aznea altitudine cubitorum quadraginta o&o , aut pedum feptuaginta duo. Solis, j^- nc p er mare Egseum profe&i funt in Siciliam , atque inde in Italiam : fed eos Olympius confeftim repulit. Poll obitum vero Olympij Conftans Theodorum veluti Exarchum in Italiam mifit. Hie Pontiflcem in templo quafi allocuturus adijt , catenafque in col- Ium iniecit, ac captum deinde Conftantinopolim duxit : vnde rurfum tamquam exful relegatus eft. Deinde Conftantinum filium Imperij confortem conftituebat , committe- batque vt Conftantinopolim curaret : atque ipfe expeditus iter in Italiam non aduerfus Saracenos, Longobardos, Hunnos, aut hoftes alios maturabat •, fed vti ipfe tamquam Romani Imperij hoftis religioforum thefauros , templa , oppidaque Prouinciarum fpolia- ret. Poftquam iam multa in Italia oppida diruiflet , tandem militari inftruchis exercitu Ro- mam ingrefius eft , cui Vitalianus Pontifex cum religiofis omnibus obuiam proceflit , ho- norificeque ipfum in Ecclefiam deduxit. Templa omnia fub pietatis nomine frequenta- ' bat, donee fingula diligenter exploraffet. Quinto die pofthominum viginti millibusin-j ftru&us cun&a templa inuafit , diripuitque fingula diebus feptem continuis. His fpolijs quatuor onerauit naues , atque inde ketus Neapolim profe&us eft , indeque in Siciliam.' | Hie animo conceperat fedem Imperatoriam Conftantinopoli Roraam rurfum transferrer* Nouerat quippe inuiium fe Conftantinopolitanis ob haerefin ac fuam tyrannidem . Erat autem vir praui ingenij , hxreticus , Reipublicac corruptor peflimus , omni libidine ac fpurcitie inquinatiilimus. Maximo , viro lane prudentiflimo , manus pedefque praecidi, ac linguam erui iuflit. Sic & multos alios homines Chriftianos varijs cruciatibus interemir. f Cumque in Sicilia annos aliquot crudeliter imperaflet , die quadam Andreas quifpiara cum ipfo balneum ingrefius vt Gallico vnguento Imperatorem inungeret, lecythum is eius caput efiudit , ac ruga elapfus eft. Deinde miniftri , qui pro foribus prseftolabantur, ingrefli, Imperatorem mortuum offenderunt. Quo quidem audito , Conftantinus in- genti nauium multitudine in Siciliam traiecit , cxdemque paternam grauifllme vltus eft. Hinc tandem Conftantinopolim reuerius , fratribus minoribus Heraclio & Tiberio nares amputauit. Narrant aliqui, quod eos interfecerit, vti folusrerum potiretur, Saraceni vt mortf m Conftantis accepiflent , confeftim in Siciliam traiecerunt , Cyracufam inuafe- runt: qua egregie vaftata , omne fpolium fecum Alexandriam aduexerunt. Non multo poft Ierofolymam opprefletunt , vique inuaferunt. Contra hos feptennio fortiflime bella mouit Conftantinus , atque in vno-coogreflu fudit Saracenorum triginta millia ; quare pacem petere coa&i grauiffima tributa pendere debebant- Hie Conftantinus Chriftianx Reipublicx fuit defenfor celeberrimus , amatorque longe pijflimus. Ecclefias deftructas ac varia. hxrefi infe&as, quantum potuit , repurgauit , & praecipue' Grxcam ac Romanam: quamobrem fextam congregari fecit Synodum. Poftremo e Palatio lapfus occubuit, he- redemque Imperij reliquit filium fuum Iuftinianum. C. CI. J 97 SEQVERE TRAHENTIA FATA. MALE QV JESIT A MALE PEREVNT. Imperium Orientalc moleftauit X X v II I. annis : ex infidijs interfe6tus eft. Filius regnauit X v 1 1, annis, & ex Palatio praecipitatus interijt. Bb 3 198 ^§|&¥^J? Vstinianvs Conftantini films , Orientalis Imperij gubcrnacula «i^iPI(^ fufcepit , anno a Christi natiuitate fexcentefimo oc"r.uag;eiimo ^H IP feptimo. Confeftim autem , priufquam Saraceni de morte patris afe i MJ&W ^ fa£ti eflent certiores, hac lege cum ijs pacem compofuit,vt quotan- nis auripondo triamillia, quinquaginta captiuos nobiles , totidemque equos ipfi tribuerent. Verum vbi deceptos fe animaduerterent, totam indignati Li- byam arque Africam caedibus , direptionibus atque incendijs infeftabant. Vc vero Iuftinianum copijs inftru&um ad fe properare accepiflfent , decennales pa&i funt terra marique in dticiasj idque nouis conditionibus, nempe vt Sara- ceni Libyam & Africam liberam nee grauatam reftituerent, atque illo decen- nio fingulis diebus Imperatori mille aureos numerarent , Equitemque ex fuis Equitibus equo infidentem fingulis item diebus traderent. Iuftinianus circa Principals fui initia vir quidem erat prudens fortifque , fed rerum fuccelTu ela- tus, ccepit fe Dijs hominibufque opponere. Inconftans ac periurus inSarace- nos efficiebatur : qui cum abipfo eflent contra fcedus circumuenti, omni rne- tu fepofitoarma aduerfus Iuftinianum capeffebant, nectantum cladis patie- bantur , quantum inferebant. Tunc iftinc reuerfus , mare in Europam traie- cit, Bulgarofque fortiteraggreilus multis calamkatibus affecit , qui exScythia ' in Thraciam venerant, pacemque cum parre fuerant pa&i. Hie enim fine v» cloria bello infeliciter gefto quibufcumque tandem conditionibus pacem curty ijs inijt, ac Thraciam inhabitandam ijs reliquit. Cum iam ergo Iuftinianus horum Prouincias caedibus , direptionibus, & incendijs deuaftafiet, animuc^ refumpferunt, ipfumque coegerunt, vt inhoneftis conditionibus cum his pa- cifci debuerit. Deinde Conftantinopolim reuerfus, grauemciuium in currit: indignationem , quod tyrannidem impunitam reliquiflet. In dixit Synodum bonis omnibus aduerfantibus , in $\ua. vt raulti erant Epifcopi , ita rnetu nihil aliudconcludereaudebant, quam quod ipfi gratum foret,quodqueconclufum vellet. Et quidem cum Rom anus Pontifex Scrgius his affentire recufaret, Iu- ftinianus RomamTribunumfuum Zachariam mifit, & Papam comprehen- fum Conftantinopolim duci m and auk* Sed propofitum hoc Exarchus cum vniuerfb Equeftri ordine Rauennenfi facile auertik Hi enim Zachariam Roma expulerunr. Turn Iuftinianus Chriftianorum effeclusefl: hoftis publicus. Sol- licitab at indies Gallinicum Patriarcham, vt orationem ad populum habere veilet , cui perfuaderet euerfionem infignis templi Mariae Deipaja: facri, quod iuxtaPalatium erat- Nam aliudhicardificiumaptum Palatio exftrucre cogitabat. Proinde Patriarcha ei refpondebat : Munm noftrum eft templa ex- firuere , non autem deftruere : quare ijli rei acquiefcere fas non eft . Poftremo cum poft miiias etiam Imperator orare non deftitiilet, ita locutus eft Patriar- cha : Deo ft honor (e^r gloria , qui continuo paiiefts* multum'que miferkors eft ab hoc tempore in cenos , hoftefque alios . Ceterum cum iamtriennio in carcere ab eodem fuerat detentus , poftea inexfilium relegatus eft. Tandem opera Galli- nici Patriarchs clanculum Conftantinopolim ingreflus 3 magnam excitauit aduerfus Imperatoremluftinianumfeditionem, qui & omnibus modo inuifus effe magnopere cceperat. Ec quidem cum iarh prater fpem plurimi illi adha^re- bant, vi omnes confeftim effregit carceres , liberauitque quotquot erant nobi- les ac ciues iniufte capti. Hoc verotumultu excitum vulgus arma capeflebat, feque Leontio adiungebat, atque vrbelmperatoremcum fuis exigebat. Dein- deipfum Leontius propere infecutus, in campo libero aggreffus eft, Iuftinia- numque naribus truncauit, atque ita mutilum Cherfonam relegauit. Acpoft- quam Imperator efTet faluratus , Imperij adminiftrationem fufcepit anno Christi fexcentefimo nonagefimo feptimo. Interea dum motus hie Con- ftantinopoli ita continuaretur , Saraceni cum Rege fuo Habdimelech expedi- tionem pararunt, Africamque iterum deuaftarunt. Hos contra Leontius Tri- bunum militarem mittebat Ioannem, qui cum Saracenis faepius fuerat con- grefTus. Cumque Saraceni prafidia ex Arabia, Perfia , atque JEgypto poftula- bant , etiam fibi fubfidia mittenda extemplo fcripfit loannes. Sed multi ex* eiuscopijs ceciderunt. Turn indignati milites , ita in Leontium exarferunt , vt Tiberium virum fane eximium in caftris Imperatorem legerint , Auguftum* que appellarint. Hie oblatum Imperium libens fufcepit j & quo fortior eflf< cum irato exercitu Conftantinopolim profe&us eft. Turn fe Leontius con expediebat , ijs qusfitis omnibus qua? iftuc pertinebant. Veriim milites inc gnati vrbem armis fubito inuaferunt. Leontius fuga in Palatium elapfus eft; quod item facile aTiberiofuperatumfuit. Leontius igitur capitur , eique na- res amputantur^quodpaulo ante fecerat Iuftiniano : idque vfque adeo ijs frequens, vt truncari naribus tandem apud illos in confuetudinem abierit. Tiberius in Dalmatian ccenobio Leontium cuftodiri curabat, in quo & vitam fuam finijt. Confeftim autem Tiberius ingentem exercitum in Syria aduerfus Saracenos eduxit. Vtrimque ita acriter pugnatum eft , vt infra paucos dies ce- ciderint prope ducenta^millia Saracenorum. Cumque Iuftinianus (qui iam triennio in Ponto exfularat) ad Imperium redire conabatur, nee habere diu- tius Cherfonae volebat , confiderans ciues Leontio fideliter adhasfifTe , pluri- mumque huicTiberio, qui modo imperare cceperat, fauere, in Bauariam ad Regem Caianum profe&us eft ; a quo honorifice exceptus , eius filiam Theodoram in vxorem accepit. 201 CI II. ORIS ATQVE CORDIS PVLCHERRIMA H A R M O N I A. Orienti prsefuit tribus annis : truncatis naribus in carcerc tandem excarnificatus. • Cc 202 iberivs annopoftCHluSTi natiuitatem feptingentefimo Impe- rium adeptus eft Orientale - y & confeftim Exarchum in Italiam mi- lit Theophilatium 9 quern nee Romani , nee Itali recipere Volue- runt. Nomen enim Exarchi Grazcorum ac Conftantinopolitani' Imperij, Romas & Rauennas vulgo inuifum fait execrandumque. Hac in re ta- men Pontifex Ioannes VI. ipiiplurimum auxilio fuit. Dux autem Beneuenti, qui vnus erat ex triginta Ducibus Longobardias , libentiflime hanc difcordiam accipiebat $ ac Campaniam inuadens , plurima oppida caftraque incendijs ab- fumebat j cities paflim rufticofque & pecora fecum auehebat. Sed Pontifex, ni pacem daret, excommunicationem hominiobtmfit : quare captiuos, ciuitatef- que reftituit, acbello deftitit. Tiberius vero vt audiuit Iuftinianum ex Ponto ad Germanos transfugifle, ifticque in pretioefTe , plurimiun fane veritus eft , cogitauitque , quanam potiflimum ratione ipfum necaret. Caianum igitur re- gem Vindelicorum fubomauit, vt»hominem e medio tolleret : fed hanc prodi- tionem vt Iuftinianus intellexit > clam cum vxore ad Terebellum Bulgarorum Regem fuga elapfus eft» Ab hoc fideliflime exceptus eft, tradiditque illi ingen- tem multkudinem , vt parato exercitu Conftantinopolim clam profe&us dolo lufama- vrbe potiret'ur. Turn multi Tiberium deferuerunt, ac Iuftiniano adhasferunt; »hs fm- | mo £. mmtum fauoris & beneuolentia; apud incorcftantem illam vulgi multi- %"tns. tudinem , quae ilium antea admittere haudquaquam voluerat , obtinuit. Turn autem Tiberium apprehenfum captumque, cum Leonrio vinculis religato, per' vicos in fpedaculum educebat. Tandem in Throno refidens , humi coram fe prdftratos pedibus eonculcauit, & palam clamari iuflit : Super afpidem ffl ba/i- Itfcum umbulabu, & conculubis leonem &> draconem. Poftea ante featque in con- ; fpe£tu vulgi obtruncatos in frufta fecari mandauit. Patriarchal Gallinico v«3 trumque oculum effodi iuftit, ipfumque Romamrelegauit. In huius locum fuffecit Cyrum. Hie, dum etiamnum exfularet, prasdixerat ilium Imperio ad- huc fore poriturum. Quoties autem truncas nares emungebat , toties vnum ex ij's, qui Leontio autTiberio fauerant, ad fupplicium rapi iubebat. Mauritium ducem fuum cum omni exercitu in Pontum mittebat , vt Cherfonx barbatos omnes fexus virilis ftrangularet , quod ipfum in gratiam Tiberij , nifi aufu- giflet, occidiflfent. Eodem illo anno quo ad Imperium redijt , vxor eius Theo- dora illi enixa eft filium , quern Tiberium appellauit , coronauitc]ue ftatim cum ipfius matre. Hlc prauus ac periurus tandem etiam Terebellum, cuius opera fuerat reftitutus, de improuifo oppreflit: fed Terebellus ipfum facile repulit. Deinde exercitum fuum parabat in Italiam aduerfus Felicem Archie- pifcopum Rauennenfem •, qui quidem captus Conftantinopolim rnifliis , vtro- queluminepriuatuseft , relegatufque alio , atquevrbe exadtus. Numquam fe- re tantam Rauenna pafla eft calamitatem , quam in iftaoppreflione. Dux enim Mauritius ftrangulabat fere optimos quofque ciuitatis, vrbemquepenitus di- ripiebat. Dein Iuftinianus omnibus copijs aduerfus Philippicum profe&us eft , quern Cherfonam in Pontum relegauit. Verum milites eius tyrannidem amplius recufantes, Philippicofe adiungebant, ipfumque Imperatorem crea- bant. Huius nummi inferiptionem vlteriiis legere non potui. 203 CIIII. MISERIAMNESCIRESVAM, SINE PfiRIOVLO EST VIVERE. Vt v 1 1, annis Oricntali Imperio prafuiffet, ignominiose occifus eft. Cc 2 204 hilippicvs Oriencale aggreftus Imperium eft anno Christi fe- ptingentefimo decimo tertio. Quod vt Iuftinianus accepiffet, aufu- git , exercitumque confcripfit alium , atque acre mox confectum eft ^_ pradium duodecim milliaribus ab Conftantinopoli , in quo Iufti- nianus captus , interfe&us eft. Itemque dc eius filius Tiberius , puer annum agens astatis fuas fextum , ab his eft interempuis , quibus illud a Philippko fuerac demandatum. Pofteaomni cum exercitu Conftantinopolim ingreilus, Patriarcham Cyrum Vrbe expulit : confregir , deftruxitque omnes Ecclefis imagines j ac Pontificem Romanum quaii cogere voluit, vtfua dogmata velut bona & falutaria amplecteretur. Sextas Synodi decreta , qua: in S.Sophia: tem- plo erantordine depicta , erafit atque expunxit. Geterum eius doclrinam Pon- tifex vt hasreticam damnauit, vetuitque Romse ne quis ipfum ceu Imperatorem coleret, nee eius imagine nummos quifquam percuteret, auteffigiem aereali- quo exprimeret. Hinc etiam acta di£te Synodi rurfum in ingrefTu bafilicx S.Petri depingi curauit. Turn Philippicus Ioanriem quemdam, qui eiufdem cum lpfoerat fententias , in contumeliam Pontificis Romani, Patriarcham Conftantinopolitanum conftituit. Imperator hie ciuis fuit Conftantinopoli- tanus nobilitatis prarcipuas , qui, quod vifam fibi Aquilam caput obumbrane dormienti dixerat , Cherfonam in Pontum ab Iuftiniano relegatus eft. Hie fa- miliariter vfus eft Monacho quodam hasretico & veridico, qui imperaturum ilium praedixerat: quod quidem Philippicum fnaximopere indies magis ma- gifque fbllicitum detinebat. Sed huic ita aiebat Monachus: (urn ita Deo <-uifum fit , quid tut e repugnes ? Vemm hoc inquam tibl diftumfit , Jextam Synodum imufle fuijfe (§jr celebrtttam ,& conclufam. Quare cuhttu Imperiumjfuem adept us 9 turn me- mento earn infringere atque infirmare. Jshtpd Ji fecerif > cert e {labile iibilmperium perdurabit. Illud igiturra&urum feiuramento affirmauit. Deinde cum excom- municatum feafummo Pontifice, atque vthaereticum ab Ecclefia fuiiTe rejfel ctum intellexiflfet , perniciofumex diuerfis ha^reticis Concilium conuocauit: itaque fextae Synodi decreta altera Synodo infirmauit, cftidemnauitque. In- terea vero cum iarh circa fuos hasreticos ad iftum modum eflet occupatus/ubi- gebantur , Imperioque a Saracenis detrahebantur , Africa , Libya , ac Granata in Hifpania. Atque ab eo quidem tempore, vfque ad annum millefimum qua- dringen,tefimum o&uagefimum feptimum , Hifpania habitata fuit a Sarace- nis, ac prascipue Bastica , qua; Granata hodie eft appellata. Turn enim a Fer- dinando Rege Aragonias ( erat autem hie poftremus Gothorum Rex, atque auus Catoli V. Imperatoris) viinde fuere expulfi: fed Africam fibi & Libyam retinuerunt. lam vero cum Philippicus pridie Pentecoftes cum aliquot antiqui generis ciuibus inbalneas publicas fuiflet ingreffus, confeftim a quodam Ru- iino nomine ad hoc fubornato arreptus , oculis priuatus eft. Atque ipfo Pen- tecoftes die poftero , cum populus vniuerfus in fummo templo eflet congrega- tus, Imperator publicitus eftcoronatus Arthemius. Hicnomenfuum muta- uit , atque Anaftafium fe appellari iuflit. Mox autem Philippicum in carcerem coniecit , vbi vel ad extremum vita; diem ipfum conclufum detinuit.. Ferunt aliqui in hoc ipfum carcere fame fuifle confumptum ene&umque. 205 c v. LEVIS EST FORTVNA-, QViE DEDIT, REPOSCIT. PerpetUo carceri addi&us , fame enecatus eft Imperij anno fecundo,menfe nono. Cc 3 2C6 nastasivs Orientale Imperium adeptus , anno poft natum Christvm feptingentefimo decimo quinto , litteras confeftim ad Pontificem Romanum per Scholafticum Confiliarium dedit,ia quibus fe amatorem defenfbremque fidei Chriftianae appellabar, propugnatorem eciam confirmatoremque Sacrofanctas Synodi fextas, atque Ec- clefias totius Rornanae : robur item Decretorum Pontificum , inftauratorem deie&arum ecclefiarum &imagirium,receptorem profugorum Chriftianorum, • exftirpatorem hasreticorum , atque hoftem deniqueethnicorum longe acerbif- fimum. His litteris Romas ita recitatis, animum nonnihil Pontifex eiufque af- feflfor recepit , quibus iampridem Imperatorium nomen fordcre ccepit ob im- probosquofdamlmperatores : qui quo plures, eo deterioces effemagis magif- que coeperunt •, atque horum quifque id maxime operam dederat , quo infenfi£ fime Pontifici refifteret. Anaftafius ergo hie Saracenos tamquam Chriftianas fi- dei holies crudelifiimOs belloaggredi eonatus, claflem ingentem in Africam emifit. Veriim diffenfione inter claffiarios orta , qui Anaftafium oderant, Con- ftantinopolim redire parantj& cum Adramyttium veniflent, Theodofium ignobilem rudemque virum, cuius officium eratpublicam £xigere pecuniam, exactionefque corradere , Imperio prasfecerunt. Sed hie clam aufugit , feque in montem abdidit. Proinde vbi ipfum inuenifTent, inaugurationem ei vitro pras- ftiterunt> inuitumque ad Imperium fufcipiendum coegerunt. Quo audit^ Anaftafius feftinanter mare Nicasam .verfus traiecit ; vbi fe ad refiftendum pa» rauit. Theodofius hunc infecutus eft, atque ingenti pugnavidumcaptumquc, quod necandi occafionem haberet nullam , facris initiatum in monafterium detrufit , ne qua via pateret redeundi ad Imperium. Quaz quidem res vbi iail Romas increbuit, nuntiataqueeflet, cunctos ingens inuafit dolor. Verebantai: enimne Chriftianum modo hoftem eflent habituri. Quoniam vero hac ten}- peftate grauis in Ecclefijs controuerfia ventilabatur de fuftollendis imaginibiM,, operas pretium eft & de his quasdam recenfere. Nam paullo poft in fequentibus Oita oc- etiam horum mentio nobis facienda eft, cum dicemus qua ratione Imperium imtenii Romanum ob dtflidium , quod inter Conftantinopolitanos Casfares ac Ponti- ad Ger- fices increbuerat , ad.Germanos & Francos tranflatum fit. Superioribus ergo mount. "Heraclij temporibus orta au€laque hasrefis Monothelitarum , qui ex Mahome- te originemtraxerunt; atque inter ceteros dogmatis fui articulos & hunc cum Saracenis communem habebant , Exodi'cap.xx. fKon fades t'tb'vfculptile. Hasc autem hasrefis damnata fuit fub Martino Pontifice in vniuerfali Concilioab centum & quinquaginta Epifcopis. Deinde & damnata fuit extinctaque in fexta Synodo Conftantinopoli celebrata, Sed omnes paene Imperatores ab He- raclio vfque ad hunc labe hac infecti fuere 3 atque vbique fere 'aduerfus imagi- nes pugnauere. Quid veroexhacimaginum controuerfia natum fit , audietur in fequentibus. • . 207 C V L - :VI SEMPER DEDERISj VBI NEGES, RAPERE IMPERAS. Qutndecim menfium Imperatot , ex Imperio ad Monachifmum detrufus eft. 10% ^heodosivs Orientale ImperiUm vi ad fe rapuit , anno poll Christvm natutn feptingentefimo decimofeptimo. Leo autem Anaftalij Tribunus cum vniuerfo exercitu Nicomediam profedus , Domino fuoauxilio venit j fed a'li- quanto feriiis , re enim perfedaabfoluuque. Noluit tamen hie fe Theodofio tradere,- veriim cepit filium eius cum optimis quibufque totius Alike, abftulitque omnem thefaurum cum vniuerfis ornamentis Imperatorijs , ac Chryfbpolim profedus eft. Quo fa- ne audito, Theodofius rem cum Patriarcha acSenatu vniuerfo expendit, deliberatque. Cum iam ergo Leo (qui Ecclefias non infeftaturum fe pollicebatur^) hue perueniflet,certe Imperium illi traditum fuic. Veriim Patriarcha vitam Theodofio filioque precibus impe- trauit. Turn fiquidem Leo vtrumque facrisinitiacum in monafticam vitam protrufit , in qua diu fatis ac feliciter vixerunt. Leo tantus deinde imaginum vaftator effedus eft, vt hinc a Graecis cognomento Iconomachus fit appellatus , hoc eft y imaginum expugnator, quod Pontifex imagines ac ftatuas Sandorum e templis auferri , incendique mandaret. Quarum quidem c */l rfW perdendarum aim finis nullus efTet , tandem Pontifex Comitibus Palatinis (qui turn unopoli- Maiores domus dicebantur) (tie adiunxit. Hi autem prjefedi erant Curia; 3 adeoque pri- tanum marij gubernatores apud Reges Francorum , & penes quos fumma in Germania ac Gallia deferens,^ R e g e ^ q U i f ee p trum poffidebat , erat poteftas. Apudhosetiam ipfe Pontifex, abfentc htsfead- Rege, magna: erat atftimationis ; adeovt hinc amplioris dominij fpes qusedam iam velut iungit. eluceret. Pontifex igitur ac Palatini operas tradiderunt mutuas ; idque adeo , vt Pontifex Imperatorem facile repulerit , Italiamque poffederit vniuerfam. Quare cum regia proge- nies indies magis ac magis decrefceret ac debilitaretur , hi autem Principes potentioi fierent j fadum eft confentiente Pontifice, vtregni adminiftratio ad hos Principes trar ta fit. Hac tempeftate Maior domus Childerici Regis Francorum effedus eft Carol Martellus , vir fane ftrenuus fortifque. Gallia hie egreffus, Saxones , Sueuos,Vim cos, atque vniuerfam Germaniam armis fubegit. Saraceni , qui iam magnam Hi: ' partem inuaferant , etiam fuos vicinos aggredi paullatim conabantur. In Franciam qu edudi , fortiffimum Arelatenfe oppidum aiiaque multa ceperunt. Carolus Martellus h * infortunio refiftere cupiens , hos contra profedus eft ad oppidum Turonenfe. Hie confedae funt , in quibus ceciderunt trecenta feptuaginta quinque Saracenorum millia, non autena abfque infigni Francorum clade. Deinde Gothi ac Saraceni inter fe conuene- re : aduerfus quos rurfus exercitum eduxit Carolus , pugnauitqueita acriter , vt profugerc etiam vkra Pyrenaeum montem debuerint. Afferunt aliqui , nifi Carolus hac potitus fuif- fet vidoria, Saraceni cunvGochis hac tempeftate Franciam, Germaniam , Italiam , co-l tamqueEuropam ,&: Afiam cum ftui parte Africa vi occupaffent. Hie Carolus ingentes vbique adeptus eft vidorias , adeo vt nihil non captum fit quod fuis manibus of&rebatur. Tanta* equidem aeftitnationis apud omnes,dum in.adminiftratione etiamnum effet, ha- bitus fuit , vt nemo non fatis animaduerterit aliud breui Regnum aduenturum fore. Quo enim potentior efficiebatur , quoque magis ac magis viribus crefcebat , eo certe Conftan- tinopolitani Carfares magis debilitabantur , decrefcebantque. Ciim iam Carolus hie Mar- tellus Regnum partim in liberos partiretur, Carolomannum Auftrafiae , Sueuiae , atque Alemaniac prxfecit : Pipinum Francis: Griphoni partes alias dedit ; quibus minime con- tentus , bello a fratribus fuit fuperatus. Non multo poft Carolomannus , poftpofitis mun- danis , in monafterium fe dedit : quare integer Maioratus domus deuolutus eft ad Pipi- num. Hie focordiam luxuriamque Regum animaduertens, impetrauit a Pontifice auxi- 1 lium, vt Childericum non fine fauore populi Regno exegerit , ipfeque Rex folusfit defi-! gnatus. Nuric vero reuertamur, vnde digrefli'fumus. 2Q9 CVII. CVIVIS DOLORI REMEDIVM EST PATIENTIA. In Imperio Orientali anno pera&o, ex Caviare ,; * monachus fa&us eft. Dd 210 e o ex Syria oriundus primo quidem mechanicus, deinde verd Dux mili. tiac effectus, Imperium Orientale adeptus eft, poft natum Christvm anno feptingenteiimo decimo o&auo. Circa initium Principatus edichun' j extemplo Conftantinopoli promulgauit , vc fiqui haberent Christi ima-|f gines'aut matris eius Mam* auc etiam aliorum San£torum,eas Tub poena capitis in pu. blicum proferrenc. Ac tot quidem ftatua? produdbe fuere vt nihil fupra. His adijcieban. tur refiduae templorum imagines 4 atque vniuerfat comburebantur. Deinde pn bl ice edi- xit, vti in toto Imperio imagines paffim abolerent , perderent , ac deftruerent. Si quis ve- ro huic fe opponere vellet , hie tamquam Cxfarese Maieftatis contemptor capite punire- tur. Quamobrem multi paffim trucidabantur. Significant item Pontifici Gregorio II. vt &: ipfe fimiliter faceret. Qui fane" animaduertens rem derifione in Deum atque impietate haudquaquam carere , vetuit Romaj & per vniuerfam Italiam tributa Ca*fari amplius pendi ; ipfumque praeterea excommunicauit , ac velut inutile membrum ab Ecclefia abfci- dit. Vt autem Germanus pijftimus ille Patriarcha intolerabilem Imperatoris impietatem confiderabat , PontificatUm Conftantinopolitanum prorfus recufabat , officiumque fuum relinquebat. Inhuius locum Leo adolefcentem Anaftafium fubrogauit , qui eiufdemcum ipfb erat faitnse. Sed cum audijflet in Italia aduerfus fe confpirationem Ruffe inchoatam, Exarchum fuum ofHcio motum ; idque eos iam fere operam dare , quafi Imperatorium nomen abolere , nee amplius ferre id aut pati vellent ; certe Ducem fuum Romam mifit, vt populum feu vi feu humanitate fibi reconciliaret. Hie vbi Romam venit , in grauifli- ttjo tumultu occidebatur , atque alium fibi Ducem pro animi fui fententia ciues coniti- tuerant. Rauennenfes item fuum Exarchum Paulum interemerunt. Atque hie quidefli Exarchus fuit poftremus , ciim iam is Magiftratus floruiffet centum fexaginta annis. Nee Ab Jm- Roma , quse iam pridem fub Grseco Duce fteterat , voluit am plius eum ab Imperio flagj- £f n °„ tare , fed ipfa fibi femper Ducem deinceps decreuit vfque ad Caroli Magni tempora. Hac tinovoli- dereconfule hiftoriam de Iuftino Imperatore folio 184. Longobardi confiderantes Im- tano Ro- peratorem ad iftum modum cum fuoExarcho Italia fuifTe exac~tum,dum iamcun&ajh ttm e J a - tumu [ t[1 yerfabantur, magnis fane copijs e Longobardia profe&i oppida vniuerfa casdi- bus atque incendijs obruebant, ac Romam tandem etiam obiidebant. Turn Pontiff x fubfidia Hon ab Leone , fed ab Carolo Martello Maiore domus Regis Francise flagiu- . bat j cuius mentio fa&a eft pagina zo8. Carolus tantum egit apud Luitprandum Re- gem Longobardorum, vt armis difcefferit, reftitueritque Pontifici oppida & captiuos omnesj conciliata decennali pace. Tertio autem Leonis Imperatoris anno Armtrthus Dux Saracenorum ter mille triremes ex Afia atque Africa in Thraciam eduxit, Confhn- tinopolimque terra mariquefortifTime trienhio obfedit: venimob inediam, peftem , ac frigus intolerable , magnam profecto padus eft cladem. Nauesvi flu&uum, tempeftate- que partim fubaete, partim artificiofo incendio perierunt , vfque aded vt abfque com- modoiftinc difcedeire debuerit. Peftilentialis extinctorum cadauerum foctor etiam in vr- bem proferpfit , vti hominum fupra trecenta millia interierint. Ciim iam Imperator Sara- cenorum metu effet liberatus , cogitabat quanam via potiflimiim inobedientiam Pontifi- cis vindicaret ; totufque erat in fpolianda Italia nummis, ornamentifque. Quare Mari- num Ducem fuum mifit Romam, vt Pontificem aut comprehenderet , aut interficeret. Pontifex Longobardorum fubfidia implorabat: quamobrem Marinum facile repellebat, ita vt quod propofuerat, perficere non poffet ; cum fuis nempe in fugam actus vt vix eua- dere potuerit , mukique ex fuis interierint. Turn Imperator donis Longobardos a Ponti- fice abftrahere conabatur , fed fruftra. Atque ita quidem irapius hie imaginum expugna- tor in fiio propofito obijt. Hac tempeftate Chriftianam fidem amplexi funt Germanipcr Bonifacium Epifcopum ad eos milium. 211 CVIII. PEIVS TECTVM qVAM APERTVM ODIVM. Decimoquarto anno Orientalis Imperjj anathemate obftri£tus interijt. Dd 2 212 onstantinvs Leoriis filius , poft obitum patris Orientalis Imperij ad- miniftrationem in fe fufcepit, anno Christi fepcingentefimo quadrage- limo fecundo. Is plane fceleftiflimus non folum patris impietatem reddidit, fed maiore etiarh fcelere fe niodis omnibus contaminauit. Decreta conftitu- tioneique fan&orum Patrum , quantum potuit, contemplit. Ac in primis quidem a Christo difcedenSjpoftquam Diuorum imagines paflim abbleuiflet, ac Patriarcham qui huic impiecati fe opponebat } e medio fuftuli{Tet,&: Nicetam hominem eiufdem fceleris Confcium in Patriarchal locum fubftituiflet ; faepenumeto ipfum vxor , vt qua: pia magis, impietatis fuse arguit : prxterea &C Pontifex Romanus legatos fuos ad ipfum milk , vt aut flagitia fua omitteret , aut cenfuram exfpe&aret : veriim nihil monita apud ipfum honefta potuerunt. Sabinum Bulgarorum Regem in gratiam reeepit,aduerfus quern paullo ante bella geflerat j idque hac conditione , vt imagines item in fuo Regno aboleret ac combu- reret. Quodcumque decretum Conftantinus promulgabat , id contra eius vxor abroga- bat: perfequebantur fefe mutuo velut holies infeftifllmi : nee hinc fane melior efficieba- tur , fed deterior magis ac magis- DepopulabaturTempla ac Monafteria , Chriftianofque ftwltos trucidabat. Appellabatur autem Grace Copronymus, quod infans baptiimi laua- cro admotus alimonise excremento aquam baptifmalem polluiflet. Oble&abat fe incan- tamentis ac rtefarijs facrificijs ctim inuocatione dxmonum ; quibus adeo erat deditus , vt Tunica hinc poftea cceperit delirare. Et quidem dum his rebus alijfque infandis occuparetur ma- tnfanda g is q Uam Reipublicx adminiftratione , Tartari exciti , gens fane Scythica ad Ar&um in- eriuo. ter R'phaeos fita , ex oftijs Caucafi moritis egrefli funt, ac Saracenos flue Mahometicos in Ada eppreflerunt , rati meliorem fe regionem alicubi inuafuros. Quare primum fuperji- runt Saracenos in Perfia , Arabia, Armenia , Cappadociaj&c. Quemadmodum verb cum Saraceiiis vniti fidem illorum amplexi Ant 5 & quemadmodum minima fcintilla immen- fum ex fe rogum excitauerit , cuiufmodi Orbis non habet alium y mox audies. Erat autem multitudo vaga , incondita , nemini vtilis , fcelefta , omni fpurcitie ac libidine inquinatz, quae in fiiis fe Prouincijs algore ac perpetuis tenebris prope inhabitabilibus continere noli potuit. Hi igitur fedibus fuis vagi difpalatique , latrocinantes potius quam belligerantes, eruperuht. Quae res Romans: Monarchist certiffimum prabuit exitium. Nee hodie etiam- num arrodere Imperium ceflant , quo & refidua mundi parte Europa nos priuent . Re- gnum hoc Turcicum , Tartarorum, feu Saracenorum , plenum terroris in Sacris litteris defcribitur , ne nefciremus hoc Satanaz regnum efle , & cuius potentia atque fucceflu non abfterreremur , a Christo ad Mahometicam impietatem deficientes. Ezechielfc Joannes 7 appellant populum hunc Gog & Magog. Gog tentorium vocatur , & Ma- gog populus eft extra tentoria : nam Tartari habitant in tentorijs. Et aperte fcribit Ezc- chiel permififle-Deum augeri potentiam Gog propter peccata populi. Methodius autem ait Gog& Magog vltra Cafpios montes , hoe eft , Caucafum , conclufos fuifle , & vul pem illis meatum facluram efle. Vulpeshaec Mahometeseft; nam per legem Mahometi- cam prouocati, potentes fa&i funt, & dominari coeperunt. Dicebat enim Mahomet,popu- lum fuum Deo gratum efle, atque adeo ad qnem benedi&ionis promifllo pertineret, &c do minaretur in toto Orbe. De principio autem huius Mahometis lege paginam lyz.&iyq. huiufce libri. Poftquam diu Conftantinus ar&e Imperiilm adminiftraflet , vindi&a diuina idus intolerabili seftu confumptus exclamauit : Viutts inextinguibili igne accendor , dif- xrttciorifo. Haeretico Patriarchal ciboruna excrementa ore erumpebant. 213 CIX. CORPVS EXCORS FRAGILE. Ciim xxxin i. annis,n. menfibusatque XX vi. diebus, rerum Orientalium potitus eflet, violentiffima incurabilique febri interijt. Dd 3 214 [e o Conftantini F. patri fucceflit , anno a Christ: natiuitate feptingen- ! tefimo feptuagefimo fexto. Hie animaduertens patrem ob imaginum expu- gnationem fummopere fuiffe inuifum , fimulabat fe inprincipio Chkisti i amicum , fautorem Pontificum ac Monachorum ; fed clam ne pili quidem cunda faciebat, imaginefque domi fufque deque ferebat . Cum autem Roma: ipfum fine aliqua fimulatione ica fentire arbitrabantur , incredibili fane laetitia mere perfufi, aded vt filium Conftantinum Imperatorem legerint.Leo hunc vnicum efle fuum dicebat filium, per attatem nondum fapere , ideoque fibi cure efTe maxime : idque fe vereri , ne huic vfa veniat, quod multis alijs olim contigit , nimirum ne hunc tandem e medio tollant, aliumque Imperatorem faciant. Quamobrem iurarunt nullum fe ledums Imperatorem alium prater Leonem, & Conftantinum, &: qui nafcentur abillis. Cindus igitur Imperia- li diademateeit Conftantinus Conftantinopoli ipfb die Pafchatis: fedRomam haudqua- quam venit. Nam iafpidem Deo dicatum e Sacrario S. Sophias nefario capiti v imponens, per vniuerfam vrbem fuperbus incedebat. Qua; res magnam Romanis peperit fufpicio- nem futuri hoftis in Deum , vt maluerint Ducem fuum retinere. Przterea multum fpei collocabant in Francis , tarn his qui in Franconia ac Germania , quam illis qui in Francia agitabant, queis omnibus imperitabat Carolus Pipini Alius, qui & Magnus poftea eft cognominatus. Hie poft mortem patris regnum adeptus ante quadriennium Wormatix Comitia celebrauit , conclufitque bella mouenda aduerfus Saxones : quo item omni exer- citu profec^us eft , cunda ferro ac flamma deuaftans. Arcem Eresburgum inuafit , ido- lumque Saxonum Irminfulnominatumdifiecit.Hinc ad VVifarim fluuium profedus, duo- decim a Saxonibus obfides accepit , atque inde ad Germanicum mare perrexit. Vt autem Carolus Hadrianus Pontifex crudelitatem ac feuitiam Defiderij Longobardorum Regis accepif- Magnus ^ p em nu j us Caroli mox implorauit. Profedus itaque bic omnibus copijs in Italiam: ham ac- Papia? obfidione Defiderium compreflit ; qua integra hieme perdurante , res multas hercle* cerfitHr. prasclaras etiamnum aggrediendas animo concipiebat. Interea Saxones atque HefTories (qui cum illo diflidebant) templa paflim fpoliarunt , deuaftaruntque. Quo quidem audi- to , Carolus Papienfes ita conftidibus coardauit , vt ad deditionem fuerint coadi, Defideriumque illi in manus tradiderint. Captum autem Regem Carolus fecum in Fraq- coniam abduxit, ac tribus exercitibus Saxoniam inuadens, csedibus atque incendijs cun- da populatus eft. Atque hie quidem tantifper egit, donee ab omni idololatria repurgati re- ligionis Chriftianae fidem amplederentur 5 quod fine fanguine profedo hand fieri potuic Ciuitates fuas caftraque Francis fortiflime munijt, ac domum reuerfus eft. Nomeneius tarn late cognitum fuit, vt omnibus nationibus terrori fuerit. Natus autem eft in oppido Ingelheym in Germania ad Rhenum, non procul a Moguntia. Eius parentum heredita- riumac priitium dominium fuiffe dicitur Comitatus Palatinus circa Rhenum fluuium-, quamobrem Palatini Comites appellabantur , fed tamen vt Maiores domus Regis Fran- cia: , quemadmodum pagina 208. abunde didum eft. Nam Franci omnes , tam qui in Franconia , quam qui in Francia agebant", vni erant Regi fubiedi. Quemad- modum vero Carolus poftea ad Imperium Romanum peruenerit , & quemadmodum quarta Monarchia in Germania initium cepefit , mox dicetur. Leo autem aduerfus Tar- taros ac Saracenos profedus , audita illorum vidoria , vi & crudelitate , domum reuerfus eft ; atque in adminiftratione Imperij plane defperabat. Poftea ardentiffima febri obijt, Im- periumque vxori fua: Hirena: ac Conftantino filio reliquit. 211 ex. qVO MI HI FORTVNA, SINON CONCEDITVR VTI? Cum filio obijt quinto Imperij Orientals anno. 216 ONSTAtiTiNVS cum matre Hirena Oricntalis Imperij adminiftra- tionem fortitus eft anno falutis feptingentefimo o&uagefimo primo- Con- feftim autem Hirena conuentu trecentorum & triginta Antiftitum Nicaea: indicto, feptimam Synodum celebrari iufTit. Hie damnabantur eixwo/ua^oi & imaginum corruptores , cenfebanturque omnes haeretici , abnegata interim fuperiori Synodo. Hie, inquam , templis Diuifque fuae reftitutae funt imagines. Conclufum quippe erat, Sacrarum Iitterarum imagines laicorumeffe litceras. Turn Hirena templis fuas red- didit imagines ; fidemque Romanam , adeoque Catholicam > vi in Oriente quantum po- tuit tutata eft , quemadmodum in Occidente Francorum Rex Carolus. Mox item cada- uer Conftantini infignis illius ««ofo^a^« , patrifque foceri fui Leonis , atque huius Con- ftantini aui , effodi curauit & comburi ; cinerefque in mare proiecit , quod imagines per- diderat atque impie aboleuerat. Quod fane ajgre ferens Conftantinus iam adultus, ma- trem haud amplius paflus Imperio deiecit , templifque rurfum fuas imagines detraxit tam- quam idololatriam intolerabilem. Decreuerat autem multos excaecare Chriftianos (quae res ipfum maxime oble&abat) plurefque interficere. Ciim iam nouam ele&ionem Con- ftantinopolitani clam moliebantur , atque in Nicephorum defun&i Leonis fratrem fuf- fragia mukorum tacite inclinabant ; non multo poft ipfa confpiratio Conftantino cogn:-= ta fuit , qui comprehenfum captumque Nicephorum oculorum & lingua; vfu priuabat. -Id autem populo aded difplicuit , vt Hirenam matrem in Imperium reftituerint. Hxc captum filium in carcerem detrufit, Nicephorumque liberauit. Turn Senatu populoque congregato decreuerunt , haud velle fe a muliere fola imperari, adeoque Imperatoremc carcere reuocandum , vt vna imperaret Verum cum rurfus fe omnibus flagitijs inqui- naret , imagines & contemneret & combureret , oculis vnumquemque fere indies priua- ret , mukofque leui de caufsa exfilio puniret ; mox mater hinc rerum fola potita , fHiuai fecundo captum excaxauit , vitamque caecus in carcere finijt. Hate autem Hirena itafupra captum muliebrem prudentiflime cum populo egit atque imperauit , vt fumma cum laud( omnium in Imperio permanferit. Ab illo tempore deinceps cum Pontifiee Leone lit egit , vt eius opera potentiflimo Francorum Rqgi Carolo poflet nubere ; Imperatorem enim ipfum faceret, idque feduld operam daret quo Imperium Romanum iam Oriec- tale , in OcCidentem ad Carolum deueniret. Nee mora, Pontifex precibus Hirerue Iega- turn fuum hac de re ad Carolum mifit. Quod vt Nicephorus intellexiffet , magnam pro- fe&d quantumlibet csecus elinguifque excitauit Conftantinopoli feditionem , ita vt Hire- nam Reginam comprehenfam in perpetuos carceres detruferit , Imperiumque ad fe vi traxerit, anno Christi o&ingentefimo fecundo. Proinde cum hac tempeftate re- gnum Occidentale Imperiumque Romanum atque omnis Cxfarei nominis maieftas ope- ra Pontificis ad Carolum Francorum Regem deuenerit ; confultd hie pmermittemus Imperatores Graxos , qui adhuc fuerunt circiter triginta quinque , donee Conftanti- nopolis a nefarijs Turcis fit capta anno falutis millefimo quadringenteGmo quinqua- gefimo tertio. Neque enim turn Iatius Imperium Conftantinopoli patebat ; itaque in- felicker deinceps imperarunt , vt eorum vix vlla exftet memoria. Sub ha:c tempora Tur- ca; , quos ante Tartaros ac Saracenos appellauimus , totam Afiam , Orientem atque hinc Africam fubegerunt. Sed in Occidente , quod Imperium Romanum in Principes Germa- nos iam tranflatum eflet, potentiores certe erfedi funt. Occafionem vero, quaRoma- num Imperium ad Germanos deuenerit , abunde fupra a pagina 208. ad hunc vfque lo- cum diximus : fed quemadmodum iftud Carolus primd adeptus fit , mox dicetur in fe* quentibus. 217 CXI. C X 1 1. FEMINiE NATVRAM REGERE OMNINO DESPERARE. VIVEVT NON MORIARI S. ftia cum matre regnauit annis X v 1 1, qua* , filio excaxato & in perpetuos carceres detrufb , fbia quadriennium regnauit. Ec 21$ arolvs Magnvs potentiflimus ille Francorum in Germania ac Francia Rex , quod aduerfus Leonem Pontificem tumultus Romani concitauerant , Ro- mam ipfe profe&us eft. lam. verb vbi iftic Natale fe- ftum celebraret, factum eft cum ad facra properaret , quae eo fe- fto perficiuntur , feque cognofceret peccatorem, atque a preci- ous fuisrefurgeret,ac nihil tale quid piamexfpe£taret, ipfi coro- nam PontifexLeo impofiiit, atque alta voce Imperatorem Ro- manum publicauit. Confeftimvniuerfuspopulus Romanus,qui eoFefto maxime erat congregatus , incredibili la?titia acclama- uit: Carolo Avgvsto a Deo coronato, ma- GNO ET PACIFICO IMPERATORI ROMANORVM vita et victoria. Poft hanc acclamationem a Pontifi- ce inun£tus eft , ac iuxt;a veterem confuetudinem fe Poncifex Csefari rlexit humiliauitque^ac fublatocognomento Patrici), ap- pellauit ipfum magnvm Imperatorem Avgvstvm. J Factum autem id ita eft prsedi&o die , anno poft natum C H r i- s T v M o&ingentefimo primo , ab Roma verb condita milled- mo quingentefimo quinquagefimo fecundo. Poftquam Cai iam Francorum rebus annis triginta tribus prsefuiflet, comitu coa&a fuerunt in eos qui in Pontificem commiferant , ac iuxta Romanorum decreta capite fuerunt condemnati : verum Ponti- fexex fua dementia pro his fupplex orauit, nequid in vitaaut corpore detrimenti paterentur. Vbi iam Carolus Longobardos in vniuersa Italia fubegiflet, &ad pacem compuliflet , inGer- maniamreuerfuseft,fellamque Imperatoriam fixit Aquifgrani. Hincpaflim pervniuerfairi Europam ingentem militum multi- tudinem mifit , ac cun&a profpere iuo Imperio fubiecit. Nihilo- minus fuum cuique nationi permifit Principem prater Longo- bardos in Italia mam filium fuum Pipfnum vniuerfo Italic Re- gem pratfecerat. Habebat pmerea & alios duos filios, Caro- lum , & Hludouicum : horum Carolus rntflt'a fortiaque bella patris nomine abfbluerat, acnon*niultbpbftobijt: fedHludo uicum confbrtem fibi Imperij fecit . Vfqueadeb enim liberoj fiiosadamauit, vtbeatumfevere arbitraretur, quod fibi coha- bitabant, atque ideb nullos matfimonio elocabat dum viueret Filial eius fericapenfaducebant, lanamque praparabant, atqiu act 219 C X 1 1 1. NIHIL EST Q^V OD PLVS VALE AT AD PONENDVM LABOREM, QJV AM CVM EST INTELLECTVM NIHIL PROFICI,ET FRVSTRA ESSE SVSCEPTVM. Rcrum Occidentalium habenas tenens per Xjin. annos, aetatis lxxii. nature debitum perfbluit. Ee 2 220 acuartificiose pingebant. CompluresmatronasNobiles in Aula fua alebat,eafque fecum quocumque proficifceretur conuehe- bat , nee vmquam fine his aut prandebat , aut coenabat. Augu- ilinum fibi ac facras Litteras quotidie in mensapradegicurabat. Nullum non fcientia? genus difcere afFe&abat. Aftronomiae, Geometric, Arithmetical , Mufices, atque aliarum artium erat peritiflimus: in orationibus habendis copiofus , elegans , orna- tus, atque eloquens. Balneis ac venandi ftudio plurimum fe obledabat. Amabat item plurimum thermas illas naturales , quamobrem Imperialem fuam Aulam effe voluit Aquifgrani. In hac vrbe operofiflimum fane templum ftruxit. Ita erat om- nibus imaginum ornamentis , caerimonijs , atque officio diui- no femper addi&us , vt in templo facras Lecliones ipfe canta- uerit , Pfalmofque vna cum Sacerdotibus modulatus fuerit, 6c omni fe officio diuino facile accommodauerit. Etquam- quam natione erat Germanus*, femperque Germanica lingua vfus fit, dicendo tamen Latine difertiilimus fuit , nee Graxa? 'linguae-omnino ignariis ; adeo vt ipfe legatos Gracos audiue- rit , & Graxe refponderit. Miffi enim erant ad ipfiim legati Regis Perfarum cum muneribus huiufmodi : nimirum cum Regio tentorio magnificentiffimo , ac tribus colons diuerfi alijs magnified artlficiofeque ex fericoconfe£tis; pneterea cum innumeris ornamentis fericis , balfamo, alijfque vnguentis fa- lutaribus , atque horologio operofiflime ex auro atque aere confe&o. Mittebant item perditi Imperatores Conftantinopo- litani tres quatuorve continui falutem (nihil enim his fere aliud reli&um erat ) per litteras fe illi fubijeientes , nihijque aiiijd flagitareprofitentes, quam eius gratiam & fauorem. Ce- terum omnes Chriftianos Reges in omnibus Prouincijs ob- fecrabat, vti pacem conferuarent : quod vtique factum eft. Nam metus atque amor, quern de illo cundti fufceperant, per vniuerfum orbem Ccfe diffundebat ; exceptis Turcis fl- ue Sar'acenis , quos pugnis hercle cruentiflimis fepenumero fubegit , damnoque vix recuperabili affecit. Odiofum fane foret omnia eius bella hie fecenfere. Aduerfus Hunnos bella mouit anniso&o, in quibus pame omnes euerfi fuerunt. Interea tem- poris Bohemiam quoque cepit, acRegem Lechon interemit. Grauia, 221 Grauia , innumeraque bella aduerfus Danos , Norcmannos , Frifios , atque Anglos geffit. Poftremb omnium nationum iura ac conftituriones in vnum volumen congeflit , mutatis corre- clifque plurimis. In vniuersa Europa fan&iilimam temper iufti- tiam diligenter obferuabat. Quater in vita Romam profe&us eft. Poftremam profe&ionem fiucepit nomine Pontificis Leo- nis (cuioculos Romani effoderant, aclinguam praxiderant, & qui ad ipfiim in Germaniam confugerat) vt-hunc in Sedem Apoftolicam reftitueret . Cum iam Pontifex atque Imperator Romam properabant, obuiam his Romani cum Sacerdotibus adpontem Miluium ingenti pompa procedebant, ac Romam cymbalis,'citharis, atque id genus inftrumentis inducebantur. Proinde Imperator hancfeuitiarn non pafliis eft inultam. Nam eodem die obtruncati fuerunt ex praecipuis trecenti.. Deinde iquatuor annis continuis febri grauiter confe&us , Aquifgrani ielix ad Superos migrauit; atque huius nomine ceteri deinceps Romanorum Imperatoxes in hac ciuitate Imperij diadema (uf~ cipere debent. Ee 3 Hlvdo- 222 lvdovicvs Pivs Caroli Magnifilius,rcrumpotitus eft anno C hri- sti odtingentelimo decimoquinto. Huic in initio Principatusfuinuntiatum fuit j .Roma; aliquos ex optimatibus (audita morte patris) coniurafle , atque in necem Leonis Pontifieis confpiraffe ; & quemadmodum Pontifex eius rei | iam fa&us eflet certjor , iufleratque coniuratoreshofce ftrangulari ; ac Rom« cun&a etiamnum intumultu efTe. Hludouicus, eo nuntio accepto , ingenti fanedolore, tamquam grauifTimum perpefliis infortunium , perfufus eft , mandauitque Bernhardo fratris fui Pipini filio (quern Carolus auus poft mortem patris Italia? prxfecerat) vt hxc certius rimaretur. Hicvbi Romam venit, morbo correptus eft : nihilominus confeftim ducem Heroldum in Germaniam mifit , vti Hludouicum de Rebus Romanis certiorem redderet. Hunc legati Pontificis infecuti flint , qui crimina quaE de illorum Domino fere- bantur , coram Hludouico abunde fatis refutarunt. Abhinc diebus non multis ipfe Pon- tifex obijtj atque in eius locum Stephanus quartus fucceflit. Hicextemploproperauitin Germaniam , Hludouicumque Aquifgrani dtedemate cinxit. Interea poftquam tumultus aliquis in Gafconia exortus fuiflet, quae ab Imperio defcifcereconabatur , Pontificem per Galliam Caefar Aureliam vfque deduxit. Diutius quidem ipfum apud fe detinuiflet,nifi gra- uiffimis bellis fuiflet occupatus , ac nifi ipfe aduerfus hoftes proficifci debuiflet. Dum ergo Imperator in Francia circa hoftes erat occupatusjplures fane ab Imperio defciuerunt; nem- pe Angli, Dani, Saxones, Hungari, Nortmanni , ac Saraceni. Gafconienfes quidem ferro compefcuit. Deinde vero ita acriter Anglos &: Danos adortus eft , vt omnes facile domue- rir. Profe&useft pleno exercitu aduerfus Saxones,qui iam Viromachum Ducem fecerant, quern in primo conflidu proftrauit, fibique Saxones parere coegit. Lindeuintum denique, quern Hungari Regem fibi legerant , etiam bello deuicit. Volebat item aggredi Bulgaros, qui Hungaris fuppetias tulerant ; nili Nortmanni , qui Franciam obruebant , impedijf- fent , adeo vt hos contra redire debuerit. Hi plurimum huic negotij fecerunt , plurimaque bella terra marique aduerfus hos mouerecoactus fuit. Nam vniuerfum mare Occidentale fam opplerant , ac nufquam non eruperant : tandem & hos tamen coercuit. Deinde colle- cts vndecumque praefidijs , cum ingenti liberorum fuorum multitudine in Hifpaniamai. uerfus Saracenos profectus eft ; fed in multis pradijs nihil aut parum ab his potuit obtineie, Hax vbi bella in Imperio fedaffet , reuerfus eft Aquifgranum , ibique comitijs celebratis fi- lium fuum nam primum Hlotarium Imperatorem Romanum creauit, confortemque Im- perij fecit: filios autem alios, Reges appellauit ; alterum quidem Aqaitanix in Gallia , alte rum vero Bauariae in Germaniafiiperiori. Poft haze intellexit quemadmodum Bernhardus Italia? Rex tyrannidem afrettaret , ac vias iam in Alpibus ardtas pramuniuiflet, cunctaquc Italic oppida illi iuraflent. Hunc rumorem vti compefceret , expeditionem confeftim pa- rauic inftrudliffimam. Bernhardus non multum fuis in hac neceflitate fidebat; quamobrem arma deponebat , eogitabatque fe facile propter aetatem , genus , ac criminis fui confeffio- nem, in Caefaris gratiam rediturum. Casiarem itaque accedebat, permittebat fe eius volun- tati & gratis , culpamque omnem in fuos reijeiebat nobiles , qui ipfum concitarant , quare vt fibi ignofceretur oblecrabat. Verum Imperator ipfum cum fuis nobilibus captum ad Comitia Aquifgranum duxit , ac publice interemit. Quo facto, Hlotarium filium fuum Italia: Regem pfxficiebat , eoque ipfum mittebat, vti cuncia Italiae negotia fuo arbitratu ordinaret. Cum iam iftic fingula diligenter reftituiflet , atque in Germaniam redire cogi- taret, Pontifex Pafchalis ipfum obfecrabar, vti Romam venire vellet. Quod minime recu- fauit, atque in Vrbem ingenti honore exceptus eft, ipfoque die Pafchatisa Pontifice Impe rator vn&us coronatufque eft. Multo tempore poft Imperator fenior filio fuo Carolo Caluo , quern ex Iudith Sueua fufceperat , concefTic Sueuiam , Burgundiam , ac Rhaetiam. Quas res Hlotario iuniori Imperatori difplicuit,. &: aduerfus patrem confpirabat. His rebus plurimi fefe mife'ebant Antiftites atque Epifcopi, confulebantque vti Iudith nobilem illam Sueuam coniugem fuam'ab fe abdicaret , quo velhoc pacto filium fuum placaret. Verum hacrefilij fuiiram euitare non potuit. Opera quorumdam Principum comprehendeba- tur. , cogebaturque Imperium atque omnem poteftatem deponere , atque Antiftitum con fenfu in monafterio vitam fuamfinire pcenitentiamque agere iudicabatur. Sed hinc tan- dem liberatus , advxorem, liberos , atque Imperium redijt ; Hlotariumque filium fuum (qui cum exercitu ex Italia aduerfus hunc bellaturus properabat) vi in Italiam repulit, Dum iam pater filiufque inter fe dimicarent, Saraceni feu Turca: Italiam obruebant, ter- ramque locuftarum more opplebant , atque vrbem Romam obfidebant. 223 C X 1 1 1 1. VICISSITVDO OMNIVM RERVM EST. Sui Imperij anno X x v I. aetatis L X 1 1 1 1. vita decedk. 224 lotarivs qui Rex erat conftitutus Vt Italiam ab impetu Turcarum de- fenderet , tantos ipfe concitabat tumultus , vc aduerfus hunc veluc Turcam aut Saracenurn fefe pater in Icaliam parauerit. Templa quippe paflim diri- piebat , profligabatque cunclos Religiofos. Turcae inuadebanc Romam . atqueex Bafilica diui Petri ftabulum iibi conficiebant equorum. Geftum id ita eit polt Christvm natum anno o&ingentefimo trigefimo quarto. lam vero vbi Turcae intellexiffent , Guidonem Marchionem Cifalpinenfem cum Longobardis aduer- Roma at-jSas fe expeditionem parare ; vniuerfam Romam omnino fpoliarunt, vaftaruntque Tu- Titrcis fciam , &c quidquid circa Romam fitum erat , cxdibus atque incendijs. Mox Tarentum fpoliata. Apuliam , Siciliam aggrefli funt •, & poftquam multa his intuliflent damna , nauefque fpo- lijs onerailent , propere aufugerunt , priufquam Icalise quifquam auxilio venire potmt. Quidam tamen narrant , Guidonem multo fanguine . , multaque Chriftianorum clade eos ex Italia profligafle, Hlotarius nihil horum penii habebat, fed indies magis magifque furebat, atque in fua vifcera truculentius fseuiebat. Filiam patrui fui , fororem Bernhar- dt trucidataminvafculumcondiditj&influuium Ararim coniecit. Nonnullos ex cog- natis fuis> quod ipfum arguerant, interna iubebar. Hludouicus fenior Imperator duos alios ad fe filios accerlebat, Pipinum videlicet &Ludouicum ; proficifcebaturque cum exercitu aduerfus filium ftium Hlbtarium iuniorem Imperatorem in Italiam. Hlotarius vero ingeutem patris videns mukitudinem , ignofci fibi obfecrabat ; & poftquam- illi ite- rum iuraffet , Rex Italia? permanfit. Nee multo poft moritur Pipinus. Cum que Hludo- uicus fenior Imperator hums Regnum ad fe recipere decreuerat, eius alter filius Ludoui- cus Sueuia'm ingreflus, patri militari manu reftitit ; &c cum pater Aquifgrano Moguntiam veniflet,'morbo correptus eft. Tentoria iftic fua figi mandabat , atque in earn incidebar inflrmitatem , vt quadragintadiebus neque edent, neque biberit. Interea condonabat fi- lm fuo Ludouico tumultum quern excitauerat, itidem & Hlotario, cui praefenti cuocta Imperi/ Anfignia tradebat , obfecfaris vti cum coniuge fua ac filio Carolo Caluo amic$ deiriceps agere vellet. At fenfio j Regni caufsa , intef fratres coorta eft.. Imperator Klotarius xquali iure \ti v bat .nee permittebat Carolum Caluum Regni fore participem , volebatque etiam L douicum exheredare. Fratres itaque tanto inter fe conflicba congreffi funt , quantui humquam apud Francos alias fuiffe teftantur hiftorieL Victores fuerunt Ludouicus & O rolus Caluus, fed non fine clade fuorurn. Hlotarius Aquifgranum fuga elapfuseft, inde- que aYratribus propulfus Viennam Aufti'i^jquo & fratres cum exercitu ipfum infecuii funt. Muiti fane Principes atque Epifcopi , imo &: Pontifex ipfe Sergius Secundus , hac re foerunt foUicitati ; & cum ingratiam tandem efl'ent redadi, Imperium inter fe diuiferuot? Hlotarius cum Imperiali nornine Italiam retineret , Ludouicus; Rex diccretur Germani- t*', Carolus denique Caluus vniuerfam Galliam in hereditaria tranfactione poflideret, henufque Germaniam ab Gallia diuideret. In lu&uofis hifcebellis, qua? inter feCe con- cerunt fratres, ceciderunt hominum bis centum millia. In hac vero.calamitate rurfura Turca? magnis copijs. Italiam vndiqueac Siciliam inuaferunt. Ab Turcis Conftantinopo- htarmrumac Venetorum triremes m fundum a&az fuerunt fupra fexaginta. Turn ijdem ciuitat&tvAnconam aggrefti, ceperunt,fpoliarunt,incenderunt. Poftremo Ifaliam deferen- tes 3 profe v £iHynt in Illynum ac Sclauoniam, Hie ceperunt Ragufium , ac eiuitates multay alias;tantumq^e dan-mi Uituie*unt, vt ajiqui dixerint , Chriftianum nomen plane fuiiTe in- teriturum , niii mare nobis tandem fuppetias tulifTet , Turcafque cum fpolijs abfbrbuifTer.' Interea temporis inuadebant Aquitaniam Nortmanni , cunclaq^ie depopulabantur ; & quia nullus erat qui reiifteret , proncifcebantur per vniuerfam Galliam , Geldriam, Hol- landiam, Zelandiam,redibantque'pefFtandriam ac Picardiam in Aqqitaniam. Hicfe- dem fecerunt , appellaruntque earn Nortmandiam. Et quidem quod Carolo Caluo Gal- lia cqnagiflet , voluit hinc Nortmannos expellere. Verum haudquaquam potuit ; atque ideo aRo tempore Nortmanni in Aquitania manferunt. Carolus vero Caluus vel quin- quennio aduerfus Angliam bella gefllt , donee tandem & fibi fubegiflet. /; ■\ I 225 c x v. VBI MEL, IBI FEL. xv. annorum cum filijsHludouico II. StHlotario II. Imperator, monachus fa£hisin monafterio moritur. Ff 226 lvdovicvs II. Rcgni Imperijque confors a patre efte&us eft anno C h r i s t i ochngentedmo quadragelimo tercio , mifllifque cum ingenti hominum multitudine. Adolefcens autem rerum fucceflu elatus , cun&a paffim in-icinere csedibus, direptionibusatqueincendijs Romam vfque vafta- bat. Hie Religion" omnes ad prim'um milliare huic Tyranno obuiam cum crucibus ac facris vexillis procedebant , deducebantque ipfum Romam canentes: Bencdi- Bm qui venit in nomine Domini , Hofanna in exceljis. Pontifex ipfum collo amplexus ofcu- labacur. Hac vrbanitate atque humanitate ferox ifte animus paullo tranquillior huma- niorque efte&us eft. Pracludebat illi Pontifex vniuerfas Eccleiias , aditum in eas inquiens minimeipii patere, nil! camquam amicus & pacificus ingredi vellet. Quod huic Hludo- uicus facile promittebat. Turn extemplo a Ponriiice Sergio II. Italiac Rex inunclus ac diademate Imperiali coronatus eft; ad quae fefta cuncii venerunt Italiae Principes atque Antiftites. Etfic quidem cunfta vndique Ixtiria perftrepebant , vtvniueriis cadis arbori- bus , frudtibus^armentifque, exijspublice omnibus epulas parauerint. Principes optabant vti Hlotarii. patris ^nomine ipfum Romani inaugurarent ; led id. Pontifex haudquaquam admittebat, fatis efle inquiens eos femel fenipri Imperatori iurafle. Mox Hlotarius Im- perator fenior alteram liium filium etiam Hlotarium appellatum Aquifgrani in locum fuurri conftituit, profeckufque eft omni vi Romam, quod audierat Pontificem iratum conari Imperium ab Germanis rurfum in Orientem transferre. Veriim Pontifex excufa- bat {e ; & qui nuntiauerunt , tamquam delatores falli obtruncabantur , ita vt nine Pon- ■ tifex Imperatorque conciliati lint. Hjotarius vbi iam multis annis cum duobus filijs Im- perium adminiftraflet , reuerfus eft ad Hlotarium filium in Germaniam , cui omnem vim potentiamque tradidit , ac Imperij gladio -depofito tonfus monaftcrium ingreflus eft, & Prumi* inccenobio obijt. Deinde rurfum Italiam Turcce i'ngrefli , Tufciam inuaferunt, Romafe- veneruntque iteriim Romam. Proinde quia in primo confliclu prater fuburbium obtine- cundo a re nihil potuerunt, idipfum miris modis deuaftarunt , & iam fecundo ex Baiilica diui Tttrcis Petri ftabulum equorum confecerunt. Eradeban.t, quxcumque erat in pariete pi&ura: deffafta- a ltaria imaginefque vniuerfas deijeiebant , cundta ferro flammfique vaftantes , ac fpoliji tHU =.. onufti Oftiam deinceps petebant. Pontifex vero &: Hludouicus Imperator Turcas collc- cto exercitu infecuti liint , ac fuderunt : partem ceperunt , partem vero portis aifixeruiir, quo hoftibus magis eflent tercori : reliqui denique Turcse profecti funt Neapolim atque in Galabriam , vbi itidem cundta funt depopulati. Pontifex nolebat vt ita deinceps Ec- clefia hoftibus ac Tyrannis vndique pateret ; ideoque D.Petri Bafilicas fortia mceriia cir- cumdedit. Cuius rei gratia multaei dona ve&igaliaque ambo Imperatores concedebant. Non tnultd autem poftTurcse tertio Italiam inuaferunt; fedab Hludouico & Hlotario eius fratre hinc facile repulli funt. Vniuerfam etiam hi Apuleiam & Campaniam ab Tur- carum armis repurgarunt. Sic & Sclauos vicerunt , eorumque Principi oculos eflbderunt. Hlotarius duas volebat ducere vxores , alioqui prioremabfe velle abdicare # diceba?. Hac decaufsa Pontifex Adrianus fecundus ipfum anathemate ferijt. Quod adeo commouit Hlotajrium , vt reuocata priori vxore concubinam mox prater illam habuerit , qua: nee ab eo nifi morte diuelli potuit. Pontifex ipfum accerfibat Romam j & poft multas admoni- tiones nequidquam fe laborare confiderans, turfus ipfum excommunicauit. Hlotarius ex- Troiigia communicatus Roma exceflit, ac Placentiae in Longobardia vita functus eft. Hornbilia harrenda fane hac tempeftate prodigia apparuerunt. In,Longobardia cruenta pluuia cecidit diebus venwr* tnbus totidemque nodibuscontinuis. Hoc etiam tempore vniuerfa Gallia oppleta eft lo- calami- cu ftj s ^ q uaz ( ex habebant alas totidemque pedes , atque in ijs vngues duos vel quouis faxo tans. duriores. Hae circulatim terras contege bant (patio qiiatuor milliarium. Surium autem deorfumque fimul volitabant , ac deuaftabant herbas , arbores & omnis generis fructus, ad mare vfque Oceanum. Turn exortus Eurus eas vnico impetu in mare egit. Et cum eaf- dem mare rurfum ad littora pellebat , itaearum fcetore aer infedus eft, vt in Gallia pluf- quam tertia pars hominum ex pefte obierit. Sed prodigium hoc omen dumtaxat futuras erat calamitatis ; quam,vtmox audies, Imperium Romanum paflum eft. Hludouicus Imperator poftquam iam diu folus poft obitum fratris imperaflet , Italiamque tranquillam reddidiflet, line herede mafculo vita deceflit. Veriim eius patrui Ludouicus Rex Germa- nicus ac Carolus Caluus Rex Gallia; etiamnum in viuis agebant. 227 CXVI. CXVII. NIHIL LABOR ADVERSANTE FORTVNA PRODEST. DITIOR QVI "DlVITIAS SPERNIT, QVAM QVI EAS POSSIDET. % m Simul cum patre xv. annis,eoque mortuo X 1 1 1 1. Augufti fuerunt, diemque natural obierunt. Ff 2 228 a RO L v s II. cognomento Calvvs Rex Franciae Romam venit anno Christi o&ingentefimo feptuagefimo fexto , fimulacque audijflet obi- turn Caefaris ; tantumque egit apud Pontificem Ioannem IX. vt quampri- miim ab eodem Imperator deiignatus, vn&us publicatufque fit. Iamvero machinabatur Romanus Pontifex Imperij Maieftatem a Germanis ad Gal- los transferre : veriim re cognita Ludouico Regi Geruianico ac huius Caroli fratri, ferre id plane noluic. Turn Imperator cornminabatur tam innumerabiles hoftium ca- pias trans Rhenum fe du&urum , vt vel ab equis exhaufto Rheno exercitus ficcis pe- dibus pofiet tranfire. Ludouicus , colle&is duobus exercitibus , mittebat filium fuurn natu minimum Carlomannum Regem Bauarixcum exercitu vno per Alpes in Longo- bardiam , vt Caroli Calui propofitum inhiberet : cum altero autem exercitu ipfe cum duobus filijs Carolo Craflo & Ludouico (quern Regem Francorum fecerat) compen- diofiori via trans Rhenum profectus eft in Franciam , vt fratri obicem obijciat , ac deinde opportuno tempore in Jtaliam pergat. Ludouicus vir erat fenex, debilis , & qui iri fuperioribus bellis ciuihbus grauiter fuerat vulneratus ; quare folus profectus in bel- Ium eft, vel propter fuam autloritatem vel propter liberos fuos. Carolus Caluus tametfi haud ignarus fratrem non ita fubito inftru&um fore , ac depopulaturum fuas regiones.; non deftitit tamen orare &£ blandiri , donee Imperatorium diadema a Pon- tifice impetraflet. Pontifex nulla decreti ratione habita , quo nullus Princeps Franci- cus Imperator creari ppterat , ipfum Caslarem inunxit ac coronauit. Quo facto Im- perator confeftim Roma in Regnum fuum iter flexit , ac dolo in Franciam repeda- uit. Hie exercitus conferipfit e diuerfis nationibus, videlicet Nortmannis , Picardis, Anglis j Gothis , ac pluribus aliis , parauitque {e ad expeditionem quinquaginta inftru- ctus Gallorum millibus. Frater eius Ludouicus fuga fi.bi confuluit ; profe&ufqueJFran- cofordiam , aduerfa laborare coepit valetudine , atque obijt. Mox vt hax Carolus ac- cepiflet , ingenti cum exercitu Aquifgranum profectus eft, eo certe animo , vti vniuer- fam Regionem ad Rhenum ab imo ad fummum vfque populabundus deperdertf; quod vtique fecit. Vbi vero Coloniam venit , deliberauit lecum Ludouici alius, nee ita patriam fuam perditum iri pati voluit; fed hunc contra armaextemplo mouit, gee vndecumque illi defuere prsefidia. Casfar Coloniam liquit , atque vlteriiis profeftus ift, fperans omnia fe vaftaturum. Cum iam copiaz vtrimque congrederentur , pugna habita - eft non procul ab Andernaco ad Rhenum, in qua vniuerfa psene Gallia: notwlitas inters, Csriarque in turpem fugam adus eft. Nam in Italiam vfque profugum tres Ludoui- ci filij ipfum ingenti exercitu infecuti funt , pugnatumque fxuifllme. Cazfar in Alpi- 1 bus antra paffim occupare conabatur ; at fruftra : Germani enim quocumque irrum- pebant ; idque eo animo •, vti aut vincerentur , aut Cx farem interficerent. Tantum ob Csfaris infaniam ftomachabantur , &: quod ius fafque violaflet, ac magna clade Imperium illis eripere molitus fuiflet. Cognita hac fa'ma, Caefar ex moerore morbo Mantua: correptus Sedechiam Iudamm Medicuin ad fe accerfiuit : qui toxicura illi pro antidoto porrexit , vt miferabili hac calamitate femel Orbis liberaretur. Sed ne- quidquam. hax quidem omnia. Nam Pontifex,, audita morte Csefaris, Lvdovicvm Balbvm huius filium Romae Caefarem publicauit. Sed Germani Romam profe- c"ti j Pontificem comprehenderunt , ac Carolum CrafTum Imperio prarficere voluerunt. Ludoui- Deinde Pontifex fuga in Galliam elapfus , Ludouicum Balbum Caefarem creauit. In chs Bal- hoc fane tumultu Turcse rurfum in Italiam irruperunt , cunctaque paffim cardibus bus m ac ra pi nis oppleuerunt. Pdft Gallia ab Nortmannis obruebatur , adeo vt deinceps di- ejarem u ^ f uer i tt Cum itaque Italia ad ilium modum ab Turcis coar&aretur , Romani e Gallia Pontificem in Italiam receperunc. Cumque fubfidijs iammaximeaduerfusTur- cas indigerent , ita Imperator Ludouicus Balbus in Gallia circa hoftes occupabatur, vt Italia; fubfidio efle non poflet ; vnde inuidia; ac mali quamplurimum poftea exor- tum eft. Turn Pontifex neceflitate coa&us Germanicos Reges implorabat , vt Italia: fubfidio. venirent, coronaret Cxfarem quern vellent. Turn ad expeditionem fe parauit Carolus Craflus cum ingenti mihtum multitudine. 229 CXVIII. CXIX. I V S T I T I A.M INIVSTITIA P A R IT. QVOD PASTORI , ID O V I B V S. M Paucorum menflum Imperator obijt. Ludouicus Balbus filius, vix tribus annis pbft regnauit. Ff t 230 arolvs III. cognomento C R A s s v s, cum exer* citit in Italiam profe&us eft, anno C H R I s T I o£tin- gentefinio feptuagefimo feptimo, vt Pontificem ac Romanos ab obfidione Turcarura liberaret . Profli- gabat vi ab vrbe Tufcas, repurgabatque Siciliam , 8t Prouin- cias alias. Turn Imperialem coronam accepit a Pontifice ; adeo- que hinc Imperiu m ante finem quadriennij ex Gallia in Ger- maniam redijt. Quantum profeclo cruoris in hifce bellis ciui- libus profufum fit, & quantopere vel integral Prouincia? fine depopulate , dki aut fcribi vix poteft. Reueffus itaque in Ger- maniameft ad fratres fuos Carolus,qui patris Regnum iam ad- miniftrabant, vtillis diftribuerawInterea(annonimirumocl:in- gentefimo feptuagefimo nono ) moritur Imperator ac Gallic Rex Ludouicus Balbus ; vnde noui de integro motus exorti funt. Nondum enim £tat.e adultus erat heres Regni. Sufceperat autem Ludouicus Imperator exconcubina filiostres,acgraui- dam poft ie vxorem reliriquebat. Quare magna? paflim diflen- fiones concitabantur de adminiftrando Regno, donee Regius filius adolefceret. Bofus frater Reginse plurimiim fe Regno im- plicabat ; fed foli prafidebant Ludouici filij fpurij, rerumquefa- uore vulgi potiebantur. Interea peperit Regina filidm Regrii- que heredem , quern appellabat Carolum Simpiicem. Dumque Regnum ita in multos partitum adminiftrabatur , Nortmanni irruentes in Galliam , tanta vbique damna intulerunt , quod coa- £ti fint Galli prafidia ab Imperatore Carolo Craflb poftulare : 6c quia Prouincia erat fedkiofa, ignorabant quern potiffimum implorarent. Imperator igitur vna cum duobus fuis fratribus e Germania in Galliam cum ingenti exercitu profe&us , multa fu- dit Nortmannorum millia. Ceterum Nortmanni , rurium au- clis copijs, e nauibus profilientes, Galliam vndecumque aggref fi funt: iterumque eos Imperator profligauit. Gotfridus Nort- mannorum Rex fuga Parifios elapfus eft , vbi ipfiim Imperator obfedit, tandemque vrbecapta interemit; atque ita vniuer/am Prouincia mpaci reddidit. Turn verb omnium confenfu Carolus Rex Gallia? defignatus eft, inauguratufque in cun6tis oppidis. Atque ea demum occafione vniuerfam Germanic, Gallia?, & Italian Monarchiam obtinuit. Verum fufpicans Nortmannos fe abfente 231 cxx. OS GARRVLVM INTRICAT OMNIA. Poft decennale Imperium depofitus eft; alterque, eo viuente, eius loco gubernauit anno vno. 232 abfente rurfurn Galliam oppreffuros , foedus cum ijs percuffit> habitationemque permific apud alios Nortmannos , qui iam quadragirita annis Aquitaniam incoluerunt , atque ipfam Pro- uinciam de fe Nortmandiam appellarant , quemadmodum di- ctum eft pagina 224. in rebus ab Hlotario geftis. Nee multo fane pbft ita rerum fuecerlu elatus eft , itaque communi fenfu priuatus, vtquotidieinceptaret quae neminiplacebant. Acprae- cipue quidem zelotypus fuit fupra quam credi poffet in vxo- rem ; quae tameri mulier erat verecunda, proba , atque hone- fta. Hanc rem habuifle dicebat cum Epifcopo , qui vir habitus erat probus, irreprehenfibilis , atque Imperatoris Cancellarius. Hoc vitio ita agitabatur, vt coniugem fuam ab fe in monafte- niim abdicarit. Hac occafione Imperator adeb vnicuique . inui- fus eft , vt priuatus fit Imperio , atque Arnolphus fratris fui Caro- lomanni filius Rex Bauarias in ems vicem fubftitutus. Quam- quam verb Nortmanni iam ante ad obfequium domiti fuerant, nunc rurfum paullb audaciores effe£ti funt , vt poft motum Imperio Casfarem multb alacriores expeditionem parauerint, quam vmquam alias. Inuadebant Campaniam, Burgundiam, 6c Lotharingiam , multofque pafllm occidebant, tametfi qui- dem non abfque illorum grauiflima clade. Sed tarn erant nu- mero fortes, quod etiam multi indies per mare Germanicum ad eos accedebant, vt difficile eflet ijs reflftere. In hac expedi- tion vetuftifllmum illud oppidum Troiam incendio abfum- pfere , deinde Ifolam & Verdum inuafere, ac tandem etiam prope Leodium multos interemere. Mox Arnolphus in Fran- coniam inferiorem aduerfus Nortmannos profe£his eft, hofte£ que apud flumen Tiliam pedes aggreflus , ita pameomnespro- ftrauit, vt pauci euadere potuerint. Refidui autem per Flan- driam rurfus ad mare fugerunt , atque ita ea tempeftate Gal- liam omnino defenierunt , poftquam plurima in ea confeci£ fent damna. Ob hanc fane vi£t.oriam Arnolphus apud omnes fidus gratufque habitus eft. Salutabatur item honoriflce , do- nabaturque ex omnibus Germanise atque Italia? Prouincijs. Creaflent praeterea lubentifiime Occidentales Franci Regem Arnolphum > fi hoc voluiflet admittere. Veriim haud ignarus Carolum Simplicem Ludouici Balbi filium etiamnum fuper- effe, 23 3 efle , iilique fanguinis ac ftemmacis ergo vniuerfam Galliam , qua? hos etiam complete batur, deberi , gratias ijs habuit. Sed noluerunt hi a^tatem Regis fin exfpe£tare ; quare prsefidem Ilium VVjchardum Comicem fibi crearunt . Hie cum fratre xio Ljupoldo fortiffimam conftruebat ciuitatem , appellabatque jam de nomine filij fin Gelciam; vnde & populi deinceps, re- i&o Francorum nomine, dicli funt. Gelriacus filius dicli VVi- ;hardi his poftea prafuit , atque ab eo tempore in pofterum Temper a Gallia fuerunt feparaci : qui tamen veri ac primi fue~ unt Franci ,. & ex quibus Franci in Germaniam & Galliam wouenerunt, vt dictum eft pagina 96. in M. Poftumo Impe- ator vbi anno Imperio fuerar orbatus, obijt , atque ineius lo- nim fucceffit Arnolphus. ARNOL- 234 rnolphvs, clariflimusille Princeps, Imperium adeptus eft anno a Chri- sti natiuicate o&ingenteftmo o&uageihno o&auo. Victoria hie vir fuit in- fignis , dum Imperacoris vice pugnabat , vt pagina 232. bftenfum eft , atquc 1 eciam nihilominus dum ipfe Imperator eflet. Nam initio Principalis fui gen- tem profugam ac plane incondicam armis deuicit, vt quae relidla erat ex ciuili bello Imperatoris Caroli Calui ac filiorum Regis Germanise Ludouici, quamque Duxeo- rum Senebaldus adduxerat,cuncl:a Germanic k>ca paflim deuaftans: tandem illis reeionem Bohemias adfitam,nunc Morauiam appellatam,inhabitandam conceflit.Non multoautem poftomni icerrini feuitia Germaniam inuaferunt. Cum ergo Arnolphi copia: multis graui- bufque bellis in Nortmannos ac przedictam gentem geftis plurimum eflent_attritasac psene delete; Hungarorum prafidia implorare coaclus fuit,quorum ope illos fubegit, ac tributa- ries fibi fecit. Cetenim victoria haec non bene liicceflit: nam Hungari per vniuerfam Ger- maniam profe&i , obuium quodque ferro, igne & laqueo ad Rhenum vfque deuaftabant. Durante autem hoc tumultu iteriim Nortmanni in Gallia rebellarunt 3 reueriique ex Gallia etiaiii Wormatiam ad Rhenum vfque peruenerunt ; & hinc Moguntiam , vbi Antiftitem captum miris cruciatibus interemerunt. Imperium innumeris turn infultibus concutieba- tur.In Italia per tumultum Dux Spoletanus VVido ex Longobardis oriundus Csefar crea- tus eft. Proinde Arnolphus cum omqibus copijs aduerfus hos probe inftrudtus , primurn Hungaros vicit,deinde Nortmannos,quos ad Christi fidemetiam ample&endam com- pulit. Iriterea Berengarius Dux Foroiulij multas Italise ciuitates in contemptum VVidonis occupabatjipfumqj in extremos Vmbriae fines profligabat.Poft haze Berengarius foedus cum; Arnolpho percuflit hac conditione,vti alter alterius hoftes expugnaret.Pontifex Formofus propere Csefarem in Italiam accerfibat ; ingens enim turn Romas diflidium ob eledhonem fuerat Pontificis.Nam & Sergius fimul Pontifex creatus erat, fed pulfus eft a Formofi fau- toribus. Sergius profugerat inGalliam, acmoliebatur praelidio Gallorum Pontificaturnl confequi. Quare Formofus in fublidium Caefarem vocabat , quo Papatum poflet retinere, Intereadum Cxfarfe parabat, Italia multum erat anxia. CaelarcummilitibusfuisGerma- nis in Italiam venit , ac primo congreflu Pergamum vi expugnauit. Ducem eorum Am- brofium fufpendio enecauit ; atqueinde Romam profectus, Vrbem ford obfidione cinxit; adeoque fame prefllt, vt in fummam earn coar&auerit neceffitatem. Deinde Vrbs Pontift cis fuafu dedita fuit,eamque omni vi ingreflus Casfar eft ; vbi multos fane potentiffimos fupi plicio affecit,& ab Pontifice inun&us Casfar coronatus eft. Et ciim Pontificem in fuam dj.' gnitatem reftituiflet,Roma inVVidonis regnum profe£tus,idipfum deuaftabat ; vxorem eiu;) Spoleti o bride bat, quae fcelefti cuiufdam opera Casfarem potionauit, adeo vt tribus diebu: totidemque no&ibus continuis dormire debuerit. Poft haec ftatim in Germaniam reuerfus. in morbum incidit pedicularem. Sic enim vndique ex eiuscorpore pullulabant pediculi,v! nullo medicamento curari potuerit , mifereque Otingiae in patria fua interierit. Quod vb' Hungari intellexiflent , Morauianos armis oppreflerunt & deleuerunt. Etiam Bauariatr' inuaferunt, oppida caftraque deuaftarunt, templa incendio abfumpferunt, homines trud darunt ; &: vc magis efTent ceteris terrori 3 casforum fanguinem inbiberunt. Ludouicus pan- in Imperium fuccerlit; quern nonnulli huius generis poftremum fuifle arbitrantur. Verurr aliud contra teftatur Genealogia hasc, quam his fubiunximus. Carolus Magnus Caefar,8io. Hludouicus -Pius Caefar.,8 1 5. Ludouicus Germanicus Rex Germaniaj,8 34. Hlotarius Caefar, 8 3 4. A Ludouicus qui cu Ca- rolo Caluo bellauit. Carolus III. Carloma- nus Baua- riar Rex, Hludouicus II. 843.pofthunc Imperii! Pon- tifex ad Gal- los tranftulit. cognometo CrafTus fie CxCa.r:,8jj. Arnolphus primo Csfaris vicem fup- plebat,mox & ipfe Casfar, . 888. Hlotarius II. 84 3 iuxta fratrem Cae- far effe&us,in P6- tificia excommu- nicacioneobijt. Carolus Caluus Rex Galliae, -^ tandem &C32far,87<5. Ludouicus IIII. Ca>far,90i. qui Adelbenum obtrnncabat. Conradus Dux Comitem quemdam ftrangulabat. EberhardusDux,ab hoc originem fumunt Prin- cipes Franconis. Ludouicus III.cognometoBal bus, qui cum Carolo CrafTo 0! Imperium bellabat, 877. &i Gallia regnabat annos tres. Carolus Simplex Rex,92(J. Ludouicus Rex,952. LothariusRex,5>86. Ludouicus Rex,$)87. Carolus Rex huius pro- fapiarpdftremus,952. Conradus C3efar,9i 3.poftremus huius generis, poftquem Impe- . lium ad Saxones tranilatum eft. CX XL *35 FACILE VOCAVERIS CACODiEMONA, SED VOCATVM HAVD FACILE REPVLERIS. Imperauit annos v. venim cum Carolo Craflb tamquam eius vice annum vnum: obijt morbo pediculari. G § 2 Vdovicvs IIII. Imperium poft: mortem patris mi Arnolphi adeptus eft anno Christi nongenceiimo primo.Hicjuinimeferens ita fubditos fiiosab imma- nibus Hungans dilaniari,ingentem conferipfit exercitum,pugnauitquecum ijs ad Licum fluuium. Cumque pugnatum enet circiter horasfeptem , vi&orquc Csefar putaretur , fugam Hungari diflimularunt , ac nonnulli fe abdidemnt. Quare Caefariani iftius plane ignari , eos liint infecuti : fed hiexinfidijs emergentes , Casfa- rifque exercitum aggrefli, vittores proftrauerunt. Ipfe Caefar etiam,qui victoria ante fuerat potitus j fummopere mirabatur fe tam fubito vi&um , quo & grauius illi mopinatum hoc ceffit infortunium. Hungari autem vt iram explerent fuam } maximas vbique calamitates &damnaincredibiliaCxiaiispatrimoniOjBauarisnempe 3 Sueuis&;Francis,intulerunt J om. nia incendio mifere deuaftantes. Ciim iam vniuerfam prope Germaniam depopulabundi infeftaflent, magniscopijs-Italiam opprefferunt : qua re territi Itali, ignauiam Oefaris incu- fantes, Berengarium, cuius in pagina 2,51. mentio fa&a eft , Imperatorem extemplofe- cerunt. Hie numero centum & quinquaginta millium aduerfus Hungaros profectus eft. Vt autem pugnam vtrimque aggrederentur , Berengarij exercitus paene omnis oedebatur. Hungari vlteriiis profecb , Taruifiym terrafque omnes Venetias vfque deuaftarunt , atque hincdeincepsPaduam.Tum Berengarius vt fauorem fibi Romanorumconciliaret, ii eos ab feris iftis Barbaris iiberallet , magno pacem ab Hungaris redemir; adeo vt ex Italia reuer- fi fine, poftquam cuncta paflim fine dele&u caedibus atque incendijs deuaftaflent. Quapro- Bercnga- pter Pontifex Ioannes Berengarium in Caefarem coronauit , qui ftemmatis fui onginem rim in ducebatlab Longobardis Germanis. Eadem fere tern peftate Conradus Ludouici Casfaris C&fanm f rater interficiebat Comitem Badenbergenfem. Quod huius frater Adelbertus Princeps coronamr f ort j s p OCen f^ uc X g r ^ ferens, iratum fuum animum aduerfus Imperium ac Ludouicuin fi ce Casfarem declarauit. Vt enim fratrem fuum vindicarer, occidit fratrem Caefaris: vnde tan- ix funtortae inimicitia:, vt eas nee Princeps, nee Epifcopus fedare potuerit. Res aim in bel- lum excreuiflet, faepius ipfum Ludouicus Csefar in arce fuaobruere conatus eft ; fed hunc , tandem Adelbertus contra profe&us , varias confecit pugnas. Iam vero vbi Adelbertus ad iftum modum annos feptem rebellem fe exhibuiiTet, ac certus ellet Imperator nifi dolo & fraude ipfum minime fuperatum iri,Hattonem Epifcopum Moguntinum hac fuper fe con- fuluit. Hic,vt erat vir prompta: calliditatis, illi refpondebat vt bono atq ; otiofo eftet animo, fe effeefcurum ad ilium vti veniret yltro : turn operam daret , ne qua via rediret. Atque eo quidem animo Epifcopus in arcem venit Badenbergenfem , non feeds ac fi Adelbertum confilijs iuuare voluilTet. Multa vitro citroque cum nomine locutus, negotia quaedam per- uerfa correxit atque emendauit , confuluitque vti ad Caefarem fponte veniret , fanttiiume pollicitus , nollet vellet Imperator, pacem inter ipfos aut conciliaret , aut faluum in arcera reduceret. Ifti fraudi fidem adhibuit Adelbertus, orauitque Epifcopum vti apud fe prande- re vellet. Sed cum dolo id recufaftet , line mora vibem equo egreiTus eft, dextram Adel- bertitenens. Cumque vix ad primum lapidem extra oppidum equitaflent , ita loquiEpi- 1 fcopus exorfus eft: Ab,quoties optamut, qns. oblata recufamm! trcem ac ciuitatem labitur egregius ille fluuius Mcenus 3 ita ta- jnen vt ciuitas & arx ponte coniungantur. H h HENRI- 242 enricvs films Othonis Imperiale diadcma fce- ptrumque & gladium adeptus eft poft C H R I s t v m natum nongentefimo & vigefimo anno . Poftquam verb huic Herigerus Pontifex inun£tionem ac coro nationem oflferret , non«id quidem contempfit , fed nee affe- ctauit: Sttffirit mihi, aiebat, % mek mmoribm Im-prMorem appU farifdutiarifc. Etenim plus fatis negotij (e habere cogitabat , fi deprauatos Germanise fuse mores corrigere , & in melius for- mare conaretur, tumultufque fummo ftudio pacaret, quam fi inanem infrugiferamque profe&ionem Italicam aggrederetur: facile enim prseuidebat tumukum aduerius ie excitatum irl Nee multb pbft huic fefe armis infeftis oppofuere Dux Sueuise ac Dux Bauarise Arnoldus , quamquam ipfum vna inauguraf fet. Imperator, arcendse iniuriae caufsa, profeclxis primum eft cum inftruclis copijs aduerfus Bauaros ; fed nihil hoftiliter ten- tans , poftulauit Arnoldum Ducem prius ad colloquium , con- ferens cum eo Imperij Maieftatem a Deo donari : quod fi re- liquorum Principum fuffragijs Caviar eligeretur , turn fe vitro ceffiirum,& fub eius ditionem fubmittere le primum omnium paratum effe . Retulit hax Arnoldus Dux ad fuos : a quibus re- {ponfum eft, confiderari debere, Deum haud dubie adefle ei, quippe quern ad Imperium prater, ceteros extulerat : proindej petere fe , ab incceptis porrb defifteret , neque moliretur am- plius quidquam in ilium . Quieuit itaque Dux Arnoldus , & fine caede fuorum vitro paruit . Cum iam multa fibi in Gallia grauiaque negotia forent expediunda, Hungari ten tare volue runt, an Imperator nouitius confuetum tributum penderet: per totam Saxoniam difcurrerunt , oppida agrofque incendio va- ftantes, ac multas paflim caedes confecerunt. Iam verb conti- git,qubd exHungarorum Principibus aliquis captus Caefari of- ferretur, quern Hungari tantopere amabant, vt ingentem vim auri argentique pro ipfb fponte orTerrent. Imperator illorum aurum contemnebat , ac verb maluiflet pacem . Tandem no- uennales inducias cum ijs percuftlt . Huius verb tempore pads, Caefar milites fuos in decurias diuidebat , fingulifque nouem praefeclum aliquem dabat , quern Decurionem nominabat. Concedebat item nouem ijs agros quos colerent ; 6c quidquid cultural 243 CXXIIII. AD VINDICTAM TARDVS, AD BENEFICENTI'AM VELOX, Imperij fummam adminiftrauit X vil. annis; vixit L X* Hh 2 244 Cultura fua eorraderent , id ofnne ad Decurionem fuum (qui in aliqua ciuitate habitabat, vtnouem alios hofpitio exciperet) deferrent, cuius tertiarh partem obtineret Imperator, refiduum- que fibi in commeatum feruarent. In oppidis comeflarentur pr£cipiebat , feque exerCerent in ijs quae ad militiam pertine- bant. Hoc ille exercitio Imperium fiium conferuabat. Prasterea fures omnes, latrones, fcurras, & quoicumque nebulones po- tuit adipifci militix non inidoneos , ad ftipendia merenda coge- i bat , fcelufque ilium illis condonabat , atque arma in manus fubmimftrabat , vt aduerfus Barbaras pugnarent ; eo quidem edi&o, vti ciues in omnibus defenfarent. Cum iam de propa- gando Imperio cogitaret , profe&us eft aduerfus Sclauos,quos pluritiiis pugnis egregiefatigauit. Poftremb hieme grauiteriae- uiente , caftra in glacie fixit , atque oppidum Brennaburgum fame,ferro, ac frigore captum cum vniuersa ea regione iiibe- git. Hinc euolutis vexillis in Dalmatiam profe&iis, obfidebat oppidum Gran viginti diebus continuis ; qui bus exa&is , illud deuicit. Quidquid ad virilem a^tatem adultum erat , interficie- .batur, captis dumtaxat pueris ac puellis. Deinde Bohemiam ingrefTus , Prageniem ciuitatem obfedit ac deuicit v Regemque illorum ipie comprehendit : atque ita quidem Ejohemia Impe- rij legibus parere coa6ta fuit , reueriuique eft ipfe in Saxoniam. "Iam verb Hungari, dum inducia? illis cumGenlianis eiTent,in Italia tumultus concitarunt , Romanamque Prouinciam onv nino deuaftarunt - y atque Hetruriam ita bonis hominibuique fpoliarunt , vt iam turn prope vacua reliEta. fuerit. Quidquid denique ferro etiamnum fupererat , id captum in Hungarian! abduxerunt. At verb finitis nouennalibus inducijs , rurfiim Hungari armata manu in Saxoniam ac Thuringiam irrupe- runt> eamque Prouinciam miiere iunt depopulati. Imperator morbo grauiter laborabat ; seger tamen iratuique e lec~ra pro- filijt, profe&ufque eft cum exercitu aduerius hoftes , cum iam Hungari multas feminas puerbfque cepinent, atque ingentem virorum multitudinem interfeciflent . Imperator Germanos hortabatur , fortiter pro patria efle dimicandum ; itaque fine mora corifliclum adortus eft . Casia fuerunt eo die prope qua- draginta Hungarorum millia , ceterique in fugam a&i. Capti- uorum 24$ uorum verb tanta erat multitude) , vt incerti eflent quidnam cum illis agerent; quocirca multos vitro dimittebant. Vique- adeb vox ilia triftitiae verfa eft in (uauiflimum lsetitia? cantum. Pod hanc vicStoriam Pater Patriae Auguftufque eft appellatus, atque ingentem fiii timorem ac aeftimationem apud nationes exteras (ibi conciliauit,vt vel optimi quique ex regionibus alijs ad ipfum profe&i Tint , agnouerintque ipfum prater ceteros Principem potentiffimum , atque id tantum operam dederint, quo gratiam eius ac fauorem ftbi compararent. Dici non po- teft , quantis & quam multis feditiofis tumultibus Imperium eius temporibus concutiebatur. Italia peculiarem fuurn habe- bat Imperatorem, Tyrannos Berengarios tres continub: turn praeterea ab Turcis fere vndique deuaftabatur ; per Apuleiam enim Romam vfque veniebant. ParsTurcarum alia Beneuen- tum deuicit / funditufque incendio euertit. Poftquam verb iam Imperator Germanicos hofce hoftes deleuinet , decreuit deinceps Italia? fubfidio venire : verum quia pradicl:o morbo plurimum debilitatus erat,expeditionem omitteredebuit ; nec multb pbft eodem illo morbo interijt , non fine maximis Ger- manorum lacrymis. Maternum genus (vt cuius mater filia erat Arnoldi Imperatoris,ac Ludouici quarti Imperatorisforor)du- |cit ab Imperatore Carolo Magno ; atque ab hoc ftemma de- duxerunt reliqui Saxonum Principes. Hh 3 Otho T H o 1 1, cognomento Magnvs, poft mortem pa- !tris Henrici communi Saxonum acFrancorum fiiffra- gio Aquifgrani Imperator ele&us eft , Imperialemque 'coronam ab Epifcopo Moguntinenfi accepit , anno Chrifti noningentefimo trigefimo feptimo. In initio ems Impe- rij plurimi ingentes tumultus fimul exorti funt. Primi tumul- tusau£tores fuerunt Palatinus Eberhardus Sc Gilelbertus Lo- tharingiam Dux. Hi , quod ex pofteritate Caroli Magni & Fran- corum e rant, con tendebant fucceffionisiurelmperiumaSaxo- nibus ad Francos deriuare : & vt conatus illi plus iuris habere viderentu/ , pertraxerunt ad fe Henricum Othonis fratrem,eo pr&textu , quod amtatis nomine ipfi deberetur adminiftratiolm- perij , & non Othoni. Durauit hoc bellum annos fex , & plu- rimas in eo pugnas commiffe flint. Othonem fecuti funt Sueui & Franci. Herimannils Sueuia* dux , & Conradus Dux Fran- corum, pugnarunt contra hoftes Camfaris apud Andernacum ad Rhenum confli&u grauiffimo, in quo Palatinus occubuit, & Dux Lotharingiam inter fugiendtim in Rheno fubmerfus eft. Porrb poft adeptam hanc vi&oriam , contentio adhuc Othoni reftabat cum Henrico fratre fuo ; qui videns conatus fiios irti- tos effe, & debilitari fiia prafidia , ipfe ad Othonem Camfarem fiipplex venit , & orans delicti veniam , in gratiam ab Othonc non modb receptus eft, fed donatus etiam Ducatu Bauariar, qui turn forte vacabat. lam &: Ludouicus Rex Gallic, Caroli! Simplicis filius , Lotharingiam inuadebat, quod Dux eratfub- merfus. Quare aduerfiis ipfum Otho profe&us eft , cogitans hoftem fiium ac Lotharingiam non eo fe animoviciffe,vtRex ea potiretur: & pugna cum ipfb habita , victor Lotharingiam fibi fubie&am retinuit. Et poftquam Argentoratum etiam flib- egiffet, quod Ludouico prcefidia miferant, profe£fcus eft in Gal- liam. Sed contentio ea facile confbpita eft , atque Otho fbro- rem fuam Ludouico coniugem dedit. Sub hanc tempeftatem dominabatur Parifijs Comes quifpiam Hugo , qui poft multos annos Galliam obruebat, ac Regem Ludouicum captum deti- nebat , feque ipfe Regem Galliae nominabat. Hac fama igitur excitus Otho , ingentem hominum confcripfit multitudinem, quo illud ipfum vindicaret. Hugo comminabatur ipfi, tantum fe 247 cxxv. SATIVS EST RATION E M Q^V I T A T I S MORTEM OPPETERE, QVAM FVGERE ET INHONESTE VIVERE. Infignem operam Reipub. nauauit, placidiffimeque . ex hac vita migrauit. A m 248 fe in Germaniam exercitum du&urum , quantus vifus ante; non fuiffet. Ad qua? refpondiffe Othonem ferunt , du&urun fe in Galliam tot pileos ftramine contextos , quot numquan anteavel ipfe vel eius pater vidifTet. Atqueeade-caufsa trigint. duas legiones militum, qui omnes ftramineos pileos ferebant ad Lutetiam vique Parifiorum perduxit . Turn Ludouicus di mittebatur ab ijs qui captum feruabant , atque Hugo fug; Lugdunum elapfus eft. Mox Ludouicus lefe ad expeditionen parauit , ipfumque cum Othone infecutus eft . At ciuitaten earn ob ltineris arduitatem fuperare non potuerunt; quareRo mam in Italiam iter deflexerunt : nam iftic nepos fratris Hugo nis fefe Pontificem fecerat. Vrbem itaque oppugnarunt, armi; fiiperarunt , cruoris multum profuderunt > Pontificem falfurr profligarunt , verumque in locum fuum reftituerunt. Verurr poft menfes tres victor Otho triumphanfque in Saxoniam re J uerfus eft ■ Nee multb pbft ei reftitit proprius filius , quod pof obitum eius matris vxorem duxiflet Italicam, verebaturque,nc fi ex ea pater fufcepiflet filium , ifte in Imperium fuccedere f • Continebat fe in Saxonia , vbi confilia confpirationefque fuai inaufpicatb conferebat. Interim tamen maximos quofque Prin cipes huius confilij •& confpirationis participes habu it , incei quos Francorum quoque Dux Conradus fbroris fux maritii! fuit. Appellabant Salfeldiam (vbi hsec agebantur) locum confi- lijs funeftum. Vbi verb Otho pater hax intellexiflet, omni f( exercitu parabat , obfidebatque filium cum fuis coniuratoribu; Moguntia?. Filius & Conradus vrbe egrefli , in caftra coram pa tre prociderunt , dedentes fe fuaque omnia , modb velletcon foederatoribus fuis parcere; quod vtOtho recufabat, reuerfi fun in vrbem , dimiferuntque obfidem quern lllis dederat tmpera tor. Verum hie a quibufdam monitus,manere apud illos vo- luit,effe£tAifque Csefaris eft hoftis. Moguntia fugerunt Ratifpo- nam. Bauari item Henricum Casfaris fratrem deferuerunt , ac Luitholpho adhasferunt. Hos Cadar fiibfecutus eft, grauiterque vrbem obfedit. Interea diuerfis pugnis ac confli6tibus non pau- ci in ea obfidione perierunt homines*. Cumiam ipfa ciuitaspe- nuria rebufque alijs nimium eflet anxia, egreffus eft filius nu- datis pedibus,& humi antepatremprouolutus,omnicummi- feratione 249 feratione fiipplex admiili peccati condonationem poftulauit; itaque fedati ira , receptus eft in gratiam . Caviar in Saxoniam profeclus eft, vbi ex Hungaria ipii legati obuiam proceilerunt, quafi eius inuifendi & falutandi gratia .-fed reuera animus illo- rum erat exitum inteftinj. belli videre. Poft dies aliquot , vbi eos Imperator honorifice donatos dimififlet, nuntiatum ei eft; per fratrem Henricum Hungaros Bauanam obruifTe. Otho triftis expeditionem para bat, verum paucis copijs : nam & alibi Sclauis refiftere debebat , qui item Germaniam irrumpebant. Cum iam Hungari ad Auguftam vrbem tentoria fua fixiflent* ingens Francorum ac Bauarorum multitudo hos contra profe* iflaeft. Etiam Conradus ifti fe multitudini cum ingenti exer- citu adiunxit. Mox & Casfar hue aduenit. Edicitur, parent fe in diem pofterum finguli ad confli&um. Deinde fummomane copias coniun6he fimul iurabant , erantque numero legiones 06I0. Hungari verfi in poftremam legionem irruerunt , ac in fugam profligarunt . Sic & fextarn ac feptimam adorti flint, Verum Caefar fuos verbis hortatus eft, rem inquiens eo dedu- ftam effe > vti gladijs potius expeditionem quam verbis fini- rent. Atque hinc fufcepti lancea , clypeoqne,in hoftes equo profilijt. Ea res tantum fuis addidit animi , vt Hungari vlterius in Germaniam progredi non fuerint aufi. Dux Conradus, qui fortilTime pugnauerat , in eo confli&u cecidit. Tres Hungaro- rum Reges captiin exercitu fufpendebantur. Hac victoria Otho lb exercitu Magnvs, Pater Patriae, Auguftufque eft appella- cus, triumphanfque in Saxoniam redijt. Flagitatus a Pontifice /ti Italiam ab faeuitia Berengarij vindicaret , filium fuum Otho- jiem tertium Imperio fubftituit. Ii Otho 250 tho III. a patre fuo Othone Magno puer prater confuetudinem Romanorum Rex creatus eft , atque in Saxonia relidus : Otho autem Magnus Pontificis IoannisXII. precibus aduerfus tyrannidem Beren- garij III. in Italiam profe&us eft anno Ch r ist i noningen- tefimo fexagefimo fecundo. Berengarius Othoni Magno in Longobardia cum exercitu obuiam venit : vnde mox plurimi fane confti&us flint fiibfecuti . Tandem Berengarius in oppj- dum quoddam eoacl:us biennio obfefTus fuit. Sed vbi ciuitas nimium premeretur,ipfum cum filio Adelberto captum Otho Bambergam relegauit;vbi& totam vitam fuam exfules tranfe gerunt . Romam igitur Otho Magnus ingreflus, honorifice ex ceptus eft , a Pontifice inun&us , ac Diademate Imperiali infi- gnitus. Atque ita quidem Imperium ad vnum Othonem Ma- gnum deuenit ; quod iam annis ab hmc quinquaginta tribus diuifum fuerat. Ca?far autem Roma egrefliis*, cum in quibuf dam Italian locis cun&aretur , criminum quorumdam reus ab Romanis Pontifex accufabatur , vt Romam reuerfus Pontifi- cem verbis acribus nimis quam feuere corripuerit; qui ob me- tum Othonis profugit : ideoque in locum eius fuffe&us eft Pa- pa Leo o&auus. Ceterum fub abitionem Othonis reuerfus Ioannes , Roma eiecit Leonem iterum ; qui ad Cxfarem Spo- letum profugit. Non multopbft Ioannes confbfTus interijt, fed morte eius omnis tumultus necdum fuit confbpitus : Ro- mani enim in locum eius Benedi£tum V. Pontiflcem elege- runt, elecliionemque hanc in odium Casfaris ratam habere vo- luerunt. Cadar hanc ob rem ftomachatus, in pofTefllones eo- rum redijt , cun&aque ferro ac flamma deuaftauit. Obfedit etiam vrbem Romam oppugnauitque fortiter , verum capere , earn haudquaquam potuit ; ciues tarnen fame atque egeftate coa&i, Othoni portas vitro aperuerunt. Dein iratus vrbem cum fuis ingreflus , multis turn Romanis obtruncatis , Leonem re ftituit . Leo inconftantiam Romanorum veritus , ele£uonem Pontificiam a Clero ac Romanis ad Casfarem tranftulit. Re- bus itaque pacatis Ca^far in Germaniam reuerfus eft , duclc fecum Benedi&o , qui non multo pbft Auguftas ex moerore animi interierit. Otho Magnus 6t Otho III. eius filius incre- dibik 251 CXXVI. * CVM OMNIBVS PACEM, ADVERSVS VITIA BELLVM. >um patre x 1 1. annorum , folus nouem annorum Imperator, trigefimo a^tatis a Romanis veneho fublatus. 1 2 252 dibile quantum iam collapfum pame Imperium ampliarunt. In Saxonia argentifodinas primb inuenerunt. Quantopere verb Germaniam aedificijs exornarunt , vix iufto volumine explica ri poflet , adeoque de ijs hie tacebimus. Poft obitum Leonid fucceflit Pontifex Ioannes XIII. Ceterum Romani pellere Pon tifices fueti , concitato tumultu Ecclefiam Laterahenfem ob ruerunt , captumque Pontificem in Hadriani arcem primb ab duxerunt, ac deinde velut exfulem profligarunt. Et poftquam eiufce tumultus au&ores praxipui obijflent , Papa Ioannes ex filij fui menfe vndecimo Romam reuerfiis eft. Otho Magnus, intelle&a Pontificis expulfione,cumfilio fuo magnis itinenbus ingenti exercitu inftru&us Romam profe&us eft ; comprehen fbque Confule, Pratore, ac Decurione, au&ores tumultus fci- re voluit": cumque tormentis rei Veritas comperta eflet , Con : fiilem captum in Germaniam relegauit , Decurionemque la queo fiifpendit . Verum Praetor per vicos Romae turpiter tra £fcus , 8c ad necem virgis flagellatus , etiam captus in Germa- niam mifliis eft. Cum ergo tumultus omnis eflet confbpitus, Otho Magnus legatos ad Conftantinopolitanum Imperatorem mifit , offerens illi filium fuum eius filial matrimonio coniun gendum . Hi nuptias in Italia eelebrarunt , & vtrique a Caefa re fiint coronati. His ita fedulb geftis, per Galliam in Gerrria niam reuerfi fimt , vbi Otho naturae legibus fatisfecit ; tranfla tufque eft Magdenburgum , ac ingenti cum triftitia in Bafili ca, quam fundauerat , iftic fepultus. Non multb pbft aduer fus Othonem III. exortus tumultus eft. Nam Henricus Baua rias Dux Imperium affe&abat , quern armis facile domuitOtho Poftea Lotliarius Gallorum Rex Aquifgrani Caefarem inopina to oppreffit, adeb vt eorum infidijs vix euadere potuerit. Ve rum exercitu reparato Galliam ingrefliis Otho , Parifios vfqut cuncl:a depopulatus eft , Lothariumque in fuo Regno eb ar mis compulit, vti ad pacem pofcendam paratum fe efle,8tfa cere profeflus fit, quaxumque vellet. Deinde porrb in Italian: contra Graxos & Saracenos , qui Calabriam , Apuliam , aliaf que Prouincias pa*ne euerterant , profe£t.us eft : fed viclo fu( exercitu, ipfe inter fugiendum a nautis captus eft. Veriim curr ob Graxa? linguae cognitionem ignotus eflet nautis , Princep • *" " ■ " ij! 253 ijs Germanus minime habitus fait. Ferunt aliqui iftinc ipfurn (alutis caufsa enatafle,fed a piratis captum,& in Siciliam igno turn abdu&um. Proinde tandem agnitus,magnamargentivim Siculis promifit , fi Romam ipfum reftituere vcllent. Hi eum a pitatis redemerunt , Romamque honorifice reduxerunt, vbi aulam fuam , dum viueret , deinceps habuit. Eius vxor fide Graxa Romanos plurimum conuitiata eft , quod a Graxis per- cuffi fuiflent; magifque propemodum ob Graxorum vicloriam tetabatur, quam fi ea maritus potitus fuifTet. Multas praterea Italiae vrbes Catfar vltus eft , quarum dues primb ex confli&u profugerant. Igitur ambo iam Romanis inuifi ; qui Othonem veneno tandem iuftulerunt. Ii j Otho 254 THO I III. Imperium adeptus eft magna cum dif- ficultate anno Christi noningentefimo o&uagefi- mo quarto. iEtate enim puer erat vixdum annum egreflus duodecimum , cum Otho III. pater morere- tur : proinde Henricus Bauarias Dux feruandum eum Romae curauit. Itali plerique Crefcentium declarandum Casfarem fua- debant , vt Impenalis Maieftas ad Italos iterum reduceretur. Sed fideles erga fiium dominum Germani Principes , reuoca- tum ab Henrico iuniorem Othonem , communibus omnium furfragijs Caefarem defignarunt , adeoque Aquifgrani ab Epi- fcopo Rauennate Csefar inun&us coronatufque eft. Primum bellum geflk contra Ludouicum Lotharij filium Regem Gal- lia^, qui praeftiti a patre iurifiurandi oblitus, Lotharingiam ite- riim inuaferat, vaftaratque. Sed hinc eo repulfb, facile Otho Lotharingiam retinuit . lam & Crefcentius Roma? earn crude- litatem exercebat, vt Pontifex Ioannes XV. in Hetruriamce- dere debuerit. Scripfit ad Othonem Casfarem extemplb Pon- tifex , obfecrans vti Ecclefiam tyrannide Crefcentij oppreflam vindicaret. Quo audito , Crefcentius mifit ad Pontificem ad- uerfarium fuum, item orans, ne Othonem in Italiam concita. ret, paratum fe efle facere qua? vellet , ad Sedem fiiam Ponti- ficiam faltem rediret. Itaque Pontifex redijt, fcripfitque Otho- ni, ne veniret. Crefcentius obuiam Pontifici egrefTus , ad ge- nua cum fuis complicibus procubuit , pedefque ofculatus eft. lam Otho cum exercitu in Italiam venit. Huius aduentuter- riti Romani, honorifice ipfiim introduxerunt. Etiam ab Cre- fcentio amice magnificeque exceptus eft. Otho Brunonem Saxonem , Ducem Sueuia* , Pontificem creauit , qui poft ade- ptum Papatum Gregorius Quintus eft appellatus : ab hoc co- ronam lmperij accepit Otho . Reuerflis igitur turn eft Otho, poftquam Italiam pacafTet, in Germaniam. Romani Germa- num Pontificem ferre haudquaquam voluerunt , extrema illi minitantes, ni cederet. Turn in Germaniam ad Casfarem pro- fugit. Quare Crefcentium fibi rurfum Romani Caefarem crea- runt: hie Pontificem illis dabat, qui ab fe prorfum ftabat. Ita- que ingeneibus copijs accin&us Romam venit Otho, aduerfus quern fe parabat Crefcentius . Cum iam Otho Romam obfi- deret 255 CXXVII. FACILE SINGVLA RVMPVNTVR IACVLA, CONIVNCTA NON ITEM. Ex XXX. annis quos vixit, xvii. imperauit. 2$6 deret expugnaretque , Romani confiderantes haudquaquam' fe tantae multitudini refiftere poffe , dementia Othonis freti,' Gerrnanis portas recluferunt. Quare territus Crefcentius, eiuf- que Pontifex , in arcem Hadriani cefsere , fortiterque reftite- re . Rebus autem defperatis ex arce ad Caefarem fpe veniae vi- tro r)rofugerunt , & in via grauiter funt vulnerati. Otho Cre- fcentium nafb & auribus truncis , retrorfum afino impofiiit, & fpe&aculi loco per vrbem circumue&um , tandem etiam prascifis manibus pedibufque ex moenibus fufpendi mandauit. Pontifice item adulterino luminibus priuato, Gregorinm refti- tuit . lam verb natus erat Otho annos viginti o&o , eaque in- genij promptitudine praeditus ,'qubd ob fingularem pruden- tiam vulgb eum appellarint Mirabilia mundi. Hie vbi confi- derauit, perpetub Gallos &: Italos transferendse Imperialis Maie- ftatis a Germanis cupiditate a?ftuare j item iam prope nullum Cadarem fore , ac ipfos etiam Germanos inter fe diflenfiones m ob ele&ionem feminare - y vt Imperio debilitato profpe&um e£ fet , llludque perpetub apud Germanos perduraret , neve tot £fc&r deinceps controuerfias ob Imperium inter Germanos Principes r» p»«-concitarentur, rem excogitauit vtilem atque Orbi plane necef- "*mad- Miriam , quam Pontifici Gregorio indicauit ; qui, quia Germa- 7^**- nus erat •> facile annuit : itaque Principes Ele&ores inftitue- torem runt ac j eo vt cer tis quibufdam cum religiofis turn laicis Prin- beam, cipibus delegata fit au&oritas conirituendi Romanum Caefa- rem , vt concordia feruaretur in ele£tione , religionis cauffa in- ter Sacn ordinis Prafules,& Principes reliquos. Sunt igitur hi feptem , quibus ea prasrogatiua demandata eft : Moguntinus, Colonienfis, &; Treuirenfis Archiepiigopi,Princeps Bohemia:, Comes Palatinus Rheni, Dux Saxonias, ac Marchio Branden- burgenfis. Et poft mortem quidem alicuius Cadaris , fanxit Otho , vti Archiepifcopus Moguntinus id ipfurn reliquis Prin- cipibus Ele&oribus figiiiflcaret , diemque prasfcriberet , quo Francofordiam ad Moenum venirent ad conftituendum eli- gendumque Romanum Ca^farem . nee inde difcederent , nifi creato Carfare . Si verb Ele&ores in ele£tione minime conue- nerint, vltra diem trigefimum nihil illis pra*bendum fore pra- ter aquam ac nudum panem , donee in ele&ionem pariter confen- 257 :onfenferint. Ele£his Imperatof , priufquam alkjuid deinceps tncipiatur, fan£tiffime Deo Diuifque iurabit, Imperium, eiuf que priuilegia ac iura , fortiter fe defenfurum , obferuaturum- que- Prasterea confeftim Pontifici ele&io figniflcabitur,vteius tern £an£ticas ele&um Casiarem confirmet. Deinde creatus Ctefer publicabitur ; Aquifgrani vn&us diademate ferreo , Me- iiolani argenteo, ac Romas a Pontifice ad S.Petrum aureo co- onabiturlpconfirmabiturque. Hax fancftio omnem Romanis :onatum transferendi Imperium a Germanis ad fe prorfiis ade- nit. Quas ca?des, q&x incendia, quafque direptiones hac oo :afio#e Ocho fuftulerit , certe apud fe quifque facile perpen- iere poteft. Conftituta autem hac ordinatione, Itali varios tu^ Snultus aduerfus ipfum concitarunt. Quare cum videret Ro- nx fe tutum minime efle , in Germaniam redire ftatuit. Sed itnffo per infidias veneno , in itinere necatus eft. n Kk Henricvs • e n r ic v s 1 1, cognomento Clavdivs, Imperator ab Ele&oribus Principibus eleclus eft anno Christi millefimo primo, Dux Bavaria:: cuius pater terhporibus Ochonis III. & Othonis IIII. patrui fui Imperium nimis quam affe&abat. Eius aims frater fuit Othonis Magni, nomine item Henricus, de qub multa in prsecedentibus memorauimus: ac tres fimul hi Duces fueie Bauaria: eodem nomine appellati , pater videlicet , filius , ac nepos. Hie profe&ionefli Ita licam in annum diftulit duodecimum , tantumque negotij cum oppugnatoribus vierma- nia: habuit, vtproficifci Romarii haud vmquam potuerit. Antehaecvero tempora Caro- lus Gallorum Rex, ex Caroli Magm progenie poftremus , Regno priuatus eft perHugo- nem Capetum , & in perpetuos carceres detrufus. Ab hoc Hugone Cap«^ genus fuum ducit Gallia: Rex Henricus II. qui etiamnum noftra a:tate Regnum potenter adminiftrat, Is fuerat Comes Parifienfis, Magni illius Hugonis filius, cuius fupra in Othone Magno paginaz4tf. &£48. abunde mentionem fecimus. Hac rerum mutatione, dici vix poteft quanta Caefar ab Gallis eorumque Rege pati debuerit . Mediomatrices , ac Gai^Jauura obfedit : Lotharingiam , &: Flandriam domuit, quas Galli Imperio deuicerant- interea Bohemos ac Polonos ad fidem Chriftianam coegit . Hungarorum Rex fororem ambie- bat Caefaris in coniugem ; fed ei negabatur , nifi polliceri voluiffet fe Chriftianam reli- gionem ac baptifmatis facramentum cum omnibus fuis fufcepturum : quibus pollicitis poftea ille ftetit;'& baptizatus , Stephanus sppellatus eft. Tandem Henricus Romam venitj ibique a Pontifice Benedicto V 1 1 1. Imperiali diademate coronatus eft. Sarace^ nos , qui ea tempeftate Italiam obruebant , ac Capuam modo profecli erant , Italia ex- ptilit*. Princeps erat fane illuftris& praeclarus,verum eius vita ac gefta negligenter fiue ordine litteris funt prodita , nee rationes geftorum fatis accurate funt annotatae . Prodi giofa multa ac rara in eius offendo hiftoriaj qua: omnia prudens omitto . Noftri quippe apud Germanos hiftoriographi Monachi iuere parum periti, & iudicij pxne expertes : qui setatem in coenobijs tianfigentes , peculiare quidpiam nee viderunt , nee tantum ijs iudi- cium fuit , vt de ignotis fuerint percontati ; aut femel perpenderint , quodnam Hiftorici munus effet , quemadmodum res ordine oporteat narrare , caulTas earumdem a capite explicate, quomodo lint gefta:, &: in quem finem dedudse.cum omnibus fuiscircumftan- tijs, quomodo > vbi , quis , quid , quare, & quando. Attamen nee omnino res Principura praxlaras perire paflus eft Deus , quin & alicubi fufcitauerit aliquem , qui rerum verita- tem quafi per tranfennam cognofceret. Diuus Maximilianus Catfar fa:pe conqueri foli- tus fuiffe fertur de imperitia hiftoricorum Germanorum , quod tam prxclarorum & prudehtum Principum res geftas non foliim fine ordine confcripfifTent , fed corrupiffent etiam male fcribendo. Ac pra:cepit memorabilia qua:que ex omnibus hiftoricis decerpta ordine quodam in compendiofa Chronica digeri : id quod haud dubie fuiflet factum , fi nonpra: grauiorum rerum follicitudine prattermififfet. Quantum vero ego ex hiftonjs cojligere potui , qua: huius Henrici mentionem faciunt , vir fuit rara: abftinentia: , adeo vt & viuus habitus fit Sandus. Vita: pmerea fuit incontaminata: , ac plane continentis. Quotidiana item corporis caftigatione medullitus eneruatus , in aduerfis idem atque in profperis , triftiaa:quanimiter perferens , omnem gloriam mundanam , voluptatem , atque opes contemnens , neminem defolatum a fe dimittens, vir plane humanus, ad Chriftia-r nam religionem diligentiffimus . A Pontifice vna cum vxore , quicum rem habuiffet numquam , in Diuorum catalogum relatus eft. Ante obitum fuum conuocatis Ele&ori- bus, legitimofuffragio.Conradum Ducem Francorum Csefarem dixit. Obijt Bamberg*, fepukufque iftic in bafilica , cuius Epifcopacus exftitit fundator. • 259 CXXVIII. NIHIL IMPENSE AMES ; ITA FIET ■ VT IN NVLLO CONTRISTERIS. Cum X X 1 1 1. annis v. menfibus Imperio fummo cum honore prefuiflet, L 1 1, annos vixifTet , mortem obijt. Kk 2 260 onradvs II. Dux'FrancicusacSueuuSjdiiTen-* tientibus Ele&orum Principum fufFragijs , Casfar creatus eft. Hie Henrico II. beila fua abfoluit^ ac virtute earn fane adeptus eft glonani , vt ab ipfo viuo Imperator fit defignatus : qua? res poftea plurimos concirauit tumultus . Quamquam enim Principes Ele&o- res confenfum huic praebuiffent ; erant tamen quasdam Im- perij membra , quibus Caefarem libere iuxta legem Otho- nis II II. creandum placebat, non fauore, fuccefTione,aut alio quouis modo , alioqui velle fe aperta manu refiftere. lam, & Cuno Bauariae Dux in diflentanea ifta ele£tione ad- fuerat, qui cum ab ceteris Principibus Ele&oribus interro- garetur , cuinam fuum daret furYragium*, fubridens refpon- debat : Conrado Francorum ac Sueuorum Duci cognato meo . Haec autem ele£tionis diflenfio vel biennio perdura- uit; vfque adeb legem Othonis III I. obferuarunt. Ea enim iubet , ne ele&ionem vltra dies triginta, protraherent : fe- cus , Elecloribus Principibus prater aquam & nudum pa- nem prasberetur nihil, donee Csefarem legiflent. Atque hie quidem lex ea vel in fecundi ab ea lata Caffaris eleclio- ne interijt. Ita plerumque fit , vt mortuo Legiflatore , lex lpfa in defuetudinem abeat , etiamfi earn vel mille iuramen- tis confirmafTet. Nihilominus poftquam multum diuque circa eleclionem diflenfiffent , legitimo tandem fuffragio Conradum II. elegerunt , quando & Henricus ipfiim ante obitum Cadarem defignafTet. A&um autem id eft anno a Christo nato millefimo vicefimo fexto , poft mortem verb Hennci II. anno fecundo. Neque hie fane omnis controuerfia fublata eft. Nam Bauaria? Dux Cuno ioco- fum fufFragium fuum dicebat, indignatufque ele£tionem plurimum ridebat. Verum enimuerb elecliio legitime coe- pta in fuo vigore permanere debuit . Quoniam verb Con- radus motus aliquos in Imperio fuborituros forfitan fe ab~ icnte timeret , effecit vt in confbrtium Imperij filius fiius Henricus Nero eligeretur , ne , fe in Italiam profecl:o , fi- ne capite certo Imperij fubditi inter fe tumultuarentur in Germania. Atque hoc quidem modo res multb efFe&ade- terior 26i CXXIX. OMNIVM MORES, TV OS INPRIMtS OBSERVATO. Irhperij anno X 1 1 1 1, e viuis deceflit. Kk 3 262 terior eft. Siquidem Erneftus Germanise Dux ac Comes VVelphus rebelles Cadari fuerunt ; fed eos facile compe- fcuit , vc fefe mutub direptionibus , incendijs , ac csedibus aggreffi (int. Tandem Erneftus in eremum aufugit , ibi- que fe diu continuit . Interea Itali aduerfus Casfarem con- fpirarunt , vt ft quando in Italiam veniret , hinc ipfum expellerent. Quo audito , totis hie viribus eb profe&us; Mediolanum in primis obfedit , ac fuburbium incendio va- ftauit,minitans ijs deinceps grauiora, vrbifque euerfionem. Sed cum fe dedidiflent , Romam profe&us eft. Veriim cum nullus ei refifteret , cun&a oppida in gratiam recepit. Cre- mona Pontifex ei Ioannes XXI. obuiam proceilic , obfe- crans ne indignabundus Romam peteret , eb quod inaugu- rare ipfum ac iurare parati eflent . Turn ira depofita Ro- mam placide profe&us , ab ipfb Pontifice coronatus eft. Deinde & Romanis euerfionem minatus eft , fi Pontifici- bus molefti efle pergerent , vt olim fuerant. Eadem hac tempeftate fasuiflime tumukuatum eft inter Romanos ac Germanos . Hi lllos vrbe pellebant , vt plurimi casfi intM ierint. Verum pace perConradum illicb inter eos conci- liate , aduerfus Sclauos atque Huhgaros Roma profe6tus eft , qui Italis in fiia rebellione praefidio fuerant , grauiter que eos vltus eft. Interea Dux Erneftus nouos concitauit tumultus ; quare ab Carfare in reditu confoffus eft . Edi- .&um fiquidem promulgarat memorabile , vt , fi quis pa- cem publicam infringeret , is capite puniretur . Porrb au- tem dum iam in Italia agebat , Mifco Regem aut Cadarem fe in Polonia effecerat, aduerfus quern Conradus ingentem mifit multitudinem ; atque ipfe poftea fubfecutus , cuncla caxlibus atque incendijs compleuit . Mifco animaduertens nequidquam fe Casfari reftiturum , ad Ducem Bohemia? confugit ; qui item Cadari erat aduerfarius . Dux ratus pro- ditione huius in gratiam Cadaris fe redimrum , clam nun- tiabat Cadari hoftem fe fiium captum traditurum . Carfar ex fua magnanimitate proditionem illam minime accepta- bat , fignificabatque Mifconi , alium quasreret defenfbrem quam perfidum iftum. Quare demiratus Mifco , clam in Poloniam 263 Poloniam profe&us , diademate Regio depofko , fupplex ad ^sefarem perrexit , coronam feque illi ofFerens . Csfar in gra- iam ipfum recepit, Ducemque Polonias fecit. Deinde Conra- lus bella aduerfus Gallos ad recuperandam Lotharingiam gef- k : quibus deuiclris , Lotharingiam iterum cum Lugduno ac ;tegno Arelatenfi cepit , Imperioque fuo fubiecit . Obijt VI- raie£u , Imperiumque filio flio reliquit . Huius auus erat Con- adus , qui cum Othone Magno apud Auguftam Vindelico- lim aduerfus Hungaros pugnauit , ac caefiis eft. y Henricv? ^S* e n r i c v s I II. Nero cognominatus , imperare ccepit anno Christ Wl W milleiimo quadragefimOi Primum ingentes copias aduerfus Bohemos du ^ xit , & poft incendia , direptiones, deuaftationefque quam plurimas, Duceir ~ iam turn rebellem eo neceffitatis adegit, vt Ratifponam venerit, & vltrd (i »§ tributarium Caefari tradiderit. Inde Hungariam ingreflus , duas cepit ciuita- tes, eius regionis fere maximas. Nam & has rebelles fefe praebuerant , Regemque iibi le gerant Vbam nomine, qui Caefaris erat aduerfarius , & quiconabatur Bauariam euertere Ex hoc bello Caefar reuerfus , praefens in Concilio Conftantienfi ipfe fuit, in quo plurim; in fe admilfa condonauic , omnique fepofita contentione, pacem quae ad ea tempora non dum erat audita publicauit j atquein omnibus Imperij fin Prouincijs ediclo confirmauit Anno autem Christi millefimo quadragefimo fexto profe&us in Italiam, ab Roma nis pacifice exceptus eft* Tres Pontifices inter fe concertantes de Papatu fimul reiecit Pontificiae Sedi Bambergenfi Antiftite praefecto : hie fe Clementem Secundum appel lauit , Caelaremque cum fua vxore coronauit . Deinde Romanos Caefar ad iuramentun praeftandum coe'git , ne Pontificum ele&ioni fe deinceps immifcerent . Hinc profechi eft Capuam, vbi Turcas qui continuo Italiam obruebant, feliciter deuicit , profligauit que. Pofteaquam iam Italiam bonis legibus ac moribus reftituiflet , ampliflimo fane ho nore in Germaniam redijt. Anno praeterea Christi milleiimo quadragefimo fepti mo , nouos deintegro tumultus concitarunt Hungari , legeruntque fibi Regem Belan quemdam nomine , pollicentes omnem huic obedientiam , fi Chriftianam fidem ex ftirpare , Epifcopum enecare , & fidem priftinam reftituere yeller. Quae quidem omni; facile impetrarunt. Turn furentium inftar fimul impetu in Ecclefias concurrerunt, ea mifere depopulantes . Necfuum modo interfecerunt Epifcopum, verum ctiam Germa nos & Italos omnes , qui in aliquo faltem officio Regi Petro , quem illis Catfar praefece rat, inferuierant. Praeterea per vniuerfam Hungariam Bela edicfo mandauit, Religiofo omnes libere interficiendos : adeoque paffim trucidabantur. Rex Petrus a fuis captus[ Vtroque lumine priuatus eft. Mox propere Caefar multis per Danubium ratibus profe £tionem aggreflus t Peflinnuta oppidum obfedit. Nocfce vero perforatis nauibus , mul tos Hungari fubmerferunt. Hinc fatigatus Caefar in Germaniam redijt. Anno C h ri st i millefimo quinquagefimo Hungarorum faeuitiam experti funt Germani. Gefa patruum fuum Epifcopum multis copijs Ratifponam hoftibus obuium mifit; hie eosii fugam compulit. Papa Leo nonus Germanus vna cum quadraginta duobus Epifcopi in Germaniam Moguntiam vfquevenit. Hie de compefcendis Hungaris,ac rebus alij Religionem fpectantibus,. agebatur. Caefar rurfum cum exercitu in Hungariam profe ctus eft , diuifitque fuos in parteis duas , vt hinc plurimum. damni agris intulerit. Se terea etiamnum erat Conradus ex ibrore Henrici V. progna- tus ; cui item Franconis Ducatum conceflerat Henricus. ldeb aduerfus Lotharium iure ad fe Imperium pertinere contende- bant. His fauebat Comes Palatmus Godefridus ex Franco- num genere oriundus , a quo Conradus Caefar ele&us eft. Ce- teris m Bauaria? Dux VVelphus Lothario adhsefit. Vt ergo Conradus Lotharium anteuorteret , Italiam ingrefTus , Longo- bardiam occupauit , vbi & ferrea corona infignitus eft. In- terea a Lothario obfeffie 8t victx font vrbes , Spira , Vlma, Nonmberga , & Augufta j atque inde coniecutus eft Conra- dum in Italiam. Proinde vbi cognouit Conradus &c vrbes Germanicas amifTas efle , & nullam lpem praefidiorum exfpe- clandam eiTe ex Germania ad feruandum regnum Itajicum ; relicla Italia , pacis conditiones apud Lotharium pa&us, fufce- pto Imperio ce(Iit 5 ac dum vita Lothario manfit,quieuit. Iam verb Lotharius adepto Imperio Leodium profe&us eft ad Pon- tificem Innocentium 1 1, quern Petrus pfeudopontifex Roma expulerat. Hunc cum exercitu in Italiam duxit , vi Romam expugnauit , Ianiculumque montem occupauit , ac Pontifi- cem reftituit in Bafilicam Lateranenfem . Quod facinus cum non minus pie quam feliciter abfbluiflet , a Pontifice Imperij diademate infignitus eft. Cumque Lotharius extemplb in Ger- maniam ad comprimendos quofdam motus in Bohemia con- citatosredijfIet,intereaque Innocentius Pontifex a pfeudopon- tifice Roma exactus fuiflet, fecundb in Italiam iratus cum in- genti hominum multitudine profecl:us eft , debellauitque ad- uerfus Rogerium Pontificis aduerfarium ac pfeudopontificis amicum terra marique , & tandem ex Italia ipfum exturbauit. Multas Italian vrbes Pontifici rebelles (vt erant Albia , Bene- uentum, CXXXIIII. AVDI ALTERAM PARTEM. 75 In Italia morbum contraxit , quo in Germania mortem obijt, anno Imperij fui X 1 1 1. Mm 2 276 uentum,&c.) deuaftauit. Poft hate rurfum in Germaniam re dire ftatuit , adeoque profe&ion^m ex Italia adornauit per agrum Tarentinum: vbi morbo correptus in deferto, quod fi- tum eft inter Oenum St Licum fluuios, fub paftoris cuiufaam tuguriolo vita deceflit. Quidam ex. Hiftoricis Lotharij huiufce mores recenfens , bellatorem fuifle ait ftrenuum , virum in defendendo acerrirnum, in confilijs prudentiflimum , adueria- rium horribilem Dei eiufque Ecclefia? hpftibus , veri in omni- bus amantiflimum, a?qui item obferuantiffimum , ac iniuftitis contra hoftem perpetuum ; cuius virtus iatis in Sicilia emicuit, atque in Saxonia abunde patefa&a eft : qui etiam dum vixir, nihil detrimenti Imperium Romanum paflum eft. Petrum pfeudopontificemprofligauit, Innocentiumque vt verum Pon- tificem vi reftituit. Commendatur etiam plurimum, quod iu- ra Romana fummopere amauerit. Nam cum legum Roma- narum libros VVernherus , quern Accurfius Irnerium fipe riominat, in Italicis bibliothecis repperifTet , & in lucem redu xiftet , mandauit Lotharius hos publice in Scholis tra£tari & pra?legi , atque iterum fecundiim eas- leges ius dici in iudicij* Imperialibus. Itaque per hanc occafionem in vfum reuocatui eft is thefaurus , quo neque vtilior , neque pretiofior efte aliu; poteft. Nam hinc Ius iterum vniuerfa? reftitutum eft Euro pa? : fiquidem omnes regiones & omnes alia? leges vtunturRo mano hoc lure tamquam amuiTi quadam in a?quitate cogno fcenda , quod honeftati publico proxime fit accommodatum Pra?terea ex reparato hoc lure iterum Latina? lingua? purita. veluti renata florere coepit ; ftudiaque Iuris turn exorta funt ac ftatim magni & multi praclan Iurifconfulti exftiterunt, qui bus 6t interpretari leges , & in publicum vfum reuccare curs fuit. Turn Inftituta Imperatoris Iuftiniani Magni, velut intra du&orium ac prima Iuris elementa , tradi cceperunt. Turn & Edi£ta Pra?torum atque iEdilium , qua? non modicam Iuri cognitionem continent, prxle&a fuere;quemadmodum &re in Pandeftis feu Digeftis comprehenfa?. His acceflit Codex qui ftatutaconftitutionefque Imperatorumcompleclitur. Quai tus denique liber eft Authenticorum , quern fuperioribus id eb adiecit Imperator Iuftinianus , vt conftitutiones Principun hin 277 hinc confirmaret ac corroborarec. Equidem mirari fitis ne- queo , rantam illius temporis homines cognitionem efle con- fecutos , quo Latinas linguae vfus, hiftorise,omnes denique Ro- mans difciplinse veteres erant intermiffe. Quare facile a^fti- mare pofTumus , Iureconfultos illos huius Locharij temporibus non fbliim fummce diligentias & (edulitatis homines in fludijs, fed magnos atque prudentes quoque , & vfu Rerumpublica- rum viros exercitatiilimos fuifte. Nam fine ea exercitatione, ne podibile quidem fuiflet , leges Romanas cognofcere . Ita- que illi ipfi do&ores Iuris , Azo, Accurfius, Bartholus,&c. nihilo inferiores cenfendi (iint veteribus illis Iureconfultis ? Ser» uio , Vlpiano , Papiniano , &c. Mm 3 Conradvs 278 onradvs III. Franconiae ac Sueuia* Dux, cuius paullb ante mentionem fecimus , Imperium adeptus eft poft obitum Lotharij anno Christ i millefimo centefimo vicefimo nono. Huic Saxones atque alij, qui in eleclione non adfuerant , reftiterunt , quad haud le- gitime ele£tus fuiflet. Sed ea controuerfia facile in Comitijs confbpita eft Bambergse. Henricus tamen Superbus Bauaro- rum Dux , gener Lotharij , ipfe poft fbceri obitum rebus pra> efTe maluiffet. Habebat fiquidem penes fe Ratifponas ornamen- ta Imperialia ab Lothario relicl:a,quse reftituere plane nolebat. Tandem verb coa&us ea reddidit ; in gratiam tamen cum Car- fare redire non potuit. Henricus exercitum parabat,caftraque ad Licum fluuium figebat contra Auguftam Vindelicorum , quam occupabat Csefar. Hie ilium veritus, clam no&u Her- bipolim aufugit. Cum iam Henricus apud Principes quofclam Imperator haberetur , illi adhserebat prater ceteros Hungarian Rex. Verum breui ad Superos migrauit Henricus. Tumom- nes fefe VVelpho Henrici filio dabant , omnemque aditum Casfari prohibebant, ac vias tranfitufque Italia? omnes illipra- cludebant , ne Diademate Imperiali infigniretur. Hos contra omni exercitu profeclus Caviar, VVelphum in fugam egit. Deinde & alia pugna commifla eft apud vrbem VVeinsbur- gum. Hanc autem ciuitatem obfefTam Caefar deuicit. Mulie- ribus abire permiftum eft cum tanta farcina bonorum , quan- tam poftent ferre: vin autem omnes erant interimendi. Turn mulieres , reli£t,is rebus, viros fuos afportarunt. Ca^far infpe- ratam feminarum fidem fummopere mirabatur. Eius frater Fredericus calumniabatur , bonorum , non hominum afpor- tandorum beneficium concefTum fuiffe. Cui refpondebat Cx- far, femel fe locutum fuifle, nee id velle reuocare. Adeb infu- per hac feminarum virtute delegatus eft , vt non modo viro- rum Ulis , fed omnium etiam opum copiam fecerit , vt fecum auferrent. Inter hos verb motus Pontifex Eugenius III. le- gatos fuos ad Csefarem mi fit , vti pararet fe cum exercitu ad- uerfus Turcas ac Sa*racenos ad recuperandam Ierofblymam. Bernardus Clarasuallenfis Abbas , quern in catalogum Diuo- rum relatum habemus, ac viri Religiofi alij verbis , quoad po- tuerunt, 2 79 cxxxv. P A V C A C V M A L I I S, MVLTA TECVM LO QJ/ E RE. - Rerum habenas tenuit annos xnn. & morcuus eft. 280 tuerunt , Principes ad hanc profe&ionem adhorcati font. Pa- rarunt igitur fe ad expeditionem Ludouicus Gallorum Rex, Henricus Anglian Rex , St Alphonfus Rex Hifpaniae , ac Ger- mani Principes omnes cum fuo Carfare > qui VVelphum item (quamquam bellum nondum finitum erat) eb impulerunt , vt vna cum ijs profe£tus fit . • Edu£ti itaque anno C H R I s T I mittc- fimo centefimo fexage(imofeptimo,incredibilemHungarorum ac Graxorum multitudinem afTumpferunti Equites eran't nu- mero feptuagefies mille,exceptis peditibus . Qui quidem exer- citus pame vniuerfus feu preflus fame feu aeris inclemenna, feu etiam copijs Turcarum ac Saracenorum obrutus , casfus in- terfe&ufque eft,ac nihil penitus profecit. In hac laboriosa ex- peditione Caviar VVelphum fa^penumerb iuuit. Tandem vt Ierofblymam veniffent , ac pars Damafeum profecli fuiflent, Welphus morbo correptus eft > quare domum redire ftatuit. Cum iam hie mare traie&us in Siciliam veniffet , conualuit. Hie amiciffime ab Rege Rogerio exceptus , plurimis muneri- bus donatus eft , quibufeum aduerflis Cadarem bellaret. Si- mul atque Welphus in Bauariam redijflet, ad bellum fefe pa- rauit, Gefarifque poffeffiones inuafit , atque Herbipolim gra- uiter obfedit . Vox VVelphorum Tub moenibus erat , Hei Wefyh ; Herbipolitanorum verb , Hei Gibelin. Hinc illud natum eft , quod etiamnum hodie in Italia Casfarianos Gibeli- nos, Pontiflcum autem complices VVelphosappellemus. Nam Welphus hie pro Pontifice pugnabat , (lib eius nimirum fti- pendio , ac titulo Rogerij , quod Franci Imperatores omnes pame Pontifici rebelles exftiterant. Poftquam verb Welphus feomma iftud audiuiflet , cetera inftrumenta bellica dimouit, atque ariete muros crebro difiecit , vrbem euertit , dues mul- tos interemit, alios captos iftinc abduxit , atque arcem deni- que Flockburgum vi aggreflus eft . Proinde vbi Franci ac Sue- ui ad bellum fefe paraflent, VVelphum armis ita profugarunt, vt cum fummo dedecore iftinc VVelphi difeedere fuerint coa* &i. Fredericus Barbarofta (qui non multb pbft Casfar creatus eft , Imperatoris ex fratre nepos, itemque VVelphi huius ex fbrore nepos) ifti fe riegotio immifeuit , atque omnem contro- uerfiam diremit. Capti vtrimque dimifli funt; refque ita pro- be 281 be eft conftituta , vt nee Cae/ar , nee VVelphus quod timeret, habere poflet. Proinde quanta St quam deteftanda bella ex Welphis hifce ac Gibelinis nata fine , dicetur in fequentibus. Nam praefentia hax inter Caefarem & Pontificem bella hinc ariginem habent. VVelphi Principes fuere femper Sueuorum, ac deinde Bauarorum ex antiquiffima Germanorum ftirpe Driundi; ac primo fe oppofiierunt Caefari Conrado II. qui item Dux fuerat Francorum, Anno Chrifti millefimo centefimo quinquagefimo primo , Conradus Caefar ex Afia in Germa- niam reueriiis eft. Hie Norinbergam praxipue exftruxit, am- pliauit atque inftaurauit ; quam Henricus V. plane deiecerat, vaftarat , funditufqueeuerterat. Sic Vlmam non reftituit mo- fib (quae Lotharij III. temporibus diruta ac cladis multum pa£ j(a fuerat) fed multis etiam priuilegijs donauit. Verum haud multo pbft obijt excommunicatus. •• Nn Frede- 282 redericvs Barbarossa Sueuorum ac Fran- Icorum Dux , poll mortem Conradi patrui legitimo Eleclorum fuffragio Francofordias Casfar creatus eft, 'anno millefimo centefimo quinquagefimo fecundo. Hie triennio pacem , tarn fepultam pasne , Principibus Germa- nis reftituit. Nam . dementia & iuftitia Princeps fuit clarifli- mus, nee minori tamen audacia ac fortitudine infignis , inge- nio promptus , corpore validus , confilijs proiiidus , negotijs expediundis diligentiflimus , militias peritiffimus , tenaci me- morial felix , in vi&os mitis , qui acceptas iniurias facile obliui- fcebatur , erga maniuetos denique humanus & benignus , au- dacibus verb ac fuperbis durus. Rebus itaque iam in Germa- nia pacatis , ingenti cum exercitu in Italiam profe&us, omnem controuerfiam fedauit , ac Romam deinceps vt Diademate Imperiali infigniretur, petijt. Verum Pontifex alijqueltali me- mores iniurias, quam eius patruo inflixerant , fufpicabantur fa- cile earn hunc vindicaturum. Et ciim primum ei Tordona refiftebat, ipfam cepit,domuitque:ac deinde Romam eo mo- d#profe£t.us eft, vt Hadrianus III I. ipfum veritus , cum fuis Cardinalibus in vrbem veterem profugerit. Porrb pace tan- dem impetrata , fupplex Casfar ad Pontificem ingrefTus , debito ipfum honore eoluit, coronamque Imperijab eo flagitauit. In- tcrea Romani Germanicum exercitum inopinato opprefferunt, vt vtrimque casdes plurimas fuerint perpetrate. Hinc Casfar profe&us, a Spoletanis in itinere oppugnatus eft; ideoque eo- rum oppidum funditus euertit* Poftea per vniuerfam Italiam ac Longobardiam profe&us, complures rebelles ad obfequium coegit; reuerfufque in Germaniam , Principum amicitiam fiim- mopere aftedtauit. Mediolanenfes quippe aduerfiis ipfum iam bella parabant. Ducem Bohemias, Regem fecit; Marchionem- que Auftrias, Ducem : ac Bauariam deinde VVelpho conce£ fit. Interea Mediolanenfes multa Casfariana oppida deuafta- runt: qua de caufsa in Italiam cum exercitu profe&us eft. An- te hunc tamen itineri fe tradidit Rex Bohemias , ac Brixienfes inuafit domuitque . Turn Casfar cum multis Principibus illico fubfecutus eft : cumque loca cun&a circiter Mediolanum de- uaftaffet, vrbem ipfam obfedit vel integro feptennio: tandem- que 283 cxxxvi. i . VRJESJAT VNI PROBO QVAM MILLE IMPROBIS PLACERE. Poft multos labor es & serumnas per X X X v 1 1, annos pro Imperio exantlatos, tandem fubmerfus perijt. Nn 2 I que pofl grauiffimas fan£ pugnas ab Carfare capta eft. Quid- quid hinc fpoliorum colle&um eft , tarn virorum quam femi- narum ac puerorum , id omne in Germaniam abdu£him eft. Eorum Principem fixb mensa non feciis atque canem in pran- dijs alebat : deinde tc ille captus in Germaniam tranfmiflus eft, multifque ibi annis in vinculis detentus. Ca^far vrbem fblo adaequauit , eamque aratro ita euertit , vt velut ruina perpetuo efTet manfura . Multa? hoc tempore ciuitates item fuere euer- fx cum Mediolanenflbus idem fentientes. Turn VVelphusa Carfare de fecit , ac filium fuum iuniofem VVelphum Tufcia? Principem fecit, reuerfufque eft ex Italia in Germaniam. Hinc magna in Germania orta funt inter Gomitcm Tubingia: &: V Velphurn bella : quare & Caviar ad componendam pacem m ermaniam redij.t. Interea obijt Pontifex, fuccelTitque in Pon- ificatum Alexander III. Quamquam verb legitime" creams fuerat , multa nihilominus fuffragia habebat O&auianus q dam,elecl:ufque erat, non obftante akero , a multis,ac Vidi appellatus. Hie ad Caeiarem profugit , Alexander autem ad Philippum Gallorum Regem ; illeque ab hoc ? in Concilio Cla- remdntenfi , cum Carfare execratione petitus eft. Cum iam Alexandra Romani magis fauebant , accerfitus eft ab illis e Gallia Romam. Hinc oppida qua%lam Italia? (pern magnam concipiebant vindicandi ie in Caviare: ideoque Pontificem Cav- iar exofus , quatuor continub Pontifices aduerfus ilium creabatj* fatigabatque adeb Ecclefiam , vt iam perituram qui/que facile timeret. Pontifex exepmmunicatum Ca^farem vbique publi- cabat. Sed-ne id quidem proflcere quidquam poruit: nam Im- perator cun£t.a Pontificis bona, iura,poneflionefque ad fe ma- gis magifque rapiebat , veniebatque cum ingenti exercitu in Italiam anno millefimo centefimo fexagefimo feptimo, atque vniuerfa denique funditus deuaftabat. Dum iam Anconam obfideret , prope Romarri ^uiculafrarrf venit Colonienfis Epi- fcopus tamquam pacis conciliator. Sed hunc Romani armis obruebant,fubfidioque illi erat Moguntinus Epifcopus; acres in earn pugnam deducta eft, vt Romanorum intenerint quin- decim millia. Interea cum vniuerfb exercitu Romam obfide- bat Imperator , expugnabatque Vaticanum cum D. Petri Bafi- lica. 28$ lici .' Verum Pontifex no&u clam ad Gallorum Regem profu- git, indeque in Angliam6c Hifparriam. Ca>far Principes fuos Germanos in multis Italia* locis Duces creabatf atqus inde in Germaniam reuerfus eft : nam eius exercitus pefte propemo^ dum interierat . A nno Christ i jrnillefimo centefimd feptua* gefimo vinculis elapfus eft Dux Mediolaneiifis • atque habitu ruftico in Italiam reuerfus \ difperfam multitudinem conuoca4 bat,Mediolanumque iterum vi asdificabat. Etiam Pontifex in Italiam redijt : huic vrbem collapfam quidem antea reftaura-? bant , appellabantque Alexandriam. Ca?far autem pacis fern-* per amantiflimus id ei facile permittebat. Porrb anno milled- mo centefimo feptuagefimo quinto , Itali priftinam fuam in* I conftantiam renouarunt, & cum Longobardis aduerius Ca^fa* , rem confpirarunt ; atque omnes Caefaris miniftros pradcripto die enecarunt , nudofque aliquot profligarunt . Haec verb de- fe&io adeo profe£t,6 Cadarem mouit,vtiam quarto in Italiam profetl:us (it. Sed ne noui in Germania tumultus exorirentur, filium fuum Henricum iuxta fe Romanorum Regem creabafc I ' Nn 3 Henricvs 286 enricvs VI. teli&userat in Ge^mniayfedOthoi •nem ac Philippum ems fratres pater Fredericus cum vniuerfb exercitu in Italiam fecum affumpferat , ob- ?iidebatque Alexandrian! oppidum iam recens exftru- &um. In hac obfidione nihil perfecit Fredericus , quod ab eo Henricas Welphus defecerat occafione excommunicatioms. Sufpicantur aliqui ad hoc ipfum are fuifle conductum . Huno* fubfecutus eft Fredericus , fupplexqne orauit , ne (e deferereti at fruftra . Welphus enim in Germaniam venit , concitauit* que ingentem tumultum aduerfus Fredencum. Igitur coa&us Fredericus Italiam linquere , in Germaniam reuerfus eft , pro- fugauitque VVelphumin Angliam ; ac Bauariam donauit Otho- ni a VVitelsbach. Rebus ad lftum modum pacatis ,in Italiam redijt anno millefimo centefimo feptuageiimo fexto , venitque cum exercitu Comum. Hie ipfum Itali exfpe&arunt. Verum impreflionem in eos tribus copijs fecit. Germani ardore belli ordinem neglexerunt , fed Fredericus fua manu plurimos in- terfecit . Equo confojffo deiecl:us eft , adeb vt tarn (ui quana hoftes mortuum ipfum eile arbitrarentur. Qua? res tantum addidit animum Italis,qubd in fugam Germanos egerint,eo- rumque lignum Aquila in hoftium manus deuenerit. Muki Principes , Nobiles , ac praxlari in ea pugna interierunt. Otho Ca^fans Alius Venetias ad Pontificem captus abdu&us eft . Im- peratrix Comi agebat , veftefque induebat funebres , ac mari- ti fui corpus inquiri mandabat. Sed quinto die pbft Frederi- cus Papiae vifus eft . Hie Principes & Epilcopi multa illi mini- tabantur, nifi pacem concordiamque cum Pontifice breui ini- ret ; nempe alioqui ipfum ad vnum omnes defererent , alium- que Caefarem ab Ele£t,oribus poftularent . Quare Imperator pacem a Pontifice efflagitauit. Verum Pontifex voluit, vt ipfe Venetias veniret : neque enim alias pacis conditioned vllas ad- mittebat, quam vti poenitentia? loco faceret , quidquid eieflet iniun&urus . Cui rei ft paruiflet , iuftit Pontifex , vt pro D. Marci foribus humi fe profterneret . Turn ipfum Pontifex publice pedibus conculcauit , fcriptum efle inquiens : Super afyidem $r bafdifmm ambidtibis , &* conepdeahu leonem n ^ °! uo d fumma Imperij aucloritas penes Casfarem ftaret, ^b.cu qualem olim habebat Dictator. Multis Sacerdotibus nouahax Magiftratus 301 Magiftratus conftitutio non admodum difplicuit , hortatique funt populum vti a Pontifice deficerent. Itaque profligarunt Pontificem Perufium ; vbi ille egit annis duobus ac menfibus quacuor. Interea multi in Italia fe Frederico adiungebant. Nam^^*- diuifa turn erat Italia in Welphos & Gibelinos : de quibuscon- c^etmo. fule paginas 282. & 2^4. Pontifcx grauiffima neceflitate com-JI* ort ~ puhus,Crucem & Indulgentias publicauit aduerflis Fredericum, pennde ac manifefte impium, & profanatorem Religionis. Tulit id multo aegerrime Fredericus , obfedit Romam ; led re infecta dhceffit , ac Rauennam Imperialem vrbem cepit. Tanta hie tamque potens VVelphorum ac Gibelinorum fa&io exorta efl,vt Italia: interitum haud dubie timerent. Nufquam in vr- bibus tutum erat a fa&ionibus , adeo vt Magiftratus populu£ que inter fefe diuifus eflet. Clam multae varixque fraudes ac calliditates vtrimque funt tentata^vt quibus alter alterum do- lis , csedibus , rapinis , alijfque modis opprimere , exftirpare , & i delere potuit, id a£fcum plane fit. Duces Pontificij exercitus erant VVelphi duo Comites in Thufcia 5 qui incredibilem vbi- que crudelitatem perpetrarunt. Pp 3 Henricvs 302 (ENRICVS VII. Fredericill. filius , Imperium vi, t quoad potuit,in Germania conferuabat,ne qua par- te deficeret , cum iarn velutruinam certb minitaba- ■ ^^T^ tur. Nam be variae nafcebantur haerefes ex Pontifi- ciae dignitatis eontemptu : quare ab Epifcopis hsereticorum in- quifitor conftitutus eft Monachus quidam nomine Conradus a Marborch . Hie Erfordiae quatuor hserefeos condemnatos igni adiudicauit. Praterea quo(dam haereticos e latebris in lu- cem protraxit ; quos item combuilit . Ferunt multos ipfum in- noxios e medio fuftiilifle : cum enim quifpiam ad ilium eflet delatus , indicia caufsa fententiam tulit , ac proclamauit : Ab ripite impium ha2reticum,ac comburite. Cum igitur Comes Senenfis item hasrefeos falsb efTet accufatus , Henricus vt Co- mitem hunc abfolueret > Comitiorum Moguntiae ab Epifcopis, Principibus , & Abbatibus multis celebrandorum diem dixit: horum omnium fententijs Comes virChriftianus ac pie de Re- ligione fcntiens declaratus eft* Quamobrem Conradus Mona- chus vniuerfo populo , tarn nobilibus quam plebeis , odio efle coepit ^ vt qui fub pratextu h 5c in altum aduerfus Romanos leuat : fed eius milites pugnare contra fuos , & qui vna C^efari iurarant , detre&abant. Tum recla Fredericus Pi/as profe&us eft , & inde in Germaniam 5 comprehenditque Henricum filium, atque in Siciliam ablega- uit. Id vero Principes multi segerrime ferebant , qui hinc con* fpirationes aliquot fouebant. Etiam Longobardi arma para- bant : quare Fredericus cum exercitu aduerfus hos profe&us eft in Italiam • atque hie multi paflim exorti funt tumultus. Tum Fredericus ad Pontificem fbripfit, petijtque,vti aduerfus Srebellem fuum filium litteras promulgaret Pontificias , vt cun- fkx nationes ab Henrico ad fe deficerent : quod ita adhim eft, IHinc Henricus perpetuis carceribus mancipatus eft. Narrant aliqui ipfum uiffu patris in carcere fuifle enecatum. Anno C H r i s T I millefimo ducentefimo trigefimo fexto , Oratores fuos ex Italia in Germaniam mifit ad Principes Ele£t.oreS}pra> cepitque vt in defunc~ti Henrici filij fui locum ConradumRe- Co » r ^«' •p» 1*11*1 r Romano- gem Komanorum crearent : quod llh obtemperantes recerunt. mm Rex Fredericus plurimas infignes pugnas cum Longobardis commi- Z1HiZ> fit, in quibus multa hominum millia ceciderant. Tum Ponti- ff « ww '- ficem tardere coepit , quod prater aequum Imperator in Italia ;plura quam vellet exequebatur ; adeoque illi fub poena excom- Smunicationis praxepit , vt a casdibus in pofterum abftineret. Cum iam di&o minime audiebat, Pontifex ac Religion* omnes conuenerunt, profecliique funt aduerfus Ca^farem. In obfidio- ne verb Mediolanenfl pugnam confecerunt , in qua cum fuis Pontifex victoriam amiferunt. Hie fufi tarn Religiofi quam profani multi funt. Venetiarum Ducis filius atque vniuerfus Magiftratus Mediolanenfis captus , varijs ab eo cruciatibus in- teremptus Vrb.cod. 1792. 304 teremptus eft . Senatui ac Confulibus magnam argenti vim de- dit , vt Pontificem pellerent , veteremque Reipublicae (latum confirmarent. Verum eius crudelitas , quam modb excrcerc coeperat, nimis quam Romanis difplicebat, inducebantque ar mis Pontificem Romam . Hie Fredericum tertib anathematis fpiculo ferijt , & hasreticum profcripfit , atque omnino voluit, vti Ele&ores ad Ecclefiae defenfionem Caefarem crearent. Sed haudquaquam intra fexennij fpatium conuenire potuerunt : 6V quamlibet poft fexennium Imperatores aliquos elegerunt , mi ; nime tamen coronati fuerunt ; quare etiam in catalogo Casfa rum non numerantur. Nee Conradus Frederici filius ad com nationem peruenit. Nam cum patre Romani Imperij hoftis iu dicatus publicatufque eft. lam verb poftquam Imperio dele- ctus effet Casfar Fredericus II. mirum quam infeliciter,quam- que male cum Pontificatu , atque Imperiali fceptro, a&um fit; vacatio ac ieb vt Imperium vacaueric annos. triginta quatuor , vfque ad aZoJosi xtztem Rudolphi II. Vtraque pernicioiiflimx partes Welpho- rum ac Gibelinorum iterum confpirarunt , alter alterum vafta- runt, fpoliarunt, & trucidarunt adeb truculenter, vt vel faxeum commoueat , animufque horrefcat meminifie. Equidem apud nullos Hiftoricos iftiufaodi tumultum , tarn perniciofum ac diuturnum , inueniri arbitror , quam hunc , qui annis centum, imb ad noftram vfque astatem durauerit. Vrbes,pagi, quin 6c domus populo diuerfa fentienti inhabitabantur, vique adeb, vt quiique partis fax fignum geftauerit . V Velphi alijs vtebantur veftimentis , alijs loquendi modis , alio colore , quemadmodum apud nos difcrimen eft inter Iudasos & Chriftianos. Pontifex cognofcebat fuos,ac flios item Fredericus. Vnumquemque fa- cile nouiffes ex incefTu,vultu, voce, ore, ac vitas moribus. Si qui iam neutrius partis efle volebant,hiab vtraque parte vexa- bantur ; eorum vrbes, caftra , aedefque vaftabantur , csedeban- tur,aut in exilium profligabantur,ac quidam oculis priuaban- tur , alijfque cruciatibus trucidabantur , prout ab his flbi cauen- dum putabant. Nee inter vicinosmodbitaagitabatur, fed etiam inter longe diiIitos;adebijs nominibus erant fafcinati,vt,(iin itinere alter alteri obuiam veniret,velutcoaclipugnaredebue- rint. Tantus denique rogus ex tarn modica fcintilla fuccreuit, vt in ea fa£tione multa centena hominum millia interierint . Namque ! 30* Najiique indies congreffus plurimi dppreflionefque fiebant: proinde vix cun&a de tumultu hoc diei queant. Diabolica cnim hasc nomina ex Germanis orta,ac in emirate Piftoria pri- mb audita, plus detrimenti Ecclefia? Dei atque Imperio attule-* runt , quam haeretici , fchilmatici , erhnici , ac Turcas omnes^ Cum iam vniuerfa Iralia ad iftum modurn in armis degeret^ filiufque ie in patrem armaret , nee hofpes ab hoipire tutuS e£ iet^etiam regiones alia?, vt Gallia, Hilpania, Germaniaj&c. fa- 6tione hac infe£be fuerunt per litteras Pontificis atque Impe- ratoris ; quorum alter in alterius odium eas vbiuis gentium pu- blicabanf. Pontifex iniuriam fuam queftus eft Ludouico IX. quern Diuum nominamus, in quadam Epiftola , Cuius initium ihoc eft: Afcendit de mitri befiia^ &c. Nimirum ratus beftiam earn efTe Ca?farem,qui ex Afia per mare in Italiam traiecerat, iln ea, inquam, Epiftola fcribit,quemadmodumCa?fax,cumab eo eflet excommunicationis nota ablblutus,perfidus ipfum de- feruiffet , vbi pugnaturus vna efTet Viterbij contra Romanos, qui a Sede Pontificia defecerant , regionemque vniuerfam de- uaftabant. Foedus praeterea ipfiim percuffifte cum Ecclefiasho- ftibus , nominatim Turcis aut Saracenis , cum ijfque patrimo- nium D Petri debilitaffe 5 Ecclefiam haerefibus deturpafle , at- que huius S^cerdotes vere Chriftianos varijs cruciatibus e me- dio fuftulifle. Item ilium efle impiorurri afylum , corrupto- Irem humani generis , perfecutorem aequitatis , fundatorem ar- icium latronum , contemptorem fupremae Maieftatis , fidei Chri- .ftianae aduerfarium , vt qui Crucem aduerfus infideles pra?di- cari prohibuerit, &c. Ac denique ipfum appellat Antichrifti prodromum . Epiftola verb Caefaris ita aufpicabatur : Fvedm* cm II DeigmtrnKomptnonimlmferator PrmcifibrnGermmU S* MirmtuY $lwimi y &c. Huius Epiftola? contextum re/erre, longum fane foret : quare breuiter qua?dam hinc excerpemus. Mater eius Conftantia dum in extremis ageret , atque ipfe etiam- num in cunis iaceret , illi defenfionem Ecclefiam Romans com- mifit , ne quam iniuriam vtpote pupiilus pateretur. Verum non fuit abfque periculo vita?, aut detrimento vniuerfi Imperij,eb quod bona eius hereditaria hinc in diuerfas partes diuifa diftra- ftaque fuerint. Deinde Pontifex Innocentius III. illius incom- modo Othonem profugum Welphum ex Anglia accerfitum O q Ca?farem 3C6 Gaefaremcreauit. Pratereaiqiiemadniodum deinceps(vbiQj:ho Jicclefias aduerfarius declarabatur) in multis rurfum vitas peri- culis verfatus fit,&C quemadmodum fe adlmperium in pueritia ab Ele£toribus fibi promifliim , turn cum nemo fperabat , re- duxerit.- Othonem fuperbum Deus deiecit,humilemque exal- tauit. Et poftquam Imperium Romanum in ordinem certum redegiflet , coronamque ab Honorio III. Pontifice accepiffet, Crucemlibens adueirfus Turcas fufcepit. Porrb cum vrbes ali- quas in Tufcia a VVelphis Imperio detractas , vti Auguftum decuit,recuperaflet, anathema te ipfum Pontifex notauit. Ab- folutus itaque cum in Afiam proficifceretur , morbo fuit impe- ditus , quo minus eo anno proficifci potuerit. Sed vbi fimula- tum eum morbum effe di&itabant, quafi proficifci non libuif- fet , quantumuis mari fe commififTet , a?gritudine redire com- pulfus eft. Vt autem iterum erat excommunicato , rurfum mare traiecit^Ierofblymam vrbefque complures alias cepit,ac cum Turcis decennales inducias confecit . Interea Gregorius hie Pontifex creatus eft, qui non modb ipfum anathematis di- ris liberare recufauit , fed 8c alios dolos abfenti fecit. Etenim contra eum ciuitates Italia? mouit , atque in eius Regno here- ditario aliquot vrbes occupauit. Cum iam acta Pontificis Ro- manis atque item multis Cardinalibus ac Sacerdotibus difplice- bant , Populus Romanus Magiftratum mutauit , Pontificem turpiter exegit , Pontificatum deleuit, atque ipfum vtPrincipem more veteri inaugurauit. Nihilominus humiliauit fe,promifit- que ilium fe in Pontificiam Sedem reftituturum. Verum cum ad hoc milites fuosimparatosfenfiffet,bellodifcefIit. Turn Pon- tifex publicauit , fi qui eflent ex militibus Gerrrianis, qui a Car- fare ad fuum exercitum deficere vellent , ac fibi opem ferre, eos prater largum ftipendium etiam hononfice donaret. Hinc tanta (Sermanorum militum multitudo ad Pontificem defeat vr Romani deinceps aufi non fuerint pradium aliquod cum ipfc aggredi , atque iftiufmodi ope patrimoniurh D. Petri recupera uit. Id autem ita fieri permifit. Porrb vbi perfidos Longobar- dos,qui a fe ante defecerant , rurfus ad obfequium cogere teri- tabat , iterum Pontifex cum vniuerfis VVelphorum complici- bus exercitum fuum in campum aduerfus ilium eduxit : hos ille vt hoftes infenfiflimos aggreffus,bello domuit,&c. Atque hax 307 hax quidem omnia apud Principes queftus eft , quod ob tam . multa beneficia ab Ecclefia minime fit honoratus , fed potius excommunicatus. Hinc igitur Fredericus Padua profe&us , Ve- , netos (qui cum Pontifice ac VVelphis erant confoederati) terra manque aggreflus eft , direptionibus , caxlibus , incendijs ob- uiumquodque annis propemodum duobus deuaftauit. Simili- ter & Pontifex , Veneti, Genuenfes , ceterique VVelphi omnes fecerunt Gibelinis . Florentini ., nobiles fuos qui erant Gibelini, irepudiarunt: contra Aretini ac Senenfes VVelphos expulerunt. Miferabile hoc exemplum imitate funt omnes Italiae vrbes, ibellaque ciuilia infinita inter ie concitarunt. Vnde etiam mul- i tae ciuitates a Pontifice in Vmbria atque Hetruria defecerunt. iltem Romani ipfi defeciffent , nifi eos Pontifex oracione com- mouiffet^qua ita coniuratorum animos mutauit , vt eos com- Ipnlerit pro defenfione Ecclefia: Crucem armaque capeflere; adeoque Fredericum,qui ceu infeftiflimus hoftis Vrbem'obfi- 'debat , vi repulerunt. Qua re commotus Fredericus , captos jpmnes miieris cruciatibus interemit,acSamium profe&us eft. Ciuitatem Beneuentum ferro deuicit , omnes interfecit , cun- |6b direptionibus atque incendijs vaftauit , ac moenia fblo ad- jaequauit. Cumque iterum iratus Romam redijftet , in Via La- tina coenobium iftud Cafllnenfe praxlarifTimum ingenti cru*- delitate deuaftauit ; nee dici poteft qua ferocitate in Monachos fit vfus. Pontifex timere nonnihil ccepit , multas pias expeditio- nes fibi propofuit, atque ipfe in quodam Templi ambitu facro- fancbis Apoftolorum reliquias populo oftentauit ; multum diu- que pauidus flenfque concionatus , vitam asternam promifit ljs qui aduerfus impium tyrannum Fredericum Crucem fufcipere veilent : ac tantum quidem verbis querulofis mceftilque apud ipopuhim egit, vt pro Ecclefia arma vniuerfi ceperint. Interea *"«* <* Fredericus hoftili expugnatione Romam oppreflit , portas ac «//!£- imcenia ariete facile difcuflit , atque vrbem inuafit. Qui verb*^'!^ Crtice erant fienati , in acie fortes firmique ftabant : quod vt e ? m "*■ vidit Fredericus , ipfe in primam aciem fe euaginato gladio con- 1994. iecit , fuofque fortiter adhortatus eft. Hie miferabile fpe&acu- ilum exortum : tantum cruoris vtrimque fufumeft,vt vixqueat explicari. Poftquamiam Cruce fignati in fugam difperfi erant, viuos eos comprehendi iuffit , vt oculos femel tyrannide fum- Qq 2 ma 308 ma pafcefet atque expleret fuos. Hi itaque ad ilium produ£H, probe anteeius oculos Cruce fuerunt notati. Nam Sacerdoti- bus ea parte capitis Crucem ferro infigniuit, qua tonfuram (vt voeant) habent , Cardinales verb candenti diademate corona - uit,ac laicorum denique frontibus Crucem inuffit. Hancille feuitiam exercuit diebus tribus continuis. Hax vbi perfecifTet, vrbem fanguine & cadaueribus oppleffet , earn quoque incen- dit ac fblo asquauit. Deinde profe&us eft in Campaniam , ac magis magifque indies crudelitatem fuam auxit : plurimum Turca's fiue Saracenos adamauit ob eorum fkuitiam , vt ijs pra- ter ceteros in bello vfus (it. Nam & Magiftratum ijs conftituit 8c Principem,ac conceflit ijfdem ciuitatem in Italia, quamet- iamnunc Nuceriam Saracenorum appellamus. Adeb autem hie pertinax in fua tyrannide induruit , vt fratrem Regis Thu- niae,qui baptifmum Panormi affectabat, illud ipfum verbis fit dehortatus. In eo faxulo fane deploratiflimo Pontifex ftatuit Salue Regina diebus fingulis canendum effe , atque Horarijs precibus fuccinendum. Praeterea 8t Crucem aduerfus Frederi- cum vbique locorum pradicari iuffit. Interearetiam Concilium in Lateranenfi Ecclefia habuit ; vbi de condemnato Frederico a£tum eft,opemque Regis Gallia? atque Anglian implorauit,ac- cerfiuitque Epifcopos 6c Abbates in iftud Concilium. Quod quidem vt intellexit Fredericus , quofque aditus terra marique praxlufit,Pifis Entium filium iuffit Genuenfium acceffus dili- genter obferuare. Hi ad Concilium quadraginta triremibus properabant , quos contra Entius profe&us eft. Voluiflent qui- dem fugere , fed eorum Dux ac Tribunus omnino diffuafit; turpe inquiens efie , fugere a Gibelinis , quadraginta triremi- bus : ideoque pugnatum eft vtrimque acerrime ; veriim Entius victoria potitus eft. Hinc multas naues Epifcopis , Abbatibus, ac Do&is oppleta?,fiibmerfe;hinc multi ca*fi , hinc muiti in Apuliam capti ad Fredericum Caefarem abdu6ti fimt. Hie in carcere multi fame , fquallore ac fitu flint enecati . Ex qua re tantus Pontificem inuafit dolor, vt breui interierit. Tumfedes 'Pontiff Pontificia menfibus vacauit viginti vno. Nam qui in Ecclefia erant praxipui , excufarunt fe ; donee aduerfus Ecclefiam Fre- dericus feuiret , Pontificem eligendum non efie. Quo item il- lud accedebat , Fredericum extrema minitatum Ruffe , fi abf que catus va- cat 309 que eius confenfu Pontificem creaflfent. Proinde dum Pontifi- catus vacabac , Fredericus intolerabilia plane perpetrauit : quof cumque Ecclefias adhserere fciebat , vario cruciatus genere ve- xauit . Entius Alius vniuerfam Italiam fanguine purpurauit. Iti- dem eius fecere Tribuni in Sicilia ; fi quos Sacerdotum fauto- res deprehendebant , eos vna cum Archiepifcopis , Epifcopis, Cardinalibus , alijfque Prafulibus paflim mifere ftrangularunt. In Ecclefias vndiqueirruebant,Sacerdotefqueab arisdetradtos trucidabant. Infinita templa ac coenobia incendio funditus ab- fumpferunt ; & quidquid praedarum erat compilatum , calices, vafa , cruces , ornamentaque alia , partim argenrea , partim aurea, id omne ad Fredericum deferebatur : ex quibus ille nummos !percu(llc,ac militibus pro ftipendio diftribuic. Interea Frederi- i cus vi Rauennam cepit,deinde Fauentiam ac Bononiam fame preflit , atque omnia plane deuaftauitad Flaminiam vlque. Turn , Mutinam aggreffus ac Parmam,vniuerfas Romandiolx ciuita- ! tes populatus eft . Cum iam fpes nulla in Principe aliquo eflet, boni quidquam inter VVelphos acGibelinos pofle confici;Bal- | duinus Imperator Conftantinopolitanus in Italiam venit,&tan- ; turn apud Fredericum , qui turn Parma? agebat,potuit,vt Pon- tificem creari admiferit. Turn illico congregatio Anagnia? ha-£2jj^ bita eft , confultumque qua ratione Pontifex efTet eligendus.^K- Auditis igitur fuffragijs , creatus eft vir quifpiam ftrenuus ac ' l praxlarus, nationeGenuenfis,qui fe Innocentium 1 1 II. appel- lauit. Qua? quidem ele&io non admodum Frederico placuit, i quod virj huius diligentiam infignem probe cognitam habe- bat. Nam familiaris alter alteri iam diu fueratrquare Frederi- cus verebatur ne huic Pontifici antea&az vita: ratione m redde- re deberet. Ob quam rem cum eius amici Frederico faufta om- nia Pontificis adeoque familiaris fui nomine optarent , refpon- debat , Ilium fibi ex fummo amico hoftem infenfifllmum ob Pontificatum fore. Verum Innocentius habitum induit Ponti- ficium; ac Romam vt veniflet,omni honore introdu&us eft. j Abfbluta ergo coronatione atque inunclione Pontificia , om- nem dedit operam Pontifex vt inter fe VVelphos ac Gibelinos conciliaret , quo tranquillitatem miferx Ecclefias , casdibufque tandem modum imponerent. Cumque Balduinus etiam hie operam fuam polliceretur , negotium ipfum protra&um eft Qq 3 • , menfes 310 menfes quatuor • tandemque ftatutum eft vti Pontifex in Ca- ftellanorum eiuitatem proficifceretur , quo 6c Fredericus veni- ret, vt omnem femel controuerfiam poffent deponere. Cete- rum vbi Fredericus dolos (altem rimaretur , quibus hunc edam Pontificem extingueret ; res ca.Pontifici patefa&a eft , qui Ge- nuenfium nauibus vfus propere in Galliam Lugdunum naui- gauit: vbi Concilium conuocauic , vti Fredericum ab Ecclefia eeu impium ha:reticum refecarent. Id autem contigit anno Christ i millefimo ducentefimo quadragefimo. Pontifex per litteras ac tandem etiam per legatum peculiarem Fredericum ad fe accerfebat , dirafque vel grauiflimas adeoque extremas, ni pareret ac veniret , minitabatur. Fredericus illi renuntiabat fe breui compariturum . lam verb cum fe itineri adornabac, putabaturque certb profeclurus , in itinere Parmarh rurfumoc- cupauit : qua de re ipfi Pontifex fignificauit vt fuo oppido ce- deret . Hinc adeb rucceniliit , vt vniueriam eiuitatem deuafta- rit , VVelphofque omnes crudeliter extinxerit. Committebat Italicam adminiftrationem filio fuo Entio , parabatque fe cum exercitu ad difturbandum Lugdunenfe Concilium. In ea pro- feclione vaftabat omnes ciuitates acvicos Pontificis-itaque lm- maifiter vbique locorum egit, vt omnes ipfum fugerint, vicof que vniuerfbs vacuos reliquerint. Fredericus Brixiam profeclus eft: turn Placentini ac VVelphi fimul concurrerunt,& Gibeli- nos iterum Parma expulerunt. Quare Fredericus reuerius, ei- uitatem iplam fblo square ratus eft ; verum probe ea munita erat. Biennio autem Fredericus illam obfidebat fexaginta viro- rum millibus, ciuitatemque in caftris exftruxit , quam Viclo- riam appellauit. Hanc fb/sa ac moenibus cingi curabat , domof que in ea asdiheari , &' Ba ilicam , quam item in ea fundauit, S#»" Viftori confecratam volebat. lam vbi argeiitiinopialaborabat, nnmrnm. q corio iuflit numifmatis formam parari cum imagine fiia ac inferiptione vnius floreni ; publicauitque in caftris, feu noua hac vrbe, vbi primum argenti copia fieret , ac nummos hos Magi- ftro fuo serario oftenderent,fe id turn quod ex corio eft , bono ac vero numirmate commutaturum. Nummus hie diclus eft Auguftanus, habebatque in dorfb Aquilam ; eo fatisfa&um eft militibus. Sed poftea numifmate illo verum florenum liberali- ter commutauit. Eos ftorenos Vi&orinos appellauit. -lam nihil Parma? 311 Parma? pforfus feu foris feu intus agebatur , cun&a Vi&orias apud Fredericum in caftris conficiebantur 5 itaque negotijs , re- bus, opibus,viribufque au£ta eft, vt vel ab optimis mercato- ribus fit frequentata. Nam cum res ea in apertum prorupit, rumorque quouis gentium feie extendit , multi venere ex Afia, India , Africa , iEgypto , Libya , Mauritania,&c. ignoto habitu, moribus ac nouis mercibus fufpiciendi. Item diuerfa animan- tiain vrbem Vi&oriam indu&a fuerunt ,cuiufmodi Italia , poft dirutum Romanorum Amphitheatrum , non afpexit : vt erant : elephanti , dromedarij , panthers, tigres , pardi , rhinocerotesj leones , leopardi , lynces , vr(i albi , gryphes , ftruthiones , at- ique id genus ferarum alia. Entius interea grauia lane bella in i Italia contra VVelphos mouit. Verum mox iftuc Pontificius ilegatus cum exercitu Ecclefise (Hiftorici autem Milites Ec- :clefi32 nominant) venit. Hie Entium bello aggreffus , ipfum cruenta fane vicloria compefcuit. Entius captus catenis fer- reis in carcerem detrufus eft; vbi poft aliquot arihos vitam imhere finijt. In eo autem infortunio Fredericus fepe nequid- quam pradium aggreffus eft. Parmenfes qua via potuit grauifli- me infeftauit. Plerofque ciues captos inftrumentis quibuftkm ' inoppidum reiecit. Necdum enim ea tempeftate bombardas cognofcebant ; quapropter tormenta bellica habebant mira St iinfinita. Hoc tempore ferebantur Principes Germani ex iuffu Con- cilij efle Herbipoli congregati , vt alium Caefirem defignarent, ac Fredericum vna cum filio fuo Conrado Imperio pellerent. Ceterum Principes Imperij nondum inter ie conueniebant; rem tamen continub perficiebant , ne mora eledtionem forfan impe- diret. Atque ita quidem Henricus tandem , Landtgrauius Tu-^T™ W ringia? , Caviar defignatus eft. Id verb a£him eft anno Chr l- r *™- sti millefimo ducentefimo quadragefimoquarto . NonnulHSw/yS". ' j Principes, quibus ele<5tio hax minus placebat , Henricum ride-/"^~ ibant, vocabantque ipfum Sacerdotum Regem. TumConradus fefe parauit,armaque expediuit, ac contra Henricum profeclus eft. Henricus extemplb exercitum conicripfit , eduxitque in campum. Vtrimque pugnatum eft grauiilime ; fed penes Hen- ricum victoria manfit. Comes Palatinus Otho ad Rhenum Gi~ belinis adha^rebat ; occepit Sacerdotes ac Monachos grauiter perfequi-, rator. : 312 perfequi ; quare & is a Pontifice excommunicato eft. Epifco- pus Argentoratenfis , ex VVelphorum genere , Gibelinorum ciuitates caftraque in Ahatiaad Rhenum incendio vaftauitac- que euertit. Poftea Henricus ac Conradus apud Francofordiam iterum pugnarunt ; & fecundb vicit Henricus. Verum haud multb pbft vbi Vlmam ciuitatem obfideret , iaculo confoffiis interijt;Vt hinc factum (it, quo minus ad coronationem peru herit. Turn Landtgrauius Turingiae VVilhelmus bellum adue fus Conradum gefllt. Atqui verb vbi confiderauit Conradus fe deftitutum prafidio Germanorum Principum , atque ab VVil- helmo grauiter oppugnatum, contulit fe in Italiamad Frederi- cum patrem ; Ele&ores Principes iuflu Pontificis alium Cxfa- vruhei- rem defignarent. Turn diu nemo Imperium afFe&abat : tan- mus Hoi- xi i • r C undus defn Dux Brabantia? luum ex iorore nepotem Comitem Hol- Tmperatorhindix VVilhelmum apud Pontificem atque Eleclrores defigna- fecmdtts. b atjV n jpfum Ca^farem crearent. Id autem contigit anno mil- lefimo ducentefimo quadragefimo nono. Porrb huius nomine graues tumultus in Imperio exorti Tunc Erant fiquidem , qui- bus VVilhelmum Csefarem creatum efTe minime placuit squa- re coronam adeptus non eft . Verum ad Rhenum illi maxime paruerunt, & in inferioribus regionibus : in quibus cum age- ret, Moguntinenfes & Colonienfes cum fuis afteclis defenfio- nem nullam aduerfus hoftes habuerunt. Quamobrem vrbes praxipua* , Colonia , Moguntia , Augufta Treuirorum , Bodobri- ga,Ficolia , Bingium,Friburgum,Friizlar, Vlma , Francofor- dia, atque oppidum Gelhaufen, &c conuenerunt. Has inter fe confoederatas ingentem commotionem per vniuerfam Germa- niam concitarunt. Nam nee furoris,nec ciedium modus aut i finis vllus fuit. Germania fere vt Italia ianguine fuit purpura- ta. VVilhelmus graue bellum aduerfus rebelles Frifios moue- re debuit, qui inftar aeftuantis maris furebant. Ciim iam ante exercitum equitaret , viamque in glacie femtaretur, qua aduer- fus hoftes iret ; tpfa glacies confra&a eft , in earn paullatim vt mergeretur : Frifbnes j qui in loco arundinibus confito abditi id videbant,accurrerunt,ipfumque pilis , antequam exercitus aduentaret , confoderunt.Fredericusrnulta indigna immania- que perpetrauit , atque Ecclefias hoftis permanfit ad finem v£-i que vitae Cux 5 fufque deque Pontificias diras ferebat , nee nifii deterior 3I£ . deterior ac crudelior inde in Italia efFe&us eft . Pugnam ante Parmam haud longe ab Vrbe fua Victoria fane magnam amit- tebat; perdebatque in fuga Impetiale fuum Diadema J quod equidem ingenti thefauro vix erat comparandum , & iadhiram faciebat totius fui propemodum exetcitus. Alter eius filius , no- mine Iordanus , ante Bononiam in confli&u quodam interijt. :Ciim iam Fredericus ex his rebus in phrenitidem incidiflet^ eius filius Manfridius puluinar patris ori impofuit, vt compref fo fpiricu animam coa&us exhalarit. A<5him autem id ita eft anno millefimo ducentefimo quinquagefimo.'Poft eius obi- tum Conradus filius in hereditarium Regnum fuum Neapolis ac Sicilian ie contulit. Anno Christi millefimo ducentefi- RkhAt - imo quinquagefimo feptimo, vbi Imperium hoc defolatumva-^ *«■- Icabat, nee quis effet , qui illud affe&aret , Archiepiicopus Co^wfT Jonienfis in Angliam profecl:us,hortatus eft Richardum Anglian rator ' iRegis fratrem ad Imperium fufcipiendum . Venit igitur hie, iatque a Colonienfi & Moguntinenfi Archiepifcopis , & ab Ludouico Comite Palatino ad Rhenum Cxfar defignatus eft. Hac tempeftate vbi Richardus eligeretur , nee Germani An- iglum iftum facile admitterent , Principes quofdam Richardus jargenti marcarum otT:o millibus honorauit , qui ipfum in vr- tbes Imperiales ad Rhenum vi inducebant , petebant inde Bad- ileam. At verb Bafilea vi nulla fiibigi potuit,& iam Richardus iargenti inopia laborare coeperat j quo nomine Principes ab eo defciuerunt , ac velut alienigenam fblum deferuerunt. Quod vbi conquerebatur , inquiebat id facile fe potuifle fufpicari, • non alia de caufsa quidquam eos fecifle , quam propter argen- tum fuum. Turn probe delufus , in Angliam reuerfus eft $ nee cius quifquam amplius meminic . Id verb cum Principes con- fiderabant , nemo erat qui Imperium afFe&abat : quin fi quis il- lud afFe&aflet , facile impetraflet . Iam quasfo perpende , quo- inam fumma ilia Orbis totius dignitas dilapfa fit, qua? tammul- to olim (anguine conftitit. Multa Imperium oppida amitte- bat,quas Principes ad (e rapiebant. Caedes ac rapine paflim exortae funt infinite: nobiles flagitia indigna feuitiamque per- petrabant, donee cogente neceftitate Principes Cazfarem elige- re rurfum debuerint. Scribebat item Pontifex , nifi ipfi id fa- cere vellent , fe creaturum Casfarem , qui Ecclefiam ab omni Rr periculo 314 periculo tueretur . Quamquam enim Fredericus mortuus ef- fet , Welphi tamen ae Gibelini nondum fanguine fatiari po- tuerunt. Turn Imperij Principes conuenerunt , vt Caefarem aliquem defignarent , ne dilatio Imperij ele&ionem e medio tolleret. Verum nemo inuentus eft, qui Caefar efle vellet. Aiphofm Xum ex Hifpania Caefarem crearunt Alphonfum Regem Ca- fjauio- ftilia? , legatofque ad ipfum miferunt , atque opem confilium- 'tjZlZT que vitro promiferunt. Sed Alphonfas Imperium Romanum nee recufauit , nee affe&auit; 8c qui miffi erant, ingentibus do- nis honorauit , domumque remifit , promittens fe illos cum exercitu fubfecuturum. Atqui fuo is Regno contentus fuit: nam infignis erat Philofbphus atque Aftronomus : ideoque nee venit , nee in quoquam Imperium curauit ; nifi quod all- quamdiu in honorem eorum qui ipfum crearant, titulo ac no- mine Romani Imperatoris in fuis litteris vfiis fit. Vt ergo vix vllus erat Princeps , qui Imperium non afper- naretur, triftitiaque magis ac magis in hominum animis indies fiiccrefceret ; illuxit velut in tenebris Princeps ille fortiffimus R hmii ac numt l uam fous laudatus Rvdolphvs Comes Habfpur- Habf. gius,qui perculfbs mortalium animos fblaretur. Vrbs Bafilea, cxu. qua? Imperio plurimum refiftebat, alijfque ciuitatibus multum ^^"detrimenti adferebat , ab ipifb in primis ob/efla eft. Turn ad ipfum finguli confugiebant , non aliter atque ad patrem fuum fblet filius. Ele&ores confeftim Francofordiam conuenerunt, ac legitimo ipfum fiirTragio Csefarem defignarunt. Ex qua re non Germania fblum , fed & omnes vniuerfe Europe nationes incredibili la^titia perfufas fuerunt. yic rumor fimulatquead ipfum delatus eft,vrbis obfidione reli&a Francofordiam matu- rauit,qub magna pompa atque ingenti triumpho vt Pater Pa- triae introdu&us eft poft natum Christvm anno millefimo ducentefimo feptuagefimo tertio > ab Vrbe verb condita an- no mm. xxvi. cum iam Imperium vacauerat annos triginta quatuor. Hie Casfar verbis in Adam fe pellici haud partus eft; fed fuam Germaniam , quas iam opprefla , vaftata ac eollapfa pame erat,pacauit , & in priftinum ftatum reftituit ; nee earn deferuit , vt exteris nationibus opem ferret , maluitque Regni fiii bonus appellari adminiftrator,quam Auguftus. Philofophi- cum hoc dictum crebrb recitare fblebat , Fmdentw Rtgnum admini- 3 IS adminiftrari , tyrannide autem ampliari. Atque huius di&i quo- - que meminit , Maioris efi artis bene imprare , quam amfliare* Item & huius , Bonus fafiorfm ombm adh&rebit, eas fafcet,nec tm&nt (thai cum penuria cibi milites labora* bant, Rudolphus in agrurri rapis confltum fe publice contulkj & quibuidam extracts , eas comedit. Quod vt alij vidifTent, Casfarem illo fe cibo reficere , & ipfi latrafitem ftomachum ra- pis placarunt. Anno millefimo ducentefimo o&uagefimo quinto , conuocauit Rudolphus omnes Germanise Principes Argentoratum • ibique publica Comitia habita funt: quo tem- pore infigne iftic prodigium vifum eft : nam a nautis red leo captus , quern Pontifici Martino 1 1 II. donauit Rudolphus, quique rugire ac mifere lacrymari non ceftabat; ex quo non- nulli abufus in Imperio tollendos colligebant . His temporibus Pontifex Legatum Roma in Germaniam mifit, qui ad con- cordiam Ecclefiae Herbipoli Concilium habuit , prasfentibus Rudolpno , Epifeopis , Abbatibus , Prarulibus , ac laicis Prin- cipibus vniuerfis. Rudolphus vnicuique Principi praxepit, vti in ciuitate quiiqiie fua Prasfides ftatueret , qui in omnem fa- 6tionem ac tumultum diligenter animaduerterent , ne quis motus in Imperio alicui deintegro exoriretur. Interea verb Pfeudo- v 319 Pfeudofredencus II Cxfar quilpiam exortus eft, qui di&itabat ¥*&' ob aduerfam fortunam ideb populo fe fuo fubtraxifle , vt ali-««//. quantb tranquillior viueret , mortuumque pro fe alium fuffe- p " "' rifle , quern fepeliuiflent ; addens paucos confilij fui confcios fuifTe , feque iam triginta quinque annis ceu peregrinum terra •# marique errafle, fed nunc voluifle in patriam repedare. Tot fe- creta Imperij negotia declarabat^ & multa adferebat , vt multi ei fidem adhibuerint,ac praxipue quidem Turingia? Landtgra- uius. Qua? verb hinc dementia , & quod malum fubfecutum fit, modb dicemus. Frederic vs, de quo mihi hicdicendum reftat,a quibufdam Holfiuch, ab alijs ver6 Tile Kolup appellatus eft. Infignis hie nebulo atque impoftor fuit. ; Agebat autem in oppidulo VVetzfl aer. Vulgus , quod animal eft multis capi- i tibus horrendum, quodque nouarum rerum & ftudiofum & cupidum eft , ni- hil non comprobabat,fufque deque fercbat, quern Principem aut Imperij ad- miniftratorcm haberet. Dum iam verfutus ille impoftor negotium egregie fuc- cedere fuum animaduertit , rem eo deducit, vt multi Principes oppidaque ad fe defecerint, inauguratufque abijs fitveruslmperator. Rumor enim erat, vi- rum hunc &c fortem & audacem efle, ac omnino talem, fub cuius alis fe tutos fore fperabant. Fama hax ad Rudolphum deuenir , qui fuaid magnanimitate vclut rem friuolam ac ridiculam contemnebat. Quare eo omne fuum negotium nebulo ifte apud varium &inconftans vulgus breui deduxit, vt incertum pro- pe merit, vtrum quifque Carfarem agnofceret , huncne impoftorem , an Ru- dolphum fuffragijs legitime electum. Fuere ,qui & Rudolphum ceu illegiti- mum Imperatorem afpernabantur. Reperio Epifcopum quemdam ex Bohemia etiam in plcno Concilio (aim dicendi veniam poftulaflet, impetraflfetque) di- ! xiife palam omnibus Latine 3 electionem Rudolphi illegitimam efle, vt qui ex- W i commnnicatus ab excommunicatis elcctus eflet , ideoque illi obfequium mi- nime preftandum ^ addens & multa alia conuitia , idque Latine. Cui tandem , Rudolphusita refpondebat: Siquid^Epifcope, tibitra&andumfit cum Epifco- pis ac Religiofis ,tum lingua vtere Latina , fednobifcum age Germanice. Ne- que fucatis iftis verbis tuis Pontificem in nos concitabis. Ex his facile Principes (quorum plerique rudes ac Latinae linguae ignari erant) intelligebant Epifcopum ; Caefaris electionem dubiam & incertam aeftimafTe,vixqucmanusabftinebant, quin in os illi inuolaflent. Epifcopus admiflac loquendi venias eos admonebat: nam facultatem dicendi antea conceflerant. Veritus tamen eft iftic diutius hx- rere , ac cum dedecore difceflit. Cum iam Rudolphus animaduerteret rem fe- rio agi , vnuraquemque ab fe deficere , iurare alteri inaugurareque indies magis i ac magis 3 profectus eft aduerfus Pfeudofredericum VVetzflaer. Litteras enim acceperat, nifi matu rarer, fore vttota breui Germania ad impoftorem ilium ! eflfet defe&ura. Pfeudofredericus hie etiam Rudolpho fignificabat, vti ad fe ve- niret, 320 niret,feudmriqueiuarum poffeffionum acceptaret. Vt vero iam Rudolphus obfidione oppidulum VVetzflaer cinxiiTet , Principes , qui defecerant, eius gra- tiam implorabant , tradebantque eiPfeudofredericuminmanus. Turn Rudol- phus tormentis ac quasftionibus verum exeo extorfit exfculpfitque , ac faflus eft aliquando fe in aula Frederici II. inferuijlTe , atque inde fecreta ilia didicifle. Tandem iuffu RudolphiPfeudofredericus cum duobus mis focijs in cinerem combufti funt. Et qnoniam Colmaria vrbs impoftorem hunc Caefarem inaugu- raflet , ab Rudolpho obfefla eft. Veru$n Carfaris gratiam redemerunt marcarum auri quatuor millibus. Non deprehen do alios prarterea defe&ionis & perfidiac fax poenas dedhTe. Illo autem anno , quo Herbipoli magna cum folemnitate Concilium celebrabatur, Hertmannus Caefaris filius Rhenum traijcere volens cum fuis fubmerfus eft. Huic nupta erat Anglorum Regis filia. Cum iam Ru- dolphum vt Principem prudentem minime latebat,quam infeliciter cum ma- ioribus fuis in Italia a6tum fuiflet , quam potuit ftudiofiftime fibi cauit, nc quo modo in Ponrificis indignationem incurreret ; reftituitque Ecclefiae Roman- diolam ac Rauennenfem Exarchatum. Qua re moms Pontifex , illi reddidit Hetmriar Regnum , quod Imperio per V Velphos detractum fiierat. Turn Vi- carium fuum in Italiam mint Rudolphus, vt Hetruriam adminiftraret. Cete- rum Welphi fcedus renouantes , Vicarium Ca:faris recipere haudquaquam voluerunt. Ade6 vexabant Florentinos & Lucenfes, atque ita pariter refiftebant, vt Vicarius redire in Germaniam debuerit. Nam VVelphorum factio erat ma- gna, qui Csefarianos Gibelinos venire haud permittebant. Iam ex Hiftorijs fa- cile Rudolphus fciebat, in Italia plus detrimenti, quam emolumenti, maiores fuos pugnando accepifle : quare decreuit apud Germanos fuos permanere, eof- que tueri , ac velut Pater Patriae ab omni iniuria defendere. Reperio hac tem- peftate ita Rempublicam Germanorum floruifle , vt tritici heminam viginti duobus Argentoratenfium denarijs comparauerint, filiginis vero denarijs fex- decim ; item oua quatuordecim denario vno 5 gallinam duobus, halecesocto vno,&c. Anno Christi millefimoducentefimononagefimo fecundo,pro- fe&ionem pa rabat Rudolphus Francofordiam , vti Imperium au<5toritate Ele- ctorum filio fuo Alberto Duci Auftria: traderet. Verum morbo correptus,Ar- gentoratum ex itinere reuerfus eft -, Magiftratui ciuibufque valedixit : atque in- de Spiram ad fepulchrum fuum profe&us , obijt ynicum virtutis fpecuium, sequitatis pacifqueamator conftantifllmus , qui in confilijs ac rebus aggredien- dis fufpiciendus,in verbis verus, & in iudicijs aequus fuit. Ab hoc Rvdolpho (qui ex progenie Regum Galliac prognatus erat) Duces Auftriae originem hue vfque ad laudatiflimum Carfarem Carolvm V. ac Ferdinand VM Re- gem Roma*horum eius fratrem , & horum filios Philippvm Hifpaniac , An- glian , Gallias, & Neapolis,&c. Regem, ac Maximilianvm Regem Bohe- mias ducuntjquemadmodumin hac Genealogia videre licet. GENEA- 321 GENEALOGIA SEV PROGENIES PRINCIPVM AVSTRIjE Generis R v d o l p h i II. G&jam > Comitis Hab/pttrgij, in nofiram rvfytte atatem , anno m. d. l v i h 3 n*> •S3UUTOJ | 3:8 £ § g £S|3-g: &.S 3 • O » •"« I c » I— 1 X 1— < £££7 to n N> c crq 5"S. n 73 y H a Rco-S e 3T o !=? !=r B&.K h * > 3."I ■ en SrspRprtOC'2 c ^ w w b WD-dE-3p w ft- 5*3- 3. ET>3 c £ o < i. i g g, p o 3 -3 3 R?-g 5- • r ? t ~ S* ^ ("J D p C X Ss 322 \ d o l p m v s Come* a Naflbu poft obituth Rudolphi Francofordise ab Ele- ^ doribus Gxfar creatus eft,anno C h r i st i millefimo dueentefimo nonagcfi- i mo fecundo. Huic fe oppofuit Albertus Dux Auftriae filius Rudolphi:qui afle- 1 rebat, Imperium deberc ad demortui Qefaris genus proximum deuolui , prae- fertim fi probus quifpiam nee inidoneus etiamnum fuperefTetjquemadmodum patet in Caroli Magni , &: Othonis,&c. genere. Eledores contra aiebant 3 Caifarem poffe ex alio genere creari maxime , ne fi alterum in confuetudinem veniret , Im pedum foret heredita- num. Adolphus autem hie vix memorabile aliquid in hiftorijs fecifle legitur. Inuenio eum ab Rege Anglic accepifle centena argenti marcarum millia , ac promififle fe illi aduerfus Regem Gallia: praefidio fore cum vniuersa Imperij facultate. Atqui eamob rem ingens na- ta eft controuerfia inter Adolphum & Albertum Ducem Auftriae. Albertus enim dicebat hinc Germaniae probitatem maximo aftedam dedecore; Adolphus opponebat fe Alberto jjrauiter , atque id maximopere ftuduit , vt Albertum ex poffeflione fua pelleret. Praeterei & infignes tyrajinos Alfatiae praefides ftatuebat , quae ad Alberti dominium pertinebat. Hi fenim Prouinciam earn nimis quam deuaftabant, dilaniabanc atque aggrauabant. Turn Ar gentoraterifes, cum optimis quibufque Principibus, aduerfus Adolphum coniurarunt, ob tyrannidem ac faeuitiam quam in fuos exercebat. In hac rerum perturbatione Eledores ac- cerferunt Albertum : qui vt Moguntiam vehit , legitimo fiiffragio Caefar defignatus eft; & Adolphus Imperio motus , velut patriae diffipator reiedus eft. Id verd ita geftum eft anno millefimo ducentefimo nonagefimo odauo. Proinde Adolphus cum Regis Angliae argen- tum etiamnum haberet, Imperium vi retinere cogitabat , ideoque arjnatis coprjs Contra Albertum profedus eft. Eledores alijque Germaniae Ptincipes oiiines Alberto opem ac praefidia praeftabant. Turn Albertus Moguntia cum fuoexercitu profedus eft, &t infeftis vtrimque fignis pugnatum eft prope V Vormatiam acerrime ; in quo conflidu multi ab vtraque parte interiefunt. Adolphus ipfe manu fua fortiter pugnauit : & quamquam ad Adolphum vidoria declinare videbatur , eius tamen milites ftigam ceperiint ; aded vt in ea ipfe confoffus , ac filius.eiuscaptusfit. Ineapugna plufquam fexaginta Duces s Comi- tes , atque alij ceciderunt. Poft hscc vero mox Albertus Legatos fuos Romam ad Pontifi- cem Bonifaeium mifit, fignificans ei voluntatem atque eledionem in fe Principum Ele- dorum, petens a.b eodem infuper pro more confirmari. Tum*indignabundus Pontifex eledionem plane reiecit , fadam earn efle inquiens abfquefuo confenfu., ideoque ratam minime habendam , cum vtriufque gladij poteftas penes ipfum eflet. Quod vbi Alberto erat nuntiatum , plurimum fane fuit follicitus ; ac ne diceretur vi Imperium poflldere , ele- dionem integram Eledoribus reftituit. Hi alium eligere noluerunt : erat enim ob firigula- rem probitatem atque hufrianitatem cundis Principibus idmodum gratus. quarc iterum anno perpetuo Imperium vacabat. Anno millefimo tricentefimo , cum Iubileus annus Roma; celebrabatur , atque hue ingefts hominum multitude confluxerat, primo diePon- tifexhabitu Pontificio in publicum proceffit,populumque benedidionc confecrauir. Po- ftero autem die populum , vefte indutus Imperatoria , ac Diademate redimitus Imperia- li j antegreffus eft , iuffitque ante fe nudum portari gladium . Atque in fuo throno relidens, magna vocl^xclamauit : Ecce duo gladijhic. Id autem contigitanno poft Vrbem condi- tam bis milfwimo quinquagefimo quarto. Proinde anno fequenti Eledorum defignatio- nem , ac Caefarem Albertum confirmauit his legibus , Vti Philippum Regem Galliae pelle- ret , atque ipfe Gallici Regni titulum vfurparet. Ad haee Pontifex Gallia: Regem excom municauit ; cuius rei caufsa haee erat : Honor cenfufque Pontificis annuus in Gallia dimi- nuebantur 5 ex qua re multa grauiaque bella in Italia exoriebantur. Verum inter CxCsl- rem &c Regem Galliae omnis facile controuerfia in nuptijs confopita eft. Nam Philippus filiam fuam in matrimonium dedit, acnuptiae celebrata; funt honorifice Parifijs. 323 CXLIL PRiESTAT VIR SINE PECVNIA, QVAM PECVNIA SINE VIRO. Poftquam Imperium v I. annis male adminiftrafletj dominio deiedl:us,in ciuili bello occifus eft. SS 2 I 324 L B E R T v s Dux Auftrise filius Rudolphi 1 1. Ca> faris , Imperator defignatus eft anno, vt fupra di- ximus , poll natum Christvm millefimo du- centefimo nonagefimo o&auo : & a Pontifice con* firmatus eft anno millefimo tricentefimo primo. Aquifgra- ni vnctus coronatufque eft. Dietherus a Naffou frater Adol- phi Cacfaris neque ele&us erat , neque poftulatus , fed in odium Alberti a Pontifice Archiepifcopus Treuirenfis con- ftitutus . Huic fe adiungebat Henricus Archiepifcopus Co- lonienfis,qui ad bellum potius , quam ad pacem natus vi- debatur , itemque & Gerardus Archiepifcopus Mogunti- nenfis , Rudolph us Comes Palatinus ad' Rhenum , ac deni- que Dux Bauariae , qui omnes cum Diethero aduerfus Ca> farem conlpirabant. Ex qua quidem occafione ingens Chri- ftiani fanguinis profufio ac clades fubfecuta eft . Caefar hac coniuratione plurimum fbllicitus , improuisb cum ingenti hominum multitudine primum in Comitis Palatini pofle£ fiones profe&us eft, quas mifere depopulates fibi fubiecit. Hinc Moguntinenfem Epifcopum petijt , ac prater ceteras clades oppidum Bingium obfedit,idque hoftiliter cepit. Vbi iam Epifcopus Moguntinus animaduerteret fc haudqua- quam pofte refiftere Casfari , gratiam precatus impetrauit. Interim tamen Cadari debuit polliceri, traditurum fe illi op- pida caftraque hxc , Lonfteyn , Bingium , Klopp , Erenfels, 8t Scherpenfteyn , cum quibulHamconditionibus alijs..Dein- de aduerfus Epifcopum Treuirenfem ■& Colonienfem Cav- iar profe&us eft , atque vtrumque fibi multo fanguine fub- iugem reddidit , vt cum fiio magno incommodo Caefaris gratiam flagitarint. Ceterum Treuirenfis Epifcopus Aim vi- xit , Caefaris aduerfarius permanfit : verum imbecillior e.rat, quam vt potuiflet quidpiam in ilium *noliri ; quare & ab om- nibus Germanic Principibus odio habitus eft. Albertus gra- ues expeditiones in rebelles Bohemos mouit : tandem eos Imperio fiibiecit , atque eorum Reginam filio fuo in matri- monium dedit : qua occafione factus eft Bohemian Rex , ac fine herede aliquo obijt. Anno Christ 1 millefimo tricen- tefimo fexto ', Iudan omnes e Gallia pulfi funt. Herbipoli, Norim- 32$ CXLIII. ELIGENDA EST OPTIMjE WIT JE RATIO: HANC CONSVETVDO SVAVISSIMAM REDDET, Imperij fafces cum x. annis feliciter tenuiflet, fcelerata manu mifere interfe&us eft. Ss 3 326 Norimberga? , ac Rottenburgi Qefar multa Iudaeorum mil- lia ob lua indigna flagitia comburi iuflit. Hac item tempe- ftate adeb ieuere iuxuria punita eft, vt his, qui in adukerio erant deprehenfi , pudenda lint amputata ; itaque grauiter caftrati , vt inde vita deceflerint . Rudolph us Dux Sueuiae, Alberti Ca^faris frater , prematura morte obijt , atque vnicum reliquit hlium nomine Ioarinem. Hie nutriebatur in aula . Imperatoris , namque eius patruus erat ac tutor , pofleflio- nefque eius paternas adminiftrabat. Cum adolefcens hie de- cimum tertium eflet ingrefliis annum , a confiliarijs fuis be Principibus inftigatUs eft vt hereditatem paternam a Csefare flagitaret, vt earn ipfe poflideret. Quod quidem factum eft; fed ei Imperator refpondebat: Tufa &- bona taa , pojfefiiones Grfnbditi tm meafidei commifi fant ^ attorn ^vbi tempos pofiula- bit, iflomm omnium exabtam ratwnem rpddemus. Id verbado- lefcenti minim^placuit. Et cuni alias Ca^ari adequitabat, rurfiim poftefliones fuas atque hereditatem poftulabat. Turn .Cxfar cuidam ex miniftris fuis pra^cepit,Tertum viridi fron de pararet,quod Duci adolefcenti Ioanni impofuit, inquiem In hoc teferto adhac fili obletiabhs s <=verum terras- popalof^ ad- minifirare etiam fm tempore tibi concedetar. Id autem adole-^ fbens in contumeliam fibi factum ratus , fertum dentibus mandit atque in frufta corrofit • queftufque grauiter eft apud J fups inftigatores , qui earn contumeliam aut vindicaturos fe, aut interituros iurabant. Cum iam mane quodam Caviar ex Baden Reynueldium iter adornaret,cum eo vna profe&us eft Ioannes : cumque Vindoniflfe flumen Rufz traijeerent, primb nauim ingreflus Qefar eft ; hunc fubfecutus deinde Ioannes cum fuis inftigatoribus", atque ita ante alios traiece- runt. Iam verb cum e naui afcendiflent, & ad Rheftum ad- uerfb amne equitai ent cum exigua equorum cOpia ( ceteri enim ab alia parte fluminis etiamnum redeuntem nauim ex- fpe<5tabant) nee quid mali Qefar fufpicaretur,primum Ioan- nes equo de(ilijt,ac prehenfb Ca^fariani equi freno, Iam ex- periar 3 inquit, nam her edit ate tandem patemafraar ? iam qui -in fuam Maieftacem commiccerenc : pofterius aucem ad eos , qui Imperio rebelles deprehenderencur. Haze edida Roma veluc mundi capuc accepic , fubferipfit ac confir- mauic. Verba aucem confirmacionis Tunc haze : Ego Roma, ceterarum Regina potentifi- ma Principi robur ac facultatem addo & conjirmo , ciuitates ac nationes Mi fubijcio: • Nobi/itas meam gloriam honor em^ tutabitur. Poftea Brixienfes fibi fubiuges reddidit, icemque Longobardos , Pifanos , Papienfes, Taurinenfes , Aftenfes , Veronenfes , Pla- centinos , Senenfes , Ianuenfes , Florencinos , cum populis adhuc quibufdam Iraliae alijs, qui rebelles ei exfticerant. Anno Christi millefimo cricentefimo decimo tercio, cum Caefar Pills Copias colligebac , quibus aduerfus Robercum Apulix Regem e/Tet profedurus, ilium Monachus quidam Prazdicacorij Ordinis a VVelphis fubornacus ve- neno perdidic , quod Euchariftiae illicum ei dederac. Csefar'vero vc venenum fencic,fi- nico Sacroica clam Monachum allocucus eft: Calicem z>iu , mi Domine , in mortent mihi fubminijlrajli ; quare him te ocyhs confer., ne a, miniflris ac famulis meis compre~ henfm truculent a morte interficiarls. Rejipifce , ac peccati tut veniam a Deo precare Non enim vult Bens mortem peccatoris , fed vt conuertatur (jr viuat. Hie finis eft opcimi ac forciffimi huius Principis. 329 CXLIIIL CALICEM WTJE DEDISTl MIHI I N M OR T E M. < Quinto Imperij anno venenata Euchariftia? hoftia fublatus eft. '. Tt • 330 JL^to^REDERICVS III. COgtlODientO PVLCHER, DuX Auftriae,filius Alberti Casfaris , ac Ludouicus V. Ba- uaria? Dux fimul Francofordia? Carfares defignati funr anno C H R I s T I millefimo tncentefimo decimo ter- tio. Ludouicus ele£r,us eft a Moguntino & Treuirenfi Epifco- pis , Bohemian Rege , & Marchione Brandenburgenfi . Contra nunc autem eodem die delegerunt Fredericum Colonienfis Epifcopus , Palatinus , & Saxonia? Dux. Ludouicus Aquifgrani, Fredericus Bonnaj Imperij infignia accepit. Controuerfia hax in eligendo, ingentis belli ciuilis bcpafionem peperit in Germa- nia. Fredericus fautores habuit Pontificem Clementem V. qui ipfum vt Csefarem legitimum confirmauit , Philippum Gallic, Carolum Hungarian Reges , Leopoldum Ducem Sueuiae , Al- bertum Ducem Auftria? Gaefaris fratrem , ac Rudolphum Co- mitem Palatinum. ItemSueuos omnes, Argentoratenfes,Ba- fileenfes, Vlmenfes, & alias multas vrbes. Fredericum yeroTe- cuti funt Ioanhes Bohemian Rex & Norinbergici caftri Gomes, & Principes plerique alij. Anno millefimo triceritefimo decir mo quinto , collatis {ignis pugnatum eft inter eos ad Neccha- rem fluuium,& multa vtrimque hominum miilia inpradioo< cubuerunt. Ludouicus fatis timebat , quod erat imbecillior; tj men rurfum arma parabat , eorum prafidijsquiilliadJisereban obfidebatque caftrum VVisbadenfe ac Scherpenfteyn coqtra Fredericum. Verum animaduertens nihil fe poileenicere^hinc rurfum difcefllt . Anno millefimo tricentefimo vicefimo pr£ mo, poft multa bella,Ele£t.ores Impenum vni Frederico addi- xerunt ; qui cum fratre fuo Leopoldo ingentem rfiilitum con- fcripfit manum, profe&ufque in Bauariam contraXudouicum, cun£ta*ferro flammaque deuaftauic . Ceterum Ludouicus fefe in locis probe munitis continuit. Interea Columnenfium arque Vrfinorum fa&io rurfum exorta eft , &C vtrimque fe funditus exftirparunt. Columnenfes Ludouico fauebant in odium Pon- tiflcis , perfequebanturque vel ad necem vfque quidquid Pon- tifici adhasrebat . Turn Frederici opem Pontifex implorabat, promittens illi fratrem fuum Henricum Archiepifcopum efFe- cl:urum fe Moguntinum. Mifit itaque Casfar cum di&o Hen- rico in Italiam virorum quinquaginta miilia. Sed nihil hax po- tuerunt 331 CXLV. Q.VOD PVDEAT PALAM, CLAM NE FACITO. Imperij anno x. Regno priuatur 5 leptimodeindc anno moritur. Tt 7. ■ J 332 tuerunt ad tarn ingenteril ac quOtidianam contentionem & tu- multum. Turn Pontifex Ludouicum excommunicabat , Cru- cemque vbiuis terrarum aduerfus Ludouicurn pradicari iube- bat; atque indulgentias omnium peccatorum plene concede- bat his, qui contra Ludouicum & complices eius in Italia pro- ficifci veluci aduerfus hasreticum & infignem Ecclefiae perfecu- torem vellent. Mox vndique ex omnibus parne Prouincijs ma gna hominum multitudoin Italiamconfluxit,qui omnesCru- ce erant notati , adeb vt equitum numerus fuerit circiter vigin- ti millia. Complures nobiles gratis aduerfus Ludouicum pro fecti pugnarunt. Atqui verb quantum hie Cruoris 'fuiiim fit. facile apudfe quifque perpenderit. Longufn fane foret enu merare erudelitatem ac feuitiam , qua? hac tempeftate in Italia contigit. Vix vlla fuit ciuitas , in qua non hx partes fefe pro- pemodum radicitus exftirparunt. Pr&terea hie ita in alterum alter enfes fuos acuit, vt neuter alteri cedere voluerit. Frederi- cus reuocabat fratrein fuum Henricum in Germariiam , mit* tebatque oratores fuos ad Pontificeni Auinioneni , excufans fc quantum potuit , atque ingentem vndecumque conferipfit exl ercitum , quern contra Ludouicum exluxitj^duerfusquemitenr Ludouicus multis copijs inftru£hisprofe£Uis eft. Fredericus equitum habebat viginti millia , Hungarorum quadragifi ta milf lia , Auftriacorum item quadraginta millia. Frater eius Leopol- dus ex Sueuia adducebat o£tingentos equitescumingentimtil- titudine Sueuorum , Francorum , atque Heluetiorum *qui dm- nes erant pedites ; fed cunctatus eft,vtamnemtraijcerenonpo- tuerit. Ludouicus viribus ac potentia Frederico! haudquaquam par,prasfidio Regis Bohemian & fibi adh Premium bellum ad- uerfus Fredericum aggrefius eft. Pugnatum eft a mane vfque vefpererri \ vt hominum ceciderint fupra quadraginta millia. Ludouicus victoria potitus eft , Auftriacos atque Hungaros iummis viribus in fugam egit. Atqui verb vbi vidit Leopold us opem ferre fe non poffe fratri^tanta animi indignatione ac fu- rore percitus eft, quod fe ipfum interfeciflet,nifi fui ipfumco- hibuiflent ; qui & confuluerunt vt recederet , nee fiia fponte fe in periculum deijeeret. Cum iam Fredericus turbatisfuis co- pijs auxilio effe non poterat , & ipfe fugam petijt ; in qua ca- ptus, . 333 pais , ad Burgrauium Norinbergenfem perducfcus eft , 6c ab hoc deinde ad Ludouicum mifliis ijs legibus , ne ipfum occide- rec. Ludouicus confeftim abduxit eum in caftrum Trifzneck. A6tum autem id ita eft anno millefimo trieentefimo vicefimo tertio. Ad Leopold um Magus quifpiam venit,qui ei polliceba- tur fe fpatio vnius hora? dictum Fredericum fuis ambus libe- raturum , atque in Auftriam incolumem reftituturum . Leo* poldus fidem verbis adhibens , datiirum fe viciffim polliceba- , tur quidquid opraret , fi quod promififfet , perflcere potuerit. Hie vterque in circulum ingrefli funt. Node Magus fpiritum quern coniurauerat,iuffit,vt ad Cxfarem fe fumptoignoti cu* iufdam vuku conferret ; fecitque vt erat iuflus. Itaque no£hi I ad captum Fredericum fpiritus acceffit , inquiens : Hue ad te ! frater tuus me mifit, vt te liberarem,quare hunc propere con- (cende equum . Turn quaefijt Fredericus quifnam eflet. Ne hoc (inquit fpiritus) percontare; fed fi te liberatum velis, hunc , in* quam , feftinanter confeende equum. Turn Caviar mali quid-* piam metuens,Deum pie precatus eft 5 adeoque extemplo fpi- ritus ille euanuit. Poftea Leopoldus ita Ludouicum ferro ac flamma infeftauit, vt Fredericum dimittere debuerit hac lege* vt Imperio cederet. Quapropter Fredericus numquam dein* ceps Imperiale nomen vfurpauit. Tt 3 Lvdo- 334 vdovicvsV. Dux Bauaria? adminiftrationem Im- perij,cum ob earn decennio pugnauerat , folus ade- ptus eft anno Christi millefimo tricentefimo vi* cefimo tertio. Cum iam Pontifex vi&oriam Ludoui- ci accepifTet , cenfuris Pontificijs animaduertit fuorum iudicio in Caefarem Ludouicum, iubens interim vt fpatio trium men- ilum Imperio decederet , ele&ionemque Principibus in manus reftitueret , eb quod haereticus eflet , hoc eft , Ecclefia? rebellis exftitifTet , quod Imperiali etiam au&oritate adeoque ipfo Im- perio vfus fuiflet , nee illud ab fua San&itate accepifTet , aut confirmatus in eo fuiflet: atque adeo necdumanathemateerat abfblutus , habebatque commercium cum Ecclefiae aduerfarijs, omni fe dedens perfecutioni . Quare adhax Pontifex omnes depofuit Ecclefiafticos , qui Ludouicum re aut cOnfilijs iuue- rant. Citabat item Ludouicum ad fe Auinionem in Galliam. Ludouicus a Pontifice appellabat ad Concilium generale , fi quando Romas in Diui Petri Sede refideret . Turn Pontifex il- ium Satanae omnino tradebat , barathroque cum ijs omnibus, qui id ei faggeffiffent,adiudicabat. Ludouicus appellare mihi- me ceflabat. Hac tempeftate occeptum eft difputare ac dubi- tare de facultate Pontificis. Hac de re confule Marfilium Pa* tauinum . Ludouicus Comitia coegit Francofordia?, vt hie dc pace publica ac patriae tranquillitate tractaretur. Hue conue- nere Principes Germanic omnes , quibus gratum ac familiarem fe prasbuit; adeo, vt qui antea infenfiilimi fuerant hoftes,mor- temque eius iurarant , modb id contra iuramento afleruerint, morituros fe potius , ni opem illi quocumque tempore & loco prasftarent. Reynoldum Geldria? Comitem , cuius fbrorem Fre- Gddri* dericus in vxorem duxerat , Ducem fecit , atque ex Comitatu tm fit Geldnas Ducatum. Cum titulo ac nomine Ducatus, etiam tr- mams. tu j urn Comitatus Zutphania? retinuit , qui ad Geldria? Duca- tum etiam pertinebat. Ad hunc modum cum multis Princi- pibus alijs egit,vt eorum fibi fauorem conciliaret. Id verb ita a&um eft anno millefimo tricentefimo vicefimo fexto. Vbiiam Ludouicus aliquanto fieri coepit potentior, atque in Italia etiam multos haberet fautores , nonnihil Pontifex timuit , ciuitates fuas milite muniuitjnec dubitauit , quin Ludouicus etiam Ita- lian! 33$ CXLVL HVIVSMODI COMPARAND^ SVNT OPES, QVJE SIMVL CVM NAVFRAGO ENATENT. Cum Frederico Imperij collegax. folus xvm. rerum potituseftj deinde y I. anathematizatus priuate vixk. 336 Ham inuiferet. Nam ftatini miflis Comitijs Ludouicus parauit fe cum ingenti militum manu in Italiam, vbi Romam magnis Columnenfium atque Vrfinorum fa&ionibus concufTam of- fendit; ac Columnenfes qui pro eo fentiebant,fuperiores erant, mirumque in modum infequebantur Vrfinos , qui pro Ponti- fice fentiebant » Ludouicus vi Romam ingrefTus , Cardinalem quemdam Columnenfem Pontificem fecit, quern Nicolaum V. appellauit . Hie creabat Epifeopos ac Cardinales , coronabat- •que Ludouicum cum fua coniuge. Biennio autem pbft erro- rem fuum agnouit Ludouicus ; ideoque Romam iterum pro- fe&us , Pontificem ftium abduxit Pifas. Hie eum deferuit, in- quiens haud legitimum eum efle Pontificem. Turn Pifarum Dux Vrfinus ipfum ad Pontificem Auinionem mifit , qui eum perpetuo carcere macerauit. Anno millefimo tricentefimo tri- gefimo quinto, Pontifex creatus eft Benedi&us XII. a quoab- fblutionem Caefar flagitauit. Pontifex refpondebat, velle fe vi- dere amputatum ramum , & qui ita ab arbore eflet praefe&us, iterura implantari : addens etiam , oble&ari fe cum Germania ac Frederico , quern mundi ramum appellabat nobilem . Rex Gallia? atque item Apulia?. Rex oratores fiios ad Pontificem le- garunt,eumobfecrantes,ne Ecclefiae adueriarijs fauere vellet. Interrogabat contra Pontifex, num Imperatorem vellent. Re fpondebant , nihil fe aduerfus Imperium loqui , fed dumtaxat aduerfus eum qui illud poffidet , quique Ecclefia? eft aduerfa- rius . Atque ita quidem Legati Ludouici fine abfolutione re- dire debuerunt. Turn omnes Imperij Epifeopi ad impetran- dam Caefari abfblutionem ad Pontificem varios miferunt , & quidem fruftra : impetrare enim non potuerunt . Cxfav Gallo- rum Regem obfecrauit,ne in hac re illi vellet efTe impedimen- ts ;ac perpetuum foedus cum ipfo inijt. Verum Pontifex in fua manfit fententia , nee Csefarem abfbluere voluit. Turn Ludoui- cus Comitia Francofordiae iterum habuit , vbi Mandatum au- reum confecit & publicauit , proclamarique curauit per vni- uerfum Imperium aduerfus Pontificis execrationem. Hinccon- cionatores omnes, qui contra Pontificis aduerfus ilium excom- municationem proclamabant , grauiter infecutus eft ; adeo vt Sacerdotcs ac Monachi omnes per totum *fuum Imperium fue- rint 537 rlnt pulfl, atque hue illucque profligati : qua: res poftea non fi- ne infigni clade fine Deinde moritur Pontifex : fuccedit Cle- mens VI. qui execrationem aduerfus Casfarem confirmabac, praxipiebatque Ele&oribus , vti alium eligerent Imperatorem, Ludouicum autem fub poena extreme eondemnationis depo* nerenc : quod fi recurrent, ipfe fuo arbitrio alium fe defignatu- rum figniheabat , ne quid Ecclefia detrimenti pateretur . Ar* chiepifcopus Moguntinus territos conuoeat Ele£i:oreS;huic illi parent , veniunt, vnoque ore Carolum Regis Bohemia? filium Csefarem defignant ; & Bonna? infignia Imperialia accipit. No- ua hax electio Ludouico nuntiabatur ; verum haudquaquam credere potuit, donee res ipfa comprobaflet. Vv Carolvs J 338 ARQLVS Hit. Rex Bohemia: anno C H r i s t i mil- lefimo tricentefimo quadragefimo primo Ca:far ele- £t.us eft ; fed & alij ea tempeftate fiint defignati , non autem omnium Ele&orum ftiffragijs , nee ad Impe- rium peruenerunt. Roma: erat qui fe Ti. Auguftum nomina- bat , fignificabatque per litteras Pontifici , nifi eo anno Sedem fuam Auinione Romam transferre vellet , turn fe alium crea- turum Pontificem . Vocabat Ludouicum & Carolum , vc co- ram fe in iudicio comparerent , & cauflam fuam ipfius arbitrio committerent . Similem ftultitiam crebro exercuit , donee mi- fer Auguftus Regno pulfus fit. Anno millefimo tricentefimo quadragefimo feptimo vbi Ludouicus obijflet, ex Bohemia cum ingentibus copijs Ratifponam venit Carolus : turn primum Im- perator agnitus eft ; inde & a Norinbergenfibus receptus eft. Hie Principesac ciuitates fblabatur , promittebatque publicam fe abfblutionem Roma relaturum ijs qui anathemati,dumLu-| douico adhaefifient , erant obnoxij. In Italiam igitur profectus, diu in itinere cun£fcatus eft , vt Italia? perturbationes omnesi componeret. Tandem anno millefimo tricentefimo quinqua- gefimo quinto Romam venit , vbi a duobus Cardinalibus , ad hoc a Pontifice defignatis , coronatus eft. Mox in gratiamPoijr tificis Columnenfes omnes vrbe expulit, atque Vrfinos in earn reftituit. In itinere, dum in Germaniam rediret,Longobardos fibi fubiecit ; & quos aduerfus Ecclefiam quidquam molitos cognouiflet,eos omnes tradidit Pontifici. In Germaniam verb reuerfus, Comitia Moguntias habuit : quo Principes omnes con- uenere. Item & Legatus Pontificius his aderat , cum Principi-I bus aliquot Gallic. Hie publicata eft abfblutio ilia , cuius for- ma hax eft : Cum midti contra procejfm Pontificis h&retico Ludo- nico Bauaro adh&rentes grauibm peccatis fe obnoxios feccrint , (S» modo ad Pcclefu cvnitatem rcdire enpiant ; mandamus , abfolni- mufefe omnes qui pec cat urn [mm agnouerint , inraucrintfe fe fidem Chrijiianam integre deinceps feruaturos 3 nee njmquam adh&fnros h&retico cuiyium, ant qui ab Ecclefia Bomana defciuerit . fam qui cert o ere diderint , penes C afar em non effe Pontificem ant creare aut deponere, earn h&refin per pet no effe damnatam: &> qui addixerinty nul- lum ft deinceps Imperatorem accept ur os y mfi quern Pontifex appro- bauerit 339 GXLVIL POSSIM QVIDEM COPIAS IN TVRCAM EDVCERE- VERVM QVAMNON CITRA CHRISTIANI SANGVINIS EFFVSIONEM, SATIS EX AVORVM HISTORIIS INTELLIGO. Poftquam Imperium adminiftraflet annis xxxviil vitam cum moite mutauit. VV2 340 b merit ; fed anno C H R 1 s T 1 miliefi- ; mo tricentefimo feptuagefimo oclauo , poft mor- 'tem patris , Imperium fblus adeptus eft. Hac tem- peftate incredibile di&u quam male Romas a&um fit. Ci* ues plane Pontificem Italum requirebant , Sedemque Pon- tificiam occuparet Romas. Cuius rei gratia Conclaue fan- Oi Petri prasparatum eft , militefque in Vaticanum funt edu- cli , ne quis tumultus ele&ionem forfan impediret . Cum iam fuffragia colligerentur , controuerfia fubitb aliqua ex- orta eft . Nam ex Vrfinis aut VVelphis quifpiam Pontifica- turn maximopere afte&abat. Verum ele&us eft Epifcopus Neapolitanus , di&ufque Vrbanus VI. qui Sedem diui Pe- tri iterum Romas ftatuit. Is Gallicum Pontificem Clemen- tern VII. qui Auinione fe continebat , excommunicauit; contraque Clemens in Vrbanum cenfuns fasuijt. Durauit hoc fchifma annos nouem 8c triginra ; 8c tarn diu duo fern- . per fuerunt Pontifices + alter Romas , alterque Auinione. Vt autem VVenceflaus dubitabat , vtrum pro Pontifice, Domino ac Patre fuo,coleret ac veneraretur (vterqueenim eius amicitiam asque ambiebat ) felegit fibi Vrbanum V L ac Clementem in Gallia reiecit. Id verb ita molefte hie tu- lit , vt Casfaris Legatos comprehenfbs magnis cruciatibus interfecerit. Turn primum VVenceflaus vere fe Vrbano adiungebat , qui ipfiim Romam ad coronationem accerfi- bat . Porrb VVenceflaus refpondebat , fibi id quidem pla- cere , fed per fumptus minime licere ; neque enim velle fe ita ruftice in Italiam venire , ne quam iniuriam faceret Im- perio. Quapropter Pontificem orabat , vt femel cenfum fimm Ecclefiafticum in vniuerfb Imperio recipere liceret. Quod vt impetrauit , tantum quidem pecuniae cenfus ifte actulit , vt rumor Romas fuerit , ipfiim adeb potenter ven- turum , vt Imperator vmquam alias. Plurima in eius ad- uentum apparabantur , cun£ta empta Romam perfereban- tur. Tandem verb haudquaquam venit, fefellitque hac in re Pontificem : quod maxima poftea peperit diflidia. Anno millefimo tricentefimo nonagefimo tertio , VVenceflaus fra- tres 343 CXLVIII. MOROSOPHI MORIS OMNIBVS PRiECELLVNT. Ob tyrannidem ignauiamque xxn. Imperij anrio folio deie&usi morbo comitiali taftus obijt setatis L v 1 1. 344 tres Germ'anici Ordinis , cahdidis ihdutos pallijs nigra cru- ce notatis , Bohemia expulit ; atque nulli eos rei vtiles efle dixit 5 abftulitque his omnia fua bona ac poffemones. Quin- to anno pbft , fine voluntate atque au&oritate Pontificis &c Ele£torum , Galeatium Vicecomitem Mediolanenfem Du- cem fecit. Coepit item plurimum fkuire in Ecclefiafticos. Academiam Pragenfem numquam fatis laudatam funditus exftirpauit. Do£tores plerofque intere'mit , plerofque Re- gno exegit . lam verb vbi Pontifex Indulgentias publicauit, Fraga: in Bohemia exortus eft Ioannes Hus . Hie horrenda in Pontificem fcripta edidit ; ideoque ingens in Bohemia ca- lamitas inter Sacerdotes ac Monachos nata eft. Mox adha> rentes fibi complures natlus eft , vt vniuerfam Bohemiam a Pontifice deficere fecerit. Hoc venerium cum latius fefe diffundebat, etiam Gennania eo infe&a efle ccepit. Vrbs Herbipolis confeftim ab Epifcopo fuo defciuit ; ipfiim oppi- do cum omnibus fuis adhserentibus expulerunt , ac VVen- ceflao adhaeferunt. Verum hie vir erat infignis fbcordia?, qui in periculo fuos deferebat ; adeb vt Epifcopus cum in- genti exercitu vrbem obfederit. Ciues egrefllcum Epifco- po pugnarunt ; verum fuccubuerunt , & in tonfli&u illo muki interierunt , reliqui in vrbem redire cogebantur. At- que ita quidem Epifcopus in priftinam fedem ac dignitatem redijt. At cun£ta iftius viri do&rina ita iil Germania muta- bantur, qubd Ecclefiafticos laici iam flocci fecerint, nee quid- quam curauerint. Vbique perturbatio circa fidem ; nee mi- nor in ciuili admin iftratione , vt nufquam a pradonibus ter- ra marique tutus quifquam efle potuerit. Prseterea is erat Ca^far 3 qui fine certo ordine cuncla adminiftrabat ; quique Imperium (excepto quod ad exaclionem aut pecuniam per- tineret) nihil penitus curabat. Sacerdos quidam Hufficus in concione publica ita ad populum inquit: Fmtres charifti- mi , tametfi ftolidum ac focordem Regem habeamm s fe tamen eum cum altfs confer amm 3 ac rem exafiius perpendamm , non alms opt an pot cH 'nobis accommodatior . Qidetm efi } benwolus ac propenfm nobis ^t hinc certifimm y dum rvimt , njclpro ar- bitvio nofiro pojfe nos rv'mere. Aec[mm igitur eft wt pro ipfo 345 Deum fricemm , %t& Mi evitam domt dittfnmami mitts focordia nobis f elicit at i acbono efi. Quod vbi Wenceflao nuntiabatur, non aegre tulit , efFe&ufque e tepido eft plane frigidus ; vt hinc magis aduerfus Ecclefiafticos fuccenfus > tantara in diripiendo rabiem exercuerit , quod a fratre fuo Sigifmundo tandem ca- ptus fit , qui ilium afleruandum dabat Alberto Duci Auftria^ Ceterum vbi eum hie Vienna? non fat diligenter obferuabat, fuga elapfus ad Imperium redijt. Turn iuflii Pontificis congre-* gati funt Ele&ores , ac Rupertum Comitem Palatinum Ca^fa* rem deflgnarunt. . Xx RvperTvS vpertvs Comes Palatinus Rheni , pod depofitum Imperio Wencellaum , anno C H R I s T i millefimo quadringentefimo , ab Ele&oribus legitimo fuffragio: 85 Cadar creatus eft, quern Colonienfis Epifcopus inun*: xit. Hie Princeps lane fuit vere Chriftianus,amator aequita- tis, acpauperum defenfbr vnicus. Hanc eleclionem Pontifex Bonifacius IX. confirmauit . Cum verb poftea Romam Impe- riale Diadema accepturus proficifceretur , illi reftitic Galeatius^ Mediolanenfium Dux VVenceflai amicus , qui eum Ducem fecerat , viamque Romam verfiis impediuit. Igitur in Germa- niam nondum coronatus redijt , atque Imperium prudenter ad- miniftrauit.. Anno millefimo quadringentefimo tertio , iteriim in Italiam profe<5tus eft. Nam Florentini ' bella gerebant con- tra Mediolanenfes . Florentini magnam illi argenti vim pro- mnerunt, Ci eos adiutaret, pecuniaque numeraretur vbi Alpes tranncendiflet, Mediolanum vidiflet, atque exercitum Medio- lanenfem contigifTet. Cum iam magnis inftru&us copijs ac facultate Mediolanum maturaretjCuiufmodi vmquam Germa- nicum fuifte Csefarem dubitabatur 5 pecunia mox Florentino- rum , vt promiflum erat , illi annumerata fuit. Hinc pugnam aggrefliis eft (vtrpromiferat) cum Galeatio Duce Mediolanen- fi ; verum ^Tuccubuit , eiulque exercitus diflipatus eft, & in fu- gam a&us . Vt iam Tarentum rediret , deftitutus eft Leopoldi Ducis Auftriaci & Colonienfis Epifcopi prafidio , nee eius rei quidquam curare voluerunt. Proinde iteriim Rupertus in Ita- liam fe Paduam contulit , indeque Venetias: nam nee huic am- plius confligere libebat . Hinc magna afFe&us clade , in Ger- maniam reuerfus eft. Hac tempeftate feuiflime in Oriente a£tum eft . Quamquam enim ea hiftona nihil ad Imperium Romanum fpe£tet, non poftum tamen earn fubticere. Exortus Tal7s7y- en i m e ft ex humili genere natus quidam Tamerlanes nomine. ramus. Hie primiim ftipendia meruit apud Turcam , deinde ob animi virtutem & fortitudinem militum Dux ac Tribunus effe&us eft : quo nomine , partim vi partim fraude , Parthorum Regna inuafit ; ac deinde quidquid aggrederetur , facile fubegit , vt erantPerfe, Medi, Arabes , &poft hos Indi. Poftea ad Septem- trionem ie recipiens , per Mofcouiam in Aflyriam profecl:us eft, 347 CXLIX. MISERICORDIA NON CAVSSAM SED FORTVNAM SPECTAT. Decennalis Imperator l v i ii, xtms anno occubuit. Xx 2 34S eft j ac Tigrim in Mefbjtotamiam traijciens,nauigauit perEu- phraten in Babyloniam & Chaldxam. Poftremb exerciturn fuum , qui equitum conftabat quadraginta millibus , ac pedi* turn fexies centenis millibus , per Armeniam in Afiam mino- rem Cue Natoliam duxit , vbi Turcicum Cazfarem Pazaiten bello aggreflus, ducenta virorum millia fudit , Pazaiten ipfum cepit,eumque perinde ac auem cauea inclufum fecum fpe&a- culi & ludibrij loco circumuexit. Ad hax verfus meridiem et> iam copias fuas in iEgyptum atque vniuerfam Afiam eduxit* Eiuscaftra faxis vbiqueerant pauimentata , perinde atquc op- . pidum quoddam; in quibus &C cun&a reperiebantur venalia, vt in emporijs : nam 8>c quaeque mercimonia fuis hie locis erant affignata . Vbi autem oppidum aliquod obfideret , primo die tentorium fixit candidum , quod gratiam ijs fignificabat , qui fe vitro dedere vellent ; altera verb rubrum , quod fanguinem portendebat • tertio denique nigrum , quod vrbis prafagiebat euerfionem. Contigit femel,qubd cum deditionem oppidum quoddam in diem pofterum differret,ciues pueros fuos ac puel- las ad ilium albis veftibus indutos atque oliua? ramufculos pra fe ferentes emiferint , fperantes eorum innocentia fe tyranni iram placaturos. Sed hos ille omnesequis conculcandos tradi- ditjvrbemquecumvniuerfisciuibus incendio abfumpfit. Cum ex confiliarijs fuis quidam fecretb ex ipfb fcifcitaretur, cur earn tyrannidem in teneros pueros ac puellas exercuiflet , refpondic tranfuerfis ipfum intuens hirquis oculifque flammantibus ; Quid, inquiens, arbitraris? mene hominem efle ? non. Erras , (i idputes requidem Dei flim flagellum, ac terras vaftatio. Caue fis me iftiufmodi interrogationibus in pofterum fatiges. Tyrannus hie immani deuaftatione totum fere Orientem peragrauit » optimas quafque vrbes euertit. Tot huic fe ex omnibus natio- j nibus adiungebant , vt exerciturn tandem habuerit duodecies centenorum millium. Eius verb nomen auditu omnibus erat horrendum : ficubi pul(abat , ei ftatim aperiebatur ; fin recufa- batur,cogebat. Iam autem vbi verfus Occidentem fe pararet, atque in Europam per mare Mediterraneum traijeeret, morte execrabili interemptus eft. His remporibus Huffiana hxreds potentior vbique fa&a , ingentes aduerfus Sacerdotes concita- bat 349 bat tumukus. Vrbs Herbipolis itemm ab Epiicopo fiiodefecitj fed cum hie opem accepiffet, multi rurfum dues font interfe- fli. Anno millefimo quadringencefimo quinto,Ecclefiafticiad fuam conferuandam libertatem VVormatia egreffi , biennij fpatio in vrbem non redierunt, donee controuerfia per Ruper- tum Cadarem eflet confbpita . Huffiani multis in Bohemia vi- cl:orijs potiti , praftantiores fe alijs efle arbitrabantur ; atque hinc elati animis , fuam quoque haerefin hac ratione excu/a- bant. Horum denique infania ad earn fadbonem paullatim pro- ceflk, vt aU&or eorum haerefis Ioannes Hus poftea Conftan- tiae ( vt dicetur paulo pbft) combuftus fie : qua re Hufliani adeb fuere oeftro perciti , vc Germaniam multis calamitati- bus oppleuerinc. Xx 3 SlGISMVNDVS 35P iGiSMVNDvs Hungarian ac Bohemia? Rex , Caro- li I III. filius & VVenceflai frater , ab Ele&onbus poft mortem Ruperti Caefar ele&us eft anno Ch r i- ' s T I millefimo quadringentefimo decimo . Sapientia, eruditione , & probitate Princeps fuit clariffimus; ftatura talis, qualis tantum Principem decebat;pacis bellique artibus perin- de infignis , fed ad pacem quam ad bell urn procliuior. Confe- ftim autem poft adeptum Imperium cum ingenti exercitu Ro- mam profe&us,ab'Ioartne XXIII. Pontifice coronatus eft , & confultauit cum eo de publico Concilio cogendo fchifmatis tollendi caufsa. Ipfe quoque ad Gallorum Regem profeclius eft, & cum eo egit, vt in conuocanda Syhodo confentiret. Proin- de fufFragatione Pontificis,Csefaris , Galliae , Angliae , Hifpanias Regum , &: Pnncipum Germanorum Conftantienfe Concilium inchoatum anno millefimo quadringentefimo decimoquarto : ad quod etiam ipfe Pontifex venit. Sigifinundus colligebat ex omnibus nationibus docliffimos quofque , quod in Germania circa Religionem ita omnes diflentirent , fperans depofito hoc fchifmate Rempublicam Chriftianam facile in priftinumfta- tum reftitutum iri. Verum Pontifex primb deHuflianis tra- ctari voluit. Igitur Ioannes Hus cum difcipulo fuo Hieronymo Pragenfi ad Concilium vocati fuere : illuque acceflum liberum conceffit Caefar ; quo nomine etiam venerunt. Vterque inge- nio erant acutifllmi , atque eloquentia promptiflimi . Quare cum auditi fuiflent, eos admonuerunt, ne prudentiores haberi velint Ecclefia Romana , ac peruerfas illas opiniones miflas fa- cerent,quin potius fuam illameloquentiamvmrparentadcon- feruandas Chriftianam fidei cammonias , non autem contra. Sed in fuis illi propofids perfiftebant, ac Chrifti fe Euangelium imi- tari aiebant, Romanamque Ecclefiam longe a Chrifti do&rina aberrafle. Cum hax Concilij Prafides audijftent , (ententiam tulerunt huiufmodi ; yt , veluti membra corrupta qua? nullis i'u-. uari medicamentis poffunt, exurerentur , ne totum corpus de- inceps inficeretur. Itaque primb Ioannes Hus, prater volunta- tem Casfaris, viris armatis Q&ingentis ad fiipplicij locum dedu- ces eft. Infulam ei chartaceam impofuerunt , cui duo adpi£H erant cacodaemones cum fubfcriptione huiufmodi : Hamrefiar- cha. 351 C L. MALA VLTRO ADSVNT. Imperio praefuit xxvin. annis, Ecclefiam tranquillauit, feptuagenarius anrmam efHauit. 352 cha. Cumque iam exnreretur> flammam obftinato animo per- tulit . Id verb contigit anno millefimo quadringentefimo deci- mo fexto : & poft dies centum quadraginca dilcipulus eius Hie- ronymus cum refipifcere nollet , etiam exuftus eft. Cineresho- rum in mare proie&i funt, ne fi a Bohemis collect forent, pro Diuorum reliquijs colerentur. Proinde ipforum difcipuli terram eius loci, quo fuerant combufti, abraferunt, eamque in Bohe- miam detulerunt. Turn Bohemi omni crudelitate in Sacerdo- tes fa?uierunt , templa , coenobia , atque imagines deuaftarunt. His verb omnibus ita geftis, vt Ecclefia ad priftinum ftatum a fchifmate reduceretur , conclufum eft , vt vterque Pontifex Be- nedicts &: Ioannes Pontificatu abdicarentur, controuerfia? om- nis componendse gratia. Vt ergo vlteriusnoui Pontificis eledio concluderetur,& Concilij Decreta maioris eflent au£toritatis, ex omni natione viri fex felecti fuere , qui cum Cardinalibus bnclaue ingrefli , Pontificem vna crearent. Quare contigi anno millefimo quadringentefimo decimo feptimo , o£kuo Nouembris die > circiter horam tertiam , quod Otho Colum- nus , Princeps Romanus , Diaconus , Cardinalis S. Georgij ad Vellus aureum , cum omnium lastitia Pontifex fit creatus. Hie ie Martinum V. appellauit , atque ea occafione Ecclefia tran- quillitas eft reftituta. Pcenituit Ioannem quod vltrb conienfiftet in abdicationem Pontificatus, 8£ clam fugam meditabatur. Sed per Casfarem inter fugiendum retra&us \, Comiti Palatino tra- ditus eft. Celebrato Concilio , expeditionem Caviar cum Prin- cipibus Germanis in Bohemiam adornauit aduerfus male fe- riatos Huftianos. Quod'vt hi acceperunt , propria fua oppida ac vicos incendio euerterunt , ducemque ipfi fibi ftatuerunt Ioannem Zifcam , virum ftrenuum ac fortem. Hie'bella grauia aduerfus Caefarem atque Imperium mouit ; nee vmquam fuc- cubuit , fed vi&orijs clarus femper in Bohemiam reuerfus eft. Pontifex plenas concedebat Indulgentias aduerfus hos hsereti- cos ; qua occafione ingens equitum peditumque mulcitudo col- lecta eft ; his ratus Bohemos funditus exftipare , Regnumque Germanis atque alijs Chriftianis poftidendum dare . Principes confulrabant qua via rem aggrederentur: nee mora,flammain- gens in tentorijs vila eft , nee vnde orta eftet quifquam homo fciebat. 353 fciebat . Interea dum hie territi ftabant , armaque & equos ca- ftris excrahebant , Hufllani impctu in eos facto multa homi- num millia in fumo inter laborandum interemerunt . Atque ita quidem periit exercitus ille porenciilimus , a quo mcredibilia conficienda putabant. Poft hanc expeditionem res quo diutur- nior, eb efficiebatur deterior. Hufliani magnis copiisin Ger- maniam edu£ti, expugnabant oppida caftraque : interficiebant fine vlla commiferatione quidquid particeps vitae erat. Multi in templa confugiebant, fed ea incendio abfumebant hoftes, oppi- daq- radicituseuertebant.Etpoftmultas cruentaspugnas,por1f- que infinitos homines mifere vtrimque trucidatos , etiam Prin- cipes pugnare amplius detre&abant, ac Pontifici fuos commit- 1 tebant Ecclefiafticos , vt is rem ad finem quemdam perduceret. Verum Deus tandem ifti rei flnem imponere voluit : nam Bo- hemi inter fe effecli feditiofi, propemodum ie mutuo deleuerunt. Quod vt Caefar audiit , cogitauit femel adhuc Bohemiam, Re- gnum fuum,videre ; atque adeb venit anno M. cccc. xxxvi. Pragam: quae vrbs Bohemian caput eft. Hie operam dedit, vti Regnum fuum , quoad eius fieri pofTet , placaret. Quos autem timebat, ablegauit magnis copiis aduerfiisTurcas, vt ab iis eflet tutus. Itaque ope Hungarorum apud Turcas vnius pugnas vi&o- riam adepti funt. Ac tametfi quidem pauci redierunt, ita alte tamen hserefis ea radices egerat , vt etiamnum hodie in iftis locis perduret. TYPOGRAPHVS LECTORI. HA c T e n v s Goltzjus. Qua fequuntur deinceps ferie contima C £- sarvm Avstriacorvm Viu& Elogia adufque Ferd i - nandvmIII. Avg. nunc Orbi feliciter imperantem , fylo Cafperij Geuartij ,10"^ ArchigrammaUi Antuerpani, funt adornata. Hoc voIM) LecJor, nefcius neejfes. Yy Alber- 354 A L B E R T V S II. Expem ?* <€^™g^ ortvnam olim duplici nomine. Primigeniam F E R D *~ H wmmk & Reuertentem, coluit antiquitas. Illam fie dixe- c^ s ^" WSft& re, quae a primo cuiufque ortu, inoffenfo felici- ■jZ'uJiL tatis curfu, alumnos fuos fbueretj hanc verb, quasfolito *#nt»er- eius fauore deftitutis , benignam fefe denuo fidamque^ c Geuar- CO mitem adiunsereL-j. rio ss4*- t> fiZti ~* ^t ^ n ^ Primigenia Auftriacorum Archiducum fortu- ^rlcTden- na , poft Imp. Cx£ Fredericum III. cognomento Pul- TJ^.ah. chrum, Bauaris & Luxemburgicis toto fkculo Imperium rum, ko- obtinentibuSj paulifper defecifTe vifa eft. DOLPHI I. A T& ^ m ^ x R euertens > benigiiiori oculo eofdem Principes wcui'ii refpexit, dum Albertvm Auftriae Archiducem, Imp. E/ogfavi- Caef. Sigifmundi Augufti generum, velut errorem fiium confefla, feftinatis cumulatifque honoribus, ad Hungarian Bohemiaeque fceptra, ipfumq; Romani Imperij faftigium, vnius anni fpatio euexit : inufitato felicitatis exemplo. Albert vs Patrem, Auum , Proauum, Abauumque, Auftriae ex ordine Archiduces, fibi cogno mines habuir_;, Atauumque item , Albertum I. Rodolphi I. Augufti Fi- lium ; Matrem, Ioannam, Alberti Bauari, Hannoniae, Hoi- landiae & Zelandiae Principis, filiam. Fuer annum aetatis x. agens, Patrem in obfidione^ Zinoymae, Morauiae oppidi, amifit. ideoque de eius ruteli digladiantibus inter fe Patruis,Auftria grauiffimis cladibus afflict eft. Pubertatem egrefTus, Principalis gubernaculaipfeadijt, ac 3SS C L I. AMORE CIVIVM TVTOS ESSE PRINCIPES Ze».sju OPORTET. IDQVE SOLA PR^ESTAT INNOCENTIA. Vir Imperio vtilis, fongiorique vita dignus, fecundo anno Regni fiii moritur. Yy 2 as6 ac pfouinciam, inteftinis motibus & latrociniis diu vexa- tam> prifHnse fecuritati reftituit-;. BellodeindeadueriusHuffitas, Zifcaduce in Bohemia tumultuantes>,exorto, cum iv. equitum millibus egregiam Sigilmundo Casiari operam nauauiL;. Vnde fa&um , vt_^> fpectata A l b e rt i virtute, eiufque in fe meritis prouoca- tus Caefar, filiam fuam vnieam Elifabetham illi in matrimo- nium dederit*\ * Mortuo paulo poft Sigifmundo., Al b e r t y s Hungarian primum, mox Bohemia? Rex declaratus eft \ turn ex fupre- vbn.syi. m £ focerivoluntate,tum ex prifco Bbhemica? eentis cum "Z T T Auflriacis fcedere* Procerum.confehiu & CaJarea audo- Shcm. ritate firmato , vt nempe deficientibus in altera Dorno Laiui ' mifculis heredibus, altera in Regnum iuccedereiu; Geneal. , . . __ £ Auftr. Septemuin quoquePrincipesElectores^Jrancofurri ad Moenum congregate vnanimi fententia AlbEr t v m Ro- nianorum Imperatorem renuritiaruiit x 1 1 i. RalendL Aprilis anno falutis m. cccc. xxxviil Atque ab ea eledione, Auftriacap gentis Principes, §.o- mani Imperij faftigiuni , maieftatemque quafi per ma- nus traditam, in haec vfque tempora, non interrupta ferie, perannos iam ducentos, cum fumma rerutti geftafum glo- ria ac Reipublicae Chriftianascommodo, felkiter tuentur. Poft folemnem Imperij inaitgurationerri Aquilgrani fa- clam , Caefar collecto per Auftriam milite in Bohemiam mouens 5 Ptafconem, Podiebradium , aliaque Huffiticae factionis capita, qui Cailmirum, Vladiflai Po Ionise Regis Fratrem i in fpem Regni euotarant, oppreffit : ipfumque Vladiilaum , maximo exercitu Bohemias appropinquan- tern, 357 tern, retro qua venerat, cedere , atque intra fuos fines quie- fcere coegit: totamque Silefiam a Polonis, qui agros depo- pulabantur, fecuram reddidit Aduerfus Amurathem Turcarum tyrannum , qui fupe- riorem Moellam inuaferat, ac Pannoniam ingenti terrors perculerat, cum maximiscopiisprofec1:us 5 caftra inter Ti- bifcum & Danubium amnes munit, ebque auxilia vndi- que properare iubet. Turca, eius aduentu cognito , Synderouia arce atque^? oppido ad Danubij ripam expugnato , retroceffit. Caefar de Turcarum abitu certior, dimiflb exercitu, Bu- dam reuertitur. Sed inlblito ardentis Sirij calore vexatus, dum immoderato melopeponum efu aeftum leuare cona- tur, in dyfenteriam incidit. Quare in Auftriam properans , ingrauefcente malo, Princeps religioiiffimus &: longiore vita digniflimus, pro- pe Strigonium moritur v i. Kalendas Nouembris , anno m. cccc. xxxix. Atque ita,amorem&delicias generis humani, vtolim Titum, infefta mortalibus numina, intra biennium fuflule- re, astatis fuse anno x l i v. Natus illi fuit pofthumus Ladiflaus , Hungarian & Bo- hemias Rex atque Archidux Auftriae. . Imperauit annum i. menfes v 1 1. Yy 3 FREDE- 3$i f FREDERICVS IV. j x J r yJ ffjlll REDERicvsIV. cognomento Pacificus , Erne- ****** 1 lilt Auftri2e Arch iducis & Cimburgae Mazouix fi- cTmip^- ^^*lius, natus eft ALniponti apud Tirolenfcs ann< niar. In- ■ % fmtjsjtu m. cccc xv. ad ix. Kalendas Odtobris. Vrbenu **«**- Hierofblymam, aetatis fuae anno x x i. Pietatis ergo profe £ ST clus > loca facris C h r i st i Seruatoris calcata veftigiis, eiut fcript que fepulchrum eft veneratus. Alberto 1 1. Augufto Patruele fuo, ante diem vita fun- 6to, conipirantibus Eledorum fuffragiis, Francofurti in_-» cius locum fuffectus eft 1 1 1. Kal. Aprilis anno m. cccc. xl. & deinde Aquifgrani coronatus. Ladiflao Alberti II. Augufti filiopofthumo tutor da- tus, eumdem vel adhuc in cunis vagientem , in hereditaria Hungarian 8c Bohemix Regna, Auftriaeque Archiducatum inaugurari curauit : eodemque vfque ad pubertatis annos fancte apudfe educato, maximis earn ob rem difficultati-, bus bellifque conflictatus, Auftriam, communibus cum Elifabetha Augufta pupillimatre aufpiciis, adminiftrauit. Schifmate in Ecclefia exorto , F r e d e r i c i opera Ame- deus Allobrox Pontificatu fe abdicauit. Rebus in Auftria ac Bohemia compofitis , in Italiam profecT^Heleonoram^EduardiLufitaniae Regis filiam, °Romse in vxoremduxit, Nicolao V. Pontifice Maximo folemniritudextras iungente, beneque ipfis acpofteritati ominanto. Tertio poft die , Csefar ingenti pompa in Rom. Im- pera- 359 CLII. NESCIS PRINCIPES IACVLATORVM ESSE SCOPOS? ALTA FVLMEN FER1T, NON CASAS HVMILES. PYLCHRE NOBISCVM AGITVR, SIQVANDO VERBIS OPPVGNAMVR. Poftquam annos xlvi. imperaflet, Maximilianum Filium confbrtem Imperij fecit,imperauitq ue cum eo annos vi I. atque obiit setatis fux anno L X x v 1 1 1. • 360 peratorem confecratus, coronam & alia Romani Imperij infignia accepit, acclamante populo Romano : Frede- rico Pacifico, a Deo coronato Imp. vita et victoria. Hinc ab Alphonfo Arragonio Neapolitanorum Rege, Heleonorx Auguftae Auunculo,inuitatus, Neapolim ad il- ium diuertit, maximifque honoribus exceptus eft. Ferrariamdigreflus, Borfium Eftenfem, Mutinx Rhe- gijqueDucem, &Rouigij Comitem creauit-;. Ex Italia in Germaniam redux , cum plena omnia tu- multuum ibi reperiftet, Hungaris Bohemiique Ladiflaum Regem, iam pubertatis annos egreflum, fibi tradi certatim flagitantibus, feditiones nafcentes prouide compofuit. Auftriacos quofdam perduelles,quiDuce Eitzingero, accitifq'ue Bohemis, Caeiarem Neapoli Auftriae obfldere aufierant,eo adegit, vt pacem fupplices petere, atquein earn rem auri fex mill, nummum quotannis pendere co« a&i fuerint . CilienfemComitatum, in poteftatem fuam redaclum, ditionibus auitis adiecit, &: Stiriae partem effe iuffit . Henricum Goritiae Comitem , qui in Carnis tumultus excitauerat,in crdinem redegi£_>. Ladiflao , Hungarian & Bohemias Rege , immatura morte praerepto , Archiducatum Auftrise fblus obtinuit, & in Hungarian Regem, a magna Procerum eiusRegni parte, eledtus eft. Comitiis Ratisbonae 3 atque alibi fsepiiis, indidtis, Princi- pes Imperij ad bellum Turcicum cohortatus eft ; quod Mahometes 1 1, poll Orientis Imperium,Conftantinopoli ■ n capta, m capta, a fe occupatum, Germanise vniucrfe formidabilis imminerer_;. Carolum, Belgarum Burgundionumque Principem, imperatis vndique auxiliis, ducto in ilium lxxx. mill, ar- matorum exercitu, aNouefij oblidione recedere coegit: amicitia denique & affinitatc fibi copulauit, Maria Caroli jFilia & herede vnica,MaxaemiIiano 3 C^^risJPilio,defponsa. Eidem quoqueMaxaemihano,BrugisFlandrorum a fe- ditiosa plebe indigne detento , & liberx cuftodiae tradito, cum ingentibus copiis in Germaniam Infcriorem defcen- dens, fliccurrit : eodemque in libertatem aflcrto , pauco- rum poena" con tentus, difcordiarum fomitem fuftulit. Germaniam bellis perpetuis fatigatam longa pace re- creauit : quam eodem tenore, quoadufque rerum potitus eftjfumma moderatione coluit^. Obijt Lintzij in Auftria xiil Kalend. Septemb. an- no m. cccc. xciii. Vixit annisLXXVin. Imperauit ann. l 1 1 1. men£ i v. Zz Ma- 362 MAXiEMILIANVS I. Expels j[jgUgS§ AXiEMiLiANvs. Frederici I V. Imp. & Heleo- llll 1 ; I^HpnorxLufitanae Filius, nafcitur Neapoli Auftriae, *^?k ffiraKlfc xi i. KaL April. anno m,cccc. lix. Admilitiam, fkntujtL, armorumque munia animum a natura factum habere vide- Vrberru tstntuer- b atur> Adeoq; ea aetate, qua vix alij prima militix tirocinia^ £>' 3*-~ faciunt, maxima bella fuo ductu & aufpiciis adminiftrauit. Sf " Duodevigefimo aetatis anno,Mariam,Caroli Burgundiae Ducis Belgarumq; Principis,ad Nancseum caefi^Filiam., am- pliffimarum ditionum heredem vnicam,Gandaui 3 Flandriae metropolis invxorem duxit. Et ab ipfisftatim nuptiis,ad conftituendum Belgicae Reip. ftatum, a Ludouico x i. Gal- liarum Rege paene conuulfum, ferio fe conuertit. Ad Guynegatam in Morinis ingentes Gallorum copias deleuit 5 & non exiguam Hannoniae partem, vna cum Ca- meraco, recepit. Maria Coniuge inter venandum ex equo lapsa, ac paulo poftfato fundta, Flandricas factiones, ob Philippi Filij tu- telam ortas, compefcuit. Vigeiimumocl:auum aetatis annum agens , Francofurti RexRomanorum declaratus, Aquifgrani inauguratur ; & deinde,Patre Frederieo Aug. mortuo 3 pleno iure in Impe- rium fuccedit. A morte Matthias Coruini,Hungarorum Regis,qui ma- gnam Auftriae partem, eiufque metropolim Viennam oc- cuparat, non fblum auitum patriumque Principatum recu- perauit > fed & Albam Regalem, ciuitatem nobiliflimam, aliafque in Pannonia vrbes expugnauit. Atre- $ . CLIII. 363 PER TOT DISCRIMINA RERVM. In Imperio,Patre viuente,v 1 1, poftea fblus x x v 1. annis fedit: L 1 x. verb aetatis anno naturae legibus fatisfecit. Z z 2 *. 364 I Atrebaturri, Artefiae caput, inflgni ftratagemate, dece- ptis hoftiumcuftodiis, in poteftatcm redegit. Tufcarum mnumerabiles copias , quiCarnioliam, Ci- liam, Carinthiam, Stiriam ferro flammaque depopula- bantur, fudit fugaui tque* Carolum Egmonda? Regulum, qui, Gallorum opibus Fretus, multa tuij>auera£, Geldriae ditione actitulo., exEle- ftoriim Principum decreto, abftinere iuffit. ^ Philippum Rheni Palatinum, Septemuirum , arrogan- tiiis fe gerentem, ac magnis Bohemorum copiis inftru&um, ingenti clade afFecit, Fupplicemque fieri coegit : omniFque mox iniurias oblitiis, niillo non beneuolentice genere ilium proFecutus eft. Prasclaram earn viftoriam ducens,, in qua plus eflet Clementine quam Seueritatis. Cum Veneris aneipiti Marte primum congreilus , mox ampliilimas eius Reipub. vrbes, Veronam,Patauium, Vin- centiam, Feltrium, aliafque occupauit. Mediolanum Gallis ereptum, SFortias Duci reftituit. Germaniam latrocirilis liberam reddidit : cadem fub eius felici Imperio tarn armis quam litterarum fludiis efflore- Fcere,caputque fupra alias nationes extollere ccepit Multa in re militari parym notia attulit, partim meliora fecit. Phalangem exhaftatis pediribus compofitagi,Ro- manaeque legionis aemulam, reftituit ; militiamque pede- ftrem inter Germanosiam obfbleFcentem , in priftinum ordinem & fplendorem redegit. ALniponti apud Tirolenfes inftrucTdflimum armamen- tarium inftituit : altera, quae Vienna^ Briiiaci & Mechlinias moliebatur, morte praeucntus, non abfoluit. Antuer- ■ 365 Antuerpiam, tradu&iseo omnium gentium commerciis, in celeberrimum Emporium erexit: Brugarum gratia 5 quod ibidem a fadiosa plebe in cuftodiam datus fuiffet, apud il- ium fenefceiitcj. Liberalitatis eius & magnificentiae argumento hoc iir_j, quod in memorabili illo Principum Chriftianorum con- grefTu,anno m. d. x v. Vienna? celebrato> tres Reges, Vla- diilaum Hungarian 3 Ludouicum Bohemia?, 6c Sigifmun- dum Poloniae, impendiis fuis exceperit. PhilippiFilij fui Auftriae Archiducis,Belg^rum & Bur- gundionum Principis, matrimonio cum Ioanna Ferdinan- di & Ifabellae Catholicbrum Caftellae & Arragonia? Re- gum piiia contracl^Hifpaniarumlndiarumque Imperial inAuguftam AuftriaeDomum intulit. De mutuo item Liberorum & Nepotum coniugio, & iure fucceffionis in Regnis Hungarian ck Bohemia cum Vladillao Rege , Vieiinse tranfegit. Adeoque ftirpe fua fplendidiffimis connubiis ftabilita, alter quail Auftrix Fa- miliae Conditor dici meruit^. Exceffit e vita apud Vellium, iixperioris Auftriae oppi- dum, Prid. Eid. Ianuar. anno falutis m. d. x i x. Vixit annos lix. menfes ix. dies xxi. Imperauit an- nis xxx 11. menfibus xi. Z % s Ca. 366 GAR O'l V S V ExPmpa §8||S| onspiravere Virtus & Fortuna,vt Carolv AVSTRIA- M /erdi- f fllB? Aug. ad iupremum Felicitatis & Potential fafti- * gium extollerenr_;. l]'f % -' ^£ii! n &• *P^ a rer uin Natura , velut dignum tanto Heroi fant*^ metaretur hofpitium, nouo Orbe, paulo ante illius nati- e^*»«- uitatem, Aui eius auipiciis inuento, latius tele aperuit-; Scalar- ac detexit : quafi maiori fpatio opus efTe iudicaret, quo il- SrTS- - ^ naicituriPrincipis,poft omnia fecula maximi/Virtuces fcripta. reciperentur.* Natus eft in ampliffima Flandriae metropoli Gan da , anno ipfo Saxulari, Milleiimo & quingentenmo ineunte. Tamquam & nouum Saeculum,a tanti Frincipis ortu, con- dente Natura. Pater illi Philippus, Imp. Cxf. Maxaemiliani Aug. El. Primus eius nominis Hifpaniarum Rex : Mater Ioanna_>, . Ferdinandi & Ifabellae, Catholicorum Caftellas & Arra- goniae Regum Filia_j. Pueritiae eius, Pietate, litteris , morumque difciplina imbuendae , praefecT;i fuere Gulielmus Croyius , Ceurias Regulus, & Hadrianus Florentius, Vltraieclrinus, Theolo- gus eximius: qui deinde, Carolo iam Imperium tenente, adfummum Pontificatum euectus eft. Annum agens x v. ab Auo Carfare emancipatus , Bel- gicis Prouinciis 5 ac triennio poft , Hifpaniarum Regnis, incredibili pompa ac fplendore inauguratur. Vndevigefimo setatis fax anno , Romanorum Im- < perator Franco furti renuntiatus eft, & fequenti anno m. id. xx. Aquifgrani, Imperiali diademate infignitus. Quo tempore & Solymannus Turcici Imperij guberna- culis admotus eft. Vt nemini diibium elTeL_; , C a r o- lvm Auguftum Ottomannicae potential coelitus obie- c"him effc;. Sub ipils Imperij inkiis, Mexicanum Regnum opulen- tiffimum , Duce Ferdinando Cortello, vt & paulo poft 5 Perua- GLIV. 367 VT SOL IN SVMMO FASTIGIO TARDISSIME MOVETVR, NEC ALIVS INOPI QVAM LOCVPLETI SPLENDET; ITA PRINCIPES IN SVMMVM IMPERII FASTIGIVM EVECTOS, NO.N PRvECIPITARE CONSILIA, SED CIRCVMSPECTE AGERE, ET LVCEM IVS TITLE AG CLEMENTINE SV^E SVMMIS AC INFIMIS PARITER PR^BERE DECET. Vbi XXXviii. annis Imperiofumma cum laude prafuiffet, astatis fax anno l v 1 1 1. inHifpaniisobiit. 363 Peruanum, Francifci Pizarri opera fubegit: Chriftique-> cultu illato , Orbem nouum , immenlis Oceani Atlan- ticifpatiis ab Europa diuifum, Religione armifqueHi- fpaniarum Impcrio iunxit atque connexuir_;. Trium- phum , quam omnes ante fe Imperatores , tantb pro- meritus maiorem, quantx) plus eft, Chriftianae Pietatis, verique cultus Diuini , qukm Imperij terminos propa- gaftcA Gallorum Regem Francifcum I. perpetuum fbrtunae fuse 6c magnitudinis aemulum, ductuCaroli Lanoij, Bel- gas , in Infubribus acie victum 5 cum praecipua Gallica Nobilitate,adTicinum 3 die natalifuo,cepit: eumdemque, poft annum in liberiori cuftodia exa&um, libertati reddi- dit, Heleonora* Sorore fua,illi in vxorem data : acviciffim ius omtte, quod Gallis in Flandriam,, Arteiiam 3 Neapolim, Mediolanum ac Genuam competebat , Francilco Regcj Vi&ori Caefari cedentO. Franciicum Sfortiam in Ducatum Mediolanenfem re- ftituit^ : & Venetis pace data , vniuerfae Italise otium & tranquillitatem procurauit. Vltraiedtinam & Tranfifala- namDitionemBelgicis Prouinciis adiunxit* Florentiam diuturna oblldione preflam in potefiatem rccepit : eidemdue Alexandrum, Medical Familiae Prin- cipem, Ducem dediLj. Solymannum Ottomannum 3 Turcarum Imperatorem, cum c c c. equifurri peditumque mill. Pannonias vaftan- tem , bis ab oblldione Vienna? repulit , ac ingenti cla- de illata in Thraciam recedere compulit , feruata Ger- mania. Clafle inftru&iffima. in Peloponelum, ductu And. Au- riae, Liguris, mifsa, Methonem & Coronem, vrbes ce- leberrimas, aliaque loca munitiffima, Turcis eie&is, oc- cupaui£-\ Tunetanum AfricaeRegnum Hariadeno Anobarbo, tyranno, eripuit, ac Muleaffi, legitimo Regi reftituit-;, eumdemque libi vectigalem reddidit ; Goleta arce reten- ta, validoque praelldio firmata. Quo bello fupra duode- viginti 369 viginti Ghrifiianommcaptiuorummillia e feruitutedurif- fima vindicauit, & in patriam reduxit. Mare Mediterraneum, afliduis piratarum rapinis infe- ftum, nauigantibus tutum 6c fecurum praeftitit. Ad inteftinos motus in Flandrise metropoli excitatos mature componendos, ex Hifpaniis per medias Gallias, fumma hieme, pauciscomitibusaduolauit: nullis acceptis obildibus , fola fide publica, Regifque verbo fecurus. Pul- chro (me Dius fidius) inter maximos Principes certamine! Iureque dubites,magifne Caefaris de Regis Francifci in fcj animo fecuritatemacfiduciamj an Regis fidemadmireris. In Africam denuo expeditione fufcepta, quamquam vi tempeftatis cadique iniuria, maximis cladibus ad Iuliam Caefaream obrutus, inui&ae & heroicas cuiufdam virtutis acconftantiae monumenta reliquit. Gulielmum, Cliuise Ducem, qui profe&o ad bellum Africanum Caefare , Gallorum promiffis & auxiliis fub- nixus, Brabantiam inuaierat, debellauir_> : ac Prouincias, Geldriam ac Zutphaniam ab illo recuperauit. IoannemFredericum, Saxoniae Ducem, perduellem, Albi flumine tranimiffo, incredibili celeritate vfus, ductu fuo,cruenta pugnavicit, cepitque: qua clade territus Phi- lippus, Haffix Regulus, fupplex fe fuaque omnia volunta- ti oc dementias Caefaris dedidit , ac captiuum vitro fe^ ftitiiu. TumultuantisGermaniaemotibus fedatis, Pavlvs III* Pont, ex Cardinalium Senatufconfulto, Maximi cogno- mentum Carolo attribuit : tamquam omnes retro Prin- cipes, adeoque ipfiim Carolum Magnum, Imperij ma- gnitudine , oc rerum geftarum gloria longe (upergreflb. Ille fiquidem Saxonias domandae annos amplius triginta; hie vix trimeftre impendit. . Aphrodifium, munitiffimumAfricaeoppidum, ductu Ioannis Vegae, Proregis Siciliae, Draguthe pirata pulfo, expugnauit. Poft Metenfis vrbis , a Gallis interceptae , obfidionem, inufitatahiemis inclementia feuiente,ac luein exercitum Aaa graffante, 370 graflante, mature iblatam j Morinorumoppidum Tenia- namjFlandriseinfeftulimam, a fe expugnatam, foloasqua* uit : Hefdinumirecupqrauit. Corficam Genuenfibus afferuit: Senarum vrbem cepit, pulfis inde 6c fere omniEtruria Gallicis armis. Difficillimis expeditionibus & profeclrionibus fufcei ptis , nouies in Germaniam Superiorem , fexies in Hifpa- niam^feptiesin Italiam y decies ( adBelgas 5 quater, tarn pacis quam belii tempore, in Franciam, bis in Angliam > bis in_/ Afrieam eft profe&us. Mare Mediterraneum octies , Oceanum Hifpanicum quater nauigauit. Orthodoxy Religionis propugnandae ac propagandas zelo incredibili inflammatus , Gentibus a Chriftiana Pie- tate alienis , vitro ; Chriftianis Principibus numquam, nifi laceffitus, bellum intulit. Demum rebus maximis, qua ducliu, qua aufpiciis fuis, terra marique geftis, Indicis, Africanis, Turcicj^j Gallicis, Italicis, Germanicis,Saxonicis, Sicambricis vi6toriis A elar$^ cum Auguftae Domus fuae Imperium Orbis terrarnrrt fi- nibus terminaiTet, corpore laboribus pro Repub. Chriftia- na fufceptis iam exhaufto, qui omnibus vixerat, Deo fibi? que quod vitae fupererat viuere decreuit. Itaque eius Diuinamens, contemptorque ambitionis,& infinite poteftatis domitor ac fraenator animus, poftjoo gentes fubaclias, poftremo ( quo nullus bomini triumphus obtingere maior poteft) fuiipiiusvidotexltitit.) : . Quocirca, rariffimo Principum exemplo, Regnislmpe* rioque fefe exuens, Belgicas Prouincias, Hifpaniarum In* diarumque Regna, Philippo Filio ; Romani autem Impe- rij gubernacula , Ferdinando Fratri vitro ceffit : dubium relinquens, maioremne laudcm in Imperio,totque Regnii adminiftrandis, an in iis fimul omnibus abdicandis , pro- meritus fit. ' , / Hinc, cum duabus Sororibus viduis, Heleonora Gallia* rum, & Maria Pannoniarum, Reginis , in Hilpaiiiam pro- fe&us , in D. Iufti Coenobio, haud procul a Placentia s o iui Mi :.■ . j ciuitate 371 . ciuitate fito,cum paucis £amiliaribus,rebus Diuinis vacans, vix anno vno & menflbus aliquot fupcrfuit; animamque^ Cxlo, vnde venerat,reddidit. Id nempe agentibus Superis, ne poft illud Diuinum factum quippiam mortaleageret. LibetfupremseGalliarum Curias Praefidis fententiaElo- gium hoc obiignare. cius iftud eft de C a r o l o Aug. tefti- monium .& iudicium : Nttlkm perfetfi maris } &> ad omnem i^.Aug. cvirtuUm exprcfi lrmctps exemplar 3 nostra & retro jacmomm Hip*. memoria reperiri pojfcD , quod its , qui adlmpermm Belgium profectus, fummas rerum ibidem prasfuit. Decimooc~tauoastatis fuas anno, in Auftrias, Stirias 5 Ca- rinthias , Carniolias aliarumque Auguftas Domus Auftrix Ditionum pofleffionem , Fratre eius iam Casfarc vitro ce- dente, miffiis eft. Moxque Annam Iagellonicam, Vladif- lai Hungarian &c Bohemias Regis Filiam vnicam, Lintzij Auftrias oppido vxorem duxit. Ludouico Hungarias & Bohemias Rege, Aifine fuo, ad Mohatium oppidum a Turcis casfo , vtrumque Regnum cum Silefia,Morauia, Lufatia aliifque prouinciis, iuxta^ pacta maiorumj&ih primis Maxasmiliani Aug. cumVla- diflao Rege , Ferdinand i Socero, inita , iure heredi- tario adiit. Ioannem Zapolianum , Tranfyluanias Principem , fa- 6tiofb- CLV. 373 PACIF.ICATIO HOMINVM STVDIIS NON CONSTITVITVR: NEGOTIVM EST CELESTE. Cum Fratre CaroloV. Imperio praefiut xxvn. annis: folus imperauic annis vi. obiit aetatis anno LXI. Aaa 3 3-74 6tiofomm quoruindam ope, contra ius& fas, Hungarian fceptro inhiantem,aduentusfui terrore in fugam egit, Re- gnique finibus expulit; ac fingulari felicitate^ fine csede & £anguine,Buda metropoli potituseft. Solymannum Turcarum tyrannum,qui,Zapoliano re- ducto, per Pannonias graflatus,vniuerf2e Germanise iugum immaniffimum minabatur, ac Viennam ccc. hominum millib. cinxerat,obiidionem foluere compulit : cum Turcae vicies muros vrbis fubiiflent 5 vicies a mcenibus, virtu to propugnatorum, cum ingenti clade repulfi effent. Specliata inde eius induftria, quam,abfente ck Hifpanicis Italicifque negotiis Carolo Caefare diftra6to,tum alibi,tum in Imperij Comitiis fepenumero probauerat > eiufdem Caefaris voluntate , neenon communi Electorum ac Sta- tuurn Imperij confenfu , Rex Romanorum, Fratrifquo in. Imperio luccertbr renuntiatus eft Colonise , anno C id. id. xxxi. Npnis Ianuar. & mox in. Idus eiufdem menfis Aquifgrani, more folito , corona donatus. j Bellum §axonicum cum Fratre Casfare feliciter gefilt ; atque in confliclu Milburgico animum inuidhim vereque tegium oftendit. Bohemoriim quorumdam contra ipfum feditiones, paucorum poena contentus, fapienter compefcuit: faria- ,tifque Priricipum animis. exulceratis , pacem Imperio do- nauii_>. . Wirtembergicam Ditionem Vdalrico reftituit , titu- lo , necnon iucceffionis # &: clientele iure , llbi {uifque-? referuato. Imperij diadema , fceptrumque, Carolo Aug. Fratro fuo 375 fuo illud abdicante, principio anni cid. id. lviii. pleno iure fufcepih V ]/[ A I JL I 1- Germaniam heiariis opinionibus ac diffidiis difcordcm ad Cathqlicae Re%ionisvnitatem reducere aflidue labo- rauit->. o:! q ; hoqml iirnuihxl , eudiit) Manluetudo, comitas, affabilitas , erga homines religio- ns ac litteratos amor tantus in eo enituit* plane vtlmp. QxC Ferdinandi 1 1. Auum , ac Ferdinandi III. Aug. nunc felicjyter Orbi imperantis, Proauum fuiffe agnofcas. Obijt, magna fui reli&o defiderio, Vienna vm. Ka- lend.AuguftiannoSal.ci3. id. LXiv.SepultuseftPragae. Vixit annos l x i. menf. i v. dies x v. Imperauitann.vi. DIE ; Ml : ■uA ^sjsrnsbj u . A X MaXjB- 376 MAX.iEMILI.ANVS' IL ■ . ■ ♦ . . . . > . f»noi?I? I^S^ v AM ^ u ^^^ x q li cfucccflio,optiinis &clemen- tiffimis Csefaribus , laetiffima Imperij propagine, Jntroitus f E R D I- av S ",1- **■"■= lecenfendis! ci,Hifpa- jZnt'ujiL MAXiEMiLiANvs II. Imper. CxC FerdMandi I. *Antmr- £?ili u s y natus eft Vienna? ipfis Kalend. Augufti * anno £2!£" CID - ID - xxv i i.Matrc Anna, Vladiflai, Hungarian & Bo- Sf hernia Regis, filia, Primum in re militari tirocinium fecit fub Caifire Ca- rolo V. Aug* Patruofiio, bello Smalcaldico duobus equi- tum mill, pr&fe&us : & iam turn nori pauca excelfi animi ac virtu tis heroicae documenta illuftria edidit. Alterum & vigefimum aetatis annum agens, Bohemias Rex defignatus,inHiipaniam profe&us eft? vbiMariam, , primogenitamlmp. Cae£ Caroli V. Aug. Filiam, in vxo- rem duxit> Hifpaniarumque Regnis 3 Soceri vice , praefuit: dum euocatus in Germaniam Inferiorem a Patre Caefaro Philippus Princeps, Belgicas prouincias ftcramento fideli* tatis fibi obftringit. Triennio HifpaniarumRegnis moderandis exac"fco 3 cum Vxore ac Liberis, Barcinone Genuam appulit : atque indc per Mediolanum , Tridentum , ac Anipontum, in Au- ftriam eft reuerfus. Intra anni vnius fpatium, trium Regnorum diademate, Bohemia, Romani, 3c Hungarici, raro felicitatisexemplo, ( quod Alberto 1 1. Aug. etiam obtigit) donatus eft. PoftFerdinandi Parentis obitum, Imperij adminiftra- tionem . . . CLVI. 377 ^ r DOMINVS PROVIDEBIT. Vixit annos X L I x. menC 1 1, dies X 1 1. Imperauit ann.-X 1 1. • Bbb tionem fufcipiens, Duce Ha&aro Suendio, in' Ioanncm Si- gifmundum , Tranfyluaniae Principem , auxiliis Turcicis fubnixum , arma conuertit i ac munitiffimas vrbes , To- caium, Vefprinium, Tatam,aliaque oppida illi ademiju. SolymannoTurcarum Imp. infinitis exAfiaatqucEu- fopacontradi&jp^^,ariirp;ciD. id. lxvi. inPannoniam irruenti> ipfe x x v. ! Equltum &lxxx. feditum milliaj fecu^vgAwl^piani progreffus eft. ' ,t cautipotiiis confilia cumratione cafiifecutus, caftris ad Iaurinumpofitis, in omnes So- manni conatus Snuisilabat ; - cum binos exercitus, Buci- bus Ferdinando & Carolo, Eratfibus fuis, Regni finibus :^aMxid'iS prouide.miiiuet. "^J/Zigetum vrbem Sultanusobfedit-^: quatn licet Mcol. GbmesZeriniuiacerrime f>rc>pugnaret , tandem tamen_> poft menfis vniiis obfidionem expughata Fuit; ipfbCo- mite Zerinio, cuui infigni nobilium Hungarorum manu, a Barbaris interemptoj atnoninulto. Quippe -non tan turn xx. hbftium millia in ea dbfidione fa ftmt; fed & ipfe BarbarorumBu&or Solymannus lo- in ilium fibi fatalem felifit. Triduo enim ante vrbis expugnationem, tremens frendenfque^ maxima" fpe fiia, qua Viennam 3 ipfamque iamdeuoraratGermaniam, le excide- re, infelicem exhalauit animam. A morte Sultani, inThraciam regrefTuseft eius exercitus: & loannes Sigifinundus^folutaTocai oppidi obfidione,in Tranfyluaniam fe recepit : atque ita liberata ingenti metu Germania,certafalus cundis obortaeifcipfeqjC^far^dimiffis copiis, poft luftratum Comaronium, Viennam eft reuerfiis. Ex u 379 Ex Maria Coniuge ix, Filios & vr. Filias fufcepit^: equibusAnnamPhilippo II Hifpaniarums &Ifabellam Carolo IX. GalliarumjRegibuselocauit. Poft Henrici Valeflj Regis ex Polonia in Gallias difcef- fum,in Regem Polonorum ele&us eftMAXiEMiLiANvsj fed praepropera mof te ereptus , Regnum non adiit. Viros erudites ea humanitate ac munificentia fouit, vt-> eius Aula plures litteratos habuerit quam aliorum tota_* Regiia->. Multarum linguarum ita perkus fuit, vt cum Rego Mithridate certare potuifle videatur : nam prater idiomau Germanicum., Latine, Hifpanice, Italice, Gallice , Hunga- rice, Bohemice ae Belgice diferte & expedite loquebatur. Plurimum curae>fblicitudinis atque fumpruum impen- dit,vt nafcentes apud Belgas bellorum ciuiiium motus com- poneret 5 fed meliori id confdio eft conatus quam euentu. Multum illi velhoc nomine debet Belgica, quod duos eius Filios, Erneftum & Albertum,Archiduces> ilium qui- dem pro Philippo 1 1. Hifpaniarum Rege harum prouin- ciarum Moderatorem 5 hunc verb, ducii Ifabella Clara Eu- genia, Philippi Filia, etiam Principem acDominum, feli- citer fbrtita fuerit. InComitiis Ratif bonenfibus , praemifsa Rodolphi II. Filij fai inauguratione, vita exceffit* anno fal. cid. id, lxxvi. 1 v. Idus Odob.Conditus eft Pragae in Bafilica Cathedrali. Vixit annos x l 1 x. menf. 1 1. dies x 1 1, Imperauit ann. x 1 i Bbb 2 Rodol- 3 SO ■ RODOLPHVS II. £xPomp s |fB|i& odolbMvsII Imp. Caef Maxaemiliani II. Aug. f?rdT- II illSj ^* us > na ^ tur ViennaeAuftrice > xv. Kalcnd. n!n D di Sf i|KH Sextil. anno c id. id. l i i. Matre Maria, Imper. ci!h%' 1 *" m * CaeC Caroli V. Aug.Filia. faZ'JjL Adolefcens in Iberiam ad Philippum 1 1. Hifpaniarum ^nmtr- Indiarumque Regem> Auunculum fuum, vna cum Fratre fialu , Ernefto Archiduce fe contulio ; vbi Regum Maximi ac JoS" Sagaciffimi confuetudine Ciuilem omnem Prudentiam P$; imbibe. 4 In Germaniam port ieptennium reucrfus^ vigefimo seta- tisfuasanno, in Hungarian & triennio poft, in Bohemia? ac Rom. Regem inungitur : moxque a morte Caefaris Parentis fui, eidem in Imperio, confentientibus vtriu£ que Ordinis Principum fuffragiis , fuccedit. Sub ipfis Imperij primordiis Carolopolim, munimen- tum fortiffi mum, Turcarum incurfionibus coercendis , in Illyrico excitauit-;. Gebhardum Truchfefium, Colonienfium Praefulem , quodabOrthodoxaReligionepalam defciuiflet, dignita- te priuauit, ac Semptemuirorum Principum Collegio eie- cl:um profcripllt-;. Cum Amurate III. Turcarum Imper. nouennale in- duciarum fcedus iniit > fed iis haud multo poll: per fum- mam Barbarorum perfidiam violatis , vix alias vmquam grauioraPannoniisbella intulereTurcas quam hac tempc- ftate. At id non impune. Anno {Iquidem cid. i d. x cm. ad Sifacum, Croatia arcem munitiffimam , ab Hazane Purpurato Boznenfi oblldione arc~tiffime cinftam, Caefarianus exercitus lupra x x. Turcarum mill, ad internecionem deleuit_>. Praetet Hazanem Ducem , rupti foederis auctorem, ScMaheme- tem, Amuratis Sultani ex forore nepotem, xn. Prouin- ciarum . Prcfe&i occubuere^. Signa militaria omnia & caftra cum tormentis impedimentifque vniuerfis capta_j CLVII. 38* A. D. S. L T. Vixit annos l i x. meiif. v I. Impcrauit ann. x xx vi. I Bbb 3 3*2 ...... &direpta5 cum ex Caefarianis yx l. eiTent defideratl Necmulto poft, ad Albam Regalem,Hungariae vrberri, cum Turcisdenuo atroxpradium commilfum eft; eo eueii- tu, vt, ciim hoftilis Equitatlis profterni a Caefarianis ad vtrumque aciei latus Peditatum & Praetorianas cohortes confpexiflet, pauore ingenti correptus , nee primum no- ftrorum impetum fe rre potu erit , quin illico relictis tor- mentisin effuiam fugam fe dederit, Peditum vi.Equi- tum iv. millib* amiflM Atque ita de foedifragis Barbaris vltores Superi non dubias pocnas exegerunt. Zabaticaitem,Fiiecum, Dernnia aliaque plurima Hun- garian Superioris oppida & arces , quas x x X, amplSk annis hoftes tenuerant, vna expeditione recuperata furit. Cum Sigifmundo Bathorio, Traniyluaniae & "VVala- chiae Principe , vicinifejue Regulis fbedus de bello Turcis iundis viribus inferendo Caefar percuffit : tantaque animo- rum contentioneaduerfus immaniffimum Chriftianae Re- ligionis hoftem tunc itum eft, vt plurimisByzaritio pro- ximis munitionibus feliciter occupatis , grauiffimifquo cladibus illatis, ipfabarbarilrnperij ledes contremifceret. Strigonium,Hattuanum, AlbaRegalis, Iaurinum, -Ve- fprinium, aliaeque non ignobiles Hungarian * Dalmatian & Croatia? arces a Caefarianis funt expugnatas. Varadinumoppidum, a validiffimo Cxl. mil.Turca- rum ac Tartarorum exercitu {ex & frlginta diebus con- tinuis acerrime oppugnatum ," a noftris fortiter defen- fum eft. Mahemetes Hodabendes, Perfarum Rex, praecellen- tium in Rodolpho Aug. virtutum fama prouoeatus, fplendidiffimis legationibus non femel miffis, eius amict- tiam vitro ambiit ; vtque in commtini hofte armis perfe- querido fecum pergeret, hortatus eft. Poft bellum totis annis xv. cum Ottomannis, Patrc;, Filio &Nepote geftum, adPacis defiderium compulfis Barbaris, inducias annorum xx. cumAchomate, Turca- rum tyj&nno, v. Eid. Nouemb. anno cid. idc. vi. ad Comaronium pepigit. Bofcainam faclionem, & inteftinos Procerum ?83 Procerum motus opprcffit: TranfyluaniarnHungariae Re- gno reftrtuir_;. Ioanne Gulielmo, Iuliae ac Cliuiae Duce , fine liberis mortuo , natifque de hereditatis iure Neoburgicum in- ter ScBrandeburgicum aliosque Principes controuerfiis, arbiter & fequefter Caefar Leopoldum Archiducerh , Pa- truelemfuum^cum iuftis copiis in eas Prouincias delegauit; a quo Iuliacum aliaque oppidafunt occupata_*. Erneftum , Matthiam , & Maxaemilianum Archiduces, Fratres fuos , fupremos militiae aduerfus Turcas Praefe&os habuit; eorumque virtute Barbaris obie&a, fecurus ipfo remifliorque quibufdam vifus eft : aft vbi res poftulabat, eredus & acer , ingentibus xiegotiis par erat. Et omnino necbellofelicitas, nee pace magnificentia illidefiiit. In- credibilis rerum omnium peritia, iudicium elimatum, ma- turum confilium ei famam dabant : adeoque, fedendo vin- cere dic"tus eft. Omnium bonarum artium, & Mathefeos in primis, fau- tor & patronus fingularis exftitit > ciim & ipfe fuas Orbis terrarum fceptris afltietas manus ad eruditum ilium pulue- rem demittere non dedignaretur. f Pi&urarum elegantiis ita eft delegatus, vt quafcumquc-? Orbis haberet eximias nobilium Artificum tabulas, ium- ptibus & impenfis maximis fibi compararet Demum Regnis &: Prouinciis omnibus Matthix Archi- duci, Fratri fuo , refighatis, deceflit Pragae anno falutis c i d. ID c. Xi i, Pridie Idus Ianuar. V ixit annos l i x. menf. v i. Imperauit ann. x x x v i. ■ Mat- NAN DI * MATTHIAS I. AtTHiAs I. Imp. CxC Rodolphi 1 1. Aug. Frater, natus eft Viennae anno cid. id. lvii, avstr. I- ffiB6Hfc die x x i v. Februar. D. Matthias facro > felici fane £i,Hi(}>a- mar.m- omine & nomine. Siquidem variis aduerfus Turcas con- v Jnwr- fli&ibus virtus eius toties fpe&ata fuit, vt inui&um ilium £!Suar. Matthiam Hunniadem Coruinum, Hungarian Regem> Ot- Hon dt- tomannici nomuus terrorem, in mo renatum crederes. Adolefcentia eius ab Augerio Gifleno Busbequio, Belga , Imp. Caef! Ferdinandi I. Aug. ad Solymannum Turcarumlmp. Exlegato, optimis moribus ac difciplinis informata , & de re militari contra Turcas inftituenda co- piose inftrudta fuit. Ernefto Archiduce r Fratre fuo, ad Belgicarum Prouin- ciarum Gubernacula nomine Philippi II. Hifpaniarum Regis profe&o, PannoniaeProrex, fupremufque Casfarei exercitus aduerfus communem Chriftiani nominis hoftem Duc~tor , in eius locum furrogatus eft. Praefe&urae flue primordia feliciter aufpicatus , du<5Hs in Turcas copiis, Nouogradum expugnat : Sinanin Purpu- ratum cum centum armatorum millibus a Comaronij ob- fidione fugat. Strigonio 8c Vizegrado victor potitur : ipfamquo Budam magna vi & conatu eft adortus, vrbe inferiors occupata; fedobgrauiffimas cadi tempeftates pluuiafque^ inufitatas obfidionem fbluit 5 ciim eodem die Turcae a Varadino obfeflb caftra mouere ob eadem incommoda-i coadti elleno. Hazanem • 385 CLVIU FIRMATVMCjELITVS o men. Vixic annos lx 1 1. dies XX I v.Imperauit annos v l mcnC ix. Ccc 386 . Hazanem Baflam ad Albam Regalem magna clado fundit 5 v. millib. Turcarum & Tartarorum caefis • atquo inter alios, MurateBudenfi, &Mahemete Quihaia, fupre- mis caftrorum Prafe&is. Et haec quidem fortiter ab illo gefta ; iftud vero pru- denter, quad in diueria tractos Procerum Hungarorum animos magna iudicij dexteritateconciliauerit, Pacemque Regn4 reftimerir_;. Poft vicennales cum Achomate , Turcarum Siijtano, pa&as inducias, Auftriam cum Morauia ex ceffione CxC Fratris fuiaccepit. Anno ciD„ id c. vin. Pofofiii in Regem Hungarian £«?*«•.*» 1 & triennio poft, Pragae in Regem Bohemia? eft inaugife. ratus. Mox Annam, Ferdinandi Archiducis, & Annae Mark Mantuanae Priticipis Filiam , magnifico apparatu Viennae inVxoremduxit. %, Rodolpho Aug.Fratre fub initium anni cid. iDC. xn. ad meliorem vitam tranflato /Matthias promerito pridern virtute ac laboribus fuis Romani Imperij diade- mate a Scptemuiris Principibus Francofinti inilgnitus eft in. Eld, Jul. Aquafgrani&Vefaliam, aliaque oppida ad Rhenum fita, fuis& Alberti Archiducis,BelgarumPrincipis, Fra- tris fui , aufpiciis , du&u Ambrofij Spinulx feliciter oc- cupauit.;. Cum fe prole deftitutum cerneret , confentientibus Archiducibus Maxaemiliano & Alberto , Fratnbus fuis, F ilium adoptauit Ferdinandum Auftriacum, Stiriae, Ca- rinthiae, 387 rinthix &CarnioliaeDucem 5 Patmelemfuum 5 eu.mdem- que in Bohemia: &c Hungarian Regna fuccefforem defi- gnauiiu. Anno cid. idc. xviii. dumCaefarViennae afflicliiore valetudine languet, coniurati Bohemias Proceres, globo armatorum fadto, ArcemPragenfem cum Armamentario ac Aula Regia occupant : inque conclaue vi irrumpentcs, c Regni Gubernatoribus , aliis e fublimi Aulx feneftrain fubiedtum fblum deturbatis,aliis profcripfris 3 velutfuroro lymphati populum ad libertatem vocant. Qui praecipites ac~ti fuerant,Deo fuos protegente,falui atque incolumes , magno omnium ftupore, fiirrexero. Omehhaudobfcurum, Auftriacam Familiam e tempefta- te ifta, qua vix vmquam grauior Augufke illi Domui incu- buit , non modo incolumem , fed & au&is viribus va- lentiorem euaiuram. Atque iftud eius procellae initium fuit, qua? Bohemiam & Hungarian! , finitimalque Prouincias non paucas , iru> rebellionem , velut fcopulum, adegitj totamque Germa- niam, annos iam x x. &: quod excurrit, continuo^ Europa vniuersa in partes fecedente , velut diluuio quodam in- uoluit. Caeiar integrum fere annum cum perduellibus vario euentu lu&atus , e viuis Viennas decedit xm.Kalend. Aprilis anno c I D. I D c. xix* Vixit annos lxii. dies xxiv. Imperauit ann. v l menlT ix. Ccc 2 Fer- 388 FERDINANDVS II. ]llZ£ 9^^M W& triainlaudatiflimislmperatoribuspotiffimum f 1n D d I i f WJ m i CQmmen dantur -> San&itas domi, inarmisForti- avstria- Jgggl^tudo, vtrobique Prudentia; ita hax in Imp.Casf D'ar.tn- t h r d i n a n d o 1 1. Aug. pariter enituere , vt velut' con- Sri*^ centu ac temperamento quodam virtutes mifcuiffe vide- ^ntuer- retur# • JTSu'ar- Natus eft Gratij in S tiria v 1 1. Eid. Iul. an. cid.id.lXxviii. TorYdZ Patre Carolo Archiduce, Imp. Cxf. Ferdinandi I. Aug. fir*?**. pjjj ^ Stirise, Carinthiae ac Carnioliae Duce • Matre Maria, Alberti Bauariae Ducis Filid. Adolefcens in Italiam profedtus, Lauretanam Deiparae ALdem infigni Pietatis ftudio adien$,omnem operam fuam inreuocandis ad Orthodoxam Religionem fubditis popu- lis fencte vouit^. In patriam redux, Mariam Annarn,Guliel. Bauariae Du- cis Filiam, anno Saxulari cid. ioc. ad ix.Kalend.Maij, Vxorem duxiil;. Ad folemnia Imperij Comitia Ratisbonae indicia , an- no cio, idc. v i ii. a Rodolpho Carfare eft delegatus, eiu£ que loco iis praefedit: vt iam tum,quod moderaturus olim erat, aptaretur Imperio- Venetorum in Forolulij infefta arma, per triennium illata , feliciter repulijo. In Bohemias Regem, anno cid. idc. xvii. ad i i i. Kalend. Iul. Pragae; & fequenti anno, Pofbnij, ipfis Kalend. Quin- til. in Hungarian Regem folemni pompa coronatus eft. Imp. Cxf. Matthia Aug. e viuis fublato , Fe r d i n a n- d v s a Septemuiris Principibus Francofurti Romanorum Imperator eius nominis 1 1, eft renuntiatus v. Kalend. Septemb. anno c i d . i d c x i x. 4 Turn vero, excitati paulo ante ab haereticis rebellionis motus, in apertum fcelus erupere. Bohemi, Fe r d i N'A n- d o contra ius & fas abdicato , Fredericum , Comitem Pala- 389 CLIX. LEGITIME CERTANTI. Vixit annos t v 1 1 1, menf. v 1 1, dies vi. Imperauic ann. x v 1 1. menf v. dies xvin. CCC 3 PalatinumRheni, RegemPragas proclamarunt. Moraui, Sileiij,Lufatij 3 &Auftriaci fuperioresj nee non confcede- rati Principes , Wirtembergicus,, HefTus, Anhaltinus, Anf- bachius,Durlachius,alnque Germanic Reguli,& Ciuitates aliquot Imperiales, cum'Batauis, Palatini partibus fe ad- iunxerunt-;. Hungari Gabom^toj^mum, Tranfyluanise Princi- pem., OttomannicisTartanaiqucfcta^iis'fretumj itidem Pofonij in Regem elegfefuht. Grfar interim / Orbis prope vniuerfi in ipfum confpi- rantisviribusvfrdique circumfeffus ; Boiohemicis, Marco- mannicis., Germanicis, Pannonicis, Dacicis/Tureicis, Scy- thicis armis ilium oppugnantibus, caufae ftiae xquitati it2u> confidebatj vt frequenti ferruone affirmare auditus fii_;: Vrbes, Prouincias, Regria,Imperia,vitam ipfam fibi priiis, quam animum. conftantiamque ad propugnandam Dei &c Religionis caufam, defuturam. I Poft tentatas a clementiflimb Principe fmftra omnes cum perduellibus Pacis conditibnes , ad arma veiitum. Auxilia & fuppetias validas Philippus .IIL.Hifpaniarum 6c Inefiarum, Sigifmundus Polonia^ Reges; Albertus, Ati- ftrix Archidux, Belgarum & Burgundionum Princeps, 3P e r D i N a n D o fubmifere. Saxonix item & Bauarix Du- ces , Cxfari fidi > cum Ecclefiafticis plerifque Germanise Principibus inito foedere, exercitxim baud modicum, Du- cl:ore Bauaro, conferipferc;. Auftria fuperiore ad obfequium Cxfaris redada , in_; ipfam rebellionis arcemPragam communibus armis ani- mifque" itum eft Advrbis tergerhinx & copiofiffimx mcenia, in Albi rnontis vertice 7iuxl^^^Hrri( id palatio nomen eft) hoftilium copiarumDu&orAnhaltinus Princeps caftra_> vallomunita collocarat: ea fupra xxv. armatorum milliaJ explebant. Cum his 9 du&u fbrtiflimi Principis Maxxmi- liani, Bauarix Ducis., & Caroli, Comitis Bucquoij , Belgx, loco licet iniquiffimo, de Religione, de Imperio , collatis ' fignis/certatum eft. Cxfa- 391 Caefariani in accliuem collem eniti, feffi hoftem aur_> inuadere,autexciperecoa6ti. Nihilominus,fingulari diuini' Numinis ope,fuiae fugataeque hoftiles copiae: v.amplius mi Ilia cadfa: mille circiter Molda ftumine abforpti: fupra_> quingentos capti : atque inter illbs , Principis Anhaltini^ Filius nam maximus* Stirumius, Slkhius, 6c Rhenanus, Comites. Centum plus minus vexilla, & x. tormenta ma- iora, adempta. Caftra denique omnis opulentiae plena.? funt direpta. E Caefananis vix ducenti cecidero. Palatinus cum vxore ac Proceribus aliquot in Silefiam fuga euafit. Et qui pridem Romanum fpe deuorarar_> Imperium, vix quo fe tuto reciperet, reperit: errabundus in Batauiam paulo poft dilapius. Obtigit cadeftis haec victoria anno c i d. i d c. xx. lexto* Idus Nouemb. Dominico die, quo Ecclefia vniuerfa iftam Dei exercituum vocem, velut pugnae tefferam, & vicloriae aufpicemintonabat:REDDiTE Qj^fi svnt Claris, CifcSARi; et qvje svnt Dei, Deo. Praga altera poft pugnam die Caefarianis fe dedidit: & pralidiariorum in ea vrbc militum i v. millia vi&ricitSus caftris fe adiunxerunt. Bis vicifle Caefar vifus eft: primiim armis, mox demen- tia j qua ipllus viclorise victor id vnum ipectauit, vt per* duellibus poiTet parcere. Nemo damnatus eft, nifi perti- nax in iniuria. Periere, qui noluere optimo Principi vi- tamdebercj. Eredericus Palatinus , cum Anhaltino , Iagerdorffioj Hohenloio, aliifque hoftibus, profcriptus, non tan turn Regno quod inuaferat, fed 8c Proauito Principatu exu- tus eft : Palatinatus ad Rhenum parte Inferiors, dudtu Marchionis Spinulse; parte Superiore,duce Tyllio, Belga, Bauari Legato, occupata. Heidelberga, vetus Principum Palatinorum fedes, ope- ribus&prseildiis munitifllma, cxpugnata & direpta eft. Inter fpolia longe nobilifllmum fuit , BibliothecaPala- tina, ingenti Principum Ele&orum, cum Ptolemasis Atta* lifque Regibus magnificentia certantium, ftudio.& im- penfis 392 penfis maximis vndique congefta, ac praecellentium in_>> omni difciplina Au6torum veterum, Hebraeorum, Graeco- rum ckLatinorum monumentis membranaceis , & manu exaratis codicibus inftruc1:iffima_>» Ffcec partim Bauaricx Bibliothecx illata*r; partim Romam , velut in triumphi pompam, auefta^ Gregorio ,X V. Pont. Max. dono data, VaticanaeBibliothecae, ornamentum illius non minimum futura, adiuncta eft. Septemuiratus quoquc dignitas, Frederico erepta , in Maxaemilianum 5 BauariaeDucem 3 efttranflata : atque in- terim deleti non femel, variis locis, Durlachi j , Halberfta- dij Nothique Mansfeldij , perduellium , numerofiffimi exercitus: acllnguli anni fingtilis aiit geminatis vicl:oriis diftin&i. Gabor item Bethlenius, Daciae Princeps , pacem cum Caefire iniir^. Cumtranquillitatistotilmperio reftituendas fpes eflct, Danorum Rex iam paene fraclra confcederatorum Princi- pum arma refouens , e Saxoniae Inferioris Prouinciis bel- lum Caefari intullt. Sed vberem gloriae fegetcm 5 palmaique noliasillipeperit, dum antiquas fruftra eonatur extirparc. Etenim , copiiseius adCalembergam, Luteram atquo alibi caefis & profligatis , felices Ferdinandi Aquike, quidquid Vilurgim & Albim interiacet , ad Oceanum v£ que Germanicum 3 vi&oriis emenfi funt. Mox&Holla- tia, totaque quam latiffime patet, Cimbrica Cherfonefb fubacli , Danus ad Pacem a Caefare petendam compul- fuse,ft. Acceffit demum exvltimo S^ptemtrione cxcitus Suc- corum Rex, Guftauus Ataulphus, vtintima Germanici Imperij vifcera nouse & bellicogifimae gentis irruptiono denuo quaterentur. Hie prifcae Gothorum Regum glorias aemulus, immania Sueonum, Finnorum^Lappionumque agmina, non magis indigena &.cognato ferro ,, quam caelo fiio armata , fecum trahens, velut Aquilonis aut fulminis alis fubue&us, vni- uerlam a Baltico mari, adufqueRheni 8c. Danubij fbntes Alpefque Rhaeticas penctrauk Germaniam. Poft 393 Poll Stralofondiam a CaeGirianorum obfidione afTer- tam,Rugiamqueinmlam occupatam, in Continentem ex* fceniu facto, cum Vandalorum Principe Bogiflao ,Pomera- nia:Duce,fcedusinit:ac Stetini,eius prouinciae metropolis belli fedem figit. Moxque Gallicae., Britannicae, Mofco- uitica2,aliorumquePrincipum ac Rerumpublicarum lega- tiones, militis ac llipendiorum fubfidia pollicentes, ilium excepere^. Caefarianos, qui pofl t)anicum bellum in Pomeranian ac Megapoli paflim ftatiua habebant , aggreiTus , vrbes munitiffimas , Vologaftum , Gripfovaldiam , Garthium, GrirTenhagam, Deminum, Colbergam, Lansbergam , alia- que oppida paene innumera^ , aut armis aut deditione_>> in poteftatem mam redigit : ipfumque ad ViadrumFran- cofurtum , quod praefldiariorum millia feptem infede- rant ■> vno eodemque die expugnat. Hinc Albim ver- fus mouens, Tangermundam , Verbenam ck Hauelber- gam intercipir_>. Iamque palam Brandemburgicus Mar- chio Guftaui, affinis fui, partibus accelTerat. Hunc iecu- tus Saxoniae Dux cum xxiv- armatorum millibus , eidem le adiungit. Itaque ciim vires vndique illi accreuiiTent,adLipiiam ( vbi paullo ante Proteftantes Principes nouo fcedere £cj obftrinxerant ) cum Caefareo exercitu congreiTus , vetera- num & inoffeniis victoriamm curflbus afliietum Ducem, fracTiaque Magdeburgenlium peruicacia nuper ouantem, ingenti clade afficit , caftrifque exuit. His fucceiTibus ferocior , cum infuper Hamiltonius Marchio Britannorum vm. millia, aufpiciis Suecicis militatura , iam adduxiflet , Merfeburgo , Hala & Erfor- dia praefidio firmatis, in florentifTimas Principum Foede- ris Catholici prouincias irrumpit : ac flammse inflar , qua? vicina quxque corripit, Franconiam vniuerfam depopula- tur. Herbipolis adequitantem portis ftupet, quern mul- torum dierum itinere abefle credebat. Bamberga, quam magno auri pondere Antilles redemerat , mox contra^ Ddd da tarn 394 datam fideminuaditur : Caefarianorum militum ardoro* poft Lipfienfem cladem, haud parum remiflb. Francofurtum, Hanouia, aliaque ad Mcenum Rhe- numque oppida fefe dedidero. Quod exemplum No^ rimberga, Argentoratum, Spira, plurefque ciuitateslm- periales fecutae funt. Haffiae item Lantgrauius, cumx.fiio* rummillibus, Guftaui caftris fe adiunxit. Palatinatus exinde magnam partem expugnat: traie- dtoqueRhenO) ac Oppenhemio fubacto, Maguntiacum, poft dierum aliquot obfidionem , ad deditionem com- pellit , ac Confluentes vfque cedentia omnia armis fuis fenfire. Congeftos interea ex Ecclefiafticorum fpoliis, Templorum opulentiffimis donariis, Diuorum aureis ar- genteifque figms,&c deditarum foederatarumque vrbium tributis ac fiibiidiis thefauros immenfbs in Sueciam trant mittit; prorfiis quail gentile Regni fui xs ferrumque in-* aurum Germanicum commutare niteretur. Caefar, ingrauefcentibus indies publicis malis, aliifque^ alibi perduellibus , Hydra? inftar , fuccrefcentibus 5 de^ nouo exercitu confcribendo ferio cogitabat : quod Tyl- lius Comes , Cxfareis ac Foederis Catholici copiis fblus iam Praefe&us , tot hoffcibus , &c praefertim per prouincias diilun&iffimas late graflantibus, par efle propullandis non poller-;. Itaque Albertum Valfteinium Fridlandium , pridem exercitus fui Praefectum fupremum, ac deinde ob queri- monias Principum quorumdam, quibus eius Fortune fplendor oculos praeftringebat , exau&oratum, rurfiis ad fummum militias Caefareae faftigium vocat- Hie magnis illico delecldbus habitis, vix trimeftri fpatio iuftumexer- citum comparat : Pragam a Saxone occupatam recipit->, & vniuersa Bohemia eumdem pellit. Sueci interea, Hornij du6tu, Alfatiam paene totam in_j poteftatem fuam redegerant; Carolo, LotharingiaeDuce, nequidquam obnitente, quod Galli eius ditionem infeftis fignis inuaderent Cum deinde Palatinatus Inferioris op- pida.? 395 pida non pauca Hornius occupaffet , paulo poft ad Bam- bergam ingenti ftrage aCadarianis,Du&oreTyllio, pro- fligatur, duo bus Suecorum millibus csefis. Quare Guftauus ipfe Francofurto ad Mcenum (illic Reginam, coniugem fiiam, Stctino > & Fredericum Pa- latinum e Batauia, ad fe venientes exceperat) digrefTus, Caefareos infequens, Donauerda potitur, ipfumqueTyl- liumadLycum amnem altera claae fundit. Inde, Auguftam Vindelicorum, vrbem longe fplendi- diffimam , ac fitus opportunitate Germanise opprimendas Italia^que inuadendae commodiffimam fibi vifam, in de- ditionem accipit : ibique fcena iam detedra , qui Germa- nicae Libertatis a Carfare ( vt perduelles criminabantur ) oppreffie vindicem fe venilTe credi voluerat > ipfam mox Libertatem aggreflurus, ciues Auguftanos, tamquam Sue- cico Sceptro lubditos , in fua , vt legitimi Principis & Domini, verba adigit: vrbemque nouis, iifque validif- fimis propugnaculis muniricurat,ac Suecicilmperij fedem deftinat-;. Dehinc Ingolftadium, munitiffimam ad Danubium vr- bem, obfidione cingit : atque illic demum haerens quad deprehenfa Felicitas Guftauum vinci pofle docuit. Quip- pe, vbi tentata fepius expugnatione, fuos fbrtiter repelli animaduertiflet , atque ipfe,equo, cui infidebat, grauio- ris tormenti pila interempto, humi ftratus, grauiffimum periculum aaiifFet, obfidione m mature fbluit : ac Baua- rise vniuerfe incumbens , Monachium , vbi Ducis Aula.? eft, ad deditionem compulit? faces ciuitati pulcherrimas fubiicere comminatus , ni c c c. dalerorum millibus com- mune excidium ciues redemiflent. Mox in Rhaetiam con- uerfis armis, Vlmam & Memmingam, aliafque illius tra^ clusvrbesdeditionc accipits Lindauio ( vndepropinquus in Infubriam aditus ) fruftra tentato. Nam, dum haec geruntur,Fridlandius cum inftrucl:i£ fimo xxx. millium exercitu ex Bohemia defcendit, al- teroque a Notimberga lapide caftra ponit_>. Guftauus , Ddd 2 ne $9& . • _ ne fcederatae vrbi deenet , & ipfe co;pias fuas e Rhasfcia tra- dudas, trans Pegnefum amnemj cui Norimberga affidetj Bauariae Dux Monachio 3 aliiique ditionis fiiae oppidis interim recuperatis 3 cum x X; fuorum millibus ad Frid^ landium properat, vt iun6tis viribus Guftauum opprime- rent. Is Caefarianorum caftra noctu aggreffus^ iifiiem ftre- nue fortiterque pugnantibus > ter mille circiter h fuis amifitL^. Cum deinde in Frailcdniam Giiftauus feceffiflet , & mbx in Saxoniam ■> quo Gaefariani digreffi erant, viribus aucldbr aduentaret ; Fridlandius Papenhemiiim Comi- tem , qui Halam in proximo iam expugnarat^ prbpere accerfiL->. , Ad Lutzetfium bppidum $ baud prbcul Lipfia , iifderri paeiie , quibus anno iuperiore decertatum fuerat campisj Imperij Orbifque terrarum fata commifla funt^i Ae' primo Suecorum impetu medias aciei froiis laeuumqueL) Caefariaiiorum comu paulum inclinare , dbnec aFrid-* landio & Papenhcmio, fuis mbfidib adudlantibus, re- flituta funr_j : cum ecce Guftauo Ataulphb , Caefarianae aciei frontem propiiis aggreflb 3 m'aioris fclopi glandeJ finiftrum brachium commiftuitur. Vndc mbx linquentej animo , dum a fuis extra aciem abducitur 3 in Caefariano- rum Equiturh legionem incidit : a quibus vulneribus quinque confofTus , vixdum Cecum a Tylliana cladeJ folum Regio ipfe fanguine imbuit ; flmulque ab ignaris quem interemerant militihus fpoliatus 3 longe a deftina- tione fua iacuit. Maioraetenimpauloante meditatus, iamqtie Italiae im- minent, ad Europae Imperium baud obfcure adfpirabafc Sed iuiia Nemefis profundam hdminis Ambitionem &t porteiitofam ddmiriandi libidinem in medio vt Iuuentae, ita rerum gerendarum eurfii extinxit. iggM p ar i p&ne fato olim Ataulphus alter,- & ipfe Gdtho- ccc'g.'xv. rum Rex 3 poft occupatam ab Alarieo eius affine Rb* mam. 397 mam, Italiamque vaftatam, Barcinone , in Hifpaniae limi- ne, caefus eft. De quo praftans aeui illius Hiftoricus referr_> { verba ipflus attuli ) hoc eius fuifle vbtum , Vp, -Miter at o pra/ fM Romano nomine, Romanomm omnefolam Goth or wm Imfyerium ip.vk? &r facer et, (§» exci humanae mentis cupidine aliena & immodica cum exitio afTecTrari, dum parta auitaque ditione fecure frui queant. At vero externa arma feliciffimis aulpiciis iuis propul- faritem Gaefarem pam& infandum fuorum feelus ac parri- cidium bppf effiti Albertus Valfteinius, Bridlandia? ac Sagani Dux, e mo- Ddd 3 dica 39$ did fortuna ad fupfemam militias Praefe&uram eue&us, ac infuper Megapolitano Principatu aliifque maximis be- nefices a Casfare donatus, maiores fpes animo coquens, Bohemici Regni Sceptro inhiabat. Itaque ( vt nihil fan- &um , vbi mentem ambitus occupauit ) prascipuis belli Ducibus ad defectionem follicitatis, confilioque vna cum Suecis communicato , extremum Casfari eiufque floren- tiffimas Stirpi exitium moliebatur* . Sednefariaconfpiratione a Picolomineo Comite (cu- ius noh minus inconcufla Fides quam inuicta Virtus pro AuguftaAuftrias Domo Temper emicuit ) aliifque Duci- bus mature detedta, profcfiptus Fridlandius , moxEgrse, Bohemias oppido, cum confciis caefus, dignas concepti fce- leris poenas luit: velut noua fubinde Inftabilitatis luae lu* dibria & piaculares inaufpicatas Ambitionis vi&imas of tentante Fortuna. Publico proditore fiiblato, numquam alias clariiis fefc-> Martia Auftriacas Gentis Virtus & Augufta Soboles exe- ruit, fortiiifve lacertos mouit. E difiun&iffimis regionibus > hinc Ferdinandus IIL Hungarian & Bohemias Rex, poft Ratisbonam&Dona- uerdam a fe expugnatam, inde Ferdinandus alter / Hifpa- niarum Infans, geminas illas fpes oculique Imperij , cum lecliffimis copiis ad Norlingam conuenientes j ille Casfe- tis, Parentis,hic Regis Catholici,Fratris fui 3 aufpiciis 5 duc1:u fuo, de Suecis & Imperij perduellibus , hoftium Duce-> Horniocapto,Vi6toriam poftnatos homines nobiliffimam reportarunt anno cid* id a xxxiv. ad vin. Idus Se- ptembris. Exinde, cum Ludouicus Francorum Rex pridem Suecis confbederatus infefta invtramque Germaniam arma pa- lam conuertiffet,Casfar cum Saxonise Duce pacem Pragae iniit : quam &: Brandemburgicus Marchio, Pomeraniae, Luneburgi , Brunfuici , & Megapoleos Duces , aliique^ Imperij Principes ; vrbes item, Norimberga, Vlma, rran- cofurtum atque alias amplexas funt Fuit ^99 Fuit omnino Ferdinand vs II. Principum beni- gniffimus 3 clementiffimus 3 liberaliffimus : viuum Pietatis & Sanctitatis exemplar. Incredibili autem animi ALquabi- litate Temper fui fimilis, nee fecundis efferri, nee aduerfis deprimi vmquam vilus eft. Ratisbona Viennam redux, obiit, vt vixerat , placidifli- me, ad xv.Kal. Martij, anno Salutis cid.idc.xxxvii. ALtatis fiiae Lvm.menfeviLdie vi.Imperij autem anno xvil men- fe v. diexviiL Felicitatis praecipua in parte illud memorandum^ quod iam fenior,Valetudine labente, bimeftri fere ante obitum fuum fpatio ( Superis nempe vitam ad hoc eius votum prorogantibus ) in Rcgem Romanorum, flbique in Impe- rio SuccelTorem Ratisbonenfibus Comitiis declaratumvi- derit Filium fuum , Ferdinandvm III. Aug. annis armifque florentiffimum: &c in quo Virtutes fimul omnes elucent , quse fingulae in Maioribus eius pradicantur. A quo Principe vt nouam laudatifiimorum C£farum,faepiu£ que iteratam feriem Orbi Terrarum Superi indulgeant, et Auguftiflimse Familiae in Rempub. Chriftianam meri^ ta, & piorum vota flagitant. AbfHne a Diuina ilia Domo profanos oculos tuos, in- felixLiuor. Quid fblidis Imperij fundamentis, Pietate symbo- et Ivstitia nixam fruftra laceffis > Patere illam Ge- cTriX neri Humano, diu aegro & affecto, mederi. Perftet, peren- j 1 ^- netque Fortitudinis Arx, Clementise Ara, Iuftitise Delu- Aug.PiE- brum , Religionis Propugnaculum , Virtutum omnium lynxnL Sacrarium. Fer- 400 FERDINANDVS III FTftrrvu ##i§^jvod praeclare a Platone di&um eft 5 turn de-i-ft-v hocfchbe. f§i§Ji||mumRegnis ac Imperiis, adeoque Generi Hu- p ' bat Ca/p. QBMamE XJ Pi 1 • r r rT cjemmm J|||§|£ mano Malorum calamitatumque tinetn arrorc;, lmCc ' cum Potentia & Sapientia fimul iunclae in vnum coiiflent 5 id fane ALuo noftro , reipsa palam futurum * Spe certa vt ominemur , animoque praecipiamus, licet. Is enimOrbi Chriftiano Imperator caelitus obtigit, in_> quo tranfmiflam ab Auguftimma XII. C^esarvm, Re* gumque Catholicorum , & Sereniflimoriim A v s t r i m Archiducum Stirpe ac Magnitudine Potentiam , atque a Diuina Indole, Imgularique Naturae praerogatiua infitam Sapientiam pariter elucere fuipicimus* Imp. Cms. Ferdinandvs III. Aug. Divi Fer^ dinandi II. & Mari^e-Ann^e Bauarae Aug. Fil. natus eft in proauita Illyrici Prouincia, Styria , Grastziae, quae Ducatus eft Metropolis , anno Salutis m. d c. v i i i. tertio Nonas Iulij. Pueritia eius Pietate & bonarum Litterarum ftudiis ad miraculum exculta eft. Mathefeos omnis, Reique^? & Architectonices Militaris , exa&am fibi notitiam comparauit. Nee minus fblerter abdita Naturae arcana^ perfcrutatus eft incredibilis ems Ingenij vigor, omnium- que quae Caelo continentur capax Sublimitas. Prifca_j Sacrae ac profanae Hiftoriae monumenta, mediique ac po- fterioris Aau res geftas fedulo excullit . Clariffimorum Ducum Exemplis,ac Sapientum Monitis animum imbuit. In primis autem, C. Ivl. C^saris exemplo , in-; Chronologia , ac Temporum doctrina verfatiffimus, (praeeunte viro iis ftudiis exercitatiflimo, P.Henr. Philip- pio, Belga, ex erudita Societate I e s v , Theologo) ab ip- lisMundiNatalibus, omnis ALui feriem mente comple- xus eft; nobiliffimas ipfe Temporum Epochas, Aureafque ALras, 401 C L X PIETATE ET IVSTITIA. Eee 402 ALras, Pietate & IvsTiTiAAufpicibus,moxconditurus. Nam & Iuris fcientiae auidus, antiqua Csefarum lauda- tiffimoram Refcripta acDecreta accurate euoluit, vt Sae- culum fuum optimis Legibus & fan&iflimis inftitutis ex- ornare queat : Spesque haud leuis affulgeat,bonas Artes ac Difciplinas, Barbarorum irruptionibus e Germania pro- fugas, reuocante Caefare, poftliminio reftitutumiri. Eloquentiam eius & Suadam, non minus rerum fenten- tiarumque pondere grauem , quam vcrborum fiumine^> difertam , in Refponfis Legatv& in caftrenfibus Allocu- tionibus Milites admirantur. Denique, in omnibus tarn Pads quam Belli Artibus ita Virtus eius eft exercita, &:, ad quod afiiimdfcda mox erat, aptata Imperio, vt nihil difeendum haberet tempore Im- perandi. Nulli rei, niil Rationi ac Honefto aufcultare folitus ^ ea Temperantias & Continentix laude Adolefcentiam exe- git, Vt Heroica eius Indoles in Regia Fortuna , nee illece- bris Naturae ad voluptatem fle6ti, nee Aulas otio ad fegni- tiem &luxum detorqueri potueriL>. Nimirum, qui Orbi aliquando erat imperaturusj fibi ipfi Imperare ante didicit; Cupiditates premere; Iram in po- tentate habere ; in Admimonibus facilem fefe ac beni- gnum accedentibus praebere ; Laborum, negotiorumque alternantium vices ac mutationem , otij & remiffionis in- ftar cenfero. A tque vt verbo dicam 5 ita vitam omnem inftituit, vt Virtutes eius nullo vitiorum confinio laederen- tur. Adeoque, il aeuo noftro reftitutus Socraticus illo Xenophon , perfecti Principis ac Imperatoris Ideam fibi concipiendam fbrmandamque deligeret , Cyro illo Per- farum Rege negle&o , Ferdina ndvm A v g. haud dubie in Exemplar fibi proponeret. Quocirca mirum non eft, quodeximiishifceVirtuti- bus prouocati Hungarian Proceres Ferdinandvm, turn Iuuentutis Principem , vel adhuc duodeuigefimo setatis fuse anno, in Regem fibi ab Augufto Parente dari , Comi- tiis Oedenburgi habitis^ flagitarinr_>. Quorum Quorum votis precibusque Csefar^pro fuo in Regnum nobiliffimum, acFilium primogenitum affe&u, benigne annuit . Ac mox folemni Pom pa Ferdinandvs, eius nominis T e r t i v s , fexto Idus Decemb. anno m. dc. xxv. in Pannoniae; vt & biennio poft, in Bohemias Regem feli- citer inauguratus eft. Dumque Pofteritatis memor, dethoriSceptrique con- forte aflumenda cogitaret, Maria Aug. PhilippiIII. Hifpaniarum Indiarumque Regis Potentiffimi Filia, He- roina omnibus Animi, Corporis ac Fortunae dotibus cu- mulatifiima, quam per Legatos fuos ante ambierat, illi de- fponfa eft. Haec ciim a Rege , Fratre fuo , P h i l i p p o IV. Mo- narchy fummo, Mantua Carpetanorum Barcinonem de- ducl:aeiret,triremibuscon{cenfis, Itaham petens, Genuam appulit. Neapoliminde & Campaniae deliciasluftrauit. Hinc Hadriatico emenfo mari, per Hiftriam, inflgni comi- tatu Auftriam adiit. Ferdinandvs Rex defideratiflimas S ponfas fuae ob- uiam pro rectus, eamdem vi Nonas Maij,an. cid.idc.xxxi. fplendidiffima Pompa Viennam introduxit : eodemquo die in Auguftinianorum templo vxorem duxitj Cardina- le Ditrichftenio Auguftas dextras aufpicato iungente. Re- ginaetenim, propkiaLucina, mox laetiilima prole edita, Regnatricem Domum fundauit. Nee multo poft tempore , nefaria Alberti Valftenij, Fridlandise ac Sagani Ducis, inFERDiNANDVMlI. Gas- farem, eiusque Auguftam Sobolem, confpiratione dete- c~ta & extindta, Ferdinandvs III. a Patre Caefarc-? fupremus exercitus DuCtor renuntiatus eft : ac grauiffima Suecorum Gothorumque inGermaniam irruptione, pri- dem concufTa, ac velut nutantia Romani Imperij fata_* fufcepir_>. Feliciffimis certe aufpiciis Vienna digreffus , ac fupra_j quadraginta mille hominum exercitu ftipatus , pridio Non. Iunij, anni m. dc. xxxiv. Rat is bo nam, vrbem munitiffimam, adDanubium fitam, a Vinarienllum Du- E e e 2 ce 404 ce perduelli interceptam, ar&a obfidione cingit: Caftren* * fibusipfe turmisRegium puluerem fudoremque mifcens, nee tamcultu &infignibus, quam Robore &c Praeftantial ceteris difFerens. Atque hie memorabile profe&b Fortitudinis ac Con- ftantiae fuae experimentum dedit. Nam ciim Sueci, Impe- rijque perduclles , vt a Ratisbonae oppugnatione Regem auocarent, ad Pragam, Bohemias Metropolim, caftrafixiC fent ; nihil ifto hqftium conatu motus Ferdinandvs, cceptam obfidionem, vna cum Bauarix Duce, Affine fiio, gnauiter porro vrgere non deftitit . Prouide enim exercitus fui parte, GallaflioDu&ore, Pragam fubfidio mifsa, ipfe altera parte Ratisbonam premens, abfens fimul praefenC- que , diuisa quidem nee tamen imminuta Virtute pugna- bar_>. Ducentis tormentorum curulium aeneis machinis mcenia quotidie verberabantur, ea viae fragore, vt hifcere terrain > ac mifceri elementa crederes . Neque vlla profe- cl:6 Poliorceticae Artis pars aut induftria illic omifla fuit. Poll acerrimas aliquot impreffiones, incredibili mili- tum, vitro fefe difcrimini, Rege telle , ingerentium ardo- re,permenfes duos continues illatas, vrbemillam primis Militiae tyrociniis Ferdinandvs recepit , quam aufpi- catiffimo Imperij fui exortu, paucos deinde pofl: annos, erat illuftraturus . Vt nempe, Virtute fua ante meruifle Imperium,quamEle&orumiuffragiis in illudfuccefluTo nofceretur. Quod autem non fine fingulari Diuini Numinis bene- ficio factum crediderim > quo die Ratisbona eft recepta, eodem etiam Praga a Suecorum ac perduellium obfidione eftliberata, feruataqiie Bohemia-*. Donaverda mox ad deditionem follicitata , cum Regiae Virtutis Fulmen exfpe&are aufa effet, expugnata-> paullo poft,& direpta eft. Inde Norlingam, Rhsetiae vrberri, Rex caftra mouit & obfedit . Qua tempeftate Ferdinandvs alter, Prin- ceps Cardinalis, P h i l i p p i IV. Hifpaniarum Indiarum- que Regis, Fratris fui Aufpiciis, ex Italia per Alpes Rhae- ticas, ft 40s ticas , cum le&iffimis Hifpanorum & Italorum Legioni- bus defcendebat s ad Belgas ( quibus a Rege Catholico Gubernator datus erat) iter muniens. Turn autem, rei in_> tranfcurfu prseclare gerendae occafione oblata, Caftris Ferdinandi, Hungarian Regis, Affinis fui > ad Norlin- gam obfellam , opportune acceffit : & velut Herculi iun- ctus Thefeus, fuppetias validas adduxit. Bernardus Saxo-Vinarienfis Dux, Suecici exercitus, ac Imperij perduellium fupremusPraefec1:us, 6ccumeoGu- ftauusHornius,ComesqueCratzius, vrbem obfidione-* liberare moliebantur . Caefareus autem Regiusque exerci- tus, additis quibus Carolus, Lotharingise Dux, praeerat Foederis Catholici copiis, x 1 1 i.millia Equitum, 6c xx. Pe- ditum numerabat . Hoftes 1 x. mille 6c trecentos EquiteS; xvi. mille ac trecentos item Pedites fub Signis fuis nabe- bant_>. Et quamuis exercitus Catholicus, vt caufsa, ita numero fuperior,hoc vnum timeret, ne timeretur,hoftcsque praelij aleam elTent declinaturi 5 ea tamen Vinarienfis Ducis con- fidentia & temeritas fuit, vt Hornio nequidquam diflua- dente , Caefarianos vitro aggredi & laceffere decreuerit: non exfpecTratis quoque Othonis, Rhenani Comitis , fup- petiis, qui quatuor Peditum, & duo Equitum millia per- duellibus adducebat, vniufque dieiitinere tan turn aberat. Collis erat haud procul vrbe , ab Aquilis nomen forti- V J$K tus, dementi iugo aiTurgens, vnde in proxima omnia loca berg. patebat defpe£tus , 6c in quo potiffimum Victorias mo- mentum verfabatur. Eum fine mora praeoccupari,validi£ que Legionibus 6c tormentis curulibus , du6taque lori* ca muniri protiniis mandarunt fortiffimi Archiftrategi Ferdinand 1. Et fingulari cura ac prouidentia incredi* bili rebus omnibus ad pugnam neceflariis prolpicientes, fummorum Imperatorum officia compleuerunt . Vitro- que vitam fuam,6c cum ea Spem Generis Humani, 6c vota periclitati funt, certi aut vincere,aut mori. Adeo contem- ptores Salutis propriae erant,dum publica Orbis 6c Religio- nis Salus periclitabatur . Neque vmquam alacres adeo vifi Eee 3 ferun- 7 m -) 406 • ferunturSereniffimiPrincipes. Itavt e vultu eoruminter- ritocertam Victorias Spem augurarentur milites. Gallaffio autem Comiti, acMarchioni Leganezio, fuprema, poft Regem & Principem Cardinalem > exercitus Catholici adminiftrandi & difponendipoteftas erat. In Colle, pro temporisanguftiis, iam munito ac aflerto, media acies OcTrauio Comiti Picolominio , & Ioanni Co- miti Serbellonio, commiffa eft. Dextrum cornu Carolus, LotharingiaeDux, infpatiosafubCollis radicibus plani- eie,tuebatuf . Siniftrum latus Legiones aliquot Germani- cx, cum mille Equitibus, feruare iuffae. Syluuiam Golli proximam, ab Hifpanis infeflam^de no- ci:e hbfteSj ob defenforiim paucitatem, occuparant . Quo fuccefiu elatiores , primo mane, vni. Idus Septembns (qui dies S.Victori facer) Collem ipfum co minus aflultare aggrefli funt* Hornius quinque millia Equitum, &qua- tuor lecTriiTlmorum Peditum millia ducens 5 Cratzius cum totidem millibus , in Caefarianos inue&i funt. Vi- narienils cum reliquis copiis iuxta fyluulam fubftitit, vt deficientibus fuis fubiidio effek Primus hoftium impetus in exercitus Catholici cornu finiftrum detonuit* quod Legiones pleraeque e tyronibus confaiptae tuebantur: eaedemque laxatis ordinibus, loco cefsere. At reftituta extemplo acies a Legionibus vetera- nis, qu33 rupium inftar immotae ftabant : faepiusque iteratas in fe hoftium imprefllones & infultus , cum maxima eo- rumdem ftrage repulerunt. Nee minore Virtute, in media acie a Picolominio & Serbellonio, aliisqueDu£toribus ali- bi certatum eft. Lotharingi2eDux,inplanicie, Equeftripugnae commo- da, cum Vinarie nil congreflus , poft anceps diu praclium, eumdem in latentes, poft rufticanas aliquot cafas & arbu- fta, infidias trahens, grauiffimo detrimento illius Copias affeeit j' maioraque tormenta eius omnia, quae in fyluul& erant collocata, occupauir_\ Atque interim Auguftiffimi Bellatores, Ferdinandi I ambo, qua res poftulabat , feffis figna recentia fubmittere, cuneos 4o7 cuneos denfare , aciem inftaurare, omniaque exercitatiffi- morum Ducum munia obire haud ceiTabant. Dumque in Aquilino Colle pro Imperio , pro Religio- ne Casfarianorum Virtus fbrtiter depradiatun inuidtiffimi Archiftrategi, rectis atque immotis oculis, non Solis tan- tum radios(quod de genuinis Aquilisailerunt Phyfici) fed ScFulmen Aquilonium intuentes , haud degenerem fefc; tot fortiffimorum Caefarum , ac Victricium Auguftae Do- mus A v s t R i a Aquilarum , fobolem effe commonitra- runr_>. Inter tormentorum curulium globos ferreae grandi- nis inftar vndique volitantes , nee vultum , nee locum mu- tarunt. Atque adeo, ciim ad latus ipibrum Ayaffiis, mili- tum Tribunus, machinae grauioris globo ictus, exanimatuC cjue concidiffet, ac Petrus Gyronius haud leui vulnere per- cuiTus, ex equo in terram lapfabundus nutaret , eumdem fuis ipfe manibusPrincepsCardinalisfuftentauit. HofteSj poll: fexdecim acerrimos in Collem affultus {ex horarum fpatio a Caefarianis Regiifque copiis inuidta Virtu te & cum ingenti ftrage repreflbs, animum defpon- dere, ac pedem referre coepere. Turn verb labantemillo- rum aciem Victor equitatus Caefareus incurfati IoanneBa- rone Wertano, &: Croatis ad quatuor milliaria fugientium tergo inftantibus. VinarienflsDux, qui paullo ante pugnam, exercitum Catholicum arroganter defpiciens , vel ientaculi vice , il* lum ie deuoraturum iactitauerat, vbi fuos, proiecliis armis fignifque, fugam capefTere animaduertit ,. & ipfe cum lex aut feptem comitibus fe fubducens , equi beneficio VI- mam euafit: led vrbe excluius, in Wirtembergenfi Prouin- cia receptum inuenit->; Quanta SerenifllmiPrincipis, Caroli Lotharingise Du* cis, ComitisGallafTij, &Marchionis Leganezij , itemque Oclrauij Comitis Picolominij > Serbellonij, Spinulae, Gra- nae,HatzUeldij,Gotzij$ loan. VVertani,Gambacurti, Guat ci, Idiaquij, Toralti, aliorumque clariflimorum Ducum, in hoc pradio Virtus enituerit, iufe Hiftoriae, non breuis Elogij 408 Elogij res effet, emrrare . Id vnum dixiffe fufficiat ; non_> tantum cum hoftibus de Palma & Vicl:oria,fed & inter fe Duces Militefque de Virtute, de Gloria, de Fide in Caefa- rem, Regemque ac Principem certare vifos. In loco Praelij oclx) hoftium millia; &infuga totidem, aut plura, caefa elTe memorantur. Tres fummi Vigilum Pr#re6ti > Tribuni octo > Turmarum Cohortiumque Du- ctores plus quam centum occubuere . Cernere erat, per vias campofque, proftratas pafllm ac femianimes in {an- guine fuovolutari cateruas; quae fupremum fpiritum in_-> Avstkiacm Virtutis admiratione, & profugi Ducis fui deteftatione exhalabanr_;. Captiui ad quatuor millia fuere : quos inter Guftauus Hornius, Suecorum Dux > & Comes Cratzius, transfuga, ( qui deinde meritas perfidise fiiae pcenas capite luit) Hoff- kirchius, Roftochius, aliique Duces primarij , ac Tribuni quatuordecim. Signa trecenta Hofti fuere erepta : interque ilia Ducis ipfius Vinarienfis vexillum inprimiserat vifendum, quod eius Signifero fbrtiflimus Lotharingiae Dux fuis ipfe ma- nibus in pugna extorferat . Erat vexillum illud fericeum Damafcenum , candidum , in quo artifici manu , auratis gemmatifque fegmentis operose vilebatur intertextum eiufmodi Emblema : Auis non ita magna, paflis alis de- fuper in Aquilam roftro incumbens. Aui adlcriptum erar_> Symbolum : coactvs. Quo innuere vifus Vinarienfis ; Salutis fefe defenfionifque caufsa coactvm Aquilae Cae- farese aduerfari. Sed poll: memorabilem illam cladem, praecipiti fuga coactvs cedereAquilis, haudobfcurus ipfe Symboli fui fuit Interpres. Tormenta maiora lxxx. Currus bellici plus quam ter mille, & reliqua demum omnia impedimenta Vi&oribus cefsere^. E Caefarianis Regiifque, mille circiter & fexcenti defi- derati. In his prascipui nominis 8c dignitatis? Salmx & Panigerolae Comites > Rapallae Marchio, Aldobrandinus Prior, Syluius Picolominius, Worrnefius, &Alphonius Nogue- Noguerolus, alijque, prater faucios plurimos, quos enu- merarc longum foret. Clariffima ifta poft natos homines Victoria Ferdi- nand i inuic~tiiTimi anno aetatis fuae vigefimofexto potiti funt > vejut feftinata Laureas incomparabilis infignia_> Auguftiffimis Neoptolemis vitro properante Fortuna: vt ad fummam rei Militaris Gloriam non alicnis praceptis, fed fuis Imperils^ non dubiis Belli euentibus,fed Vi6toriis ac Triumphis peruenifle nofcerentur.Eiufdem autem seta- tis cum eflet Alexander Macedo , celeberrimam il- lam de Dario ad Arbella Vi&oriam (cuius premium erat Afix Imperium) reportauit. At hoc difcriminis eft, quod Alexander in molles Afiaticos 6c leues Perfas incide- nt; Ferdinandi vero in gentes ferociflimas , nee mi- nus foli cadique fui inclementia, quam armis validas j Mofchicisque pridem ac Sarmaticis expeditionibus 8c Victoriis, Tub Rege Beliatore Gvstavo, exercitas & ouantes. Norlingani obfefli, audito praeli j euentu, mox fe- fe Victori Hungarian Regi dediderunt. Eorum cxemplum Lauginga,Guinga,aliaque adDanubium loca (ecuta funt. Quarto poll: aie, Rex vna cum Lotharingiae Duce alte- ram Nicri fluminis ripam ; Princeps Cardinalis alterum latus, bipartitis agminibus, prementes, in Wirtembergi- cam ditionem caftra mouerunt : vrbefque plurimas, Hey- denhemium,Geppingam,Eflingam,Canftadium,acStuc- kardiam, Prouinciae Metropolian, occuparunt. Interim in Franconia, Picolominij ductu, Dinkifpola, Rotenburgum , Berthemium , Okzenfora, ad Mcenum, aliaque oppida funt recepta^.. Et deiiderabat quidem Sereniffimus Hungarian Rex, vt hyemem iftam in Germania Princeps Cardinalis exigeret, fecumquereliquias fadhonis nefarias opprimeret; fed ille^ prxfentiam fuam difficillimis Belgicse temporibus necef- fariam aflerens, poft complexum Affeclrus & Amoris ple- niffi mum, a Rege digrelTus eft. Perque Palatinatum Infe- riorem victricia arma circumferens , Mceno Rhenoque^? F f f traniitis, M. EC XXXV. 4IO tranfitis, in Belgium eft profedus: vbi a S. P. (^Antuer- pienii,aliifque vrbibus, Triumphali Introitus Pompa,ex- fpe&atiffimus earum Prouinciarum Gubernator, honora- tus efti Rex, miftb in hyberna milite, Viennam victor eft re- uerfus, fauftifque omnium acclamationibus exceptus . Is autem Norlinganae victoriae frucTius vel in primis cenfen- dus eft, quod anno fequenti, Saxoniae Dux cum Caefare^, FerdinandoII. Aug. Pacem Praga; inierit 5 quam & praecipui Principes Imperij vrbefque amplexa? flints. Franci porro, qui Suecis pridem Imperiique perduelli- bus confcederati Bellum Auguftae Domui A v s t r i a pa- fidionem ^ m indixerant,Dolam, Burgundiae Comitatus vrbem pri- dolje mariam, anno m, dc. x x x v 1. obf ederant 5 negle6to Immu- Bo/uZio, nitatis hire folemniter fancito, quo Burgundiam vtram- DoTanT q ue 3 vel rupto Iberos inter Francosque Pads foedere , ho- aefc? e ' fti ntat ^ s omnis Bellique expertem fore declaratum fuerat. ptam, inu Ferdinandvs Rex miffis eo fuppetiis, ducliu Caro- li Lotharingiae Ducis vrbem obfidione liberauit 5 Con- daeo Principe fugato, magnaque tormentorum acimpedi- mentorum caftrenfium parte intercepta. Dum interea Ferdinandvs, Princeps Cardinalis , in Picardiam ir- rumpens, Corbeiam, aliaqj ad Somonamoppida, Francis eripuiflet; ipfamque Parifiorum Lutetiam ingenti metu perculiilet_>. Adulta eiufiiem anni aeftate , Imp . Caef. Fe r d i n an- d v s 1 1. Aug. iam aerate grauis, & valetudine labente, fb- lemnia Ordinum Imperij Comitia Ratisbonae indixit. In illis Filius eius ,Ferdinandvs III. Hungarian Bohe- miseque Rex , maximis ipfius in Imperium meritis id vi- tro flagitantibus, communi Electorum Principumfufrra- gio, in Romanorum Regem eleclus , & Augufto Parenti fuo in Imperium lucceflbr renuntiatus eft : moxque^> in. Kalend. Ianuar. folemniter inauguratus . Quod ne_> fieret, ferro flammaque ab exteris,Imperij aemulisjalijfque perduellibus, euerlaprope, rapinifque accaedibus exhau- fta eft Germania : adeoque omnes paeneEuropae Principes in_-i 4H in Auguftx Domus Avstri^e perniciem aut fbllicitati artibus, tractive in partes, aut armis fatigati. Sed nempo illam aRoDOLPHi Magni Pietate ortam Cxferex Do- mus amplitudinem & fplendorem fruftra exftinguere^ nititurlmpietas. Nam (vt fxpe alias) ita in hac Electione fingularis Dei Opt. Max. de Auguftiffima illaFamilia, ac Germanix vni- uerfe Salute, Cura & Prouidentia clariflime eluxit. Et- enim non toto poft Electionem iftam bimeftri lpatio elapfo ,FerdinandvsII. Aug. Terris ereptus , Cxlo redditus eft. Ecquis verb Pragenfem Pacem anno prxce- denti Diuinitus Feftinatam fuifle non cenfeat, qua pleri- que Principes Electores paullo ante diuifi, denuo Cxfari opportune funt conciliati > Nihil profedto adextremam Germanix Imperiique perniciem certius efle poterao, quam diuturnum Interregnum & Anarchia_>. Primis autem aditi Imperij Aufpiciis Hermxftenia_> Arx, inTreuirenli ditione, ad Connuentes, edito fuper Colle fita, natura loci operibusque munitiffima , atquo alterni per Germaniam commercij dudum fcopulus, Francis eiecl:is 3 eft expugnata: incredibili Germanix vtriuf que gaudio, & negotiatorum commodo. Cumque anno m. d c. x x x v i i i. ineunte CarolusLu- douicus, Frederici olim Comitis Palatini Filius, ingenti exercitu comparato, ac Suecis Heflisque foederato, Mep- penx adAmifium, Weftphalix flumen, Belli fedem con- ftituiflet ; oppidum iftud FerdinandiIII. Aug. in- uidtis armis cum vniuerfb apparatu bellico eft occupatum. Acceflit deinde Lemgouix ( eft ilia Comitatus Lippix Metropolis ) ab eodem Carolo Ludouico infeliciter ten- tataobfidio,illamcj> fecuta copiarum eius ingens ftrages, Palatino iplb, per Fugam prxcipitata in Vifurgim rheda, pxne fubmerfoj ac fratre eius Ruperto a Cxfarianis capto, Lintziumque, ac deinde Viennam, in A v stria m, ad- du6to : vbi mox Cxfaream expertus Clementiam liber- tati reftitutus eft. Miflx turn quoque a Cxfare in Belgium auxiliares co- F r f 2 pix, r 412 piae, du&ore Picolominio Co mite, aduerfus Francos, qui Audornaropolim > Artefiae vrbem j in Morinis obfide- bant^. Eum autem Nominis fui Virtutisque terrorem Picolo- minius circumferebat, vt fola aduentus eius & in proxi- mo tranicurfus fama perculilBataui , qui turn Antuerpiae imminentes Calloam aliaque ad Scaldim caftella occupa- ™l L u V ' rant y grauiffimam cladem paffi fucrint . Ilium namquo calloa- Germanicas, quas adducebat copias Regio exercitui , cui PompT* Ferdin andvs Cardinalis, Belgij Gubernator prae- f"rdi- s erat 5 iunxifle, atque in le cum ClalTe aduentate arbitrate H%nia- eo p a uore afflati iunt, vt defertis Munimentis in praecipe rum in- tern fugam fefe dederint. Moxque a Regiis (qui & pridie ran tis in . . *-' .. 11 * 1 \ 1 • • vrbem ante magnam us cladem intolerant) vndique circumuen- piam e cii ti, adleptem millia ipfdrum partim caefa, merfa^ aut ca- fubnexa. p ta flints Picolominius porro in Artefiam profectus , Bacquio, Nieurleto,aliisque validiffimis propugnaculis expugnatis, Audornaropolim a Francorumobitdione cum ingenti eo- rumdem ffcrage liberauit. Vt autem variaefunt Bellorum vicesj fub eiufdem anni finem haud leuem profeclio ia&uram fecit Imperium . Vinarienfis enim Dux in Alfatia Brillacum Montem, Rheno adfitum , praecipuum Germanise propugnaculum, poll: longam obfidionem occupauit. Sed & mox iple, paucis menfibus elapfis, in iplb aeui flore extinctus, exi- guum Vi&oriae fuae fructum fenilt. Poftque eius obitum Mons Brifiacus auro Francico cefllt. Anno lequenti, ciimTheodonis-villam, Imp. CxC. Caroli Magni olim Regiam,ad Mofellam flumen, Franci obfediflent , Picolominius e Germania aduolans, Aufpi- ciis CsEiareis nobiliffima potitus Victoria, Francos caftris exuit, obfidionemque foluere coegit > iex millibus caeils, ac Feuquerio Duce illorum inter alios capto. Cum autem grauiffima Imperij mole domi Militiaeque vrgeretur Cae{ar,SerenilTimum Principem Le o p o l dvm, Auftriae Archiducem, Fratrem fuum vnicum,non Sangui- nes 413 ne tantiim , fed & Virtutibus fibi coniunc"tiffimum ac fi- millimum, in partem curarumaiTumpfit,fupremumquo exercitus fui Praefectum declarauit. Bannirius,Suecorum ducTror, per id tempus Bohemiam latedepopulabatur: Pragseque vrbi Regiae cum inftrucl:im> mis copiis imminens, Brandifium aliaque in propinquo oppida interceperat . Quocirca Leopoldvs Archidux cum ingenti Bohemia? Optimatum Germaniseque Proce- rum comitatu ilico Pragam profeclus, ac fauftis Ducum Ordinumque omnium congratulationibus votisque eft exceptus. Caefareo exercitu iuftrato, vrbi aduerfus omnes hoftium conatus & acceflus caute profpexit : vndeBanni- rius fpe fua delectus , retro ad Ly tmaritium oppidum ce- dere coaclrus eft. Nee moratus Archidux, primo vere,anno m. dc. xl. in hoftes mouens, Clumutzium Arcem, vnaque ciuitatem capit. Hinc Conixcratium,Brandifium aliaiquevrbesex- pugnat . Quae res ingentem in omnes Bannirij copias ter- rorem fparfit. Itaque Lytmatitio aliifque quas in Bohemia occupa- rant vrbibus pulfbsSuecos Cxlariani inMifhiamvfque^ perfecuti funt: ac decern ipforum Legiones,quae Voitlan- diam infeftabant,in fugam egere. At mox Bannirius con- tracts vndequaque gentis fuse viribus, ac infuper Gallicis, Hefficis ac Lunaeburgicis auctus copiis, Caefarianum exer- citum ad Salafeldiam ftatiua habentem circumueniro vndique & velut indagine clauium opprimere molieba- tur. Et fane maximo tunc difcrimini res Caefareae fuere^? expofitse. Sed prouida Archiducis,eiufque Legati Picolo- minij Virtute,caftrisconfeftim munitis, actormentis ali- quot grauioribus opportuno loco diipo litis , hoftes ita_s funt excepti, vt recipere fe ilico, non fine graui fuorum dam no, coa6ti fuerint. Caefar de Pace Imperio reftituendd lollicitus, circa idem tempus Comitia Ratisbonae indixerat". Hanc vrbem Slan- gius, Suecorum Tribunus,cum tri bus Equi turn millibus propius accedere aufus, difplofis in eamdem tormentisali- F f f 3 qnot quot curulibus, Comitia ipfa, metu repentino omnibus inieclro, difturbare conatus eft. Iamque psene obfideri Cae- far ea in vrbe vifus, quam primis armorum aufpiciis ductu- quefuo ante fexennium expugnarat. Atque hie, cum haud pauci e Proceribus , Principumque Legatis , pauo- re perculfi difcellum meditarentur, incomparabilem ani- jni iui magnitudinem ck conftantiam Imperator often- dit. Nam St fe & Augufta coniuge liberisque, Securita- tis publico velut obildibus datis , ac Milite ex Auftria & hybernis propere euocato, Ordines Imperij Aulamquo vniueriafri ibidem continuk. Interim Slangius Neoburgi, ad Hercynix fyluae caput, haerebat . Illuc Picolominius Comes ( qui &: nunc Dux Amalphitanus ) cum expedito Equitatu euolat , infigni vfus ftratagemato . Comparatis enim nauibus quibus mox Carfarem in Hungariam profe£turum eiTe rumor de induftrid fparfus erat , Danubium ponte iungit , & derepente traiecl;o flumine hoftes inopinato opprimit : magnaque clade illata, Ducem ipfum, Bohemorum Ger- siang. manorumque (anguine paftum * Colubrum (id nomen_> eius gentili voce fonat ) cum copiis ipiius omnibus fe- cum Ratisbonam adduxit , Caefarique captiuum ftitit* Credas ilium monftrorum domitorem Herculem Ar- giuorum Regi iufla adferre trophaea, ac centicipiti Hydras auulfum caput. Bannirius clade fuorum audita, e Cham- bio, Palatinatus fuperioris oppido , in Mifhiam vfque^> fe proripiens, ibidem paullo poft , fugae laborious fra- c"lus, tasdiisque exhauftus, fato functus eft. Porro Ratisbonx in Comitiis Caefar, infigni Clemen- tix fuae exemplo, de Amniftia, fiue deliclorum publico- rum obliuione , Edidtum Ordinibus Imperij traditum curauit promulgari. Ac deinde, folutis Comitiis, cum aula vniuersa, pronoDanubio, Viennam eft reuerfus. Per id tempus & Gorlitium, praecipuum Lufatiae fu- perioris oppidum, a Caefarianis eft receptum, ac VVol- pho-buttela a Suecorum obfidione per Picolominium aftertax. Interea 415 Interea in Bannirij locum du&or fuffe&usTorftenfo- nius nouas e Suecia copias adduxerat : perque varias Im- perii Prouincias , Silefiam, Morauiam &Saxoniam gra£ fatus, Glogauia, Olomutzio, Lipfia , aliifque vrbibus po- titus eft . Et ni Freybergam a Suecorum obfidione Pico- lominius opportune foluifTet , Saxoniae Dux vndique^ preflus deuotam Caefari fidem aegre feruare potuiflet_>. Franci quoque Haffis iundti, paullo ante Rheno ad Vefa- liam tranfito, Lamboyanas copias baud procul Colonia in Vbijs graui clade anecerunt, ac Nouefium aliaque ad Rhenum loca occuparunt. Sed iftalmperij vulnera fequenti anno laetiores Caefa- rianorum in Rhaetia fucceflus mitigarunt. Sperauerar_> Gebrianus Comes, Gallici exercitus & Vinarienfium re- liquiarum fupremus Praefectus , labente Autumno in_; Bauariam Sueuiamque irrumpere , atque hyberna fua-» ibidem firmare. Viam itaque illuc muniens, Roteuillam, Rhsetiae oppidum, obfidione cingit. Quod licet a praefi- diariis ftrenue propugnaretur , paucos tamen poft dies deditum eft : fednon fine ingenti hoftium ftrage. Siqui- dem fupra duo hominum millia ea in obfidione cecide- re. Atque inter alios, iple Gebrianus Comes tormenti maioris globo ictus occubuit . Hxrebat in proximo Ca- rolus Lotharingiae Dux cum Caefareis Bauaricifque co- pijs , quae ad octodecim millia militum numerabant_>. Atque is, metu fimulato, praeuertere hoftes, acBauariae confinibusaduerfuseorumdem irruptionem tutandis in- uigilare,prae fe ferebat. Illiautem vrbe iam capta elatiores, Lotharingum, quern obfidioniloluendae imparem fuiflc^ rebantur , multo minus aperto campo cum ipfis congredi aufurum, pradijque aleam tentaturum fibi perfuaferant-;. Quocirca,Wirtembergico Duceiuniore cum duabus Le- gionibus Roteuillse impofito , Rantzouius Comes, Ge- briani Optio, Danubium verfus caftra mouit : ac proper Dudlingam oppidum ponteflumeniungere mira virium fuarum praefidentia ac fecuritate molitur. Qua re per exploratores cognita,Lotharingus vi 1 1 . Ca- lend. 416 lend.Decembris^vijs licet denfiffima niuium mole pame obftrudis,inhoftem eft progreflus; Hatzueldio Comite & V Vertano primam aciem ducentibus . Nee mora: in- credibili animi ardore caftra hoftilia vndique inuadunt, ac grauiorum tormentorum curules machinas omnes oc- cupant* Neque verb pugna, fed caedes totis hoftium caftris per Danubij ripam fparfis eft edita . Sanguineifque riuis paffim decurrentibus,praealt2e niues, ipliusque Danubij, ijs in locis orientis , fontes irrubuerej. Rantzouius ilico Ducefque primarij cum duabus Legionibus in proximum oppidum Dudlingam fe receperunt. Sed illud continuis tormentorum idtibus verberatum, poft bihorium deditio- nem fecit. Atque interim Equitatus Caefareus fex hoftium Legiones oppreffit fuditque , Duce Sporckio Tribuno, qui&paucos ante dies adGiflingam tres eorumdem va- lidiffimas Legiones ceciderat,velut certas praefentis Victo- rias primitias. Marchio Vitryacus, qui ad Meringam , vicinum oppi- dum, caftra fixerat, cum Legionibus feptem vitro Caefa- rianorum poteftati & arbitrio fe dedidit. Denique om- nis Peditatus hoftilis aut caefus eft aut captus,cum maxima Equitatus parte. In vniuerfum autem Legiones xvn. de- lete. Atque inter alias Mazarinia ad internecionem cadTa_> eft,Legato folo fuperftite. Fugitiui plurimi aut ab agrefti- bus trucidati funt , aut inter fyluas niuefque frigore & fa- me confe&i exfpirarunt. E Ducibus praxipui nominis, Rofa, cum tribus Equi- tum Legionibus asgre in Brifiacum montem fuga eualit, cladis fuorum futurus nuntius . Rantzouius Comes, exercitus vniuerfi poft Gebriani csedem Du&or fupremus, Dudlinga deditacaptus eft, & cum illo Caftrorum Prae- fe£ti fex, Montozirius, Maugironius, Vitryacus, Noir- montenus, Marchiones, Sirous Baro acFormillius : Tri- buniitem Ducefcj; primarij, Scombergius, Sangermanus, Ohemius, Collailius, alijque . Vt de turmarum Cohor- tiumque Centurionibus PraefedHfcjue minoribus iileam, qui prope ducenti fuero. Vexilla fignaque lxxiii. tor- 4t7 tormenta xvi. cum vniuerfo apparatu bellico & impedi- mentis omnibus intercepts funk Praeda incredibjlis militi- busceffit. Nempe multorum annorum rapinis detra6ta_> Germanise fpolia vno die in Csefarianorum manus deue- nerunt . Ex illis autem vix triginta in pugna occubuero. Tantillo impendio maxima fletit Vj&oria. Moxq; & Ro- teuilla obfelfa intra paucos dies a Caefarianis eft recepta_j>. Ceterum 5 cumiamdudum Sereniffimus Daniae ac Nor- uegix RexCHRiSTiANVS Qv,artvs ad PacemCon- cordiamque Imperio atque Orbi Chriftiano reftituendam ferio allaboraflet > iamque bonorum omnium animi in_; optimam Pacificationis fpem erecli eflent, longe profeclo aliter res euenit. Gemrnaq; face adaudta funeftiflimi Belli incendia latius fparfa & propagata funt. Sueci fiquidem fub initium anni cid.ioc.xliv. inDa- niam Cimbricamq; Cherfbnefum 5 & Ragotskius Daciae (.nunc Tranfyluaniam vocant)Princeps,Francis Suecifque fcederatus, in Hungariam infeftis fignis irruentes, grauifli- ma vtrique Regno damna intulero. Ac Sueci quidem a Danis baud femel terra marique fortiter repreffi funt_;. Nee Caefar Regi amico defuit : fuppetiasq; haud modicas, Gallaffio Duce , ad ilium mint. Ragotskio autem Ottomannicis auxilijs Tartaricifquo in Poloniam , Caefari amicam , irruptionibus freto Got- zium Comitem cum inftrucTriffimo exercitu obiecit, qui ad Fillecum oppidum multa Dacorum millia cecidit . Ad Tibifcum quoque amnem a Buchemio &: Serinio Comi- tibus, ftrenue rem gerentibus, magna Ragotskianis clades eft illata_>. Sed & medio tempore,ad Acronium lacum Vberlinga in Rha:tia 3 Chemnitiumin Saxonia; Oppelium,Wolauia_> oc Sueinitzium in Sileila,aliaque oppida Imperio recupe- rata funt . Friburgum item, Brifgouix ciuitas , a Caefaria- nis Bauariique eft recepta_j. Dum autem vires Caefareae Dacico pariter Cimbricocj; bello diuife atque alibi aduerfus Imperij hoftes fparfae dif tinentur > Franci occafione vfi 3 nudatum praefidijs Rheni G g g latus / 41% latus Ludouico Borbonio Angiano Principe , Du&oro inuadentes , in Palatinatum Inferiorem irruunt > ac Phi- lippoburgumjManhemium, Magunciacum, Spiram,aliaf que vrbes occupant. Sed Manhemio mox per Bauaros re- cepto acvalidis praefidijs firmato , Francorum irruptioeft reprefla: ijdemque a Francodalia aliifque oppidis caftral* mouere coadK iunr_?. Verum enimuero, dum tot iam luftris per vtramqucj Germaniam 5 adeoque Europam vniuerfam, Mauors de- faeuifc Caefar & Hifpaniarum Rex (quibus pro innata Au- guftae Domui AvsTRiiE Clementia tantum Chriftiani Sanguinis effundi peracerbum eft ) fuos ad Pacem vniuer- falem conftituendam Legatos, plena poteftateinftru&os, iampridem Coloniam Agrippinam , ac deinde Monafte- rium,Weftphalorum oppidum 3 amandarunt* Iamque & Gallic & Suecix Legati ; hi Ofnabrugam 3 illi Monafte- rium, loca Pacificationis colloquio conftituta^ aduenere* Arbiter ac fequefter vna cum Venetae Reipub.Legato acceffit Apoftolicus Nuntius S, D« N* I n n o c e nt i i X. Pontificis Optimi Maximi, Diuinrtus nuper electi: cuius h Vaticano colle radiantia aufpicatiffimi ominis Infignia_> Gentilitia^PACiFERAM alitem cum Oliv^e ramo praeferentia,Orbem vniuerfum incredibiliTranquillitatis Publicaefpe votifque impleuere. Nempe^poft tot decuma- nos plufquam ciuilium bellorum fluclus, tot exteris Gen- tibus vtrique Germanise ,aliif que Regnis & Prouincijs velut Diluuio quodamiuperfufls ; iftud vt baud dubium cxlitusque oftenfum fecuturse moxmalacixac Salutis Pu- blican Signum boni omnes proni venerantur. Et vero, quis internecinis odiis obliuione perpetua fe- pultis, finceri Amoris & Amicitiae nomina pridem terris exulantia potiiis reducat quam Pamphilivs* Qui fo non Gentis vnius, fed communem vniuerll Orbis Chri- ftiani Parentem efle meminit . Quis nocentia Humano Generi, totque Diuorum templis atque aris arma, ftillan- tefque confanguineo cruore gladios condat , praeter IN- NOCENT IVM> Cum- m S4 \ 419 Cumque is felicibus Pontificatus fui Aufpiciis , anno c i d. idc. x l v. (quo hasc fcribimus) ineunte., indi6tis Sa- cri I v b i l e i fblemnibus,ad Pacem afflictae paffim oppre£ faeque Reipub. Chriftianae reftituendam, Diuinum praefi- dium communibus piorum omnium precibus imploraa- dum fanxerit ; nos ad Caelum oculis ammoque conuerli, fupremum Numen velut publica OrbisChriftianivocc^ obteftemur : Tu, 6 Condi tor Conferuatorque Generis Humani, Sator & Auclror Chriftiani Nominis, Devs Pac is 5 Orbe terrarum tot iam bellis & calamitatibus expiato, Regum Principumq; Chriftianorum animos adamantinis fincerae Pads ac Concordia? vinculis inter fe conftringe : & (quo laudatiffimorum Heroum exempla vocant) in Gentes a Diuini Nominis Tui cultu alienas , eiufclemque iuratos hoftes, arma ciuilibus hebetata Difco rd iis ,& Chriftiana csede laflbs exercitus conuerte. Vt terra ilia cxleftibus Filij Tui, Seruatorisnoftri,facrata incunabulis, Diuinoque im- buta fanguine, ab impiorum Tyrannide vindicata refpiret: Gentefque omnes, pulfis neEirise Superftitionis tenebris, victricia Chriftianx Pietatis & Ivstiti^e Signa^ agnoicant & adorenLj. FINIS. Ggg 2 TTPO- 420 TYPOGRAPHVS LECTORI $, mperatorvm Ro m a no r v M ferie , rerumqutj ah Mis geHarum breui narratione ad noflra 1VLIVS CAESAR . 2. XXVIII. ii. Wk |||p|§ C. CESAR OCTAVIA- PJjSS NVS AVGVSTVS ■ 4- XXIX. III- J^ j^^ISe' TIBERIVS. 6. :vs mi. C. CjESAR germAnk XXX. CALIGVLA. 8. v. TI. CLAVDIVS. 10. XXXI. VI. NERO CLAVDIVS. 12. XXXII. VII. SER. SVLPITIVS GALBA. *4- XXXIII. VIII. M. SILVIVS OTHO. 1 6. IX. A. VITELLIVS. 1 8. XXXIV. X. VESPASIANVS. 2D. XL TITVS VESPASIANVS. 22. XXXV. XIL DO M I T I A N V S. 24. XXXVI. XIII. NERVA. 2