r5\ , Qr>-:iMESSRS. RIVINGTON, PERCIVAL 6- CO.'S The Modern French Series. ELEMENTARY COURSE. A Primer of French Grammar. By A. A. SOMBRVILLE. 2S. net. Primary French Exercises. By A. A. SoMERVILLE. IJ, 6d. net, A Primary French Translation Book. By W. S. Lyon and G. DE H. Larpent. is. net. The Beginners French Texts. General Editor — R. J. Morich. Each volume 6d. net. Historiettes. MMe-toide_tonMJlier^_ V Evasion du Due de Beaufort (Dumas). La Cigale chez les Fourmis (Legouve et-Labiche). V Oiillil Rouge CDarasis)^ Murat (Dumas). Intermediate French Transla- tion Book. ByW. S. Lyon. 2J.6rf. net. Intermediate Frenchtxercises. By A. A. SOMERVILLE. ■. ADVANCED COURSE. Advanced Passages for French Unseen Translation. ' . By H C^ Steel. 2j. 6tf. net. ^ BOUGHT WITH THE INCOME FROM THE SAGE ENDOWMENT FUND THE GIFT OF Henrg HJ* Sage X891 .Am-a»-. ^ "^-l^L INTKKMKDIAi E COURSE. Intermediate French Texts. General Editor— R. J. Morich. Each volume loa. net. I^ Tresor du Vieux Seigneur (Erckmann-Chatrian). Chez les Sauvages i(Sandeau). Le Col cd'Anteme et Le Lac de Gers "(Topffer). L'Histoire d'un Pay- san (Erckmann-Chatrian). Yvon et Finette (Laboulaye). Recits de la Vieille France (Assolant). LeDucdeReicAstadHSt. Amand). Le Facte de Famine (Berthet). By V. J. T. Spiers, zs. A Junior French Grammar. By Eugene Pellissier. 3J. 6a?. Junior French Exercises. With complefi Vocabulary. By Eugene Pellissier. 3^. ^d. French and English Passages for Unseen Translation' and Composition. By E. Pellissier. Part 1.— Junior Course. 2j. Part II. — MiddleCourse.. 3^.61/. Part III.— Senior Course.' 5J. French^ Military Reader and Writer. By E. Pellissier. 41. id. English-French viv^ voce Class Book. By E. Pellissier. zs 6d. London: 34, King Street, Covent Garden, W.C. 1. 94.] Date Due Th AP Pri Pri A A ( thI 6 Ele Am»*- abripi a tribunali et in carcerem conici iubet. Clamare ille cum raperetur, nihil se miserum fecisse, nihil commisisse ; pecuniam sibi esse in nominibus, numeratam in praesentia non habere. Haec cum maxima summa hominum frequentia testificaretur, ut quivis intellegere posset eum, quod pecuniam non dadissat, idcirco ilia tarn acerba iniuria adfici — cum maxime, ut dico, hoc de pecunia clamaret, in vincla 8 coniectus est. Videte constantiam pra'etoris, et eius prae- 18 toris, qui in his rebus non ita defendatur ut mediocris praetor, sad ita laudetur ut optimus imperator. Cum servorum bellum metueretur, quo supplicio dominos indem- natos adficiebat, hoc servos damnatos liberabat : ApoUonium, hominem locupletissimum, qui, si fugitivi bellum in Sicilia facerant, amplissimas fortunas amittaret, belli fugitivorum nomine, indicta causa, in vincla coniecit ; servos, quos ipse cum consilio belli faciendi causa consensisse iudicavit, eos 19 sine consilii santantia sua sponta omni supplicio liberavit. Quid % si aliquid ab ApoUonio commissum est, quam ob rem in eum iure animadverteratur, tamanna hanc rem sic agemus, ut crimini aut invidiae reo putemus esse oportare, si quo de homine severius iudicaverit % non agam tarn acerbe ; non utar ista accusatoria consuetudine, si quid est factum clamentar, ut dissolute factum criminer; si quid vindicatum est severe, ut ex ao crudelitatis invidiam colligam ; non agam ista ratione : tua saquar iudicia, tuam 9. 22] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 9 defendam auctoritatem, quoad tu voles; simul ac tute coeperis tua iudicia rescindere, mihi suscensere desinito; meo iure enim contendam eum, qui suo iudicio damnatus sit, iuratorum iudicum sententiis damnari oportere. Non 20 defendam ApoUonii causam, amici atque hospitis mei, ne tuum iudicium videar rescindere ; nihil de hominis frugal- itate, virtute, diligentia dicam ; praetermittam Ulud etiam, de quo ante dixi, fortunas eius ita constitutas fuisse familia, pecore, villis, pecuniis creditis, ut nemini minus expediret ullum in Sicilia tumultum aut bellum commoveri; non dicam ne Ulud quidem, si maxime in culpa fuerit Apollonius, tamen in hominem maximae civitatis honestissimum tam graviter animadverti causa indicta non oportuisse. NuUam 21 in te invidiam ne ex illis quidem rebus concitabo, cum esset talis vir in carcere, in tenebris, in squalore, in sordibus, tyrannicis interdictis tuis patri exacta aetate et adulescenti filio adeundi ad ilium miserum potestatem nunquam esse f actam. Etiam illud praeteribo, quotienscunque Panhormum veneris illo anno et sex mensibus — nam tam diu fuit Apol- lonius in carcere — , totiens te senatum Panhormitanum adisse supplicem cum magistratibus sacerdotibusque publicis orantem atque obsecrantem, ut aliquando ille miser atque innocens calamitate Ula liberaretur. Relinquo haec omnia : quae si velim persequi, facile ostendam tua 9 crudelitate in aUos omnes tibi aditus misericordiae iudicum 22 iam pridem esse praeclusos; omnia tibi ista conpedam et remittam : provideo enim, quid sit def ensurus Hortensius. Fatebitur apud istum neque senectutem patris neque adulescentiam filii neque lacrimas utriusque plus valuisse quam utilitatem salutemque provinciae ; dicet rem publicam administrari sine metu ac severitate non posse; quaeret lo M. T. CICERONJS ACTIONIS ' [9.23 quam ob rem fasces praetoribus praeferantur, cur secures datae, cur career aedificatus, cur tot supplicia sint in improbos more maiorum constituta. Quae cum omnia graviter severeque dixerit, quaeram cur hunc eundem ApoUonium Verres idem repente, nulla re nova adlata, nulla defensione, sine causa de carcere emitti iusserit : tantumque in hoc crimine suspicionis esse adiirmabo, ut iam ipsis iudicibus sine mea argumentatione coniecturam facere permittam, quod lioc genus praedandi, quam impro- bum, quam indignum quamque ad magnitudinem quaestus 23 immensum iniinitumque esse videatur. Nam quae iste in ApoUonio fecit, ea primum breviter recognoscite quot et quanta sint; deinde liaec expendite atque aestimate pecunia : reperietis idcirco haec in uno homine pecunioso tot constituta, ut ceteris f ormidines similium incommodorum atque exempla periculorum proponeret. Primum insimu- latio est repentina capitalis atque invidiosi criminis : statuite, quanti boc putetis et quam multos redemisse; deinde crimen sine accusatore, sententia sine consilio, damnatio sine defensione : aestimate barum omnium rerum pretia et cogitate in bis iniquitatibus unum haesisse ApoUonium, ceteros, profecto multos, ex bis incommodis pecunia se liberasse; postremo tenebrae, vincla, career, inclusum supplicium atque a conspectu parentium ac liberum, denique a libero spiritu atque a communi luce seclusum; baec vero, quae vel vita redimi recte possunt, 24 aestimare pecunia non queo. Haec omnia sero redemit ApoUonius, iam maerore ac miseriis perditus, sed tamen ceteros docuit ante istius avaritiae scelerique occurrere : nisi vero existimatis bominem pecuniosissimum sine causa quaestus electum ad tam incredibile crimen, aut sine eadem 10.26] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. ii causa repente e carcere emissum, aut hoc praedandi genus ab isto in illo uno adhibitum ac temptatum, et non per ilium omnibus pecuniosis Siculis metum propositum et iniectum. Cupio miM ab ipso, iudices, subici, quoniam de militari 10 eius gloria dico, si quid forte praetereo ; nam mihi videor 25 iam de omnibus rebus eius gestis dixisse, quae quidem ad belli fugitivorum suspicionem pertinerent ; certe nihil sciens praetermisi. Habetis hominis consUia, diHgentiam, vigilan- tiam, custodiam defensionemque provinciae. Summa illuc pertinet, ut sciatis, quoniam plura genera sunt impera- torum, ex quo genere iste sit, ne qui diutius in tanta penuria virorum fortium talem imperatorem ignorare possit. Non ad Q. Maximi sapientiam, neque ad illius superioris Africani in re gerunda celeritatem, neque ad huius, qui postea fuit, singulare consilium, neque ad Paulli rationem ac disciplinam, neque ad C. Marii vim atque virtutem — sed aliud genus imperatoris sane diligenter retinendum et conservandum, quaeso, cognoscite. Itinerum 26 primum laborem, qui vel maximus est in re militari, iudices, et in Sicilia maxime necessarius, accipite quam facilem sibi iste et iucundum ratione consilioque reddiderit. Primum temporibus hibernis ad magnitudinem frigorum et tempes- tatum vim ac fluminum praeclarum hoc sibi remedium compararat. Urbem Syracusas elegerat, cuius hie situs atque haec natura esse loci caelique dicitur, ut nullus unquam dies tam magna ac turbulenta tempestate fuerit, quin aliquo tempore eius diei solem homines viderint. Hie ita vivebat iste bonus imperator hibernis mensibus, ut eum non facile non modo extra tectum sed ne extra lectum quidem quisquam videret : ita diei brevitas conviviis, noctis 12 M. T. CICERONIS ACTIONIS [10.27 27 longitude stupris et flagitiis continebatur. Cum autem ver esse coeperat, — cuius initium iste non a Favonio neque ab aliquo astro notabat, sed cum rosam viderat, turn incipere ver arbitrabatur — : dabat se labori atque itineribus; in quibus 60 usque se praebebat patientem atque impigrum, ut eum nemo unquam in equo sedentem viderit. 11 Nam, ut mos fuit Bithyniae regibus, lectica octaphoro ferebatur, in qua pulvinus erat perlucidus Melitensis, rosa fartus ; ipse autem coronam habebat unam in capite, alteram in collo, reticulumque ad nares sibi admovebat tenuissimo lino, minutis maculis, plenum rosae. Sic confecto itinere, cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque in cubiculum deferebatur. Eo veniebarit Siculorum magistratus, veniebant equites Eomani, id quod ex multis iuratis audistis ; controversiae secreto defereban- tur, paullo post palam decreta auferebantur. Deinde, ubi pauUisper in cubiculo pretio, non aequitate, iura discripserat, Veneri iam et Libero reliquum tempus deberi arbitrabatur. 28 Quo loco non mihi praetermittenda videtur praeclari im- peratoris egregia ac singularis diligentia. Nam scitote oppidum esse in Sicilia nuUum, ex eis oppidis, in quibus consistere praetores et conventum agere soleant, quo in oppido non isti ex aliqua familia non ignobili dUecta ad libidinem mulier esset. Itaque nonnullae ex eo numero in convivium adhibebantur palam ; si quae castiores erant, ad tempus veniebant, lucem conventumque vitabant. Erant autem convivia non illo silentio populi Romani praetorum atque imperatorum neque eo pudore qui in magistratuum conviviis versari solet, sed cum maximo clamore atque convicio; nonnunquam etiam res ad pugnam atque ad manus vocabatur. Iste enim praetor severus ac diligens, 12.31] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 13 qui populi Romani legibus nunquam paruisset, illis legibus, quae in poculis ponebantur, diligentur obtemperabat. Itaque erant exitus eius modi, ut alius inter manus e con- vivio tamquam e proelio auferretur, alius tamquam occisus reUnqueretur, plerique ut fusi sine mente ac sine uUo sensu iacerent : ut quivis, cum aspexisset, non se praetoris con- vivium, sed ut Cannensem pugnam nequitiae videre arbi- traretur. Cum vero aestas summa esse coeperat, quod 12 tempus omnes Siciliae semper praetores in itineribus con- 29 sumere consuerunt, propterea quod tunc putant obeundam esse maxime provinciam, cum in areis frumenta sunt, quod et familiae congregantur et magnitude servitii perspicitur et labor operis maxime offendit, frumenti copia commonet, tempus anni non impedit : tum, inquam, cum concursant ceteri praetores, iste novo quodam genere imperator pulcherrimo Syracusarum loco stativa sibi castra faciebat. Nam in ipso aditu atque ore portus, ubi primum ex alto 30 sinus ab litore ad urbem inflectitur, tabernacula carbaseis iatenta velis coUocabat. Hue ex ilia domo praetoria, quae regis Hieronis fuit, sic emigrabat, ut eum per illos dies nemo extra ilium locum videre posset. In eum autem ipsum locum aditus erat nemini, nisi qui aut socius aut minister libidinis esse posset. Hue omnes mulieres, qui- buscum iste consuerat, conveniebant, quarum incredibUe est quanta multitudo fuerit Syracusis ; hue homines digni istius amicitia, digni vita ilia conviviisque veniebant. Inter eius modi viros et mulieres adulta aetate filius versa- batur, ut eum, etiam si natura a parentis similitudine abriperet, consuetudo tamen ac disciplina patris similem esse cogeret. Hue Tertia ilia perducta per dolum atque 31 insidias [ab Ehodio tibicine] maximas in istius castris 14 M. T. CICERONIS ACTIONIS [13.32 effecisse dicitur turbas, cum indigne pateretur uxor Cleo- menis Syracusani, nobilis mulier, itemque uxor Aeschrionis, honesto loco nata, in conventum suum mimi Isidori filiam venisse. Iste autem Hannibal, qui in suis castris virtute putaret oportere, non genere certari, sic banc Tertiam 13 dilexit, ut earn secum ex provincia deportaret. Ac per eos dies, cum iste cum pallio purpureo talarique tunica ver- saretur in conviviis muliebribus, non offendebantur homines neque moleste ferebant abesse a foro magistratum, non ius dici, non indicia fieri, locum ilium litoris percrepare totum mulierum vocibus cantuque symphoniae, in foro silentium esse summum causarum atque iuris : non ferebant homines moleste ; non enim ius abesse videbatur a foro neque iudicia, sed vis et crudeHtas et bonorum acerba et indigna direptio. :a Hunc tu igitur imperatorem esse defendis, Hortensi % huius furta, rapinas, cupiditatem, crudelitatem, superbiam, scelus, audaciam rerum gestarum magnitudine atque im- peratoriis laudibus tegere conaris % Hie scilicet est metu- endum, ne ad exitum defensionis tuae vetus ilia Antoniana dicendi' ratio atque auctoritas proferatur, ne excitetur Verres, ne denudetur a pectore, ne cicatrices populus Eomanus aspiciat — ex mulierum morsu, vestigia libidinis 33 atque nequitiae. Di faciant, ut rei militaris, ut belli mentionem facere audeas ! cognoscentur enim omnia istius aera ilia Vetera, ut non solum in imperio, verum etiam in stipendiis qualis fuerit intellegatis. Eenovabitur prima ilia militia, cum iste e foro abduci, non, ut ipse praedicat, perduci solebat, aleatoris Placentini castra commemora- buntur, in quibus cum frequens fuisset, tamen aere dirutus est ; multa eius in stipendiis damna proferentur, quae ab 34 isto aetatis fructu dissoluta et compensata sunt. lam vero, 14.36] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 15 cum in eius modi patientia turpitudinis aliena, non sua, satietate obduruisset, qui vir fuerit, quot praesidia, quam munita pudoris et pudicitiae vi et audacia ceperit, quid me attinet dicere ac coniungere cum istius fiagitio cuiusquam praeterea dedecus % Non faciam, iudices ; omnia Vetera praetermittam : duo sola recentia sine cuiusquam infamia ponam, ex quibus coniecturam facere de omnibus possitis ; unum illud, quod ita fuit illustre notumque omnibus, ut nemo tam rusticanus homo L. LucuUo M. Cotta consulibus Eomam ex ullo municipio vadimonii causa venerit, quin sciret iura omnia praetoris urbani nutu atque arbitrio Cbelidonis meretriculae gubernari; alterum, quod, cum paludatus exisset votaque pro imperio suo communique re publica nuncupasset, noctu stupri causa lectica in urbem introferri solitus est ad mulierem, nuptam uni, propositam omnibus, contra fas, contra auspicia, contra omnes divinas atque humanas religiones. di immortales ! quid interest ifiter mentes hominum 14 et cogitationes ! Ita mihi meam voluntatem spemque 3s reliquae vitae vestra populique Eomani existimatio com- probet, ut ego, quos adhuc mihi magistratus populus Romanus mandavit, sic eos accepi, ut me omnium oifici- orum obstringi religione arbitrarer. Ita quaestor sum factus, ut mihi ilium honorem tum non solum datum sed etiam creditum et commissum putarem j sic obtinui quae- sturam in Sicilia provincia, ut omnium oculos in me unum coniectos esse arbitrarer, ut me quaesturamque meam quasi in aliquo terrarum orbis theatro versari existimarem, ut semper omnia, quae iucunda videntur esse, ea non modo his extraordinariis cupiditatibus sed etiam ipsi naturae ac necessitati denegarem. Nunc sum designatus aedilis ; 36 1 6 M. T. CICERO NTS ACTIONIS [14. 37 habeo rationem quid a populo Eomano acceperim : mihi ludos sanctissimos maxima cum cura et caerimonia Cereri, Libero Liberaeque faciundos, mihi Floram matrem populo plebique Eoinanae ludorum celebritate placandam, mihi ludos antiquissimos, qui primi Eomani appellati sunt, cum dignitate maxima et religions lovi, lunoni Minervaeque esse faciundos, mihi sacrarum aedium procurationem, mihi totam urbem tuendam esse commissam ; ob earum rerum laborem et soUicitudinem fructus illos datos : antiquiorem in senatu sententiae dicendae locum, togam praetextam, sellam curulem, ius imaginis ad memoriam posteritatemque 37 prodendae. Ex his ego omnibus rebus, iudices^ta mihi omnes deos propitios velim — etiam si mihi iucundissimus est honos pbpuli, tamen nequaquam capio tantum voluptatis, quantum et sollicitudinis et laboris, ut haec ipso aedilitas, non quia necesse fuerit, alicui candidato data, sad, quia sic oportuerit, recte coUocata et iudicio populi in loco esse posita videatur. 15 Tu, cum esses praetor renuntiatus, quoquo modo — mitto 38 enim et praetereo, quid turn sit actum — , sed cum esses renunliiatus, ut dixi, non ipsa praeconis voce excitatus es, qui te totiens seniorum iuniorumque centuriis illo honors adfici pronuntiavit, ut hoc putares, aliquam rei publicae partem tibi creditam ? annum tibi ilium unum domo caren- dum esse meretricis ? cum tibi sorte obtigisset, uti ius diceres, quantum negotii, quid oneris haberes, nunquam cogitasti ? neque illud rationis habuisti, — si forte experge- faoere te posses — , eam provinciam, quam tueri singulari sapientia atque integritate difficile esset, ad summam stultitiam nequitiamque venisse ? itaque non modo a domo tua CheHdonem in praetura excludere noluisti, sed in 16. 41] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 17 Chelidonis domum praeturam totam detulisti. Secuta pro- 39 vincia est : in qua nunquam tibi venit in mentem, non tibi idcirco fasces ac secures et tantam imperii vim tantamque ornamentorum omnium dignitatem datam, ut earum rerum vi et auctoritate omnia repagula pudoris officiique per- fringeres, ut omnium bona praedam tuam duceres, ut nullius res tuta, nullius domus clausa, nullius vita saepta, nuUius pudicitia munita contra tuam cupiditatem et audaciam posset esse; in qua ut te ita gessisti, ut, omnibus cum teneare rebus, ad bellum fugitivorum confugias; ex quo iam intellegis non modo nullam tibi defensionem sed maximam vim criminum exortam : nisi forte Italici fugiti- vorum belli reliquias atque illud Tempsanum incommodum proferes, ad quod recens cum te peropportune fortuna attuHsset, si quid in te virtutis aiit industriae habuisses, idem qui semper fueras inventus es. Cum ad te Valentini 16 venissent et pro eis homo disertus ac nobilis, M. Marius, 40 loqueretur, ut negotium susciperes, ut, cum penes te praetorium imperium ac nomen esset, ad illam parvam manum exstinguendam ducem te principemque praeberes, non modo id refugisti, sed eo ipso tempore, cum esses in litore, Tertia ilia tua, quam tu tecum deportaras, erat in omnium conspectu ; ipsis autem Valentinis, ex tam iUustri nobilique municipio, tantis de rebus responsum dedisti, cum esses cum tunica pulla et pallio. Quid hunc proficis- centem, quid in ipsa provincia fecisse existimatis, qui, cum iam ex provincia non ad triumphum sed ad indicium decederet, ne illam quidem infamiam fugerit, quam sine ulla voluptate capiebat ? divina senatus frequentis in 41 aede Bellonae admurmuratio ! Memoria tenetis, iudices, cum advesperasceret et paullo ante esset de hoc Tempsano B 1 8 M. T. CICERONIS ACTIONIS [17.42 incommodo nuntiatum, cum inveniretur nemo qui in ilia loca cum imperio mitteretur, dixissetque quidam Verrem esse non longe a Tempsa, quam valde universi admur- muraverint, quam palam principes dixerint contra ! Et Ms tot criminibus testimoniisque convictus in eorum tabeUa spem sibi aliquam proponit, quorum omnium palam causa incognita voce damnatus est ? 17 Esto; nihil ex fugitivorum bello aut suspicione belli 42 laudis adeptus est, quod neque bellum eius modi neque belli pericidum fuit in Sicilia neque ab isto provisum est ne quod esset : at vero contra bellum praedonum classem habuit ornatam 'diligentiamque in eo singularem ; itaque ab isto praeclare defensa provincia est. Sic de bello praedonum, sic de classe Siciliensi, iudices, dicam, ut hoc iam ante confirmem, in hoc uno genere omnes inesse culpas istius maximas, avaritiae, maiestatis, dementiae, libidinis, crudelitatis. Haec dum breviter expono, quaeso, ut fecistis adhuc, diligenter attendite. 43 Eem navalem primum ita dico esse administratam, non uti provincia defenderetur, sed uti classis nomine pecunia quaereretur. Superiorum praetorum consuetudo cum haec fuisset, ut naves civitatibus certusque numerus nautarum militumque imperaretur, maximae et locupletissimae civitati Mamertinae nihil horum imperavisti. Ob banc rem quid tibi Mamertini clam pecuniae dederint, post, si videbitur, 44 ex ipsorum litteris testibusque quaeremus ; navem vero cybaeam maximam, triremis instar, palam aedificatam sumptu publico, tuo nomine, publice, sciente tota Sicilia per magistratum senatumque Mamertinum tibi datam donatamque esse dico. Haec navis, onusta praeda Sicili- ensi, cum ipsa quoque esset ex praeda, simul cum ipse 18. 46] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 19 decederet, adpulsa Veliam est cum plurimis rebus, et eis, quas iste Eomam mittere cum ceteris furtis noluit, quod erant carissimae maximeque eum delectabant. Eam navem nuper egomet vidi Veliae multique alii viderunt, pulcherrimam atque ornatissimam, iudices : quae quidem omnibus, qui eam aspexerant, prospectare iam exsilium atque explorare fugam domini videbatur. Quid mihi hoc loco respondebis % Nisi 18 forte id, quod tametsi probari nullo mode potest, tamen 45 dici quidem in iudicio de pecuniis repetundis necesse est, de tua pecunia aedificatam esse [navem] % Aude boc saltern dicere, quod necesse est. Noli metuere, Hortensi, ne quae- ram, qui licuerit aedificare navem senatori. Antiquae sunt istae leges et mortuae, quem ad modum tu soles dicere, quae vetant. Fuit ista res publica quondam, fuit ista severitas in iudiciis, ut istam rem accusator in magnis cri- minibus obiciendam putaret. Quid enim tibi navi ? Qui si quo publice proficisceris, praesidii et vecturae causa sumptu publico navigia praebentur ; privatim autem nee proficisci quoquam potes nee arcessere res transmarinas ex eis locis, in quibus te habere nihil licet. Deinde cur quicquam contra 46 leges parasti ? Valeret hoc crimen in ilia vetere severitate ac dignitate rei pubbcae ; nunc non modo te hoc crimine non arguo, sed ne ilia' quidem communi vituperatione reprehendo : tu tibi hoc nunquam turpe, nunquam criminosum, nunquam invidiosum fore putasti, celeberrimo loco palam tibi aedificari onerariam navem in provincia, quam tu cum imperio obtinebas % Quid eos loqui qui videbant, quid existimare eos qui audiebant arbitrabare ? inanem te navem esse illam in Italiam adducturum ? naviculariam, cum Eomam venisses, esse facturum % Ne illud quidem quisquam poterat suspicari, te in Italia 20 M. T. CICERONI S ACTIONIS [18. 47 maritimum habere fundum et ad fructus deportandos onerariam navem comparare. Eius modi voluisti de te sermonem esse omnium, palam ut loquerentur te illam navem parare, quae praedam ex Sicilia deportaret et ad 47 ea furta, quae reliquisses, commearet. Verum haec omnia, si doces na,vem de tua pecunia aediflcatam, remitto atque conceded Sed hoc, homo amentissime, non intellegis priore actione ab istis ipsis Mamertinis tuis laudatoribus esse sublatum ? Nam dixit Heius, princeps istius legationis, quae ad tuam laudationem missa est, navem tibi operis publicis Mamertinorum esse factam eique faciendae se- natorem Mamertinum publice praefuisse. Eeliqua est materies. Hanc Eeginis, ut ipsi dicunt — tametsi tu negare non potes — publice, quod Mamertini materiem non habent, 19 imperavisti. Si et ex quo fit navis et qui faciunt, imperio tibi tuo, non pretio praesto fuerunt, ubi tandem istud latet, quod tu de tua pecunia dicis impensum ? ' At 48 Mamertini in tabulis nihil habenfe-' Primum video potuisse fieri, ut ex aerario nihil darent; etenim vel Capitolium, sicut apud maiores nostros factum est, publice coactis fabris operisque imperatis, gratis exaedificari atque effici potuit: deinde perspicio — id quod ostendam, cum ipsos produxero, ipsorum ex litteris — multas pecunias isti erogatas in operum locationes falsas atque inanes esse perscriptas. lam illud minime mirum est, Mamertinos, a quo summum beneficium acceperant, quem sibi amiciorem quam populo Eomano esse cognoverant, eius capiti litteris suis pepercisse. Sed si argumento est Mamertinos tibi pecuniam non dedisse, quia scriptum non habent, sit argumento tibi gratis stare navem, quia, quid emeris aut quid locaris, scriptum proferre non potes. 20.51] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 21 At enim idcirco navem Mamertinis non imperasti, quod 49 sunt foederati. Di adprobent! Habemus hominem in fetialium manibus educatum, unum praeter ceteros in publicis religionibus foederum sanctum ac diligentem : omnes qui ante te fuerunt praetores dedantur Mamertinis, quod eis navem contra pactionem foederis imperarint. Sed tamen tu, sancte homo ac religiose, cur Tauromenitanis item foederatis navem imperasti ? An hoc probabis, in aequa causa populorum sine pretio varium ius et disparem condicionem fuisse ? Quid ? Si eius modi esse haec duo 5° foedera duorum populorum, indices, doceo, ut Tauro- menitanis nominatim cautum et exceptum sit foedere ne navem dare debeant, Mamertinis in ipso foedere sanctum atque praescriptum sit ut navem dare necesse sit, istum autem contra foedus et Tauromenitanis imperasse et Mamertinis remisisse : numquid dubium poterit esse, quin Verre praetore plus Mamertinis cybaea quam Tauro- menitanis foedus opitulatum sit 1 Eecitentur foedera. — Isto igitur tuo, quern ad modum ipse praedicas, beneficio, 20 ut res indicat, pretio atque mercede, minuisti maiestatem rei publicae, minuisti auxilia populi Eomani, minuisti copias maiorum virtute ac sapientia comparatas ; sustulisti ius imperii, condicionem sociorum, memoriam foederis. Qui ex foedere ipso navem vel usque ad Oceanum, si imperassemus, sumptu, periculoque suo armatam atque ornatam mittere debuerunt, ei, ne in freto ante sua tecta et domos navigarent, ne sua moenia portusque defenderent, pretio abs te ius foederis et imperii condicionem redem- erixnt. Quid censetis in hoc foedere faciendo voluisse Si Mamertinos impendere laboris, operae, pecuniae, ne haec biremis ascriberetur, si id ullo modo possent a nostris 22 M. T. CICERONIS ACTIONIS [21.52 maioribus impetrare % Nam cum hoc munus imponebatur tam grave civitati, inerat nescio quo modo in illo foedere societatis quasi quaedam nota servitutis. Quod turn, recentibus suis officiis, integra re, nuUis populi Eomani difficultatibus a maioribus nostris foedere adsequi non potuerunt, id nunc, nullo officio suo, tot annis post, iure imperii nostri quotannis usurpatum ac semper retentum, gumma in difficultate navium, a Gr. Verre pretio adsecuti sunt, ac non hoc solum adsecuti, ne navem darent : ecquem nautam, ecquem militem qui aut in classe aut in praesidio esset, te praetore per triennium Mamertini dederunt % 21 Denique cum ex senatus consulto itemque ex Terentia 52 et Cassia frumentum aequabiliter emi ab omnibus Siciliae civitatibus oporteret, id quoque munus leve atque com- mune Mamertinis remisisti. Dices frumentum Mamer- tinos non debere. Quo modo non debere ? An, ut ne venderent \ Non enim erat hoc genus frumenti ex eo genera quod exigeretur, sed ex eo quod emeretur. Te igitur auctore et interprete ne foro quidem et commeatu 53 Mamertini iuvare populum Eomanum debuerunt. Quae tandem civitas fuit quae deberet % Qui publicos agros arant certum est quid e lege censoria debeant: cur his quicquam praeterea ex alio genere imperasti ? Quid de- cumani \ Num quid praeter singulas decumas ex lege Hieronica debent % Cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti empti darent ? Quid immunes \ Hi certe nihil debent. At eis non modo imperasti, verum etiam, . quo plus darent quam poterant, haec sexagena milia medium, quae Mamertinis remiseras, addidisti. Neque hoc dico, ceteris non recte imperatum : sed Mamer- tinis, qui erant in eadem causa et quibus superiores omnes 22.56] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 23 item ut ceteris imperarant pecuniamque ex senatus con- sulto et ex lege dissolverant, his dico non recte remissum. Et ut hoc beneficium, quern ad modum dicitur, trabali clavo figeret, cum consilio causam Mamertinorum cognoscit et de consilii sententia Mamertinis se frumentum non imperare pronuntiat. Audite decretum mercenarii prae- S4 toris ex ipsius commentario et cognoscite, quanta in scri- bendo gravitas, quanta in constituendo iure sit auctoritas. Recita commentarium. — 'D. C. S. libenter' ait se facers, itaque perscribit. Quid? Si hoc verbo non esses usus, ' libenter ', nos videlicet invitum te quaestum facere putare- mus % Ac ' de consilii sententia.' Praeclarum recitari consilium, indices, audistis. Utrum vobis consilium tan- dem praetoris recitari videbatur, cum audiebatis nomina, an praedonis improbissimi societas atque comitatus % En SS foederum interpretes, societatis pactores, religionis auc- tores ! Nunquam in Sicilia frumentum publico est emp- tum, quin Mamertinis pro portions imperaretur, ante quam hoc delectum praeclarumque consilium iste dedit, ut ab his nummos acciperet ac sui similis esset. Itaque tantum valuit istius decreti auctoritas, quantum debuit eius hominis, qui, a quibus frumentum emere debuisset, eis decretum vendidisset. Nam statim L. Metellus, ut isti successit, ex C. Sacerdotis et ex Sex. Peducaei insti- tuto ac litteris frumentum Mamertinis imperavit. Turn iUi intellexerunt se id, quod a malo auctore emissent, diutius obtinere non posse. Age porro, tu, qui tarn religiosum existimari te voluisti 22 interpretem foederum, cur Tauromenitanis frumentum, cur 56 Netinis imperasti ? quarum civitatum utraque f oederata est, Ac Netini quidem sibi non defuerunt ac, simul pro- 24 M. T. CICMRONIS ACTIO NIS [22. 57 nuntiasti 'libenter' te Mamertinis remittere, adierunt te et eandem suam causam foederis esse docuerunt. Tu aliter decernere eadem in causa non potuisti; pronuntias Netinos frumentum dare non debere, — et ab his tamen exigis. Cedo mibi eiusdem praetoris litteras et rerum decretarum et frumenti imperati. Littbrae eeeum de- CRETARUM. Quid potius in hac tanta et tarn turpi incon- stantia suspicari possumus, indices, quam, id quod necesse est, aut isti a Netinis pecuniam, cum posceret, non datam, aut id esse actum, ut intellegerent Mamertini, bene se apud istum tam multa pretia ac munera coUocasse, cum idem alii iuris ex eadem causa non obtinerent \ 57 Hie mihi etiam audebit mentionem facere Mamertinae laudationis ! in qua quam multa sint volnera, quis est vestrum, indices, quin intellegat % primum ut in iudiciis qui decem laudatores dare non potest, honestius est ei nullum dare quam ilium quasi legitimum numerum con- suetudinis non explere. Tot in Sicilia civitates sunt, quibus tu per triennium praefuisti : arguunt ceterae, paucae et parvae et metu repressae silent, una laudat : — ^hoc quid est nisi intellegere, quid habeat utilitatis vera laudatio, sed tamen ita provinciae praefuisse, ut hac utilitate neces- 58 sario sit carendum % deinde, quod alio loco antea dixi, quae est ista tandem laudatio, cuius laudationis legati et principes et publice tibi navem aedificatam et privatim se ipsos abs te spoliatos expilatosque esse dixerunt ? Pos- tremo quid aliud isti faciunt, cum te soli ex Sicilia laudant, nisi testitnonio nobis sunt, omnia te sibi esse largitum, quae tu de re publica nostra detraxeris % quae colonia est in Italia tam bono iure, quod tam immune municipium, quod per hosce annos tam commoda vacatione omnium 24. 60] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 25 rerum sit usum quam Mamertina civitas ? per triennium soli, ex foedere quod debuerunt, non dederunt; soli isto praetore omnium rerum immunes fuerunt; soli in istius imperio ea condicione vixerunt, ut populo Eomano nihil darent, Verri nihil negarent. Verum ut ad classem, quo ex loco sum digressus, re- 23 vertar, accepisti a Mamertinis navem contra leges, remisisti 59 contra foedera. Ita in una civitate bis improbus fuisti, cum et remisisti quod non oportebat, et accepisti quod non licebat. Exigere te oportuit navem, quae contra praedones, non quae cum praeda navigaret, quae defen- deret ne provincia spoliaretur, non quae provinciae spolia portaret. Mamertini tibi et urbem, quo furta undique deportares, et navem, in qua exportares, praebuerunt ; iUud tibi oppidum receptaculum praedae fuit, illi homines testes custodesque furtorum, illi tibi et locum furtis et furtorum vehiculum comparaverunt. Itaque ne turn qui- dem, cum classem avaritia ac nequitia tua perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es : quo tempore in tanta inopia navium tantaque calamitate provinciae, etiam si precario essent rogandi, tamen ab eis impetraretur. Reprimebat enim tibi et imperandi vim et rogandi cona- tum praeclara Ula, non populo Romano reddita biremis, sed praetori donata cybaea : ea fuit merces imperii, auxilii, iuris, consuetudinis, foederis. Habetis unius civitatis firmum auxilium amissum ac 60 venditum pretio : cognoscite nunc novam praedandi ra- tionem, ab hoc primum excogitatam. Sumptum omnem 24 in classem frumento, stipendio ceterisque rebus suo quae- que nauarcho civitas semper dare solebat. Is neque ut accusaretur a nautis committere audebat, et civibus suis 26 M. T. CICERONIS ACTIONIS [24.61 rationes referre debebat, et in illo omni negotio non modo labore sed etiam periculo suo versabatur. Erat hoc, ut dico, factitatum semper, nee solum in Sicilia, sed in omni- bus provinciis, etiam in sociorum et Latinorum stipendio ac sumptu, tum cum illorum auxiliis uti solebamus : Verres post imperium constitutum primus imperavit, ut ea peeunia - omnis a civltatibus sibi adnumeraretur, ut is earn pecuniam 6i tractaret, quern ipse praefecisset. Cui potest esse dubium, quam ob rem et omnium consuetudinem veterem primus immutaris et tantam utilitatem per alios tractandae pe- cuniae neglexeris et tantam difficultatem cum crimine, molestiam cum suspicione susceperis ? deinde alii quaestus instituuntur, ex uno genere navali videte quam multi: accipere a civitatibus pecuniam, ne nautas darent ; pretio certo missos facere nautas; missorum. omne stipendium 25 lucrari ; reliquis quod deberet non dare. Haec omnia ex 62 civitatum testimoniis cognoscite. Recita testimonium. Huncine hominem ! hancine impudentiam, indices ! banc audaciam ! Civitatibus pro numero militum pecuniarum summas discribere ! certum pretium, sescenos nummos, nautarum missionis constituere ! quos qui dedera*, com- meatum totius aestatis abstulerat; iste, quod eius nautae nomine pro stipendio frumentoque acceperat, lucrabatur: ita quaestus duplex unius missionis fiebat. Atque haec homo amentissimus in tanto praedonum impetu tantoque periculo provinciae sic palam faciebat, ut et ipsi praedones scirent et tota provincia testis esset. 63 Cum propter istius banc avaritiam nomine classis esset in Sicilia, re quidem vera naves inanes, quae praedam praetori, non quae praedonibus metum adferrent, tamen cum P. Caesetius et P. Tadius decem navibus suis semi- 26. 65] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 27 plenis navigarent, navem quandam piratarum praeda re- fertam non ceperunt sed abduxerunt, onere suo plane captam atque depressam. Erat ea navis plena iuventutis formosissimae, plena argenti facti atque signati, multa cum stragula veste. Haec una navis a classe nostra non capta est sed inventa ad Megaridem, qui locus est non longe a Syracusis. Quod ubi isti nuntiatum est, tametsi in acta cum muKercuIis iacebat ebrius, erexit se tamen et statim quaestori legatoque suo custodes misit complures, ut omnia sibi integra quam primum exhiberentur. Ad- 64 pelKtur navis Syracusas ; exspectatur ab omnibus sup- plicium ; iste, quasi praeda sibi advecta, non praedonibus captis, si qui senes ac deformes erant, eos in hostium numero ducit ; qui aliquid formae, aetatis artificiique habe- bant, abducit omnes ; nonnullos scribis suis, fiKo cohorti- que distribuit, symphoniacos homines sex cuidam amico suo Romam muneri misit. Nox ilia tota in exinaniunda nave consumitur. Archipiratam ipsum videt nemo, de quo supplicium sumi oportuit. Hodie omnes sic habent — quid eius sit, vos coniectura adsequi debetis — , istum clam a piratis ob hunc archipiratam peeuniam accepisse. ' Coniectura est.' ludex esse bonus nemo potest, qui 26 suspicione certa non movetur. Hominem nostis, consue- 65 tudinem omnium tenetis, qui ducem praedonum aut' hostium ceperit, quam libenter eum palam ante oculos omnium esse patiatur : hominem in tanto conventu Syra- cusis vidi neminem, iudices, qui archipiratam captum sese vidisse diceret, cum omnes, ut mos est, ut solet fieri, concurrerent, quaererent, videre cuperent. Quid accidit, cur tanto opere iste homo occultaretur, ut eum ne casu quidem quisquam aspicere posset ? homines maritimi 28 M. T. CICERONIS ACTIONIS [26.66 Syracusis, qui saepe istius ducis nomen audissent, saepe timuissent, cum eius cruciatu atque supplicio pascere oculos animumque exsaturare vellent, potestas aspiciendi nemini 66 facta est. Unus plures praedonum duces vivos cepit P. Servilius quam omnes antea : ecquando igitur isto fructu quisquam caruit, ut videre piratam captum non liceret ? at contra, quacunque iter fecit, hoc iucundissimum spectaculum omnibus vinctorum captorumque hostium praebebat; itaque ei concursus fiebant undique, ut non modo ex eis oppidis, qua ducebantur, sed etiam ex fini- timis visendi causa convenirent. Ipse au^em triumphus quam ob rem omnium triumphorum gratissimus populo Eomano fuit et iucundissimus % Quia nihil est victoria • dulcius, nullum est autem testimonium victoriae certius quam, quos saepe metueris, eos te vinctos ad suppUcium 67 duci videre. Hoc tu quam ob rem non f ecisti ? Quam ob rem ita pirata iste occultatus est, quasi eum aspici nefas esset % Quam ob rem supplicium non sumpsisti ? Quam ob causam hominem reservasti \ Ecquem scis in Sicilia antea captum archipiratam, qui non securi percussus sit % Unum cedo auctorem tui facti, unius profer exemplum. Vivum tu archipiratam servabas : quo \ per triumphum, credo, quem ante currum tuum duceres : neque enim quicquam erat reliqmim, nisi uti classe populi Eomani pulcherrima amissa provinciaque lacerata triumphus tibi navalis decerneretur. Age porro, custodiri ducem praedonum novo more quam 27 securi feriri omnium exemplo magis placuit : quae sunt 68 istae custodiae ? Apud quos homines % Quem ad modum est adservatus % Lautumias Syracusanas omnes audistis, plerique nostis. Opus est ingens, magnificum, regum ac tyrannorum : totum est e saxo in mirandam altitudinem 28. 71] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 29 depresso et multorum opens penitus excise; nihil tarn clausum ad exitum, nihil tarn saeptum undique, nihil tarn tutum ad custodiam nee fieri nee cogitari potest. In has lautumias, si qui publico custodiendi sunt, etiam ex ceteris oppidis Siciliae deduci imperantur. Eo quod multos cap- 69 tivos Homanos coniecerat, quod eodem ceteros piratas condi imperarat, 'intellexit, si hunc subditivum archipiratam in eandem custodiam dedisset, fore, ut a multis in lautumiis verus ille dux quaereretur. Itaque hominem huic optimae tutissimaeque custodiae non audet committerej denique Syracusas totas timet : amandat hOminem — quo % ' Lily- baeum fortasse ? ' Video : tamen homines maritimos non plane reformidat. Minime, indices. 'Panhormum igitur?' Audio; quamquam Syracusis, quoniam in Syracusano captus erat, maxime, si minus supplicio adfici, at custodiri oporte- bat. Ne Panhormum quidem. Quo igitur ? Quo putatis 1 70 Ad homines a piratarum metu et suspicione alienissimos, a navigando rebusque maritimis remotissimos, ad Centuripinos, homines maxime mediterraneos, summos aratores, qui nomen nunquam timuissent maritimi praedonis, unum te praetore horruissent Apronium, terrestrem archipiratam; et ut quivis facile perspiceret id ab isto actum esse, ut ille suppositus facile et libenter se ilium, qui non erat, esse simularet, imperat Centuripinis, uti victu ceterisque rebus quam liberalissime commodissimeque adhiberetur. Interea Syracusani, homines periti et humani, qui non 28 modo ea, quae perspicua essent, videre, verum etiam occulta 71 suspicari possent, habebant rationem omnium cotidie piratarum, qui secxiri ferirentur: quam multos esse opor- teret, ex ipso navigio, quod erat captum, et ex remorum numero coniciebant. Iste quod omnes, qui artificii aliquid 30 M. T. CICERONIS ACriONI^ [38.72 habuerant aut formae, abduxerat, reliquos si, ut consuetude est, universos ad palum adligasset, clamorem populi fore suspicabatur, cum tanto plures abducti essent quam relicti. Propter banc causam cum instituisset alios alio tempore producere, tamen in tanto conventu nemo erat, quin rationem numerumque haberet et reliquos non desideraret 72 solum, sed etiam posceret et flagitaret. Cum magnus numerus deesset, tum iste bomo nefarius in eorum locum, quos domum suam de piratis abduxerat, substituere et supponere coepit cives Eomanos, quos in carcerem antea coniecerat ; quorum alios Sertorianos milites fuisse insimu- labat et ex Hispania fugientes ad Siciliam adpulsos esse dicebat; alios, qui a praedonibus capti erant, cum mer- caturas facerent aut aliquam ob causam navigarent, sua voluntate cum piratis fuisse arguebat. Itaque alii cives Romani, ne cognoscerentur, involutis e carcere capitibus ad palum atque ad necem rapiebantur; alii, cum a multis civibus Eomanis cognoscerentur, ab omnibus defenderentur, securi feriebantur. Quorum ego de acerbissima morte crudelissimoque cruciatu dicam, cum eum locum tractare coepero, et ita dicam, ut, si me in ea querimonia, quam sum habiturus de istius crudelitate et de civium Eomanorum indignissima morte, non modo vires, verum etiam vita 73 deficiat, id mihi praeclarum et iucundum putem. Haec igitur est gesta res, haec victoria praeclara : myoparone piratico capto dux liberatus, symphoniaci Eomam missi; formosi homines et adulescentes et artifices domum abducti, in eorum locum et ad eorum numerum cives Eomani hostilem in modum cruciati et necati ; omnis vestis sublata, omne aurum et argentum ablatum et aversum. 29 At quem ad modum ipse se induit priore actione % Qui 29.75] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 31 tot dies tacuisset, repente in M. Annii, hominis splendidis- simi, testimonio, cum is civem Romanum dixisset, archipi- ratam negasset securi esse percussum, exsiluit, conscientia sceleris et furore ex maleficiis concepto excitatus : dixit se, quod sciret sibi crimini datum iri pecuniam accepisse neque de vero archipirata sumpsisse supplicium, ideo se securi non percussisse; domi esse apud sese archipiratas dixit duos. clementiam populi Romani seu potius patientiam miram 74 ac singularem ! Civem Romanum securi esse percussum M. Amiius, eques Romanus, dicit: taces; archipiratam negat : fateris. Fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit, et salutis suae rationem iudicum severitati reser- vavit. Quid ? Sciebas tibi crimini datum iri % Quam ob rem sciebas % Quam ob rem etiam suspicabare ? Inimicum habebas neminem; si haberes, tamen non ita vixeras, ut metum iudicii propositum habere deberes. An te, id quod fieri solet, conscientia timidum suspiciosumque f aciebat ? Qui igitur, cum esses cum imperio, iam tum crimen et iudicium horrueris, hie cum tot testibus coarguare, potesde damnatione dubitare ? Verum si crimen hoc metuebas, ne quis sup- 75 positum abs te esse diceret, qui pro archipirata securi feriretur : utrum tandem tibi ad def ensionem firmius fore putasti, in iudicio coactu atque efflagitatu meo producere ad ignotos tanto post eum, quem archipiratam esse diceres, an recenti re, Syracusis, apud notos, inspectante Sicilia paene tota, securi ferire % Vide, quid intersit, utrum facien- dum fuerit. In illo reprehensio nulla esset ; hie defensio nulla est. Itaque illud semper omnes fecerunt ; hoc quis ante te, quis praeter te fecerit, quaere. Piratam vivum tenuisti ; quem ad finem % Dum cum imperio fuisti ? Quam 32 M. T. CICERO ms ACTIONIS [39. 76 ob causam ? Quo exemplo 'i Cur tarn diu ? Cur, inquam, civibus Romanis, quos piratae ceperant, securi statim per- cussis, ipsis piratis lucis usuram tain diuturnam dedisti ? 76 Verum esto; sit tibi illud liberum omne tempus, quoad cum imperio fuisti : etiamne privatus, etiamne reus, etiamne paene damnatus hostium duces privata in domo retinuisti ? Unum, alterum mensem, prope annum denique domi tuae piratae, a quo tempore capti sunt, quoad per me licitum est, fuerunt J hoc est, quoad per M'. Glabrionem licitum est, qui postulante me produci atque in carcerem condi impera- 30 vit. Quod est huiusce rei ius ? Quae consuetudo % Quod exemplum ? Hostem acerrimum atque inf estissimum populi Eomani seu potius communem hostem gentium nationumque omnium quisquam omnium mortalium priva- 77 tus intra moenia domi suae retinere poterit ? Quid ? Si pridie, quam a me tu coactus es confiteri, civibus Romanis securi percussis praedonum ducem vivere, habitare apud te : si, inquam, pridie domo tua profugisset, si aliquam manum contra rem publicam facere potuisset, quid diceres ? ' Apud me habitavit, mecum fuit j ego ilium ad iudicium meum, quo facHius crimen inimicorum diluere possem, vivum atque incolumem reservavi.' Itane vero ? Tu tua , pericula communi periculo defendes ? Tu supplicia, quae debentur hostibus victis, ad tuum, non ad rei publicae tempus conferes \ Populi Romani hostis privati hominis custodiis adservabitur \ At etiam qui triumphant eoque diutius vivos hostium duces reservant, ut his per triumphum ductis pulcherrimum spectaculum fructumque victoriae populus Romanus percipere possit, tamen, cum de foro in Capitolium currus flectere incipiunt, illos duci in carcerem iubent, idemque dies et victoribus imperii et victis vitae 31, 80] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 33 finem facit. Et nunc cuiquam credo esse dubium, quin tu 78 id commissurus non fueris — praesertim cum statuisses, ut ais, tibi causam esse dicendam — , ut ille archipirata non potius securi f eriretur, quam, quod erat ante oculos positum, tuo periculo viveret ! Si enim esset mortuus, tu, qui crimen ais te metuisse, quaero, cui probares ? Cum constaret istum Syracusis a liuUo visum esse [archipiratam], ab omni- bus desideratum ; cum dubitaret nemo, quin abs te pecunia liberatus esset ; cum volgo loquerentur suppositum in eius locum, quem pro illo probare velles ; cum tu te fassus esses id crimen tanto ante metuisse : si eum diceres esse mor- tuum, quis te audiret ? Nunc, cum vivum nescio quem 79 istum producis, tamen te derideri vides ; quid ? Si aufu- gisset, si vincla rupisset ita, ut Nico ille nobilissimus pirata fecit, quem P. Servilius, qua felicitate ceperat, eadem recuperavit, quid diceres % Verum hoc erat : si ille semel verus pirata securi percussus esset, pecuniam Ulam non haberes ; si hie falsus esset mortuus aut profugisset, non esset difficile alium in suppositi locum supponere. Plura dixi, quam volui, de illo archipirata; et tamen ea, quae certissima sunt huius criminis argumenta, praetermisi. Volo enim esse totum mihi crimen hoc integrum. Est certus locus, certa lex, certum tribunal, quo hoc reservetur. Hac tanta praeda auctus, mancipiis, argento, veste locu- 31 pletatus, niHlo diligentior ad classem ornandam, milites 80 revocandos alendosque esse coepit, cum ea res non solum provinciae saluti, verum etiam ipsi praedae posset esse. Nam aestate summa, quo tempore ceteri praetores obire provinciam et concursare consuerunt aut etiam in tanto praedonum metu et periculo ipsi navigare, eo tempore ad luxuriem libidinesque suas domo sua regia [quae regis C 34 M. T. CICERONIS ACTIONIS [31.81 Hieronis fuit, qua praetores uti solent], contentus non fuit: tabernacula, quern ad modum consuerat temporibus aestivis, quod antea demonstravi, carbaseis intenta velis collocari iussit in litore, quod est litus in Insula Syracusis post Arethusae fontem, propter ipsum introitum atque ostium 8i portus, amoeno sane et ab arbitris remote loco. Hie dies aestivos tot continuos populi Eomani praetor, custos defen- sorque provinciae, sic vixit, ut muliebria cotidie convivia essent, vir accubaret nemo praeter ipsum et praetextatum filium — tametsi sine exceptione dixeram virum, cum isti essent, neminem fuisse — ; nonnunquam etiam libertus Timarchides adhibebatur; mulieres autem nuptae nobiles praeter unam mimi Isidori filiam, quam iste propter amorem ab Ebodio tibicine abduxerart : erat Pipa quaedam, uxor Aeschrionis Syracusani, de qua muliere plurimi versus, qui in istius cupiditatem facti sunt, tota Sicilia percelebrantur ; 82 erat Nice, facie eximia, ut praedicatur, uxor Cleomeni Syracusani. Hanc vir [Cleomenes] amabat ; verum tamen huius libidini adversari nee poterat nee audebat, et simul ab isto donis beneficiisque multis devineiebatur. lUo autem tempore iste, tametsi ea est hominis impudentia, quam nostis, ipse tamen cum vir esset Syracusis, uxorem eius parum poterat animo soluto ac libero tot in acta dies secum habere. Itaque excogitat rem singularem : naves, quibus legatus praefuerat, Cleomeni tradit ; classi populi Eomani Cleomenem Syracusanum praeesse iubet atque imperare. Hoc eo facit, ut ille non solum abesset a domo, dum navi- garet, sed etiam libenter cum magno honore beneficioque abesset; ipse autem remoto atque ablegato viro non liberius quam antea ^ — quis enim unquam istius libidini obstitit ? — sed paullo solutiore tamen animo secum illam 32. 84] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 35 haberet, si non tamquam virum, at tamquam aemulum removisset. Accipit naves sociorum atque amicorum Cleomenes Syra- 32 cusanus. Quid primum aut accusem aut querar % Siculone 83 homini legati, quaestoris, praetoris denique potestatem, honorem, auctoritatem dari ? Si te impediebat ista con- viviorum mulierumque occupatio, ubi quaestores % Ubi legati % [Ubi ternis denariis aestimatum f rumentum % Ubi muli ? Ubi tabernacula % Ubi tot tantaque ornamenta magistratibus et legatis a senatu populoque Eomano permissa et data V[ Denique ubi praefecti, ubi tribuni tui % Si civis Eomanus dignus isto negotio nemo fuit, quid civi- tates, quae in amicitia fideque populi Romani perpetuo manserant % Ubi Segestana, ubi Centuripina civitas % Quae cum officiis, iide, vetustate, tum etiam cognatione populum Romanum attingunt. di immortales ! Quid ? 84 "Si barum ipsarum civitatum militibus, navibus, nauarchis Syracusanus Cleomenes iussus est imperare, non omnis honos ab isto dignitatis, aequitatis officiique sublatus est ? Ecquod in Sicilia bellum gessimus quin Centuripinis sociis, Syracusanis hostibus uteremur % Atque ego haec ad memoriam vetustatis, non ad contumeliam civitatis referri volo. Itaque ille vir clarissimus summusque imperator, M. MarceUus, cuius virtute captae, misericordia conservatae sunt Syracusae, babitare in ea parte urbis, quae in Insula est, Syracusanum neminem voluit: hodie, inquam, Syra- cusanum in ea parte habitare non licet. Est enim locus, quern vel pauci possint defendere. Committere igitur eum non iidelissimis hominibus noluit, simul quod ab ilia parte urbis navibus aditus ex alto est. Quam ob rem, qui nostros exercitus saepe excluserant, eis claustra loci committenda 36 M. T. CICERONIS ACTIONIS [32.85 85 non existimavit. Vide quid intersit inter tuam libidinem maiorumque auctoritatem, inter amorem furoremque tuum et illorum consilium atque prudehtiam. Illi aditum litoris Syraeusanis ademerunt: tu imperium maritimum conces- sistij illi habitare in eo loco Syracusanum, qua naves accedere possent, noluerunt : tu classi et navibus Syra- cusanum praeesse voluisti; quibus illi urbis suae partem ademerunt, eis tu nostri imperii partem dedisti, et, quorum sociorum opera Syracusani nobis dicto audientes sunt, eos Syracusano dicto audientes esse iussisti. 33 Egreditur in Oenturipina quadriremi Cleomenes e portu ; 86 sequitur Segestana navis, Tyndaritana, Herbitensis, Hera- cliensis, Apolloniensis, Haluntina, praeclara classis in speciem, sed inops et infirma propter dimissionem pro- pugnatorum atque remigum. Tam diu in imperio suo classem iste praetor diligens vidit, quam diu convivium eius flagitiosissimum praetervecta est; ipse autem, qui visus multis diebus non esset, turn se tamen in conspectum nautis paullisper dedit. Stetit soleatus praetor populi Eomani cum pallio purpureo tunicaque talari, muliercula nixus, in litore. lam hoc istum vestitu Siculi civesque 87 Romani permulti saepe viderant. Postea quam pauUum provecta classis est et Pachynum quinto die denique adpulsa, nautae coacti fame radices palmarum agrestium, quarum erat in illis locis, sicuti in magna parte Siciliae, multitudo, coUigebant et eis miseri perditique alebantur. Cleomenes autem, qui alterum se Verrem cum luxuria ac nequitia, turn etiam imperio putaret, similiter totos dies in 34 litore tabernaculo posito perpotabat. Ecce autem repente, ebrio Cleomene, esurientibus ceteris, nuntiatur piratarum esse naves in portu Odysseae — nam ita is locus nominatur 34. 90] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 37 — ; nostra autem classis erat in portu Pachyni. Cleomenes autem, quod erat terrestre praesidium, non re sed nomine, speravit eis militibus, quos ex eo loco deduxisset, explere se numerum nautarum et remigum posse : reperta est eadem istius hominis avarissimi ratio in praesidiis quae in classibus; nam erant perpauci reliqui, ceteri dimissi. Princeps Cleomenes in quadriremi Centuripina malum 88 erigi, vela fieri, praecidi ancoras imperavit,- et simul, ut se ceteri sequerentur, signum dari iussit. Haec Centuripina navis erat incredibili celeritate vebs ; nam scire isto prae- tore nemo poterat, quid quaeque navis remis facere posset, etsi in hac quadriremi, propter honorem et gratiam Cleomenis, minime multi remiges et milites deerant. Evolarat iam e conspectu fere fugiens quadriremis, cum etiamtum ceterae naves uno in loco moliebantur. Erat 89 animus in reliquis : quamquam erant pauci, quoquo modo res se habebat, pugnare tamen se velle clamabant, et, quod reliquum vitae viriumque fames f ecerat, id f erro potissimum reddere volebant. Quodsi Cleomenes non tanto ante fugisset, aliqua tamen ad resistendum ratio fuisset ; erat enim sola Ula navis constrata et ita magna, ut propugnaculo ceteris posset esse : quae si in praedonum pugna versaretur urbis instar habere inter illos piraticos myoparones videretur; sed turn inopes, relicti ab duce praefectoque classis, eundem necessario cursum tenere coeperunt. Helorum versus, ut 90 ipse Cleomenes, ita ceteri navigabant ; neque ei tam prae- donum impetum fugiebant, quam imperatorem sequebantur. Tum ut quisque in fuga postremus, ita in periculo princeps erat; postremam enim quamque navem piratae primam adoriebantur. Ita prima Haluntinorum navis capitur, cui praeerat Haluntinus homo nobilis, Phylarchus, quern ab 38 M. T. CICERONIS ACTIONIS [35.91 illis praedonibus Locrenses postea publics redemerunt ; ex quo vos priore actions iurato rem omnem causamque cognostis. Deinde ApoUoniensis navis capitur et eius 35 praefectus Anthropinus occiditur. Haec dum aguntur, 91 interea Oleomenes iam ad Helori litus pervenerat, iam sese in terram e navi eiecerat quadrirememque fluctuantem in salo reliquerat. EeKqui praefecti navium, cum in terram imperator exisset, cum ipsi neque repugnare neque rnari eflPugere ullo modo possent, adpulsis ad Helorum navibus Cleomenem persecuti sunt. Turn praedonum dux Heracleo, repente, praeter spem, non sua virtute sed istius avaritia nequitiaque victor, classem pulcherrimam populi Romani in litus expulsam et eiectam, cum primum invesperasceret, 92 inflammari incendique iussit. tempus miserum atque acerbum provinciae SicUiae ! casum ilium multis inno- centibus calamitosum atque funestum ! istius nequitiam ac turpitudinem singularem ! Una atque eadem nox erat, qua praetor amoris turpissimi ilamma, classis populi Romani praedonum incendio conflagrabat. Adfertur nocte intempesta gravis huiusce mali nuntius Syracusas ; curritur ad praetorium, quo istum ex illo praeclaro convivio re- duxerant paullo ante mulieres cum cantu atque sympbonia. Cleomenes, quamquam nox erat, tamen in publico esse non audet: includit se domi, — neque aderat uxor, quae consolari 93 hominem in malis posset. Huius autem praeclari impera- toris ita erat severa domi disciplina, ut in re tanta et tam gravi nuntio nemo admitteretur, nemo esset qui auderet aut dormientem excitare aut interpellare vigilantem. Iam vero re ab omnibus cognita concursabat urbe tota maxima multitudo ; non enim, sicut erat antea semper consuetudo, praedonum adventum significabat ignis e specula sublatus 37. 96] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 39 aut tumulo, sed flamma ex ipso incendio navium et calamitatem acceptam et periculum reliquum nuntiabat. Cum praetor quaereretur et constaret neminem ei nuntiasse, 36 fit ad domum eius cum clamore concursus atque impetus. 94 Tum iste excitatus audit rem omnem ex Timarchide ; sagum sumit. Lucebat iam fere : procedit in medium, vini, somni, stupri plenus. Excipitur ab omnibus eius modi clamore, ut ei Lampsaceni periculi similitudo versaretur ante oculos. Hoc etiam mains hoc videbatur, quod in odio simili multitudo hominum haec erat maxima. Tum istius acta commemorabatur, tum flagitiosa ilia con- vivia j tum appellabantur a multitudine mulieres nominatim; tum quaerebant ex isto palam, tot dies continuos, per quos nunquam visus esset, ubi fuisset, quid egisset; tum im- perator ab isto praepositus Cleomenes flagitabatur ; neque quicquam propius est factum, quam ut illud Uticense exemplum de Hadriano transferretur Syracusas, ut duo sepulcra duorum praetorum improborum duabus in pro- vinciis constituerentur. Verum habita est a multitudine ratio temporis, habita tumultus, habita etiam dignitatis existimationisque communis, quod is est conventus Syracusis civium Eomanorum, ut non modo ilia provincia, verum etiam hac re publica dignissimus existimetur. Confirmant 95 ipsi se, cum hie etiam tum semisomnus stuperet ; arma capiunt; totum forum atque Insulam, quae est lu-bis magna pars, complent. Unam illam noctem solam praedones ad Helorum commorati, cum fumantes etiam nostras naves reliquissent, accedere incipiunt ad Syracusas : qui videlicet saepe audissent nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia ac portus, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, nunquam esse visuros. Ac primo ad ilia aestiva 37 40 M. T. CICERONIS ACTIONIS [37.97 96 praetoris accedunt, ipsam illam ad partem litoris, ubi iste per eos dies tabernaculis positis castra luxxiriae coUocarat. Quern postea quam inanem locum offenderunt et praetorem commovisse ex eo loco castra senserunt, statim sine uUo metu in ipsum portum penetrare coeperunt, Cum in portum dico, iudices, — explanandum est enim diligentius eorum causa, qui locum ignorant — in.urbem dico atque in urbis intimam partem venisse piratas. Non enim portu illud oppidum clauditur, sed urbe portus ipse cingitur et continetur, ut non adluantur mari moenia extrema, sed ipse 97 influat in urbis sinum portus. Hie te praetore Heracleo pirata cum quattuor parvis myoparonibus ad arbitrium suum navigavit. Pro di immortales ! Piraticus myoparo, cum imperii populi Eomani nomen ac fasces essent Syra- cusis, usque ad forum Syracusanum et ad omnes crepidines urbis accessit : quo neque Karthaginiensium gloriosissimae classes, cum mari plurimum poterant, multis bellis saepe conatae, unquam aspirare potuemnt, neque populi Romani invicta ante te praetorem gloria ilia navalis unquam tot Punicis Siciliensibusque bellis penetrare potuit ; qui locus eius modi est, ut ante Syracusani in moenibus suis, in urbe, in foro hostem armatum ac victorem quam in portu uUam 98 hostium navem viderint. Hie te praetore praedonum naviculae pervagatae sunt, quo Atheniensium classis sola post hominum memoriam trecentis navibus vi ac multitudine invasit; quae in eo ipso portu, loci ipsius natura, victa atque superata est. Hie primum opes illius civitatis comminutae depressaeque sunt; in hoc portu Athenien- sium nobilitatis, imperii, gloriae naufragium factum existi- 38 matur. Eone pirata penetravit, quo simul atque adisset, non modo a latere, sed etiam a tergo magnam partem urbis 38. 101] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 41 relinqueret? Insulam totam praetervectus est, quae est urbs Syracusis suo nomine ac moenibus, quo in loco maiores, ut ante dixi, Syracusanum habitare vetuerunt, quod, qui illam partem urbis tenerent, in eorum potestate portum futurum intellegebant. At quern ad modum est pervagatus ! 99 Eadices palmarum agrestium, quas in nostris navibus in- venerant, iactabant, ut omnes istius improbitatem et calamitatem Siciliae possent cognoscere. Siculosne milites, aratorumne liberos, quorum patres tantum labore suo frumenti exarabant, ut populo Eomano totique Italiae suppeditare possent, eosne, in insula Cereris natos, ubi primum fruges inventae esse dicuntur, eo cibo esse usos, a quo maiores eorum ceteros quoque frugibus inventis re- moverunt ? Te praetore Siculi milites palmarum stirpibus, piratae Siculo frumento alebantur % spectaculum miserum 100 atque acerbum : ludibrio esse urbis gloriam, populi Eomani nomen, hominum [honestissimorum] conventum atque multitudinem piratico myoparoni ! In portu Syracusano de classe populi Eomani triumphum agere piratam, cum praetoris inertissimi nequissimique oculos praedonum remi respergerent ! Postea quam e portu piratae non metu aliquo adfecti sed satietate exierunt, tum coeperunt quaerere homines causam illius tantae calamitatis. Dicere omnes et palam disputare minime esse mirandum, si, remigibus militibusque dimissis, reliquis egestate et fame perditis, praetore tot dies cum mulierculis perpotante, tanta ignominia et calamitas esset accepta. Haec autem istius vituperatio atque infamia loi coniirmabatur eorum sermone, qui a suis civitatibus illis navibus praepositi fuerant. Qui ex illo numero reliqui Syracusas classe amissa refugerant, dicebant, quot ex sua 42 M. T. CICERO NIS ACTIO NIS [39. 102 quisque nave missos sciret esse. Ees erat clara, neque solum argumentis sed etiam certis testibus istius audacia tenebatur. 39 Homo certior fit agi nihil in foro et conventu toto die nisi hoc; quaeri ex nauarchis, quem ad modum classis sit amissa ; illos respondere et docere unum quemque, missione remigum, fame reliquorum, Cleomenis timore et fuga. Quod postea quam iste cognovit, hanc rationem habere coepit. Causam sibi dicendaifl esse statuerat iam ante quam hoc usu venit, ita ut ipsum priore actione dicere audistis. Videbat Ulis nauarchis testibus tantum hoc crimen sustinere se nullo modo posse. Consilium capit prime stultum, 102 verum tamen clemens. Nauarchos ad se vocari iubet ; veniunt: accusat eos, quod eius modi de se sermones habuerint ; rogat, ut in sua quisque dicat navi se tantum habuisse nautarum quantum oportuerit, neque quemquam esse dimissum. lUi enim vero se ostendunt, quod vellet, esse facturos. Iste non procrastinat ; advooat amicos statim; quaerit ex illis singiUatim, quot quisque nautas habuerit; respondet unus quisque, ut erat praeceptum. Iste in tabulas i-ef ert ; obsignat signis amicorum providens homo, ut contra hoc crimen, si quando opus esset, hac 103 videlicet testificatione uteretur. Derisum esse credo hominem amentem a suis consiliariis et admonitum hasce ei tabulas nihil profuturas; etiam plus ex nimia praetoris diligentia suspicionis in eo crimine futurum. Iam iste erat hac stultitia multis in rebus usus, ut publice quoque, quae vellet, in litteris civitatum et tolli et referri iuberet : quae omnia nunc intellegit sibi nihil prodesse, postea quam certis 40 litteris, testibus auctoritatibusque convincitur. Ubi hoc videt, illorum confessionem, testiflcationem suarii, tabellas sibi nullo adiumento futuras, init consilium, non improbi 41. 106] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 43 praetoris — nam id quidem esset ferendum — , sed importuni atque amentis tyranni : statuit, si hoc crimen extenuari vellet — nam omnino tolli posse non arbitrabatur — nauarchos omnes, testes sui sceleris, vita esse privandos. Occurrebat ilia ratio : quid Cleomene fiet % poterone 104 animadvertere in cos, quos dicto audientes esse iussi, missum facere eum, cui potestatem imperiumque permisi % poterone eos adficere supplicio, qui Cleomenem secuti sunt, ignoscere Cleomeni, qui secum fugere et se consequi iussit % poterone esse in eos vehemens, qui naves non modo inanes habuerunt sed etiam apertas, in eum dissolutus, qui solus habuerit constratam navem et minus exinanitam % pereat Cleomenes una ! ubi fides % ubi exsecrationes % ubi dexterae complexusque % ubi illud contubernium muliebris militiae in iUo delicatissimo litore ? Fieri nuUo modo poterat quin Cleomeni parceretur. Vocat Cleomenem ; dicit ei se 105 statuisse animadvertere in omnes nauarchos ; ita sui periculi rationes ferre ac postulare. 'Tibi uni parcam et potius istius culpae crimen vituperationemque inconstantiae suscipiam quam aut in te sim crudelis aut tot tam graves testes vivos incolumesque esse patiar.' Agit gratias Cleomenes, adprobat consilium, dicit ita fieri oportere : admonet tamen illud, quod istum fugerat, in Phalacrum, Centuripinum nauarchum, non posse animadverti, propterea quod secum una fuisset in Centuripina quadriremi. Quid ergo % iste homo ex eiusmodi civitate, adulescens nobi- lissimus, testis relinquetur ? ' In praesentia,' inquit Cleo- menes, 'quoniam ita necesse est; sed post aliquid videbimus, ne iste nobis obstare possit.' Haec postea quam acta et constituta sunt, procedit iste 41 repente e praetorio, inflammatus scelere, furore, crudelitate; ic6 44 M. T. CICERO NIS ACTIONIS [41. 107 in forum venit : nauarchos ad se vocari iubet. Qui nihil metuerent, nihil suspicarentur, statim accurrunt. Iste hominibus miseris innocentibus inici catenas imperat. Implorare illi fidem praetoris et quare id faceret rogare. Turn iste hoc causae dicit, quod classem praedonibus pro^ didissent. Fit clamor et admiratio populi, tantam esse in homine impudentiam atque audaciam, ut aliis causam calamitatis attribueret, quae omnis propter avaritiam ipsius accidisset; ut, cum ipse praedonum socius putaretur, aliis proditionis crimen inferret ; deinde, hoc quinto decimo die 107 crimen esse natum postquam classis esset amissa. Cum haec ita fierent, quaerebatur ubi esset Cleomenes ; non quo ilium ipsum, cuicuimodi est, quisquam supplicio propter illud incommodum dignum putaret, — nam quid Cleomenes faoere potuit ? non enim possum quemquam insimulare falso ; quid, inquam, magno opere potuit Cleomenes facere, jstius avaritia navibus exinanitis ? atque eum vident sedere ad latus praetoris et ad aurem familiariter, ut solitus erat, insusurrare. Turn vero omnibus indignissimum visum est, homines honestissimos, electos e suis civitatibus, in ferrum atque in vincla coniectos, Cleomenem propter flagitiorum ac turpitudinum societatem familiarissimum esse praetori. 108 Adponitur eis tamen accusator Naevius Turpio quidam, qui C. Sacerdote praetore iniuriarum damnatus est, homo bene adpositus ad istius audaciam; quem iste in decumis, in rebus capitalibus, in omni oalumnia praecursorem habere solebat et emissarium. 42 Veniunt Syracusas parentes propinquique miserorum adulescentium, hoc repentino calamitatis suae commoti nuntio; vinctos catenis aspiciunt liberos suos, cum istius avaritiae poenam coUo et cervicibus suis sustinerent j adsunt, 42. 110] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 45 defendunt, proclamant, fidem tuam, quae nusquam erat neque unquam fuerat, implorant. Pater aderat Dexo Tyndaritanus, homo nobilissimus, hospes tuus. Cuius tu domi fueras, quern hospitem appellaras, eum cum ilia auctoritate et aetate miseria videres perditum, non te eius lacrimae, non senectus, non hospitii ius atque nomen ab scelere aliquam ad partem humanitatis revocare potuit ? Sed 109 quid ego hospitii iura in hac immani belua commemoro % qui Sthenium Thermitanum, hospitem suum, cuius domum per hospitium exhausit et exinanivit, absentem in reos rettulerit, indicta causa capite damnarit, ab eo nunc hospitiorum iura atque officia quaeramus % cum homine enim crudeli nobis res est an cum f era atque immani belua % Te patris lacrimae de innocentis filii periculo non movebant ; cum patrem domi reliquisses, filium tecum haberes, to neque praesens filius de liberum caritate neque absens pater de indulgentia patria commonebat \ catenas habebat hospes no tuus Aristeus, Dexonis filius ; quid ita % ' prodiderat classem.' Quod ob praemium? 'deseruerat.' Quid Cleo- menes ? 'ignavus fuerat.' At eum tu ob virtutem corona ante donaras. 'Dimiserat nautas.' Ab omnibus tu mercedem missionis acceperas. Alter parens ex altera parte erat Herbitensis Eubulida, homo domi suae clarus et nobilis ; qui quia Oleomenem in defendendo filio laeserat, nudus paene est destitutus. Quid erat autem quod quis- quam diceret aut defenderet 1 ' Oleomenem nominare non licet.' 'At causa cogit.' 'Moriere, si appellaris.' (Nun- quam enim iste cuiquam est mediocriter minatus.) 'At remiges non erant.' 'Praetorem tu accuses ? frange cervices.' Si neque praetorem neque praetoris aemulum appellari licebit, cum in his duobus tota causa sit, quid futurum est t 46 M. r. CICERONIS ACTIONIS [43.111 43 — Dicit etiam causam Heraclius Segestanus, homo domi III suae nobilissimo loco natus. Audite, ut vestra humanitas postulat, iudices ; audietis enim de magnis incommodis iniuriisque sociorum. Hunc scitote fuisse Heraclium in ea causa, qui propter gravem morbum oculorum turn non navigarit et iussu eius, qui potestatem habuit, in commeatu Syracusis remanserit. Is certe neque classem prodidit neque metu exercitum deseruit. Etenim tunc esset hoc animadvertendum, cum classis Syracusis proficiscebatur. Is tamen in eadem causa fuit, quasi esset in aliquo manifesto scelere deprehensus, in quern ne falsi quidem causa conferri "2 criminis potuit. Fuit in iUis nauarchis Heracliensis quidam Furius — nam habent illi nonnuUa huiusce modi Latina nomina — homo, quam diu vixit, non domi suae solum, post mortem tota Sicilia clarus et nobilis. In quo homine tantum animi fuit, non solum ut istum libere laederet — nam id quidem, quoniam moriundum videbat, sine periculo se facere intellegebat — , verum morte proposita, cum lacrimans in carcere mater noctes diesque adsideret, defensionem causae scripsit ; quam nunc nemo est in Sicilia quin habeat, quin legat, quin tui sceleris et crudelitatis ex ilia oratione com- monefiat. In qua docet, quot a civitate sua nautas acceperit, quot et quanti quemque dimiserit, quot secura habuerit ; item de ceteris navibus dicit : quae cum apud te diceret, virgis oculi verberabantur. Ille morte proposita facile dolorem corporis patiebatur; clamabat, id quod scriptum reliquit : facinus esse indignwm, plus invpudicissimae mulieris apud te de Cleomenis sahite savia quam de sua vita 113 lacrimas matris valere. Deinde etiam illud video esse dictum, quod, si recte vos populus Romanus cognovit, non falso ille de vobis iam in morte ipsa praedicavit : non posse Verrem 44. lie] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 47 testes interficiendo [ins] extinguere; ffravmem apud sapientes indices se fore ah inferis testeni, quam si vivus in iudicium p-o- duceretur : turn avaritiae solum, [si viveret], nunc, cum ita esset meatus, sceleiis, audaciae, crudelitatis testem fm'e. lam ilia praeclara : non testium modo catervas, own tua res ageretw, sed ab dis manibus innocentium Poenas scelerumque Furias in tuum iudicium esse venturas ; sese ideo le/oiorem suum casum fingere, quod iam ante aciem securivm tuarum Sextiigue tui carnificis voltum et manwm vidisset, cum in conventu cimum Bomanorum inssu tuo securi cives Bomani ferirentur. Ne multa, iudices : "4 libertate, quam vos sociis dedistis, hac ille in acerbissimo supplicio miserrimae servitutis abusus est. Condemnat omnes ' de consilii sententia'. Tamen neque 44 iste in tanta re tot hominum T. Vettium ad se arcessit, quaestorem suum, cuius consilio uteretur, neque P. Cervium, talem virum, qui quia legatus isto praetore in Sicilia fuit, primus ab isto iudex reiectus est, sed de latrpnum, hoc est de comitum suorum sententia condemnat omnes. Hie 115 cuncti ^iculi, fidelissimi atque antiquissimi socii, plurimis adf ecti beneficiis a maioribus nostris, graviter commoventur et de suis periculis fortunisque omnibus pertimescunt. Indigne ferunt illam clementiam mansuetudinemque nostri imperii in tantam crudelitatem inbumanitatemque esse conversam ; condemnari tot homines uno tempore nullo crimine; defensionem suorum furtorum praetorem impro- bum ex indignissima morte innocentium quaerere. Nihil addi iam videtur, iudices, ad hanc improbitatem, amentiam crudelitatemque posse, et recte nihil videtur ; nam si cum aliorum improbitate certet, longe omnes multumque super- abit ; sed secum ipse certat : id agit, ut semper superius ne suum facinus novo scclere vincat. Phalacrum Centuripinum 48 M. T. CICERONIS ACTIONIS [44. 117 dixeram exceptum esse a Cleomene, quod in eius quadriremi vectus esset : tamen, quia pertimuerat adulescens, quod eandem suam causam videbat esse quam illorum, qui innocentes peribant, accedit ad hominem Timarohides : a securi negat esse ei periculum ; virgis ne caederetur, monet ut caveat. Ne multa, ipsum dicere adulescentem audistis 117 se ob hunc metum pecuniam Timarchidi numerasse. Levia sunt haec in hoc reo. Metum virgarum nauarchus nobilissimae civitatis pretio redemit : humanum est. Alius, ne condemnaretur, pecuniam dedit: usitatum est. Non volt populus Eomanus obsoletis criminibus accusari Verrem; nova postulat, inaudita desiderat : non de praetore Siciliae 45 sed de nefario tyranno fieri iudicium arbitratur. Inclu- duntur in carcerem condemnati ; supplicium constituitur in illos, sumitur de miseris parentibus [nauarcborum] : prohi- bentur adire ad filios, prohibentur liberis suis cibum iis vestitumque ferre. Patres hi, quos videtis, iacebant in limine ipso, matresque miserae pernoctabant ad ostium carceris, ab extreme conspectu liberum exclusae ; quae nihil aliud orabant, nisi ut filiorum suorum postremum spiritum ore excipere liceret. Aderat ianitor carceris, carnifex praetoris, mors terrorque sociorum et civium Eomanorum, lictor Sextius, cui ex omni gemitu doloreque certa merces comparabatur. ' Ut adeas, tantum dabis ; ut tibi cibum vestitumque intro ferre liceat, tantum.' Nemo recusabat. ' Quid ? ut uno ictu securis mortem filio tuo adf eram, quid dabis % ne diu crucietur ? ne saepius f eriatur % ne cum sensu doloris aliquo spiritus ei auferatur % ' Etiam 119 ob banc causam pecunia lictori dabatur. magnum atque intolerabilem dolorem ! gravem acerbamque fortunam ! Non vitam liberum, sed mortis celeritatem pretio redimere 46. 121] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 49 cogebantur parentes; atque ipsi etiam adulescentes cum Sextio suo de plaga et de uno illo ictu loquebantur, idque postremum parentes suos liberi orabant, ut levandi cruciatus sui causa lictori pecunia daretur. Multi et graves dolores inventi parentibus et propinquis, multi : verum tamen mors sit extrema. Non erit. Estne aliquid ultra, quo crudelitas progredi possit % reperietur ; nam illorum, cum erunt securi percussi ac necati, corpora feris obicientur. Hoc si luctuo- sum est parentibus, redimant pretio sepeliendi potestatem. Onasum Segestanum, hominem nobilem, dicere audistis so 120 ob sepulturam Heraclii nauarchi pecuniam Timarchidi numerasse. Hoc, ne possis dicere 'patres enim veniunt amissis filiis irati', vir primarius, homo nobilissimus, dicit, neque de filio dicit. lam hoc quis tum fuit Syracusis quin audierit, quin sciat, has Timarchidi pactiones sepulturae cum vivis etiam ilHs esse factas 1 non palam cum Timarchide loquebantur ? non omnes omnium propinqui adhibebantur 1 non palam vivorum funera locabantur 1 quibus omnibus rebus actis atque decisis producuntur e carcere, deligantur. Quis 46 tam fuit illo tempore ferreus, quis tam inhumanus praeter 121 unum te, qui non illorum aetate, nobilitate, miseria commo- veretur ? Ecquis fuit quin lacrimaret ? quin ita calamitatem illam putaret illorum, ut fortunam tamen non alienam, per- iculum autem commune arbitraretur 1 feriuntur securi. Laetaris tu in omnium gemitu et triumphas ; testes avaritiae tuae gaudes esse sublatos. Errabas, Verres, et vehementer errabas, cum te maculas furtorum et flagitiorum tuorum sociorum innocentium sanguine eluere arbitrabare; praeceps amentia ferebare, qui te existimares avaritiae volnera cru- delitatis remediis posse sanare. Etenim quamquam illi sunt mortui sceleris tui testes, tamen eorum propinqui neque illis D So M. T. CICERONIS ACTIONIS [46.122 neque tibi desunt ; tamen ex illo ipso numero nauarchorum aliqui vivunt, adsunt, quos, ut mihi videtur, ad illorum in- nocentium poenas fortuna et ad hanc causam reservavit. 122 Adest Phylarchus Haluntinus, qui quia cum Cleomene non fugit, oppressus a praedonibus et captus est : cui calamitas saluti fuit ; qui nisi captus a piratis esset, in hunc praedonem sociorum incidisset. Dicit is pro testimonio de missione nautarum, de fame, de Cleomenis fuga. Adest Centuripinus Phalacrus, in amplissima civitate amplissimo loco natus : eadem dicit, nulla in re discrepat. 123 Per deos immortales ! quo tandem animo sedetis, iudices ? aut haec quem ad modum auditis ? Utrum ego desipio et plus quam satis est doleo tanta calamitate miseriaque sociorum, an vos quoque hie acerbissimus innocentium cruciatus et maeror pari sensu doloris adficit ? Ego enim cum Herbitensem, cum Heracliensem securi percussum esse dico, versatur mihi ante oculos indignitas calamitatis : 47 eorum populorum cives, eorum agrorum alumnos, ex quibus maxima vis frumenti quotannis plebi Eomanae illorum operis ac laboribus quaeritur, qui a parentibus spe nostri imperii nostraeque aequitatis suscepti educatique sunt, ad 6. Verris nefariam immanitatem et ad eius funestam secu- 124 rem esse servatos % Cum mihi Tyndaritani illius venit in mentem, cum Segestani, turn iura simul civitatum atque officia considero. Quas urbes P. Africanus etiam ornandas esse spoliis hostium arbitratus est, eas G-. Verres non solum illis ornamentis sed etiam viris nobilissimis nefario scelere privavit. En quod Tyndaritani libenter praedicent : ' nos in septemdecim populis Siciliae numeramur; nos semper omnibus Punicis Siciliensibusque bellis amicitiam iidemque populi Romani secuti sumus ; a nobis omnia populo Eomano 48.126] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 51 semper et belli adiumenta et pacis ornamenta ministrata sunt.' Multum vero haec eis iura profuerunt in istius imperio ac potestate ! Vestros quondam nautas contra 125 Karthaginem Scipio duxit : at nunc navem contra praedones paene inanem Cleomenes ducit. Vobiscum Africanus hostium spolia et praemia laudis communicavit : at nunc per hunc spoliati [navi a praedonibus (abducta)] ipsi in hostium loco numeroque ducimini. Quid vero? Ilia Segestanorum non solum litteris tradita neque commem- orata verbis, sed multis officiis illorum usurpata et comprobata cognatio quos tandem fructus huiusce necessi- tudinis in istius imperio tulit? Nempe hoc iure fuit, iudices, ut ex sinu patriae nobilissimus adulescens et ex complexu matris ereptus, innocens istius carnifici Sextio dederetur. Cui civitati maiores nostri maximos agros atque optimos concesserunt, quam immunem esse voluerunt, haec apud te cognationis, fidelitatis, vetustatis, auctoritatis ne hoc quidem iuris obtinuit, ut unius honestissimi atque innocentissimi civis mortem ac sanguinem deprecaretur. Quo confugient socii ? quem implorabunt ? qua spe deni- 43 que, ut vivere velint, tenebuntur, si vos eos deseretis ? Ad 126 senatumne venient ? Quid 1 ut de Verre supplicium sumat? non est usitatum, non est senatorium. Ad populum Romanum confugient ? Facilis est causa populi Romani ; legem enim se sociorum causa iussisse et ei vos legi custodes ac vindices praeposuisse dicet. Hie locus igitur est unus quo perfugiant, hie portus, haec arx, haec ara sociorum : quo quidem nunc non ita conf ugiunt, ut antea in suis repetundis rebus solebant. Non aurum, non argentum, non vestem, non mancipia repetunt, non orna- menta, quae ex urbibus fanisque erepta sunt: metuunt 52 M. T. CICERONIS ACTIONIS [48.127 homines imperiti, ne iam haec populus Romanus concedat et ita velit fieri. Patimur enim multos iam annos et silemus, cum videamus ad paucos homines omnes omnium nationum pecunias pervenisse. Quod eo magis ferre animo aequo et concedere videmur, quia nemo istorum dissimulat, 127 nemo laborat ut obscura sua cupiditas esse videatur. In urbe nostra puloherrima atque ornatissima quod signum, ,quae tabula picta est, quae non ab hostibus victis capta atque deportata sit % At istorum villae sociorum fidelissi- morum plurimis et pulcherrimis spoliis ornatae refertaeque sunt. Ubi pecunias exterarum nationum esse arbitramini, quae nunc omnes agent, cum Athenas, Pergamum, Cyzicum Miletum, Ohium, Samum, totam denique Asiam, Achaiam, Grraeoiam, Siciliam tam in paucis villis inclusas esse videatis % Sed haec, ut dico, omnia iam socii vestri relinquunt et neglegunt, iudices. Ne enim publice a populo Eomano spoliarentur, officio ac fide providerunt : paucorum cupidi- tati tum, cum obsistere non poterant, tamen sufficere aliquo modo poterant : nunc vero iam adempta est non modo resis- tendi verum etiam suppeditandi facultas. Itaque res suas neglegunt ; pecunias, quo nomine iudicium hoc appellatur, 128 non repetunt, relinquunt: hoc iam ornatu ad vos confugiunt. Aspicite, aspicite, iudices, squalorem sordesque sociorum ! 49 Sthenius hie Thermitanus cum hoc capillo atque veste, domo sua tota expilata, mentionem tuorum furtorum non facit ; sese ipsum abs te repetit, nihil amplius ; totum enim tua libidine et scelere ex sua patria, in qua multis virtu- tibus ac beneficiis princeps fuit, sustulisti. Dexo hie, quem videtis, non quae publice Tyndaride, non quae privatim sibi eripuisti, sed unicum miser abs te filium optimum atque innocentissimum flagitat. Non ex litibus aestimatis 50. 131] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 53 tuis pecuniam domum, sed ex tua calamitate cineri atque ossibus filii sui solacium volt aliquod reportare. Hie tarn grandis natu Eubulida hoc tantum exacta aetate laboris itinerisque suscepit, non ut aliquid de suis bonis recuperaret, sed lit, qiiibus oculis cruentas cervices filii sui viderat, eisdem te condemnatum videret. Si per L. Metellum 129 licitum esset, iudices, matres illorum miserorum sororesque veniebant; quarum una, cum ego ad Heracliam noctu accederem, cum omnibus matronis eius civitatis et cum multis facibus mibi obviam venit, et ita, me suam salutem appellans, te suum carnificem nominans, filii nomen im- plorans, mihi ad pedes misera iacuit, quasi ego eius excitare ab inferis filium possem. Faciebant hoc idem ceteris in civitatibus grandes natu matres et item parvi liberi miserorum; quorum utrumque aetas laborem et industriam meam, fidem et misericordiam vestram require- bat. Itaque ad me, iudices, banc querimoniam praeter 130 ceteras Sicilia detulit; lacrimis ego hue, non gloria in- ductus accessi, ne falsa damnatio, ne career, ne catenae, ne verbera, ne secures, ne cruciatus sociorum, ne sanguis innocentium, ne denique etiam exsanguia corpora mortu- orum, ne maeror parentum ac propinquorum magistratibus nostris quaestui posset esse. Hunc ego si metum Siciliae damnatione istius per vestram fidem et veritatem deiecero, iudices, satis officio meo, satis illorum voluntati, qui a me hoc petiverunt, factum esse arbitrabor. Quapropter si quem forte inveneris, qui hoc navale 50 crimen conetur defendere, is ita defendat : ilia communia, 131 quae ad causam nihil pertinent, praetermittat, me culpae fortunam adsignare, calamitatem crimini dare, me amis- sionem classis obicere, cum multi viri fortes in communi 54 M. T. CICERONIS ACTIONIS [50.132 incertoque periculo belli et terra et mari saepe offenderint. Nullam tibi obicio fortunam ; nihil est, quod ceterorum res minus commode gestas proferas ; nihil est, quod multorum naufragia fortunae coUigas. Ego naves inanes fuisse dico, remiges nautasque dimissos, reliquos stirpibus vixisse palmarumj praefuisse classi populi Eomani Siculum, perpetuo sociis atque amicis Syracusanum ; te illo tempore ipso superioribusque diebus omnibus in litore cum mulier- culis perpotasse dice; harum rerum omnium auctpres 132 testesque produco. Num tibi insultare in calamitate, num intercludere perfugia fortunae, num casus bellicos ex- probrare aut obicere videor ? tametsi sclent ei fortunam sibi obici nolle, qui se fortunae commiserunt, qui in eius periculis sunt ac varietate versati : istius quidem calamitatis tuae fortuna particeps non fuit : homines enim in proeliis, non in conviviis, belli fortunam periclitari solent ; in ilia autem calamitate non Martem fuisse communem sed Venerem possumus dicere. Quodsi fortunam tibi obici non oportet, cur tu fortunae illorum innocentium veniam ac 133 locum non dedisti % etiam illud praecidas licet, te, quod supplicium more maiorum sumpseris securique percusseris, idcirco a me in crimen et in invidiam vocari. Non in supplicio crimen meum vertitur; non ego nego securi quemquam feriri debere; non ego metum ex re militari, non severitatem imperii, non poenam flagitii toUi dico oportere : fateor non modo in socios sed etiam in cives militesque nostros persaepe esse severe ac vehementer vindicatum. Quare haec quoque praetermittas licet. Ego 51 culpam non in nauarchis sed in te fuisse demonstro. Te pretio remiges militesque dimisisse arguo. Hoc nauarchi reliqui dicunt; hoc Netinorum foederata civitas publice 52.136] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 55 dicit; hoc Herbiteiises, hoc Amestratini, hoc Hennenses, Agyrinenses, Tyndaritani publice dicunt; tuus denique testis, tuus imperator, tuus aemulus, tuus hospes Cleomenes hoc dicit, sese in terrain esse egressum, ut Pachyno e terrestri praesidio milites colligeret, quos in navibus coUocaret. Quod certe non fecisset, si suum numerum naves haberent ; ea est enim ratio instructarum ornatarum- que navium, ut non modo plures sed ne singuli quidem possint accedere. Dico praeterea illos ipsos reliquos nautas 134 fame atque inopia rerum omnium confectos fuisse ac perditos ; dico aut omnes extra culpa,m fuisse, aut, si uni attribuenda culpa sit, in eo maximam fuisse, qui optimam navem, plurimos nautas haberet, summum imperium ob- tineret, aut, si omnes in culpa fuerint, non oportuisse Cleomenem constitui spectatorem illorum mortis atque cruciatus. Dico etiam in ipso supplicio mercedem lacri- marum, mercedem volneris atque plagae, mercedem funeris ac sepulturae constitui nefas fuisse. Quapropter si mihi respondere voles, haec dicito : classem instructam atque ornatam fuisse, nullum vacuum tractum esse remum, rem frumentariam esse suppeditatam ; mentiri nauarchos, mentiri tot tam graves civitates, mentiri etiam SicUiam totam ; proditum esse te a Cleomene, qui se dixerit exisse in terram, ut Pachyno deduceret milites; animum illis, non copias defuisse ; Cleomenem acerrime pugnantem ab eis relictum esse atque desertum ; nummum ob sepulturam datum nemini. Quae si dices, tenebere ; sin alia dices, ea, quae a me dicta sunt, non refutabis. Hie tu etiam dicere audebis ' est in iudicibus ille 52 familiaris meus, est paternus amicus ille.' Non, ut quisque 136 maxime est, quicum tibi aliquid sit, ita te in huiusce modi S6 M. T. CICERO NIS ACTIONIS [52. 137 crimine maxime eius pudet ? ' Paternus amicus est.' Ipse pater si iudicaret, per deos immortales, quid facere posses, cum tibi haec diceret : ' tu in provincia populi Romani praetor, cum tibi maritimum bellum esset administrandum, Mamertinis ex foedere quam deberent navem per triennium remisisti ; tibi apud eosdem privata navis oneraria maxima publics est aediiicata; tu a civitatibus pecunias classis nomine coegisti; tu pretio remiges dimisisti; tu, navis cum esset ab quaestore et ab legato capta praedonum, archipiratam ab oculis omnium removisti; tu, qui cives Romani esse dicerentur, qui a multis cognoscerentur, securi ferire potuisti; tu tuam domum piratas abducere, tu in ^'i^ iudicium archipiratam domo producere ausus es ; tu in previncia tam splendida, tu apud socios iidelissimos, cives Romanos honestissimos, in metu periculoque provinciae, dies continuos complures in litore conviviisque iacuisti ; te per eos dies nemo tuae domi convenire, nemo in foro videre potuit ; tu matresfamilias sociorum atque amicorum ad ea convivia adhibuisti ; tu inter eius modi mulieres praetex- tatum tuum filium, nepotem meum, coUocavisti, ut aetati maxime lubricae atque incertae exempla nequitiae parentis vita praeberet ; tu praetor in provincia cum tunica pallioque purpureo visus es ; tu propter amorem libidinemque tuam imperium navium legato populi Romani ademisti, Syra- cusano tradidisti ; tui milites in provincia Sicilia frugibus frumentoque caruerunt ; tua luxuria atque avaritia classis populi Romani a praedonibus capta et incensa est; post 138 Syracusas conditas quem in portum nunquam hostis accesserat, in eo te praetore primum piratae navigaverunt ; neque haec tot et tanta dedecora dissimulatione tua neque oblivione hominum ac taciturnitate tegere voluisti, sed 54.140] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 57 etiam navium praefectos sine ulla causa de complexu parentum suorum, hospitum tnorum, ad mortem cruciatum- que rapuisti; neque te in parentum luctu atque lacrimis mei nominis commemoratio mitigavit; tibi hominum innocentium sanguis non modo voluptati sed etiam quaestui fuit : ' — haec si tibi tuus parens diceret, posses ab eo veniam petere ? posses, ut tibi ignosceret, postulare ? Satis est factum Siculis, satis oflBcio ac necessitudini, 53 satis promisso nostro ac recepto ; reliqua est ea causa, 139 iudices, quae iam non recepta sed innata, neque delata ad me sed in animo sensuque meo penitus adfixa atque insita est ; quae non ad sociorum salutem sed ad civium Roma- norum, hoc est ad unius cuiusque nostrum vitam et sanguinem pertinet. In qua nolite a me, quasi dubium sit aliquid, argumenta, iudices, exspectare ; omnia, quae dicam, sic erunt illustria, ut ad ea probanda totam Siciliam testem adhibere possim. Furor enim quidam, sceleris et audaciae comes, istius effrenatum animum importunamque naturam tanta oppressit amentia, ut nunquam dubitaret in conventu palam supplicia, quae in convictos maleficii servos constituta sunt, ea in cives Romanos expromere. Virgis quam multos 140 ceciderit, quid ego commemorem 1 tantum brevissime, iudices, dico : nullum fuit omnino civitatis isto praetore in hoc genere discrimen. Itaque iam consuetudine ad corpora civium Eomanorum etiam sine istius nutu ferebatur manus ipsa lictoris. Num potes hoc negare, Verres, in foro Lilybaei maximo 54 conventu C. Servilium, civem Romanum e conventu Pan- hormitano, veterem negotiatorem, ad tribunal, ante pedes tuos, ad terram virgis et verberibus abiectum ? Aude hoc primum negare, si potes : nemo Lilybaei fuit quin viderit, 58 M. T. CICERO N IS ACTIO NIS [54. 141 nemo in Sicilia quin audierit. Plagis confectum dico a lictoribus tuis civem Eomanum ante oculos tuos concidisse. 141 At quam ob causam, di immortales ! tametsi iniuriam facio communi causae et iuri civitatis : quasi enim uUa possit esse causa, cur hoc cuiquam civi Eomano iure accidat, ita quaere, quae in Servilio causa fuerit. Ignoscite in hoc uno, indices ; in ceteris enim non magno opere causas requiram. Locutus erat liberius de istius improbitate atque nequitia. Quod isti simul ac renuntiatum est, hominem iubet Lilybaeum vadimonium Venerio servo promittere : promittit; Lilybaeum venitur. Cogere eum coepit, cum ageret nemo, nemo postularet sponsionem milium nummum facere cum lictore suo, ni fwtis guaestwn faceret; re- cuperatores se de cohorte sua dicebat daturum. Servilius et recusare et deprecari, ne iniquis iudicibus, nullo ad- 142 versario, indicium capitis in se constitueretur. Haec cum maxime loqueretur, sex lictores circumsistunt valentissimi et ad pulsandos verberandosque homines exercitatissimi ; caedunt acerrime virgis ; denique proximus lictor, de quo iam saepe dixi, Sextius, converse bacillo oculos misero tundere vehementissime coepit. Itaque ille, cum sanguis os oculosque complesset, concidit ; cum illi nihilo minus iacenti latera tunderent, ut aliquando spondere se diceret. Sic ille adfectus, illinc tum pro mortuo sublatus, perbrevi postea est mortuus. Iste autem homo Venerius, adfluens omni lepore ac venustate, de bonis iUius in aede Veneris argen- teum Cupidinem posuit. Sic etiam fortunis hominum abutebatur ad nocturna vota cupiditatum suarum. 55 Nam quid ego de ceteris civium Eomanorum suppliciis 1.43 singillatim potius quam generatim atque universe loquar "i Career ille, qui est a crudelissimo tyranno Dionysio factus 56. 145] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 59 Syracusis, quae lautumiae vocantur, in istius imperio dord- cilium civium Eomanorum fuit : ut quisque istius animum aut oculos offenderat, in lautumias statim coniciebatur. Indignissimum hoc video videri omnibus, iudices, et id iam priore actione, cum haec testes dicerent, intellexi. Retineri enim putatis oportere iura libertatis non modo hie, ubi tribuni plebis sunt, ubi ceteri magistratus, ubi forum plenum iudiciorum, ubi senatus auctoritas, ubi ex- istimatio populi Romani et frequentia ; sed ubicunque terrarum et gentium violatum ius civium Eomanorum est, statuitis id pertinere ad communem causam libertatis et dignitatis. In externorum hominum maleficorum scelera- 144 torumque, in praedonum hostiumque custodias tu tantum numerum civium Eomanorum includere ausus es % Nun- quamne tibi iudicii, nunquam contionis, nimquam huius tantae frequentiae, quae nunc te animo iniqaissimo in- festissimoque intuetur, venit in mentem % Nunquam tibi populi Romani absentis dignitas, nunquam species ipsa huiusce multitudinis in oculis animoque versata est ? Nun- quam te in horum conspectum rediturum, nunquam in forum populi Eomani venturum, nunquam sub legum et iudiciorum potestatem casurum esse duxisti % At quae erat ista libido crudelitatis exercendae % Quae 56 tot scelerum suscipiendorum causa % Nulla, iudices, prae- 14s ter praedandi novam singularemque rationem. Nam ut illi, quos a poetis accepimus, qui sinus quosdam obsedisse maritimos aut aliqua promunturia aut praerupta saxa temiisse dicuntur, ut eos, qui essent adpulsi navigiis, in- terficere possent, sic iste in omnia maria infestus ex omnibus Siciliae partibus imminebat. Quaecunque navis ex Asia, quae ex Syria, quae Tyro, quae Alexandria 6o M. T. CICERONIS ACTIONIS [56.146 venerat, statim certis indicibus *t custodibus tenebatur; vectores omnes in lautumias coniciebantur ; onera atque merces in praetoriam domum deferebantur. Versabatur in Sicilia longo intervallo alter, non Dionysius ille nee Phalaris — tulit enim ilia quondam insula multos et crudeles tyrannos, — sed quoddam novum monstrum ex vetere ilia immanitate, quae in eisdem locis versata esse dicitur. 146 Non enim Charybdim tam infestam neque Scyllam nautis quam istum in eodem freto fuisse arbitror ; hoc etiam iste infestior, quod multo se pluribus et immanioribus canibus succinxerat; Cyclops alter, multo importunior: hie enim totam insulam obsidebat, ille Aetnam solam et earn Siciliae partem tenuisse dicitur. At quae causa tum subiciebatur ab ipso, indices, huius tam nefariae crudelitatis % Eadem, quae nunc in defen- sione commemorabitur. Quicunque accesserant ad Siciliam pauUo pleniores, eos Sertorianos milites esse atque a Dianio ' fugere dicebat. lUi ad deprecandum periculum profere- bant, alii purpuram Tyriam, tus alii atque odores vestem- que linteam, gemmas alii et margaritas, vina nonnulli Graeca venalesque Asiaticos, ut intellegeretur ex mercibus, quibus ex locis navigarent. Non providerant eas ipsas sibi causas esse periculi, quibus argumentis se ad salutem uti arbitrabantur. Iste enim haec eos ex piratarum societate adeptos esse dicebat; ipsos in lautumias abduci imperabat, naves eorum atque onera diligenter adservanda curabat. 57 His institutis cum completus iam mercatorum career 147 esset, tum ilia iiebant, quae L. Suetium, equitem Eoma- num, lectissimum virum, dicere audistis, et quae ceteros audietis. Cervices in carcere frangebantur indignissime 68.150] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 6i civium Eomanorum, ut iam ilia vox et imploratio civis Bomanus sum, quae saepe multis in ultimis terris opem inter barbaros et salutem tulit, ea mortem illis acerbiorem et supplicium maturins ferret. Quid est, Verres "i quid ad haec cogitas respondere ? num mentiri me ? num fingere aliquid ? Num augere crimen 1 Num quid horum dicere istis defensoribus tuis audes 1 Oedo mihi, quaeso, ex ipsius sinu litteras Syracusanorum, quas iste ad arbit- rium suum confectas esse arbitrator; cedo rationem car- ceris, quae diligentissime conficitur, quo quisque die datus in custodiam, quo mortuus, quo necatus sit. Litterae SYRACUSANORUM. Videtis cives Romanes gregatim con- 148 iectos in lautumias ; videtis indignissimo in loco coacer- vatam multitudinem vestrorum civium. Quaerite nunc vestigia, quibus exitus eorum ex illo loco compareant : nulla sunt. Omnesne mortui 1 si ita posset def endere, tamen fides huic defensioni non haberetur. Sed scriptum exstat in eisdem litteris, quod iste homo barbarus ac dis- solutus neque attendere unquam neque intellegere potuit : kSiKamd-qa-av, inquit, hoc est, ut Siculi loquuntur, supplicio adfecti ac necati sunt. Si qui rex, si qua civitas extera- 58 rum gentium, si qua natio fecisset aliquid in cives Romanos 149 eius modi, nonne publico vindicaremus ? nonne bello per- sequeremur 1 Possemus banc iniuriam ignominiamque nominis Romani inultam impunitamque dimittere ? quot bella maiores nostros et quanta suscepisse arbitramini, quod cives Romani inimia adfecti, quod navicularii retenti, quod mercatores spoliati dicerentur ? At ego iam retentos non queror ; spoliatos f erendum puto : navibus, mancipiis, mercibus ademptis, in vincla mercatores esse coniectos et in vinclis cives Romanos necatos esse arguo. Si haec 150 62 M. T. CICERONIS ACTIONIS [58.151 apud Scythas dicerem, non hie in tanta multitudine civium Eomanorum, non apud senatores, lectissimos civitatis, non in foro populi Eomani, de tot et tarn acerbis suppliciis civium Eomanorum, tamen animos etiam barbarorum hominum permoverem : tanta enim huius imperii ampli- tude, tanta nominis Eomani dignitas est apud omnes nationes, ut ista in nostros homines crudelitas nemini concessa esse videatur. Nunc tibi ego ullam salutem, uUum perfugium putem, cum te implicatum severitate iudicum, circumretitum frequentia populi Eomani esse 151 videam % Si mehercule — id quod iieri non posse intellego — ex his te laqueis exueris ac te aliqua via ac ratione explicaris, in illas tibi maiores plagas incidendum est, in quibus te ab eodem me superiors ex loco confici et concidi necesse est. Cui si etiam id, quod defendit, velim con- cedere, tamen ipsa ilia falsa defensio non minus esse ei perniciosa quam mea vera accusatio debeat. Quid enim defendit ? ex Hispania fugientes se excepisse et supplicio adfecisse dicit. Quis tibi id permisit ? quo 152 iure fecisti ? quis idem fecit \ qui tibi id facere licuit ? forum plenum et basilicas istorum hominum videmus, et animo aequo videmus. Civilis enim dissensionis et seu amentiae seu fati seu calamitatis non est iste molestus exitus, in quo reliquos saltern cives incolumes licet con- servare : Verres, ille vetus proditor consulis, translator quaesturae, aversor pecuniae publicae, tantum sibi auctori- tatis in re publica suscepit, ut, quibus hominibus per senatum, per populum Eomanum, per omnes magistratus in foro, in sufEragiis, in hac urbe, in re publica versari liceret, eis omnibus mortem acerbam crudelemque propon- eret, si fortuna eos ad aliquam partem Siciliae detulisset. 59. 155] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 63 Ad Cn. Pompeium, clarissimum virum et fortissimum, 153 permulti, occiso Perperna, ex illo Sertoriano numero mili- tum confugerunt : quern non ille summo cum studio salvum incolumemque servavit ? cui civi supplici non ilia dextera invicta fidem porrexit et spem salutis ostendit 1 itane vero 1 quibus fuit portus apud eum, quern contra arma tulerant, eis apud te, cuius nullum in re publica momen- tum unquam fuit, mors et cruciatus erat constitutus 1 Vide quam commodam defensionem excogitaris ! Malo 59 mehercule id, quod tu defendis, his iudicibus populoque Eomano quam id, quod ego insimulo, probari; malo, in- quam, te isti generi hominum quam mercatoribus et navi- culariis inimicum atque infestum putari. Meum enim crimen avaritiae te nimiae coarguit, tua defensio furoris cuiusdam et immanitatis et inauditae crudelitatis et paene novae proscriptionis. Sed non licet me isto tanto bono, 154 iudices, uti; non licet. Adsunt enim Puteoli toti: fre- quentissimi venerunt ad hoc indicium mercatores, homines locupletes atque honesti, qui partim socios suos, partim libertos, partim coUibertos spoliatos, in vincla coniectos, partim in vinclis necatos, partim securi percussos esse dicunt. Hie vide quam me sis usurus aequo. Cum ego P. Cranium testem produxero, qui suos libertos abs te securi percussos esse dicat, qui abs te navem suam merces- que repetat, refellito, si poteris ; meum testem deseram, tibi favebo; te, inquam, adiuvabo. Ostendito illos cum Sertorio fuisse, ab Dianio fugientes ad Siciliam esse dela- tos : nihil est, quod te mallem probare ; nullum enim facinus, quod maiore supplicio dignum sit, reperiri neque proferri potest. Eeducam iterum equitem Eomanum, 155 L. Flavium, si voles, quoniam priore actione, ut patroni 64 M.T. CICERONIS ACTIONIS [60.156 tui dictitant, nova quadam sapientia, ut omnes intellegunt, conscientia tua atque auctoritate meorum testium testem nullum interrogasti. Interrogetur Flavius, si voles, qui- nam fuerit L. Herennius, is quem ille argentariam Lepti f ecisse dicit : qui cum amplius centum cives Eomanos haberet ex conventu Syraousano, qui eum non solum cognoscerent sad etiam lacrimantes ac te implorantes de- fenderent, tamen inspectantibus omnibus Syracusanis securi percussus est. Hunc quoque testem meum refelli et ilium Herennium Sertorianum fuisse abs te demonstrari et pro- bari volo. 60 Quid de ilia multitudine dicemus eorum, qui capitibus iS6 involutis in piratarum captivorum numero producebantur, ut securi f erirentur % Quae ista nova diligentia, quam ob oausam abs te excogitata % An te L. Flavii ceterorumque de L. Herennio vociferatio commovebat ? An M. Annii, gravissimi atque honestissimi viri, summa auctoritas pauUo dOigentiorem timidioremque fecerat 1 Qui nuper pro testimonio non advenam nescio quem nee alienum, sed eum civem Eomanum, qui omnibus in illo conventu notus, qui Syracusis natus esset, abs te securi percussum esse 157 dixit. Post banc illorum vociferationem, post banc com- munem famam atque querimoniam non mitior in suppHcio sed diligentior esse coepit : capitibus involutis cives Eomanos ad necem producere instituit ; quos tamen idcirco necabat palam, quod homines in conventu — id quod antea dixi — nimium diligenter praedonum numerum requirebant. Haecine plebi Eomanae te praetore est con stituta condicio % Haec negotii gerendi spes % Hoc capitis vitaeque discrimen \ Parumne multa mercatoribus sunt necessario pericula subeunda fortunae, nisi etiam hae ei. 159] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 65 formidines ab nostris magistratibus atque in nostris pro- vinciis impendebunt ? ad eamne rem fuit haec suburbana ac fidelis Sicilia, plena optimorum sociorum honestissi- morumque civium, quae cives Romanes omnes suis ipsa sedibus libentissime semper accepit, ut, qui usque ex ultima Syria atque Aegypto navigarent, qui apud barbaros propter togae nomen in honore aliquo fuissent, qui ex praedonum insidiis, qui ex tempestatum pericuUs pro- fugissent, in Sicilia securi ferirentur, cum se iam domum venisse arbitrarentur 1 Nam quid ego de P. Gavio, Consano municipe, dicam, 61 iudices ? Aut qua vi vocis, qua gravitate verborum, quo 158 dolore animi dicam ? Tametsi dolor me non deficit ; ut cetera mihi in dicendo digna re, digna dolore meo sup- petant, magis laborandum est. Quod crimen eius modi est, ut, cum primum ad me delatum est, usurum me illo non putarem ; tametsi enim verissimum esse intellegebam, tamen credibile fore non arbitrabar. Coactus lacrimis omnium civium Eomanorum, qui in Sicilia negotiantur, adductus Valentinorum, hominum honestissimorum, om- niumque Eeginorum testimoniis multorumque equitum Eomanorum, qui casu tum Messanae fuerunt, dedi tantum priore actione testium, res ut nemini dubia esse posset. Quid nunc agam ? Cum iam tot boras de uno genere ac 159 de istius nefaria crudelitate dicam, cum prope omnem vim verborum eius modi, quae scelere istius digna sint, aliis in rebus consumpserim, neque hoc providerim, ut varietate criminum vos attentos tenerem : quern ad modum de tanta re dicam 1 . Opinor, unus modus atque una ratio est. Eem in medio ponamj quae tantum habet ipsa gravitatis, ut neque mea, quae nulla est, E 66 M. T. CICERO NIS ACTIONIS [61. 160 neque cuiusquam ad inflammandos vestros animos elo- quentia requiratur. i6o Gavius hie, quern dico, Consanus, cum in illo numero civium Eomanorum ab isto in vincla coniectus esset et nescio qua ratione clam e lautumiis profugisset Messa- namque venisset: qui tam prope iam Italiam et moenia Reginorum, civium Eomanorum, videret et ex illo metu mortis ac tenebris quasi luce libertatis et odore aliquo legum recreatus revixisset, loqui Messanae et queri coepit, se civem Romanum in vincla coniectum, sibi recta iter 62 esse Romam, Verri se praesto advenienti futurum. Non intellegebat miser nihil interesse, utrum haec Messanae an apud istum in praetorio loqueretur. Nam, ut antea vos docui, banc sibi iste urbem delegerat, quam haberet adiutricem scelerum, furtorum receptricem, flagitiorum omnium consciam. Itaque ad magistratum Mamertinum statim deducitur Gavius; eoque ipso die casu Messanam Verres venit. Res ad eum defertur : esse civem Romanum, qui se Syracusis in lautumiis fuisse quereretur ; quem iam ingredientem in navem et Verri nimis atrociter mini- tantem ab se retractum esse et adservatum, ut ipse in i6i eum statueret quod videretur. Agit hominibus gratias et eorum benevolentiam erga se diligentiamque coUaudat. Ipse inflammatus scelere et furore in forum venit : ardebant oculi; toto ex ore crudelitas eminebat. Ex- spectabant omnes, quo tandem progressurus aut quidnam acturus esset, cum repente hominem proripi atque in foro medio nudari ac deligari et virgas expediri iubet. Clamabat ille miser se civem esse Romanum, municipem Consanum ; meruisse cum L. Raecio, splendidissimo equite Romano, qui Panhormi negotiaretur, ex quo haec Verres scire 63. 163] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 67 posset. Turn iste, se comperisse eum speculandi causa in Siciliam a ducibus fugitivorum esse missum, — cuius rei neque index neque vestigium aliquod neque suspicio cuiquam esset ulla; deinde iubet undique hominem vehementissime verberari. Caedebatur virgis in medio 162 foro Messanae civis Eomanus, indices, cum interea nullus gemitus, nulla vox alia Ulius miseri inter dolorem crepi- tumque plagarum audiebatur nisi haec : civis Romanus sum. Hac se commemoratione civitatis omnia verbera depulsurum cruciatumque a corpore deiecturum arbi- trabatur. Is non modo hoc non perfecit, ut virgarum vim deprecaretur, sed, cum imploraret saepius usurparetque nomen civitatis, crux, crux, inquam, infelici et aerumnoso, qui nunquarn. istam pestem viderat, comparabatur. nomen dulce libertatis ! ius eximium nostrae 63 civitatis ! lex Porcia legesque Semproniae ! graviter 163 desiderata et aliquando reddita plebi Eomanae tribunicia potestas ! Hucine tandem haec omnia recederunt, ut civis Eomanus in provincia populi Eomani, in oppido foederatorum ab eo, qui beneficio populi Eomani fasces et secures haberet, deligatus in foro virgis caederetur? Quid? Cum ignes ardentesque laminae ceterique cruci- atus admovebantur, si te ilUus acerba imploratio et vox miserabilis non inhibebat, ne civium quidem Eomanorum, qui tum aderant, fletu et gemitu maximo commovebare •! In crucem tu agere ausus es quemquam, qui se civem Eomanum esse diceret? Nolui tarn vehementer agere hoc prima actione, iudices, nolui. Vidistis enim, ut animi multitudinis in istum dolore et odio et communis periculi metu concitarentur. Statui egomet mihi tum modum [orationi meae] et C. Numitorio, equiti Eomano, primo 68 M. T. CICERONIS ACTIOmS [63.164 homini, testi meo; et Glabrionem, id quod sapientissime fecit, facere laetatus sum, ut repente consilium in medio testimonio dimitteret. Etenim verebatur, ne populus Eomanus ab isto eas poenas vi repetisse videretur, quas veritus esset ne iste legibus ac vestro iudicio non esset 164 persoluturus. Nunc, quoniam exploratum est omnibus, quo loco causa tua sit et quid de te futurum sit, sic tecum agam: Gavium istum, quern repentinum specula- torem fuisse dicis, . ostendam in lautumias Syracusis abs te esse coniectum; neque id solum ex litteris ostendam Syracusanorum, ne possis dicere me, quia sit aliquis in litteris Gavius, hoc fingere et eligere nomen, ut hunc ilium esse possim dicere, sed ad arbitrium tuum testes dabo, qui istum ipsum Syracusis abs te in lautumias coniectum esse dicant. Producam etiam Consanos, municipes illius ac necessaries, qui te nunc sero doceant, indices non sero, ilium P. Gavium, quem tu in crucem egisti, civem Eomanum et municipem Consanum, non speculatorem fugitivorum fuisse. 64 Cum haec omnia, quae polliceor, cumulate tuis proximis 165 plana fecero, tum istuc ipsum tenebo, quod abs te mihi datur ; eo contentum me esse dicam. Quid enim nuper tu ipse, cum populi Romani clamdre atque impetu perturbatus exsiluisti, quid, inquam, locutus es ? ilium, quod moram supplicio quaereret, ideo clamitasse se esse civem Eomanum, sed speculatorem fuisse. lam mei testes veri sunt. Quid enim dicit aliud G. Numitorius ? quid M. et P. Cottii, nobUissimi homines ex agro Tauromenitano ? quid Q. Lucceius, qui argentariam Eegii inaximam fecit? quid ceteri 1 adbuc enim testes ex eo genere a me sunt dati, non qui novisse Gavium, sed se vidisse dicerent cum is, qui se 65. 168] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 69 civem Eomanum esse clamaret, in crucem ageretur. Hoc tu, Verres, idem dicis ; hoc tu confiteris, ilium clamitasse se civem esse Eomanum ; apud te nomen civitatis ne tantum quidem valuisse, ut dubitationem aliquam, ut crudelissimi taeterrimique supplicii aliquam parvam moram saltern posset adferre. Hoc teneo, hie haereo, iudices, hoc sum contentus 166 uno ; omitto ac neglego cetera : sua conf essione induatur ac iuguletur necesse est. Qui esset ignorabas, speculatorem esse suspicabare ; non quaero qua suspicione, tua te accuso oratione : civem Eomanum se esse dicebat. Si tu apud Persas aut in extrema India deprehensus, Verres, ad sup- plicium ducerere, quid aliud clamitares nisi te civem esse Eomanum % et si tibi ignoto apud ignotos, apud barbaros, apud homines in extremis atque ultimis gentibus positos, nobile et illustre apud omnes nomen civitatis tuae profuisset: ille, quisquis erat, quem tu in crucem rapiebas, qui tibi esset ignotus, cum civem se Eomanum esse diceret, apud te praetorem populi Eomani, si non effugium, ne moram quidem mortis mentione atque usurpatione civitatis adsequi potuif! Homines tenues, obscuro loco nati, navigant, adeunt 65 ad ea loca, quae nunquam antea viderunt, ubi neque noti 167 esse eis quo venerunt, neque semper cum cognitoribus esse possunt. Hac una tamen flducia civitatis non modo apud nostros magistratus, qui et legum et existimationis periculo continentur, neque apud cives solum Eomanos, qui et sermonis et iuris et multarum rerum societate iuncti sunt, fore se tutos arbitrantur, sed, quocunque venerint, banc sibi rem praesidio sperant futuram. ToUe banc spem, toUe 168 hoc praesidium civibus Eomanis ; constitue nihil esse opis in hac voce : ciiAi Bomanus sum ; posse impune praetorem aut alium quemlibet supplicium quod velit in eum consti- 70 M. T. CICERONIS ACTIONIS [66.169 tuere qui se civem Romanum esse dicat, quod qui sit ignoret : iam omnes provincias, iam omnia regna, iam omnes liberas civitates, iam omnem orbem terrarum, qui semper nostris hominibus maxime patuit, civibus Eomanis ista defensione praecluseris. Quid? si L. Raecium, equitem Eomanum, qui tum in Sicilia erat, nominabat, etiamne id magnum fuit Panhonnum litteras mittere % Adservasses hominem cus- todiis Mamertinorum tuorum, vinctum, clausum habuisses, dum Panhormo Eaecius veniret; cognosceret hominem, aliquid de summo supplicio remitteres ; si ignoraret, tum, si ita tibi videretur, toe iuris in omnes constitueres, ut, qui neque tibi notus asset neque cognitorem locupletem daret quamvis civis Eomanus esset, in crucem tolleretur. 66 Sed quid ego plura de Gavio % Quasi tu Gavio tum fueris 169 infestus ac non nomini, generi, iuri civium hostis. Non illi, inquam, homini sed causae communi libertatis inimicus fuisti. Quid enim attinuit, cum Mamertini more atque institute suo crucem fixissent post urbem in via Pompeia, te iubere in ea parte figere, quae ad fretum spectaret, et hoc addere, quod negare nullo modo potes, quod omnibus audientibus dixisti palam, te idcirco Ulum locum deligere, ut ille, quoniam se civem Romanum esse diceret, ex cruce Italiam cernere ac domum suam prospicere posset ? Itaque ilia crux sola, iudices, post conditam Messanam illo in loco fixa est ; Italiae conspectus ad earn rem ab isto delectus est, ut ille in dolore cruciatuque moriens perangusto fretu divisa servitutis ac libertatis iura cognosceret, Italia autem alumnum suum servitutis extremo summoque supplicio 170 adfixum videret. Faoinus est vincire civem Romanum, scelus verberare, prope parricidium necare : quid dicam in crucem toUere ? Verbo satis digno tarn nefaria res appellari 67.172] m GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. ^l nullo modo potest. Non fuit his omnibus iste contentus : ' spectet', inquit, ' patriam ; in conspectu legum libertatisque moriatur'. Non tu hoc loco Gavium, non unum hominem nescio quem, sed communem libertatis et civitatis causam in ilium cruciatum et crucem egisti. lam vera videte hominis audaciam. Nonne eum graviter tulisse arbitramini, quod illam civibus Romanis crucem noil posset in foro, non in comitio, non in rostris defigere 1 Quod enim his locis in provincia sua celebritate simillimum, regione proximum potuit, elegit; monumentum sceleris audaciaeque suae voluit esse in conspectu Italiae, vestibulo Siciliae, praeter- vectione omnium, qui ultro citroque navigarent. Si haec non ad cives Eomanos, non ad aliquos amicos 67 nostrae civitatis, non ad eos, qui populi Eomani nomen 171 audissent, denique si non ad homines, verum ad bestias, aut etiam, ut longius progrediar, si in aliqua desertissima solitudine ad .saxa et scopulos haec conqueri ac deplorare vellem, tamen omnia muta atque inanima tanta et tam indigna rerum acerbitate commoverentur : nunc vero cum loquar apud senatores populi Romani, legum et iudiciorum et iuris auctores, timere non debeo, ne non unus iste civis Eomanus ilia cruce dignus, ceteri omnes simili periculo indignissimi iudicentur. Paullo ante, iudices, lacrimas in 172 morte misera atque indignia nauarchorum non tenebamus, et recte ac merito sociorum innocentium miseria commove- bamur: quid nunc in nostro sanguine tandem facere debemus 1. Nam civium Eomanorum omnium sanguis coniunctus existimandus est, quoniam et salutis omnium ratio et Veritas postulat. Omnes hoc loco cives Romani, et qui adsunt et qui ubique sunt, vestram severitatem desider- ant, vestram fidem implorant, vestrum auxilium requirunt ; 72 M. T. CICERONIS ACTIONIS [67.173 omnia sua iura, commoda, auxilia, totam denique libertatem 173 in vestris sententiis versari arbitrantur. A me tametsi satis habent, tamen si res aliter accident, plus habebunt fortasse quam postulant. Nam si qua vis istum de vestra severitate eripuerit — id quod neque metuo, iudices, neque uUo modo fieri posse video — ,' sed si in hoc me ratio fefellerit, Siculi causam suam perisse querentur et mecum pariter moleste ferent, populus quidem Eomanus brevi, quoniam miM potestatem apud se agendi dedit, ius suum me agente suis suffragiis ante Kal. Februarias recuperabit. Ac si de mea gloria atque amplitudine quaeritis, iudices; non est alienum meis rationibus, istum mihi ex hoc iudicio ereptum ad Ulud populi Eomani iudicium reservari. Splendida est ilia causa, probabUis mihi et facUis, populo grata atque iucunda. Denique si videor hie, id quod ego non quaesivi, de uno isto voluisse crescere, isto absolute, quod sine multorum scelere fieri non potest, de multis mihi crescere licebit. 68 Sed mehercule vestra reique publicae causa, iudices, nolo in hoc delecto consilio tantum fiagitii esse commissum ; nolo eos iudices, quos ego probarim atque delegerim, sic in hac urbe notatos isto absolute ambulare, ut non cera sed caeno 174 obliti esse videantur. Quam ob rem te quoque, Hortensi, si qui menendi locus ex hoc loco est, moneo : videas etiam atque etiam et censideres, quid agas, quo pregrediare, quern hominem et qua ratione defendas. Neque de ille tibi quic- quam praefinio, quo minus ingenio mecum atque omni dicendi facultate centendas : cetera si qua putas te eccultius extra iudicium, quae ad iudicium pertineant, facere posse ; si quid artificio, consilio, potentia, gratia, copiis istiua moliri cogitas, magno opere censeo desistas, et ilia, quae 69. 177] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 73 temptata iam et coepta sunt ab isto, a me autem pervesti- gata et cognita, moneo ut exstinguas et longius progredi ne sinas. Magno tuo periculo peccabitur in hoc iudicio, maiore quam putas. Quod enim te liberatum iam existimationis i7S metu, defunctum honoribus, designatum consulem cogites, mihi crede, ornamenta ista et beneficia populi Eomani non minore negotio retinentur quam comparantur. Tulit haec civitas, quoad potuit, quoad necesse fuit, regiam istam vestram dominationem in iudiciis et in omni re publica; tulit : sed quo die populo Eomano tribuni plebi restituti sunt, omnia ista vobis, si forte nondum intellegitis, adempta atque erepta sunt. Omnium nunc oculi coniecti sunt hoc ipso tempore in unum quemque nostrum, qua fide ego accusem, qua religione hi iudicent, qua tu ratione defendas. De omnibus nobis, si qui tantulum de recta regione deflexerit, 176 non ilia tacita existimatio, quam antea contemnere solebatis, sed vehemens ac Uberum populi Eomani indicium conseque- tur. Nulla tibi, Quinte, cum isto cognatio, nulla necessitudo; quibus excusationibus antea nimium in aliquo iudicio studium tuum defendere solebas, earum habere in hoc homine nuUam potes. Quae iste in provincia palam dictitabat, cum ea, quae faciebat, tua se fiducia facere dicebat, ea ne vera putentur tibi maxime est providendum. Ego mei rationem iam ofl&cii confido esse omnibus iniquissi- 69 mis meis persolutam ; nam istum paucis horis primae 177 actionis omnium mortalium sententiis condemnavi. Eeli- quum indicium iam non de mea fide, quae perspecta est, nee de istius vita, quae damnata est, sed de iudicibus et, vere ut dicam, de te futurum est. At quo tempore futurum est ? — nam id maxime providendum est ; etenim cum omnibus in rebus, turn in re publica permagni momenti est ratio 74 M. T. CICERONIS ACTIONIS [69.178 atque inolinatio temporum — nempe eo, cum populus Eomanus aliud genus hominum atque alium ordinem ad res iudicandas requirit ; nempe lege de iudiciis iudicibusque novis promulgata. Quam non is promulgavit, quo nomine proscriptam videtis, sed He reus; hie, inquam, sua spe atque opinione, quam de vobis habet, legem illam sfiribendam 178 promulgandamque curavit. Itaque cum primo agere coepimus, lex non erat promulgata; cum iste vestra severitate permotus multa signa dederat, quam ob rem responsurus non videretur, mentio de lege nulla fiebat : . postea quam iste recreari et confirmari visus est, lex statim promulgata est. Cui legi cum vestra dignitas vehementer adversetur, istius spes falsa et insignis impudentia maxime suffragatur. Hie si quid erit commissum a quoquam vestrum quod reprehendatur, aut populus Eomanus iudicabit de eo homine, quem iam ante iudiciis indignum putarit, aut ei, qui propter offensionem iudiciorum de veteribus iudicibus lege nova novi iudices erunt constituti. 70 MiM porro, ut ego non dicam, quis omnium mortalium non 179 intellegit quam longe progredi sit necesse 1 Potero silere, Hortensi, potero dissimulare, cum tantum res publica volnus acceperit, ut expilatae provinciae, vexati socii, di immortales spoliati, cives Komani cruciati et necati impune me actore esse videantur ? potero ego Hoc onus tantum aut in hoc iudicio deponere aut tacitus sustinere % non agitanda res erit % non in medium proferenda \ non populi Eomani fides imploranda ? non omnes, qui tanto se scelere obstrinx- erunt, ut aut fidem suam corrumpi paterentur aut indicium 180 corrumperent, in discrimen ac indicium vocandi ? quaeret aliquis fortasse : ' tantumne igitur laborem, tantas inimi- citias tot hominum suscepturus es % ' non studio quidem 71. 182] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 75 hercule uUo neque voluntate; sed non idem licet mihi, quod eis, qui nobili genere nati sunt, quibus omnia populi Eomani beneficia dormientibus deferuntur : longe alia mihi lege in hac civitate et condicione vivendum est. Venit mihi in mentem M. Catonis, hominis sapientissimi et vigilantissimi : qui cum se virtute, non genere, populo Eomano commendari putaret, cum ipse sui generis initium ac nominis ab se gigni et propagari vellet, hominum poten- tissimorum suscepit inimicitias et maximis in laboribus usque ad summam senectutem summa cum gloria vixit. 181 Postea Q. Pompeius, hiimili atque obscuro loco natus, nonne plurimis inimicitiis maximisque suis periculis ac laboribus amplissimos honores est adeptus ? modo C. Fimbriam, C. Marium, C. Caelium vidimus non mediocribus inimicitiis ac laboribus contendere, ut ad istos honores pervenirent, ad quos vos per ludum et per neglegentiam pervenistis. Haec eadem est nostrae rationis regio et via; horum nos hominum sectam atque instituta persequimur. Videmus, 71 quanta sit in invidia quantoque in odio apud quosdam nobiles homines novorum hominum virtus et industria : si tantulum oculos deiecerimus, praesto esse insidias; si ullum locum aperuerimus suspicioni aut crimini, accipien- dum statim volnus esse ; semper nobis vigilandum, semper laborandum videmus. Inimicitiae sunt : subeantur ; labor : suscipiatur. Etenim tacitae magis et occultae inimicitiae 182 timendae sunt quam indictae atque apertae : hominum nobilium non fere quisquam nostrae industriae favet ; nullis nostris officiis benevolentiam illorum adlicere possumus; quasi natura et genere diiuncti sint, ita dissident a nobis animo -ac voluntate : quare quid habent eorum inimicitiae periculi, quorum animos iam ante habueris inimicos et 76 M. T. CICERO NIS ACTIO NIS ' [71.183 183 invidos quam uUas inimicitias susceperis % quam ob rem mihi, iudices, optatum illud est, in hoc reo finem accusandi facere, cum et populo Eomano satis factum et receptum officium Siculis, necessariis meis, erit persolutum ; delibera- tum autem est, si res opinionem meam, quam de vobis habeo, fefellerit, non modo eos persequi, ad quos maxime culpa corrupt! iudicii, sed etiam illos, ad quos conscientiae contagio pertinebit. Proinde si qui sunt, qui in hoc reo aut potentes aut audaces aut artifices ad corrumpendum iudicium velint esse, ita sint parati, ut disceptante populo Eomano mecum sibi rem videant futuram ; et si me in hoc reo, quem mihi inimicum Siculi dederunt, satis vehementem, satis perseverantem, satis vigilantem esse cognorunt, existi- ment in his hominibus, quorum ego inimicitias populi Eomani salutis causa suscepero, multo graviorem atque acriorem futurum. 72 Nunc te, luppiter Optime Maxime, cuius iste donum 184 regale, dignum tuo pulcherrimo templo, dignum Capitolio atque ista arce omnium nationum, dignum regio munere, tibi factum ab regibus, tibi dicatum atque promissum, per nefarium scelus.de manibus regiis extorsit, cuiusque sanctis- simum et pulcherrimum simulacrum Syracusis sustulit; teque, luno Eegina, cuius duo fana duabus in insulis posita sociorum, Melitae et Sami, sanctissima et antiquissima, simili scelere idem iste omnibus donis ornamentisque nudavit ; teque, Minerva, quam item duobus in clarissimis et religiosissimis templis erpilavit, Athenis, cum auri grande pondus, Syracusis, cum omnia praeter tectum et parietes -abstulit; teque, Latona, et Apollo et Diana, quorum iste Deli non fanum, sed, ut hominum opinio et religio fert, sedem antiquam divinumque domicilium 72. 187] IN GAIUM VERREM SECUNDAE LIB. V. 77 nocturno latrocinio atque impetu compilavitj etiam te, Apollo, quem iste Ohio sustulit ; teque etiam atque etiam, Diana, quam Pergae spoliavit, cuius simulacrum sanctissi- mum Segestae, bis apud Segestanos consecratum, semel ipsorum religione, iterum P. Africani victoria, toUendum asportandumque curavit; teque, Mercuri, quern Verres in domo et in privata aliqua palaestra posuit, P. Africanus in urbe sociorum et in gymnasio Tyndaritanorum iuventutis 186 illorum custodem ac praesidem voluit esse ; teque, Hercules, quem iste Agrigenti nocte intempesta servorum instructa et comparata manu convellere ex suis sedibus atque auferre conatus est; teque, sanctissima Mater Idaea, quam apud Enguinos augustissimo et religiosissimo in templo sic spoliatam reliquit, ut nunc nomen mode Africani et vestigia violatae religionis maneant, monumenta victoriae fanique ornamenta non exstent ; vosque, omnium rerum forensiuin, consiliorum maximorum, legum iudiciorumque arbitri et testes, celeberrimo in loco populi Eomani locati. Castor et Pollux, quorum e templo quaestum iste sibi et praedam improbissimam comparavit ; omnesque di, qui vehiculis tensarum soUemnes coetus ludorum initis, quorum iter iste ad suum quaestum, non ad religionum dignitatem f aciundum exigendumque curavit ; teque, Ceres, et Libera, quarum 187 sacra, sicut opiniones hominum ac religiones ferunt, longe maximis atque occultissimis caerimoniis continentur, a quibus initia vitae atque victus, morum, legum, mansue- tudinis, humanitatis hominibus et civitatibus data ac dispertita esse dicuntur, quarum sacra populus Eomanus a Graecis ascita et accepta tanta religione et publico et privatim tuetur, non ut ab illis hue adlata, sed ut ceteris hinc tradita esse videantur ; quae ab isto uno sic polluta ac 78 M. T. CICERO NIS ACTIONIS [72. 187 violata sunt, ut simulacrum Cereris unum, quod a viro non modo tangi sed ne aspici quidem fas fuit, e sacrario Catina convellendum auferendumque curaverit, alterum autem Henna ex sua sede ac domo sustulerit, quod erat tale, ut homines, cum viderent, aut ipsam videre se Cererem aut effigiem Cereris non humana manu factam sed de caelo i88 lapsam arbitrarentur ; vos etiam atque etiam imploro et appello, sanctissimae deae, quae illos Hennenses lacus lucosque incolitis, cunctaeque Siciliae, quae mihi def endenda tradita est, praesidetis, a quibus inventis frugibus et in orbem terrarum distributis, omnes gentes ac nationes vestri religione numinis continentur; ceteros item decs deasque omnes imploro et obtestor, quorum templis et religionibus iste nefario quodam furore et audacia instinctus bellum sacrilegum semper impiumque habuit indictum : ut, si in hoc reo atque in hac causa omnia mea consilia ad salutem sociorum, dignitatem populi Eomani, fidem meam specta- verunt, si nullam ad rem nisi ad officium et veritatem omnes meae curae, vigiliae cogitationesque laborarunt, quae mea mens in suscipienda causa fuit, fides in agenda, eadem i8g vestra sit in iudicanda ; deinde uti G. Verrem, si eius omnia sunt inaudita et singularia facinora sceleris, ^udaciae, perfidiae, libidinis, avaritiae, crudelitatis, dignus exitus eius modi vita atque factis vestro iudicio consequatur; utique res publica meaque fides una hac accusatione mea contenta sit, mihique posthac bones potius defendere liceat quam improbos accusare necesse sit. NOTES 1. 1. priTatim et publico =privata et puUica. Cf. § 128. non modo religione : ' I will not say without any religious scruple, but even . . .' For religione cf. 2 Verr. iv. § 75, cum summa rdigione turn summo metu legum et iudiciorum teneri : ' to be bound not only by tbe deepest religious scruples, but also by the deepest fear of the laws and legal procedure.' magulfica et piaeclara : ' of a lofty and noble strain. ' Cf . Cic, de Orat. ii. 21, 89, gemis (=: style) Crassi riMgnificum et praeclarum. ita causa constituitur : ' the line adopted by the defence is that . . .' Cf. 2 Verr. ii. § 149, mihi renunticUur ita constitui a tuis patronis causam tuam. a fugitivis atque a belli perlculis: hendiadys. Sicily had on several previous occasions been the scene of serious servile insurrec- tions — e.g. in B.C. 135, when the slaves rose under Eunus and were with great difficulty defeated by P. Rupilius in B.C. 132 : again in B.C. 103 they broke out, headed by Trypho and Athenio, and for five years maintained a vigorous resistance against the arms of Rome. From 73-71 B.C. Italy itself had been ravaged by bands of slaves and gladiators under Spartacus and Crixus, until the insur- rection was quelled by M. Crassus. Verres maintained that he had prevented the slaves in Sicily from joining this revolt. Cf. § 5 foil. 2. locum: 'the ground of argument '=T47ros. Cicero (To^. ii. 7) defines these 'loci ' as 'quasi sedes e quibus argumenta promuntur,' ' argumenti sedes,' a place whence arguments are to be drawn. Cf. Cic. de Orat. i. 13, 56, with Prof. Wilkins's note. Hortensius. Cf. Introd. § 9. tempora r. p. : referring chiefly to the wars Rome then had on hand against Mithradates in the East, and against the pirates who were infesting the coasts of the Mediterranean ; perhaps also to the growing power of Pompeius, already viewed with suspicion by the Senate. pro suo iure. Cf. de Orat. ii. 72, 294, pi-o meo iure='aa if I were 79 8o CICERO IN VERREM [1. 3 quite within my rights ' ; de Off. i. § 111 : sermone eo debemus nti, qui notus est nobis, ne iure summo ( = deservedly) rideamur. Siculonun testlmoulls. The inhabitants of Sicily had become considerably hellenised in Cicero's time by the admixture of a, Greek element with the native population. The Romans always expressed much contempt for the degenerate Greeks of this period (cf. de Orat. i. § 47, Juv. iii. 78). The implied inferiority of the Sicilians to the Romans is brought out more forcibly by the juxta- position of Romano Siculorum, 3. M'. Ac[ullii : Consul in B.C.. 101. He obtained a triumph for his success in quelling the servile insurrection in Sicily, headed by Athenio (see note to 1. 1.), but was afterwards accused by L. Fufius of maladministration, and, though the evidence against him seems to have been overwhelming, he secured an acquittal through the eloquence of M. Antonius, and his own reputation as a general (Cio. pro Flacc. 39, 98, de Orat. ii. 28, 124 ; 47, 194, de Off. ii. § 14, 50). H. Antonil. The grandfather of the triumvir, born B.c. I4S, Consul B.C. 99. Cicero frequently mentions him with great admira- tion for his eloquence : (Ehquentissimus omnium quos ego audierim, Tusc. V. 19, § 55), and considered him and Crassus as the greatest orators of their age {Brut. § 138 foil.). He is one of the chief speakers in Cicero's treatise de Oraiore ; he was ' specially dis- tinguished for his readiness and skill in the invention of arguments, for the art with which he arranged them, and for the tenacious memory, owing to which he was never at a loss, and always avoided the appearance of undue elaboration . . . Hence he is made to discourse on the subjects of inventio, colloeatio, and m^moria in bk. ii. In the other books he appears mainly as the champion of practice as opposed to theory' (Prof. Wilkins's Introduction to the de Oraiore). tunlcam . . . abscidit. Cf. de Orat. ii. 28, 124: m causa peroranda non dubitavit excitare reum consularem (M'. Aquilium) et eius diloricare tunicam et ivdicibus cicatrices adversas senis im- peratoris ostendere. ' At the close of his case he did not hesitate to set the consul up in the midst and tear open the tunic and show the judges the scars on the aged general's breast.' hostlum duce : i.e. Athenio. 4. ratio viaque. These two terms are frequently found joined together in a sort of hendiadys : ratio = ' theory,' via = course, method, line (of defence, etc. ). Cf. de Orat. i. 19, 87, han^ ipswm dicendi rationem ac viam. So Cic. de Fin. i. 9, 29, tit ratione et via procedat oratio : ' according to a scientific method. ' 3. 7] NOTES 8 1 sit fur : a supposed concession of the opposite party — ' granted that he be ... ,' Roby § 1622. at : introducing an emphatic retort ( = dXXel), Roby § 2209. 2. summo iure : to the full extent of my rights. See 1, 2. note, oerta lege : i.e. the Ux Gomdia de repetundis, passed by Sulla B.C. 81. See Appendix. 5. in Italia : under Spartacus and Crixus. See 1, 1. note. ex eo beUo. Roby § 1939. Cn. Fompeio. Spartacus, besieged by Crassus in Rhegium, burst through the blockading lines, and made his way northwards. Crassus in alarm advised the senate»to recall Pompeius from Spain, where he was engaged with the Sertorians, but meanwhile he him- self followed Spartacus and defeated and slew him in an obstinate engagement in Luoania. Pompeius, however, arrived in time to cut oflf some stragglers, and secured at the hands of his partial countrymen all the honour of the victory. obstitistl : the irony loses some of its force in face of a fragment of Sallust's History (iv. 31, Kritz) quoted by Halm and Richter : O. Verres litora Italia propinquajlrmavit. freto: Roby 1176. Cf: Livy xxii. 31, 7: 'Ipse, per SicUiam pedibua profeetus, freto in Italiam traiecit. ' ' Having traversed Sicily on foot, he crossed over by the straits into Italy.' praesidia.: 'coast-guards.' 6. prope.a Sicilia : So 2 Verr. 28, 6, prope ab domo. Pis. 11 : prope a meis aedibus sedehas. eodem intervallo : i.e. ' tam prope ab Italia. ' 3. profertuT: 'brought forward' as an argument: from which some verb {e.g. ' is it urged ') must be supplied for the next clause. 1 imitandi beUi: explanatory genitive. Cf. de Fin. iii. 14, 45, crescendi accessio, which Madvig explains as 'quae crescendo fit, noto geuitivi usu, maximeque geruudii.' Roby § 1394 (6). faoultate : la,cv.lta,s=faciliias parandi, 'the means of acquiring'; thence it passes into the meaning of 'possession,' 'supply.' Cf. Caes. B. 6. i. 38, 3, omnium rerum, quae ad helium usui erant, numma erat in eo oppido faeultas : ' there was in the town an un- limited supply of everything serviceable for war.' Cf. § 51 infra. diiunctus: 'interrupted.' clausus : 'cutoff.' ad 0. pervenlre : i.e. it was easier for them to go by land to the shores of the Atlantic than to cross by sea to Sicily. Feloridem : Peloris, also found in the forms Belarus and Pelorum, was the north-east comer of Sicily (now. Capo di Far.o). 7. iam antea bella fugitiv. : see note to 1, 1. 82 CICERO IN VERREM [3. 7 nt ne quis servus esset : 'vi, ne, is used when a 'precaviion or rmtrktion is to be indicated, especially after ita' (for which we have here eius modi). Mad v. 456, obs. 4. Cf. § 8, ut tie quod bellum posset exsistere, and § 62. cum tele : Gaius says : ' the name telum is applied commonly to that which is discharged from a bow, but now signifies anything discharged from the hand.' Hence = any missile weapon, whether for war or for the chase. vetus : ' an old story.' L. Domitium : L. Domitius Ahenobarbus (No. 5 in Did. Biog. ) consul B.C. 94, was praetor in Sicily about the close of the second Servile war. pastorem. These shepherds, who tended the flocks and herds in the mountains during the simimer, were provided with arms for their own defence against the attacks cf wild beasts, and the ' venabulum ' used by the slave in question was probably only carried, for this purpose. Varro, E. JR. ii. 10, gives an interesting account of the life led by these shepherds. qui percusslsset : old abl. of quis=how! Cf. qui fit, ut . . Madv. 88, obs. 2. in crucem subl. The punishment by impalement or crucifixion was only inflicted on slaves and the worst sort of criminals (cf. Juv. Sat. vi. 219, Pone crucem servo. Hor. Sat. i. 3, 80 foil.) ; hence the act of Verres in crucifying a Roman citizen was all the more flagrant. Cf. § 168. videatur : hypothetical subj. with condition not expressed. Roby § 1536. uUam In partem : ' I do not argue either one way or the other ; ' ' either for or against.' disBolutum : 'lax.' Cf. § 104. 4, 8. C. Norbanus. As trib. plebis in B.C. 103 (not 95 as in Diet. Biog. See Momm. iii. p. 186 note), N. impeached Q. Servilius Caepio of 'maiestas' during his consulship in Gaul B.C. 106 and secured his condemnation. In B.C. 95 he was, however, himself impeached for the part he had taken in this prosecution, but was acquitted. He was defended on this occasion by M. Antonius, who gives an account of his defence in the de Orat. (ii. 48, 49 ; iii. 21, 25, 39, 40). He was praetor of Sicily B.C. 89, and consul B.C. 83. He espoused the Marian cause, but was defeated by Sulla and fled to Rhodes, where, on a demand being made by Sulla for his person, he committed suicide B.C. 82. nsu, re, r. c. ; msm= personal intercourse; re, ratione= covimeraial 5. 10] NOTES 83 transactions (rci«jo= reckoning of accounts): co«cord8a= general harmony, embracing both personal and business relations, discipliua : strictness, discipline. 9. consenslones : ' conspiracies.' So consentire is used. Cf. Livy xxvii. 9 fin. : Oonsensisse omnes ad xyrodendam HannibcUi urbem Romanam : ' all had conspired together to betray Eome to H.' Cf. §18. pubUce : i.e. in his official despatches to the Senate. servitium : abs. for concrete. Cf. the use^of 'mancipittm'^n slave obtained by purchase (Liv. xli. 6, mancipia argento parata) ; and 'remigium' = a, crew (Hor. Ep. i. 6, 63, and see note to § 145). Id adeo : ( =tovt6 ye) adeo is used with demonstratives and some- times with relatives, like 7^, 7oC>' in Grk., to emphasise their meaning. Cf. pro Cluent. xxix. 80. ; Id adeo sic cognoscite; 2 Verr. Id adeo, indices, sic vos ex me cognoscite. ' This much, at any rate. . .' 10. TriocaUno : (sc. agro). Diodorus xxxvi. 7, 3 (as quoted by Halm) says Triocala got its name from possessing three natural advantages (rpia koKA) viz. : good water, great fertility, especially of the vine and oliv6, and natural strength rendering it almost impregnable. It was for this reason, no doubt, that Trypho used it as his heado[uarters during the second Servile war in Sicily. It was situated in the west of the island between Selinus and Heraolea. famUla : ' his household slaves.' Lllybaeum : the headquarters of the praetor, where he held his court. denuntiatnm est : i.e. to appear before the court. Cf. below cum denv/niiavit ut adesset : 'when he gave him notice to be present.' 5. furtum : praedam : i.e. on the part of Verres. usque quaque : Roby § 2187. tum potuit . . . esse ratio. The sense is, 'there were three opportunities open to Yerres : he could either have demanded a, sum of money from L. when he sent him notice to appear ; or he could have proclaimed a suspension of judicial business (no new device for him) and so have got the case put off indefinitely ; or thirdly, he could have procured the acquittal of the slaves. But when they had already been condemned what means had he of procuring a bribe ? ' non nova : cf. 2 Verr. i. 120. qui In cousilio fuenmt : 'the members of the praetor's court.' Every provincial governor had a ' consilium ' or board of assessors to assist him in his judicial decisions. See Ramsay, Man. Antiq. p. 188. 84 CICERO IN VERREM [5. 11 publicae tabulae : ' the public records ' of the trial. conventus : thia word was applied to an association of Roman citizens dwelling in a province. 11. sine allqno quaestu: 'without a profit' (indefinite): sine uUoq. would = ' without some profit (however small).' Cf. deOff. ii. 11, 40, sine uUa particula iustitiae, with Holden's note. quod commodum est : ' that suits, pleases you. ' quam voltis : plur. of quam-vis, ' however wicked. ' domino : ' superfluous, and probably a gloss on " Triocalino illi. " ' — Bichter-Eberhard. denique : 'in fact.' remltto : of. § 22, omnia tibi ista concedam et remittam : ' all that I will readily grant you.' persuadeatur, ut. For the use of an ut-clause where an infinitive might be looked for, cf . Madvig's exhaustive note, de Fin. ii. 3, 6, where he says that ' many subject arid object clatises are of such a nature as to pass, by easy transition, into the form of consecutive sentences.' Cf. the use of ut after such phrases as verisimile non est ; qui probari potest ; integrum est. The difference between the two constructions is shown by Madvig 1. c. : Id optimum est, ut is nesciat : where ut . . . nesciat =th.3it he should not know ; eum . . , nescire would = that he does not know.- 6. 12. cognoras : cognosco, the technical term for 'learning by judicial investigation,' of. causam cognosoere. Indemnatis : cf. the account of Gavins, c. 61 foil. ezitus esitiales : ' last closing scenes. ' 13. homines pop. : aut nob. : ' men of the popular or aristocratic party,' i.e. these scenes occur at periods of revolution when one faction is for the moment triumphant over the other, and recovers its lost ascendency. ut homines servos, etc. : an ut-clause expanding hoc vero novum est. The conjunction is repeated in the following clauses merely for emphasis. Homines servos, an emphatic antithesis to homines populares, nobiles above. caput et sangulnem : ' life and limb.' 14. PaulUs, etc. ; 'a Paullus, etc.,' i.e. L. Aemilius P., victor of Pydna, B.C. 168. tantmnne vldlsse : an exclamatory infinitive of surprise with enclitic interrogative particle »e, and no subject expressed. Cf. Verg. Aeneid, i. 37 : Mene incepto desistere victam. Rdby § 1358, Madvig § 399. ' What wonderful foresight he showed ! ' suspenses : ' excited. ' 6. 16] NOTES 85 ' feclsBe vlderi ' : the official declaration of the iudices, giving a guarded opinion. Cf. Cic. Acad, ii. 47, 146. Ignea: i.e. the 'laminae ardentes' or red-hot plates, mentioned below § 163. Cf. Horace 1 Ep, xv. 36, lamna candente, Juv. Sat. xiv. 21, TJritur ardenti ferro. scelerls coniuxationis^ue : heudiadys, 'criminal conspiracy.' ea facilitate: ' so complacent.' vel ipso cam. Intemuntlo : ' even at the mediation of the executioner.' 15. magnae pecuniae : with 'vilicus.' The 'vilicus' or steward was a slave entrusted with the entire superintendence of the ' villa rustica ' and the other slaves there employed : a good and trustworthy vilicus was therefore worth a considerable sum of money. The ordinary price of a slave without special qualifications seems to have been about 500 drachmae ( = £20) Hor. 2 Sat, vii. 43 though they sometimes fetched fancy prices (£800, or even double that amount), Mart, i, 59, iii. 62. For the descriptive genitive, which is always qualified by an adjective (or numeral, pronoun, etc.), see Roby 1308, 9j Madv. 287. super : when the witnesses gave their evidence after the delivery of Actio I. ; see Introd. § 11. L. Flavius : cf. § 155. procurator: an 'agent,' 'factor' who looked after the estate during the owner's absence. Cn. Lentulus : C. Cornelius Lentulus Clodianus (No. 24 Did. Biog.), consul with L. Gellius, B.C. 72, defeated by Spartacus in the Servile war : censor 70 : legate of Pompeius against the pirates, 67, 66. 'Dicit' — i.e. in his letters. recent! negotlo : at the time of the occurrence : so recenii re § 75. curavit : i.e. he got other people to write to Verres iu support of M's. character. For mittendas, Roby § 1401. 16. de Apolloulo : 'the case of A.' 'as to A.' 'De' with its su"bstautive is often so used absolutely : of. Cic. ad Fam. ii. 17, 2 : de raiionibus referendis non erat incommodnm te nullas referre : ' as to the rendering of accounts, it was not inconvenient that you rendered none ' ; in Pis. 51 : de reditu Gabinii omittamus. clarius : ' more notorious. ' vocari : citari. The ' in ius vooatio ' was the preliminary notice given to a defendant, corresponding to our ' serving of the writ ' : the ' de tribunal! citatio ' was the formal summons on the day of the trial to hear and answer the charges. quod . . . maueret : for 'quod' with subjunctive =' cur ' cf. Hor. 86 CICERO IN VERREM [r. 17 2 Ep. i. 30, non est quod multa loquamur : ' there is no reason why we should speak at length.' Livy, xxxviii. 10 : mirante consule, quod morarentur. Integer, 'unassailed.' 17. quem dlceret : for 'qui . . . esset, ut dioebat."' The verb of saying, instead of the thing said, is loosely put into the subj. (Roby § 1746). Cf. deOff. i. §40: quod se oWtom nescio gfaid diceret= quod oblitus esset mescio quM, ut dioebat : ' because he had forgotten something or other, as he said. ' In nomlnlbus nnmeratam. Nomen, the 'aame, of a creditor entered in the ledger, was used for 'a debt' : hence ' in nominibus'= stand- ing to one's credit,' 'owed to one.' Cf. 2 Fcrr. i. 10, nomina exigere^to collect debts: numeratain=lit. 'paid down,' 'ready cash.' Cf. numeravit pecuniam § 15, supra. cum maxime : ' as soon as ever.' 8, 18. constantlam : 'consistency.' ciul, si . . . facerent . . . amltteret : ' who, if the slaves raised war, was likely to lose.' Cf. §89: quae (navis) si in praedonum pugna versaretur, urbis instar habere videretur. . Roby § 1532, c. nomine: 'pretext.' Cf. pro Mac. 12^ 2T: Olaasis nomine pecuniam civitatihus impercctam queruntur, 'They complain that money is levied from the states, on the pretext of the fleet.' 19. si alloiuid : ' if really anything,' more definite than si quid below. Cf. de Off. i. § 155 : nosipsi quidquid ad rem pvhlicam attidi- mus, si aliquid attuUmus, 'whatever we have contributed to the welfare of the state, if anything.' tua Indicia sequar etc. : 'I will conform to your judgments : I will maintain your decisions, so long as you yourself are willing (to do so) ; ' auctoritas ' = an authoritative decision serving as a pre- cedent, meo lure : cf. § 2, supr. 20. non . . . ne . . . OLUidem : Roby § 224 b.a. 9, 22, quid sit defeusurus: so 4 Verr. xii. 28: hdberes quod defenderes. fasces : secures. The praetors on foreign service were attended by six lictors with ' rods and axes ' : when on duty in the city the number of lictors was two, who carried ' fasces ' but not ' secures. ' quae cum dixerit . . ., quaeram : Roby § 1481. de caroere : de for ex as often : cf. de Orat. ii. 263 : de triclinio tuo exibis. 2 Verr. 2, 30, 75 : de sella exsiluit, ' leapt from his seat. ' ad magnltudinem : for ad='in regard to,' used after adjectives, see Roby § 1827, Madv, 253, dbs. 10. 25] NOTES 87 23. aestlmate pecuuta : i. e. calculate how much ApoUonius had to disgorge to obtain his freedom. reperletls etc. ; ' you will find that these various devices had been adopted in dealing with one wealthy individual, for the purpose of holding out to the rest the tei^rors of similar misfortunes, and a warning example of the dangers to which they were liable,' i.e. by refusing, or, as in the case of ApoUonius, by being unable, to obtain acquittal by means of a heavy bribe to the praetor. statttlte quanti hoc putetis etc. : ' determine at what value you reckon this, and how many you think paid quittance,' inclusum supplicium atque . . . seclusum : a strange phrase for ' the punishment of being shut up and cut off from ..." 24. oceurrere: 'anticipate.' sine causa quaestus : ' with no mercenary motive. ' For the genitive, see Roby § 1304. et non : ' and not rather. ' M non is used instead of nee ' where the negative belongs to a special word in the sentence, or where [as here] the new sentence is intended as a correction of the former. ' —Roby § 2235. 10. 25. Cicero now passes on to show, by illustrating the wanton and luxurious life which Verres led, how little right he had to the ' laus imperatoria ' to which he laid claim. sublet : ' to be supplied.' summa illuc pertinet : ' the main point is this, that . ' Non ad Q. Maximl sapientiam . . . cognoscite : ' 1 pray you, become acquainted — not with a general to be compared with , . . — ^but with quite another class of general to be carefully kept and cherished.' For non ad= ' not to be compared with,' see Mad v. on Cic. de Fin. iii. § 52 : de Orat. ii. § 25 : nihil ad Perdum. The sen- tence is very loosely constructed. (J. Maximi : i.e. Q. Fabius Maximus Cunctator : sapientiam refers to the policy of delay by which he endeavoured to weary out Hannibal. Cf. Verg. Aen. vi. 846 : unus qui nobis cunctando restituit rem : ' who alone restored our fortunes by delay, ' (borrowed from Ennius. Cf. de Off. i. § 84). iUlus superioils Afr. : the elder Scipio, the victor of Zama, b.c. 202. huius : the younger Scipio (Aemilianus) Africanus, the hero of Numantia, B.C. 132. His ' singulare consilium ' was commended by Cato in the Homeric line : ofos vivvvrai, rol Bi ffKial it(raovcnv, = ' he only hath wisdom, others are but flitting shadows,' {Od. x. 495), Plut. Oat. Mai., 27. 88 CICERO IN VERREM [10. 26 FauUl : L. Aemilius PauUus, surnamed Maoedonious for his victory at Pydna over Perseus, king of Macedonia, B.C. 168 ; rationem ac disciplinam : 'method and art,' 'tactics.' 26. fluminum. ' The violent rains that deluge the island at this period of the year swell the rivers, damage the roads, and set the Fiumare running : these are torrents, occasioned by the waters descending from the mountains into deep ravines . . . The boister- ous force of the Fiumare while flowing, the badness of the roads and the want of bridges, render travelling in the winter dangerous and at times wholly impracticable.' — (Smyth's Sicily, p. 7.) continebatux : ' consisted of ' ; some MSS. give ' conterebatur. ' 27. Favonio. The blowing of the west wind, Favonius or Zephy- rus, was the sign that spring had commenced, Cf. Hor. Od. i. 4 : Solvitur acris hiemps grata vice veris ei Favoni. Halm quotes Varro B. if. i. 28 : primus dies est veris in Aquario. cumcoeperat . . . dabat, cum vlderat . . . arbitrabatur: Hoby § 1717. rosam : the latest blooming flower of spring. Cf . Hor. Od. i. 38 : rosa quo locorum sera moretur, ' where the late rose lingers. ' 11. lectlca octaphoro : 'a litter with eight bearers.' These lecticae were introduced into Bome from the east. At first they were only used by sick persons or on a journey, and it was regarded as a sign of effeminacy for a man to use them in the city ; sub- sequently however they came into more general use, and were furnished in most luxurious style with curtains and cushions ( Juv. Sat. 1. 159). The number of bearers varied, Juv. Sai. i. 64 mentions one borne by six slaves. Cf. also Juv. Sat. iii. 242 : clausa lectica fenestra ; and for a general description Becker's Oallus, p. 341 foil. Melltensis : of fine Maltese linen. Cf. 2 Ver): 2, 72, 176 : vestem Melitensem ; 74, 183 : Melitensia. maculis: 'meshes.' iura disoripserat : ' dispense justice to each applicant.' Cf . de Off. i. 124, iura discrihere ; Cat. i. 4, 9 : discripsisti urbis partes ad in- cendia : ' allotted the various quarters of the city, to be set on fire. ' 28. in quibus conslstere, etc. From 2 Verr. 2, § 63, it appears tha,t Sicily was divided into four districts for judicial business. The praetor went round ' on circuit ' once a year, stopping {coji- sistere) and holding assemblies {conventus agere) at the chief town of each district in turn. The four towns were Syracuse, Agri- gentum, Panhormus, and Lilybaeum. conventum agere. Cf. forum, iudicium, coetus agere. 12.29] NOTES 89 ad tempus : 'at the right time,' i.e. at an appointed hour. Cf. Livy xxxviii. 25 : cum consul ad tempus venisset : so ante tempus, ' before the right time, prematurely.' Cic. de Am. 3, 11 : /actus est consul bis, primum ante tempus, iterum sibi suo tempore. quae in poculis ponebantur : i.e. the rules and regulations as to the strength and quantity oE the wine drunk, the number of toasts to be honoured, and all other details of the feast. These rules were settled by a 'master of the revels,' arbiter bibendi, elected by lot before the feast began ; cf. Hor. Od. ii. 7, 25 : quern Venus (= the highest throw with the Aice) a/rbit/rum dicet bibendi: Od. i. 4, 18 : nee regna vini sortiere talis : ' nor wilt thou with the dice obtain the lordship of the revels.' See Becker's OaUus, pp. 126-7. pugnam Can. Perhaps ' shambles ' is the nearest English equiva- lent to this metaphor, which Cicero uses elsewhere somewhat differ- ently to describe the Sullan proscriptions. Eosc. Am. 32 § 89 : ie pugna Oannensis accusatorem sat bonum fecit. 12. 29. servitU. See note to § 9. ofTendit. Madvig thinks the whole passage from quod etfamiliae . . . non impedit refers to the slaves, and gives the various reasons why they should be incited to insurrection at this period of the year ; the slave-gangs were collected together and they could see their numerical strength : their labours in the harvest field were most toilsome and would render them more prone to revolt : they would have a supply of com ready for their forces : and the season of the year was propitious for a campaign. The appearance of the praetor would do much to remind the slaves of the powerful city they would have to contend with, and his mere presence might check an incipient revolt. Halm also takes the passage in this way, but Long finds some difficulty in accepting Madvig's inter- pretation, and thinks that 'frumenti . . . impedit ' refers to the praetor, though in what way he does not make quite clear. He also questions Madvig's explanation of ' labor . . . offendit,' but says it is diflBcult to suggest the real meaning. Madvig's interpretation appears the more natural and intelligible, even though some of the supposed inducements to rebellion may, on a too close and hyper- critical examination, appear insufficient. For offendit ='inita.tea,' 'is irksome to,' cf. ad Fam. i. 7, 7 : at COS splendor offendat. concursant : ' make their circuit. ' novo quodam genere : 'a really new kind.' Cf. Wilkins on de Orat. i. 3, 12 : quidam following an adjective may be used either to limit or to heighten: e.g. 1. c. communi qaodam= to a certain extent 90 CICERO IN VERREM [12. 30 universal, but § 14, incredibili quodomi=a, really incredible. Cf. § 188 : nefa/rio qaodam furore : 'with a madness amounting to crime.' 30. nbl primum, etc. ; ' where the bay begins to curve in towards the city.' The precise locality is more specifiioally mentioned in § 80, in litore, quod est litus in Insula Syracuais post AretTmsae fontem, where Insula =Ortygia, an island between the Greater and Lesser Harbours, connected with the mainland, and containing a part of the town of Syracuse. quae regis Hieronls fuit. Cf. iv. § 118 : in qua {Insula) domus est, quae Hieronis regis fuit, qua praetores uti solent. Hiero was tyrant of Syracuse 478-467 B.c. fillus. In § 81 he is alluded to as praetextatiis, i.e. still with the ^ toga praetexta, or boy's toga ; and in iii. § 159' he is called grandis, tall for his years : from these three passages we may infer that he was not far oflf 17. Cf. Ramsay, Man. Antiq. p. 422. si . . . abrlperet . . , cogeret. See note to § 18, aifacerent. patris. Cf. iii. 68 fin., Koby §§ 1314, 1317. Madvig on Cic. de Fin. v. 5, says : Cicero uses the genitive with similis, when the object is a living being (especially a god or man), far more frequently than the dative : the cases in which the dative occurs being so rare by comparison as to give rise to doubt whether the text should not be altered. Where the object is a thing, he uses either case indiscriminately. Of later writers, Livy prefers the genitive, and the Augustan poets (Vergil, Horace, etc.) almost universally employ the dative whether the object be a person or thing. The personal pronoun however is always in the genitive. Cf. § 55 n. 31. [ab Rhodio tlbioine] bracketed by Habn as unsuitable to the participle ^cr-ducta, and a probable gloss taken from iii. 78 : Ter- tiam vi dbductam ah R. tibicine. turbas: 'bickerings,' 'quarrelling.' mlmi : for the mimi (the same name is given both to the plays and the actors), see Momm. iv. pp. 579, 580. Iste Hannibal. This is supposed to be a reference to a line of Ennius (quoted by Cicero pro Balbo c. 22 fn. ) in which he makes Hannibal say: hostem qui feriet mihi erit Karthaginiensis Quisquis erit : ' he who shall smite the foe, shall be a Carthaginian to me, whosoever he be. ' 13. talarique tunica. The tunic ' extending to the ankles ' with long sleeves {manicata) was regarded as very eflfeminate and foppish. It was not a Roman costume but was introduced from Greece. Cf. Cic. Gat. ii. 10. Hor. Sat. i. 2, 25 : Maltinus tunicis demissis 13.33] NOTES 91 ('flowing') ambulat. The wearing, too, of the 'pallium' or Greek eloak instead of the characteristic ' toga ' was a sign of eflfeminacy in a Roman of this period. See § 86. non iUB dlci, nou iudicia fieri : ' no judgments were given, no trials held,' a comprehensive phrase expressing that the whole machinery of the law was at a standstill. Iiis refers more particu- larly to civil suits, iudicia to criminal trials, for which we have below causarum atque iuris. lus dicere was the tejChnical phrase by which the praetor was said to deliver judicial decisions by virtue of his authority (iurisdictio). In civil suits the praetor, after holding a preliminary investigation, usually appointed a index to hear the case : all proceedings before the praetor were called proceedings in iure, and those before the index were termed to iudicio. 32. defendis: 'maintain.' Cf. § 151 : si etiam id quod defendit velim concedere : ' even if I am willing to allow what he maintains. ' dicendi ratio : ' oratorical style.' auetoritas : 'precedent.' Cf. § 19 (note): tuam defendam aucto- ritatem. ex mulierum morsu. Cf. with this passage § ifin. 33. aera : ' campaigns '=stipendia. In stipendiis — in imperio : as a subordinate— as a commander. abducl : i.e. willingly, ut meretrix ; perduei = ad amatorem ii lenone vi auferri. frequens : aere dirutus. These are military terms : frequens is applied to a soldier who is always at his post : aere dirutus to one whose pay is stopped for any misdemeanour. The meaning is that though Verres was always at his post at the mimic warfare of the gaming tables, yet he lost his money, as if he were a defaulter. damna : i.e. his gambling losses, ' which were paid up and made good by the profits he made out of his youth ' (aetatis fructu). lam vero, cum, etc. The general sense is: he grew hardened and inured to this sort of vice by satisfying the lusts of others ; why then need I say how many strongholds of chastity he assailed ; why link others' shame with his enormities ? Tusticanus : 'peasant': distinguish from rustieu^ =hoovish, un- lettered, clownish. L. Iiucullo, M. Cotta : Coss. B.C. 74, when Verres was praetor at Rome. municlpio. For the legal relation of 'municipes' to Rome see Ramsay, Man. Antiq. p. 91. vadlmonii causa : ' to answer to his bail. ' Vadimonium was the 92 CICERO IN VERREM [13. 33 general term applied to the ' security ' given by the defendant to the plaintiff that he would appear before the praetor (in iare) on a fixed day. See Ramsay, Mem. Antiq. p. 281. lura omnia pr. urb. : ' all the judicial decisions of the city praetor. ' Equivalent, as Long says, to ' omne ius praetorium,' for -which see Bamsay, Man. Aivtiq. p. 243. paludatus : clad in the 'paludamentum,' the distinctive cloak of the commander-in-chief. Vota nuncupare : a consul or praetor before proceeding to a province offered in the capitol solemn vows to the gods to be performed in case of safe and successful return : cf. Livy, xli. 10. contra auspicia : because, as soon as the imperator re-entered the city, he thereby divested himself of the 'imperium,' and the aus- picia would have to be taken anew. 14. Ita milii . . . arbitrarer. 'May your esteem and that of R. people fulfil my hopes as truly as I have received all the ofices ... in such a spirit as to deem myself , . .' Cf. Madv. 444 a. obs. 3, and Roby § 1707 f., and passages there quoted ; and add Cat. iv. 11: ita mihi salva repvMica vobiscum per/mi liceat, ut ego non atrocitate animi moveor : ' as truly as I am moved by no "personal animosity, so may I be allowed to enjoy with you the security of the state.' non solum datum : ' not merely as a gift, but as a trust committed to my care.' quaestor: see Introd. § 8. Cf. pro Plancio c. 26, where C. amusingly describes the exalted notions he had of his own value as quaestor. his: i.e. such as we see every day, 'the ordinary irregular de- sires ' ; for this use of ' hie ' cf . pro Mur. §§ 3, 24. 36. This section gives a succinct account of the duties and pre- rogatives of the ' aedilis curulis. ' By virtue of his office he was (i) curator urbis ; (ii) curator ludorum soUemnium ; (iii) curator annonae. The last of these functions, the superintendence of the markets, is not here expressly mentioned by C. : (i) included the supervision of the public and private buildings of the city, as well as the preservation of peace and order, and all police arrangements (sacrarum aedium procurationem . . . totam uriem tuendam) ; (ii) the general management and regulation of the national games. Cererl, L. L. The ' Cereaha ' commenced on April 12, the ' Floralia ' on the 28th, lasting till the end of the month. The ' ludi Romani, or Magni,' were the oldest of the Roman festivals, instituted by Romulus and reconstructed by Tarquinius Priscua. They took 15. 38] NOTES 93 place in the Circus Maximus, and were therefore often called ' ludi Circenses. ' They began on September 4, and included all kinds of gymnastic contests ; they were held in honour of Jupiter, Juno and Minerva, the three divinities who had shrines in the Capitol. Cf. Livy i. 35 fin. ; Ramsay, Man. Antiq. pp. 346 foil. populo plebique : originally popvZus meant the patricians and the cUentes only ; while plebs was used of the subjugated popula- tions of conquered towns imported to Eome, who had no share in political rights and privileges. The phrase 'populus et plebs,' however, was kept to designate the whole body of Eoman citizens long after the two classes had ceased to be politically distinct. fiructus illos : ' the following returns for my toil and anxiety. ' Madv. 485 b. antiquioreiu^superlorem. 'A certain rule of precedence' in giving one's opinion on any subject before the Senate ' was followed. If the elections for the following year were over, the Consuls elect were called upon first, then the Princeps Senatus, then those who had held the office of consul, and so on through the inferior offices . . . Considerable importance was attached to the privilege of speaking early.' — Ramsay, Man. Antiq. p. 219. ius imaglnls . . . prodendae : ' the right of handing down to posterity a cast of my features.' These casts were made of wax and kept as family heirlooms in the ' atrium,' or hall of the house. Cf. Juv. viii. 19 : Tota licet veteres exoment undique cerae Atria, 'Though the whole atrium be decked on all sides with ancient waxen-casts.' 37. ita . . . vellm : cf. § 35 note. ' So may the gods be gracious tome!' The corresponding ut-clause is here to be supplied from the context. Cf. Verr. in Caecil. Div. § 41, where the full form occurs : ita mihi deos velim propitios, ut . . . non modo comma- veor . . . sed etiam . . . perhorresco. recte collocata ... in loco posita esse : 'rightly bestowed . . . suitably placed' : loco=suo loco, ' its proper place.' 15. 38. renuntiatus : renuntio was the technical term for the official publication of the result of an election. quoquo modo : see Introd. § 7. In 4 Verr. § 45 Cicero is more outspoken on this point. non ipsa pr. voce . . . ut putares ? ' were you not roused even by the voice of the crier into thinking that ? . . . ' totiens : viz. until h majority of the ' centuries ' had voted in favour of V. The result of each ' century's ' vote was proclaimed by the herald, and as there were 193 centuries the name of Verres 94 CICERO IN VERREM [15. 38 would be proclaimed at least 97 times. The division of the Roman people into ' centuries ' was introduced by Servius TuUius (578- 535 B.C. ). The whole of the Roman burgesses were divided into five ' classes ' in proportion to their fortune, each ' olasais ' containing a certain number of 'centuriae ' of ' seniores,' i.e. men over 46 years of age, and of 'iuniores,' between 17 and 46. Besides these there were 18 centuries of knights ifiquites), making in all 193 centuries, which together formed the 'Comitia Centuriata,' the most im- portant of the Roman constitutional assemblies. The duties of the Comitia were (i) election of magistrates ; (ii) enactment or repeal of laws ; (iii) hearing of criminal cases affecting the life or liberty of a citizen. lus dlceres : the ' iuris diotio miw cives ' was the technical phrase for the functions of the ' praetor urbanus. ' iUud ratlonlB. Boby § 1296. 39. provlncla : i.e. the provincial praetorship in Sicily. fasces ac secures. See § 22. ut, omnibus cum teneare rebus . . . : ' convicted on all points, you take refuge in . . . ' For teneare cf . Gat. ii, 6, 13 : Cum haesi- taret, cum teneretur, quaesivi . . . Tempsanum Incommodum : ' the misfortune at Tempsa.' The incident referred to is not further known. Tempsa was in Bruttium on the Terinaean gulf ; Verres returned to R. at the close of the Slave war : so that we may infer from the context that the town was besieged by the remnant of Spartacus' army. recens : ' as soon as it occurred. ' Cf . recenti negotio, § 15 ; recenti re, § 75. 16. 40. Valentin! : the inhabitants of Vibo Valentia, a ' muni- cipium ' a little south of Tempsa. cum tunica pulla et pallio. The vestis pvlla or tunic of dark- grey wool was the dress of slaves and the lower orders : the paUium was a Greek cloak. Verres' proper official dress, as praetor, was the stately toga praetexta, or purple-bordered robe. proficlscentem : i.e. in provinciam. qui . . . capiebat : ' who, at the very time he was leaviiig his province, not to enjoy a triumph but to stand a trial, did not even avoid a disgrace which he incurred without any compensating pleasure.' 'Infamiam' refers to his undignified way of receiving the Valentini. 41. divlna : ' inspired. ' aede B. The temple of BeUona was built in fulfilment of the vow of Appixis Claudius during the Samnite war, 296 b. o. ; it stood in 18. 45] NOTES 95 the Campus Martius outside the city gates. The senate here gave audience to such foreign embassies aa were not allowed to enter the city ; and also decided the claims of victorious generals who de- manded a triumph for their victories, but could not enter the city while still under arms. principes: so. senatus, i.e. those who had the right of speaking first in the senate. Cf. note to § 36 ; so Cai. ii. 6, 12, tabella. Each juryman was provided with a wooden tablet (tabella) covered with wax on which to record his verdict, by inscribing thereon either A. (absolvo), or C. (condemno), or N. L. (non liquet=VLOt proven). 17. 42. Esto : ' Well, then,' summing up the results of previous arguments. C. now passes on to the second division of the speech ; see Introd. § 12. at vero : ' yet, on the other hand. ' dUlgentiamque . . . singularem : ' and displayed unusual activity in that matter.' Adhibuit to be supplied from habuit (Halm, who quotes de Am. 89 : omnis hoc in re habenda ratio et diligentia eat). itaque : ' and in this respect,' ' and so far.' malestatis : ' treason ' ; ' miuutae ' is to be supplied. Crimen m. m. signified any act by a Roman citizen by which the dignity of the state was impaired. 43. nomine : see note to § 18. 44. sumptu pull. : ' at the public expense ' ; tuo nomine : ' in your name,' i.e. 'for you'; publice, 'by order of the state,' 'on com- mission from the state ' : though perhaps either sumptu piib, or publiee is a gloss, and one should be omitted. magistratum : ' the chief magistrate,' ' mayor.' Vella : on the west coast of Lucania. prospectare : ' descry afar off,' explorare fugam : ' seek a way of escape. ' 18. 45. necease est : in order, that is, to prove that you were not guilty of ' res repetundae.' istae legis. The 'lex Claudia de senatoribus,' B.C. 218, is thus quoted by Livy xxi. 63 : ne quis senator, cuive senatorius pater fuisset, maritimam navem, quae plus quam trecentarum amphorarum (cubic feet) esset, haberet : ' Let no senator, nor one whose father has been a senator, possess a vessel of more than 300 cubic feet capacity.' Vessels of this capacity, he adds, were considered sufiBicient for carrying agricultural produce ; whereas trade of all kinds was thought degrading to a senator. quid enlm tlbl navl : sc. opus est. 96 CICERO IN VERREM [18. 46 te babere nibil licet : ' it is not lawful that you should hold property ; ' for the construction of. § 84 : Syracusamm in ea parte liabitwre non licet, ' it is not lawful for a Syracusan to dwell in that quarter,' and Rohy il., pref. xxiii. Some Mss. read tibi for te, — unnecessarily, as the dative is easily understood. Of. non licet me uti, § 154. 46. deinde : 'again,' 'further.' celeberrimo : 'crowded,' 'frequented.' naviculariam facere : 'to start a shipping business.' So facere argentwriwm, a silversmith's business, § 155 ; topiariam, ornamental gardening. onerariam : a transport-ship, a vessel of greater capacity than the 300 ampkorae mentioned by Livy I. c. as sufficient ad frtictiis ex agris vectandos. commearet ; ' go backwards and forwards. ' 47. priore actione : see In trod. § 11. Mamertlnl : the inhabitants of Messana, a town which Verres used as a depot for his plunder and a retreat for, himself (§ 59) ; in return for which he treated the inhabitants with more forbearance than usual. Eeginis : Rhegium in Bruttium, opposite Messana. Pvblice, i.e. ' as a state contribution,' ' for this you made requisition on the state of Rhegium. ' 19. 48. intabuUs : 'in their ledgers,' i.e. there is no entry to this effect in their public account books ; aerario, 'public chest.' publice coactis : Livy i. 56. multas . . . persoriptas : ' that many sums of money, which had been paid to the defendant, had been entered under the head of false and bogus building contracts.' For erogare =to pay money out of the public chest, cf. Livy i. 20 : in eos sumptus pecunia erogwretur. capltl : 'his political existence,' because, if found guilty, he would be liable to ' capitis deminutio,' or loss of all civil rights and liberty. seriptum=ira tahvZis above : ' written entry.' locaris : ' contracted for,' as often : cf. 7oca*soJies above. 49. foederatl : the communities of Sicily stood in various relations to Rome. There were : — (i) Civitates foederatae, regulated by special and distinct treaties with Rome. These were Messana, Tauromenium, and Netum. (ii) Civitates liberae ac immunes, which paid no tax : they were 20. 51] NOTES 97 five in number, viz. : Centuripae, Segesta, Panhormus, Alesa, Halicyae. (iii) 34 Oivitates decwmanae, paying a ' tithe ' of their field pro- duce ; and (iv) ' a very few communities subdued by arms,' (2 Verr. 3, 6), whose territory became 'ager publicus,' but was restored subject to payment of certain dues, which were farmed out by the censors (cenaoria locatio). in fetialium manibua educatum : ' brought up under the care of the f etials. ' The ' f etiales ' were a college of priests who had special charge of all matters connected with treaties, declarations of war, etc. Di adprobent, ' heaven's blessing on him ! ' in publlcis rellglonlbus etc. : ' scrupulous and exact in fulfilling the obligations of public treaties.' dedantur : any Roman who violated a treaty entered into with a foreign state was summarily handed over (dtditio per fitiales) to the offended people to be dealt with as they thought fit ; an act which was supposed to free the general community from any retri- bution for such violation, ut religioiie solvatur civitas. Cic. pro Caec. 34, 98. Cf. de Orat. i. 40, 181. 50. cautum et ezceptum : ' an express stipulation and exemption was made. ' 20, ius foederis : imperii condlcionem : ius here combines the ' rights ' given to Rome, and the ' duties ' imposed on Messana, by the treaty : ' the obligations of the treaty. ' Cf. ius imperii above. Condicionem imperii = the terms and conditions on which they were ruled by Rome : ' the terms of their federal alliance. ' Cf . condicio sociorum above. 51. recentlbus suis ofaciis : alluding probably to the act of the Mamertinea in joining Kome before the First Punic War, 264 B.C. Integra re : ' when the question was still open, ' i. e. before any treaty had been entered into. Cf. Cic. Cat. iv. 3, 6 : Sed institui referre ad vos, P.C., tanquam integrum, de facto quid iudicetis, ' I have determined to refer the matter to your judgment, senators, as an open question. ' iisurpatum : ' grown familiar,' ' become common by constant use, Cf . Oat. iv. 4, 7 : hoc germs poenac hac repuhlica usurpatum. Usur- y are commonly contains the idea of habitual practice : e.g. de Off. ii. 11, 40 : O. Lading, is qui sapiens usurpatur, ' constantly goes by the name of . . . ' ; ii. 15, 55 : id, quod a nostris hominibus saepis- sime usurpatum, iam in proverbii ionsueiudinem venit : ' the ex G 98 CICERO IN VERREM , [21. 52 presaion, which has been frequently employed by our countrymen, has now passed into a familiar proverb.' dlffloultate ; ' want, ' ' scarcity ' ; the opposite of ' facvltate navium,' which we have in § 6, supra. 21. 52. ex lege Terentia et Cassia. This law was brought forward, at the suggestion of the senate, by the consuls for B.C. 73. It restored to the people the privilege of distribution of corn at a nominal price, granted to them by a corn-law of C. Gracchus, 123 B.C., but of which Sulla had deprived them in 82. It further laid upon the provinces the duty of supplying corn at a fixed sum. From Cic. 2 Verr. 3, c. 70, it appears that there were two modes of purchasing corn from the provinces {duo genera emendi fiierunt) : (i) The civitates decumanae had to supply decumae, or ' tenths ' of their produce (in addition to their original impost), for which the state paid at the rate of 3 sesterces a bushel ; (ii) a further amount of 800,000 bushels was levied proportionally on all the Sicilian states (quod civitatibus aequaliter esset distributum), for which the senate paid at the rate of 3^ sest. a bushel. The decumanae civitates were therefore liable for both (i) and (ii) ; the Mamertines, being jmmumes, were liable only for (ii) quod emeretur, but not for (i) qu,od exigeretur. an ut ne venderent? ' You say the M. were not liable for corn. How not liable? Do you mean they were not bound to sell ? ' For ut ne see note § 7, ut ne quis serous esset. The sentence is elliptical for ' dicis ita non debere ut ne ve9iderent ? ' foro et commeatu : ' market and supplies.' 53. publloos agros : see note to § 49. The ' tithes ' that the tenants of these lands (araiores') had to pay were ' farmed out ' by the censors. slngulas decumas : i.e. the original 'tithes' which they would naturally supply as ' decumanae, ' as distinct from the additional quota levied on them, for which they received payment from the senate {alterae decumae). ex lege Hieronlca : i.e. as fixed by Hiero ii. : they remained unaltered when Hiero's kingdom passed into the hands of Rome. frumentl empti : i.e. their portion of the 800,000 modii levied on the whole of Sicily ; (ii) in note to § 52. oerte : C. 's argument is, if the Mamertines, as you say, were not liable for 'frumentum emptum,' then none of the other states were ; and the ' immunes,' who were not even liable to the ' tithes ' {qiu)d^ exigeretur), were surely exempt altogether ; and yet you not only demanded from them their regular quota of corn but even made 23. 57] NOTES 99 them provide, over and above that, the amount you had remitted to the Mamertiues. superlores omnes : sc. praetores. pecvmlam ... ex lege : that is, the legal 34 sest. per bushel. trabali clavo. Cf . Hor. Od&s i. 35, 18. Cf. our metaphor ' to clinch.' commentario : 'note-book,' 'minute-book.' D. C. S. = de oonsilii sententia. 55. auctores : ' guarantors ' for the strict observance of the treaties. pro portione : ' proportionately '=aequabiUter above. consilium iste dedit : ' until the defendant appointed this select and worthy board of arbitrators, in order that he might receive money from the Mamertinea and act consistently with his character. ' Consilium is the board appointed by Verres to decide whether the M. were liable for the frumaiium emptmn. For consilium dare in this sense compare the phrase iudioes dare used'of a praetor (see § 13, note to ius did), and especially Cio. pro Flacc. 35, 88 : in Lurconis libertum iudicium ex edicto dedit. For sui similis see note to patris § 30. ex : 'in accordance with the written regulations ' {institviis ac C. Sacerdos and Sex. Peducaeus were pro-praetors of Sicily, immediately before Verres, in B.C. 74 and 75 respectively. malo auctore : ' from one who had no right to sell. ' auctor was, in legal phrase, the seller who guaranteed the title to the article sold. See pro Mur. v. 2. 22. 56. TauromentiniB, Netinls. Tauromenium and Netum were the other civitates immunes ac liherae. See § 49 note. causam foederis : ' their case as regards their treaty.' Inconstantla : 'inconsistency'; cf. ' constantiam,' § 18. id esse actum ut . . . : ' that the object aimed at was ..." bene . . . coUocasse: 'they had well invested with the defendant their numerous and costly gifts ' (in money and in kind). idem : with iuris. 57. volnera : ' weak points.' ut. This is explained by most of the commentators as an ' anacoluthon ' ; Cicero meant to finish the sentence with a sic clause, but gave a different turn to the thought : ' as in trials it is more honourable ... so . . .' Halm fills up the anacoluthon thus : sic tibi honestius fuit laudatione ca/re,re. laudatores : a legal term for witnesses called in support of a, loo CICERO IN VERREM [32. 58 man's character. From this passage it would appear that ten was the number established by custom, though not legally required (qimsi legitimum). boc quid est . . . carendum : ' what does this mean, except that you understood what advantage there was in reliable testimony to your character, but that nevertheless your government of the province had been such that you had, perforce, to go without this advantage ? ' 58. tarn bono lure: 'with such privileges.' Thus civis optimo JMre=one who enjeyed the fullest privileges of Roman citizenship. For the difference between ' coloniae ' and ' municipia ' see Bamsay, Man. Antiq. p. 88 foil. The distinction however had now practically ceased to exist since the citizenship had been extended to the whole of Italy after the Social War (B.C. 90, 89). 23. 59. impetraretur = impetrari debehat, as permoverem § 150, commoverentur § 171 (Halm). reddita : ' given as their due ' ; donata : ' bestowed as a gift. ' 24. 60. frumento : for the dative, Roby § 1156. etiam In sociorum et Lat. stipeudio. ' As Latium and the rest of Italy were gradually subjugated, the different states received into alliance became bound to furnish, when called upon, a contingent of soldiers, horse and foot. . . . These were designated Socii nomenque Latinum, or simply Socii, and were clothed, equipped and paid by the communities to which they belonged.' — Ramsay, Man. Antiq. p. 378. Stipendio refers to the pay, and sttmptu to the cost of maintenance, of the soldiers. turn cum: i.e. before the Social War (B.C. 90), after which they became eligible for Roman citizenship and service in the regular legions ; whereas, before, they served as separate troops. 61. tantam dlffloultatem : ' why you took upon yourself so difficult and troublesome a duty which rendered you liable to suspicion and accusation.' quaestus : ' means of gain. ' 25. 62. disoribere. Cf. note to § 27, iura discnpsit. sescenos uummos i.e. sertertios : about £5. oommeatum totius aestatls : • exemption for tlie whole summer,' commeatus=lit. ' leave of absence,' ' furlough.' abstulerat : lit. • carried away with him,' ' got off with.' Cf. the similar Greek phrase i^ero Xa^iiv. nomine : ' nominally' ; re quidem vera : ' but really,' ' actually.' P. Caesetius et P. Tadlus. The 'quaestor' and 'legatus' re- peotively of Verres : see 4 Verr. 146 and 2' Verr. 49. 27. 68] NOTES loi uon ceperunt sed abd. : 'I will not say captured, but towed away. ' captam : 'hampered.' Cf. oculis, mente oaptus, etc., Oat. iii. e. 9. argent! faotl atiiue slgnatl : ' plate and money.' Btragula vestis: 'coverlets made of fine and costly materials.' Cf. Her. Sat. ii. 3, 118. Megaridem : i.e. Megara Hyblaea, north of Syracuse. mulierculis : contemptuous diminutive. Cf. ' homuncvius,' ' Graecidus,' ' sermuncvlvs,' ' oratiuncula.' 64. coliortl : ' his retinue.' cuidam amlco sue: 'to a friend of his.' So 4, §38, apud qvAndam propinquum suum : ' with some relative of his ' ; the geni- tive also occurs after quidem, e.g. ii. §54, cuidam amicorwm snorum. Bio babent : ' are convinced of this. ' This phrase is of frequent occurrence, especially in the imperative forms, sic habeto, sic habeas ; cf . ad Fam. ii. 10, 1, sic habeto, nvilam me epistolam accepisse tuam : ' be assured that I have received no letter of yours.' quid elus sit : ' what there is in it,' i.e. ' how much truth there is.' For the genitive see Eoby §§ 1296, 1299, and cf. de Fin. i. 27. Halm aptly quotes Plant. Aulul. iv. 10, 72 : ibo intro, ut quid huius reisit sciam : ' I will go within that I may know what there is in this,' Madv. 285 b. 26. 65. tanto conventu : i.e. of Roman citizens. Cf. § 10 note, maritimi : i.e. dwelling on the coast )( mediterranei, applied in § 70 to the island Centuripini. 66. P. ServlUua : P. Servilius Vatia (Cons. 79) was sent in B.C. 78 as pro-consul to Cilicia to exterminate the pirates who infested those coasts. He succeeded in repressing them for a time at least, and then proceeded to attack the robber-tribes of Cilicia in their fortress of Isaura. As a recognition of his services here he ob- tained the surname Isauricus. He was one of the judges at the trial of Verres, and was a staunch friend of Cicero, whose recall from banishment he helped to obtain B. c. 57. • 67. auctorem : 'authority,' i.e. one who by his example has established a precedent (exemplum) for an act. Cf. auctoritas, § 19, auetor, § 55. quo ? ' to what end ?' quem=ut eum. 27. 68. lautumias Syr. : 'the stone-quarries of S.' Cf. § 143 : career ille, qui est a crvdelissimo tyranno Dionysio factus Syracusis, quae lauturaiae vocantur. These were hewn out of the steep and rocky declivities of Bpipolae to the north of the town, and served as a public prison. They were entirely without any kind of roofing, which left the prisoners exposed to all weather ; Thucydides gives I02 CICERO IN VERREM [27. 69 a vivid description of the hardships endured by the Athenians entombed there after the failure of the Sicilian expedition (Thuc. vii. 87). Cf. also Plaut. Owp. iii. 5, 63-68. The largest of these quarries now belongs to a Capuchin convent, and is laid out in romantic gardens of luxurious fertility (Smyth's Sicily, p. 168). tutum ad oustodiam: cf. Thuc. vii. 86, do-^aXeimiTijK etpai vo/il- iravres t^v rlipjitnv : ' (The Syraonsans put the Athenian prisoners into the quarries) thinking that they were a most secure place of confinement.' For ad see note to § 22, ad magnitvdinem. imperantur : so Horace uses imperor (Ep. i. 5, 21) passively; a rare use. 69. subditlTum : 'supposititious,' ' counterfeit ' = s«p^osJitja of § 70, )( verus, the reaX, pirate chief, whom Verres had liberated for a sum of money. denique : ' in a word,' as often. quo 7 — ' Lllybaeum fortasse ' : an imaginary dialogue between Cicero and one of his hearers. 'He despatches the fellow — whither ? ' 'To Lilybaeum, perhaps ? ' 'I see ; (you mean) he is not altogether afraid of a, maritime folk, notwithstanding ! No, indices, certainly not to Lilybaeum.' 'To Panhormus then?' Tamen implies, though he was afraid to keep the man at Syracuse for fear of recognition, yet he did not hesitate to send him to Lilybaeum, to the other end of the island. si minus ... at: 'if not . . . at any rate.' Cf. §82. 70. summos aratores : 'the chief of agriculturists'; araiores= simply agricolas (as in § 99). Apronium : a boon-companion of Verres, mentioned in iii. 23 as 'an illimitable torrent of vice and iniquity,' chosen by Verres 'as his chief instrument in harassing and plundering the farmers ' ; which will explain 'terrestrem archipiratam,' adliiberetur^: 'received,' 'entertained.' Cf. Cio. Q. Fr. i. 5: quos ego universos adhiberi Uberaliter dico oportere : ' who I say should one and all be liberally entertained.' Hor. Od. iv. 5, 31 : " alteris te mensis ad/w6ei= entertains thee at the second course. 28. 71. humanl : 'well-informed,' 'intelligent.' ex Ipso naviglo : i. e, from the size of the vessel. universos : ' in a body. ' instltuisset : ' had ordained,' ' given orders ' ; so the praetor's ' ordinances ' are called instiiuia. non deslderaret solum, etc. ; ' not only missed the rest, but even clamoured loudly for them.' Sertorianos mlUtes. Sertorius, whom Mommsen calls ' one of the 29. 75] NOTES 103 greatest men, if not the greatest man, that Rome had hitherto produced,' was assassinated B.C. 72, by some conspirators among his own troops. The chief of these was Perperna, who took com- mand of the army after the murder of Sertorius, but was quickly routed and put to death by Pompeius. The remnants of the army were scattered, some taking refuge in Mauretania, others joining the pirates. See § 153. Involutis capitibus : Verres had recourse to a practice which had obtained in the early days of Rome, whereby persons accused of ' perduellio ' were executed with their hands bound and heads veiled. See the old formula quoted by Cicero in his speech pro Eabirio iv. 13 : i lictor ; colliga manus : caput ohnuhito ; a formula which he says ' was long since lost in the mists of antiquity. ' eum locum : § 139 foil. 73. ad . . . numerum : ' to make up their full number. ' aversum: 'turned to his own use,' 'embezzled.' So 2 Verr. ], § 11 : istum in quaestura peeuniam publicam avertisse. Cf. § 152. aeindult: 'entangled himself.' Ci. %16G, sun confessioneinduattir ac iugvletur necesse est : ' he must be entangled and silenced by his own confession.' 29. priore actione. See Introd. § 11. 74. crimini datum iri : lit. ' would be assigned as a ground for charge ' ; dare and habere are the only other verbs besides esse which are found at all frequently with the ' predicative dative.' See Roby II. Introd. p. xxxii. ideo se : the se is redundant, and perhaps has arisen from a repetition of the first two letters of sectiri. patientiam : 'forbearance,' as in the opening of Gat. i. 1: quo usque tandem ahutere patientia nostra ? cum tamen: 'while nevertheless.' Cf. Verg. Aen. ix. 513: Saxa quoque infesto volvebani pondere . . . cum tamen omnes Ferre iuvat subter densa testudine casus. Gat. i. 3, 7 : cum te . . . tamen . . . contenfum esse dicebas. Roby § 1727. rationem : 'the consideration.' proposltum : ' before your eyes. ' Mc cum: 'now when,' hie being temporal. Cf. de Fin. ii. 1, 1 : hie cum uterque me intueretur. 75. Ignotos, notes : with active meaning, as often. quem ad fiuem? 'how long?' Cf. Gat. i. 1, 1 : quem ad finem sese effrenata iactabit audacia^. 'how long will your unbridled insolence vaunt itself?' So ad eum finem, dnm . . 1 Verr. 6, 16. 104 CICERO IN VERREM ,'£39. 76 76. liberum ; i.e. free from restraint; in which you were a free agent. M. Glabrlouem : the presiding magistrate at the ' first actio.'' intra moenia= ireira uriem. 30. 77. si allquam : see § 8, si aliguid; manum: 'an armed band.' Itane vero ? ' did you really ? ' defendes : in its original sense of ' ward off. ' de foro in Capltolium. The course of the ' triumphus ' was along the Via Sacra (between the Coelian and Esquiline hiUs), through the Forum, and thus up to the Capitol. The prison here mentioned, the Tullicmum, stood at the point where the procession turned off from the Forum to ascend the Capitoline hill. 78. et nunc . . . tuo periculo viveret. This difficult sentence is made more involved by the parenthetical clauses introduced. The . main sentence is : et nunc cuiquam credo esse duMtim, quin tu id commissurus nonfoieris, tit ilk archipirata non potius securi feriretur, quam tuo periculo viveret : the meaning of which is : ' and now, I imagine, one doubts that your object would not have been that this pirate-chief should not rather be executed, than live at your peril ' • (the two negatives balance and destroy one another, i.e.) 'your object would have been that he should be executed rather than live at your peril, if you had not been bribed. This last clause in itafes ''L is the supplement to be supplied to 'quin commissurus fueris,' wmiii^'^ forms an anaeoluthon. cuiquam credo, etc., is of course iroiScal', and cuiquam is used on account of the implied negative in credo. quod . . . positum : the antecedent to quod is the sentence tuo periculo viveret. si esset mortuus : i. e. while he was in your custody. probare : ' pass for,' ; cf. pro Mil. % 65 : mirabar volnus in latere, qu^d acu punctum videretur, pro ictu gladiatoris probari : ' I wondered that the wound in his side, which seemed but the prick of a needle, should pass for the thrust of a gladiator.' Ter. Eun. ii. 3, 84 : praeterea forma et aetas ipsast, facile utpro eunucho probes. 79. nescio quern Istum : ' some creature or other of yours,' cf. Tusc. disp. 3, 6 : minime assentior its qui istam nescio quam in- dolentiam laudant : ' I by no means agree with those who extol that freedom from pain of which you speak, xohatever it may be.' See also §§ 156, 170. tamen : you are scoffed at even when you produce the fellow alive, what would you have said, pray, if he had escaped . . . ? Nice : otherwise unknown. 32. 83] NOTES 105 verum hoc erat : C. here returns to the anaooluthon with which he broke off in § 78. ' No ! the truth was . . .' certus locus, etc. Should V. secure acquittal on the charge of ' repetuudae,' he was still liable, C. hints, to another charge, viz., that of 'maiestas,' for releasing, or, to accept his own statement, for harbouring, a public enemy. (See book i. 0. 5). There were several laws dealing with maiestas : the one referred to here was prohaMy the lex Gomelia {b.o. 81), which more clearly defined the various offences' embraced under the term ; cf . § 42. The trials for ' maiestas ' were at this time conducted by one of the six ' quaes- tiones perpetuae ' established by Sulla as standing criminal courts, each one being presided over by a praetor. 31. SO. concursare : see § 29. antea : § 30, which should be compared with this passage. Arethusae fontem. 'The famous fountain of Arethusa, which formerly received divine honours, was once in the centre of Ortygia, but repeated earthquakes have compelled it to alter its situation, and, by dividing and damaging its channels, have sullied the sweet- ness of its waters. ... It is still resorted to by a number of nymphs, who, washing their dirty linen, probably form as great a contrast to its ancient attendants, as its diminished stream must to its once noble ton-ent.' — Smyth's Sicily, p. 171. arbitris : 'intruders,' 'eavesdroppers.' 81. praetextatum ; see note to § 30, where he is called flius adulta aetaie. mulieres autem : contrasted with vir aceubaret iiemo from which a verb may be supplied ' accubabant.' 82. at : 'yet, at any rate,' cf. iv. § 41 : isU etiam turn patrem, si non in parentis, at in hominum numero putahat. 32. 83. ubl quaestores ? i.e. had you not q.uaestors to whom to entrust the fleet instead of to Cleomenes ? [ubi ternis denariis . . . permlssa et data.] This has little bearing on the context and is with good ground suspected by Eber- hard as an interpolation. The ' frumentum at 3 denarii ' was the com provided by the provincials for the personal use of the praetor and his suite, called ' frumentum in cellam ' : the praetor had a certain allowance from the senate intended to cover the necessary expense, and the price of the grain remained fixed at 4 seat, a bushel ; the governor however could, and often did, make arrange- ments with the 'aratores,' by which they paid the value of the amount required in lieu of providing the corn, a custom which V. had taken advantage of, exacting from the unlucky aratores. io6 CICERO IN VERREM [32. 84 however, 3 denarii ( = 12 sesterces) instead of the 4 sesterces fixed by the senate, and further increasing the number of inodii de- manded of them. See iii. § 188 foil. omamenta : a general term for the ' necessary equipment ' of a provincial governor on tour. vetustate : 'longstanding friendship.' cognatione. Cf. iv. c. 33 : Se.ge.ita est oppidwm pervetus in Sicilia, indices, quod db Aenea fugiente a Troia, atque in haec loco, veniente conditum esse demonstrant. Itaque Segestani non solum perpetua societate atque amicitia verum etiatn cognatione se cum populo S. coniunctos esse arbitrantur. ' Segesta is an ancient town in Sicily which men say was founded by Aeneas, when in his flight from Troy, he came to these regions. The Segestani, therefore, consider they are connected with the Roman people, not only by long-standing alliance and friendship, but also by kinship.' Cf. also Thuc. vi. 2. 84. dignitas : the high position, which should have been held by a BiOman : a.eqmtas, justice towards Seg. and Centur. as civitates liberae et immunes : officium, obligations for past services : honos, the regard, esteem due to all these things. captae : e.g. 212, during the Second Punic War. possint : for the subj. see Koby § 1680. 85. auotoritatem ; ' the precedent set by our ancestors,' of. § 19. 33. 86. propugnatorum : ' marines ' = ^Tri/SttToi. stetit: Halm refers to Quintilian viii. 3, 64 who cites this passage as an example of ivipyem, or vivid word-painting. soleatus. The ' soleae ' were mere sandals, covering only the soles of the feet; they were used only in the house, and it was considered a reproach for a Roman to appear in public with them. See Becker's Gallus, p. 425. palllo, tunica : § 31. Cf. the reproach in Suet. Tib. i;. 13 : redegit se, -deposito patrio hdbitu, ad pallium et crepidas ( = Kpr)TrU, a high sandal of Greek fashion). Cf. pro Rab. Post. 10, 27. muUercula : § 63 note. 87. palmarum : the dwarf -palm. See Nettleship's note in Conington's Verg. Aen. iii. 705, palmosa Selimis. Smyth {Sicily, p. 181) says : 'From the shape of the beach that shuts up this lake (i.e. an extensive salt lake near the modern town of Pachino) I have no doubt that it was once open and was the port of Pachynus. . . . The dwarf -palm still flourishes in prodigious quantities.' 34. Odysseae : a harbour in the extreme south of Sicily, on the promontory of Pachynum. 37. 9V] NOTES 107 quod erat : sc. Pachynum. 88. moUebantuT : 'were making great efforts for departure' ; so Livyxxxvii. 11 : quondam (naves) a Nicandro, dummoliuntur a terra, captae : ' while they were straining every nerve to depart.' 89. ratio. Cf. § 10, praedanti ratio. navis constrata: a decked vessel =kot<£0poktos, of. ra wXota KaT&ippaKTa, Thuc. i. 10. lu § 104 we have the opposite naves apertae. 90. publics : ' at the public expense,' as in § 47. rem onmem causamque : ',the whole facts of the case.' Cf. Oat. iv. 5, 10 : quid de tota re et causa iudicarit. 35. 92. nocte intempesta : 'at dead of night.' 93. specula : watch-tower ; cf. Grk. (ppvKTtliptov, ippvKTol. Thuc. ii. 94 ; Aesch. Agam. 292, reliquum =futurum. 36. 94. sagum sumit : 'assumed the military cloak.' 'In the case of any sudden panic, it was assumed by the whole body of the people, who in such 3 case were said — saga sumere, — ad saga ire — in sagis esse.' — Ramsay, Man. Antiq. p. 401. Lampsacenl pericull. This refers to the time when V. was on his way to Cilicia to join the praetor Cn. Dolabella, as his legate ; see Introd. § 5. He had attempted to outrage the daughter of one of the first citizens of Lampsacus, an act which so enraged the citizens of that place that they mobbed his house, and would have set fire to it and slain V. himself but for the intervention of some Roman merchants, who were trading at Lampsacus. See bk. i. § 63 foil. hoc etiam : hoc is abl. referring to quod . . . erat. acta : i.e. the kind of life he had led ' in acta. ' See § 82. de Hadriano : C. Fabius Hadrianus was governor of Africa ; his rule was so oppressive to the Roman colonists that they burned him alive in his house at Utica. See bk. i. § 70. de Hadr. sc. in Verrem. 95. etiam: 'still.' Ci. %V2Q, vivis etiam illis. 37. 96. clauditur: 'confined,' 'bounded.' urbe portus ipse cingitur. This is a rhetorical exaggeration ; only the island of Ortygia and a small part of the city were washed by the waters of the Great Harbour ; though ships well round the promontory of Ortygia might reasonably be said to be within the city. in sinum : ' in the heart of the city ' as we say. 97. crepidines : 'quays.' So in 6rk. Kprjiris, Herod, i. 185. io8 CICERO IN VERREM [37. 98 98. trecentis : another exaggeration. Thiic. says that the fleets of the Athenians and Syraousans together fell a little short of two hundred : fipaxi y^p &iri\nrov ^vvaii^'iTepa.i SinKbauu yevi(r8aj., vii. 70. sue nomine ac moenibns : ' all to itself with walls of its own. ' Sno nom, =lit. 'on its own account.' 38. 99. insula Cererls. Sicily is one of the many places mentioned as the site of the wanderings of Ceres in search of her daughter, Proserpina, who had been carried off by Pluto. See bk. rv. o. 48. The worship of Ceres (Demeter) was introduced into Sicily by Greek colonists from Corinth, from whom it was borrowed by the Romans. 100. [honestissimomm] : a conjecture of A. Eberhard. 39. 101. teneliatur: 'clearly understood,' 'found out.' ante quam . . . venlt ; ' even before this turned out to be the case.' Observe venit in indicative, marking merely the time before which he made up his mind. 102. hac videlicet testlf. ' Videlicet ' adds a fine touch of sarcasm to the phrase. Cf. Cat. ii. vi. 12 ; Homo enim videlicet timidus aut permodestiis vocem consulis ferre non potuit : ' For the fellow (Catiline) was so timid, I suppose, and so excessively modest that he could not endure the consul's voice.' Cf. the Greek use of Sii, Sijdep : Thuc. vi. 80 : toi>s 'ABTivalovs 0iXous dTj &Tas=your fine friends ! 103. importuni: 'brutal.' Ci. % 139, importunam naturam. ratio : 'consideration.' Cf. § 101, hanc rationem habere coepit. 40. 104. quid C. flet ? ' what will become of C. ? ' dlssolutus. See § 7, note. ezsecrationes : ' solemn oaths ' of fidelity. 105. Ita sul . . . postulare : ' so considerations of his personal safety demanded and required.' For this use of ferre cf. 2 Verr. 23, § 57 : ta'mdiu pependit in arbore colonus, quamdiu voluntas Apronii tulit : ' as long as the pleasure of Apronius required ' ; pro Cluent. § 168, ut aeias illafert : ' as that period of life demands.' potlus . . . quam . . . Sim : ' I will take upon myself . . . rather than be cruel . . .' For the omission of ut after potiua quam, cf. Livy xxviii. 44 : ilium potius ego traha/m quam ille me retineat : in Livy iv-. 12, we have the ut inserted : m,uUi, potius quam ut crucia- rentur, se'in Tiberim praeeipitaverunt, 'many hurled themselves into the Tiber rather than betortured. ' inconstantlae. Cf. § 56, note. 41. 106. metuerent, suspioarentur : causal subjunctives. Roby § 1714. 42. 110] NOTES 109 boc causae : 'alleged this as a reason,' lit. this much of reason. Cf. § 38 neqiie illud rationis habuisti; § 168 hoc iuns. Roby § 1296. 107. non quo . . . quisquam putaret: 'not because anyone thought . . .' Subj. of assumed reason, Roby § 1744. culcuimodi : an irregular form of the genitive used instead of the awkward cuius cuiiismodi, Roby i. § 382. magno opere : -with potuit, ' to any great extent.' 108. tamen: i.e. though resolved on their destruction, still he grants them the mock-ceremony of a trial. For C. Sacerdos, see § 55, note. iniuriarum : iniuria in Roman law included not only open acts of violence or assault, but also libel {maia carmina, famosi libelli), severe penalties being attached to the offence by the Laws of the XII Tables. in decumls. Naevius Turpio had been the agent of Verres in his fraudulent dealings with the decumani, from whom he extorted more than the legal 'tenths.' See bk. iii. §90; calumnia =' mal- icious indictment,' 'false charge.' praecursorem : ' agent ' ; emissarium : ' go-between. ' auctorltate : 'influence,' 'reputation.' 42, 109. absentem . . . damnarit. This was in defiance of a specific decree of the senate, bk. ii. § 95. in reos rettulerlt : as we say, ' entered his name on the charge- sheet.' Sthenius had incurred the displeasure of Verres for refusing to assist him in carrying off some valuable statues at Therma ; the praetor thereupon suborned some creatures of his own to accuse Sthenius of forging public documents. See bk. x. § 83 foil. 110. deseruerat, fuerat: sc. Aristeus. In this imaginary dia- logue V. is adducing various reasons why Aristeus should be in custody, each of which is countered in turn by C. nudus . . . destitutus : ' left all but naked and destitute,' stripped of everything, even of the very clothes off his back almost. Cf. ii. 74, solics destitutus. quid erat autem . . . cervices. This is supposed to be a speci- men of what went on between Verres and the accused ; what could one say, what defence could one make, asks Cicero ; for, says Verres, ' you must not mention Clpomenes' name ' — ' but the case demands it,' replies the defendant—' you shall die if you appeal to him ! ' ' Well, there were no rowers (what could I do under those circumstances ? ) ' ' you accuse the praetor, do you ?— strangle him at once ! ' no CICERO IN VERREM [43.111 aemulum. Cf. § 82. in Ms dnobus : i. e. when the whole case is entirely in the hands of these two. 43. 111. in ea causa, qul=i» ea caiisa, ut is: 'his case was, that ..." In oonuneatu : ' on furlough. ' hoc : if he had been a mere deserter and not on sick-leave, that must have been observed before the fleet set out from S. in eadem causa, quasi : causa as above ; ' was situated exactly as if ... ■ causa . . . crimlnls : ' against whom there could not be alleged any reason for even a false accusation.' 112. non . . . solum: sc. ' but elsewhere too. ' scrlpslt : should strictly be ' scripserit ' ; but the sentence is more vivid as it stands. 113. Vos: i.e. the 'sapientes indices' referred to below. Cognovit ' know ' in the sense of ' judge rightly of.' [lus]. This is an emendation, due to Eberhard, for the Mss. nos which is scarcely intelligible. Richter omits the word altogether, making the sense, ' V. cannot get rid of witnesses by killing them, for ... ' Long suggests eos with the same meaning. Halm has [si vlveret] : probably a gloss on turn. Poenas, Furias : Cf . Cic. Pis. 37, 91 : o Poena, o Furia sociorum, and in Greek, Iloivai, 'Epiviies {traTpds, Aesoh. Theb. 70). 114. abuBusest: ' made full use of . ' Cf. § 142. 44. In tanta re tot hominum : ' in ii, case of such importance, affecting so many men.' reieetus est. In all civil or criminal cases either party could challenge {reicere) a certain number of the jurors, and demand their exclusion from the case without assigning any reason for his objec- tion. To fill the vacancies thus caused lots were again cast and the requisite number of men chosen ; this supplementary ballot being caMed ' subsortitio.' 'Ra,msa,y, Man. Aniiq. ■p. 296. Both Cicero and Verres had availed themselves of this principle of Roman law. 116. peTi'baJi.t=peritmi erant. Tlmarchides : one of the boon-companions of V. § 81. 117. obsoletis : 'ordinary,' obsoletus=ths,t which has become common by use. 45. constituitur, sumitur : a rhetorical asyndeton — ' punishment is appointed for them, but is exacted from their parents too, f or . . . Naitarchomm is weak and is probably a gloss. 47.124] NOTES u, 119. suo: 'their good Sextius.' 120. hoc, ne . . . irati, dicit. The sense is : Onasus, by paying for a man who was not his sou, prevents you from saying iu your defence that the witnesses against you were fathers, who, embittered by the loss of their sons, gave false evidence against you. Timaxchidl is genitive : cf. Cleomeni Syracusani § 82. funera locabantur : 'their funerals were contracted for,'— a technical business term used with telling irony in reference to redimunt pretio sepeliendi potesiatem above. decisis: 'settled,' 'arranged.' So decidere is used impersonally bk. i. § 125 : nisi cum muliere decideretur. Cf. Juv. xii. 33 : decidere jactu Coepit cum ventis= to come to terms with the winds by throw- ing the cargo overboard. 46. 121. avaritiae . . . sanare : an insipid unmeaning bit of rhetoric, as Long calls it. desunt : note the double meaning with Ulis and tibi : ' are not wanting,' in avenging them and taking vengeance on you. Innocentium poenas : ' to exact vengeance for ... ' Cf . pro Rose. Am. § 67 : Furiae, quae parentiim poenas ajiliis repetunt. 122. Phylarchus, § 90 : Phalacrus, § 105. in hunc . . . incldisset : ' would have fallen into the hands of . . . ' 47. 123. alumnos: 'sons.' Cf. § 169. The word is from the root of alo ; cf. almus, cdtrix applied to land in the sense of ' nourishing, ' ' life-giving. ' plebl Rom. : for the cheap distribution among the lower classes at Rome. Cf. § 52, note on lex Terent. et Oass. suscepti : an allusion to the practice of the father ' taking up ' the new-bom child laid at his feet, thereby acknowledging it as his offspring and declaring his willingness to rear it. 124. P. Africanus. After the capture and destruction of Carthage at the end of the third Punic War, B.C. 146, Scipio Africanus restored to the Sicilian cities many works of art of which they had been despoiled by the Carthaginians ; thus, to Tyndaris he restored a statue of Mercurius (Hermes) and to Segesta a statue of Diana (Artemis). See bk. iv. §§ 84 and 74, and § 185 of this speech. septemdecim: i.e. the seventeen cities that had been faithful to Borne during the Punic Wars. pacis omamenta : all the necessary contributions demanded of them for the maintenance of provincial government in times of peace. iura : 'privileges,' 'prerogatives,' which they should have en- joyed as friendly states. 112 CICERO IN VERREM [47.125 125. navl . . . atoducta : the reading is uncertain here : (in § 90, the fleet that followed Cleomenes was burnt by the pirates) : Eber- hard brackets as in the text : Halm, following the cod. Vatic, reads spoliata navi a prabidonibus, without cibducta. cognatio : see note to § 83. huiusce necessittidinii a superfluous amplification of cognatio. nempe . . . fuit ; ' why, of course, it had this privilege ! ' agros : the lands taken from the people subdued in war and leased out to the Segestani on payment of the ' tithes. ' immunem : see § 49. cognationis etc. The genitives depend on hoc iuris, for which of. hoc causae, § 106 : 'Not even so much privilege from their relation- ship. . . ' 48. 126. non est senatorium : i.e.^the senate, as such, had no- thing to do with the trial of cases, though the indices might be selected from that body. causa pop. Rom. ; the R. people could easily dispose of the appeal — their case was easy enough — they would say . . . legem iussisse. This was the technical term for the passing of a bill by the whole body of the Roman people assembled in the Gomitia. The bill was proposed to the people by the presiding magistrate, in the formula Velitis iubeatis, Quirites? the people either accepted (iM6ere),or rejected it (antiquare). In submitting a measure to the Comitia the magistrate was said rogare legem, and the bill was called rogatio, and if passed it became a lex ; (though this distinction is not always kept). 127. ab hostibuB vlotls : who had no claim to the iura sociorum. C. is here speaking of the statues and other works of art which adorned the public buildings of the city in contrast with those of which Verres and other provincial governors had plundered the allies for the embellishment of their own country houses. egent : ' are in poverty.' Achaiam, Graeciam. The Achaean league was defeated by Mum- mius 'Achaicus,' B.C. 146, and Aohaia joined to Macedonia as a province ; it was not made a separate province till the end of the republic. It seems to be used here loosely for the Peloponnesus, Oraeciam, including all the northern districts. 49. 128. quo nomine . . . appellatur : i.e. depeouniia repetundis. sese ipsum: i.e. his restitution to his country; he had been ' capite damnatms indicia causa,' by Verres, § 109. ex litibus aest. : 'in the assessment of your damages,' i.e. in the estimation of the amount of restitution you have to make for your 50.132] NOTES 113 unlawful gains. The ' litis aestimcUio ' was made by the iudices after bringing in their verdict in cases of extortion or peculation : the restitution was variously fixed at double or four times the amount unlawfully obtained. boc tantum lab. it. -. hendiadys : ' such a toilsome journey ' ; for EubuUda, see § 110. 129. L. Metellum. L. Metellus succeeded Verres as praetor in Sicily, B.C. 70. He and his brothers Quintus and Marcus were staunch supporters of V. (Introd. § 11). As praetor of Sicily he had forbidden any embassy leaving the island to appear against Verres, and had forcibly detained most important witnesses on Cicero's side. See bk. ii. § 12. yeniebant. For the vivid indicative instead of the more regular subjunctive venissent, see Roby § 1574. utrumoLue = utrorumque. 130. gloria : 'ambition,' 'love of renown' ; of. Hor. 1 Sat. vi. 23 : Sed fvigente trahit constrictos gloria curru Non minus ignotos generosis : ' ambition draws alike the humble and the nobly-born, chained to her gleaming oar,' and 2 JEp. i. 177. deiecero : ' avert,' cf. § 162 : cruciatum a corpore deieciurtim arbi- trabatur. 50. 131. ita defendat : Hotman's conjecture, ' defendat ut ilia . . . praetermittat,' has much to recommend it. As the text stands, ita is explained in § 135, qiiapropter si mihi respondere voles, haec dicito, etc. culpae fortunam adslg. : ' make a man's ill-fortune a ground of accusation ' ; pf . Oic. ad Fam. vi. 7 : quidquid detrahas necesse est aut infirmitati aut invidiae adsignetur : ' any disparagement you make is necessarily ascribed to weakness or ill-will.' obicere : ' cast in one's teeth.' offendeiint: 'have failed.' So o/eBsio= 'failure,' 'want of success.' Cf. de Off. 1. 21, 71 ; pro leg. Man. x. 28 : cuius adolescentia non offensionibus helli sed victoriis est erudita: 'whose youth was trained not by failures but by victories. ' naufragia fort : cf. § 98, gloriae naufragium. perpetuo : with sociis atque amicis; cf. § 83 : in amicitia fideque popidi Jtomani perpetuo manseramt. 132. perfugla fortunae = all chance of attributing your failure to ill-luck. tametsl sclent ei . . . ' Only those have a right to complain of their iU-luck being cast in their teeth, who trust themselves to fortune : there was no question of "fortune " in your case, you were engaged not in battle but in debauchery.' 114 CICERO IN VERREM [50.133 mortem oommunem. Communis was a common epithet of Mars as being ' impartial,' favouring now one now another. Cf. ad Fam. vi. 4, 1 : cvkm omnes belli Mars communis et cum semper incerti exilus proeliorum sint : ' since the fortune of war is always equal and the issue of battles ever uncertain.' Venerem communem is used in sarcastic allusion to the ' impartiality ' with which Verres dispensed his favours. 133. praecldas licet : ' you may pass over this too, ' a mild im- perative: praecidere= lit. to cut short one's remarks. Cf. de Senect. 16, 57, brevi praeeidam : 'I will briefly pass over.' vertltur : 'is concerned with,' depends upon.' Cf. Livy xxxvii. 7, 8 : Sed totum id vertitur in voluntate PhUi/ppi : ' but all this depends upon P. 's will. ' in milltes nostros. Serious breaches of discipline, such as mutiny and desertion, were punished by death. Military punishments were entirely at the discretion of the imperator, from whose decision there was originally no appeal ; but see note to leges Semp. § 163. An offence committed by a large number of men was punished by decimatio, or the execution of every tenth soldier. See pro Cluent. § 128 where C. mentions the adoption of this form of punishment, adding ut metus videlicet ad omnes poeim ad paucos perveniret. 51. Pachyno. Cf. § 87 note. uon modo (uon) sed . . . ue . . . quidem : on the omission of {non) when both clauses have a common predicate, see Roby'§ 2240 c. 134. mercedem lacrlmarum : referring to the extortions of the carnifex Sextius § 118. 135. quapropter. See § 131. vacuum remum. A remus vacuus is an oar without a man to work it. Long says ' tractus ' = ' attached to its place and dragged along instead of being worked by the hand of the rower,' an arrange- ment, one would think, most detrimental to getting much way on the ship, to say nothing of the inconvenience caused to the other oarsmen ! Halm regards it as merely a stronger expression for ' carried,' and it may simply imply the carrying of what was more a hindrance than a help, and the expenditure of more than one's due share of exertion. tenebere. Note to § 39. 52. 136-8. A recapitulation of the charges brought against Verres. Notice the skill with which C. in a perfectly natural and consistent manner, without any apparent straining after effect, sums up the whole case of Verres' maladministration, leaving a vivid impression on the minds of the jurors of his enormities, before 54.141] NOTES 115 passing on to speak in greater detail of his most heinous crime — the execution of Koman citizens unheard. non, ut qulsque . . . ' do you not feel, the closer a man's con- nection with you, the greater shame before him when under a charge of this kind ? ' Ut quisque. max. est, quicum tibi aliquid sit is a paraphrase for ut quisque maxime est tibi amicus, familiarin. te . . . eius pudet : ' do you not feel shame before him ? ' of. Livy iii. 19, 7 : Pudet me deorum hominumque : ' I feel shame in the sight of gods and men.' potulsti = aequo animo potuisti. Cf. Madvig's note to de Fin. ii. 67 : qui volupiatis nomen audire non possent. 137. tunica paUioque. §§ 31, 86. £nigibus= leguminous produce, e.g. beans, peas, etc. ; /rumenio = grain of all kinds. 53. 139. C. now passes on to the third division of the speech (see Introd. § 12) dealing with the punishment of the Koman citizens. It is from these concluding chapters that the grammarians derived the title by which they have distinguished this speech — de Swppliciis. necessitudinl, as the former quaestor of Sicily, Introd. § 8. recepto: 'obligation,' cf. § 183: so promissum et receptum in PhU. ii. § 79. causa . . . Inuata : parallel to animo penitus insita, a cause of deep personal interest, importunam. Note to § 103. conventu : the assembly of persons to attend the assizes. I! 140. nullum civitatis disorimen : ' citizenship made no difference in this respect,' i.e. in suppUciis : one of the chief privileges of • civitas ' was immunity from stripes. 54. mazimo conventu ; econv. Panli. The first co?iucnto= merely a gathering, crowd of bystanders, as in § 28 lucem conventumque vitabant. The second is used in the more restricted sense of an assembly of Roman citizens in a province, see § 10. veterem : ' of long standing.' 141. Inluriam facio : i.e. in asking such a question, admitting that there could be any reason : civitatis, citizenship. ignoseite In hoc uno : ' pardon me in this one instance : for in the other cases I shall not much look for reasons.' quod isti simul ac, etc. The technicalities of this section will be best understood by a brief explanation of the case. Servilius had spoken too freely of the iniquities of Verres ; Verres, therefore, summoned him to Lilybaeum to answer some charge or other ii6 CICERO IN VERREM [54.141 which he had trumped up in the name of a certain slave. Servilius appears at Lilybaeum, but no accuser is forthcoming. Verres, however, requires him to pay a sum of money as a guarantee ' that he is not acquiring a livelihood by theft,' offering to appoint some of his own retinue as arbiters. Servilius protests, and is ac- cordingly beaten to death. These are the facta that we gather from Cicero, but we know that no slave could be a party to a suit, and so we are met at the outset by a difficulty of ' Venerius servus. ' We must either accept Cicero's statements and make the best of them, or suppose that Verres treated the law with such contempt as to allow a slave, - nominally at least, to appear as plaintiff ; though in this case it is not easy to see why he should try to give a legal colour to his proceedings at all. Vadimonium promittere. Vadimonium was the ' bail ' demanded of the defendant by the plaintiff for his appearance on a fixed day to answer to his charge. The plaintiff was said — vadari aliquem, the defendant vadimonium promittere ; see § 34. For Lilybaeum used pregnantly for 'to appear at L.,' op. bk. iii. 78: promittunt Herbitenses vadimonium Syracusas. Venerio servo : a slave in the temple of Venus at Eryx. nemo ageret=meMio actor (plaintiff) esset : postvJaret, sc. a praetore indicium, i.e. demanded that his complaint should be heard. sponsionem facere. This was a legal form by which two persons entered into ' a sort of judicial wager ' as Ramsay calls it (Man. Antiq. p. 283). It was called 'sponsio' from 'spondeo,' the word employed by both parties ; e.g. A. would say to B. : ' If I can prove you are making a livelihood by theft, do you agree (spondeane) to give me a certain sum ? ' to which B. would answer : ' I do [spondeo). ' Both A. and B. were equally said sponsionem facere. The amount was forfeited by the losing party. milium : the exact number of thousand sesterces is wanting in the MSS. ni fortis . . . faceret. The actual words of the formulae in this case would be : — Lictor : ' si furtis quaestum facis, mihi dare nummos, Servili, spondes?' Servilius: 'Spondeo.' When this is put indirectly si becomes ni ; ' the substitution of ni, in affirmative wagers, for the si of the formulae, being probably due to the risk which the plaintiff mna, and the exception which, if proved, would free him from this risk, being chiefly regarded.' Roby ii. p. 331, note. Of. de Off. iii. 77 : cum is sponsionem fecisset, ni vir bonus e3set=io be forfeited, if he were not a good man. 56.145] NOTES 117 recuperatores : ' arbitrators ' appointed by mutual consent of the two parties to a suit, when they wished a speedy decision of their case without the usual tedious formalities of ordinary processes. Ramsay, Man. Antiq. p. 277. indicium capitis: 'a trial affecting his civil status,' because if convicted on the charge of ' furtum ' as he had every prospect of being, before ' iniqui indices ' he would be liable to ' infamia ' or loss of most of his civil rights. Ramsay, Man. Antiq. p. 84. 142. prozimuB lictor : the ' chief ' liotor ; the six liotors walked in single file in front of the praetor, and the one immediately before him would be 'proximus,' and would hold probably higher rank than the rest. baoillo. The'lictors carried, besides the ordinary 'fasces,' a stout cudgel in their right hands for clearing the way for the magistrate. See the illustration in Ramsay, Man. Antiq. p. 224. homo Venerius= Verres, with a play on Venerius servus, § 141. adfluens o. lepore ac venust. : 'the very pink of grace and gallantry.' abutebatur : ' misapplied,' or perhaps, as in § 114, ' squandered.' ad noctuma vota, etc. : ' in fulfilment of his midnight vows for the satisfaction of his lust. ' 55. 143. Dionysio. The elder tyrant of that name, who ruled in Syracuse, 406-368 B.C. For the ' lautumiae ' see note to § 68. Mc, ubi trib. plebis: hie = in Rome. A tribunus plebis was not allowed to absent himself from the city during his tenure of office, but was to be accessible at all hours of the day or night in case of an appeal being made to his protection. 144. oontionis : ' contio ' was a public meeting summoned for various purposes by a magistrate ; the special ' contio ' alluded to here was that before which Verres could be charged for maladmin- istration during his term of office. 56. 145. illi. The celebrated robbers of antiquity, such as Sinis and Procrustes wlio were slain by Theseus ; the Laestrygones who haunted Campania and Sicily ; the Cyclopes, etc. infestus . . . imminebat : ' was the terror and menace of every sea on all sides of Sicily.' Fhalaris : the tyrant of Agrigentum (of uncertain date), who has made himself infamous in connection with the 'brazen bull' in which he roasted his victims alive. alter non D. . . . sed quodam : there is a slight anacoluthon here but the sense is clear. n8 CICERO IN VERREM [56.146 immanitate : 'herd of monsters,' abet, for concrete. Cf. ser- vitium, etc. § 9, note. 146. 01iaryl)(lmi, Scyllam. Two monsters who gave their names to two rooks situated in the straits between Italy and Sicily ; they were both formidable to sailors, the former being said to swallow down the waters of the sea thrice a day, and thrice throw them up again ; the latter was represented as surrounded by fierce hounds, hence C.'s allusion in ' canibus,' by which he means of course the ' monsters ' in the retinue of Verres. In describing this locality, Smyth (Sicily, p. 107) says : ' Modems of intelligence in visiting this spot have gratified their imaginations with fancying it the scourge of seamen, and that in a gale its caverns " roar like dogs " ; but I, as a sailor, never perceived any difference between the effect of the surges here and on any other coast, yet I have frequently watched it closely in bad weather.' pleniores : 'with richer cargo.' Sertorianos, note to % 72. Dianlo : a promontory (and fort) on the East coast of Spain, used by Sertorius as a base for naval operations. It got its name from a temple of Diana erected on its height. eas ipsas : attracted for ea ipsa (argumenta) causas esse, 57. 147. lnstltutls= 'proceedings,' practices.' See § 8. num : 'not, I suppose,' 'surely not ..." ex Ipsius sinu : 'from his own pocket.' The siniis was a volum- inous fold in the breast of the toga used as a pocket. See the woodcut in Becker's Gallus, p. 414. ratlonem carceris : ' the prison-roll. ' 148. ita defendere : ' urge this plea,' viz. -. that they had all died. ISi.Kaici6i](rav : a Sicilian provincialism or euphemism for ' they were executed,' a meaning which Cicero says Verres was too care- less (dissolutus) to note (attendere) and too illiterate {barbanis) to understand (iniellegere). Notice the chiasmus in which attendere refers to dissoluttis and intellegere to harharus. See Koby, vol. i. p. 481. 58. 149. natlo: '.tribe,' generally used of uncivilised people )( gens. 151. superiore ex loco : i. e. from the rostra or raised platform from which magistrates addressed the people. Cicero refers to the charge of maiestas which, when he became curnle aedile, he would bring against Verres, if he were acquitted on the present charge. See § 173 and note to certus locus § 79. oui=«am si ei, with change from second person (te, tibi) to third. 59.155] NOTES iig 152. basilicas : these were covered porticoes connected with the Forum; they were used originally by merchants for the trans- action of business, and eventually served also as law-courts. Their name, basilicae (sc. aulcie) was derived from the i7ro4 j3a