'U CORNELL UNIVERSITY LIBRARY Cornell University Library arV11074 Lhomond's viri Romae 3 1924 031 276 045 olin.anx Cornell University Library The original of tinis book is in tine Cornell University Library. There are no known copyright restrictions in the United States on the use of the text. http://www.archive.org/details/cu31924031276045 S'titefos' Smes flf Satin S^jjool loolis. PUBLISHED BY CROCKER AND BREWSTER, 51 WASHINGTON STREET, BOSTON. THE LATIN SCHOOL BOOKS prepared by Prof. E. A. Andkews, exolu- BiTO of his Latin-English Lexicon, founded on the Liitin-Germau Lexicon of Dr. Freund, constitute two distinct series, adapted to different and distinct pur- poses. The basis of the Fii'st Series is Andrews' First Latin Book; of the Second, Andrews and Stoddard's Latin Grammar. riRST SERIES. This Series is designed expressly for those who commence tlie study of Latin at a very early age, and for such as intend to pursue it to a limited extent only, or merely as subsidiary to the acquisition of a good English education. It con- sists of the following works, viz. : — 1. Andrews' First Latin Book: or Progressive Les- sons in Eeading and Writing Latin. This small volume contains most of the leading principles and grammatical forms of the Latin language, and, by the logical precision of its rules and definitions, is admirably fitted to serve as an introduction to the study of general gi'ammar. The work is divided into les- sons of convenient length, which are so arranged that the student will, in all cases, be prepared to enter upon the study of each successive lesson, by pos- sessing a thorough knowledge of those which preceded it. The lessons gen- erally consist of three parts: — 1st. The statement of important principles in the form of rules or definitions, or the exhibition of orthographical or etymo- logical forms; 2d. Exorcises, designed to illustrate such principles or forms; and 3d. Questions, intended to assist the student in preparing his lesson. In addition to the grammatical lessons contained in this volume, a few pages of Reading Lessons are annexed, and these are followed by a Dictionary com- prising all the Latin words contained in the work. This book is adapted to the use of all schools above the grade of primary schools, including also Acad- emies and Female Seminaries. It is prepared in such a manner that it can be used with little difficulty by any intelhgent parent or teacher, with no previous knowledge of the language. 2. The Latin Reader, with a Dictionary and Notes, containing explanations of difficult idioms, and numerous references to the iessons contained in the Fu-st Latin Book. 3. The Viri RomSB, with a Dictionary and Notes, re- ferring, like those of the Reader, to the First Latin Book. This series of three small volumes, if faithfully studied according to the directions contained in them, will not only render the student a very tolerable proficient in the principles of the Latin language and in the knowledge of its roots, from which so many words of his English language are derived, but will constitute the best preparation for a thorough study of the English grammar. SECOND SERIES. Note. — ^The " Latin Reader " and the " Viri Romae," in this series, are the same as in the first series. This Series is designed more especially for those who are intending to become thoroughly acquainted with the Latin language, and with the principal classical authors of that language. It consists of the following works : — 1, Latin Lessons. This small volume is designed for the younger classes of Latin students, who intend ultimately to take up the larger Grammar, but to whom that work would, at first, appear too formidable. It contains the prominent principles of Latin grammar, expressed in the same language as in the larger Grammar, and likewise Reading and Writing Lessons, Tt'ith a Dictionary uf the Latin words and phrases occurring in the Lesscais. 1 NEW SERIES OF LATIN SCHOOL BOOKS. 2. Latin Grammar. Revised, with Corrections and Ad- ditions. A (irammar of tiie Latin Language, for the use of Schools and Col- leges. By Professors E. A. Andrews and S. Stoddard. This work, which for many years has been the text-boolc in the department of Latin Grammar, claims the merit of having first introduced into the schools of this country the subject of grammatical analysis, wliicli now occupies a conspicuous place in so many grammars of the English language. More than twenty years have elapsed since the first publication of this Grammar, and it is hardly necessary to say that its merits — placing it in a practical view, prePminently above every other Latin Grammar— have been so fully appreciated that it has been adopted as a Text Book in nearly evei'y College and Seminary in the country. The present edition has not only been thoroughly revised mul corrected (two years of continuous labor having been devoted to its careful revision and to the purpose of rendering it conformable in all respects to the advanced position lohich it aims to occupy j) but it contains at least one third more matter than the previous editions. To unite the acknowledged excellencies of the older English manuals, and of the more recent German grammars, was the special aim of the authors of this work ; a.nd to this end particular attention was directed : — 1st. To the prepara- tion of more extended rules for the pronunciation of the language ; 2d. To a clear exposition of its inflectional changes ; 3d. To a proper basis of its syntax ; and 4th. To greater precision in rules and definitions. 3. Questions on the Grammar. This little volume is intended to aid the student in preparing his lessons, and the teacher in con- ducting his recitations. 4. A Synopsis of Latin Grammar, comprising the Latin Paradigms, an* the Principal Rules of Latin Etymology and Syntax. The few pages composing this work contain those portions of the Grammar to which the student has occasion to refer most frequently in the preparation of his daily lessons. 5. Latin Reader. The Reader, by means of two separate and distinct sets of notes, is equally adapted for use in connection either with the First Latin Book or the Latin Grammar, 6. Viri Romse. This volume, like the Reader, is furnish- ed with notes and references, both to the First Latin Book and to the Latin Grammar. The principal difference in the two sets of notes found in each of these volumes consists in the somewhat greater fulness of those which belong to the smaller series. 7. Latin DxerciseS. This work contains exercises in every department of the Latin Grammar, and is so arranged that it may be studied in connection with the Grammto through every stage of the prepara- tory course. It is designed to prepare the way for original composition in the Latin language, both in prose and verse. 8. A Key to Latin Exercises. This Key, in which all the exercises in the preceding volume are fully corrected, is intended foi the use of teachers only. 9. Caesar's Commentaries on the Gallic War, with a Dictionary and Notes. . The text of this edition of Caesar has been formed by reference to the best German editions. The Notes are principally gi-ammatical. The Dictionary, which, like all the others in the series, was prepared with great labor, contains the usual significations of the words, together with an explana- tion of ^11 such phrases as might otherwise perplex -the student. 10. Sallust. Sallust's Jugurthine War and Conspiracy of Cataline, with a Dictionary and Notes. The text of this work, which was based upon that of Cortius, has been modified by reference to the best modem editions, specially by those of Krita and Geriach; and its orthography is, in 2 15EW SERIES OF LATIN SCHOOL BOOKS. general, conformed to that of Pettier and Planche. The Dictionaries of Csesaz and 'Sahiist connected with this series are original works, and, in connection with the Notes in each volume, furnish a very complete and satisfactory appar ratus for the study of these two authors. 11. Ovid. Selections from the Metamorphoses and Heroides of Ovid, with Notes, Grammatical References, and Exercises in Scanning. These selections from Ovid are designed as an introduction to Latin poetry. They are accompanied with numerous brief notes explanatory of difficult phrases, of obscure historical or mythological allusions, and especially of gram- matical difficulties. To these are added such Exercises in Scanning as serve fullv to introduce the student to a knowledge of Latin prosody, and especially of the structure and laws of hexameter and pentameter verse. 12. Virgil. The Eclogues and Georgics of Virgil, with Notes and a Metrical Key. The text of this edition is, iu general, that of Heyne as re- vised by ^\'agI-er. Particular attention haa been given to the ortliography and punc- tuation. The orthography has been made to conform to the standard of prevalef.t usage, disrwrdiiig the ^orms is for es, in the terminations of some accusatives plural, cnni for (/iiiim and the like, as they tend to embarrass the learner, while they give but a very imperfect idea of the peculiarities of the author's orthography, as will be seen by examination of the Orthographia Vergiliana^ at the end of this edition. The notes nru very numerous, and in their preparation the editor has drawn freely from the best coui- meiitaries on Yirgil, both German and English, including those of Heyne, Wagner, For- biger, Ladewig. Martyn, Keightley, Bryee, Conington and others The notes contain many references to the Grammar, which will be found useful. In announcing the Revised Edition of Andrews and Stoddakd's Latin Grammar, the Publishers believe it to be quite unnecessary to speak of the merits of the work. The fact that in the space of about Twenty Years, Sixty- Five Editions, numbering above Two Hundred l^hoiisaad Copies, have been required for the purpose of meeting the steadily increasing demand for the work, sufficiently evinces the estimation in which it has been held. In preparing this Revised and Enlarged Edition, every portion of the original work has been reconsidered in the light of the experience of twenty years spent by the present editor in studies connected with this department of edu- cation, and with the aid of numerous publications in the same department, which, during this period, have issued from the European press. The results of this labor are apparent on almost every page, in new modifications of the old materials, and especially in such additional information in regard to its various topics as the present advanced state of classical education in this country seemed obviously to demand. The publishers commend this new edition to the attention of Teachers throughout the country, and express the hope th^-t in its present form it will be deemed worthy of a continuance of the favor which it has so long received. The following are extracts from a few of the many letters the Publishers have received from teachers from all parts of the country in commendation of this work: — The revised edition of Andrews and Stoddard's Latin Grammar is without doubt the best, published in America. J have no doubt that the time is near at hand when this eeries of works will, by all lovers of the classics, be considered as the ' National Series.' The pronunciation is now by the same class considered the American Standartl. I will hail with joy the day when every college and school in our country shall have adopted Prof Andrews' series as the foundation of true classic knowledge. As such I consider it, and for that reason have I used it since I first knew its existence. — Martin Armstrong^ Potomac Seminary^ Romney^ Va. Allow me to say, after a careful examination, that, iu my judgment, it is the best manual of Latin Grammar to be found in the English language. In revising it the author has preserved the happy medium between saying too much and too little, so de- sirable for a Latin text-book for this country. In philosophical arrangement, simplicity of expression, and for brevity and fulness, it must entitle the author to the first ranis in American classical scholarship. I shall use it in my classes, and recommend it to all teachers of Latin in this country. — N. E. Cobletgh, Professor 0/ Ancient Languages ana Literature^ in Lawrence University, Appleton, Wis. 3 NEW SERIES OF LATIN SCHOOL BOOKS. I have reason to believe that the improvements, introduced intb the lasc edition of Andrews and Stoddard's Latin Grammar by my respected and lamented friend Dr. An- drews, a little before his death, add very decidedly to the value of a work, which haa done more to give the knowledge of that language to the youth of tlii.-; country than any, perliaps than all others.— r/fto'/or-^ W. IVoolseij. Fresidi n' of Yale Co/l-ge, I\'fW Hnven. iNo book, probably, has done more to improve classical training la American schools than Andrews and Stoddard's Latin Grammar. Its use is almost universal ; and where it has not itself been adopted as a manual, it has made grammar^ of similar excellence neceHsary. The last edition, the sixty-fifth, was carefully revised by the lamented Dr. Andrews, not long before his death, by whoni it was greatly enlarged by the incorpora- tion of much valuable infonnation, derive'd mainly from the last edition of the Latin Gr^immar of Professor Zumpt. Tt will therefore be found to be much improved as a re- pository of the principles and facts of the Latiu' language. — Thomas A. Thadier^ Frofes- soT nf Lfitin in Yale College^ New Haven. It is unnecessary to commend a Latiu Grammar, which has been for twenty years in common use in our Colleges, and has generally superseded all others. The Revised Edition contains the results of the labors of Dr. Andi'cws, during all that time, on va-' rious Latin Classics, and on his great Latin Lexicon; and cannot, therefore, but be greatly improved. — Edward Robinson^ D. i)., LL. D., Frof. of Biblical Literature in Union Tkeol. Seminary^ Neio York City. I regard Andrews' and Stoddard's new Latin Grammar, as an exceedingly valuable work. It evidently contains the results of the Author's careful and long continued in- vestigation, and from itz fulness, clearness, and accuracy, will undoubtedly become the Standard Latiu Grammar of this Continent. In Western New York, we have for a long time been using the earlier editions, and they have rapidly won upon the public regard. This new edition will give it a stronger claim upon our favor. It must rapidly super- sede all others. I can unhesitatingly recommend the New Grammar as the best in use. — Leiuis H. Clark, Principal of Sodus Acade-iny, Wayne Co., N. Y. I have looked over the new edition of the Grammar with great interest. It is now eighteen years since I introduced it into this college, and I have never felt inclined to change it for any other. The revision, without changing its general character, has added greatly to its fulness and completeness. It is now fully equal to Zumpt's in these re- spects, and far superior to it in adaptation to the class room. There is no other school grammar that can pretend to compare with it. I have introduced the new edition here, and have no idea I shall ever wish to substitute another. The services of Prof. Andrews in the cause of classical learning in the United States cannot be over estimated. — M. Stitr- gjis. Professor in Hanover College^ Indiana I am willing to say that I am decidedly in favor of Andrews' Latin Series. — Geo. Gale^ Galesfille University, Wisconsin. Andrews and Stoddard's Latin Grammar I consider decidedly the best Latin Grammar ever published. — Ransom Norton, North Livermore, Maine. Such a work as Andrews and Stoddard's Revised Latin Grammar needs no recommend- ation, it speaks for itself. — A. A. Keen, Profe.tsor of Greek and Latin, Tufts College^ Medford. Ms. I have examined the revised edition of Andrews and Stoddard's Latin Grammar, and think it a complete success. I see it has all of Zumpt's merits and none of his defects, and welcome its advent with great pleasure. — James M. Whiton, Hopkins Gramm.ar School, New Haven, Conn. I have examined Andrews and Stoddard's Latin Grammar, and say, without hesita- tion, that the principles of the Latin language can be more easily and systematically acquired from it than any work I have ever seen. The arrangement and simplicity of its terms are such as to make it easily comprehended by the beginner, while, at the same time, its copiousness is sufficient for the most advanced student. The author has evi- dently noted and profited by the defects in this respect of most of the Latin Grammars now in u.se. — C. W Field, Mauch Chunk, Fa. The superior merits of the original work are too well known and appreciated to need any commendation from me. I have had some means of knowing how great pains and labor Dr. Andrews has bestowed upon this final revision and improvement of the work, and. therefore, was not unprepared' to find its acknowledged excellence materially in- creased, and I do' not hesitate to say, that its value has been greatly enhanced, and that it has been brought as near as practicable to the present state of philological science. — John D. PhJlbrick, Superintendent of Public Schools, city of Boston. I have looked the Grammar through with much care and a great degree of satisfaction, and I unhesitatingly pronounce it superior to any Latin Grammar in method and man- ner of discussion, and happily adapted to the wants of both teachers and pupils.— J. W. Siinonds, Principal of New England Christian Fn^fitifti'. Andover, N- H. NEW SERIES OF LATIN SCHOOL BOOKS. We have lately introauced the Revised Edition, and regard it as a great ImprOTement opon former editions. We shall use it exclusively in future. — E. Flint, Jr., Principal of J-^e High School. After a due examiuation. I am happy to state that the Author has admirably accom- plished the objects which he aimed at in making this last revision. lie lias added much that is in the highest degree valuable without materially changing the arrangement of the original work. The work appears to me well adapted to the daily use of our Classi- cal Schools, and I shall hereafter direct my classes to use it. — C. L. Cuskman, Principal of Peahody High School^ South Danvers, Ms. The Revised Grammar seems to me greatly improved and to he every thing a. scholar could wish, — Z. B. Sturgis, Charlestown^ Indiana. I have subjected the Revised Edition to the test of actual use in the recitation room, and am persuaded that in its present form it decidedly surpasses every other Latin Gram- mar in point of adaptation to the wants of students in our Academies, High Schools and Colleges. — William S. Palmer^ Central High School, Cleaveland, Ohio. I think Andrews' Series of Latin Works the most systematic and best arranged course X have ever seen, — and beheve if our pupils would use them altogether, we should find them much better scholars. I shall use them wholly in my school. — A. C. Stocking Principal of Monmovih Aca/Jemy^ Maine. The examination of the Revised Edition has afforded me very great pleasure, and leada me to express the deep and sincere conviction that it is the most complete Grammar of the Latiu language with which I am acquainted, and best adapted for ready consultation upon any subject connected with the study of Latin Authors. The paper, the typography, and the binding, — the whole style of publication — are such as to commend the good taste and judgment of the Publishers. — J. R. Boyd, Principal of Maplewood Young Ladies Institute^ Pittsfield, Mass. I find the Revised Edition to be just what is needed for a Latin Grammar, — clear, com- prehensive, yet concise, in the subject matter. I shall introduce it as a permanent text- book.— .B. F. Dake^ Principal of Clyde High School, Wayne Co.y N, Y. I have carefully examined your Revised Edition throughout, particularly the Correc- tions and Additions. It now appears to me all that can be desired. It seems like part- ing with a familiar friend to lay aside the old edition, with its many excellencies, and adopt the new. but I shall cheerfully make the sacrifice for the greater benefit that will accrue to those commencing the study of Latin firom time to time. — J. H. GraJiam, Prin^ cipal of Northfield Institution^ Vermont, I thought before that the old edition was entitled to the appellation of " Tiie Latin Grammar," hut I perceive its value has been much increased by the numerous emenda- tions and additions of Prof. Andrews. The Grammar is now fitted to be a complete hand-book for the Latin scholar during his whole course. — B. W Johnson, Canton Acad emyj Canton, N. Y. I unhesitatingly pronounce the Revised Edition of Andrews and Stoddard's Latin Grammaj the best Grammar of the Latin Language, and shall certainly use my influence in its belialf.— i?. E. J. Clute, Edinboro\ Pa. After a thorough examination, I have no hesitation in pronouncing it the best Latin Gnunmar for the purposes of the recitation room that I have ever examined. In its present form it ought certainly to displace a large majority of the Grammars in common use. Its rules of Syntax are expressed with accuracy and precision, and are in fact, what all rules ought to be, reliablfe guides to the learner. — Jam.es W. Andrews, Principal of Hopewell Academy, Penn, Andrews and Stoddard's Latin Grammar, in the arrangement and adaptation to the learner, has excelled all others, and the revised edition is certainly a great improvement, and I do believe is better adapted to the wants of the student than any other. The whole seems to be critically revised and corrected. Prof. Andrews was truly the stu- dent's benefa/*tor. — M. L. Severance, North Troy, Vermont. It gives me great pleasure to bear my testimony to the superior merits of the Latin Grammar edited by Professor Andrews and Mr. Stoddard. I express most cheerfully, unhe.'^itatingly, and decidedly, my preference of this Grammar to that of Adam, which has, for so long a time, kept almost undisputed sway in our schools. — Dr. C. Beck, Cam- bridge. I know of no Grammar published in this country, which promises to answer so well the purposes of elementary classical instruction, and shall be glad to see it introduced inio our best schools. — Cliarles K. DUlaway, Boston. Tour new Latin Grammar appears to me much better suited to the use of students thajq any other grammar I am acquainted with. — Prof. Wm. M. Holland, Hartford, Ct 5 NEW SERIES OF LATIX SCHOOL BOOKS. I have adopted the Latin Grammar of Andrews and Stoddard in the school under my charge, helieving it better adapted, upon the whole, for elementary instruction than any similar work which I have examined. It combines the improvements of the recent Ger- man works on the subject with the best features of that old favorite of the schools, Dr. Adam's Latin Grammar. — Henry Diisler. Professor of Latin in Columbia College. A careful review of the Revised Edition of Andrews and Stoddafd's Latin Grammar, shows that this favorite text-1-ook still continues to deserve the alTections and confidence of Teachers and Pupils, incorporating as it does the results of Prof Andrews' own con- stant study for many years with the investigations of English and German Philologists. No other Grammar is now so well fitted to meet the wants of the country as the rapid demand for it will show beyond doubt. — A, S. Hartwdl, University of St. Louis, This Grammar of the Latin Language, now universally pronounced the very best, Ib greatly improved by the corrections, revisions and additions of this revised edition. We do not believe a text-book was ever written which introduced so great an improvement in the method of teaching Latin, as this has done. We wish the revised edition the greatest success, which we are sure it merits. — Rliode Island Schoolmaster. 1 have examined your revised edition with considerable care, and do not hesitate to pronounce it a great improvement upon the old editions, and as near perfection as wo are likely to have. I have no doubt it will come into general use. — A. Williams, Professor of Latin, Jefferson College^ Canonsburg, Pa. I have been much interested in the Kevised Edition. The improvement is very striking, and I shall no longer think of giving it up and putting Zumpt in its place. I am much pleased with the great improvement in the typography. You have given to our schools a book fifty per cent better in every respect, and I trust you will have your reward in largely increased sales, — William J. Rolfe, Master of Oliver High School, Lawrence, Ms. I can with much pleasure say that your Grammar seems to me much better adapted to the present condition and wants of our schools than any one with which I am ac- quainted, and to supply that which has long been wanted — a good Latiu Grammar for common use. — F. Gardner, Principal of Boston Latin School. The Latin Grammar of Andrews and Stoddard is deserving, in my opinion, of the ap- probation which so many o-f our ablest teachers have bestowed upon it. It is believed that, of all the grammars before the public, this has greatly the advantage, in regard both to the excellence of its arrangement, and the accuracy and copiousness of its infor- mation .^if. B. Hackett, Prof, of Biblical Literature hi Newton Tlieological Sem.inary. Tlie universal favor with which this Grammar is received was not unexpected. It will bear a thorough and discriminating examination. In the use of well-deflned and ex pressive terms, especially in the syntax, we know of no Latin or Greek grammar which is to be compared to this. — American Quarterly Register. The^e works will furnish a series of elementary publications for the study of Latin altogether in advance of any thing which has hitherto appeared, either in this country or in England. — American Biblical Repository. I cheerfully and decidedly bear testimony to the superior excellence of Andrews and Stoddard's Latin Grammar to any manual of the kind with which I am acquainted. Every part bears the impress of a careful compiler. The principles of syntax are happily developed in the rules, whilst those relating to the moods and tenses supply an importaufc deficiency in our former grammars. The rules of prosody are also clearly and fully ex- hibited. — Rev. Lyman Coleman, Manchester, Vt. This work bears evident marks of great care and skill, and ripe and accurate scholar- 6hip in the authors. We cordially commend it to the student and teacher. — Biblical Repository. Andrews and Stoddard's Latin Grammar is what I expected it would be — an excellent book. We cannot hesitate a moment in laying aside the books now in use, and intro- ducing this. — Rev. J. Penney, D. D., New York. Andrews and Stoddard's Latin Grammar bears throughout evidence of original and thorough investigation and sound criticism. It is, in my apprehension, so far as sim- plicity is concerned, on the one hand, and philosophical views and sound scholarship on the other, far preferable to other grammars ; a work at the same time' highly creditable to its authors and to our country. — Professor A. Packard, Boivdoin College, Maine. I do not hesitate to pronounce Andrews and Stoddard's Latin Grammar superior to any other with which I am acquainted. I have never seen, any where, a greater amount of valuable matter compressed within limits equally narrow. — Hon. John Hall, Principal of Ellington School, Conn. We have no hesitation in pronouncing this Grammar decidedly superior to any now Id use. — Boston Recorder. VALUABLE CLASSICAL WORK^ ^obiitson's §{S£rans. Robinson's Hebrew Lexicon. Sixth Edition, Revised and Stereotyped. A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, in- cluding the Biblical Chaldee. Translated from the Latin of William Gesenius, late Professor of Theolo^^y in the University of Halle-Wittemberg. By Edward Robinson, D. D., LL. D., Professor of Biblical Literature in the Union The- ological Seminary, New York. A new edition, with corrections and large ad- ditions, partly furnished by the author in manuscript, and partly condensed from his lai'g'er Thesaurus, as compiled by Roediger. These corrections and additions were made by Dr. Gesenius, during an interval of several years, while carrying his ThesauiTis tiirough the press, and were transcribed and fur- nished by him expressly for this edition. They will be found to be very numerous, every page having been materially corrected and enlarged, and a large number of" articles having been re-written. It is -printed on a new type, the face and cut of which is very beautiful, and has been highly commended and approved. Dr. Robinson had already been trained to the business of lexicographical labor, when he began the translation of the present work. He is, in an uncommon degree, master of his own native tongue. He has diligence, patience, perseverance — yea, the iron dili- gence of Gesenius himself. For aught that I have yet been able to discover, all that can reasonably be expected or desired, has been done by the translator; not only as to rea- dei-ing the work into English, but as to the manner and the accuracy of printing. The work will speak for itself, on the first opening. It does honor, in its appearance, to edi- tor, printei-s, and publishers. I have only to add my hearty wish, that its beautiful white pages may be consulted and turned over, until they become thoroughly worn with the hands of the purchasers. — l^rof. Stuart^ in the Biblical Repository, There is no lexicon in English that can be put on a level with Robinson's. I recommend the present as the best Lexicon of the Hebrew and Biblical Chaldee which an English scholar can have.— iiet?. Dr. Samuel Davidson, of London. Gesenius' Leiricon is known wherever Hebrew is studied. On the merits of this work criticism has long ago pronounced its verdict of approval. — London Jewish Chronicle. This is a very beautiful and complete edition of the* best Hebrew Lexicon ever ypt produced. Gesenius, as a Hebrew philologist, is unequalled. — London Clerical Journa* This is decidedly the most complete edition of Gesenius' Manual Hebrew Lexicon.— London Journal of Sacred Literature. Jlffbinsons Jaraiong of tjje §aBpk, m §xtt\i A Harmony of the Four Gospels, in Greek, accord- ing to the text of Hahn. Newly arranged, with Explanatory Notes, by Edward EoBixsON, D. D., LL. D., Professor of Biblical Literature in the Union The ological Seminary, New York. Revised Edition. This work of I .-. Robinson confines itself to the legitimate sphere of a Harmony of thp Gospels ; and we do not hesitate to say that in this sphere it will be found to be all that a Hai-mony leed or can be. The original text is printed with accuracy and elegance It is a feast to the eyes to look upon a page of so much beauty. Its arrangement is dis- tinguished for simplicity and convenience. No one will ever be able to comprehend the relations of the Gospels to each other, or acquh-e an exact knowledge of their contents, unless he studies them with the aid of a Harmony. The present work furnishes in thic' respect just the facihty which is needed; and we trust that among its other effects, it will serve to direct attention more strongly to the importance of this mode of study.— Prof Hacketty of Newton Theological Seminary. falmn's §irit^rattic. Arithmetic, Oral and Written, practically applied by means of Suggestive Questions. By Thomas H. Palmer, Author of tbe Prize Essay on Education, entitled the " Teacher's Manual," " The Moral Instruc- tor," etc. 7 VALUABLE CLASSICAL WORKS. |ioMnson's Parmong of i\t §BBph in ^nglis^. A Harmony of the Four Gospels, in English, accord- ing to the common version ; newly arranged, with Explanatory Notes. By Edwakd Eobixson, Di D., LL. D. The object of this work is to obtain a full and consecutive account of all the facts of our Lord's life and ministry. In order to do this, the four gospel nar- ratives have been so brought together, as to present as nearly as possible the tiTie chronological order, and where the same transaction is described by more than one writer, the different accounts are placed side by side, so as to fill out and supply each other. Such an arrangement affords the only full and perfect survey of all the testimony i-elating to any and every portion of our Lord's his- tory. The evangelists are thus made their own best intei-preters ; and it is shown how wonderfully they are supplementary to each other in minute as well as in important particulars, and in this way is brought out fully and clearly the fundamental characteristics of their testimony, unity in diversity. To Bible classes. Sabbath schools, and all who love and seek the truth m' their closets and in their families, this work will be found a useful assistant. I have used " Robinson's English Harmony " in teaching a Bible Class, The result, in my own mind, is a conviction of the great merits of this work, and its adaptation to im- part the highest life and interest to Bible Class exercises, and generally to the diligent study of the Gospel. It is much to be desired that every one accustomed to searching the Scriptures should have this invaluable aid. — Rev. Dr, Skinner^ New York. Robinson's Bible Dictionary. A Dictionary for the use of Schools and Young Persons. By Edwaed Eobinson, D. D., LL. D. Dlustrated with Engi-avings on wood, and Maps of Canaan, Judea, Asia Minor, and the Peninsula of Mount Sinai. Idumea, etc. The Elements of Astronomy ; or The World as it is and as it Appears. By the author of " Theory of Teaching," " Edward's First Lessons in Grammar," etc. Revised in manuscript by George P. Bond, Esq., of the Cambridge Observatory, to whom the author is also indebted for super- intending its passage through the press. 'taU'B Jamilg §iljh. Scott's Family Bible. Boston Stereotype Edition. 6 vols, royal 8vo., containing all the Notes, Practical Observations, Marginal References, and Critical Remarks, as in the most approved London edition, with a line engraved likeness of the Author, Family Record, etc. This Edition is the only one that has, or can have, the benefit of the tinal Additions and Emendations of the Author. The extent of these may be judged from the fact that upwards of Four Hundred Pages of leUer-press were added: and as they consist chiefly of Critical Remarks, their importance to the Biblical student is at once apparent. The Preface to the entire work con- tEins an elaborate and compendious view of the evidences that the Holy Scrip- taires were given by inspiration of God. Prefixed to each Book, both in the Old and New Testament, is an Introduction, or statement of its purport and intent. There are also copious Marginal References, with various Tables, a Chronological Index, and a copious Topical Index. 1^" Orders solicited. 8 LHOMOND'8 VIRI ROMiE; ABAPIED TO ANDREWS AND STODDARD'S LATIN GRAMMAR, , , ANDREWS' FIRST LATIN BOOK. E. A. ANDREWS, LL. D. Fonrteentb Edition. BOSTON: PUBLISHED BY CROCKER AND BREWSTER, 61 Washington Street. 1864, I- Entered J according to Act of Congress, in the year 1849, BY CROCKER AND BREWSTER, In the Clerk's Office of the District Court of Massachusetts. STEREOTYPED AT THE BOBION TYPE AND STEEEOTYPE FOUNDaT. ADVERTISEMENT. The first edition of the Viri Rom^, prepared by the present ^ditor, was published as the second part of a series of elementary Latin works adapted to the Grammar of Andrews .and Stoddard. As then an- nounced, it was the editor's design, by means of this volume, " to render the transition from the Latin Reader to the classic authors less abrupt and difRcnlt." In pursuance of that design, the original text, as pre- pared by Lhomond, was carefully revised, and to this were added a few notes, consisting principally of refer- ences to the Grammar, and likewise a new and copious dictionary. In this edition, the work, as originally published by the present editor, with the exception of a few slight corrections, remains unaltered; but, in addition to the former notes and references, a new and more extensive series of notes, with numerous references to Andrews' First Latin Book, have now been inserted. In its present form, the Viri Romae, like the editor's recent edition of the Latin Reader, can be used with equal convenience in connection with the Grammar or with the First Latin Book. E. A. A. New Beitain, Conn., Sept, 1819. LIVES OF ILLUSTRIOUS ROMANS, FROM ROMULUS TO AUGUSTUS. BOOK I, COMMENCEMENT OF THE ROMAN EMPIRE. 1. Proca, rex Albanorum, duos filios, Numitorem et Amuliuni, habuit. Nurnitori, qui natu major erat, regnum reliquit : sed Amulius, pulso fratre, regnavit, et, ut eum sobole privaret, Rheam Silviam, ejus filiam, Vestce sacerdotem fecit; quae tamen Romulum et Remum uno partu edidit. Quo cognito, Amulius ipsam in vincula conjecit, parvulos alveo impositos abjecit in Tiberim, qui tunc forte super ripas erat 'iffusus; sed, relabente flumine, eos aqua in sicco reliquit. fastcB turn in iis locis solitudines erant. Lupa, ut fama »raditum est, ad vagitum accurrit, infantes lingua lambit, Hbera eorum ori admovit, matremque se gessit. 2. Quum lupa saspius ad parvulos, veluti ad catulos, reverteretur, Faustiilus, pastor regius, rem animadvertit : eos tulit in casam, et Accaj Larentiae conjugi dedit educandos. Qui adulti inter pastores primo ludicris certaminibus vires auxere, deinde venando saltus peragrare coeperunt, turn la- irones a rapina pecorum arcere. Quare iis insidiati sunt latrones, a quibus Remus captus est ; Romulus autem vi se defendit. Tunc Faustulus, necessitate compulsus, indicavit 1* 6 VIRl ROM^. Romulo, quis esset ejus avus, qucE mater. Romulus statim, armatis pastoribus, Albam properavit. 3. Interea Reraum latrones ad Amulium regem perdux- erunt, eum accusahtes, quasi Numitoris greges infestare solitus esset; Remus itaque a rege Numitori ad supplicium traditus est : at Numitor, considerato adolescentis vultu, baud procul erat, quin nepotem agnosceret. Nam Remus oris lineamentis erat matri simillimus, aetasque tempori expositionis congruebat. Dum ea res animum Numitoris anxium teneret, repente Romulus supervenit, fratrem liberavit, et, Amulio in- terfecto, avum Numitorem in regnum restituit. 4. Deinde Romulus et Remus urbem in iisdem J,^' locis, ubi expositi educatique fuerant, condiderunt : sed orta est inter eos contentio, uter nomen novae urbi daret, eamque regeret; adhibuere auspicia. Remus prior sex vultures, Romulus postea, sed duodecim, vidit. Sic Romulus, augurio victor, Romam vocavit; et, ut earn priiis legibus quam moenibus muniret, edixit ne quis vallum tran- siliret. Q,uod Remus irridens transilivit ; eum iratus Rom- ulus int%rfecit, his increpans verbis: "Sic deinceps malo afEcietur, quicumque transiliet moenia mea." Ita solus po- fitus est imperio Romulus. ROMULUS, FIRST KING OF ROME. 5. Romulus imaginem urbis magis quam urbem fecerat : deerant incolae. Erat in proximo lucus : hunc asylum fecit. E6 statim multitudo latronum pastorumque confugit. Quum vero ipse et populus uxores non haberent, legatos ad vicinas gentes misit, qui societatem connubiumque peterent. Nus- quam benigne legatio audita est : ludibrium etiam additum : "Cluidni feminis quoque asylum aperuistis? Id enim corn- par foret connubium." Romulus, segritudinem animi dis- simulans, ludos parat : indici deinde finitimis spectaculum jubet. Multi conveiiere studio etiam videndae novae urbis, maxime Sabini cum liberis et conjugibus. Ubi spectaculi BOOK I. 7 tempus venit, eoque deditae mentes cum oculis erant, turn, dato signo, virgines raptje sunt : et haec fuit statitn causa bellorum. 6. Sabini ob virgines raptas bellum adversus Romanes sumpserunt, et, quum Romse appropinquarent, Tarpeiam virginem nacti sunt, quae aquE causa sacrorum hauriendae descenderat. Hujus pater Romanae praeerat arci. Titus Tatius, Sabinorum dux, Tarpeiae optionem muneris dedit, si exercitum suum in Capitolium perduxisset. Ilia petiit quod Sabini in sinistris manibus gerebant, videlicet annulos et ar- millas. Quibus dolose promissis, Tarpeia Sabinos in arcem perduxit, ulii Tatius earn scutis obrui praecepit : nam et scuta in laevis habuerant. Sic impia proditio celeri poena vindicata est. 7. Romulus adversus Tatium processit, et in eo loco, ubi nunc Romanum forum est, pugnam conseruit. Primo im- petu, vir inter Romanos insignis, nomine Hostilius, fortis- sime dimicans cecidit; cujus intewtu consternati Romani fugere^oeperunt. Jam Sabini clamitabant : " Vicimus per- fidos hospites, imbelles hostes. Nunc sciuntlonge aliud esse virgines rapere, aliud pugnare cum viris." Tunc Romulus, arma ad ccelum tollens, Jovi jedem vovit, et exercitus seu forte seu divinitus restitit. Proelium itaque redintegratur ; sed raptae mulieres, crinibus passis, ausas sunt se inter tela volantia inferre ; et hinc patres, inde viros deprecatae, pacem conciliarunt. 8. Romulus cum Tatio fcedus percussit, et Sabinos in urbem recepit. Centum ex senioribus elegit, quorum con- silio omnia ageret ; qui ob senilem aetatem Senatus vocati sunt. Tres Equitum centurias constituit ; plebem in triginta curias distribuit. His ita ordinatis, quum ad Caprae paludem exercitum lustraret, subito coorta est tempestas cum magno fragore tonitribusque, et Romulus e conspectu ablatus est : eum ad deos abiisse vulgo creditum est ; cui rei fidem fecit Proculus vir nobilis. Orta enim inter patres et plebem seditione, is in concionem processit, et jurejurando affirmavit 8 VIRl ROMiC. ' Romulum a se visum augustiore forma, quim fuisset, eun- demque proecipere,' ut seditionibus abstinerent, et virtutem colerent.' Ita Romulus pro deo cultus, et Cluirinus est appellatus. KUMA POMPILIUS, SECOND KING OF ROME. 9. Successit Romulo Numa Pompilius, vir in- A. U. 39. p]yj^ justitia et religione. Is Curibus, oppido Sabinorum, accitus est. duum Romam venisset, ut populum ferum religione moUiret, sacra plurima instituit. Aram Vestae consecravit, et ignem in ara perpetuo alendum virginibus dedit. Flaminem, Jovis sacerdotem, creavit, eumque insigni veste et curuli sella ornavit. Duodecim Salios, Martis sacerdotes, legit, qui ancilia, qusdam imperii pignora e ccelo, ut putabant, delapsa, ferre per urbem, canentes et rite saltantes, solebant. Annum in duodecim menses ad cursum lunae descripsit; nefastos fastosqJe dies fecit; portas Jano gemino sedificavit, ut esset index pacis et belli: nam ape»tus in armis esse civitatem, clausus vero pacatos circa omnes populos, significabat. 10. Leges quoque pluriraas et utiles tulit Numa. Ut vero majorem instilutis suis auctoritatem conciliaret, simulavit sibi cum dea ./Egeria esse coUoquia nocturna, ejusque monitu se omnia, quae ageret, facere. Lucus erat, quem medium fons perenni rigabat aqua : eo saepe Numa sine arbitris se inferebat, velut ad congressum deae : ita omnium animos religione imbuit, ut fides et jusjurandum, non minus quam legum et pcenarum metus, cives continerent. Bellum quidem nullum gessit, sed non minus civitati profuit, quam Romulus. Morbo exstinctus, in Janiculo monte sepultus est. Ita duo deinceps reges, ilie bello, hie pace, civitatem auxerunt. Rornulus septem et triginta regnavit annos; Numa tres et quadraginta. BOOK 1. 9 TULLUS HOSTILIUS, THIRD KING OF ROME. 1 1. Mortuo Numa, Tullus Hostilius rex creatus est. Hie non solum proximo regi dissimilis, sed ^'J^'r^J. etiam Romulo ferocior fuit. Eo regnante, bellum inter Albanos et Romanes ^xortum est. Ducibus Hostilio et FufFetio placuit, paucorum manibus fata utriusque populi committi. Erant apud Romanes trigemini Horatii, trigemini quoque apud Albanos Curiatii. Cum iis agunt reges, ut pro sua quisque patria dimicent ferro. Fcedus ictum est ea lege, ut unde victoria, ibi quoque imperium esset. Itaque trigemini arma capiunt, et in medium inter duas acies procedunt. Consederant utrinque duo exercitus. Datur signum, in- festlsque armis terni juvenes, magnorum exercituum animos gerentes, concurrunt. 12. Ut primo concursu increpuere arma, horror ingens spectantes perstrinxit. Consertis deinde manibus, statim duo Romani alius super allum exspirantes ceciderunt : tres Albani vulnerati. Ad casum Romanorum conclamavit gau- dio exercitus Albanus. Romanos jam spes tota deserebat. Unum Horatiura tres Curiatii circumsteterant : is quamvis integer, quia tribus impar erat, fugam simulavit, ut singulos per intervalla secuturos separatim aggrederetur. Jam ali- quantum spatii ex eo loco, ubi pugnatum est, aufugerat, quum rfespiciens videt unum Curiatium baud procul ab se abesse. In eum magno impetu redit, et, dum Albanus exer- citus inclamat Curiatiis, ut opem ferant fratri, jam Horatius eum occiderat. Alterum deinde, priusquam tertius posset consequi, interfecit. 13. Jam singuli supereraut, sed nee spe nee viribus pares. Alterius erat intactum ferro corpus, et geminata victoria ferox animus. Alter fessum vulnere, fessum cursu trahebat corpus. Nee illud prcelium fuit. Romanus exsultans male sustinentem arma conficit, jacentemque spoliat. Romani ova^tes ac gratulantes Horatium accipiunt, et domum der 10 VIRI ROMffi. ducunt. Princeps ibat Horatius, trium fratrum spolia prsB se gerens. Cui obvia fuit soror, quae desponsa fuerat uni ex Curiatiis, visoque super humeros fratris paludamento sponsi, quod ipsa confecerat, flere et crines solvere ccepit. Movit feroci juveni animum comploratio sororis in tanto gaudio publico: stricto itaque gladio transfigit puellam, simul earn verbis increpans : " Abi hinc cum,inimaturo amore ad spon- sum, oblita fratrum, oblita patriae. Sic eat quEecumque Romana lugebit hostem." 14. Atrox id visum est facinus patribus plebique, quare raptus est in jus Horatius, et apud judices condemnatus. Jam accesserat lictor, injiciebatque laqueum. Turn Hora- tius arl popiilum provocavit. Interea pater Horatii senex proclarnabat filiani suam jure c , T, A C 340 militum tua. tluum exercitus Romanus ni angustiis clausus esset, Decius conspexit editum collem imminentem hostium castris. Accepto prsesidio, verticem occupavit, hostes terruit, et spatium consuli dedit ad subducendum agmen in asquiorem locum. Ipse intem- pesta nocte per madias hostium custodias somno oppressas incoiumis evasit. Quare ab exercitu donatus est cotona obsidionali, quEE dabatur ei, qui obsidione cives libgi^sset. Consul fuit bello Latino cum Manlio Torquato. Tunc quum utrique consuli somnio obvenisset ' eum populum victorem fore, cujus dux in prcelio cecidisset,' convenit inter eos, ut is, cujus cornu in acie laboraret, diis se Manibus devoveret : inclinante sua parte Decius se et hostes diis Manibus devovit. Arniatus in equum insiluit, ac se in medios hostes immisit. Corruil obrutus telis, et victoriam suis reliquit. ',- BOOK III. 29 MARCUS VALERIUS CORVIJSrUS. 7. Bello Gallico, quum Romani in stationibus _, „ . , ... A. U. 40S. quieti tempus tejjej^t, trallus quiaam, magnitudine a C 346 atque armis insignis, ante alios progressus est ; quatiensque scutum hasta, quum silentium fecisset, unum e Romanis* per interpretem provocavit, qui secum ferro de- cerneret. Marcus erat Valerius tribunus militum adoles- c^ns, qui piiiis sciscitatus consulis voluntatem, in medium armatus processit : tunc res visu mirabilis accidisse fertur ; nam quum jam manum consereret Valerius, repente in galea ejus corvus insedit in liostem versus. Ales non solum captam semel sedem tenuit, sed quotiescumque certamen initum est, levans se alis, os oculosque Galli rostro et unguibus appetiit. Hostem territum talis prodigii visu, oculisque simul ac mente turbatum, Valerius obtqin^t. Corvus e conspectu elatus onM^m pMjt. Inde Valerius Corvinus dictus est. ST Valerius Corvinus, annos tres et viginti natus, consul creatus, Samnites bis proelio fudit. Non ali^s dux militi carior fuit, quia nullus militi familiarior. Omnia inter infi- mos militum munia baud gravate obibat. In ludo etiam militari, quum velofiitatis viriujrique certamina inter se sequales ineunt, Valerius ifse cum eis certabat, nee quem- quam aspernabatur parem, qui se ofFerret. Semper comis et eodem vultu, seu vinceret, sen vinceretur. Quum postea in exercitu orta esset gravis seditio, parsque militum a cete- ris defecisset, et ducem sibi fecisset, adversiis eos Valerius dictator missus est ■ qui ubi in conspectum venit, benigne milites allocutus, extemplo omnium iras permulsit, seditio- nemque compressit : adeo hominum animos conciliant comi- tas affabilitasque sermonis ! LUCIUS PAPIRIUS CURSOR. 9. Lucius Papirius, quum dictatorem se adversis A. U. 430. ominibus contra Samnites profectum esse sensisset, *. C 322. 3* 30 VIRI EOM^. ad auspicia repetenda Romam regressus est, ac priut> Quinto Fabio, magistro equitum, edixit, ut sese loco tene- ret, neu, absente se, manum cum hoste consereret. Fa- bius, post dictatoris profectionem, opportunitate ductus, acie cum Samnitibus conflixit. Neque melius res geri potuisset, si adfuisset dictator. J^on miles ducj^ non dux militi defuit. Viginti millia hostium eo die caesa traduntur. Haud multo post dictator advenit, plenus minarum irseque. Statim, ad- vocata. concione, spoliari magistrum equitum, vi'rgasque ac secures expediri jussit. Turn Fabius militum fidem im- plorare ccepit. Clamor in tota concione est ortus; alibi preces, alibi min» audiebantur. Itaque res in posterum diem est dilata. 10. Magister equitum noctu dim ex castris Romam profugit : quem dictator ipse secutus est. Vocato senatu iterata contentio est; prehendi Fabium Papirius jussit. Tum Fabii pater ad populum provocavit. Populus Roma- nus, ad preces et obtestationem versus, oravit dictatorem, ut veniam adolescentice Fabii daret. Ipse adolescens ejusque pater procuinbere ad genua dictatoris coeperunt, iramque deprecari. Tot precibus cessit Papirius. Is fuit vir non animi solum \igore, sed etiam corporis viribus excellens. PrEEcipua pedum pernicitas inerat, quee cognomen etiam de- dit. Idem comis et jocorum studiosus. Quadam die inam- bulans ante tabernaculum, praetorem Prasnestinum, qui per timorem segniiis suos in proelium duxerat, vocari jussit, et postquam eum graviter increpuit : " Lictor, expedi," inquit, " secures ; " et quum proBtorem vidisset metu mortis attoni- tum : " Agedum, lictor,'' inquit, " exscinde radicem banc mcommodam ambulantibus." Deinde praetorem, multa dic- ta, dimisit. SPURIUS POSTIIMIUS. ^„ 11. Spurius Postumius consul, quum bellum A. c' 319. adversiis Samnites gereret, a Pontic Thelesino, duce hostium, in insidias inductus est : is namque BOOK III. 31 simulates transfugas misit, qui Romanes monerent Luce- riam, Apuliee urbem, a Samnitibus obsideri. Non erat du- bium, quin Romani Lucerinis, bonis ac fidelibus sociis, opera ferrent. Luceriam duiB vicB ducebant, altera longior et tutior, altera brevier et periculosior. Festinutio brevio- rem elegit. Itaque quum in insidias venissent, qui locus FarculcB Caudinm vocabatur, et fraus hostilis apparuisset, retro viam, qua veiierant, repetunt ; at earn hostium praesidio clausam iuveniunt: sistunt igitur gradum, et omni spe eva- dendi adempta, intuentes alii alios diii immobiles silent ; de- inde erumpunt in qu^gjas adversus duces, quorum temeri- tate in eum locum eraJ^t adducti. Ita noctem turn cibi tum <^uietis immejiores traduxerunt. 12. Nee Samnites ipsi quid sibi faciendum in re tam .feeta sciebant. Pontius accitum patrem Herennium rogavit, quid fjifi placeret.' Is, ubi audivit inter duos siiltus clau- sura esse exercitum Romanum, dixit, ' aut omjies esse ecci- dendos, ut vires frangerentur, aut omnes dimitteudos esse incolurnes, ut beaeficio obligarentur.' Neutra senteiitia ac- cepta fuit : iiiterea Romani necessitate victi legiitos mit- tunt, qui pacem petant. Pax concessa est ea lege, ut omues sub jugum traducerentur. Itaque paludamenta consulibus detracta, ipsique primi sub jugum missi, delude singulee le- gienes : circumstabant armati hostes exprobrantes illudentes- que. Romanis e saltu egressis lux ipsa merte tristior fuit : pudor fugere celloquia et ccstus hominum cogebat. Sero Romam ingressi sunt, et se in suis quisque aedibus abdide- runt. 13. Deliberante senatn de pace Caudina, Postumius sen- tentiam dicere jussus : "Turpi sponsione," inquit, "qua me obstrinxi, non tenetur populus Romanus, quando ejus injussu facta est ; nee quidquam ex ea prajter corpus meuni debetur Samnitibus. lis dedite me nudum vinctumqiie : in me unum sasviant; exsolvam religione populum.'.' Senatus, banc animi magnitudinem admiratus, Postumium lauda- vit, ejusque sententlam secutus est. Traditus est igitur r« 32 VIRI ROM^. Postumius fecialibus, qui eum ad Samnites ducerent. Ves- tis ei detracta, manus post tergum vinctae sunt ; quumque a iipau tpr verecundia majestatis Postumium laxe vinciret ■ "Q,uin tu," inquit ipse Postumius, " adducis lorum, ut justa fiat deditio?" Turn ubi in coetum Samnitium venit, facta deditione, Postumius fecialis femur genu, quanta potuit vi, peicussit, et clara voce ait, ' se Samnitem civem esse, ilium legatum: fecialem a se contra jus gentium violatum; eo justius bellum adversus Samnites fore.' Accepta non fuit a Samnitibus ista deditio, Postumiusque in castra Romana inviolatus rediit. PUBLIUS VALERIUS L^VINUS. 14. Tarentinis, quod Romanorum legatis int A. U. 472. . . . ^ , . ° . A C 280 juriam fecissent, bellum indictum est. Quibus auxilio venit Pyrrhus, rex Epirotarum, qui genus ab Achille ducebat. Contra Pyrrhum missus est consul Laevi- nus, qui, quum exploratores regis cepisset, jussit eos per cas- tra Romana circumduci, tumque incolumes dimitti, ut ea, quae vidissent, Pyrrho renuntiarent. Mox commissa pugna, quum jam hostes pedem referrent, rex elephantos in Roma- norum agmen agi jussit ; tuncque mutata est proelii fortuna. Romanos vastorum corporum moles, terribilisque sugeiasjan- tiura armatorum speciesTturbavit. Equi etiam, ad cohspec- tum et odqj^nj belluarum exterriti, sessores aut excutiebant, aut secum m fugam abripiebant. Nox proelio finem fecit. 15. Pyrrhus captivos Romanos summo honore habuit ; occisos sepelivit, quos quum adverso vulnere et truci vultu etiam mortuos jacere cerneret, manus ad coelum tulisse di- citur cum hac voce : " Ego talibus viris brevi orbem terra- rum subegissem." Deinde ad urbem Romam magnis itiner- ibus contendit : omnia igne et ferro vastavit ; ad vicesimum ab urbe lapidem castra posuit. Pyrrho obviam venit Laevi- nus cum novo exercitu ; quo viso, rex ait, ' sibi eandem ad- versus Romanos esse fortunam, quam Herculi adversus BOOK III. 33 Hydram,' cui tot capita renascebantur, quot preecisa fuerant: deinde in Campaniam se recepit; missos a senatu de redi- mendis captivis legates Honorifice excepit ; captivos sine pre- tio reddidit, ut Romani, cognita jam ejus vivtute, cognosce- rent etiam liberalitatera. 16. Erat Pyrrho, utpote magno et forti viro, mitis ac pla- cabilis animus ; solet enim magni animi comes esse demen- tia. Ejus humanitatem experti sunt Tarentini : ii scilicet, quum sfiCfl intellexissent se pro socio aominum accepisse, sortem suam liberis vocibus querebantur, et de Pyrrho multa temere effutiebant, maxime ubi vino incaluerant. Itaque arcessiti ad regem sunt nonnulli, qui de eo in convivio pro- terve locuti fuerant ; sed periculum simplex confessio culpse discussit. Nam quum rex percontatus fuisset, an ea, quas ad aures suas pervenerant, dixissent : " Et h;Ec dixiiiiiis,'' inquiunt, "rex; et nisi vinum defecisset, longe phira el gra- viora dicturi fuimus." Pyrrhus, qui malehat vini, quam hominum eam culpam videri, subridens eos diinisit. 17. Pyrrhus igitur, quum putaret sibi gloriosum fore, pacem et fcedus cum Romanis post viotoriam facere, Romam misit legatum Cineam, qui pacem requis conditionibus pro- poneret. Erat is regi familiaris, magnaque apud eum gra- tia valebat. Dicere solebat Pyrrhus se plures urbes CinesB eloquentia, quam armorum vi expugnasse. Cineas tamen regiam cupiditatem non adulabatur : nam quum in sermone Pyrrhus ei sua consilia apewret, dixissetque ' se veile Italiam ditioni sue subjicere,' resp%^ Cineas : " Superatis Roma- nis, quid agere degbinas, O rex ? " " Italiae vicina est Sici- lia," inquit Pyrrhul^' nee difficile erit eam armis occu- pare." Tunc Cineas ; " Occupata Sicilia, quid postea acturus es?" Rex, qui nondum Cinea3 mentem perspicie- bat : " In Africam," inquit, " trajicere mihi animus est." Pergit Cineas: "Quid deinde, O rex?" "Tum denique, mi Cinea," ait Pyrrhus, " nos quieti dabimus, dulcique otio fruemur." " Quin tu," respondit Cineas, " isto otio janj nunc frueris "> " 34 V]RI ROMiE. 18. Roinam itaque venit Cineas, et domos principum cum ingentibus donis circumibat. Nusquam vero receptus est. Non a viris solum, sed et a mulieribus, spreta ejus munera. Introductus deinde in curiam, quum regis virtu- tem, propensumque in Romanes animum verbis extolleret, et de conditionum jequitate d jgaergf et, sententia senatus ad pacem et fedus faciendum incTmabat; tam Appius Clau- dius senex et csecus in curiam lectica deferri se jussit, ibi- que gravissima oratione pacem dissuasit : itaque responsum Pyrrho a senatu est, ' eum, donee Italia excessisset, pacem cum Romanis habere non posse.' Senatus quoque vetuit captivos omnes, quos Pyrrhus reddiderat, ad veterem statum redire priusquam bina hostium spolia retulissent. Quare legatus ad regem reversus est : a quo quum Pyrrhus quaere- ret, ' qua] em Romam comperisset,' respondit; ' urbem sibi templum, senatum vero consessum regum esse visum.' CAIUS FABRICIUS LUSCIJNUS. 19. Caius Fabricius unus fuit ex legatis, qui ad Pyrrhum de captivis redimendis venerant. Cujus postquam audivit Pyrrhus magnum esse apud Romanes nomen, ut viri boni et bello egregii, sed admodum pauperis, eum pree ceteris be- nigne habuit, eique munera atque aurum obtulit. Omnia Fabricius repudiavit. Postero die, quum ilium Pyrrhus vel- let exterrere conspectu subito elephantis, imperavit suis, ut bellua post aulaeum admoveretur Fabricio secum colIoquentL Quod ubi factum est, signo dato, remotoque aulso, repente bellua stridorem horrendum emisit, et prob(^ndem super Fabricii caput suspendit. At ille placidus subrisit, Pyr- rhoque dixit: " Non me hodie magis tua commovet bellua, quam heri tuum aurum pellexit." 20. Fabricii virtutem admiratus Pyrrhus, ilium secreto invitavit, ut patriam desereret, secumque vellet vivere, quarta, etiam regni sui parte oblata; cui Fabricius respondit: "Si me virum bonum Judicas, cur me vis corrumperef Sin vero BOOK III. 35 malum, cur me ambis 1 " Anno interjecto, omni spe pacis inter Pyrrhum et Romanes conciliandEe ablata, Fabricius, consul factus, contra eum missus est. Q,uumque vicina castra ipse et rex haberent, medicus regis nocte ad Fabri- cium venit, eique pollicitus est, si prsemium sibi proposuis- set, se Pyrrhum veneno necaturum. Hunc Fabricius vinc- tum reduci jussit ad dominum, et Pyrrho dici, quae contra caput ejus medicus spopondisset. Tunc rex admiratus eum dixisse fertur : " lUe est Fabricius, qui difficilius ab hones- tate, quam sol a suo cursu, posset averti." 21. Quum Fabricius apud Pyrrhum legatus esset, Cine- am audiyit narrantem esse quendam Athenis, qui se sapien- tem profiteretur, eundemque dicere omnia, quse faceremus, ad voluptatem esse referenda. Tunc Fabricium exclamasse ferunt: "Utinam id hostibus nostris persMdgatur, quo fa- ciliiis vinci possint, quum se voluptatibus ded^int 1 " Nihil magis ab ejus vita alienum, quam voluptas et luxus. Tota ejus supellex argentea salino uno constabat, et patella ad usum sacrorum, quse tamen ipsa cornfeo pediculo sustineba- tur. Coenabat ad focum radices et herbas, quas in agro re- purgando vu\serat, quum legati a Samnitibus ad eum vene- runt, magnamque ei pecuniam obtulerunt ; quibus resp£>ndit : " duamdiu cupiditatibus imperare potero, nihil mihi ista pe- cunia opus erit : hanc ad illos reportate, qui ea indigent." 22. Caius Fabricius cum Ru^no, viro nobjli, simultatem gerebat ob morum dissimilitudinem, quum ille pecunice con- temptor esset, hie vero avjjjis et furax existimaretur. Quia tamen Rufinus egregie fortis ac bonus imperator erat, mag- numque et grave bellum imminere videbatur, Fabricius auc- tor fuit, ut Rufinus consul crearetur : quumque is deinde Fabricio gratias ageret, quod se homo inimicus consulem fe- cisset : " Nihil est," inquit Fabricius, " quod mihi gratias agas, si malui compilari, quam venire." Eundem postea Fabricius, censor factus, senatu movit, quod argenti facti decern pondo haberet. Fabricius omnem-vitam in gloriosa paupertate exegit, adeoque inops decessit, ut, unde dps filia- 3fi VlRl llOMiE. rum expediretur, noii reliquerit. Senatus patris sibi partes desumpsit, et, datis ex communi aerario dotibus, eas collo- cavit. MANIUS CURIUS DENTATUS. 23. Manius Curius, contra Samnites prol'ectus, eos in- gentibus prosliis vicit. Romam regressus in concione ait: " Tantura agri cepi, ut solitudo futura fuerit, nisi tantum hominuni cepissem : tantum porro liominum cepi, ut fame perituri fuerint, nisi tantum agri cepissem." Ex tarn opu- lenta victoria adeo ditari noluit, ut, quum a malevolis inter- versce pecuniae argueretur, gutto ligneo, quo uti ad sacrifi- cia consueverat, in medium prolato, juraverit, se nihil am- plius de preeda hostili in domum suam intulisse. Legatis Samnitium aurum offerentibus, quum ipse rapas in foco tor- ra^et, " Malo," inquit, " haec in fictilibus meis easp, et au- rum habentibus imperare." Agri captivi septena jugera populo viritim divisit : quumque ei senatus jugera quinqua- ginta assignaret, plus aocipere noluit, quam singulis fuerat datum, dixitque ' malum esse civem, cui non idem, quod aliis, satis esse posset.' 24.'Postea Curius, consul creatus, adversus Pyrrhum missus est : quumque ea de causa del^tijm haberet, et ju- niores tasdio belli nomina non darept, conjecjis in sortem omnibus tribubus, primum nomen urna extmcjum ojtari jussit. Quum adolescens non resjjoijderet, bona ejus hastcB su^igoit. Tunc ille ad tribunos plebis cu^ufrit, de injuria sibi f^a graviter qngrgns, eorumque opem implgrans. At Curius et bona ejus et ipsum quoque vendniit, d^^ijque ' non esse reipubliccB opus eo cive, qui p4u;j8re nescijjet : ' neque tribuui plebis adolescenti auxilio fu^^ijjit ; posteaque res in consnetudinem ajiyt, ut, delectu rite acto, qui militiam de- treotaret, in servitutem venderetur. / Hoc terrore ceteri adacti nomina promptiiis dederunt. 25. His copiis Curius Pyrrhi exercitum cecidit, deque eo rage triumphavit. Insignem triumphum fecerunt quatuor BOOK m. 37 elephanti cum turribus suis, turn primum Roma; visi. Vic- tus rex in Epirum reversus est ; sed relicto in urbe Taren- tina proesidio, fidem sui reditus fecerat. Itaque quum bel- lum renovaturus putaretur, Maniuin Curium iterura consu- lem fieri placuit; sed inopinata mors regis Romanes metu liberavit. Pyrrhus enim, dum Argos oppugnat, urbem jam ingressus, a jurtine quodam Argivo lancea leviter villnera- tus est : mater adolescentis, anus paupercula, cum aliis mu- lieribus e tecto domus prcelium spectabat ; qua!, quum vidis- set Pyrrhum in auctorem vulneris sui magno impetu ferri, {tericulo filii sui commota, protinus tegulam corripuit, at utraque manu lit^atj^m in caput regis dejecit. BOOK IV. FIRST PUNIC WAR. APPIUS CLAUDIUS CAUDEX. 1. Appro Claudio consule, ccBptum est primum A. U. 488. adversus Pcenos bellum. Quum Messanam, Sici- A C. 264. . lisE urbem, Carthaginienses et Hiero, rex Syra- cusanus, obsiderent, Appius Claudius ad Messanam liberan- dam missus est. Consul primo ad explorandos hostes nave piscatoria trajecit fretum inter Italiam et Siciliam inter- jectum. Ad quem venerunt nuntii ab Hannone, Poenorum duce, hortantes ad pacem conservandam. Quum vero con- sul nullas conditiones admitteret, nisi Poeni ab oppugnatione vtlesisterent, iratus Hanno exclamavit, ' se non esse passurum Romanes vel manus in mari Siculo abluere.' Non tamen potuit prohibere, quin Claudius in Siciliam legionem tradu- ceret, et Pcenos Messana expelleret. Deinde Hiero apud Syracusas vicfas est. Qui, eo periculo territus, Romano- rum amicitiam petiit, et in eorum societate postea constantei permansit. CAIUS DUILIUS. 2. Caius Duilius Poenos navali prcelio primus A. U. 9-. (Jevicit. Is, quum videret naves Romanas a Pu- A. C 260. . . , . ^ nicis velocitate superari, manus ferreas, quas cor- vos vocavp.re, instituit. Ea machina Romanis magno usui BOOK ly. .; 39 fuit : nam, injectis illis corvis, hostilem navem apprehende- bant, deinde superjecto ponte in earn insiliebant, et gladio, velut in pugna terrestri, dimicabant ; unde Romanis, qui ro- bore prtEstabant, facilis victoria fuit. Inter pugnandum tri- ginta hostium naves captse sunt, tredecim mersiE. Duilius victor Romam reversus est, et primus navalem triumphum egit. Nulla victoria Romanis gratior fuit, quod invicti terra, jam etiam mari plurimum possent. Itaque Duilio concessum est, ut per omnem vitam prselucente funali et praecinente tibicine a ccena. publice rediret. 3. Hannibal dux classis Punicje e navi, quE jam capieba- tur, in scapham saltu se demisit, et Romanorum manus efTu- git. Veritas autem ne in patria classis amissse poenas daret, civium offensam astutia avertit : nam ex ilia infelici pugna, priusquam cladis nuntius domum perveniret, quendam ex amicis Carthaginem misit; qui curiam ingressus : "Vos,'' inquit, " coiisulit Hannibal, quum dux Romanorum, magnis copiis maritimis instructus, advenerit, an cum so confligere debeat?" Acclamavit universus senatus: " Non est dubi- um, quin confligendum sit." Tum ille, " Fecit,'' inquit, " et victus est." Ita non potuerunt factum damnare, quod ipsi fieri debuisse judicaverant. Sic Hannibal victus crucis supplicium effugit: nam eo poenEB genere dux, re male gesta, apud Poenos afficiebatur. AULUS -ATELIUS CALATINUS A. U. 494 A. C. 258. 4. Atilius Calatinus, consul, paucis navibus magnam Poenorum classem superavit : sed postea, quum temere exercitum in vaJlem iniquam duxis- set, ab hostibus circumventus est. Romanes eximia virtus Calpurnii, tribuni militum, servavit. Is enim ad consulem accessit, eique: " Censeo," inquit, "jubeas milites quadrin- gentos ire ad banc rupem, inter medios hostes editam atque asperam, eamque occupare. Futurum enim profecto est, ut bostes properent ad occursandum nostris militibus, atque ita 40 VIUI ROiM.li • circa earn rupera atrox pugiia fiat : at tu interea tempus habebis exercitus ex loco infesto educendi. Alia nisi ha3c salutis via nulla est." Respondit consul • " Fidum quidem et providum hoc consilium videtur ; sed quisnam erit, qui ducat quadringentos illos milites ad eum locum?" "Si alium," inquit Calpurnius, "neroinem reperis, me ad hoc consilium perficiendum uti potes. Ego hanc tibi et reipub- licae animam do." 5. Consul tvibuno gratias egit, et quadringentos milites dedit. Q,uos Calpurnius admonens quera in locum deduce- ret, et quo consilio : " Moriamur," inquit, " commilitones, et morte nostra eripiamus ex obsidione circumventas le- giones." Omnes nulla spe evadendi, sed amore laudis ac- censi, proficiscuntur. Mirati sunt primo hostes earn militum manum ad se venire. Delude ubi cognitum est eos ad illam rupem obtinendam iter intendere, adversus illos arma verte- runt. Romani repugnant : fit prcelium diu anceps. Tan- dem superat multitudo : quadringenti omnes, perfossi gladiis aut missilibus operti, cadunt. Consul interim, dum ea pug- na fit, se in loca edita et tuta subducit. 6. Virtuti par fuit Calpurnii fortuna : nam ita evenit ut, quum multis locis saucius factus esset, nullum tamen in ca- pite vulnus acciperet. Inter mortuos multis confossus vul- neribus, sed adhuc spirans inventus est : convaluit, saepeque postea operam reipublicae strenuam navavit. Ei merces egregii facinoris data est, corona grj^minea : qua nulla nobi- lior corona fuit in prsemium virtutis bellicae apud populum terrarum principem, et quiE ab universe exercitu servato de- cern! solebat. MARCUS ATILIUg REGULUS. 7. Marcus Regulus Poenos magna clade afFecit. A. U. 502. Tunc ad eum Hanno Cartha^iniensis venit quasi A. C. 260. , , ■= ,^ de pace acturus, sed revera ut tempus traheret, donee novae copite ex Africa advenirent. Is iibi ad consu- BOOK IV. 41 lem accessit, exortus est clamor, auditaque vox : ' Idem huic faciendum esse, quod paucis ante annis Cornelio Romano a Poenis factum fuerat.' Cornelius porro per fraudem veluti in colloquium evocatus a Poenis comprehensus fuerat, et in vincula conjectus. Jam Hanno timers incipiebat, sed peric- ulum callido dicto avertit. " Hoc vos," inquit, " si feceri- tis, nihilo eritis Afris meliores." Consul tacere jussit eos, qui par pari referri volebant, et conveniens gravitati Roraanat; responsum dedit : " Isto te metu, Hanno, fides Roraana liberat." De pace non convenit, quia nee Poenus serio agebat, et consul victoriam quam pacem malebat. , , 8. Regulus deinde in Africam primus Romanorum du- cum trajecit. Clypeam urbem et trecenta castella expugna- vit : neque cum hominibus tantum, sed etiam cum monstris dimicavit. Nam quum apud flumen Bagradam castra habe- ret, anguis mirfe magnitudinis exercitum Romanum vexa- bat : multos milites ingenti ore corripuit; plures caudae verbere elisit ; nonnullos ipso pestilentis halitus afflatu ex- animavit. Neque is telorum ictu perforari poterat; quippe qui durissima, squamarurn lorica omnia tela facile repelleret. Confugiendum fuit ad machinas, et, advectis balistis, tan- quam arx qufedam munita, dejiciendus hostis fuit. Tandem saxorum pondere oppressus jacuit; sed cruore suo flumen et vicinam regionem infecit, Romanosque castra movere coegit. Corium belluae centum et viginti pedes longum, Romam misit Regulus. 9. Regulo, ob res bene gestas imperium in annum proxi- mum prorogatum est. Quod ubi cognovit Regulus, scripsit senatui ' villicum suum in agello, quem septem jugerum ha- bebat, mortuum esse, et servum, occasionem nactum, aufu- gisse, ablato instrumento rustico, ideoque petere se, ut sibi successor in Africam mitteretur, ne, deserto agro, non esset unde uxor et liberi alerentur.' Senatus acceptis litteris, res, quas Regulus amiserat, publica pecunia redirai jussit : agel- lum colendum locavit, et alimenta conjugi ac liberis pras- buit. Regulus deinde crebris proeliis Carthaginiensium opes 4* 42 VIRI ROMjE. contudit, eosque pacem petere coegit, quam quum Reg- ains nollet nisi durissimis conditionibus dare, illi a Lace- ^ daemoniis auxilium petierunt. '^"^ 10. Lacedasmonii Xanthippum, virum belli peritissiraum, Carthaginiensibus miserunt, a quo Regulus victus est ultimS pernicie : duo tantum millia hominum ex omni Romano ex- ercitu remanserunt: Regulus ipse captus, et in carcerera conjectus est. Deinde Romam de permutandis captivis dato jurejurando missus est, ut, si non impetrasset, rediret ipse Carthaginem : qui quum Romam venisset, inductus in sena- tum mandata exposuit, et primum, ne sententiam diceret, recusavit, causatus ' se, quoniam in hostium potestatem ve- nisset, jam non esse senatorem.' Jussus tamen sententiam aperire, negavit ' esse utile captives Pcenos reddi, quia adoles- centes assent et boni duces, ipse vero jam confectus senec- tute : ' cujus quum valuisset auctoritas, captivi retenti sunt. 11. Regulus deinde quum retineretur a propinquis et amicis, tamen Carthaginem rediit : neque vero tunc ignora- bat se ad crudelissimum hostem et ad exquisita supplicia proficisci, sed jusjurandum conservandum putavit. Rever- sum Carthaginienses omni cruciatu necaverunt : palpebris enim resectis aliquandiu in loco tenebricoso tenuerunt ; de- inde, quum sol esset ardentissimus, repente eductum intueri ccelum coegerunt ; postremo in arcam ligneam incluserunt, in qua undique clavi praeacuti eminebant. Ita dum fessum corpus, quocunque inclinaret, stimulis ferreis confoditur, vigiliis et dolore continue exstinctus est. Hie fuit Atilii RSguli exitus, ipsa quoque vita, Kcet per maximam gloriam diu acta, clarior et illustrior. APPIUS CLAUDIUS PULCHER. 12. Appius Cfaudius vir stultae temeritatis, A C 249 •^°"^'^1 ad versus Poenos profectus est. Priorum ducum consilia paJam reprehendebat. ' seque, quo dis hisstem vidis^et, helium perfecturum esse' jactitabalf^ BOOK IV. 43 Antequam navale proelium committerei, auspicia habuit': quumque pullarius ei nuntiasset ' pullos noh exirer e cavea neque vescif irridetiy jussii ' eos in aquam raergif ut saltern biberent, quoniam esse nollen'' Q,uo facto militum animos vana religio incessif : commissojleinde proelio magna clades a Romanis accepta est; quorum octo millia coesasunt. viginti millia capt^ Cluare Claudius a populo condemnatu/est : ea res calamitati furretiam Claudioe, consulis sorori ; nam quum ilia a ludis publicis rediens a turba premeretui^dixit': " Uti- nam frater raeus vivere<^ classemqye iterum duceretf" signifi- cant optarese, ut nimis magnst ^Vium frequentia minueretu/. Ob islam vocem impiam Claudia quoque damnata est. (JAIUS LUTATIUS CATULUS. 13. Caius Lutatius consul fin em prirao bello „ .„ „ . . ...^ T^. . o,- ■.• , *^'~— ^ /V,,/ A. U. 510. Punico imposuif iii m oioiliam advenientrnun- a. C. 242. tiatum esff maximam classem PcBnorum ex Africa venir^ erant autem quadringentse naves onustE^^coijimpatu, quem ad exercitum portabant; cui in Sicilia prceeraf Hamilcar Carthaginiensis. Dux classis, Hanno, nobilis Poenus, dui animus eraf'naves onere levari easque deinde acqeptis ab Hamiloare deleptis viris complere^ At Lutatius optimum ratuy praevertere Hannonis adventum, et cum classe gravi suisgue oneribus impedit^ confliger^ adversiis cum ad yEgates insulas cursum intendif; nee longa fuit: victorise mora; nam omnes Carthaginiensium naves brevi aut capta/ lut depressEE suflt. Ingens fuit prseda: Poeni victf^pacem sostularunit^ quae eis hac conditione concessa est, ut omnibus •nsulis, quae sunt inter Italiam et Africam, decedereni^ et certum populo Romano vectigal pcv viginti annds penderent BOOK V. SECOND PUNIC WAR. QUINTUS FABIUS MAXIMUS CUNCTATOR. 1. Hannibal, Hamilcaris filius, novem annos A. U. 534. , '. , J ,■ -^ A. C. 218. natuS a patre aris admotusf, odium m K-omanos perenne juraviff Quae res rnaxime videtur con- citassesecundum bellum Punicum. Nam Hamilcare mortud, Hannibal causam belli queerensf Saguntum, urbem Romanis foederatam^ evertir Quapropter Roma missi'^sunt Carthagi- nem legati, qui populi Romani querimonias deferrentr, et Hannibalem, mali auctorem, sibi dedi'postularenr Tergiver- santibuS Poenis, Cluintiis Fabius legationis princeps, sinu ex toga fact(/: "Hie ego,'' inquit^ " porto bellum pacemque; utrum placet, sumita" Poenis " bellum " sucolamantibusfFa- bius, excussS^^toga^ ' bellum dare se ' dixi^ Poeni ' accipere se ' responderunf, ' et, quo acciperenf animo, eodem se gesture/' 2. Hannibal, superatis PyreniEi et Alpium jugis, in Ita- liam venit; Publium Scipionem apud Ticinum amnem, Sempronium apud TreVnam, Flaminium apud Trasimenum, profligavif. Adversiis hostem toties victorem missus Quin- tus Fabius dictator, Hannibalis impetum mora fregir : nam- que pristinis edoctu^cladibus belli rationem mutavil Xs^ loca alta exeijcitum ducebaf, neque ullo loco fortunan se com. ^: BOOK V. 45 rr.iitebaf; castris, nisi quantum necessitas cogere^ tenebatur miles. Dux neque occasion! rei bene gerendae''deeraf, siqua I ab hoste daretui'^ neque ullam ipse hosti dabatf Frumenta- ; turn exeuntf Hannibali opportunus aderal^ agmen caipensf: palantes excipiensf: Ita e levibus proeliis superior discessil^i militemque ccepit minus jam aut virtutis sues, aut fortuuae; posnitere?^ ^ I His artibus Hannibalem Fabius in agro Falerno inclu- serat ; sed ille callidus sine ullo exercitus detrimento se ex- pedivit. Nempe arida sarmenta boum cornibus alligavit, eaque principio noctis incendit : metus flammas relucentis ex capite boves, velut stimulatos furore, agebat. Hi ergo ; accensis cornibus per montes, per silvas hue illuc discurre- bant. Romani, qui ad speculandum concurrerant, miraculo attoniti constiterunt : ipse Fabius insidias esse ratus, mili- tem extra vallum egredi vetuit. Interea Hannibal ex angus-: ^iis evasit. Dein Hannibal, utFabioapud sues crearet in- vidiam, agrum ejus, omnibus circa vastatis, intactum reliquit ; at Fabius omnem a se suspicionem propulsavit : nam eun- dem agrum vendidit, ejusque pretio captivos Romanes re- demit. 4. Hand grata taraen erat Romanis Fabii cunctatio; eumque pro cauto timidum, pro considerato segnem, voci- tabant. Augebat invidiam Minucius, magister equitum, dictatorem criminando : ilium in ducendo bello tempus ter- ere, qud diutius in magistratu esset,, solusque et Romas et in exercitu imperium haberet. His sermonibus accensa. plebs dictatori magistrum equitum imperio sequavit. Quami injuriam Eequo animo tulit Fabius, exercitumque suum cum Minucio divisit. Cluum postea Minucius temere prcsliumj commisisset, ei periclitanti auxilio venit Fabius. Cujus subito adventu compressus Hannibal receptui cecinit, palainj confessus a se Minucium, a Fabio se victum esse. Eum quoque ex acie redeuntem dixisse ferunt : " Nubes ista, qusB sedere in jugis montium solebatj tandem cum procella 4(> vipa romjE. imbrem dedit.'' Minucius periculo liberatus Fabium, cui salutem debebat, patrem appellavit, eique deinceps parere non abnuit. 5. Postea Hannibal Tarento per proditionem potitus est In earn rem tredecim fere juvenes nobiles Tarentini conspi- raverant. Hi nocte, per speciem venandi, urbe egressi, ad Hannibalem, qui baud procul castra habebat, venerunt. Eos laudavit Hannibal, monuitque, ut redeuntes pascentia Car- thaginiensium pecora ad urbem agerent, et prEedam, velufi ex hoste factam, praefecto et custodibus portarum donarent. Id iterum saepiusque ab iis factum, eoque consuetudinis ad- ducta res est, ut, quocunque noctis tempore dedissent sig- num, porta urbis aperiretur. Tunc Hannibal eos nocte me- dia cum decern raillibus hominum delectis secutus est. Ubi portEE appropinquaraut, nota juvenum vox vigilem excitavit. Duo primi inferebant aprum vasti corporis. Vigil incautus, dum belluae magnitudinem miratur, veiiabulo occisus est. In- gressi Poeni ceteros vigiles sopitos obtruncant. Tum Han- nibal cum suo agmine ingreditur. Romani passim trucidan- tur. Livius Salinator Romanorum praefectus, cum iis, qui caedi superfuerant, in arcem confugit. Jr'' 6. Profectus igitur Fabius ad recipiendum Tarentum, urbem obeidione cinxit. Romanos plurimum adjuvit res levis momenti. Praefectus praesidii Tarentini deperibat amore mulierculs, cujus frater in exercitu Fabii erat. Miles, jubente Fabio, pro perfuga Tarentum transiit, ac per sororem praefecto conciliatus, eum ad tradendam urbem perpulit. Fabius vigilia prima accessit ad eam partem muri, quam praefectus custodiebat. Eo adjuvante, Romani muros inscenderunt. Inde, proxima porta refracta, Fabius cum ex- ercitu intravit. Hannibal, audita Tarenti oppugnatione, ad opem ferendam festinavit : quumque ei esset nuntiatum ur- bem captara esse: " Et Romani,'' inquit, "suum Hannibalem habent : eadem, qua ceperamus, arte Tarentum amisimus." Q,uum postea Livius Salinator cqrara Fabio glorjarefur, quod JiOOK V. 47 arcem Tarentinam retiuuisset, diceretque ' eum sua opera Tarentum recepisse;' "Certe," respondit Fabiiis, " Taren- tum nunquam recepissem, nisi tu perdidisses." 7. Quintus Fabius jam senex iilio suo consul! legatus fuit; quumque in ejus castra veniret, filius obviam patri progressus est; duodecim lictores pro more anteibant. Equo vehebatur senex, nee appropinquante consule descen- dit. Jam ex lictoribus undecim verecundia paternas majes- tatis taciti ptseterierant. Quod quum consul animadvertis- set, proximum lictorem jussit inclamare Fabio patri, ut ex equo descenderet. Pater turn desiliens : " Non ego, fill," inquit, " tuum imperium contempsi, sed experiri volui, an scires consulem agere." Ad summam senectutem vixit Fa- bius Maximus, dignus tanto cognomine. Cautior quam proraptior habitus est, sed insita ejus ingenio pruderitia bello, quod turn gerebatur, aptissima erat. Neniini dubium est, quin rem Romanam cunctando restituerit. L. ^MILIUS PAULUS AND C. TERENTIUS VARRO. 8. Hannibal in Apuliam pervenerat. Adversus eum Roma profecti sunt duo consules, ^milius a c Sie' Paulus et Terentius Varro. Paulo solers Fabii cunctatio magis placebat. Varro autem ferox et temerarius acriora sequebatur consilia. Ambo apud vicum, qui Cannai appellabatur, castra posuerunt. Ibi insitam Varroni temer- itatem fortuna aliquo levium proeliorum successu aluerat : itaque invito collega aciem instruxit, et signum pugnse dedit. Victus csesusque est Romanus exercitus. Nusquam gravi- ori vulnere afflicta est respublica. JEmilius Paulus telis obrutus cecidit : quern quum media in pugna oppletuni cru- ore conspexisset quidam tribunus militum : "Cape," inquit, " hunc equum, et fuge, ^Emili." " Q,uin tu potius," re- spondit Paulus, " abi, nuntia patribus, ut urbem muniant, ac, priusquam hostis victor adveniat, praesidiis firment : tu me 48 VIRl ROM^. patere in hao militum meorum strage exspirare." Alter con- sul cum paucis equitibus fugit. '^ 9. Hannibali victori quum ceteri gratularentur, suade- rentque, ut quietem ipse sumeret, et fessis militibus daret, unus ex ejus prtefectis Maharbal, minime cessandum ratus, Hannibalem hortabatur, ut statim Romam pergeret, die quinto victor in Capitolio epulaturus. Quumque Hannibali illud consilium non probaretur, Maharbal adjecit : " Vincere scis, Hannibal, sed victoria uti nescis." Mora hujus diei satis creditur saluti fuisse urbi et imperio. Postero die, ubi pri- niiim illuxit, ad spolia legenda Poeni insistunt. Jacebant tot Romanorum millia, ut missi fuerint Carthaginem tres modii annulorum, qui ex digitis equitum et senatorum de- tracti fuerant. Dein Hannibal in Campaniam divertit, cujus deliciis et ipse et exercitus ardor elanguit. 10. Nunquam tantum pavoris Romse fuit, quantum ubi acceptae cladis nuntius advenit. Neque tamen ulla pacis mentio facta est; imo Varroni, calamitatis auctori, obviam itum est, et gratiae ab omnibus ordiriibus actce, quod de republica non desperasset : qui si Carthaginiensium dux fuis- set, temeritatis pcenas omni supplicio dedisset. Dum Hanni- bal Capuse segniter et otiosd ageret, Romani interim respi- rare coeperunt. Arma non erant : detracta sunt templis et porticibus vetera hostium spolia. Egebat Eerarium : opes suas senatus libens in medium protulit, patrumque exem- plum imitati sunt equites. Deerant milites : nomina dede- runt quidam adhuc prstextati, id est, juniores annis septem- decim, qui satis virium ad ferenda arma habere videbantur : empti sunt publico, et armati servi. Id magis placuit, quam captives, licet minore pretio, redimere. 11. Quum Hannibal redimendi sui copiam captivis Ro- manis fecisset, decern ex ipsis Romam ea de re missi sunt nee pignus aliud fidei ab iis postulavit Hannibal, quam ut ju- rarent, ' se, si non impetrassent, in castra redituros.' Eos se- natus non censuit redimendos, quum id parva pecunia fieri BOOi'C V. i9 potuisset, ut militibus Romanis insitura esset aut vincere aut mori. Unus ex iis legatis e castris egressus, velut a!i- quid oblitus paulo post reversus ^fuerat in castra, deinde comites ante noctem assecutus fuerat. Is ergo re non im- petrata domum abiit. Reditu enim in. castra se liberatum esse jurejurando interpretabatur. Quod ubi innotuit, jussit senatus ilium comprehendi, et vinctum duci ad Hannibaiem. Ea res Hannibalis audaciam maxime fregit, quod senatus populusque Romanus, rebus afflictis, tarn excelso esset animo. MARCUS CLAUDIUS MARCELLUS. 12. Claudius Marcellus prsetor Hannibaiem . . . , . ^ . , A. U. 53G. vmci posse primus docuit. (duum enim ad ^ (-. 2,5 Nolam Hannibal accessisset, non sine spe urbis per proditionem recipiendse, Marcellus, instructa ante urbis portam acie, cum eo conjflixit, et Pcenos fudit. Pulsus Han- nibal exercitum ad Casilinum, parvam Campaniae urbem, duxit. Parvum erat in ea prEEsidium, et tamen penuria fru- menti efficiebat, ut nimium hominum esse videretur. HaJi- nibal primo cives verbis benignis ad portas aperiendas coepit allicere ; deinde quum in fide Romana perstarent, moliri portas et claustra refringere parat. Turn ex urbe, ingenti cum tumultu, erumpunt cohortes dus iiitus instructse, stra- gemque Poenorum faciunt. Pudor Hannibaiem ab incepto' avertit. Itaque relicto ciica Casilinum prsesidio, ne omissa res videretur, ipse in hiberna Capuam concessit, partemque majorem hiemis exer«itum in tectis habuit. 13. Mitescente jam hieme, Hannibal Casilinum rediit, ubi obsidio continuata oppidanos ad ultimum inopiae addux- erat. Marcellum, cupientem obsessis ferre auxilium, Vul- turnus amnis inflatus aquis tenebat : at Gracchus, qui cum equitatu Romano Casilino assidebat, farre ex agris undique convecto complura dolia implevit, deinde nuntium ad ma- gistratum Casilinum misit, ut exciperet dolia, qua3 amnis deferret. Insequenti nocte dolia medio missa amne deflux 5 50 vini nc.'.i,'^:. ermit. ^qualiter inter onmes iVumeutum divisum : id pos- tero quoque die ac tertio factum est. Pve detecta, Hannibal, catena per medium flumen injecta, intercepit dolia. Tum nuces a Romanis sparsES, quis aqua defluente Casilinum de- ferebantur, et cratibus excipiebantur. Eo commeatu socio- rum necessitas aliquandiu sublevata est. 14. Postremo ad id ventum est inopise, ut Casilinates lora manderent detractasque scutis pelles, quas fervida mol- liebant aqua, nee muribus aliove animali abstinuerunt. Q.ui- dam ex his avarus murem captum maluit ducentis denariis vendere, quam eo ipse vesci, leniendae famis gratia. Utrique venditori nempe et emptori, sors merita obtigit : nam avaro fame consumpto non licuit sua pecunia frui ; emptor vero, cibo coraparato vixit. Tandem omne herbarum radicum- que genus infimis aggeribus muri eruerunt; et, quum hqstes locum exarassent, Casilinates raporum semen injecerunt. Miratus Hannibal exclamavit : " Eone usque dum ea nas- cantur, ad Casilinum sessurus sura?" Et qui nullam antea pactionem auribus admiserat, tum demum eequas deditionis conditiones non repudiavit. 15. Postea quum Sicilia a Romanis ad Pcenos defecis- set, Marcellus consul creatus Syracusas, urbera SicilicS no- bilissimam, oppugnavit. Diuturna fuit obsidio ; nee earn nisi gostJi£s_iuiaae cepit Marcellus. Rem confecisset cele- rius, nisi unus homo ea tempestate Syracusis fuisset. Is erat Archimedes, mirabilis inventor machinarum, quibus om- nia Romanorum opera brevi disturbabat. Captis Syracusis, Marcellus eximia hominis prudentia delectatus, ut capiti iilius parceretur, edixit. Archimedes, dum in pulvere quas- dam forraas describeret attentius, patriam suam captam esse non senserat. Miles, prged andj causa, in domum ejus irru- pit, et minantis voce, quisnam esset, eum interrogavit. Ar- chimedes, propter cupiditatem illud investigandi, quod re- quirebat, non respondit. Q,uapropter a milite obtruncatus est. Ejus mortem segre tulit Marcellus, sepulturseque cu- ram habuit. BOOK V. 51 16. Marcellus, recepta Sicilia, quum ad urbem venisset, postulavit, ut sibi triumphanti Romam inire iiceret. Id non impetravit; sed tantum ut ovans ingrederetur. Pridie in- jussu senatus in monte Albano triumphavit ; inde ovans multam pras se prasdiitn in urbem intulit. Cum siinulacro captarum Syracusarum perlata sunt multa urbis ornamenta, no biliaqu e signa, quibus abundabant Syracusee ; quae oninia ad sedem Honoris atque Virtutis contulit ; nihil in suis asdi- bus, nihil in hortis posuit. Insequenti anno iterum adver- sus Hannibalem missus est. Tumulus erat inter Punica et Romana castra, quem occupare Marcellus cupiebat; at prius locum ipse explorare voluit. E6 cum paucis equitibus pro- ficiscitur; sed in insidias delapsus est, et lancea transfixus occubuit. Hannibal inventum Marcelli corpus magnifice se- peliri jussit. CAIUS CLAaCIUS NERO AWTTMARCUS LIVIUS SALINATOK. 17. Hasdrubal, frater Hannibalis, ex Hispania A. U. 5*5. profectus cum ingentibus copiis in Italiam trajicere p^ ^^ ^07 parabat. Actum erat de imperio Romano, si jun- gere se Hannibali potuisset. Itaque Roma profecti sunt duo consules, Claudius Nero et Livius Salinator; hie in Galliam Cisalpinam, ut Hasdrubali ab Alpibus descendenti occurreret ; ille vero in Apuliam, ut Hannibali se opponeret. Fuerant Livio cum Nerone veteres inimicitiae ; tamen ubi ei coliega datus est, injurias, quam gravissimam acceperat, oblitus est, et araicitiam cum eo junxit, ne propter privatam discordiam respublica male administraretur. Ea gratiae reconciliatione IcBtus senatus digredientes in provincias consules prosecutus est. li porro id in mente habebant, ut uterque in sua pro- vincia hostem contineret, neque conjungi aut conferre in unum vires pateretur. 18. Inter hsec Hasdrubal Italiam ingressus, quatuor equi- tes cum litteris ad Hannibalem misit : qui capti ad Neronem sunt perducti. Consul, cognito Hasdrubalis consilio, auden- 52 Villi ROM.Ii. dum aliquid iinprovisum ratus, cum delectis copiis profectus est nocte, et, i nscio H annibale, pene totam Italiam eraensus sex dierum spatio ad castra Livii pervenit fS^mboqiJ^'colla- tis sigiiis Hasdrubalem apud Senam vicerunt. Cffisa sunt eo prcelio quinquaginta sex hostiura millia. Ipse Hasdruba), ne tantae cladi supercsset, concitato equo se in cohortem Romanam immisit, ibique pugnans ceci^jj^ Nero ea nocte, quae pugnam secuta est, pari celeritate, qua venerat, in cas- tra sua rediit, antequam Hannibal eum discessisse sentiret. Caput Hasdrubalis, quod servatum cum cura attulerat, projici ante hostium stationes jussit. Hannibal, viso fratris occisi capite, dixisse fertur : " Agnosco fortunam Carthaginis." PUBLIUS CORNELIUS SCIPIO AFRICAJMUS. 19. Publius Cornelius Scipio, nondum annos A. U. 54G. pueritise egressus, patrem singylari virtute serVU- vit: nam quum is, in pugna apud Ticinum contra Hannibalem commissa, graviter vulneratus esset, etin hos- tium manus jamjam venturus esset, filius, interjecto corpore, Poenis irruentibus se opposuit, et patrem periculo liberavit. ClucB pietas Scipioni postea, sedilitatem petenti, favorera populi oonciliavit ; quum obsisterent tribuni plebis negantes rationem ejus esse hab^ndam, quod nondum ad petendum legitima Eetas esset : " Si me," inquit Scipio, " omnes Q,uirifes ffidilem facere vcjliint, satis annorum habeo." Tanto inde favore ad sufFragia itum est, ut tribuni incepto destiterint. 20. Post cladem Cannensem, Romani exercitijs reli- quiae Canusium perfugerant : quumque ibi tribuni militum quatuor essent, tamen omnium consensu ad Publiuni Scipi- onem, admodum adolescentem, summa imperii delata est. Tunc Scipioni nuntiatum est nobiles quosdam juvenes de Italia deserenda conspirare. Statim in hospitium Metelli, qui conspirationis erat princeps, se conlulit Scipio ; quurn- que concilium ibi juvenum, de quibus allatum erat, invenis- set, stricto super capita consultantium gladio : " Jurate," in- BOOK V. 53 quit, " vos neque rempublicam populi Romani deserturos, neque aJium civem Romanura deserere passuros; qui non juraverit, in se hunc gladium strictum esse sciat." Haud secus pavidi, quam si victorem Hannibalem cernerent, jufant omnes, custodiendosque semetipsos Scipioni tradunt. 21. Quum Romani duas clades in Hispania accepissfnt, duoque ibi sumini imperatores cecidissent, placuit exercitum augeri, eoque proconsulem mitti ; nee tamen quem milte- rent satis constabat. Ea de re indicia sunt comitia. Primo populus exspectabat, ut, qui se tanto dignos imperio crede- rent, nomina profiterentur ; sed nemo audebat illud impe- riura suscipere. Moesta itaque civitas erat, et prope consilii inops. Subito Ccirnelius Scipio quatuor et viginti ferme annos natus, professus est se pelere, et in superiore, unde conspici posset, loco constitit : in quem omnium ora con- versa sunt. Deinde ad unum omnes Scipionem in His- pania proconsulem esse jusserunt. At postquam aniraorura impetus resedit, populum Romanum coepit facti poenitere. iEtati Scipionis maxime diffidebant. Q,uod ubi animadvertit Scipio, advocata concione, ita magno elatoque animo dis- seruit de bello quod gerendum erat, ut. homines cura libera- verit, speque certa impleverit. 22. Profectus igitur in Hispaniam Scipio Carthaginem Novam, qua die venit, expugnavit. Ed congestae erant om- nes pene Africae et Hispanije opes, quibus potitus est. Inter captivos ad eum adducta est eximiae formEB adulta virgo. Postquam comperit earn illustri loco inter Celtiberos natani, principique ejus gentis adolescenti desponsam fuisse, arces- sitis parentibus et sponso earn reddidit. Parentes virgjnis, qui ad eam redimendam satis magnum auri pondus attule- rant, Scipionem orabant, ut id a se donum reciperet. Soipio aurum poni ante pedes jussit, vocatoque ad se Virgi- nia sponso: "Super dotem," inquit, "quam acceptunis a socero es, haec tibi a me dotalia dona accedent;'' aurum- que toilers ao sibi habere jussit Ille domum reversus, ad 5* 54 VIRI ROM^. referendam Scipioni gratiam, Celtiberos Romania concilU avit. 23. Deinde Scipio Hasdrubalem victum ex Hispania ex- pulit. Castris hostium potitus, omnem proedam militibus concessit: captivos Hispanos sine pretio domum dimisit; Afros vero vendi jussit. Erat inter eos puer adultus, regii generis, forma insigni, quem percunctatus est Scipio, ' quis et cujas-esset, et cur id aetatis in castris fuissetV Respondit puer : " Numida sum ; Massivam populares vocant : orbus a patre relictus apud avum maternum, NumidiiE regem, edu- catus sum : cum avunculo Masinissa, qui nuper subsidio Carthaginiensibus venit, in Hispaniam trajeci ; prohibitus propter sstatem a Masinissa, nunquam ante proelium inii. Eo die quo pugnatum est cum Romanis, inscio avunculo, clam armis equoque sumpto in aciem exii : ibi prolapse equo, captus sum a Romanis." . Scipio eum interrogavit, ' velletne ad avunculum reverti V 'Id vero cupere se ' dixit puer, effusis gaudio lacrymis. Turn Scipio eum annulo aureo et equo ornato donavit, datisque, qui tuto deducerent, equitibus dimisit. 24. Quum Publius Cornelius Scipio se erga Hispanos clementer gessisset, circumfusa multitude eum regem ingenti consensu appellavit; at Scipio, silentio per praeconem facto, dixit : " Nomen imperatoris, quo me mei milites appellarunt, mihi maximum est : regium nomen alibi magnum, Romae intolerabile est. Si id amplissimum judicatis, quod regale est, vobis licet existimare regalem in me esse animum ; sed oro vos, ut a regis appellatione abstineatis." Sensere etiam barbari magnitudinem animi, qua Scipio id aspernabatur, quod ceteri mortales admirantur et concupiscunt. 25. Scipio, recepti Hispanii, quum jam bellum in ipsam Africam transferre meditaretur, conciliandos priiis regum et gentium animos existimavit. Syphacem, Maurorum regem, primim tentare statuit. Eum, regem totius Africse opu- Icntissimum, raagno usui sibi fore sperabat. Itaque legatum BOOK V. 5ft cum donis ad eum misit. Syphax amicitiam Ilomanoruni se accipere annuit, sed fidem nee dare nee acqipere, nisi cum ipso coram duce Romano, voluit. Scipio igitur in Af- ricam trajecit. Forte incidit, ut eo ipso tempore Hasdrubal ad eundem portum appelleret, Syphacis amicitiam pariter petiturus. Uterque a rege in hospitium invitatus. Cojna- tum simul apud regem est, et eodem lecto Scipio atque Has- drubal accuLuerunt. Tanta autem inerat coroitas Scipioni, ut non Syphacern modo sed etiam hostem infensisSimum, Hasdrubalem, sibi conciiiaverit. Scipio, foedere icto cum Syphace, in Hispaniam ad exercitum rediit. 26. Masinissa quoque amicitiam cum Scipione jungere jamdudum cupiebat. duare ad eum tres Numidarum prin- cipes misit, ad tempus locumque coUoquio statuendum. Duos pro obsidibus retineri a Scipione voJuit, remisso tertio, qui Masinissam in locum constitutum adduceret. Scipio et Masinissa cum paucis in colloquium venerunt. Ceperat jam ante Masinissam ex fama rerum gestarum admiratio viri, sed major praesentis veneratio cepit : erat enirn in vultu multa majestas ; accedebat promissa cjesaries habitusque corporis non cultus munditiis, sed virilis vere ac militaris, et florens juventa. Prope attonitus ipso congressu Numida gratias de filio fratris remisso agit, affirmat ' se ex eo tem- pore eam quEBsivisse occasionem, quam tandem oblatam non omiserit; cupere se iili et pop,u]o Romano operam navare.' Laetus eum Scipio audivit, atque in societatem recepit. 27. Scipio deinde Romam rediit, et ante annos consul factus est. Ei Sicilia provincia decreta est, permissumque est, ut m Africam inde trajiceret. Qui, qnum vellet ex for- tissimis peditibus Romanis trecentorum equitum numerum complere, nee posset illos statim armis et equis instruere, id prudenti consilio perfecit. Trecentos juvenes ex omni Si- cilia nobilissimos et ditissimos legit, velut eos ad oppugnan- dam Carthaginem securn,ducturas, eosque jussit quam celer- rirae arma et equos expedire. Edicto imperatoris paruerunt juvenea, aed longintjuum et grave bellum refbrmidab'ant 56 VIRI ROMiE. Tunc Scipio remisit illis istam expeditionem, si arma et equos militibus Romanis vellent tradere. Laeti conditionem acceperunt juvenes Siculi. Ita Scipio sine publica impensa suos instruxit ornavitque equites. 28. Tunc Scipio ex Sicilia in Africam vento secundo profectus est. Tantus erat militum ardor, ut non ad bellum duci viderentur, sed ad certa victorise prsemia. Celcriter iiaves e conspectu Siciliae ablatEe sunt, conspectaque brevi AfricjB litora. Expositis copiis, Scipio in proximis tumulis castra metatus est. Ibi speculatores hostium, in castris dep- rehensos et ad' se perductos, nee supplicio affecit, nee de consiliis ac viribus Pcsnorum percontatus est ; sed circa cra- nes Romani exercitus manipulog curavit deducendos : dein interrogavit, an ea satis considerassent, quae jussi erant speculari; turn, prandio dato, eos incolumes dimisit. Qua sui fiducia priiis animos hostium, quain arma contudit. 29. Scipioni in Africam advenienti Masinissa se con- junxit cum parva equitum turma. Syphax vero a Romanis ad Posnos defecerat. Hasdrubal, Pcenorum dux, Syphaxque se Scipioni opposuerunt : at Scipio utriusque castra una nocte perrupit et incendit. Sypliax ipse captus est, et vivus ad Scipionem pertractus. Quem quum in castra Romana adduci nuntiatum essetf omnis, velut ad spectaculum trium- phi, multitudo effusa est : prajcedebat is vinctus ; sequeba- tur nobilium Numidarum turba. Movebat omnes fortuna viri, cujus arnicitiam olim Scipio petierat. Regem aliosque captives Romam misit Scipio: Masinissam, qui egregie rem Romanam adjuverat, aurea corona donavit. ^ 30. Hec clades Carthaginiensibus tantum terroris intu- lit, ut Hannibalem ex Italia ad tuendam patriam rerocave- rint : qui, frendens gemensque, ac vix lacrymis temperans, mandatis paruit. Respexit sjepe Italic litora, semet accu- sans quod non exercitum victorem statim a pugna Cannensi Romam duxisset. Jam Zamani venerat Hannibal (quce urbs quinque dierum iter a Carthagine abest), inde nuntlum ad Scipionem misit, ut colloquendi «pcum potestatem faceret BOOK V. 57 Colloquium haud abnuit Scipio. Dies locusque constituitur. Itaque congressi sunt duo clarissirai sueb setatis duces. Ste- terunt aliquandiu mutua. admiratione defixi. Cluum vero de conditioiiibus pacis inter illos non convenisset, ad sues «e receperunt, renuntiantes armis rem esse dirimendam PrcBlium commissum est, victusque Hannibal cum quatuor tantijm equitibus fugit. 31. Cartiiaginienses, metu perculsi, ad petendam pacem oratores mittunt triginta seniorum principes : qui, ubi in cas- tra Romana venerunt, more adulantium procubuere. Con- veniens oratio tam humili adulation! fuit. Veniam civitati petebant non culpam purgantes, sed initium culpee in Hannib- alem transferentes. Victis leges imposuit Scipio. Legati, quum nullas conditiones recusarent, Romam profecti sunt, ut, quae a Scipione pacta essent, ea patrum ac populi auctori- tate confirmarentur. Ita pace terra marique parta, Scipio, exercitu in naves imposito, Romam reversus est. Ad quem advenientem concursus ingens factus est. Effusa non ex iir- bibus modo, sed etiam ex agris, turba vlas obsidebat. Scipio inter gratulantium plausus, triumpho omnium clarissimo, urbem est invectus, primusque nomine victs a se gentis est nobilitatus, Africanusque appellatus. 32. Hannibal a Scipione victus, suisque invisus, ad An- tiochum, Syriae regem, confugit, euraque hostem Romanis fecit. Missi sunt Roma legati ad Antiochum, in qifibus erat Scipio Africanus, qui, cum Hannibale coUocutus, ab eo qusesivit, 'quem fuisse maximum imperatorem crederet?' Respondit Hannibal, ' Alexandrum, Macedonum regem, maximum sibi videri, quod parva manu innumerabiles exer- oitus fudisset.' Interroganti deinde, ' quem secundum pone- ret,' ' Pyrrhum,' inquit, ' quod primus castra metari docuit, nernoque illo elegantiiis loca cepit, et prjesidia disposuit.' Sciscitanti demum, 'quem tertium duceret,' 'semetipsum' dixit. Turn ridens Scipio : " Quidnam," inquit, " igitur tu diceres, si me vicisses?" "Me vero," respondit Hannibal, " et ante Alexandrum* et ante Pyrrhum et ante alios omnes 58 Viai KOM/E. posuisscin." Ita improviso assentationis geneie, Scipionein e grege imperatorum, velut intEstimabilem, secernebat. 33. Decreto adversus Antiochum hello, quum Syria pro- irincia obveuisset Lucio Scipioni, quia parum in eo putaba- tur esse animi, parum roboris, senatus belli hujus- gerencM curam mandari volebat college ejus Caio Laslio. Surrexit tunc Scipio Africanus, frater major Lucii Scipionis, et illam familicB ignominiam deprecatus est: dixit in fratre suo sum- mam esse virtutem, summum consilium, seque ei legatum fore promisit ; quod quum ab eo esset dictum, nihil est de Lucii Scipionis provincia commutatum : itaque frater natu major, minori legatus, in Asiam profectus est, et tamdiu eum consilio operaque adjuvit, donee ei triumphum et cognomen Asiatic! peperisset. 34. Eodem bello filius Scipionis African! captus fuit, et ad Antioclium deductus. Benigne et comiter adolescentem rex habuit, quamvis ab ejus patre tunc finihus imperii pelle- retur. duum delude pacem Antiochus a Romanis peteret, legatus ejus Publium Scipionem adiit ; ' eiquc filium sine pretio redditurum regem ' dixit, ' s! per eum pacem impetras- set.' Cui Scipio respondit : " Abi, nuntia regi me pro tanto munere gratias agere ; sed nunc aliam gratiam non possum referre, quam ut ei suadeam hello absistere, nullamque pacis con^itionem recusare." Pax non convenit; Antiochus ta- men Scipioni filium remisit, tantique viri majestatem vene- rari, quam dolorem ulcisci maluit. 35. Victo Antiocho, quum prsedas Asiaticse ratio a duo- bus Scipionibus reposceretur, Africanus prolatum a fratre discerpsit librum, quo acceptae et expensse summae contine- bantur, indignatus scilicet ea de re dubitari, quE sub ipso legato administiata fuisset, et ad eum modum verba fecit : "Non est quod quaeratis, Patres conscript!, an parvam pe- cuniam in aerarium retulerim, qui antea illud Punico auro repleverim, neque mea innocentia potest in duhium vocari. Quum Africam totam potestati vestrae suhjecerim, nihil ex ea praeter cognomen retuli. Non igitur me Punicae, non BOOK V. .'"*>J fratrem meum AsiaticcB gazfe avarura redtiiderunt ; sed uterque nostrum magis invidia quam peeunia est cnustus." Tarn constantem defensionera Scipionis universus senatua comprobavit. 36. Deinde Scipioni Africano duo tribuni plebis diem dixerunt, quasi preeda ex Atitiocho capta .'Erarium fraudas- set : ubi causae dicendse dies venit, Scipio magna hominum frequeritia in forum est deductus. Jussus causam dicere, sine ulla criminis mentione, magnificam orationem de rebus a se gestis habuit. " Hac die," inqait, " Carthaginem vici :, eamus in Capitolium, et diis suppliceraus." E foro statira in Capitolium ascendit. Simul se universa concio ab accu- satoribus avertit, et secuta Scipionem est, nee quisquam proBter prfficonem, qui reum citabat, cum tribunis mansit.* Celebratior is dies favore hominum fuit, quam quo trium- phans de Syphace rege et Carthaginiensibus urbem est in- gressus. Inde, ne amplius tribunitiis injuriis vexaretur, in Literninam villam concessit, ubi reliquam egit setatem sine urbis desiderio. 37. Quum Scipio Africanus Literni degeret, complu- res prasdonum duces ad eum videndum forte confluxeruiit. Scipio, eos ad vim faciendam venire ratus, presidium servo- rum in tecto collocavit, aliaque parabat, quse ad eos repelien- dos opus erant. Quod ubi prsedones animadverterunt, abjectis armis, januce appropinquant, nuntiantque ' se non vitffi ejus hostes sed virtutis admiratores venisse, conspectum tanti viri expetentes ; proinde ne gravaretur se spectandum pra;- bere.' Id postquam audivit Scipio, fores reserari eosque in- troduci jussit. Illi postes janus tjinquara religiosissimara aram venerati, cupide Scipionis dexteram apprehenderunt, ac diu deosculati sunt : deinde positis-ante vestibulum donis, Iffiti quod Scipionem videre contigisset, domum reverterunt. Paulo post mortuus est Scipio, moriensque ab uxore petiit ne corpus suum Romam referretur. 30 BOOK VI. CONQUEST OF MACEDONIA. A. U. 552. A. C. 130. LUCtUS CORNELIUS SCIl'IO ASIATICUS. 1. Lucius Scipio, frater Africani, infirmo erat corpore; tamen consul, legato fratre, contra An- tiochum missus est. Q,uum in Asiam advenisset, ad duo ferme millia ab hoste castra posuit. Antiochus coepit aciem instruere, nee Scipio detrectavit certamen. Quum autem duee acies in conspectu assent, coorta nebula caliginem dedit, quaj nihil admodum Romanis, ea dem plurimiim regiis nocuit ; nam humor gladios aut piia Romanorum non hebe- tabat; arcus vero, quibus Antiochi milites utebantur, fundas- que et jaculorum amenta emollierat. Itaque fusus est regis exercitus fugatusque. Ipse Antiochus, cum paucis fugiens, in Lydiam concessit. Turn Asise urbes victori se dedide- runt. Lucius Scipio, Romam reversus, ingenti gloria tri- umphavit, et Asiatici cognomen accepit. 2. Postea Lucius Scipio simul cum fratre accusatus est accepts ab Antiocho pecuniae, et quamyis contenderet om- nem proedam in a>,rarium fuisse illatam, damnatus tamen est, et in carcerem duci creptus. Tunc Tiberius Gracchus, li- cet Scipionis inimicus, dixit sibi quidem esse cum Scipione simultatem, nee se quidquam gratite quaerendae causa facere ; sed non passurum Lucium Scipionem in carcere atque in vinculis esse, jussitque eum dimitti. Gratis ingentes a s&- BOOK VI. 61 natu actse sunt Tiberio Graccho, quod rempublicam privatis simultatibus potiorem habuisset. Missi deinde qusestores in domum Scipionis nullum pecuniajTegiae vestigium repere- runt. Lucio Scipioni collata est ab amicis propinquisque ea pecunia, qua multatus fuerat; earn vero Scipio noluit ac- cipere. 'n I Tl ■■■■■' PUBLIUS CORNELIUS SClPlO JNASICA. 3. Publius Scipio Nasica, patrui Scipionis African! filius, quum adolescens aedilitatem peteret, manamque cujusdain civis Romani rustico opera duratam, more candidatorum apprehendisset, jocans interrogavit eum ; ' num manibus solitus esset ambulare?' quod dictum a circumstantibus ex- ceptum ad populum manavit, causamque repulsEE Scipioni attulit. Namque omnes rusticse tribus, paupertatem sibi ab eo exprobratam judicantes, iram suam adversus contumelio- sum ejus dicterium exercnerunt. Quae repulsa nobilis ado- lescentis in-genium ab insolentia revocavit, eumque magnum et utilem civem fe'cit. 4. Quum Hannibal Italiam devastaret, responsura oraculo editum esse ferunt : ' hostem Italia pelli vincique posse, si mater Idaea a Pessinmite Romam advecta foret, et hospitio apud civem optimum reciperetur.' Legati ea de re ad Atta- lum, Pergami regem, missi sunt. Is legatos comiter accep- tos Pessinuntem deduxit. Quaerendus deinde fuit vir, qui eam rite hospitio exciperet. Publium Scipionem Nasicara senatus judicavit virum esse in tota civitate optimum. Idem consul imperatoris nomen a militibus, et triumphum 'a se- natu oblatum recusavit, dixitque ' satis glorias sibi in omnem vitam eo die quassitum esse, quo vir optiinus a senatu judi- catus fuerat : hoc titulo, etsi nee consulatus nee triumphus addatur, satis honoratam Publii Scipionis Nasicse imaginem fo^eT""^ 5. Scipio Nasica, censor factus, gravem se ao severum praebuit. Quum equitum censum ageret, equitem quendam vidit obeso et pingui corpore, equum vero ejus strigosuin et 6 62 VlRl ROMjE. macilentum ; " Q,uidnam causae est," inquit censor, " cur sis tu, quam equus, pinguior?" " duoniam," respondit eques, " ego me ipse euro, equum vero servus." Minus ve- recundum visum est responsum ; itaque graviter objurgatus eques, et multa daranatus. Idem Scipio Nasica cum Ennio poeta vivebat conjunctissirae. Quum ad eum venisset, eique ab ostio quaerenti ancilla dixisset, ' Ennium domi non esse,' Piasica sensit illam domini jussii dixisse, et ilium in- tus esse. Paucis post diebus quum ad Nasicam venisset Ennius, et eum a janua quaereret, exclamavit ipse Nasi- ca, ' se domi non esse.' Turn Ennius ; " GLuid ! ego non cognosco," inquit, " vocem tuam?" Hie Nasica: "Homo es impudens : ego, quum te qusererem, ancillae tuee credidi te domi non esse ; lu non mihi credis ipsi." JMARCUS PORCIUS CATO. 6. Marcus Porcius Cato, ortus municipio Tusculo, ado- lescentulus priusquam honoribus operara daret, rure in prse- diis paternis versatus est, deinde Piomam demigravit, et in foro esse ccspit. Primum stipendiura meruit annorum de- cern septeraque, GLuinto Fabio consule, cui postea semper adhsesit. Inde castra secutus est Cpiudii Neronis, ejusque opera magni testimata est in prcsiio apud Senam, quo cecidit Hasdrubal, frater Hannibalis. Ab adolescentia frugalitatem temperantiamque coluit. Pellibus htedinis pro stragula veste utebatur; eodem cibo, quo milites, vescebatur; aquam in belli«is expeditionibus potabat ; si nimio sestu torqueretur, acetum ; si vires deficerent. paululum vilis vini. 7. dueestor Scipioni Africano obtigit, et cum eo parum amice vixit : nam parsimoniEe amans baud probabat sump- tus, quos Scipio faciebat. duare, eo relicto, Romam rediit, ibique Scipionis vitam palam et aperte reprehendit, quasi mili- tarem disciplinam corrumperet. Dictitabat ' ilium cum pal- lio et crepidis solitum ambulare in gymnasio, palcestrae ope- rara dare, militum licenti^ indulsere.' duod crimen non BOOK VI. 63 verbo, sed facto, diluit Scipio. Nam quum ea de re legati Roma Syracusas missi essent, Scipio exercitum omnem eo convenire et classem expedite jussit, tanquam dimicandum eo die terra marique cura Carthaginiensibus esset; postridie, legatis inspectantibus, pugnee simulacrum exhibuit. Turn eis armamentaria, horrea, omnemque belli apparatum osten- dit. Reversi Romam legati omnia apud exercitum Scipio- nis proeclare se habere renuntiarunt. 8. Eadem asperitate Cato matronarum luxum insectatus est. Scilicet in medio ardore belli Punici, Oppius, tribunus plebis, legem tulerat, qua vetabantur mulieres Roraanse plus semuncia auri habere, vestimento varii coloris uti, et juncto vehiculo in urbe vehi. Confecto autem bello, et florente re- publica, matrons pristina ornamenta siBi reddi postulabant; omnes vias urbis obsidebant, virosque ad forum descenden- tes orabant, ut legem Oppiam abrogarent. Quibus acerrime restitit Cato, sed frustra; nam lex fuit abrogata. 9. Cato creatus consul in Hispaniam adversus Celtibe- ros profectus est. Q,uos acri prcslio vicit, et ad deditionem compulit : eo in bello Cato cum ultimis militum parsimonia, vigiliis, et labore certavit, nee in quenquam graviiis severius- que imperium exercuit, quam in semetipsum. Quum His- paiios ad defectionem pronos videret, cavendum judicavit, ne deinceps rebellare possent. Id autem effecturus sibi vi- debatur, si eorum muros diraeret. Sed veritus ne, si id universis civitatibus imperaret communi edicto, non obtem- perarent, scripsit ad singalas separatira ut muros diruerent, epistolasque omnibus simul eodemque die reddendas cura- vit. Q,uum unaquosque sibi soli imperari putaret, universe parusrunt. Cato, Romam reversus, de Hispania triumphavit. 10. Postea Cato censor factus severe ei prsefuit potestati. Nam, et in complures nobiles animadvertit, et imprimis Lu- cium Flamininum virum consularem senatu movit. Cui inter alia facinora illud objecit. Q.uum esset in Gallia Flamminus, mulierem, cujus amore deperibat, ad ccenam vocavit, eique forte inter coenandum dixit ' multos capitis damnatos in virj- 64 VIRl ROM^. culis esse, quos securi percusaurus esset.' Turn ilia negavit ' se unquam vidisse quenquam securi ferientem, et pervelle id videre.' Statim Flamininus unum ex his, qui in carcere de- tinebantur, adduci jussit, et ipse securi percussit. Tam per- ditam libidinem eo magis notandam putavit Cato, quod cum probro private conjungeret imperii dedecus. Quid enim crudelius quam inter pocula et dapes ad spectaculum mulieris humanam victimam mactare, et mensam cruore respergere ? 11. Q,uum in senatu de tertio Punico bello ageretur, Cato jam senex ' delendam Carthaginem ' censuit, negavitque, ' ea stante, salvam esse posse rempublicam.' Quum autem id, contradicente Scipione Nasica, non facile patribus per- suaderet, deinceps quoties de re aliqua sententiam dixit in senatu, addidit semper: "Hoc censeo, et Carthaginem esse delendam.'' Tandem in curiam intulit ficum praecocera et excussa toga effudit ; cujus quum pulchritudinem patres ad- mirarentur, interrogavit eos Cato quando ex arbore lectam putarent? lUis ficum recentem videri affirmantibus : " At- qui," inquit, " tertio abhinc die scitote decerptam esse Car- thagine ; tam prope ab hoste absumus." Movit ea res pa- trum animos, et helium Carthaginiensibus indictum est. 12. Fuit Cato ut senator egregius, ita bonus pater: quum ei natus esset filius, nullis negotiis nisi publicis impedieba- tur, quominus adesset matri infantem abluenti et fasciis in- volventi. Ilia enim proprio lacte filium alebat. Ubi aliquid iritelligere potuit puer, eum pater ipse in litteris instituit, li- cet idoneum et eru'ditum domi servum haberet. Nolebat enim servum filio maledicere, vel aurem vellicare, si tardior in discendo esset ; neque etiam filium tanti beneficii, hoc est doctrinae, debitorem esse servo. Ipse itaque ejus ludi- magister, ipse legum doctor, ipse lanista fuit. Conscripsit manu sua grandibus litteris historias, ut etiam in paterna. dome ante oculos proposita haberet veterum instituta et ex- empla. 13. Quum postea Catonis filius in exercitu Pompilii ' BOOK VI. 65 militaret, et Pompilio v^sum esset unam diraittere legioneiii, Catonis quoque filium dimisit, sed quum is amore pugnandi in exercitu remansisset, Cato pater ad Pompilium scripsit, ut, si filiutn pateretur in exercitu remanere, secundo eum obligaret militioe Sacramento, quia, priore amisso, cum hos- tibus jure pugnare non poterat. Exstat quoque Catonis pa- tris ad filium epistola, in qua scribit ' se audivisse eum mis- sum factum esse a Pompilio imperatore,' monetque eum, ut caveat, ne proeliura ineat. Negat enim ' jus esse, qui miles Qon sit, eum pugnare cum hoste.' 14. Agricultura plurimum delectabatur Cato, malebat- que agrorum et pecorum fructu, quam fenore ditescere. Q.uum ab eo quaereretur, ' quid maxime in re familiari expe- diret?' Respondit, 'bene pascere.' 'Quid secundum?' ' Satis bene pascere.' ' Quid tertium 1 ' ' Male pascere.' ' Quid quartum 1 ' ' Arare.' Et quum ille, qui quassierat, dixisset, 'quid feneraril' Turn Cato, "Quid," inquit, " hominem occidere?" Scripsit ipse, 'villas suas ne tec- torio quidem fuisse perlitas,' atque postea addidit : " Neque mihi Eedificatio, neque vas, neque vestimentum ullum est pretiosurn ; si quid est, quo uti possim, utor ; si non est, facile careo. Suo quemque uti et frui per me licet : mihi vitio quidam vertunt, quod multis egeo ; at ego illis vitio tribuo, quod nequeunt egere." 15. Injuriarum patientissimus fuit Cato. Quum ei cau- sam agenti, protervus quidam, pingui saliva quantum poterat attracta, in frontem mediam inspuisset, tulit hoc leniter, " Et ego,'' inquit, " O homo ! afSrmabo falli eos, qui te negant os habere." Ab alio homine improbo contumeliis proscissus : " Iniqua," inquit, " tecum mihi est pigna : tu enim probra fa- cile audis, et dicis libenter ; mihi •. ero et dicere ingratum, et audire inaolitum." Dicere solel.'it ' acerbos inimicos me- lius de quibusdam mereri, quam ecs amicos, qui dulces vide- LSntur; illos enim soepe verum dicere, hos nunquam.' ^ 16. Gat© aWdokscentja. usque ad extremam setatem ini- '^jnicitias, reipublicBe cau^, suscipere, non destitit : ipse a 66 VI RI ROM^. multis accusatus, non modo nullum existimationis detrimen- tum fecit, sed, quoad vixit, virtuturn laude crevit. Quartum et octogesimum annum agens, ab inimicis capital! crimine accusatus, suam ipse causam peroravit, nee quisquam, aut memoriam ejus tardiorem, aut lateris firmitatem imminu- tam, aut os hsesitatione impeditum, animadvertit. Non il- ium enervavit, nee afflixit senectus; ea. astate aderat amicis; veniebat in senatum frequens. Grsecas etiam litteras senex didicit. Cluando obreperet senectus, vix intellexit. Sen- sim sine sensu afitas ingravescebat ; nee subito fracta est, sed diuturnitate quasi exstincta. Annos quinque et octoginta natus exeessit e vita. TITUS QUINCTIUS FLAMININUS. 17. Titus Cluinctius Flamininus, consul missus A. U. 554. . A C 198 ®®* adversiis Philippum Macedonum regem, qui Hannibalem pecunia et copiis juverat, Athenien- sesque, populi Romani socios, armis lacessiverat. Contrax- erant autem bellum cum Philippe Athenienses haudquaquam digna causa. Duo juvenes Acarnanes, non initiati, templum Cereris cum cetera turba ingressi sunt. Facile eos sermo prodidit. Perducti ad antistites templi, etsi manifestum erat eos per errorem ingressos, tanquam ob infandum scelus inter- fecti sunt : Acarnanes, suorum nece commoti, ad vindicandos illos auxilium a Philippe petierunt, qui terram Atticam igne ferroque vastavit, urbes complures cepit, Athenas ipsas op- pugn avit. 18. duinctius, exercitu conscrlpto, maturius quam soliti erant priores consules profectus, in GriEciam magnis itineri- bus contendit. Tunc caduceator a rege venit, locum ac tempus coUoquendi postulans. Flamininus, vic.toriiE quam pacis avidior, tamen ad constitutum tempus venit in collo- quium, postulavitque ut Philippus omni Grsecia decederet. Accensus indignatione rex exclamavit : " Quid victo impe- raies gravius, Tite Quincti ? " Et quum quidam ex circum- BOOK VI. (J7 stantibus oculis sEger adjecisset, aut bello vincendum, aut melioribus pareiidum esse, " Apparet id quidem," inquit Phi- lippus, " etiam caico," jocans in ejus valetudiiiem oculorum. Erat quippe Philippus dicacior natura, quaai regem decet, et lie inter seiia quidem satis risu temperans. Dein, re in- fecta, se ex coUoquio proripuit. Eum Flamininus bis proelio fudit, castrisque exuit. 19. Quinctius Flamininus Grajciffi veterem statum reddi- dit, ut legibus suis viveret, et antiqua libertate frueretiir. Aderat ludorum Isthmiorum tempus, ad quod spectaculum Graecia universa convenerat. Turn prasco in mediam arenain processit, tubaque silentio facto, hcBC verba pronuntiavit : " Senatus, populusque Romanus et Titus duinctius Flamini- nus imperator, Philippe rege et Macedonibus devictis, omnes Graecise civitates liberas esse jubet." Audita voce prteconis, majus gaudium fuit, quara quantum homines possent capere : vix satis credebat se quisque audivisse : alii alios intuebantur mirabundi : revocatus prseco, quum unusquisque non audire tantum, sed videre etiam libertatis suae nuntium averet, iterum pronuntiavit eadera. Turn tantus clamor ortus est, ut certo constat aves, quaj supervolabant, attoiiitas paventes- que decidisse. 20. duinctio Flaminino triumphus a senatu decretus est. Postea quum Prusias, Bithyniaj rex, legatos Romam misisset, casu aocidit, ut legati apud Flamininum cojnarent, atque ibi de Hannibale mentione facta, ex his unus diceret eiim in Prusiae regno esse. Id postero die Flamininus senatui detu- lit. Patres, qui, vivo Hannibale, nunquam metu vacui erant, legatos in Bithyniam miserunt, in his Flamininum, qui Han- nibalem sibi dedi poscerent. A primo colloquio Flaminini, ad domum Hannibalis custodiendam, milites a rege missi sunt Hannibal septem exitus e domo fecerat, ut semper aliqiiod iter fugiE prajparatum haberet. Postquam nuntiatum est ei milites regios in vestlbulo esse, conatus est postico occulto fiigere : ubi vero id quoque obseptum sensit, ef omnia clausa esse, hausto, quod sub annuli gemma habebat, veneno. ab- sumptus e!>t. A. U. 581. 68 VIRI ROMiE. LUCIUS iEMILIUS PAULUS MACEDONICUS. 21. jEmilius Paulus ejus, qui ad Cannas ceci- A. C 168 '^'*' fi'ius erat. Consul sortitus est Macedonian! provinciam, in qua Perseus, Philippi filius, pa- terni in Romanes odii heres bellum renovaverat. Quum adversus Perscum profecturus esset, et domum suam ad vesperum rediret, filiolam suam Tertiam, quae tunc erat admodum parva, osculans, animadvertit tristiculam ; " Quid est,'' inquit, " mea Tertia, quid tristis es?" "Mi pater,'' inquit ilia, " Persa periit : " (erat autem mortuus catellus eo nomine.) Turn ille arctius puellam complexus; " Accipio omen," inquit, " mea filia." Ita ex fortuito dicto quasi spem certam clarissimi triumphi animo praesumpsit. Ingressus de- lude Macedoniam, recta ad hostem perrexit. 22. Quum duas acies in conspectu essent, Sulpicius Gallus, tribunus militum, Romanum exercitum magno metu libera- vit. Is enim, quum lunae defectionem nocte sequenti futuram praesciret, ad concionem vocatis militibus, dixit : " Nocte proxima, ne quis id pro portento accipiat, ab hora secunda. usque ad quartam luna defectura est. Id, quia naturali ordine et stalls fit temporibus, et sciri ante et praedici potest. Itaque, quemadmodum nemo mlratur lunam nunc pleno orbe, nunc senescentem exiguo cornu fulgere, sic mirum non est earn obscurari, quando umbra terras condltur." Quapropter Romanes non movit ilia defectio; Macedones vero eadem, ut triste prodlgium, terruit. , 23. -TEmillus Paulus cum Perseo acerrime dimicavit tertio Nonas Septembris; Macedonum exercitus caesus fugatusque est: rex ipse cum paucis fugit. Fugientes persecutus est iEmilius usque ad initium noctis. Turn se in castra victor recepit. .Reversum gravis cura angebat, quod filium in cas- tris non invenisset. Is erat Publius Scipio, postea Africa- nus deleta Carthagine appellatus, qui decimum septimum tunc annum agens, dum acrius sequitur hoates,- in partem BOOK VI. 69 aliatn turbi abreptus fuerat. Media tandem nocte in castra rediit. Tunc, recepto sospite filio, pater tantae victoria; gaudium sensit. Victus Perseus in templum confugerat, ibique in angulo obscuro delitescebat : deprcliensus et cum filio natu maximo ad consulem perductus est. 24. Perseus puUa veste amictus castra ingressus est. Non alias ad ullum spectaculum tanta multitudo occurrit. Rex captivus progredi prie turba non poterat, donee consul lictores misit, qui, submovendo circumfusos, iter ad praito- rium facerent. jEmilius Paulus, ubi audivit Perseum adesse, consurrexit, progressusque paulum introeunti regi manum porrexit : ad genua procumbentem erexit ; introductum in tabernaculum sue lateri assidere jussit. Deinde eum inter- rogavit, ' qua inductus injuria bellum contra populura Roina- num tarn infesto animo suscepisset ? ' Rex, nuilo dato responso, terram intuens, diii flevit. Tum consul : " Bo- num," inquit, " animum habe ; populi Romani dementia non modo spem tibi, sed prope certam fiduciam salutis praebet." 25. Postquam Perseum consolatus est iEmilius Paulus, sermonem ad circumstantes Romanos convertit : " Videtis," inquit, " exemplum insigne mutationis rerum humanarum : vobis haec prsecipue dice, juvenes ; ideo neminem decet in quenquam superbe agere, nee presenti credere fortunEB." Eo die Perseus a consule ad coenam invitatus est, et alius omnis ei honor habitus est, qui haberi in tali fortuna pote- rat. Deinde quum ad consulem multarum gentium legati gratulandi causa venissent, .^milius Paulus ludos magno ap- paratu fecit, lautumque convivium paravit : qua in re curam et diligentiam adhibebat, dicere solitus et convivium in- struere et ludos parare viri ejusdem esse, qui sciret bello vincere. S 26. Confecto bello, ./Emilius Paulus regia nave ad urbem est subvectus. Completoe erant omnes Tiberis ripae, obvi- km elFusa multitudine. Fuit ejus triumphus omnium longe magnificentissimus. Populus, exstructis per forum tabulatis 70 VIRI ROMjE. in modum theatrorum, spectavit in candidis togis. Aperta templa omnia et sertis coronata thure fumabant. In tres dies djstributa est pompa spectaculi. Primus dies vix suf- fecit transvehendis signis tabulisque ; sequenti die translata sunt arma, gale 1 ^ • • , ^ A. U. 580. legati a rtolemaeo rege jiiigypti, qui, pulse iratre ^ (j ^^^ majore, Alexandriam tenebat. Nam Antiochus, rex SyrisB, per speciem reducendi in regnum majoris Ptol- emffii, iEgyptum invadere eonabatur. Jam navali prcelio vicerat minorem Ptolemteum et Alexandriam obsidebat : nee procul abesse videbatur, quin regno opulentissimo potiretur. Legati sordidati, barba et capillo promisso, cum ramis olese ingressi curiam prociibuerunt. Oratio fuit etiam miserabilior quam habitus. Orabant senatum, ut opem regno JEgypti ferret. Moti Patres legatorum precibus, extemplo lega- tionem miserunt, eujus princeps Caius Popilius Lkuus, ad bellum inter fratres componendum. Jussus est Popilius adire prius Antlochum, deinde Ptolemajum, eisque denun- 72 VIR] ROMiE. tiare ut bello absisterent : qui secus fecisset, eum pro hoste a senatu habitum iri. 31. Prope Alexandriam Antiocho occurrerunt legati, quos advenientes Antiochus amice salutavit, et Popilio dextrara porrexit; at Popilius suam regi noluit porrigere, sed tabellas, in quibus erat senatusconsultum, ei tradidit, atqne statim legere jussit. Quibus perlectis, Antiochus dixit ' se, adhibitis amicis, consideraturum, quid faciendum sibi esset.' Indignatus Popilius, quod rex aliquam moram interponeret, virga quam manu gerebat, regem circumscrip- sit ; ac, " Prius," ait, " quam hoc circulo excedas, da respon- sum, quod senatui referam." Obstupefactus Antiochus, quum parumper haesitasset, " Facial," inquit, " quod censet sena- tus.'' Tum.demum Popilius dextram regi, tanquam socio et amico, porrexit. Eadem die, quum Antiochus excessisset ^gypto, legati concordiam inter fratres auctoritate sua fir- maverunt. Clara ea legatio fuit, quod .^Cgyptus Antiocho adempta, redditumque regnum patrium stirpi Ptolemnei fuerat. PUBLIUS SCIPIO jEMILIANUS AFRICAJMUS. 32. Publius Scipio .iEmilianus, Pauli Macedonici filius, adoptione Scipionis African! nepos, a tenera EBtate Graecis litteris a Polybio, preestantis ingenii viro, eruditus est. Ex ejus doctrina tantos fructus tulit, ut non modo aequales suos, sed etiam majores natu, omni virtutum genere superaret. TemperantiEB et continentise laudem ante omnia comparare studuit, quod quidem tunc difficile erat. Mirum enim est, quo impetu ad libidines et epulas juvenes Romani eo tempore ferrentur. At Scipio, contrarium vitfe institutum secutus, publicam modestife et continentioe famam est adeptus. Po- lybium semper domi militiseque secum habuit: semper inter arma ac studia versatus ; aut corpus periculis aut animum disciplinis exercuit. 33. Scipio iEmilianus prinium in Hispania, Lucullo duce BOOK VI. 73 imhtavit ; eoque in bello egregia fuit ejus opera. Nam rex quidam barbarus, mirffi proceritatis, splendidis armis ornatus, sa;pe Romanos provocabat, siquis singular! certamine secum vellet congredi. duumque nemo contra eum exire auderet, suam Romanis ignaviam cum irrisu et ludibrio exprobrabat. Non tulit indignitatem rei Scipio, progressusque ad hostem, conserta pugna eum prostravit, pari Romanorum Icetitia et hostium terrore, quod ingentis corporis virum ipse exiguse staturEB dejecisset. Scipio multo raajus etiam adiit pericu- lum in expugnatione urbis, quam tunc obsidebant Romani : nam ipse primus murum conscendit, viamque aliis railitibus aperuit. Ob haec priEclare gesta, Lucullus dux juvenem, pro concione laudatum, murali corona donavit. 7 BOOK VII. THIRD PUNIC WAR. PUBLIUS SCIPIO /EMILIAINUS AFRICAJSTUS. 1. Tertio bello Punico, quum clarum esset A C 132 Scipionis nomen, juvenis adhuc factus est consul, eique Africa provincia extra sortem data est, ut quam urbem avus ejus conousserat, earn nepos everteret. Tunc enim Romani, suadente Catone, deliberatum habebant Carthaginem diruere. Carthaginiensibus igitur imperatum est, ut, si salvi esse vellent, ex urbe migrareni, scdemque alio in loco a mari remoto constituerent. Quod ;ibi Carthagine auditum est, ortus statim est ululatus ingens, clamorque ' bellum esse gerendum, satiusque esse extrema omnia pati, quam patriam relinquere.' Quum vero neque naves neque arma haberent, in usum novse classis tecta dornosque resoide- runt; aurum et argentum pro aere ferroque conflatum est; viri, foeminae, pueri, senes simul operi iristabant : non die, non noctu, labor intermissus. Ancillas primo totonderunt, ut ex earura crinibus funes facererit ; mox etiam matrons ipsae capillos suos ad eundem usum contulerunt. 2. Scipio exercitum ad Carthaginem admovit, eamqiie oppugnare cojpit : quje urbs, quanquam summa vi defende- retur, tandem expugnata est. Rebus desperatis, quadraginta millia hominum se victori tradiderunt. Dux ipse Hasdrubal, insci;! uxore, ad genua Scipionis cum ramis olen; supplex BOOK Vll. "'> procubuit. Q.uum vero ejus uxor se a viro relictam vidissel, diris omnibus eum devovit ; turn duobus liberis dextra laEva- que comprehensis, a culmine domus se in medium flagrantis urbis incendium immisit. Deleta Carthagine, Scipio victor Romain reversus est. Splendidum egit triuinphum, Afri- - canusque est appellatus. Ita cognomen Africani Carthago capta Scipiorii rnajori, eadem eversa Scipioni minori peperit. 3. Postea Scipio iterum consul creatus, contra Numan- tinos in Hispaniam profectus est. Ibi multiplex clades, pri- orum ducum inscitia, a Romanis accepta fuerat. Scipio, ubi primijm adyenit, corruptum licentia exercitum ad pris- tinam disciplinam revocavit. Omnia deliciarum instrumenta e castris ejecit. Qui miles extra ordinem fuisset depre- hensus, eum virgis caedebat : jumenta omnia vendi jussit, ne oneribus portandis usui essent : militem quemque triginta dierum frumentum ac septenos vallos ferre coegit. Cuidain propter onus aegre incedenti dixit: "Quum te gladio yallare scieris, tunc vallum ferre desinito." Ita redacto in discipli- nam exercitu, urbem Numantiam obsedit. Numantini, fame adacti, se ipsi trucidaverunt. Captam urbem Scipio delevit, et de ea triumphavit. 4. Scipio censor fuit cum Mummio viro nobili, sed seg- niore. Tribu movit quendam, qui ordines ducens proelio non interfuerat. Quumque ille qusereret cur notaretur, qui custodias causa in castris remansisset, Scipio respondit : " Non amo nimium diligentes." Equum ademit adolescen- ti, qui in obsidione Carthaginis, vocatis ad ccenam amicis, diripiendam sub figura urbis Carthaginis placentam in men- sa ppsuerat ; quaerentique causam : " Quia," inquit Scipio, " me prior Carthaginem diripuisti." Contra Mummius, Scip- ionis collega, neque ipse notabat quenquam, et notatos a collega, quos poterat, ignominiae eximebat. Unde Scipio, quum ei cupienti censuram ex majestate reipublicae gerere impedimento asset Mummii segnities, in senatu ait : " Uti- nam mihi collegam dedissetis, aut non dedissetis 1 " 5. In Scipione jEmiliano etiam multa privates vitae dicta 76 Vmi ROMjE. factaque celebrantur. Caio LbbIIo familiariter usus est Ferunt cum eo Sciplonem StEpe rusticatum fuisse, eosque in- credibiliter repuerascere solitos esse, quum rus ex urbe, tan- qiiam e vinculis, evolavissent. Vix audeo dicere de tantis viiis; sad ita narratur conchas eos ad litus maris legere consuevisse, et ad omnem animi remissionem Judumque " descendere. Mortuq ^milio Paulo, Scipio, cum fratre heres relictus, animum vere fraternum in eum ostendit; nam universam ei hereditatem tradidit, quod ilium videret re familiari miniis quam se instructum. Pariter, defuncta matre, omnia bona materna sororibus concessit, quanquam nulla pars hereditatis ad eas lege pertineret. 6. Quum in concione interrogaretur, quid sentiret de raorte Tiberii Gracchi, qui populi favorem pravis largitioni- bus captaverat, palam respondit, ' eum jure caesum videri.' Ciuo responso exacerbata concio acclamavit; tum Scipio clamorem ortum a vili plebecula animadvertens : " Tace- ant," inquit, " quibus Italia noverca est, non mater." Quum magis etiam obstreperet populus, ille vultu constanti: " Hos- tium," inquit, " armatorum toties clamore non territus, qui possum vestro moveri ? " Tum constantia et auctoritate viri perculsa plebs conticuit. Deinde, quasi vim sibi mox inferendam animo prassagiret, 'malam sibi rependi gratiam laborum prorepublica susceptoruni ab ingratis civibus' ques- tus est. Maxima patrum frequentia domum deductus est. 7. Postridie quam domum se validus receperat, Scipio repente in lectulo exanimis est inventus. De tanti viri morte nulla habita est quEestio, ejusque corpus velato capite est elatum, ne livor in ore appareret. Metellus, licet Scipi- onis inimicus, banc necem adeo graviter tulit, ut, ea audita, in forum advolaverit, ibique moesto vultu claraaverit : " Con- currite, cives ; mcenia urbis nostrsE eversa sunt ; Scipioni intra sues Penates quiescent! nefaria vis illata est." Idem Metellus filios sues jussit funebri ejus lecto humeros subji- cere, eisque dixit: "Nunquam a vobis id officium majori viro prjBstari poterit." Scipionis patrimonium tam exiguum BOOK Vll. 77 fuit, ut triginta duas libras argenti, duas et selibras auri tan- tum reliquerit. 8. Q,uum duo consules, quorum alter inops erat, alter autem avarus, in senatu contenderent, uter in Hispaniam ad bellum gerendurn mitteretur, ac magna inter patres asset diss'ensio, rogatus sententiam Scipio jEmilianus: "Neu- trum," inquit, " mihi mitli placet; quia alter nihil habet, alteri nihil est satis." Scilicet ad rem bene gerendam ju- dicabat pariter abesse debere inopiam et avaritiam. Alio- quin maxime verendum est ne publicum munus quiestui habeatur, et prteda communis in privatum imperatoris lu- crum convertatur. Longe ab hac culpa alienus fuit Scipio; nam post duos consulatus et totidem triuniphos officio lega- tionis fungens, septem tantijin servos secum duxit. E Carthaginis et Numantise spoliis comparare plures certe potuerat; sed nihilo locupletior, Carthagine eversa, fuit, quara ante. Itaque quum per populi Romani socios et ex- teras nationes iter faceret, non mancipia ejus, sed victoriEe numerabantur, nee quantum auri et argenti, sed quantum dignitatis atque glorias secum ferret, jestimabatur. TIBERIUS GRACCHUS AND CAIUS GRACCHUS. 9. Tiberius Gracchus et Caius Gracchus Scipionis Afri- can! ex filia nepotes erant. Horum adolescentia bonis arti- bus et magna omnium spe floruit. Ad egregiam quippe indolem accedebat optima educatio. Exstant Corneliffi ma- tris epistolEB, quibus apparet eos non solum in gremio matris educates fuisse, sed etiam ab ea sermonis elegantiam hausisse. Maximum matronis ornamentum esse liberos bene institutes merito putabat sapientissima ilia mulier; quum Campana matrona, apud illam hospifa, ornamenta sua, quje erant ilia, setate pretiosissima, ostentaret ei muliebriter, Cornelia traxit eam sermone, quousque a schola redirent liberi ; quos re- versos hpspitae exhibens : " En hoec," inquit, " mea orna- menta." Nihil quidem istis adolescentibus neque a natura. 78 " VIRl ROMiE./ neque a doctrina defuit ; sed ambo rempublicam, quam tu- eri potuissent, impie perturbare maluerunt. 10. Tiberius Gracchus, quum esset tribunus plebis, a tenatu descivit: populi favcrem profusis largitionibus sibi conciliavit; agros plebi dividebat ; dabat civitatem omnibus Italicis; provincias novis coloniis replebat : quibus rebus viam sibi ad regrium parare videbatur. Quare convocati patres deliberabant quidnam faciendum esset. Tiberius in Capitolium venit, manum ad caput referens ; quo signo sa- luteiii suam populo commendabat : hoc nobilitas ita accepit, quasi diadema posceret. Tum Scipio Nasica, quum esset consobrinus Tiberii Gracchi, patriara cognatiorii prastuJit, sublataque dextera proclamavit : " dui rempublicam salvam esse vohint, me sequantur ; " dein Gracchum fugientem per- secutus in eum irruit, suaque manu eum interfecit. Morlui Tiberii corpus in flumen projectum est. 11. Caium Gracchum idem furor, qui fratrem Tiberium, invasit ; seu vindicandse fraternae necis, seu cornparandae regicB potentiae causa, vix tribunatum adeptns est, quum pessima coepit inire consilia : maximas largitiones fecit: aerarium effudit : legem de frumen'to plebi dividendo tulit. jPerniciosis Gracchi consiliis, quanta poterant contentione, ■ obsistebant omnes boni, in quibus maxime Piso, vir con- sul aris. Is, quum multa contra legem frumentariam dixisset, ■ lege tamen lata, ad frumentum cum ceteris accipiendum venit: Gracchus animadvertit in concione Pisonem stantem; eum sic compellavit, audiente populo Romano. " Qui tibi constas, Piso, quum ea lege frumentum petas, quam dissua- "sisti?" Cui Piso : " Nolim quidem, Gracche," inquit, " mea bona tibi viritim dividere liceat : sed si facies, partem petam.'' Quo responso aperte declaravit vir gravis et sapiens lege, quam tulerat Gracchus, patrimonium publicum dissipari. 12. Decretum a senatu latum est, ut videret consul Opim- ius, ne quid detriment! respublica caperet ; quod decretum, nisi in maximo discrimine, ferri non solebat. Caius Grac- chus, armata familid, Aventinum occUpaverat. Q.uamobrem BOOK VII. 79 consul, vooato ad arma populo, Caium aggressus est, qui pulsus, dum a templo Dianee desiliit, talum intorsit, et, quum jam a satellitibus Opimii comprehenderetur, jugulum servo prEBbuit, qui dominum et mox semetipsum super domini cor- pus interemit. Consul promiserat se pro capite Gracchi au- rum repensurum esse; quare Septimuleius quidam lancea praefixum Caii caput attulit, eique sequale auri pondus per- solutum est. Aiunt etiam ilium prliis cervice perforata, cerebroque exempto, plumbum infudisse, quo gravius ef- ficeretur. 13. Occiso Tiberio Graccho, quum senatus consulibus mandasset, ut in eos, qui cum Tiberio consenserant, ani- madverteretur, Blosius quidam, Tiberii amicus, pro se depre- catum venit ; hancque, ut sibi ignosceretur, causam afferebat, ' quod tanti Gracchum fecisset, ut, quidquid ille vellet, sibi faciendum j)utaret.' Tum consul : "Quid?" ait, " si te in Capitolium faces ferre vellet, obsecuturusne voluntati illius fuisses propter istam, quam jactas, familiaritatem ? " " Nun- quam," inquit Blosius, "id quidem voluisset; sed, si voluis- set, paruissem." Nefaria est ista vox; nulla enim est ex- cusatio peccati, si amici causa peccaveris. LUCIUS MUMMIUS ACHAICUS. 14. Quum Corinthii adversijs Romanes rebellassent, eo- rumque legatis injuriara fecissent, Lucius Mummius consul, conscripto exercitu, Corinthum profectus est. Corinthii, veluti nihil negotii bello Romano suscepissent, omnia neglex- erant. Praedam, non proelium cogitantes, veliicula duxerant ad spolia Romanorum reportanda. Conjuges liberosque ad spectaculum certaminis in montibus posuerunt. Quam ve- cordiam celerrima poena consecuta est; nam proelio ante oculos suorum commisso, caesi lugubre his spectaculum et gravem luctus memoriam reliquerunt. Conjuges et libefi eorum, de spectatoribus captivi facti, praeda victorum fuere. tirbs ipsa Corinthus direpta primum, deinde twba praeoinente 80 VIRI ROMjE. diruta est : populus omnis sub corona venditus ; dux eorum victus domum refugit eamque incendit; conjugem interfecit, et in ignem prsecipitavit ; ipse veneno interiit. 15. Erat Corinthi magna vis signorum tabularumque pretiosarum, quibus Mummius urbem et totain replevit Italiam, nihil vero in domum suam intulit: sed harum rerum adeo rudis et ignarus erat Mummius, ut, quum eaj tabulas Romam portandas locaret, edixerit conducentibus, ' si eas perdidissent, novas esse reddituros." Una eximii pictoris tabella ludentibus alea militibus alvei vicem prsestitit. Quae tabella deinde, quum prsedavenderetur, ab Attalo rege sex millibus nummorum empta est. Mummius pretium ad- miratus, ex alieno judicio pulchritudinem tabellae suspicatus est, atque venditionem rescidit, et tabellam jussit Romara deferri. QUINTUS CjECILIUS METELLUS MACEDOJMICUS. 16. duintus Metellus, a domita Macedonia dictus Mace- donicus, missus est adversiis Pseudophilippum, hominem humili loco natum, qui se Persei regis filium mentiebatur, eaque fraude Macedoniam occupaverat. Fabulam autem hujusmodi finxerat : prsedicabat ' se ex Perseo rege ortum, et ab eo fidei cujusdam viri Cretensis commissum, ut in belli casus, quod tunc ille cum Romanis gerebat, aliquod veluti semen stirpis regiae reservaretur ; datum ei insuper libellura signo Persei impressum, quem puero traderet, quum ad pu- berem setatem venisset. Mortuo Perseo, se Adrumeti edu- catum usque ad duodecimum setatis annum, ignarum fuisse generis sui, eumque existimavisse patrem, a quo educaretiir. Ab eo tandem morti proximo detectam fuisse originem suara, sibique libellum traditum.' Erat pra:terea juveni forma, quse Persei filium non dedeceret. Hunc Metellus bis prcelio fu- dit, et die triumphi ante currum egit. 17. Postea Q.uintus Metellus bellum in Hispania contra Celtiberos gessit; et quum urbem, quse erat caput gentis. BOOK V!I. 81 obsideret, jaraque admota machina, partem muri, quae sola convelli poterat, brevi disjecturus videretur, humaiiitatem certcE victoriiE praetulit. Vir quidam in obsess a civitate nob- ilis, nomine Rethogenes ad Metellum transierat, relictis in oppido filiis. Irati cives Rethogenis filios machinffl ictibus objecerunt. Nihil motus periculo filiorum pater hortabatur Metellum, ut ne oppugnatione desisteret; at Metellus obsid- ionem maluit solvere, quani pueros in conspectu patfis cru- deli nece interfici : atque hujus mansuetudinis fructum tulit; namque multcB alise urbes admiratione hujus facti se sponte ei dediderunt. 18. Metellus, quum urbem Contrebiam viribus expug- nare non posset, ad fallendum hostem convertit animum, et viam reperit, qua propositi! m ad exitum perduceret. Itinera magno impetu ingrediebatur, deinde alias atque alias re- giones petebat ; modo hos occupabat montes, modo ad illos transgrediebatur. Quum interim et suis et hostibus ignota esset causa, cur sic sua mutaret consilia, a quodam amico interrogatus, 'quid ita incertum belli genus sequereturV " Absiste," inquit Metellus, " ista quserere ; namque tuni- cam meam exurerem, si earn consilium meum scire existi- marem." Postquam vero et exercitum suum ignorantia et ■ hostes errore implicavit, quum alio cursuin direxisset, subito ad Contrebiam reflexit, eamque inopinantem et attonitam oppressit. 19. Raram Metelli Macedonici felicitatem multi scrip- tores concelebrant : ea quidem ipsi omnia contigerunt, qus beatara vitara videntur efficere. Fortuna eum nasci voluit in urbe terrarum principe : parentes nobilissimos dedit; ad- jecit animi eximias dotes et corporis vires, quae tolerandis laboribus sufficere possent; multa decora in ejus domum congessit : nam quum ipse consul, censor etiam, augurque fuisset, et triumphasset, tres filios consules vidit, e quibus uimm etiam et censorem et triumphantem, quartum autem prsetorem; tres quoqu^ filias bene nuptas. Hunc autem vitiS cursum consentaneus finis excepit ; nani Metellurn ultir fc:' VIRI ROMjE. mse senectutis spatio defunctum, et leni mortis genere inter oscula complexusque natorum exstinctum, filii et generi hu- meris suis per urbem sustulerunt, et rogo imposuerunt. QUINTUS C^CILIUS METELLUS JNUMIDICUS. 20. Quintus Metellus consul cum Jugurtlia, Numidarum rege, bellum gessit : is, a Micipsa adoptatus, duos ejus filios fratres suos interfecerat, ut solus NumidiiE imperio potiretur. Micipsa in amicitia et socii^tate populi Romani semper per- manserat. Postquam igituv Romte cognitum est nefarium Jugurtliae scelus, placuit illud ulcisci. Metellus cum ex- ercitu in Africam navigavit, et cum hoste manus conseruit. Qua in parte Jugurtha affuit, ibi aliquandiu certatum est, neque hie ullum boni ducis aut militis officium prcetermisit. Ceteri vero ejus milites primo congressu pulsi fugatique sunt; Jugurtha in oppidum munitum perfugit. Paucis post diebus Metellus eum insecutus, iterum prcelio fudit: Numidiam vastavit, urbes amplas et munitissimas cepit ; qua; victoria ei nomen Numidici fecit. 21. Postea Quintus Metellus censor factus est, ejusque egregia fuit censura, et oiiinis vita plena gravitatis. Quum ab inimicis accusatus, causam de pecuniis repetuhdis dice- ret, et ipsius tabula; circumferrentur judicibus inspiciendoe, nemo ex illis fuit, qui non removeret oculos, et se totum averteret, ne quisquam dubitare videretur, verumne an fal- sum esset, quod ille retulerat in tabulas. Quum Saturninus, tribunus plebis, legem senatus majestati adversam et reipub- licae perniciosam tulisset, Metellus in earn legem jurare nol- uit, eaque de causa in exsilium actus est. Honestum Rhodi . secessum invenit, ibique litteris operam dedit. Ita vir for- tissimus de civitate maluit decedere, quam de sententia, eique salus patriee dulcior, quam conspectus fuit. 22. Melelli filius precibus et lacrymis a populo impetravit ut pater ab exsilio revocaretur. Is forte ludos spectabat, quum ei redditas sunt littercE, quib|js scriptum erat, inaximo BOOK Vn. 83 senatus et populi consensu, reditum illi ^in patriam datum esse. Nihil eo nuntio moveri visas est : non priiis e thea- tre abiit, quam spectaculuni edeietur; non lastitiam suarn proxime sedentibus ulla ex parte ostendit, sed summum gau- dium intra se continuit, parique vultu in exsilium abiit, et fuit restitutus ; adeo moderatum inter secundas et adversas res gessit an i mum ! Tantus vero ad eum advenientem con- cursus est factus, ut dies totus consumptus sit in gratula- tionibus ilium ad portam urbis excipientium ; inde in Capi- tolium ascendentem, et lares repetentem universapropemodum civitas deduxit. MARCUS iEMILIUS SCAURtS. 23. Marcus JEmilius Scaurus nobili familia ortus est, sed paupere. Nam pater ejus, quamvis patricius, ob rei familiaris inopiam" carbonarium negotium exercuisse dici- tur. Filius ipse dubitavit primo utrum honores peteret, an argentariam faceret; sed quum eloquentia valeret, ex ea gloriam et opes peperit. Consul factus, severum se pro tuenda militari disciplina praebuit : cujus disciplinas exem- plum admiratione dignum referebat ipse in iis libris, quos de vita sua scripserat ; quum in eo loco, ubi posuerat castra, arbor esset maturis fructibus onusta, post'ridie abennte exer- citu, arbor intactis fructibus relicta est. Idem Publio Decio praetori, quod se transeunte sederet, et assurgere jussus non paruisset, vestem scidit, sellam fregit, et, nequis ad eum in jus iret, edixit. 24. Marcus Scaurus, ut in tuenda militari disciplina, sic in punienda filii sui ignavia, fuit severus. Cluum enim in quodam proslio Romani equites pulsi, deserto iraperatore, Romam pavidi repeterent, in quibus erat ipse Scauri filius, misit pater, qui ei dicerent ' se libentius occursurum esse fiiii in acie interfecti ossibus, quam visurum reducem reum tam turpisfugae; adeoque conspectum irati patris degeneri filio esse vitandum, si quid verecundiae in animo superesset.' 84 vim ROMJi. Non tulit juvenis ignomiuice dolorem, et mcerore confectus interiit. 25. Marcus Scaurus, quum esset summa senectiite et adversa valetudine, pristinum animi vigorem retinuit. Va- rius quidam, patria Hispanus, vetus Scauri iiiimicus, senem opprimere conatus est. Accusabat eum acceptiE ab hostibus pecunicE ad prodendam rempublicam. Scaurus, nobilissimis juvenibus innixus, descendit in forum, dataque respondendi facultate, paucis verbis ita causam egit : "Varius Hispanus ait, Marcum Scaurum, senatus principein, ab hoste corriiptum esse, et populi Romarii imperium prodidisse ; Marcus vero Scaurus, princeps senatus, negat se esse huic culpfB affineni ; testis nemo est; utri vos potius credendura putatisl" Qua _ dicti gravitate periculum intentatum propulsavit : nam statira populus accusatorem ab ilia actione depulit. PUBUUS RUTILIUS RUFUS. 26. Pubiius Rutilius Rufus vitEB innocentia. enituit : quura nemo esset in civitate illo integrior, omni honore dignus est habitus et consul factus. Quum eum amicus quidam rem injustam aliquando rogaret, et Rutilius constanter negaret, indignatus amicus dixit: "Quid igitur mihi opus est tua amicitia, si quod rogo non facis?" " Imo," respondit Ru- tilius, " quid mihi tua, si propter te aliquid inhoneste facere me oporteat 1 " Sciebat quippe vir sanctus tam contra offi- cium esse amico tribuere quod aequum non sit, quam non tribuere id, quod recte possimus , atque si forte amici a nobis postulent, quae honesta non sunt, religionem eV fidem esse amicitiae anteponendam. 27. Rutilius tamen in invidiam equitum Romanorum veait, quod ab eorum injuriis Asiam, cui tunc praeerat, de- fendisset : quare ab iis repetundarum accusatus est. Rutil- ius, innocentia fretus, senatoris insignia non deposuit ; judi- cibus non supplicavit; ne ornatius quidem causam suam dici voluit, quam simplex veritatis ratio ferebat; itaque BOOK VII. S5 aamnatus est, et Mitylenas exsulatum abiit. lUi Asiam pe- tenti omiies hujus provincise civitates legates miserunt. Hospitio eum, opibus, omni auxilio juverunt. Q,uum Ru- tilium quidani consolaretur, et diceret instare arma civilia, brevique futurum, ut omnes exsules reverterentur : " Quid tibi," inquit Rutiliua, " mali feci, ut mihi pejorem reditum optares, quam exitum ? Malopatria meo exsilio erubescat, quam reditu moereat." MARCUS LIVIUS DRUSUS. 28. Marcus Livius Drusus, patre consulari genitus, re- lictum sibi patriraonium "profusis largitionibus dissipavit, adeo iit ipse profiteretur, nemini se ad largiendum quidquam reliquisse praeter coelum et coenum. Unde, quum pecunia egeret, multa contra dignitatem fecit. Tribunus plebis primo senatus causam suscepit; sed audax et vehemens, ut propositum assequeretur, leges perniciosas tulit : quibus quum Philippus consul obsisteret, ei Drusus in comitio ita colluni obtorsit, ut plurimus sanguis efflueret e naribus; additaque contumelia, ' non cruorera, sed muriam de turdis esse' dixit. Philippus enim deliciarum amans, turdorumque imprimis edax habebatur. Alium etiam virum consularera, iisdem legibus pariter adversantem, ait Drusus se de saxo Tarpeio praecipitaturum. 29. Nee observantior erga senatum fuit Drusus : nam quum senatus ad eum misisset, ut in curiam veniret : " Quare," inquit Drusus, " non ipse senatus ad me venit in Hostiliam propinquam rostris?" Paruitque tribuno sena- tus: quibus rebus factum est, ut Drusus nee senatui, nee plcbi placeret. Unde quum e foro magna hominum fre- quentia stipatus re.diret, in atrio domus suae cultello percus- sus est; cultellus, lateri ejus affixus, relictus est, auctor vero necis in turba latuit : Drusus intra paucas horas decessit. duem ne morti quidem proximum ea deseruit superbia, quae eum in exitium impulerat ; quum enim extremum jam red- 8 b'8 VlRl ROMiE. deret spiritum, circumstantiiim reultitudinem intuens • " Eo quando," inquit, " amici, similem mei civem habebit res- publica?" 35. Hunc vitcE finem habuit juvenis clarissimus quidem, sed quern sua semper inquietum ac turbulentutn fecerat ara- bitio : ipse queri solitus est ' sibi uni, ne puero quidem, ferias unquam contigisse ; ' nam, adhuc praetextatus, per ambitionem ccepit reos judicibus commendare. Laudantur tamen Drusi quiEdam facta dictaque ; quum Philippo consul! insidias par- arentur, ejusque vita in maximo esset periculo, Drusus, re cognita, Philippum, licet inimicum, monuit ut sibi caveret. Exstat etiam Drusi vox egregia : quum enim domum aedifica- ret, promitteretque architectus, '"si quinque talenta sibi da- rentur, ita se earn Eedificaturum, ul nemo in earn despicero posset : ' " Imo," inquit Drusus, " decern dabo, si earn ita componas, ut quidquid agam non a vicinis tantum, sed ab omnibus etiam civibus possit perspici." CAIUS MARIUS. 31. Caius Marius, humili loco n'atus, militia; tirocinium in Hispania, duce Scipione, posuit : erat imprimis Scipioni caius ob singularem virtutem, et impigram ad pericula et labores alacritatem. Scipio, quum inspicere voluisset quemadmodum ab unoquoque equi curarentur, Marii equum validum et bene curatum invenit ; quam diligentiam imperator plurimum lau- davit. duadam die quum forte post coenam Scipio cum amicis colloqueretur, dixissetque aliquis, ' siquid Scipioni accidisset, ecquem alium similem imperatorem habitura esset respublica?' Scipio, percusso leniter Marii humero, " For- tassis istum," inquit. Q.uo dicto excitatus Marius dignos rebus, quas postea gessit, spiritus concepit. 32. Marius legatus M^tello in Numidia, criminando eum, adeplus est consulatum, et in ejus locum suffectus. Bellum Jugurthinum a Metello prospere coeptum confecit. Jugurtha ad Gsetulos profugerat, eorumque regem Bocchum adversus BOOK vn. 87 Romanos concitaverat. Marius GeEtulos et Bocchum ag- gressus fudit. Cnstellum in excelsa rupe positum, ubi regii thesauri erant, non sine multo labore expugnavit. Bocrhus, bello defessus, legates ad Marium misit, pacem orantes. Sulla qucestor a Mario ad regem remissus, qui Boccho persuasiL, ut Jugurtham Rornanis traderet. Jugurtha igitur vinctus ad Marium deductus est, quem Marius triumphans ante currura egit, et in carcerem coenosum inclusit, quo quum Jugurtha, veste detracta, ingrederetur, os diduxit ridentis in modum, et stupens similisque desipienti exclamavit: " Proh ! quam frigidum est vestrum balneum." 33. Marius, post expeditionem Numidicam, iterum consul creatus est, eique bellurn contra Cimbros et Teutones de- crefum est. Hi novi hostes, ab extremis Germaniae finibus profugi, novas sedes quaerebant. Gallia exclusi, in Italiam transgress! sunt ; nee primum impetum barbarorum tres duces Romani sustiiuierant ; sed Marius primo Teutones sub ipsis Alpium radicibus assecutus proelio oppressit : vallem fluvi- umque medium hostes tenebant, unde militibus Romanis nulla aquse copia : aucta necessitate virtus causa victorire fuit ; namque Marius sitim metuentibus ait digj^m proten- dens : " Viri estis : en illic aquam habebitis." Itaque tam acriter pugnatum est, tantaque csedes hsstium fuit, ut Ro- mani victores de cruento flumine non plus aquae biberent, quam sanguinis barbarorum. 34. Deletis Teutonibus, Caius Marius in Cimbros con- vertitur : hi ex alia parte Italiam ingressi, Athesim flumen non ponte nee navibus, sed ingesta obrutum silva transilu- erant; quibus occurrit Marius. Turn Cimbri legates ad consulem miserunt, agros sibi suisque fratribus postulantes. Ignorabant scilicet Teutonum cladem. Quum Marius ab iis quaesivisset ' quos illi fratres dicerent,' Teutones nom inaverunt. Ridens Marius: " Omittite," inquit, "fratres; tenent hi acceptam a nobis terram, aiternijmque tenebunt." Legati sensere se ludibrio haberi, ultionemque Mario minati sunt statim atque Teutones advenissent. " Atqui adsunt," So viRi romj:. inquit Marius, " decetque vos hinc non discedere, nisi saluta- tis vestris fratribus." Turn vinctos a ddug i jussit Teutonum duces, qui in proelio capti fuerant. 35. His rebus auditis, Cimbri castris egressi ad pugnam prodierunt. Marius aciem ita instituit, ut pulvis in oculos et ora hostium ferretur. Incredibili strage prostrata est ilia Cirnbrorum multitude. Caesa tradjifttur centum octoginta hominum raillia. Nee minor cum uxoribus pugna, quam cum viris fuit: illae eniin objectis uudique plaustris altce de- super, quasi e turribus, pugnabant lanceis contisque. Victae tamen Icgationem ad Marium miserunt libertatem orantes, quara quum non irapetrassent, suffocatis elisisque infantibus, aut mutuis concidere vulneribus, aut vinculo e crinibus suis facto, ab arboribus jugisque plaustrorum subrectis pepende- runt. Ferunt unani conspectam fuisse, quee pedibus suis duos filios, seipsam vero ex arbore, suspenderat. A. 0. G64 A. C. 88 BOOK VIII. FIRST CIVIL WAR, CAIUS MARJUS. 1. Tunc Romae primum civile bellum ortum est. Q,uum enim Sulla consul contra Mithridatem regem Ponti missus fuisset, ei Marius illud impe- rium eripuit, fecitque ut loco Sullae imperator crearetur ; t]ua re commotus Sulla cum exercitu Romam venit, earn armis occupavit, Mariumque expulit. Marius in palude aliquandiu delituit; sed ibi pauIo post deprehensus; et, ut erat, nudo corpore ccenoque oblitus, injeoto in collum loro, raptus est, et in custodiam conjectus. Missus etiam est ad eum occi- dendum servus publicus, natione Cimber, quern Marius vultus majestate deterruit. Q.uum enim hominem ad se gladio stric- to venientem vidisset : " Tune," inquit, " Marium- audebis occidere?" lUe attonitus ac tremens, abjecto ferro, fugit. Marius postea, ab iis etiam, qui prius eum occidere voluerant, e carcere missus est. 2. Marius, accepta navicula, in Africam trajecit, et in agrum Carthaginiensem pervenit. Ibi quum in locis soli- tnriis sederet, venit ad eum lictor Sextiiii prsetoris, qui banc provinciam administrabat. Marius ab eo, quem nunquam Iseserat, aliquod humanitatis officium exspectabat; at lictor ' decedere eum provincia ' jussit, ' nisi vellet in se animad 90 VIRI ROM^. ' verti.' Torvis oculis eum intuens Marius nullum dabat responsum. Interrogavit igitur eum lictor, ' ecquid pratori vellet renuntiari?' Cui Marius: " Abi," inquit, " nuntia te vidisse Caium Marium in Carlhaginis magnEe minis seden- tem." Duplici exemplo irisigni eum admonebat de incon- stantia rerum humanarunij'quum et urbis maximas excidium et viri clarissimi casum ob oculos poneret. 3. Profecto ad bellum Mithridaticum Sulla, in . .,' „5 Italiam rediit Marius efferatus magis calamitate A. C. 8G. , , • T. • quam domitus- .Cuiij exercitu Romam mgressus, earn caedibus et rapinis Vagt^iytlvOmnes adversEe factionis nobiles variis suppliciorum generibus affecit: quinque dies, totidemque noctes ista scelerum omnium duravit licentia Hoc tempore admiranda sane fuit populi Romani abstinen tia : quum enim Marius objecisset domus occisorum diripi endas, nemo fuit qui ullam ex his rem attingeret; quae populi misericordia erat tacita qucedam Marii crudelitatis vituperatio. Tandem Marius, senio et laboribus confectus, in morbum incidit, et ingenti omnium^ltetitia vitam finivit. Cujus viri si expendantur cum virtutibus vitia, baud facile dictu erit, utriim in bello hostibus, an in olio civibus fuerif infestior : quam enim rempublicam contra hostes virtute servaverat, earn togatus ambitione evertit. 4. Erat Mario ingenuarum artium et liberalium studiorum contemptor animus. Q-uum jedem Honoris de manubiis hos- tium vov-isset, spreta peregrinorum marmorum nobilitate, ar- tificumque Graecorum peritia, earn vulgari lapide per artificem Romanum curavit asdificandam. Graricas etiam litteras as- pernabatur, ' quod,' inquiebat, ' suis doctoribus parum ad virtutem prodessent;' at idem fortis, validus, et adversiis dolorem confirmatus. Quum ei varices in crure secarentur, vetuit se alligari. Acrem tamen fuisse doloris morsum ipse ostendit; nam medico alterum crus postulanti noluitpraebere, quod majorem esse remedii, quam morbi, dolorem judicaret BOOK VIII. 91 LUCiaS CORNELIUS SULLA. 5. Lucius Cornelius Sulla, patricio genere natus, bello Jugurthino quaestor Marii fuit. Vitam aiitea Judo, vino, libidineque inquinatam duxerat ; quapropter Marius moleste tujit, quod sibi, gravissimum bellum gerenti, tain delicatus quaestor sorte obtigisset. Ejusdem tamen, p'ostquam in African] venit, virtus enituit. Bello Cimbrico legatus con- sulis bonam operant navavit. Consul ipse deinde factus, pulso in exsilium Mario, adversiis Mithridatera profectus est ; ac primijm illius regis prsefectos duobos prceliis profliga- vit : dein transgressus in Asiam, Mithridatem ipsum fudit, et oppressisset, nisi adversiis Marium festinans, qualerpcunque pacem maluisset componere. Mithridatem tamen pecunia multavit; Asia aliisque provinciis, quas occupaverat, dece- dere coegit, eumque paternis finibus contentum esse jussit. 6. Sulla propter motus urbanos cum victore exercitu Romam properavit. Eos, qui Mario favebant, omnes Su- peravit: nihil ilia, victoria fuit crudelius. Sulla, dictator creatus, novo et inaudito exemplo tabulam proscriptionis proposuit, qua nomina eorum, qui Decidendi essent, con- tinebantur : quuraque omnium esset orta indignatio, postridie plura etiam adjecit nomina. Ingens cassorum fuit multitudo. Saevitise causam avaritia etiam praebuit, multoque plures propter divitias, quam propter odium victoris, necati sunt. Civis quidam innoxius, cui fundus in agro Albano erat, legens proscriptorum nomina, se quoque ascriptum vidit : " Vae," inquit, " misero mihi ; me fundus Albanus persequitur." Neque longe progressjis, a quodam agnitus et percussus est. " Depulsis prostratisque inimicorum partibus, Sulla Feli- cam se edicto appellavit : quumque ejus uxor geminos eodem partu tunc edidisset, puerum Faustum puellamque Faustain nominari voluit. Tum repente, contra omnium exspecta- tionem, dictaturam deposuit, dimissisque lictoribus, diii in foro dearnbnlavit. Stupebat populus, eum privatum vjdens, 92 VIRI ROM^. cujus modo tam formidolosa fuerat potestas : quodque non minus mirandum fuit, sua ei private non solum salus sed etiam dignitas constltit, qui cives innumeros occiderat. Unus tuntum fuit adolescens, qui auderet queri, et receden- tem usque ad fores domus maledictis incessere Cujus in- jurias Sulla patienti animo tulit: sed, domum ingrediens, dixit: " Hicadolescens efficiet, nequis posthac tale itnperium deponat." 8. Sulla deinde, in villam profectus, rusticari et venando vitam ducere ccEpit. Ibi, morbo pediculari correptus, inter- iit, vir ingentis animi, cupidus voluptatum, sed glorias cu- pidior; litteris GrEecis atque Latinis eruditus, et virorum litteratorum adeo amans, ut sedulitatem etiam mail cujusdam poetiE aliquo praemio dignam duxerit : nam^quum ille epi- gramma ipsi obtulisset, jussit Sulla ' praBmium ei statim dari, ea tamen lege, nequid postea scriberet.' Ante victoriam laudandus, in iis vero, quae secuta sunt, nunquam satis vitu- perandus : urbem enim et Italiam civium sanguine inundavit Non solum in vivos saeviit, sed ne mortuis quidem pepercit; nam Caii Marii, cujus, etsi postea inimicus, aliquando tamen quaestor fuerat, erutos cinefes in flumen projecit. Qua cru- delitate rerum praeclare gestarum gloriam corrupit. LUCIUS LICINIUS LUCULLUS. 9. Lucius Lucullus ingenio, doctrina, et virtute claruit. In Asiam quaestor profectus, huic provinciae per multos an- nos cum laude prfefuit. Postea consul factus ad Mithridat- icum bellum a senatu missus, opinionem omnium, quae de virtute ejus erat, vicit : nam ab eo laus imperatoria non ad- modum exspectabatur, qui adolescentlam .in pacis artibus consumpserat ; sed incredibilis qutedam ingenii magnitude non desideravit tardam et indocilera usus disciplinam. To- tum iter consumpsit partim in percontando a peritis, partim in rebus gestis legendis. Habebat porro admirabilem quan- dam reruin memoriam; unde factum est ut in Asiam doo BOOK VIII. 93 tas imperator venerit, quum esset Roma profectus rei mili taris rudis. ■ 10. Lucullus eo bello magnas ac memorabiles res gessit : Mithridatem seepe multis locis fudit : Tigranem regera max- imum in Armenia vicit, ultimamque bello manum magis noluit imponere, qu^m non potuit ; sed alioqui per omnia laudabilis, et bello pene invictus pecuniae cupidini nimium deditus fuit, quam tamen ideo expetebat, ut deinde per luxu- riam efFunderet : itaque postquam de Mithridate triumphas- set, abjecta omnium rerum cura, ccepit delicate ac molliter vivere, otioque et luxu diffluere ; magnifice et immenso sumptu villas Eedificavit, atque ad earum usum mare ipsum vexavit. Nam in quibusdam locis moles mari injecit, in aliis vero, suffossis montibus, mare in terras induxit; unde eum baud infacete Pompeius vocabat Xerxem togatum. Xerxes enim Persarum rex, quum pontem in Hellesponto fecisset, et ille tempestate ac fluctibus esset disjectus, jussit mari trecentos flagellorum ictus iufligi, et compedes dari. 11. Habebat Lucullus villara prospectu et ambulatione pulcherrimam, quo quum venisset Pompeius, id unum repre- hendit, quod ea habitatio esset quidem oestate peramcena, sed hieme minus commoda videretur ; cui Lucullus : " Putasne," inquit, "me miniis sagg^e quam hirundines, quoe, adveni- ente bieme, sedem commutant?" Vill&rum magnificentise respondebat epularum sumptus : quum aliquando modica ei, utpote soli, ccena esset posita, coquum graviter objurgavit, eique excusanti acdicenti'se non debuisse lautum parare convivium, quod nemo esset ad ccsnam invitatus : ' "Quid ais," inquit iratus Lucullus, " an nesciebas Lucullum hodie ccenaturum esse apud Lucullum?" QUIJMTUS SERTORIUS. 12. Quintus Sertorius, ignobili loco natus, prima stipen- dia bello Cimbrico fecit, in quo honos ei virtutis causa hab- itus est. In orima adversiis Cimbros pugna licet yulnera- 04 VIRl ROM^. tus, et equo ainisso, Rhodanum flumen rapidissimum naiido trajecit, lorica et scuto retentis. Egregia etiam fuit ejus opera bello sociali : dum enim nullum periculum refugit, alter ei oculus effossus est ; idque ille non dehonestameiitum ori, sed ornamentum merito arbitrabatur : dicebat enim ' cet- era bellicaj fortitudinis insignia, ut armillas, coronasve, nee semper nee ubique gestari ; se vero, quotieseunque in pub- licum prodiret, sues virtutis pignus, vuluus scilicet ob rem- publicam acceptum, in ipsa fronte ostentare, nee quenquam sibi occurrere, qui non esset laudum suarum admirator.' 13. Postquam Sulla, e bello Mithridatico in Italiam re- versus, coepit dominari, Sertorius, qui partium Marianarum fuerat, in Hispaniam se contulit. Ibi virtutis admirations et imperandi moderatione Hispanorum simul ac Romanorum, qui in iis locis consederant, animcs sibi conciliavit, magno- que exercitu eoUecto, quos adversiis eum Sulla miserat, duces profligavit. Missus deinde a Sulla Metellus a Ser- torio fusus quoque ac fugatus est. Pompeium etiam, qui in Hispaniam venerat, ut Metello opem ferret, levibus prteliis lacessivit Sertorius. Is enim, non minus cauius quam acer imperator, universce diraicationis discrimen vitabat, quod im- parem se universe Romanorum exereitui sentiret; interim vero hostem crebris damnis fatigabat. 14. Q,uum aliquando Serlorii milites pugnam inconsulte flagitarent, nee jam eorum impetus posset cohiberi, Serto- rius duos in eorum conspectu equos constituit, prajvalidum alterum, alterum vero admodum exilem et imbeeillum ; de- inde equi infirmi caudam a robusto juvene totam simul abrumpi jussit; validi autem equi singulos pilos ab im- becillo sene paulatim velli. Irritus adoleseentis labor risum omnibus movit; senex autem, quamvis tremula manu, id per- fecit, quod imperatum sibi fuerat. Quumque milites non satis intelligerent, quorsum ea res spectaret, Sertorius ad eos conversus : " Equi caudae," inquit, " similis est hostium ex- ereitus : qui partes aggreditur, facile potest opprimere ; eon- trk nihil profieiet, qui universum conabitur prosternere " BOOK. VIH. 95 15. Erat Sertorio cerva Candida eximiae pulchritudinis, qucB ipsi magno usui fuit, ut obsequentiores haberet milites. Hanc Sertorius assuefecerat se vocantem audire et euntein sequi. Dianas donuni esse omnibus persuasit, seque ab ea moneri, quae agenda aut vitanda essent. Si quid durius vellet imperare, se a cerva monitum praedicabat, statimque libentes parebant. Cerva in quadam hostium incursione amissa est, ac periisse credita; quod sgerrime tulit Sertorius. Multis post diebus a quodam liomine inventa est. Sertorius eum, qui id sibi nuntiibat, tacere jussit, cervamque repente in locum, ubi jus reddere solebat, immitti. Ipse, vultu hilari in publicum progressus, dixit sibi in quiete visam esse cervam, quae perierat, ad se reverti. Tunc emissa ex composito cerva, ubi Sertorium conspexit, laeto saltirad tribunal fertur, ac dexteram sedentis ore lambit; unde clamor factus, orta- que omnium admiratio est. 16. Victus postea a Pompeio Sertorius pristinos mores mutavit, et ad iracundiam deflexit. Multos ob suspicionem proditionis crudeliter interfecit; unde odio esse coepit exer- citui. Romani moleste ferebant, quod Hispanis magis qu^m sibi confideret, hosque haberet corporis custodes. In hac animorum aegritudine non deserebant Sertorium, quem ne- cessarium sibi ducem judicabant, sed eum amare desierant. Deinde in Hispanos quoque sfEviit Sertorius, quod ii tributa non tolerarent; ipse etiam Sertorius, curis jam et laboribus fessus, ad obeunda ducis munia segnior, ad luxum et libidi- nes declinavit. Q.uare, alienatis omnium animis, jussa im- peratoris contemnebantur ; tandem facta adversus eum con- juratione, Sertorius in convivio a suis est interfectus. CN^EUS POMPEIUS MAGNUS. 17. Cnasus Pompeius, stirpis senatorise adolescens, in belle civili se et patrem consilio se'rvavit. Pompeii pater suo exercitui ob avaritiam erat invisus ; itaque facta est in 90 VIRl ROJLf;. eum conspiratio. I'erentius quidam, Cnasi Pompeii colitu- bernalis, eum occidendum susceperat, dum alii tabernaculum patris incenderent. Q.usb res juveni Poinpeio ccenanti nun- tiata est. Ipse, nihil periculo motus, solito hilarius bibit, et cum Terentio eadem, qua antea, comitate usus est. Deinde cubiculum ingressus, clam subduxit se tentorio, et firmam patri circumposuit custodiam. Terentius turn, districto ense, ad lectum Pompeii accessit, multisque ictibus stragula per cussit. Orta mox seditione, Pompeius se in media conjecit agmina, militesque tumultuantes precibus et lacrymis placa- vit, ac suo duci reconciliavit. 18. Pompeius, eodem belle civili partes Sullae secutus, ita egit, ut ab eo maxime diligeretur. Annos tres et viginti natus, ut Bullae auxilio veniret, paterni exercitus reliquias collegit, statimque dux peritus exstitit. Illius magnus apud rnilitem amor, magna apud omnes adrairatio fuit ; nullus ei labor tcedio, nulla defatigatio molestiae erat. Cibi vinique temperans, somni parous, inter milites corpus exercebat. Cum alacribus saltu, cum velocibus cursu, cum validis lucta certabat. Tum ad Sullam iter intendit, non per loca devia, sed palam incedens, tres hostium exercitus aut fudit aut sibi adjunxit. Quem ubi Sulla ad se accedere audivit, egre- giamque sub signis juventutem aspexit, desiliit ex equo, Porapeiumque salutavit imperatorem : deinceps ei venienti solebat assurgere de sella et caput aperire ; quem honorem nemini nisi Pompeio tribuebat. 19. Postea Pompeius in Siciliam profectus est, ut earn a Carbone, Sullee inimico, occupatam reoiperet. Carbo com- prehensus, et ad Pompeium ductus est. Quem Pompeius, postquam acerbe in eum invectus fuisset, ad supplicium duci jussit. Longe moderatior fuit Pompeius erga Sthenium, Siculae cujusdam civitatis principem. Quum enim in earn civitatera animadvertere decrevisset, quae sibi adversata fue- rat, exclamavit Sthenius, ' eum inique facturum, si ob culpam unius omnes plecteret.' Interroganti Pompeio ' quisnam ille BOOK vm. U7 unus esset?' "Ego," inquit Sthenius, "qui meos cives ad id induxi." Tani libera voce delectatus Pompeius omnibus et Sthenio ipsi pepercit. 20. Tvansgressus inde in Africam Pompeius, larbam, Numidiae regem, qui Marii partibus fa^ebat, bello persecu- tus est. Intra dies quadraginta hostem oppressit, et Afri- cam subegit, adolescens quatuor et vigiiiti annorum. Turn ei litterEe a SjiUa^ redditse sunt, quibus jubebatur exercitum dimittere, et curnMina tantiam legione successorem exspec- tate. Id segre tulit Pompeius : paruit tamen, et Romam reversus est. Revertenti inoredibilis multitudo obviam ivit. Sulla quoque eum laetus excepit, et Magni cognomine ap- pellavit: nihilominus Pompeio triumphum petenti restitit; neque ea re a proposito deterritus est Pompeius; aususque est dicere 'plures solem orientem adorare, quam occidentem : ' quo dicto innuebat Sullae potentiam minui, suam vero cres- cere. Ea voce audita, Sulla, juvenis constantiam admiratus, exclamavit : "Triumphet, triumphet.'' 21. Metello, jam seni et bellum in Hispania segniiis ge- renti, collega datus est Pompeius, ibique adversus Sertorium vario eventu dimicavit. In quodam proelio maximum subiit periculum : quum enim in eum vir, vasta corporis magnitu- dine, impetum fecisset, Pompeius manum hostis amputavit, sed, multis in eum concurrentibus, vulnus in femore accepit, et, a suis fugientibus desertus, in hostium potestate erat. At prsBter spem evasit : illi scilicet equum Pompeii auro phale- risque eximiis instructum ceperant. Dum vero prsdara inter se altercantes partiuntur, Pompeius illorum manus effugit. Altero proelio, quum Metellus Pompeio laboranti auxilio venisset, fususque esset Sertorii exercitus, is dixisse fertur : " Nisi ista anus supervenisset, ego hunc puerum verberlbus castigatum Roni^i dimisissem." Metellum anum appellabat, quia is, jam senex, ad moUem et effeminatam vitam deflexerat. Tandem, Sertorio interfecto, Pompeiusy Hispaniam recepit. 22 I Quum piratjB maria omnia infestarent, et quasdam 9 98 VlRl ROM a:. etiam Italiae urbes diripuissent, ad eos opprimendos cum imperio extraordinario missus est Pompeius. Nimiae viri potentias obsistebant quidam ex optimatibus, et imprimis Quintus Catulus; qui quum in concione dixisset, 'esse qui- dem prseclarum virum Cnaeum Pompeium, sed non esse uni omnia tribuenda,' adjecissetque : " Siquid ei accident, ec- quem in ejus locum substituetis ? " Acclamavit universa concio : " Te ipsum, Quinte Catule." Tam honorifico civium testimonio victus Catulus e concione discessit. Pompeius, disposito per omnes maris recessus navium praesidio, brevi terrarum orbem ilia, peste liberavit ; prae- dones multis locis victos fudit; eosdera, in deditionem ac- ceptos, in urbibus et agris procul a mari collocavit. Nihil hac victoria celerius ; nam intra quadragesimum diem piratas toto mari expulit. 23. Confecto bello piratico, Cnaeus Pompeius contra Mithridatem profectus est, et in Asiam magna celeritate contendit. Proelium cum rege conserere cupiebat, neque opportuna dabatur pugnandi facultas, quia Mithridates in- terdiu castris se continebat, noctu vero baud tutum erat congredi cum hoste in locis ignotis. duadam tamen nocte Mithridatem Pompeius aggressus est. Luna magno fuit Romanis adjumento : nam quum eam Romani a tergo habe- rent, umbrae corporum longiijs projectae ad primos usque hostium ordines pertinebant; unde decepti regii milites, in umbras, tanquam in propinquum hostem, tela mittebant. Victus Mithridates in Pontum profugit. Adversijs eum Alius Pharnaces rebellavit, quia, occisis a patre fratribus, vitae suae ipse timebat. Mithridates, a filio obsessus, vene- num sumpsit, quod quum tardiias subiret, quia adversus venena multis antea medicaminibus corpus firmaverat, a milite Gallo volens interfectus est. 24. Pompeius deinde Tigranem, Armenice regem, qui Mithridatis partes secutus fuerat, ad deditionem compulit , quern tamen ad genua procumbentem erexit, benignis verbis recreavit, et in regnum restituit ; aeque pulchrum esse judi BOOK vm. 99 cans et vincere reges et facere. Tandem rebus AsiiB com- positis in Italian! rediit. Ad urbem venit, non, ut plerique timuerant, armatus, sed diitiisso exercitu, et tertiuni triuin- phum biduo duxit. Insignis fuit multis novis inusitatisqiie ornamentis hie triumphus ; sed nihil illustrius visum, quam quod tribus triumphis tres orbis partes devicta; causam prse- buerunt : Pompeius enim, quod antea contigerat nemini, primo ex Africa, iterum ex Europa, tertio ex Asia triumpha- vit, felix opinione hominum futurus, si, quem glorise, eundem vitae finem habuisset, neque adversam fortunam esset expertus jam senex. BOOK IX, SECOND CIVIL WAR. CT^.EUS POMPiilUS. 1. PosTEA orta est inter Pompeium et Caesareni A. U 703. . ,. , , , . . ... A C 49 gravis dissensio, iiuod nic supenorem, ille vero parem, ferre non posset: et inde bellum civile exar.sit. Ca;sar cum infesto exercitu in Italiam venit. Pom- peius, relicta urbe ac deinde Italia ipsa, Thessaliam petiit, et cum eo consules senatusque omnis: quern insecutus CiEsar apud Piiarsaliam acie fudit. Victus Pompeius ad Ptolems- um, AlexandricB regem, cui tutor a senatu datus fuerat, pro- fugit ; sed ille Pompeium iiiterfici jussit. Latus Pompeii sub oculis uxoris et liberorum mucroiie confossum est, caput ab- scissum, trunous in Nilum conjectus. Dein caput, velamine involutum, ad Caesarem delatum est, qui, eo viso, lacrj'mas fudit, et illud multis pretiosissimisque odoribus cremandum curavit. 2. Is fuit viri prfestantissimi post tres consulatus et toti- dem triumphus vitas exitus. Erant in Pompeio multse ac magnae virtutes, ac pr;r;cipue adrairanda frugalitas. Quum ei Eegrotanti praecepisset medicus, ut turdum ederet, nega- rent autem servi eam avem usquam aestivo tempore posse reperiri, nisi apud LucUllum, qui turdos domi saginaret, -vetuit Pompeius, turdum inde peti, medicoque dixit : " Ergo BOOK IX. 101 nisi Lucullus perditus deliciis esset, non viveret Pompeius ! " Aliam avem, quEE parabilis esset, sibi jussit apponi. 3. Viris doctis magnum honorem habebat Pompeius. E Syria decedens, confecto bello Mithridatico, quum Rhodum venisset, nobilissimum philosophum Posidonium cupiit au- dire : sed quum is diceretur tunc graviter segrotare, quod maximis podagreB doloribus cruciabatur, voluit saitem Pom- peius eum visere. Mos erat, ut, consule asdes aliquas in- grejlsuro, lictor fores virga percuteret, admonens consulem adesse : at Pompeius vetuit fores Posidonii percuti, honoris causa. Quem ut vidit et salutavit, ' moleste se ferre' dixit, ' quod pum non posset awdira.' At llle : " Tu vero," inquit, " potes, nee committam, ut dolor corporis efficiat, ut frustra. tantus vir ad me venerit." Itaque cubans graviter et copiose disseruit de hoc fpso : ' nihil esse bonum, nisi quod honestum esset, et nihil malum dici posse, quod turpe non esset.' Quum vero dolor interdum acriter eum pungeret, saepe dixit : " Nihil agis, dolor ; quamvis sis raolestus, nunquara te esse malum confitebor." CAIUS JULIUS C^SAR. 4. Caius Julius Caesar, nobilissima genitus familiS,, an- num agens sextum et decimum, patrem amisit ; paulo post Corneliam duxit uxorem, cujus quum pater esset SuUse ini- micus, voluit Sulla CaBsarem compellere, ut earn dimitteret; neque id potuit efficere. Ob eam causam Caesar bonis spo- liatus, quum etiam ad mortem quaereretur, mutata veste, noctu elapsus est ex urbe, et quanquam tunc quartanae mor- bo laboraret, prope per singulas noctes latebras, commutare cogebatur; sic quoque comprehensus a SuIIee liberto, vix, data pecunia, evasit. Postremo per proximos suos veniara impetravit, diu repugnante Sulla, qui quum deprecantibus ornatissimis viris denega^set, atque illi pertinaciter con- tenderent, expugnatus tandem dixit, ' eum, quem salvum tantopere cuperent, aliquando optimatum partibus, quas 1,'02 VIRI ROM^. simul defendissent, exitio futurum, multosque in eo puero inesse Marios.' Vt 5. Cffisar, mortuo Sulla et composita seditione civili, Rhodum secedere statuit, ut per otium Apollonio, tunc clarissimo dicendi magistro, operam daret; sed in itinere a piratis captus est, mansitque apud eos quadraginta dies. Ita porro per illiid ornne spatium se gessit, ut piratis terrori pari- ter ac venerationi esset ; atque ne iis suspicionem ullam daret, qui oculis tantummodo eum custodiebant, nunquam aut nocte aut die excalceatus est. Interim comites servosque dimiserat ad expediendas pecunias, quibus redimeretur. Viginti talenta piratae postulaverant ; ille vero quiriquaginta daturum se spo- pondit. Quibus numeratis, expositus est in litore. Caesar liberatus confestim Miletum, quae urbs proxiine aberat, properavit; ibique contracta classe, stantes adhuc in eodem loco praedones noctu adortus, aliquot naves, mersis aliis, cepit, piratasque ad deditionem redactos eo affecit supplicio, quod illis saepe per jocum minatus fuerat, dum ab iis detineretur; crucibus illos suffigi jussit. 6. Julius Caesar, quaestor factus, in Hispaniam profectus est; quumque Alpes traiisiret, ettad conspectum pauperis cujusdam vici comites ejus per jocum inter se disputarent, an illic etiam esset ambitioni locus, serio dixit Caesar, ' malle se ibi primum esse, quain Romae secundum.' Ita animus, dominationis avidus, a prima aetate regnum concupiscebat, semperque in ore habebat hos Euripidis, Graeci poetas, ver-. sus : Nam si violandum est jus, regnandi gratia violanduin est: aliis rebus pieiatem colas. Quum vero Gades, quod est Hispaniae oppidum, venisset, visa Alexandri Magni imagine, ingemuit, et lacrymas fudit : causam quaerentibus amiois : " Nonne," inquit, " idonea dolendi causa est, quod nihil dum memorabile gesserim, earn aetatem adeptus, qua Alexander jam terrarura orbem subegerat?" 7. Julius Caesar in captanda plebis gratia, et ambiendis honoribus, patrimonium effudit : aere alieno oppressus, ipse dicebat sibi opus esse inillies sestertiura, ut haberet nihil. BOOK IX. 103 His artibus consulatum adeptus est : collegaque ei datus Marcus Bibulus, cui Caesaris consilia baud placebant. luito magistraiu, Csesar legem Agrariain tiilit, hoc est de divideiido egenis civibus agro publico: cui legi quuin senatus repug- naret, Csesar rem ad populum detulit. Bibulus coUega in fjrum venit, ut legi ferendae obsisteret, sed tanta commota est seditio, ut in caput consulis cophinus stercore plenus efFanderetur, fascesque frangerentur. Tandem Bibulus, a satellitibus Caesaris foro expulsus, domi se contiii.ere per reliqujjm anni tempus coactus est, curiaque abstinere. In- terea unus Caesar omnia ad arbitrium in republica adminis- travit; unde quidam homines faceti, quae eo anno gesta sunt, non ut nios erat, consulibus Caesare et Bibulo acta esse dicebant, sed Julio et Caesare, unum consiriem nomine et cognomine pro duobus appellantes. 8. Julius Caesar, functus consulatu, Galliam provinciam sorte obtinuit. Gessit autem novem annis, quibus in imperio fuit, h. (cdiquis S^ diu), for some time. Aliquando, adv. (alius «^ quando), at some time, once, sometimes; formerly ; at length. Miquantulum, adv. {aliquantu- lus, a. little), a little ; a very little. Aliquantus, a, um, adj. (alius 8/- qiiantus), some, somewhat. Mi- quanto, abl., somewhat, some, a little. AlXquis, qua, quod S^ quid, gen. alicujus, indef. pro. § 138, (alius 4c quis), some, somebody, some one, something; any. Aliquot, ind. adj. pi. (alius &/■ quot how many), some, several, some certain, a few, not many. Aliquotics, adv. (aliquot), several times, certain times, on different occasions. Atlter, adv., in a different magner, otherwise, in another wa3^^1se : from Alius, a, ud, adj., gen. alius, § 107, another, other; any other, di- verse, different, else ; alius — alius, one — another, § 207, R. 32. JVonai'i?«i, no other. Alius quam, other than, any oUier than, any except. JVeque atiud — quam ut, nothing else — than — . *■ Abldtus, a, um, part, (nfflro). Allia, a, f., AUia, now Rio di Mosso, a branch of the Tiber: 11.21. Allicio, ire, lexi, lectum, a. (ud 4' obs. litcio, to allure), to attract, invite, allure, entice, decoy. Ailicnsis, c, adj. (Allia), Allian, of or belonging to the River Al.'ia. Dies Sinensis, the day of the battle of Allia. Alligo, are, dvi, dtv.m, a. (ad ^ ligo, to bind), to bind, tie, fasten, join, unite. Fig-, to shackle, impede, hinder. Allocutus, a, um, part. : froyji Alldquor, i, cutus sum, dep, (ad 4" loqunr, to speak), to speak to, address, accost. Alo, alHre, alui, alitum or altum, a., to nourish, cherish, feed, sup- port, keep, maintain, strengtixen, increase. Alpes, ium,f. pi., the Alps, a range of high mountains, separating Italy from Gaul and Germany V. 11. Altare, is, n., an altar. Altk, adv., altihs, allissime, (alius), on high, high, highly, deeply. Alter, era, erum,adj.,gen. alterius, § 1^7, one of two, the other; one or the other, the second, § 120, 1. Alter — alter, the one — the other. AUercor, ari, dtus sum, dep. (alter), to altercate,, dispute, contend, debate, wrangle. i Altitudo, Inis, f. (altus), height," depth, loftiness. AUiusc&lus, a, um„ adj. (altiar), somewhat high, rather high, Altum, i, n., the sea, the deep from 130 ALTUS— AMPUTO. Alius, a, um, adj.,altioT, altissXmvs ; liigh, tall, lofty, deep. Fig., lofty, elevated, exalted. Alvnvs, {, m., the channel or bed of a river; a trench, trough; the hull, body, or hold of a ship; a boat, skiff, bark ; a gaming- board. Amahilis, e, adj. {atrio), worthy of being loved, lovely, desirable, amiable. Amans, tls, part. ^ adj., ior, issl- mus, (amo), loving, fond of, at- tached to. Ambio, Ire, ii, Itvm, a. (amh, § 1 96, (6.) & 1, (^ eo), to go round, surround, encompass, invest; to solicit votes, canvass ; to seek or sue for one's favor; to en- deavor to gain, sue, or seek after. Ambltio, onis, f. (ambio), a going round ; a soliciting or canvassing for office; an eager desire of honor, power, &.C., ambition. Ambo, ce, o, adj. pi. ^^18, E. 1, both. AmbvJatio, onis, f., a walkmg; a walk, place to walk in, piazza : from Ambulo, are, dvi, dtum, n., to walk, walk along, go afoot, go a walk- ing, take a walk. Ambustus, i, m. (ambustus, burnt), Ambustus, a Roman cognomen in the Fabian gens. Q. fabivs Amimstus, a consul, A. U. 343 : HI. 1. Aniens, entis, adj. (a ^ wens) , out of one's mind or wits, beside one's self, foolish, silly, distracted. Amentum, i, n., a strap or thong, used in throwing javelins and other missile weapons. Amick, adv. (amicus), in a friendly manner, amicably, cordially, kindly. Parum amice vivcre, to live on no very friendly terms. AmXcio, Ire, , turn, u,., to cover, clothe, dress. Amicltia,a,f. (amicus), friendship, amity ; an alliance. Amictus, a, wm, -part, (amicio). Amicus, a, um, adj. (amo), friendly, kind, cordial, benevolent. Avii' cus, i, m., a friend; an ally. Amissus, a, nm, part., lost. Amis- so Sacramento, — annulled, no longer valid : from- Amitto, ere, Isi, issum, a. (a ^ niiito), to send away, dismiss, let go ; to lose, throw away. Amnis, is,m. ^'/•i* river, stream. Amo, are, dvi, dtum, a., to love, be fond of, delight in. Amce.nus, a, uin, adj. (amo), pleas- ant, delightful, charming, sweet. Amor, oris, m. (amo), love, desire, affection, passion. Amovco, ere, dvi, otum, u. (a. ^ moveo), to remove, take away, withdraw. Ampli, adv., ampliiis, amplissXmh, (umplus), amply, largely, pro- fusely, richly. Amplector, i, lus sum, dep. (am ^ plecto), lo embrace, encircle, sur- round, clasp. Fig., to love, cherish. Amphxus, a, um,part. (amplector). Amplitudo, inis, f. (amplus), am- plitude, greatness, largeness. Fig.,' dignity, grandeur, cxcel- l^^e, distinction. Ampniis, adv. (comp. of ampU,) more, further, longer. Amplus, a, um., adj., ior, issXmus ; large, spacious, ample, great, extensive. Fig., splendid, mag- nificent, glorious ; amplior, great- er, larger. JVihil amplius, noth- ing more. Ampito, are, dvi, dtum, a. (am Sr AMULIUS— ANTECEDO. 131 puto), to cut or lop off, prune, amputate. Amulius, i, m., Amulius, son of Proca, king of Alba, and brother of Numitor : I. 1 & 3. .w3n, ade. S/- conj., in indirect ques- tions, whethei; in direct ques- tions it is not translated. Anceps, ancipltts, adj. § 111, {ain &/• caput, § 112, 2), having two heads, double, twofold ; doubt- ful, uncertain, dubious, irreso- lute. Jlnclle, is, n., a small oval shield carried by the priests of Mars. Ancilla-, , arctisslmh, (arctus, close), straitly, closely, strictly, tightly. Arcts et grav- 134 ARCUS— ARX. iter dormire, — soundly and pro- foundly. Arcus, iiSi m. § 89, R. 5, a bow ; an arch, vault. Ardca, ffi,/., Ardea, a city of Lati- um, the capital of the Kutuli- ans : I. 26. Ardens, cads, part. S^ adj., ior, issi- mus, {ardeo), on fire, hot, burn- ing. Fig., eager, ardent, impa- tient. Ardcnter, adv. (ardens), hotly, ar- dently, keenly J .earnestly, ea- gerly. Ardeo, ere, si, sum, n., to burn, be on fire ; to be eager, impatient. Ardor, oris, m. (ardeo), heat, burn- ing heat ; eagerness, impatience, fervor, ardor, heat, fury. Arena, m,f. (area, to be dry), sand, gravel; the sea-shore, coast; that part of the amphitheatre where the gladiators fought, v.'hich was covered with sand to prevent their slipping, the arena. Argentaria, r company of soldiers; a multitude, crowd. Catiliiia, <&, m., Catiline, a cog- nomen in the Sergian gens. L. 142 CATO— CELER. Sergius Catilina, a Roinnn no- bleman, who, witli others, con- spired against the republic. His conspiracy was brought to light by Cicero, and Catiline was de- feated by Antony, and perished, with most of his army : JX. 22. Cato^ onis, m., Cato, a cognomen in the Porcian gens. M. Porclus Cato, surnamed Censormus, the Censor, was contemporary with the elder Scipio Africanus, and was greatly distinguished for the severity of his manners : VI. 6—16. M. Porcius Cato Uticensis, the grandson of Cato the Censor. He joined the party of Pompey, and, after their defeat, put an end to his own life at Utica, whence he has obtained the agnomen of Uticensis ; IX. 13. Catitlus, i, m., a little dog, whelp, puppy. Catfilus, i, m. (catus, shrewd), Catulus, a Roman cognomen in the Lutatian gens. C. Lutatius Catulus, a Roman consul, who put an end to the first Punic war, A. U. 510: IV. 13. q. Lu- tatius Catulus, a consul, A. U. ()74 : VIII. 22. Cauda, a, /., the tail of a beast, bird, or fish. Cavdex, Ids, m. {caudex, a boat), Caudex, a Roman cognomen in the Claudian gens. Aj)-pius Claudius Caudex, a Roman con- .sul, A. U. 488: IV. 1, Caudinus, n, um, adj. (Caudium), of nr pertaining to Caudium, a city of the Herpini in Italy, Caudine. Causa-, m, /., a cause, reason ; a pretext, excuse; an occasion, motive ; a cause or suit at law ; a matter, business, affair ; a cause, party. Causd, loith the gen., on account of, for the pur- pose or sake of. (iud de causd, for which reason, wherefore. Causor, dri, dius sum, dep. (anisa), to pretend, or plead in the way of excuse, allege as a reason. Cautus, a, um, adj. (caveo), cavXior, cautisstmus; cautious, careful, wary, provident, circumspect, prudent. Cavea, ; m. {coeo, to assemble), an assembly, meeting; a multi- tude, crowd. Cotrifatio, onis^f. a thinkino-, con- sidering; thought, care, consid- eiation, deliberation ; from Coglto, are, dvi, dtum, a. (con ^ agito), to think, ponder, con- sider, meditate, think of. Cognatio, onis, f. (con Sf nascor), relation by blood ; kindred, rela tionsbip. COGNITUS— COMIS. 147 CognUus, a, um,part. (cognosco). Cognomen, inis, it. {con ^ nomeii), a surname, family name ; a name subjoined to the nonun, and de- aoting the /(?«!/,(«, or family. It is nJinetimcs used for the agno- men, llie appellation, lille. Cognomlno, are, dvt, alum, a. (cogrurftien), to surname, entitle, name. Cognosco, Sre, novi, nlturn, a. (^con 4^ nosco, to know), to know ; to learn, hear, find, ascertain, dis- cover, understand, be informed; to examine, investigate, explore ; to try a cause ; to recognize ; to acknowledge, confess; to per- ceive", see. » Cogo, Ire, colgi, r.oactum, a. (ron 4' "■S")' ^° collect, assemble, gather, drive or bring together; to drive, impel; to constrain, compel, render necessary, force, urge ; to induce ; to confine, re- strain. Cokibeo, ere, ui, itvm, a. {con fy ha- ieo), to hold or conti in ; to check, slop, arrest; to confine, enclose ; to repress, restrain. Cohors, tis, /., a pen or coop ; a cohort, band of soldiers consist- ing of the tenth part of a legion, and consequently containing, at different periods, from 300 to 600 men. Cohortor, ari, atus sum, dcp. (con 1^ hortor, to e.xhort), to exhort, encourage. ColS/phus, i, m., o. blow or buffet with the fist. ColliUia, (B,f., CoUatia, a town of Latium, in which CoUatinus re- sided : I. 2G. Collatmus, i, m. (CoUatia), CoUa- tinus, a surname of L. Tarquin- lus, husband of Lucretia, and one of the first two consuls : I. 26, and II. 2. Colldtvs, II, uin, part, (confero). Collaufio, arc, act, lUum, a. {con li^ laudo), to extol, commend. Collectus, n., urn, ■jmrt. (coUigo). Cotlega, cB, in., a colleague, copart- ner- in office. Colllgo, &re, Itgi, Iccturn, it. {con 4-' lego), to gather together, collect, assemble ; to get, procure, ob- . tain. Collis, is, m., a hill, hillock, rising ground. CoUdco, are, dvi, dtum, «. {con ^. loco), to place, settle, dispose, arrange, set, set in order, sta- tion, post; to give in tniirriage. Colloi-ul'iis, li, win, part, (collotjnor) Colloi/iihiin, i. It., conversaluiu, converse, disconr.se ; a cunli.'r- ence, an interview -. front ColldtjiHir, i, cvttis siivi, ilrji {con S^ lo(/uor), to speak together, con- verse, confer. Collum, i. It., the neck. Colo, Ire, colui, cultitm, a,., In exer- cise, practise, pursue ; to culti- vate, attend to, tend, till ; to cherish, take care of; to respect, honor, regard, venerate, worship. Colonia, is,f., a colony, plantation, settlement; a company of emi- grants, colonists, emigrants : from ColSnus, i, m. {coIo), a husband- man, farmer, cultivator ; a colo- nist, settler, emigrant. Color, or Colas, oris, m., a color, complexion, tint, hue. Cohimba, (B,f., a dove, pigeon. Comes, Xtis, m. ^ f., a companion, associate, attendant, assistant, comrade. Comis, e, adj., kind, courteous good-humored, obliging. 148 COMITAS— COMMUTATIO. Comitas, atis,f. (covds), courtesy, affability, complaisance, good- breeding, mildness, kindness, civility. Comitatus, {is, m. (comitor), a train, retinue, suite, company. ComUcr, adv. (comjs), courteously, kindly, affably, gently, civilly, politely. Comitia, drum, -n. pi. (comes), a public meeting for the purpose of voting; a public election, the comitia, an assembly of the peo- ple. Comitium^i, n. (comes), the comi- tium, a place in the Roman forum where the Comitia were held. Comitor, ari, dtus sum, dep, (comes), to accompany, attend, wait upon, follow. Commedtus, us,m..(commeo, to come and go), a passage, right of pas- sage ; a furlough ; provisions, supplies. Commemdro, are, avi, dtum, u,. (con ^ vievioro), to mention, make mention of, recount, relate. Commendo, are, avi, dtvm, u. (con fy mtindo), to commit to one's charge, to consign to one's care ; to commend, recommend, pro- cure favor for. Plvrimiim com- mcndare, to praise very highly. Covimlgro, dre, avi, dtum, n. (con If migro, to remove), to remove, migrate, change one's place of abode. Commillto, Snis, m. (con &/• milito), a fellow-soldier, comrade. Comminuo, Ire, ui, alum, a. (con 4' minuo), to lessen, dimmish; to crush or break to pieces. Fig., to weaken, impair. Committo, Sre, isi, issum, a. (con ^ viitto), to join or bring to- gether; to do, act, cause, per- form, commit; to begin, com- mence ; to consign, intrust, com- mit; to join, begin ; to engage, fight. With vt, to pursue such a course that — ; to cause that. CoTnmddc, adv. (commodvs), fitly aptly, conveniently, to the pur pose. Satis commode, wcl enough. Commodltas, dtis, f. (commodvs), aptness, just proportion, sym- metry ; indulgence, kindness ; advantage, benefit. Commddo, dre, dvi, dtum, a. (com' modus), to adjust, adapt, accom- modate ; to give, afford, lend, furnish. Commddum, i, n., advantage, profit, utility, convenience : from CoTnmddus, a, um, adj. (con fy mO' dus), convenient, apt, fit, suit- able, agreeable. Commdneo, ere, vi, itum, a. (con ^ moneo), to call to mind, remind, advise, warn, suggest. Commoror, dri, dtus sum, dep. (con _ 4^ moror), to stop, pause, stay, remain, tarry. Commotus, u, um, part. ; from Commdvco, ere, dvi, dtum, u. (con 4' moveo), to move together, move, stir, remove. Fig., to move, touch, affect, disquiet, trouble, alarm, stir up, excite, provoke, enrage. CommUnio, ire, ivi, it^tvi, a. (con fy munio), to fortify, secure. Communis, e, adj., common to two or more, the same, general, uni- versal, public. Commurilter, adv. (communis), in common with others, commonly, conjointly, promiscuously. Commutatio, Bnis, /., a changing, change, alteration : from COMMUTO— CONCEDO. 149 Commiitn, are, dvi, atum, «.. (cnn'S^ muto), to change, alter; to ex- change, tralpc. A'ihil e.-t rnin- mutatum, no change was made. Cumii, Sre, psi, ptam, a., to comh, dress, or adorn the hair. Coiiipor, dris, adj. (non S^ par), equal, even, like, suitable, agree- able. ComparaliOj oiiisy f., a preparing or providing for, provision, prep- aration, acquisition : from Compdro, are, dvi, alum, u. (con Sf para), to procure, obtain, get, furnish, prepare, provide ; to collect. Compello, dre, dvi, dlum, a. (con fy pello, obs.}, to accost, address, call by name. Compdlo, Sre, p-Ufi, puJsum, a. (con 4' pello), to drive or bring to- gether, assemble, collect ; to compel, constrain, force. Compirio, Ire, plri, pertum, a. (con &/• pario), to discover, find out, ascertain, learn. Compes, fdis,f., § 94, (con &/■ pes), a fetter, chain for the feet. Dare alicui compedes, to fetter, put fetters upon — . Compllo, dre, dvi, dlum, a. (con Sf pilo, to pillage), to rob, spoil, plunder, pillage. Camp'ector, i, plexus sum, dep. (con 4' pLecto), to encircle, compass, surround, comprehend, contain ; to embrace. Compleo, ere, €vl, glum., a, (con ^ pleo, obs., to fill), to fill, fill up; to complete, perfect, finish, per- form. Comphxus, fis, m. (complector), a compassing, encircling; an em- bracing, embrace. Complexus, u,, um, part, (com- pleclor). IS* Comploratlo, dnis, f. (cornpldro, to bewail), a lamenting, weeping; lamentation. Complordtus, iis, iii. (complOro), a lamenting, weeping. Complitres, a or ia, inlj. pL, § 110 (con fy plus), many, a great many, very many. CompOno, Sre, osui, osXlum, w. (con ^' pono), to put lor, to console), to console, comfort, solace ; to alleviate, re- lieve, make amends for. Conspectus, us, m. {conspicio), the act of seeing; a sight, view; the sight. In conspectum venire, to come in sight. .3d conspectum, at sight of, on seeing. Conspectus, a, um, part. ^ adj. {conspicio), beheld ; conspicuous, remarkable. Conspexi ; from Conspicio, Ire, exi, ectum, a. {eon &/■ specio, to see), to see, behold, look at, observe, discern, per- ceive. Consplcor, dri, dtus sum, dep. (con 4' specio), to see, behold, descry 154 CONSPICUUS— CONSURGO. Conspicuus, a, am, adj. (conspicio), conspicuous, clear, visible. Fig., ilUistiious, dislinguislied, re- markable. Consjnrtitlo, onis^f., an agreement, league, combination, association, confederacy ; union, unanimity, harmony, concord ; a plot, con- spiracy : from CoitspiTo, are, avl, dtum, a. {con ^ splro), to blow together ; to agree, unite or conspire together. Constans, anlis, adj. {consto), stand- ing together; firm, steady, re- solved, determined ; constant, even, uniform, consistent; un- moved. Cunstiinter, adv. (constans), firmly, steadily ; uniformly, evenly, reg- ularly, constantly. Constantia, (E, f. {consiaas), firm- ness, steadiness, uniformity of conduct, constancy. Consterno, 6rc, stravi, s'-ralum, a. {con 8^ stcrnn., to throw down), to alarm, terrify, affright, dis- may. ConstUi. See Consisto. Constituo, SrCj ui, ixtuvi, a-, {con 8f statuo), to set up, place, erect; to found, build ; to dispose, ar- range ; to establish, appoint; to place, put, station ; to intend, determine, lesolve. Consto., are, stUl, n. {con ^ sto), to stand together, stand ; to consist of; to be cimsistent, correspond. Imp., constat, it is evident, mani- fest, clear, or certain ; it is agreed. Satts or ccrtn constat, it is well or fully agreed. Con- stare sibi, to be consistent with one's self. Consnesco, ^re, Svi, Stum, n. ^ a. {con iSr sucsco, to accustom), to be accustomed or used to a thing ; to acquire a habit by pracliue, be in the habit of. Consuetudo, Inis, f. {consiiesco), custom, usage, use, habit. In consuctudlneni ablre, to pass into a custom, become customary. Eogue consiietndinis adducta res est, the affair was brought to such a degree of commonness, became so customary. Consul, ulis, m. {co-nsulo), a consul, one of the two supreme magis- trates annually elected at Rome. The age at which one might first become a candidate for the consul- ship was forty-lion. Consuldris, e, adj. {consul), of or belonging to a consul, consular. Vir consularis, one who has been consul, a man of consular dig- nity. Consuldtvs, its, m. {consul), the office of consul, the consulship or consulate. Consulo, ere, ui, turn, n. &^ a., to consult, deliberate, take counsel, reflect, consider ; to ask the ad- vice of any one, consult, ask, interrogate. Consults, adv. {consultus, experi- enced), wisely, prudently, ad- visedly. Consulto, are, dvi, atum, n. Sf a. {consulo), to consult, deliberate; to consult for, provide. Consumo, ire, psi, ptum, a. {ron ^ sumo), to take together; to eat, devour, consume, destroy; to waste, spend, employ. Consumptio, onis, f. (consumo), a. spending, wasting, consumption. Consumptus, a, vm. part, (consumo), consumed, spent, wasted, taken up. Consurgo, Ire, rexi, rectum, n. (con ^ snrgn), to rise, rise together tJONTACTUS— CONTUMACIA. !^,j Conlactvs, (Is, m, (contingo), the actof loucliing; a touch, contact. Contego, Ire, xi, ctum, u. {can, S^ tego), to cover all round ; to hide, conct-al. Contcmno^ fire, psi^.ptum, a. {con ^ teviiio, to contemn), to make no account of, contemn, despise, slight; to hold in contempt. Coiitem/isi. See Contemno. Con'emptor, Oris, m. {contemno), a despiser, contemner ; as an adj., disdainful, contemptuous. ContemptuSy its, m. {contemno), con- tempt, scorn, disdain, derision. Contendo, Sre, di, turn, a. S^ n. {con Sf tendo), to stretch, strain ; to exert, employ ; to strive, at- tempt, endeavor ; to go to, direct one's course; to go, hasten; to conlend, assert, insist, maintain ; to urge, solicit, entreat, beg. Conte7it.io, onis, f. {contendo), a straining ; an effort, exertion, endeavor ; a contention, contest, dispute, controversy. Contentus, a, um, part. S^ adj. {con- tinci), content, satisHed, well- pleased. Contextns, {is, m. {contexo, to weave), a weaving or platting together. Conttcesro, £re, tlcui, {con S^ taceo), to be silent, keep silence, hold one's peace, be still. Contigit. Sec Contingo. Contlnens,t's,part.^adj.{cnntineo), contiguous, adj. fining, adjacent. Contlnerttia, gb, /., a checking, re- straining ; moderation, conti- nence, temperance ; chastity : from Contlneo, ere, ui, tentum, (i. {con ^ teneo), to hold, keep, include, contain, comprehend ; to re- strain, check. Continerc se cos- iris, to reraam, slay — . Contingo, frc, ttgi, tactuvi, a. {con 4^ tango, to touch), to toucli ; to concern, affect ; to arrive at, reach ; to iiappen to. Impci'soa' ally, to happen. Coniiniio, are, dvi, dtum, a. {con- ttnuus), to continue, prolong. Contlnn), fw/c, immediately, forth- with, instantly : from Contitiiius, a, am, adj. {contlneo), continual, without intermission, uninterrupted. Contra, prep, with the ace. ^ adv., against, contrary to, in opposi- tion to ; on the contrary, on the other hand. Contra dignitatem, in derogation of — . Contractus, a, um, part, {con- tralto). Contradlco, Ire, xi, ctum, a {contra Sf dico), to speak against, con- tradict, gainsay, oppose, thwart. Contralto, ire, xi, ctum, u. {con Sf tralio), to draw together, bring together, collect, unite together ; to fall into, enter into, engage in. Contrarius, u, um, adj. {contra), opposite, contrary, at variance With, repugnant. Contrebia, a, /., Contrebia, a city of Spain: VII. 18. Contubernalis, is, m. fy f. {con S/- tabemu, a hut), a soldier belong- ing to the same tent with oncj one occupying the same quar- ters ; a comrade ; a. familiar friend, companion. Contuhcmlum, i, ii, {con ^ tahernii), a dwelling together in the same tent ; a tent. Contitdi. See Contundo. ConlXdi. See Confero. Contumacia, tB,f. {contumax, obsti- nate), contumacy, stubbornness, ob.stinacy, fro wardness, perverse- ness, disobedience. 15b CONTUMELIA— CORIOLl. Contmnelia, ce, f. (con 4' tumeo, to swell), an affront, outrage, in- sult, contumely. Verhorum con- tuviella, contumelious or abusive language. Co7itumcUosi/Sj o, um-, adj. (conLu- meiia), abusive, insolent, contu- melious, injurious, insulting, reproachful. Contundo, ere, udi, usum, a. {con S^ tundo), to bruise, crush, break, lessen, weaken, check, subdue, cripple, tame. Contus, i, m., a long pole or staff; a pike or spear. Convalesco, ire, ui, n. {con Sf vales- co, to wax strong), to acquire strength, to grow strong; to re- cover one's health, be convales- cent, get well. Conniho, ., despaired of; desperate, past hope : from DespSro, are, dvi, dtum, ». (de &^ spero), to despair of, be without hope, despond. Desplcio, ire, ezi, ectum,,. a. {defy specio, to see), to look down upon ; to despise. Despicere in domum, to oyerlook. — . Despondeo, ire, spopomdl, sponsum,^ a. {de fy spondeo), to promise, promise in marriage, betroth. Desponsus, a, um,part. {despondeo). Destlno, are, dvi, dtum, a. {destlna, a tie), to tie; to destine, doom; to determine, resolve, design, purpose, aim. DestUi. See Desisto. Desum, deesse, defui, irr. n. {de Sf sum), to fail, be wanting, be wanting in duty. Deesse occa- sioni, to lose, let slip, fail to im- prove — . Desilmo, ire, sumpsi, sumptum, a 164 DESUPER— DIDICI. (de 4' suvw), to take or pick out, clioose ; to assume, take upon one's self. Dcsiipcr, adv. (de !,>■ super), from above; al)Ove ; over. Detertus, «, utri, pari. : from Detdgo, Ire, cx', ectiim, a. (;de.fy lego), to lay open, uncover, ex- pose, detect, disclose ; to find out, discover. DetcrreOj €re, ui, Xtum, a. (de Sf terreo), to deter, frighlen, dis- courage. Deteslor, dri, dius sum, dep. (de ^ testor, to testify), to call to vi^it- ness ; to imprecate, execrate ; to detest. Detineo, €rc, ui, tentum, a. (de ^ teneo), to detain, keep, hold, hin- der. In carcere detiiiere, to con- fine in prison. Detracius, a, um, part. . from Detrdko, Ire, traxi, tractum, a. (de &/■ tralio), to draw or take down, take away, pull or take off. Delrecto, dre, avi, atum, a. (de 4' Iraclo, to handle), to decline, refuse, diminish, disparage. Delrimentum, i, n. (dttlro, to wear), a rubbing off; detriment, disad- vantage, damage, loss, harm. Detali. See Defero. Deturho, are, dui, dtum, a. (de Sf ■ turbo), to tumble, beat, or throw down; to demolish, overthrow. Devasto, are, dvi, dtum, a. (de S^ vasto), to lay waste, spoil, pil- lage, ravage. Devmco, ire, lei, ictum, a. (de S/- vinco), to conquer, vanquish, sub- due. Dev'tus, a, um, adj. (de <^ via), out of the way, retired, sequestered ; -JifEcult of access, inaccessible. DevSlo, are, dvi, dtum, n. (de ^ volo), to fly down, fiv away. Devdveo, ere, vSri, vOtum, a. (de &/■ voveo), to vow; to devoti- to destruction ; to devote, doom, promise. Deus, i, m., a god, deity. Dexler, Ira Sf Ira, Irum Sf trum, adj., dexterior, dextimus; right, on the right hand. Dextira, &/■ Dextra, ffi, /., (deitcr), the right hand ; the right side. Diademu, dtis, n., a diadem, crown. Didrui, ce, /., Diana, daughter of Jupiter and Latona, and goddess of hunting: I. 23. Dicux, dels, adj. cior, cissXmus, (dico), witty, sharp, quick, acute, keen, satirical. Dico, Irr, dixi, dictum, a., to speak, say, utter ; to relate ; to men- tion ; to call ; to appoint. Dicere sententiam, to declare one's opin ion. Dicere causam, to plead — Diem dicere. See Dies. Dictator, oris, m. (dicto), a. chief magistrate elected on extraordi- nary occasions, and vested with absolute power, dictator. Dictatara, (c, f. (dictator), the office of dictator, dictatorship. Dicterium, i, n., a sharp saying, jest, scoff, witticism. DictUo, dre, dvi, dtum., n.frcq. (di- co, § 187, II. ]), to speak, say, or tell often, give out, say com- monly ; to pretend. Dicto, dre, dvi, dtum, a.freq. (dico, § 187, II. 1), to dictate what another may write ; to com- mand, order, direct, prescribe, dictate. Dictum, i, n. (dico), a word, say- ing, remark, expression ; re- sponse, prediction, prophecy a command, injunction. Dictus, a, um, part. (dico). Didici. See Disco DIDUCO— DIRIPIO. \6r, Didflco, ire, xi, ctum, a. {dis ^ duro), to draw aside, separate, divide ; to stretch wide, open wide. Dies, ei, m. fy /., in pi. only m., a day. Diem dicere, to appoint or fix a day for trial, summon to trial. Die, ahl., by day, in the daytime. Diffiro, ferre, distiili, dildtum, irr. a. (dis 4' fero), to carry hither and thither ; to scatter, disperse ; to spread abroad, proclaim ; to defer, put off, postpone. DifficVis, e, adj. {dis ^ facilis), liard, difficult. ' DifficHlter, or Difficile, adv., ius, illlme, (difficUis), difficultly, with difficulty. Difficvltas, atis, f. (difficilis), difB- culty, trouble; scarcity. Cum ingenti itinerum difficultate, with great difficulty in performing the journey ; by a toilsome march. Diffido, ire, Jhsus sum, n. pass, {dis S/- Jido, to trust), to distrust, mistrust, despair. Diffiuo, ire, xi, n. {dis S/- fiuo), to flow on all sides ; to run over, overflow. Otio et luxu diffluere, to give one's self up to — . Digitus, i, m., a finger. Dignitas, at is, f. {digrms), merit, desert ; dignity, greatness, au- thority, rank, honor, nobility, eminence, worth : an office. Dignitas corporis, personal dig- nity, dignity of deportment. Dignor, dri, dlus sum, dep., to think or esteem worthy ; to deign : frorn Dignus, u, um, adj., worthy, de- serving, befitting ; convenient, fit, suitable, proper. Digridior, i, essus siim, dep. (dis fy gradior, to go), to step aside, turn aside, di.^art. Dildtus, a, um,part. {differo). DilXgens, tis, adj. {diiigo), fond of; diligent, careful. Diligentiii, ' editor, ^dri, dtus sum, dep., to muse or think upon, meditate, con- sidci, weigh; to purpose, design. Medium, i, n., the middle, the midst, in the middle. Jlufcrre de medio, to take away, remove — . In rp,edio, in the middle, between. In medium proferrc, to bring for- ward, before the people; — for the public good, 07* for public use. Medius, a, um, adj., being in the middle or midst; mid, middle, in the midst, intervening. Melior, adj. (comp. of bonus), § 12.5, 5, better, superior. BeLlo melior, braver. Melius, adv. (comp. of bene) , better ; more favorably, more suctfGss- fully. Membrum, i, n., a member, limb. Memorabllis, e, adj. (memoro), wor- thy of being mentioned, memo- rable, remarkable. Memoria, ce, f. (memor, mindful), memory, remembrance, recol- lection. Memoro, are, dvi, dtum,a. (Tnemor), to mention, recount, tell, relate. Menenius, i, m., Menenius, a Ro- ' man name belonging to the Me- nenian gens. See Agrippa. Mens, mentis, /., mind ; heart, soul; feelings, disposition, pur- pose, design, object. Mensa, ce, f. (metior), a table or board to eat on. Mensis, is, m., a month. Mentio, onis, f. (memini, to men- tion), a raention,-a making men- tion of. Mentior, iri, itus sum, dep., to lie ; to deceive; to feign, pretend, counterfeit. Merces, edis, f., hire, wages, pay, reward : from Mereo, ere, ui, Uum, a. ^ n., S," Me- reor, eri, itus sum, dep., to de- serve, merit. Mergo, Ire, mcrsi, mersum,- a., to 208 MERIDIES— MINOR. put under water, dip, plunge, immerse, sink. MeridieSj €i, tti. (medius ^ dies), midday, noon. MerUo, adv. (merltus), deservedly, with reason. Merltum, i, n. (mereo), a desert, merit; a benefit, kindness, favor, good turn ; a reward. Merttus, a, um, part, fy adj. (me- reo), deserved; deserving well; just, due, proper. Mersus, a, um, part, (mergo). Mervs, ii, utn, adj., lonely, solitary ; pure, unmixed. Mcssdna, a;,f., Messana, now Mes- sina, a celebrated city of Sicily, opposite to Calabria, in Italy : IV. 1. Metellus, i, m., Metelius, a Roman cognomen in the Cecilian gens. Q. CcBcilius Metellus MacedonX- cus, a Roman consul, A. U. 629 : VII. 16. Q. Cacilius Metellus J^umidicus, a Roman consul, A. U. 643 : VII. 20. L. Cacilius Metellus, an officer under An-- tony : IX. 36. L. Cacilius Me- tellus, a noble, who, with others, after the battle of Canute, pro- posed that the Romans should abandon Italy : V. 20. Metior, iri, mensus sum, dep., to mete, measure, take measure of; to estimate, judge. Meter, dri, atus sum, dep. (meta, a. boundary), to measure, mete ; to bound, limit. Castra metari, to pitch a camp, encamp. Metuo, ire, ui, n. 8/- a., to fear, be afraid ; to apprehend : from Matus, ils, m., fear, dread, appre- hension, anxiety, consternation. Meus, a, um, adj. pro., § 139, l,{mei, gen. o{ ego), my, mine, my own. Mio'.pso, ce, m , Micipsa, a king of Numidia ; he was the son of Masinissa and uncle of Jugur- tha : VII. 30. Mico, are, micui, n., to move quick- ly ; to quiver, palpitate ; to glis- ten, sparkle, shine, flash. Migro, are, dvi, alum, n., to remove from one place to another, emi- grate, depart from. Mild. See Ego. Miles, Itis, m. fyf. (mille), a soldier ; the soldiery, army. Miletus, i, m., Miletus, the capital of Ionia, in Asia Minor : IX. 5. Militdris, e, adj. {miles), of or be- longing to a soldier, military, warlike, martial, soldierlike. Res militaris, the art of war, warfare. Militia, m, f. (miles), military ser- vice, warfare. Militia, gen., sig- nifies, in war or abroad, especially when joined with domi, §221, R, 3. MiVilo, are, dvi, dtum, n. {miles), to serve as a soldier; to serve. Mille, num. adj. ind., ^ 118, 6, a thousand. Mille, sabs. ^i\^Q\x- sand. Jtfz7iepa5sww7re, a thousand paces, or one mile ; passuum in this construction is often omitted. Millies, adv. {mille), a thousand times; very often. Mimus, i, m., a mimic, buffoon ; a farce. Vita mimus, the play of life. MincE, arum, f. pi., threats, men- aces. Minimi, adv. (sup. ofparum), least, least of all ; in negation, not at all, by no means. Minimus, a, um, adj. (sup. o^ par- vus), very little, the least. Ministerium, i, n. (minister, a ser- vant), service, attendance, office, ministry. Minor, dri, atus sum, dep., to pro MINOR— MODIUS. 209 ject ; to threaten, menace. Ulti- imem alimi minari, to threaten to take revenge upon one. Minor, orisj (idj. (comp. o^parvus), smaller, less, inferior, less im- portant. Minor natu, or minor, younger. Minucius, i, m , ■ Minucius, a Ro- man name belonging to the Mi- nucian gens. L, Minucius, a consul, A. U.C. 296: 11.16. Minuo, ere, ui, utum, a. S^ n., to make smaller, lessen, diminish, abate, decrease. Minus, adv. (comp. of parum), less ; not. Minutus, a, um, part. Sf adj. (min- uo), diminished, lessened; mi- nute, small. Mirabllis, e, adj. {miror), wonder- ful, marvellous, strange, aston- ishing, extraordinary. Miraculum, i, it., a. wonder, mira- cle, prodigy, wonderful event. Mirandus, a, um, adj. (miror), ad- mirable, amazing, marvellous, wonderful. Miriflcus, a, um, adj. (mirus ^fa- cia), marvellous, strange, ex- traordinary, amazing. Miror, dri, atus sum, dep., to won- der, be amazed or astonished at, admire; to manifest admiration. Mirus, a, um, adj., wonderful, strange. Misceo, ere, miscui, mistum 4" mix- turn, a., to mix, mingle, blend. Miser, a, um, adj., tor, errlmus; mis- erable, wretched, unfortunate. MiseraMlis, e, adj. {misSror, to de- plore), pitiable, deplorable, mis- erable. MiseraHlUer,adv.(miserabilis) , piti- ably, deplorably, sadly, wretch- edly. M'sereor, ereri, ertus fy eritus sum, 18* dep. , (miser), to pity, commis- erate, compassionate. Misericordia, ce,f. (miserlcors, mer- ciful), mercy, compassion, pity. Misi. See Mitto. Missllis, e, adj. (mitto), that may be thrown, missile, missive. Missile, is, n., a missile weapon. Missus, b, um, part, (mitto). Mitesco, ere, n. (mitis), to grow ripe or mellow; to grow milder, moderate. Mithriddtes, is, m., Milhridates, a kingofPontus: VIII. 1. Mithridaticus, a, um, adj. (Milhri- dates), Mithridatic, of or relating to Mithridates. Mitis, c, adj., mild, soft, tender, gentle. Mitto, ire, misi, missum, u. (meo, to go), to let go; to demiss; to send, despatch, depute ; to throw, east, hurl, discharge. MityUnce, arum, f. pi., Mitylene, the capital of the Island Lesbos : VII. 27. Mobilis, e, a4). (moveo), easy to be moved, movable. Moderalio,onis,f. (moderor), mod- eration, discretion ; temperate- ness, moderateness. Moderatus, a, um, part. ^ adj., moderate, discreet, temperate, forbearing : from Moderor, dri, dtus sum, dep. (mo- dus), to fix a measure ; to mod- erate, restrain. Modestia, tB,f. (modestus, modest), moderation, modesty, humility, discretion. Modlcus, a, urn, adj. (modus), mod- erate, modest, temperate; mean, ordinary, scanty. Modius, i, m., a modius, a measure containing somewhat more than a peck. 210 MODO— MOVEO. Modd, adv., only, but, merely ,; just now, now, lately, but just before. Modo — modo, now — now, some- times — sometimes, at one time — at another : from Mod-US, i, m., a measure; a man- ner, way, method. In modum, after the manner of, like ; — a tune, air. Mmnia, ium, n. pi., walls, the walls of a city . Mmreo, ere, ui, n. S^ a., to grieve, be afflicted, lament, mourn. Mceror, oris, m. (mcereo), a mourn- ing, sadness, grief, sorrow. Mcestus, a, um, adj. (mccreo), sad, sorrowful, afflicted. Moles, is, /., a mass, heap ; bulk, size, hugeness; a dike, pier. MolesU,adv.{molestus), offensively, in a troulj^esome manner. Ferre moleste, to be displeased, take a thing ill, be sorry or grieved. Molestia, cb, f., trouble, uneasiness, annoyance. Moleslim esse, to trouble, annoy : from Molestus, a, um, adj., tipublesome, painful, irksome. Molior, iri, Uus sum, dep. (moles), to attempt something difficult, struggle, strive. Moliri portam, to break down, burst open — ; to contrive, meditate, prepare ; to endeavor, attempt, undertake. Mollio, ire, ivi ^ ii, Uum, u,., to soften, make soft or tender ; to check, restrain; to tame, civ- ilize : from Mollis, e, adj. (Traowco), easily mova- ble, flexible ; soft, tender ; ef- feminate, womanly, voluptuous. MoUiter, adv. (mollis), pliantly ; softly ; eifeminately, voluptu- ously. Molo, onis, m., Molo. See Apol- lonius Momentum, i, ,,.. (moveo), a motion or impulse ; weight, influence, importance. Moneo, ere, ui^ Uum, a., to re- mind ; to admonish, caution, advise, instruct, warn; to in- form, tell. Monltus, a, um,part. (moneo). Monltus, lis, m. (moneo), advice, admonition. Mons, tis, m., a mountain, mount, high hill. Monstrum, i, n. (moneo), a prodigy, monster. Mora, . proximus. Propiiis, adv. (comp. of prope), nearer, very near. Propono, ere, osui, osUum, a. (pro 234 PROPOSITUM— PROXIM US. if potio), to set out or expose to view; to present, offer; to set before, propose ; to publish, malte known ; to propose, offer. ProposUum, i, n. (propono), a de- sign, intention, purpose, object. Proprius, a, urn, adj., peculiar, particular, proper ; also for a possessive pronoun, as mens, tuus, suus, etc., one's own. Propter, adv. ^ prep, with the ace. (prope), near, close by; on ac- count of, by reason of, owing to. Propterea, adv. (propter fy ea), therefore, on that account. Propulso, are, dvi, atvm, a. freq. (propello), to drive back, repel, avert, ward off. ProrXpio, Ire, ripui, reptum, a. (pro ^ rapio), to drag forth. Sepro- ripere, to hasten forth or away, rush out, run away, escape. Prordgo, are, dvi, dtum, a. (pro fy rogo), to prolong, continue. Proscindo, Ire, scldi, scissum, a. (pro 4^ scindo), to tear; to re- vile, censure, taunt. Contume- liis proscindcre, to revile. Proscrlbo, ire, scripsi, scriptum, a. (pro 4' scriho), to advertise; to proscribe or outlaw. Proscriptio, onis, f. (proscribe), a publishing in writing ; a pro- scription of one's effects, a pro- scription or outlawry .- Proscriptus, it, um, part, (pro- scribo). Prosecutus, a, um, part. : from ProsSquor, qui, cuius sum, dep. (pro 4* sequor), to follow after, follow, attend, accompany. Prostlio, ire, ui &/■ ivi, n. (pro &f salio), to leap or jump forth, spring up. Prospectus, us, m. (prospicio, to look forward), a view, prospect. Prosper, iris, adj., favorable, pros- perous, fortunate. Pro.ipire, adv. (prosper), happ'ly, prosperously, fortunately, suc- cessfully. ' Prosterno, ire, strdvi, strdtum, a. (pro Sf sterno), to strew under ; to overturn, prostrate,overthrow, destroy. Prostrdtus, a, um,part. (prosterno). Prosum, desse, fui, irr. n. (pro ^ sum), to do good, profit, benefit; to livail, conduce. Protendo, Ire, di, tum i^ sum, a. (pro ^ tendo), to stretch forth, extend. Protervl, adv., petulantly, inso- lently, impudently : from Protervvs, a, um, adj. (protlro, to tread down), shameless, impu- dent, bold. Protinus, adv. ( pro &/■ tenus), for- ward, onward ; immediately, di- rectly, instantly. Protidi. See Profero. Pruvectus, u,, um., part, from Proviho, ere, vexi, vcotum, a. (pro &/■ veho), to carry forth. Provehi, to go forward, advance, sail for- ward. Provehi in altum, to put out to sea. Providus, a, um, adj. (provideo, to foresee), foreseeing, cautious, prudent, wise, considerate. Provincia, (B,f, a province, a for- eign country, subject to Roman authority, and governed by a pro- consul or propretor sent annualhj from Rome. ProvSco, are, dvi, dtum, a. (pro fy voco), to call forth ; to appeal ; to incite, provoke ; to challenge. Pro%T.mi, adv. (sup. ofprope), next, very near, near, near to. Proxtmus, a, um, adj. (sup. of pro- pior), very near, nearest, next PRUDENS— PUtSUS. 235 following ; last : in proximo, so. Zoco, in the neighborhood. Morti proximus, at the point of death ; — nearly related, intimate. Subs., pro3^mi. Brum, m. pL, relations, kin3men_ Prudens, (is, adj., foreseeing ; pru- dent, wise, discreet. Prudentia, m, f. (prudens), a fore- seeing ; prudence, discretion ; understanding, capacity, genius, knowledge, science, skill. Prusias, $, Seu, conj., or, or if, and if. Sejt — seiL, wlietlier — or, either — or. Severi, adv., gravely, severely ; strictly, rigorously : from SevSruSj II, um, adj., ior, isstmus, (se ^ verus), serioias, strict, se- vere, rigorous, austere, harsh. Sex, ind. num. osi, sentry, guard. Siiitua, ce,J'^ a statue : from Stiiiito^ fre^ «/, vtum, a., to cause to st-iiid ; to put, place; to ti[)- pnint, Hx ; tu rcr^olvc, dt^tHnnine. V.7.'77rr/, r£,/. ('5/«). stiture, s;ze. Siiit>f,s. 11^ itni^ jjnrl. (av',s£ '), iippolnt- ed, settli'd, fixi d, stated. Status, i/j, VI. {stu)^ a standing; stale, condition, circumstance ; station, state of affairs. Slerr.vs, oris, ii.. dung, ordure, muck. StetL See Sto. Stfipnius, i, m., Sthenius. the name of a Sicilian chief: VIIl. 19. Sumulfi, are, dvi, dtvm^ n., to prick, goad ; to incite, instigate, impel : from Stiiirulus, z, m., a goad; an incite- ment. Stipendium, t, «., the pay of sol- diers, wages. Stipendia facere or merere, lit., to earn the wages of a soldier; to serve as a soldier Primuni stipend imti mereie or farfire, to make (one's) first cam- jxiign. Voluntaria sti/.endln fu- ccrc^ to'serve voluntarily as n soldier. Stipo, are, dvi, divm, a., to stnfT, cram; to surround, encompass; to accompany, attend, guard. Stirps, sttrplSj /., the lowest part ol' a tree, the root of a tree. Ftg.j the root, source, origin ; a stock, family, race. StOj stare, stetl, statnin,n., to stand ; to remain ; to make a standi Stollde, adv. {stoVldus, foolish), foolishly. Stole, Olds, TTi., Stolo, a Roman cognomen in the Licinian gens. C. Lirinius Stido, the first consul cliosen from tlic plebeians, A. U m\: III. I. Stuitinrhus, i, m., the stomnch; anger, indignation, choler, bile. Stragrn^ is,f. {strrno, to strew), a fall, ruin, overthrow ; a defeat, sliiughter. SlrngiiJus, '/. 7/7H, fidj. {stcrtto, to spread), that which covers. Stragaia vesti-!, a coverlet, blan- ket, carpet. Strnguluvi, i, n.^ a cover for a couch, bed, &c. Streninis. a. urn, adj., active, stren- uous, ready, energetic, brave, valiant. StrcpUo, are, n. freq. (strepo, to make a noise), to make a great noise or clashing. StrepUus, ns, m. [strepo), a harsh or confused noise, rattling, din. Edere strepUum, to make a din, shout. Strictus, a, vm, part. Sf adj. {stria- go), drawn together, drawn ; severe, strict. Stridor, Oris, m. {strido, to creak). STRIGOSUS— SUBSIDIUM. fi'i'i a. shrill or grating sonnd ; a roar, scream, yell. StrigSsus, a, um, adj., lean, thin, meagre. Striiigo, £re, stririxif strictum, a., to touch lightly ; to draw, un- sheath. Sluilto. ere. III, n., to bestow pains upon, study ; to desire, wish, aim at, be anxious for. Studios^, adv., diligently, careful- ly, attentively, studiously : from Sludiosus, a, um, adj., anxious, eager, desirous, fond : from Sludium, i, n., zeal, fondness, ap- probation, desire, eagerness ; favor, partiality, attachment, re- gard, affection; study, applica- tion of mind to books and learn- ing ; a profession ; pi., studies. StultUla, a, /., folly, foolishness: from Slultus, a, um, Hdj., foolish, unwise, silly. Stuprfacio, ire, feci, factum, a. (stupeo 4' fo^io), to stupefy, astonish. Stupeo, ere, ui, n., to be stupefied; to be amazed, astonished. Suadeo, ere, si, sum, n. &/■ a., to advise, exhort, counsel, urge, persuade. Suh, prep, with the ace. Sf abl., un- der, beneath. Sulduco, gre, liuzi, ductum, a. (sub S/- duco), to draw away ; to with- draw, remove. Subducere se, to withdraw one's self, retire. Sublgi. See Subigo. Subeo, Ire, ivi S^ ii, itum^ n. irr. (sub ^ eo), to go or come under ; to undergo, encounter, suffer, sustain, endure ; to incur, en- counter ; to attack ; to steal up- on ; to bear, carry. Venerium subit, — acts, operates. 22 Suber, Sris, n., the cork-tree. Subigo, ire, egi, actum, a. (sub l^ ago), to drive, bring, or lead to a place ; to force, compel ; to conquer, subdue. Subl:d, adv., suddenly, on a. sud- den ; hastily, quickly : from Suiitus, a, um,part. ^ adj. (subeo), sudden, unexpected. Subjlcio, ire,jc.ci,jcclum, u. (sub S^ jacio), to put or place under; to subject. Subjircre hutneros all' cui, to bear upon the shoulders. Subldtus, a, um, part. (sustoUo). SubUvo, are, avi, atum, a. (sub ^ leva), to lighten ; to relieve, help, assist ; to lift, support, raise. Sublicius, a, um, adj., consisting of beams, or resting on piles. Subllmis, e, adj., lofty, high, on high ; aloft, in the air. Sublustris, e, adj. (sifb Sf lux), hav- ing a faint light, glimmering. Submitto, ire, mlsi, missum, a. (sub &/■ mitto), to let down, to lower; to submit ; to yield, give up, re- sign. Submittere fasces, to lower the fasces, in token of respect. SubmSveo, ere, movi, motum, a. (sub ^ moveo), to remove, displace. Suhrectus, a, um, part, (subrigo). Subrideo, ere, rlsi, rlsum, a. (sub ^ rideo), to smile. Subrigo, ire, rexi, rectum, a. (sub fy rego), to set up, erect. Svirdgo, are, avi, atum, a. (sub S^ Togo), to substitute, put in the place of. Subscrlbo, ire, scripsi, scriptum, a. (sub S/- scribo), § 224, to vprite under ; to subscribe. Subseqvor, i, cuius sum, dep. (sub 4^ sequor), to follow forthwith, soon, or near after ; to come after. Subsidium, i, n. (subsideo^ to sit), a '254 SUBSTITUO— SUFELLEX. place of reserve ; succor, reSn- forcement; help, relief. Subs9Kuo, ^re, ui, utum, a. (^sub ^ staluo), to put under; to make subject, expose j to substitute, put in the place of another. Sabvectus, u, um, part. . from Subviho, Ire, vexi, vectum, u,. (suh 4^ »eA«), to carry or bring up ; to convey,' conduct. Succcdoj &7e, cessi, cessum, n. {sub &/■ cedo), to go under ; to ap- proach, advance ; to come after, succeed, come into the place of. Successor, oris, m. (succedo), a suc- cessor. Successus,As, m. (succedo), success, prosperity. Succingo, ire, cinxi, cinctum, a. (sub ^ cingo), to gixd; to furnish, equip, arm., Succldmo, are, dvi, dtum, a. (sub ^ C/ttmo), to cry out, exclaim, shout, answer with a loud voice. Sudor, oris, m., sweat. Fig-, toil, exertion. Svffectus, a, um, part, (suffeio). Suffero, ferre, irr. a. (sub Sfferd), to bear, support; to endure, sus- tain. SufflHo, ire, feci, fectum, «.. S/- n. (sub fy facto), to substitute; to afford, supply ; to be sufficient, to suffice. Svfficere in locum ali- ciijvs, to put into the place or office of — . Sufflgo, ere, fixi, fixum, u,. (suh fy figo), to fix under; to fix or fasten to. Stiffixus, a, um, part, (suffigo). Suffoco, are, dvi, dtum, a. (sub ^ faux), to choke, stifle, suffocate. Suff6dio, gre, fodi, fossum, a. (sub 4^ fodio), to dig under, under- Suffragium, i, n. (sub ^frangir), a . vote or suffrage. Sui, sibi, se, subs, pron., § 208, of himself, herself, itself; the parti- cle met is often annexed inten- sively, either with or without ipse, § 133, R. 2. Sulpicius, i, m., Sulpicius, a Ro- man name belonging to the Sul- pician gens. Mulus Sulpicius, a Roman nobleman: III. 1. Sum, esse,fui, irr. u., § 153, to be, exist ; to bring, confer, be, serve, prove, afford, with two datives, § 227; to be of, to possess, with a genitive or ablative of charac- ter, § 211, R. 6 i& 8. Sulla, IE, m., a Roman cognomen in the Cornelian gens. L. Corne- lius Sulla, a Roman general, dis- tinguished for his military tal- ents, his enmity to Marius, and his cruelties during the civil wars: VII. 32 & VIII. 5. Sulldnus, a, um, adj. (Sulla), of Sylla. Sulldni,6rujn,m. pt., the followers or partisans of Sylla. Summa, ex- taining to the earth or land, land. Terribllis, e, adj. (terreo), terrible, frightful. Terr'itus, a, urn, part, (terreo) . Terror, oris, m. (terreo), terror, af- fright; dread, fear. Tertia, a, /., Tertia, a daughter of iEmilius Paulus: VI. 21. Tertid, adv., for the third time : from Tertius, a, um, adj. (ter), third, the third. Te.^timonium, i, n., testimony, evi- dence, declaration : from Testis, is, m. ^f, a witness. Teutones, um, m. pL, the Teutones, a people living near the Cimbri, towards the north of Germany : VII. 33. Texi. See Tego. r/MdirMm,i,n.,aplayhouse, theatre. Theleslnus, i, m., Thelesinus. See Pontius. Thesaurus, i, m., a treasury; a treasure. Thessaliu., ce,f., Thessaly, a coun- try of Greece, bordering on Macedonia : IX. 1. Thessalonlca, (B, f, Thessaloiiica, * maritime city of Macedonia : IX. 16. Thus, Ihuris, n., frankincense, in- cense. Tibiris, is, m., § 79, 1, & § 82, Exc. 2, (a.) the Tiber, a river of Italy, separating Etruria from Latium ; I. 1. Tiberius, i, m., Tiberius, a Roman prtenomen. Tiberius Gmcchus. See Gracchus. Tiblcen, Inis, m., a player on the flute, piper. Tidnus, i, m., Ticinus, a river of Cisalpine Gaul : V. 2. Tigillum, i, n. dim., a small beam: from Tignum, i, n., a beam. Tigranes, is, m., Tigranes, a king of Armenia: VIII. 10. Timeo, Bre, ui, «.. ^ n., to fear, be afraid. Timldus, a, um, adj. (timeo), fear- ful, timid, afraid. Timor, oris, m. (timeo), fear, appre- hension. Tingo, ere, tinxi, tinctum, a., to moisten ; to color, dye. Tiro, onis, m., a young or raw sol- dier, a recruit; a novice. Tirocinium, i, n., (tiro), the first service of a soldier; a novitiate, apprenticeship. Titulus, i, m., an inscription, su- perscription, title. Titus, i, m., Titus, a Roman pro- nomen. Toga, USUS— VARIUS. 263 Usus, a, um, part, (titor). Usus, us, m. (utor), use; prac- tice, exercise; utility, advantage, profit, interest ; experience, prac- tice ; need, occasion. Vt, or Ut\, adv. 4' cnnj., as, like as; that; when, as soon as. Uter, tris, m., a leathern bottle, wine-bag. Uler, tra, trum, adj., gen. utrius, § 107, which of the two, which. Uterque, utraque, utrumque, gen. utriusque, § 107, aAj. ivler fy que), both, each. VH. See Utor. UtXca, ce,f. Utica, a maritime city of Africa, not far from Carthage : IX. 19. Uiictnsis, e, adj., of or belonging to Utica. Uticensis, is, m., a surname of M. Cato the younger. See Cato. Utlcenses, ium, m. pi. (JJtica), the inhabitants of Utica. UtXIis, e, adj. (utor), useful, profit- able, advantageous, good, fit, proper, wholesome. Uiilltas, dtis,f. (utilis), usefulness, utility, profit, ad vantage, interest. Utlnam, adv. (uti § nam), § 263, 1 ; O that; I wish that, would that. Utor, i, usus sum, dep., to use, make use of, employ. UtpSte, adv. (ut), namely ; inas- much as, as, being, seeing or considering. Utrinq:ie,adv.,oi or from both sides. Vlrhvi, adv. (uter), whether. Uva, (B, f., a. bunch or cluster of grapes. Uxor, oris,/., a wife, spouse. V. Faco, are, ivi, dtum, n., to be emp- ty ; to be at leisure. Vacare ali- cui rei, to have time or leisure to apply or attend to — . Vacuus, a, um, adj. (vaco), § 213, R. 5, (3,) void, empty, vacant ; free from, without, void of V(B, int., ah ! oh ! § 228, & 3. Vagina, ce,f., a scabbard, sheath. Vagltus, us, m. (vagio, to cry), a crying, cry. Valde, adv., vehemently, strongly, very. Valeo, ere, ui, n., to be well ; to be able ; to avail, be effijctual ; to be powerful, strong ; to have weight, interest, or influence, prevail. Magnd gratid valere, to be in high favor, have great influence: — to excel, be emi- nent. Valerius, i, m., Valeriua,_a-Roman name belongrng to the Valerian gens. Valetudo, inis, f. (valeo), health, either gnod or had; ill health, indisposition, infirmity, weak- ness, diseiise. Validus, it,um, adj. (valeo), sound, healthy, well, strong, robust, in health ; vigotous, powerful. Vallis, is,f., a valley, vale. Vallo, are, dvi, dtum, u,., to forti- fy with palisades ; to intrench ; to defend, secure, fortify : from Vallum, i, n., a fortification com- posed of the earth dug from the ditch and of sharp stakes; the palisades ; a rampart, intrench- ment : from Vallus, i, m., a stake. Vanus, u, um, adj., empty, void; vain, unmeaning; idle, fruitless; groundless, unfounded. Religio vana, vain superstition. Varius, a, um, adj., of diverse col- ors; various^ diflerent, diverse. Varius, i, m., Varius, the name of a •264 VARIX— VENTITO. Spaniard who was the enemy of M. jEmiliuB Soaurue : VII. 25. Varix, ids, m. S^ /., a varix, a swollen vein. Viirro, Bnis, m., Vari'o, a Roman cognomen. C. Terentlns Varro, a Roman consul, A. U. C. 536 : V.8. Vus, vasts, n., 4^ pl- vasri, Brum, § 9'i, 2, a vessel of any kind, dish. Vasto, are, dvi, alum, a., to lay waste, ravage, desolate, pillage ; from Vastus, a, um, adj., waste, desert, desolate ; huge, immense, vast. Ve, an enclitic conj., or. Vecordia, m, /., want of reason, madness, insanity ; folly ; from Vecors, dis, adj. (ve 4' cor), mad, frantic, insane ; foolish. Vectlgal, dlis, n. a tax, impost, du- ty, revenue, tribute. Vectus, a, um, part. (veko). VegHus, a, um,, adj. (vegeo, to be lively), quick, lively, active. Vtlumens, tis, adj., vehement, im- petuous, violent, ardent. Vehementer, adv. (vehemens), ve- hemently, ardently, eagerly, exceedingly, furiously, impetu- ously. Vehiculum, i, n., a carriage, vehicle. Juncto vehiculo veld, to ride in a carriage ; from Veho, ere, vezi. Tectum, a., to carry, convey, bear. Veientes, um, m. pl., the Veientes, inhabitants of Veil, a town not far from Rome ; I. 15. Vel, conj., or, even. Vel — vel^ either — or. Velamen, inis, n. {vela), a veil, cov- ering. Velle. See Volo. VeWCco, are, avi, atum, a. freq. (vello, to pluck), to twitch, pinch. Velio, Ire, velli or vulst, vulsum, a., to pluck, pull, pluck up by the roots, tear up. Velo, are, dvi, dtum, a., (velum), to cover, veil ; surround, encircle, bind about. VelocUas, dtis, /., swiftness, fleet- ness, rapidity, speed : from Velox, dels, adj., swift. Velum, i, n., a sail; a veil, cover. Facere vela, to set sail.' Velut, or Veluti, adv. (vel ^ ut), as, like as, as if, as it were. Venabulum, i, n. (venor), a hunt- ing spear. Venditio, onis,f. (vendo), a sale. Venditor, Sris, m., a seller : from Vendo, ere, didi, dUum, u,. (venum if do), to sell, vend. Venenum, i, n., drug or medicine ; poison. Vcneo, ire, n., § 142, 3, to go to sale ; to be sold. Veneratio, onis,f., veneration, wor- ship, reverence, respect. Ter- Tori ac venerutioni esse, to be an object of fear and respect ; from Venlror, dri, dtus sum, dep., to adore, reverence, worship, ven- erate, revere, honor, respect. Venia, a, f, a favor, pardon, for- giveness ; leave, permission, li- cense. Venire. See Veneo. Venire. See Venio. Venio, Ire, veni, ventum, n., to come, arrive. Venire ad aliquem, to visit, to call upon — . In manus alicvjus venire, to fall into the hands of — . Venor, dri, dtus sum, dep., to hunt, chase. Venter, tris, m., the belly, stomach. VentUo, dre, n. freq. (venio), to come often. VENTUS— VICESIMUS. 265 f^entus, I, m.f the wind . Verber, iris, n., a scourge, lash, whip ; a blow. Verbiro, are, dvi, itum, a. (verber), to whip, scourge, beat. Verbum, i, re., a word, saying. Verba facere, to speak. Verba, in word, by word. Veri, adv. (verus), truly. Verecundia, a, /., respect, regard, awe, veneration ; modesty : from Verecundus, a, um, adj..,, modest ; respectful ; retiring : from Vereor, eri, verUus sum, dtp., to fear, be afraid of; to appre- hend. Veritas, atis,f. {verus), truth. Verttus, a, um, part, {vereor). Verb, adv. S^ conj. {verus), § 279, 3, (e.) & 198, 9, {a.) indeed, truly, certainly ; but. Verruca, a, /., a wart; an emi- nence. Verso, are, dvi, dtum, a., to turn ; turn about ; pass., to be occupied, busy ; to frequent, stay, remain, live, dwell, be. Versus, Us, m. {verto), a line, verse ; poetry. Versus, or Versitm, adv., towards. It is often used with ad or in. Versus, a, um,part. {verto), turned ; looking, facing. Versus ad pre- ces, resorting to, having recourse to. Vertex, Icis, m., the crown of the head ; the point, summit ; from Verto, ire, ti, sum, a. S^ n. to turn. Terga vertere, to turn one's back to the enemy, fly, run away. Aliquid alicui probro vertere, to reproach one with, to speak of as disgraceful to — , § 227. Verum, i, n., {verus), the truth. Vents, a, vm, adj., true, real, sin- cere 23 Vescor, i, dep. {csca), § 245, 1., to eat or drink, feed, feed upon, subsist upon. Vespiras, i, m., the evening star ; the evening, evening. Vesta, (B,'-f., Vesta, a goddess, the daughter of Saturn and Ops • I. 1. Her priestesses were called vestal virgins, and were forbidden to marry, Vester, tra, trum, adj. pro. {vos), your, yours. Vestibalum, i, n., the vestibule of a house ; a porch. Vestigium, i, n., a footfall, tread ; a footstep, trace, track. Fig., trace, vestige, sign, indication. Vestimentum, i, re. {vestio, to clothe), clothes, a garment. Vestis, ii,/., a garment, robe, vest- ment, dress. Veteranus, u, am, adj. {vetus), old. Veteranus, or miles veteranus, a veteran soldier, veteran. Veto, are, ui, itum, a., to dissuade, forbid, prohibit, command a thing not to be done. Veturia, ce,f,, Veturia, the mother of Coriolanus : II. 13. Vetus, iris, adj., old, ancient, pris- tine ; former, of long standing. Veteres, um, m. pi., Ihe ancients. Vexo, are, dvi,^dtum, a., to agi- tate ; to abuse, molest, trouble, hurt, disquiet, harass, annoy, dis- turb. Via, — Tutor liberis, § 211, B. 5. 20. In experimentum artis, i.e. of Attus. — Possem, ^ 266. — Per- cussisset, § 266, 3. 21. Totus, § 205, B. 16, (a.) — Elatam seeurim in ejus caput dejecit: " raising an axe, he brought it down upon his head : " a perfect passive participle, either in the ablative absolute, or agreeing with a noun depending upon a subsequent verb, often supplies the place of an active participle, agreeing with the subject of that verb. 22. Edticaretur, § 145, N. 3. — Visu eventugue, § 250. — Gener, § 210, B. 4. — Dicto audientes, § 222, B. 1, (d.) 23. Aliquod, § 138, 2, (6.) — Romm fanum, §231, 1. — Datum — habiturum, § 270, B. 3. 24. Gradibus dejectus, § 242. — Prima regem salutavit, § 205, B. 16, & § 230. — Evitantem, i. e. qui corpus evitabat. 25. Potestatem redegit, § 207, B. 36, (o.) & (c.) — Mittit scitcitatttm, § 276, n. — Vellet, § 265. — Exspectando, § 275, m. B. 4. 26. Advocatis patre et conjuge, § 205, B. 2. BOOK II. 1. Honorandum, §276, IT. B. 4. — Oscularetur, §266, 2. — Sit, § 266, 3. 2. Patrem exuit, " he laid aside the fether,'' i. n. the character or feelings of a father. 3. Ohviam hosti, § 228, & 1. — Inquit, § 279, 6. — Quanta potuit: supply tanto ; tantus is often omitted before quantus, § 206, (16.) 4. Ad restituendum, § 275, HI. B. 3, & § 276, II. B. 4. — Pons sublicius : see chapter 18. — AHsi: the meaning of the passage seems to require us to supply, before nisi, et iter dedisset, " and would have afforded a passage, had it not been for one man," — Illo cognomine, § 211, B. 6. — Inierrumperetur, § 263, 4. NOTES. '271 5. Senatvm adiit, § 224, R. 4. — Ornatu, § 211, R. 6. - § 213, R. 3. — ^ rea, "from liis guilty hand." — Sai, § 222, R. 2. 6. Ripa, § 241, R. 2. — Parte obsidum donare, so. earn. — Quorum (Etofem, " whose age," instead of qui propter mtatem, " who by reason of their (tender) age." — Summa, § 205, R. 17. 7. ^uo adjutore, § 257, R. 7. — Misit, so. homines. — r Eosque, so. fasces. — Invisum, esset, timnissemt, 'diruerent, esset,fuisset, deesset : by what rules are these verbs in the subjunctive .' 10. Creavit, so. plebs. — Suam, §208, (1.) — Restitutam — cpncordi- am, §274, R. 5. — Pauperes — locupletes, sc. homines, "the poor — the rich," §205, R. 7, (1,) N. l. — MuUo magis, §256, R. 16.— Q,uam non sit necessaria, " how unnecessary." — Cupienti, sc. alicui or komini. 11 . Captis CorioUs, § 274, R 5. — Qfium prima stipendia facere ccepisset, " though he had begun while a youth to serve as a soldier." — Ea oblectanda, § 275, R. 4. — Illius, sc. Tnatris. 13. Complexus inde suos, § 205, R. 2, (1.) 14. Vos alia bella, §209, R. l. — Fabios kostes, § 230, R. ^. — Istud belhim, §207, K. 25. — Ei, sc. Fabia genti. — Urbe tola, "throughout the city," § 236. 15. Fabiis audacia, § 211, R. 5, (1.) — Obviam acta sunt, sc. Fabiis. 16. Prcesidii videretur, § 212, R. 4, N. 1. — Placuit, sc. Romanis. — Salute data invicetn redditaque, " having exchanged salutations." 18. Urbe condita, § 274, R. 5» — -Suam esse, so. earn. — JVs facial, so. id, i. e. ni sequatur. 19. FUiam — aUoqui, § 233. — Morte — evcsilio, § 249, 20. Dedituri essent, § 262, K. 10, 2. — Similem tid, § 222, R. 2. 21. Sexto Calendas, § 326, 2, (2,) Ss (3.) 23. In summum saxum, § 205, R. 17. — Jfon fefellere, so. Galli. BOOK III. 1. £x duabus jiliabus, § 212, R. 2, N. 4. — Potestate consulari, § 211^ R. 6. — Videat, § 266, 1. 3. BeUo sit melior, § 265. 4. Pavor cum admiratione, § 249, III. 5. Quantum eques Latinus, § 256, R. 16. — Excussum transfixit: see note in chapter 21, Book I. — CoAvenere, § 259, R. 1, (2,) (d.) 7. Res visu mirabilis, § 276, III. 9. Eo die ccesa traduntur, § 270, R. 3. 10. Pedum pemiatas inerat, sc. ei, i. e. " he had — ". — Per timorem segnius, " — too slowly," § 2.56, R. 9, (a.) 272 NOTES. 11. Qui locus, § 206, (8.) — Fratts hostilis apparuisset, § 21 1, R. 4. 12. Quid sihi, § 225, III. — Faciendum, so. esse, § 274, R. 8. — Met turn — rogavit: see note, Book I. chapter 21. — In suis quisque, bc. ab- didit, § 209, R. 11, (4.) 13. Civem esse, ilium, i. e.fecialem. — Legatum, sc. esse. 15. Mortuos jacere cemeret, § 272, R. 5. 17. Quid postea acturus es, § 274, R. 6. — J\'os quieti dabimus, § 132, 4, med, 18. Qualem Romam comperisset, " what kind of a place — ." 21. Salino una constahat, § 245, II. 5, fin. 22. Homo inimicus, sc. ille, " he, though an enemy." — Quod miki gratias agas, ^ 264, 7, N. 3. — Venire: prisoners of war -were anciently sold as slaves. — Expediretur, § 264, 6, R. 3. 23. Solitudofuturafuerit, § 260, R. 7, (2.) — Malo, inquit, Jiccc, " these things," instead oi has rapas. — Esse, see Edo,m the Dictionary. — .Surum, hahentibus, sc. hominibus. 24. Eckde causa, §279, 10, (o.) and («?.) adinif, — Esse reipubliciB, § 226. — Msdret — detrectaret, § 266, 1. —Hoc terrore, § 207, R. 20. 25. Consulem fieri flacuit, sc. Roinanis. BOOK IV. 1. jippio Claudio consule, §257, R. 7, (a.') ad fin. — Ad Messanam liherandam, § 275, HI., R. 3, & 276, H., R. 4. 2. JVam injectis, sc. hostlli navi. 3. Capienda, " on the point of being taken." — Chassis amissm, § 211, R. 12, &, § 274, R. 5. — Perveniret, § 263, 3. — Corifligendum,sc.illi. — Fecit, sc. id, i.e. conflixit. — Eo pmnm genere afficiebatur, "suffered that kind of punishment." 4. Ut hostes properent, § 260, R. 7, (1.) 8. Co'nfugiendum fuit,§ ISi, 3, 8z274:,'R. 11: "a resort was neces- sary." — Tanquam arx qutedam munita, "like a fortified citadel." — Dejiciendus hostis fait, " — had to be overthrown." 9. Quern septem jugerum, § 206, (7.) — J^'on esset unde, i. e. non esset aliquid quo, " there would be no resources by which," § 209, R. 2, (8,) Note 3. — ./SZerenter. — § 264, 6, R. 3. 1 0. Rediret ipse Carthaginem : the*clause on which the subjunctive depends (§ 262) is data jurejurando, § 257, R. 1. 11. Licet per maximam gloriam diu acta, " although passed for a long time in the greatest glory." 12. Quo die hostem vidisset, " on the day in which — ", § 206, (3.1 NOTES. 273 BOOK V. 1. Querimonias deferrent, §264, 5. — (^ito acctperent, §266, 2. -r- Gesturos, sc. esse, § 270, R. 3. 2. Jfeque ullo loco, § 254, R. 3, med. 4. Confessus ab se Minucium, a Fahio se victum esse : a case of jeugma, § 323, 1 , (2 ;) confessus being properly joined to the latter clause only, it being necessary to supply dicens, " claiming," before ab se Minucium victum esse. 7. CautioT quajn proTnptior, § 256, R. 12. 9. Minime cessandum, sc. esse, " that there should be no delay.'' 11. Si non impetrassent, sc. ut redimerentur, " if they could not effect their ransom." 15. Et minantis, so. alicujus or hominis. 17. Return erat, § 259, R. 4. — Injuria quam gravissimam, instead op injuries gravissiTnee quam, § 206, (7.) — Senaiiis — in provincias con' sules prosecutus est, i. e. attended them to the gates of the city. 21. Cecidissent, placuit, sc. Romanis. 23. Victum ex Hispania expulit : see note. Book I., chapter 21. — Id mtalis, § 235, Ri, 11,'& § 212, R. 3. — Subsidio Carihaginiensibus venit, §227. 33. Senatus belli, hujus gerendi, § 275, II. 34. Si per eum pacem impetrasset, § 266, R. 4. 35. Jfon est quad guceratis, "there is no reason why — "§264,7,N.3. — Uterque nostrum, § 212, R. 2, N. 2. 37. Contigisset, § 266, 3. BOOK VI. 1. Plurimum, regiis, so. vdlitibus, § 205, R. 7, N. 1. 2. Acceptee pecunia, § 274, R. 5. — Dud c(Bptus,^\SZ, 2, N. 2. — Pecu- nia qua multatus fuerat, § 217, R. 5, (6.) 4. Ea de re, § 279, 10, (o.) & ((?.) — Fuit vir qui earn, sc. matrem Idaam. — Idem consul, '^*he same when consul;" in apposition, de- • noting character, § 204, R. 1, (a.) 5. Ego me ipse euro, § 207, R. 28. — Minus verecundum, '^ too little respectful," " wanting in respect," 256, R. 9, (a.} med. — Turn Enni- us : quidf § 229, R. 3, 2. — Hie JYasica, se. inquit. 6. Mnnorum decern septemque, " at the age of seventeen," § 211, R. 6; the limited noun is here omitted; Ao^o may be supplied, § 2)1, R. 8, (5.) — Eodem cibo quo milites, so. vescebantur. 274 NOTES. 7. Africano obtigit : the subject of this verb is iUe, referring to Cato, with which qiuEstor is in apposition. 9. Id autem effecturus sibi videlatur, "it seemed to him that he should effect this," § 271, R. 2. — Effecturus, so. esse, § 270, R. 3, ad init ; the subject of effecturus esse is se understood, § 239, R. 1. Ef- fecturus agrees in case witli ille, the suliject oi' videbatur, § 210, R. 6. 12. Si tardior in discendo, §256, R. 9, (o.) med, ■— JVeque etiam: ailer neque supply volebat, which is contained in noltbat, preceding. 14. Quid secundum — tertium — quartum — fenerari -v occidere : with these words supply est. 15. Qui te negant os habere : the student will here observe the play upon the word os, which signifies both "a mouth" and " impudence.' — Et dicis, ec.proba: so in the two following clauses. — Ingratum, sc. est; so with insolitum. 16. Capitali crimine accusatus, § 217, R. 2, (S.) 17. Cum cetera turba, § 205, R. 17. 18. Vinccndum, aut — parendum, § 225, III. R. 1. — Regem decet, sc. esse. 19. Ut legibus suis viveret, § 249, II. — Se quisque, § 279, 14. 20. Vivo Hannibale, § 257,R. 7. — Metuvacui,^2o0, 2, (1.) — Miquod iterfugm, § 133, 2, (5.) 22. JVe quis id pro poriento : id here supplies the place of earn rem, i. e. earn defectionem. 23. Tertium JVonas, sc. diem ante, § 326, 2, (2.) — I)fcimum septi- mum, § 120, 2. 25. Viri ejusdem esse, § 211, R. 8 & (3.) 27. Stupenti et attonito, sc. Aomtnj, " like one — ". — Dono missa, § 227, R. 2.— Suis quaque, § 279, 14. 28. Si quid adversi, " if any misfortune," § 212, R. 3, N. 3. — Qui Pavli .S^milii nomenferat, § 264, 1, (o.) 29. Msi vendilo — fundo, § 257, R. 10. — Quern unum, § 206, (7.) 31. Quid faciendum sibi, § 225, III. — Qiiod — interponeret, § 266, 3. BOOK VII. 1. Delihcratum habebant, § 274, R. 4. 2. Carthago capta — eversa, § 274, R. 5, (o.) 4. Equum ademit adolescenti, § 224, R. 2. — Me prior, § 250. 7. Duas et selibras, i. c. duos libras et semi libram. 9. Et magna omnium spe, sc. hominum. 12. JVe quid detrimenti, § 212, R. 3. NOTES. 275 13. Quid, ait, si te, § 229, R. 3, 2. — Obsecuturusne — fuisses, § 260, R. 7, (2.) 21. Et se totum averteret, § 205, R. 15. 23. Quod se transeunte sederet, § 266, 3. 24. Dcgcneri jilio esse vitandum, § 225, III. 25. Credendum (sc. esse) putatis : credendum esse is used imperson- ally, § 239, R. 4. . 26. Tam contra officium, § 277, R. 1, med, 27. Malo — erubescat, § 262, R. 4. 23. JVemini — quidquam, " any tiling to no one," instead of "noth- ing to any one." — Caelum et cmnum, " air and earth : " the humor of this remark consists in the alliteration, § 334, 26. 32. Legatus MeteOo, 5 211. R. 5. BOOK Tin. 4. M virtutem prodessent — dolorem judicarent, § 266, 3. 5. Et oppressisset — maluisset, § 261, 1. 15. Si quid durius, § 256, R. 9, (a.) med. 17. Eum occidendum, i. e. Cn. Pompeium. — Sua, i. e. mUitum, § 208, (7.) . 21. Is dixisse fertur , so. Sertorius. BOOK IX. 3. J^ec committam ut dolor corporis efficiat, ut frustra tantus vir ad me venerit : the present and perfect subjunctive, efficiat and venerit, fol- lowing committam, have here the sense of the future and future perfect indicative, § 260, R. 7, (1 .) 5. Excalceatus est : had he taken off his shoes, it might have been suspected that he meant to escape by swimming. 6. Pietatem colas, § 260, R. 6. 10. Quatuor vero, quibus in conspectum vsnerat, horis, § 253, R. 1 Note 4. 11. Assidentem — clamantem, sc. earn, i. e. Casarem. 13. Hoc metu, § 207, R. 20. 16. Quod ubi audivit, § 206, (13,) (a.) 276 NOTES. 19. Sibi ipse mortem, § 207, R. 28. — Sermti Catonis, § 274, R. 5. 23. Med unius oper&, § 205, R. 13, (o.) 24. Ul Marco Tullio igni et aquainterdiceraur, § 251, R. 2, med. — Ab universis ilum est,\.e. universi iverunt, " all went," § 164, 2. 26. Annas avdio, § 145, 1., 2. 27. Primi Bruti, j. c. L. J«TOt Bruti : see Book II. 1 — 3. 36. Hustihus victis, solusque imperio potitus : victis and potitus are virtually in the same construction, though in different cases, § 278, R. 2 : see, also, § 257, R. 5, (a.) & (e.) 38. Qaos adeersarios expertus fuerat, § 230, R. 2. 41. Juisit quanti, i. e. tanti, quanti, § 252, & 214, & K. 3. 48. Solitam clausulam : words of this kind Were usually added at the end of plays. NOTES ON THE VIRI ROMiE, REFERRING TO ANDREWS' FIRST LATIN BOOK. BOOK I. SECT. Nalu 'major, L. 117, 5. — Pidso Jratre, L. 120, N. 3, supply suo, L. !• 91, 6.—SobSle, L. 117, 4.— What constructions foWow fecU? L. 96, 2. — Quo cogntto, L. 120, N. 3; and L. 94, 5.—Alveo, L. lU.— Ad va- gitum accurrit, L. 112, 3. — Mhtrem se gessit, L. 96, N. 4. JReverteretur, L. 132, 2. — ConJUgi, sc.suiB. The possessives, when 3. taken reflexively, are very frequently to be supplied, L. 91, 6. — Nutri- endos, L. 121, 6. (a). — Venando, "in hunting," L. 117, 1. — Prima — deinde^tum — mark a threefold division of a subject. — Arcere depends oncceperunt, — Quia esset, L. 129, 1, 2, 3. Is this clause a subject or an object 1—Atbam, L. lOS, 2. Solitus esset, L. 131, N. — Quin agnosclret, L. 133, 1 and N. 2. 3. Uler daret, L. 129. — Prior, L. 91, 9.—Romam vocdvit, sc. earn, i. e. *, urbem, L. 96, 2. — Edixit ne quis — translret. Among verbs o^ saying, which usually are followed by infinitive clauses, L. 95, N. 4, verbs of requesting, dtnumding, admonishing, advising, encouraging and commanding are commonly followed by the subjunctive with ut or ne, L. 133, l.—Quod, " which (command)," L. 94, N. 2. On whdt does yuod depend ? — What is the object of transilivit? — Imperio, L. 116, 4. Hunc asylum fecii, L. 96, 2.— Qui — petgrent, the purpose of misit, 5> L. 133, 1, 2. — Addltum, L. 90, N. 3. — Quidni or separately quid ni, see quis and ni. — Id, its antecedent is the preceding sentence, " for that," 1. e. the opening of an asylum. — Furet, " would be," " would afford." — VidendaenmcBurbis, L. 123, 4, 5. — Cumoculis, L. 117, N. 2. Cum, in this connexion, may often be translated " and."— fl — of scires? — Cautior quam proinplior, " more cautious than prompt." The pro- portion teiween qualities of the same object is expressed in Latin by two comparatives, in English by a comparative and a positive. 8. Invito coUega, L. 120, R. 1. — How is the object of nuntia ex- pressed 7 9. What is the rule for forming the nominative singular of victdri ? — of quietem ? — of militibns ? What is the object of scis ? — of nescis ? How is UluxU formed from its first root 7 NOTES BOOK V. 287 SECT. Non desper&sset, L. 128, 11.^ X.-^FhusseU-dedisset, L. 131, (a).— 10. AgSret, sc. Umpus, "was passing his time," i. b. "was staying, was living." QuUm utjurarent. The subjunctive clause ict jurSrent, &o., sup- 11. plies the pljce of an accusative, and is connected by quUrn to pignue aliud, L. 8S, II., 2 J and L. 96, R. 2. — Esset, why in ths subjunctive 1 Explain the forniulion of access — thu 2d and 3d roots of accida.— IS. Of what two Ijtters dojs x consist in conJiixiH — in du.vU? Explain the formation of the 3,1 root inoanfligo and duco, L. 49. — What con- struction follows efficiibut? — What follows aUlclrei L. ,98, 1: and L. 112, 3. What words dapsnd on papoi.' — what on mollri and re- J'riugSre? I MUescentejam hiSrne — redlit. In turning mitescente: into a verb, L. 13* 120, N. 2, the imperfect tense must be used, because it denotes an act simultaneous with' that of rediU, ,L. 47, 7, and L. 120, R. 3.—CasUi- , num rediii, L. 108, 2. Redeo is construed with ad or in and the accu- sative,, and with the name of a town without a prepoBitJon, Some-,, times alsoa dative follows it, L. 112, 3. — Ad ulilmum. inopice, L. 103, 1, Vltlmus can either be used partitively or agree with its noun. — Casi- Imumipisit.j The preposition omitted before the accusative of place is 171. — Deiectd — injecid,; translate actively, L. 120, N. 3. i Ad id inapUe, L. 103, !. — Vetitum esi, L. 81, , 10, 11, and 12.— 7i*— 14, «<; L. 134, 3. — Aurlbus, sc. suis, L.i91, 6. — By what rule are deditio and conditio feminine 1 Gonfecisset—fuissdylj. 131, (a). — Nisi .unv.s .homo ed tempeslaU %&• Syracusis fuisset, hterally, "if one man had not been," .&c., i. e. "if it had not been for one man at that time in Syracuse." — Caplli illtus parifensiur, L. 110,, 1, and L'. 124, 4. Respecting the translation of the phrase, see L. 81, N. 2. What is-the antecedent pf id? L. 94, N. 2. — Ddapsus.: What are 10. the two roots of ddabor ? Which root is wanting in deponent verbs 7 L. 65, 2,-,and L. 75, 1. How is; the 3d root of ddabor formed'? L. 49, N. 2,, and 5. Actum erat. In the conclusion of a conditional clause the indica- 17. live is sometimes used instead of the subjunctive, "it would have been all over with," &a. See L. 131, (a), for the usual construction. — Hie, sc. profectus est. — HasdrubUli — HannibSli, L. lll.^^Livio, L. 113. — Injuria:, quam gravisslmam : see not^ on In agdlo, guem, &c., Book IV., ,§ 9. — Senatus — prosecHfus est^.^ee the note p. 273. — lipor-. rp id. Id represents the subjunctive clauses following. '■ Audendum, sc. esse. Audeo, though classed with neuter-passive 18. verbs, L. 79, ti.i is iti reality an active verb,, andi is construed some- times with the accusative and more frequently with the infinitive. Singyiari virtnte, byits position is ambiguous, since it might limit ia» patrem as the ablative of character, L. 101, while it is nieant to 288 NOTES BOOK V. SECT. express the means in connexion with servavit, L. 117, 1. — Give ths rules for tlie two constructions of opposuit — of liberdvit. — Petenduvi is here used absolutely, " to be a candidate," instead of ad petendum CBdilitatem. — Why is esset in the subjunctive 7 HO. Conspirare, "were forming a conspiracy," L. 95, 1. — Give ihe rules for the two constructions of amtUlit. — AUatum erat, L. 81, 10, 11, and 12. — Qui non Juraverit, supply, as often, is, in the sense of talis, and hence the subjunctive; L. 134, 3. — Sciat, L. 126, 2. — Custo- diendos. Give the rule for the translation of a participle in dus with- out the verb sum. JSlt Placuit, sc. Romania. — Quem mittBrent, L. 129, 1. — Qui — credS' rent, sc. ii, L. 134, 3. — PopUiutn Romdn-wm cwpit, &c., L. 107, 2, and N. — What are the rules for the construction of liberdvit ? — of implevSrit? 83. Qud die, i. e. ea die, qu&. — Ulustn loco nahis, L. 116, 3. — Donum, " as a gift." as. Victum, L. 122, 8. — Give the rules for the 2d and 3d roots oCdimii- to. Explain the construction of percunctdtus est, L. 96, 3, and W. 6. — Id cEtdtis, L. 118, R. 2.— Id, L. 97, h.—Mtdtis, L. 103, 1 and 2.— Populdres, sc. mei. — Subsidio Carthaginienslbus venit, L. 114. f84. Gessisset. R in the first root is in several verbs changed to s in the 2d and 3d.— Fo6w licet, "you may," L. 81, N. 2.— What con- struction follows existimdre / L. 95, N. 4. — Explain the construc- tion of oro. 85. Exisiimdvit, see note on existimdre in § 24. — What construction ioWovis sperdhat^ L. 95, N. 4. — Se accipSre annuit. When the sub- ject of the leading verb and that of the infinitive following it are the same, the latter is commonly omitted, but is sometimes, as here, expressed. 86. Misit. Explain the -form of the 2d and 3d roots of this verb, — of adduco, — of accede, — of gucero, see the note on gessissef, § 24. Ho w is the purpose of misit here expressed 7 In what other way is it often expressed ? See the construction of remisso in the next sentence. — Juventa is in the nominative. — DeJUio Jratris remisso ; see § 23. 87" Rermissumque est, ut in AfrXcam^ inde trajicSret. In the active voice permitto can take for its object a subjunctive clause with ul, and such clause may become the subject of the passive voice, accord- ing to L. 124, 2, and is placed, as in the active voice, after permitto, 88. Explain the construction of perconidtus est, L. 96, 3 and N. 6. — Sui Jiducid, " confidence in himself," an objective genitive, before which some other preposition often occurs instead of of. 89. Conjunxit. Explain the formation of the 2d and 3d roots from the present.— Cujus amicitiam. olim. Scipio petiSrat; see § 25. 30. Give the rules for the construction ol intUlit. — On what word does ul with its clause denothag a result depend? L. 134, 3. — Lacrymia NOTES BOOK V. 289 SECT. temp^rans, L. 110, 1 : so paruit. Why is duxisset in the subjunc- tiVB.' — Iter, L. 98. — Secwn potesWtem facSret, The reflexive here refprs not to Hannibal, the leading subject, but to Scipio, the subject of the dependent clause. — Dies locusque constitwttur. A verb in the singular number often occurs after a compound subject, when the nominatives denote things wilhout life. See L. 90, 3. Piocubuere. Several verbs having m orre before the final conso- 31. nant of tlie first root drop them in the 2d and 3d roots; as Jindo, fun- do, frango, linquo, Tumpo, scindo, mnco. — Why is pacta esseni put in the subjunctive'? What is the difference between the 1st and the 2d roots otconfugio? 33. L. 49, R. 1. — Quaro and peto, as verbs of asking, do not taice two ac- .cusatives, see L. 96, 3, but are construed according to L. 96, 3, N. 6. — Fudisset. Explain the formation of its 2d and 3d roots; see L. 49, and the first note in § 31. Why is fudisset in the sulijunctive? L. 128, II., 1. — Docuit. Why is not this verb put in the subjunctive, since, \iYe fudisset, it gives the reason of Hannibal's judgment'? See L. 128, II., 2. — DicSres — vicisses, L. 131, (a): so posuissem. Belli hujus gerendi. The participle in dus may be translated in 33. three ways, 1st simply by the present infinitive active or passive ; 2d by the infinitive passive with mv^t or ought; and 3d like a gerund. It is translated simply by a present infinitive, after verbs signifying to give, commit, assign, receive, undertake, ask, &c., and denotes the purpose of such verbs. It is translated by must or ought, when join- ed to the verb sum; and like a gerund, when it becomes a gerund- ive. — What is the antecedent of quod? — Mlnori, sc. nata, — Peper- isset ; why in the subjunctive 1 Eique fjium, &c. This, in direct discourse, would be, rex tibi 34. fXiuTn sine pretio reddet, si per ie pacem impefravSrit. In the indirect form the future reddet is preserved in the periphrastic future redditu- rum (esse), see L. 121, 4, (6), but the future perfect is changed to the pluperfect subjunctive. — What constructions here follow suadeam ? — JRemisit ? Ed de re dubitari. The construction of the active voice, dubitare 35. de re, is retained in the passive, L. 124, 4.—Non est quod quaratis, L. 134, 4: quod, L. 97, 5.—RaulSrim, L. 129, l.—ReplerSrim, L. 128, I. — Avarum, L. 96, 2, andN. 5. — Vtque nostrum. With parti- tives nostriim. and vestr^-m are used, and never nostri and vesiri. Prthe remaining vowel, peper, and its perfect pepSri. The vowels of reduplicated 2d roots are short unless followed by two con- Bonants or a double consonant, as, dSdi, pBpgri. — Sederet—paruisset: 296 NOTES BOOK VII. BECT why in the subjunctive 7— i^rcg-ii. Repeat the note on cepU, 5 20.— Ncquis — iret, edixit, L. 133, 3. 8*. Tuenda — punienda. In which of the three ways mentioned in the 1st note of Boole V., § 33, are these participles to be translated ? — Pulsi. Note the change of the radical vowel of this verb, and tho loss of one /, the latter change being analogous to the loss of m or re mentioned in the 1st note' on Book V., § 31. — Degeniri JUio esse vi- tandum, L. 112, 2. 85. Retinuit, opprimSre, descendit, and egit. Repeat the remarks re- lating to the first roots of such verbs made in the preceding notes of this book. SO. Tarn contra, L. 88, R. 1. — Q,uod rede possimus. The construc- tions following verbs of thinking, knowing and perceiving axe in gene- ral the same as those which follow verbs of saying, (see L. 95, N. 4), and hence not only is the leading clause, following such verbs, an accusative with the infinitive, but dependent clauses have their verbs in the subjunctive. The principle therefore of L. 127, II., is essen- tially the same as that of L. 123, II., 1, when the verbs referred to the latter, follow the verbs of thinking, knoicing, or perceiving. The lat- ter rule however has a much wider extent than the former.' 37. Quod — defendisset, L. 128, II., 1. Here, as in innumerable other instances, the allusion to the thoughts of another is made solely by the verb in the subjunctive, and not by any previous verb oi thinking, knowing, &c. — Puturum, sc. esse. What supplies the place of an accusative before this infinitive 1 — Exsilio — reditu. These causal ablatives are to be translated like propter with the accusative. — Malo — erubescat, L. 133, 3. as. Nernlni se, &c. See note p. 275.— Pecunid egSrel, L. 117, 3.— Ait Drusus. In such sentences ait is commonly said to be in the his- torical present, L. 47, N. 4. Others say that this verb has a perfect, ai, aisti, ait, and the latter opinion derives support from its classical usage. 89. Observantior erga senatum, L. 109, R. 5. — What is the subject of factum est? — SimJlem mei, L. 109, R, 4. 30. Hunc vitae Jinetn. Hunc has here the sense of this verb. — What is the difference in the use of aUquod and attquid? — Interrogavit ; ho w is it here construed 7 — how is advionebai ? /sto, denoting abhorrence. How is diripiendas to be translated, 3. and why "2 — Nemofuit, qui — attinglret, L. 134, 4. ' Qiiod,' inquiebat,—' prodessent.' This expression of the verb of 4-» saying in connexion with the subjunctive of indirect allusion is unu- sual. — Judicaret, L. 128, II., 1. Gerenii, L. 122, 2. Why is obligisset in the subjunctive T — Lego- 5. tus, "as the lieutenant," L. 89, R. — Oppressissct — maluisset, L. 131, (a). — Pecunia TiiultdvU, L. 105, 4. What verbs or participles in this section form their second and 6i third roots regularly according to the table in L. .49 1 — V sometimes used like the perfect definite to express that which has been and still continues. Athinis — Rhodi. Repeat the rule for their construction. — PrimiXT- Jirvii; see note p. 276. — Hie, i. e. Cccsar. Pridie quim, i. «i. die prius^am. — Se ipsa mdnerdvU. Explain 38. 26 302 NOTES — BOOK IX. SECT. the difference between this expression and se ipsam milneramt,— UiTnam possim, L. 126, 5. »9. Recepisset. Explain the change of the radical vowel in the 2d root of the simple verb, and in the 1st and 3d roots of the compound. 30. Sumpsit. Verbs in mo, when they form their second and third roots according to the regular forms of the 3d conjugation, insert p before s and t. — Ad id, " for thit purpose." — Dm indusis, " after they had been shut up for a long time." L. 122, 6. 31. Junctis. Give the rules for the third root of jun^o — oi mitto. — Faciet—feceritis. Repeat the note on Book VIII., § 22. 38. Novam prdscriptiones labTdam. Respecting the first proscription list, see Book VIII., § 6. — Pepercit. Parco and a few other verbs have a twofold irregularity in their second root — a reduplication and a change of the radical vowel. 33. Maraim Brutum — belio persecutus est See more respecting this war § 29.— Acerbius, L. 119, N. 3.— What is the object of sortiri? 3i» Kxspectabat Antonius, quidnam esset actura. The periphrastic forms with essH and Juisset, like other imperfects and pluperfects, may follow the imperfect, perfect indefinite or pluperfect. L. 135, 2. 35. Sedisset. See the 1st note on Book IX. — Quod ubi cognovit. What is the antecedent of quod? By what tense is cognovit to be translated 1 36. Occidi. Give the principal parts of the simple verb and of the compound, and explain the changes of the diphthong. 37. Cognominaius— cognomen. The root of these words is the obso- lete gTiosco "to know," for which nosco was afterwards used. 38. Rempubttcam plurium arbitrio commissum iri, L. 74, N. 2. — Id zero studuit. For what does id stand? — Vests tegSret, "was trying to hide," L. 47, N. 2. 39. Putasne assem te elephanto dare. A present infinitive depending on a present, " do you suppose that you are giving." — Delexit. Ex- plain the formation of its 2d and 3d roots. 40t Mum, sc. opificem. 4A" Parum prqficSret, sc. corvus, " made but little progress." Before quanti supply tantl. 43. Quos princlpi daret, " to give to the prince," L. 133, 1 and 2. ■43. Fas, L. D, as. — Et, ne mdgari. W^at does ei connect 7 44. Nocluam prehendendam curavit. See the 1st note on Book V., § 33. 45. Form from their root the nominative singular of ilfecenafem, equX- tem, princXpem, nemTni, libertas,jus, morte, and caral/ax. 40. Privatae elsganticE erat, L. 102, 1. So, cibi minTmi erat. 47. Dormiebat, " used to sleep," L. 47, N. 2. So, arcessebat. 48. Idque ei viiio datum est. What is the antecedent of id? Give the rule for ei viiio. — SolTtam clausUlam. See note p. 276. e^^ .%m