ax E LIBRIS CHE. IRVINE. No. BOUGHT WITH THE INCOME FROM THE SAGE ENDOWMENT FUND THE GIFT OF Henrg 'm. Sage 1891 f\. a ^.4:^^,3 imm 97*4 ^The date shows when this volume was taken. To renew this book copy th^ all No. and give to All Books subject to Recall All books must be re- turned at end of college year for inspection and repairs. Students must re- turn all books before leaving town. Officers shou]|drarrat|;e for the ««tuinjd^ibo(iKS wanjted durhtg*iBeir absence Sfom town. Book's ne^ed by more than one person are held on the reserve list. Volumes of periodi- cals and of pamphlets are held in the library as much as possible. For special purposes they .are given out for a limited time. Borrowers _ should not use their library privileges for the bene'* fit of other persons. Books of special value and gi|t books, when the givgr wi^es it, are not allowed to drculate. ^ Readers are asked to report: all cas^ of books marked or mutilated. Do not deface books by marks and writlnc. Cornell University Library BX 5455.U87 V.2 Whole works: 3 1924 024 758 827 *.„. Cornell University Library The original of tiiis book is in tine Cornell University Library. There are no known copyright restrictions in the United States on the use of the text. http://www.archive.org/details/cu31924024758827 THE WHOLE WORKS OF THE MOST REV- JAMES USSHER, D. D. LORl) ARCHBISHOP OF ARMAGH, AND PRIMATE OV ALL IRELAND. VOLUME 11. THE WHOLE WORKS MOST REV. JAMES USSHER, D.D., LOKD ARCHBISHOP OF ARMAGH, AND PRIMATE OF ALL IRELAND. NOW FOR THE FIRST TIME COLLECTED, WITH A LIFE OF THE AIJTHOE, AND AN ACCOUNT OF HIS WEITINGS, BY CHARLES RICHARD ELRINGTON, D.D., LATE KEGIU3 PE0PES30E OF DIVINITY IN THE UNIVERSITY OF DUBLIN, AND RECTOR OF AR3IAGH. M SEVENTEEN VOLUMES. VOL. II. DUBLIN: HODGES, SMITH, AND CO., PUBLISHERS TO THE UNIVERSITY. 1864. h.TL'EHZ.^S DUBLIN : ^rimeB at t^t fflniOersiiB BY M. H. GILI" CONTENTS THE SECOND VOLUME. PAO. I. De Christianarum Ecclesiarum successione et statu Historica Explicatio 1 II. A Sermon preached before the Commons House of Parliament, 18th February, 1620 415 III. A Speech delivered in the Castle Chamber, Dublin, 22nd Novem- ber, 1622, concerning the Oath of Supremacy 459 IV. A Sermon preached before the King's Majesty, 20th June, 1624, on the Universality of the Church of Christ 469 GRAVISSIMiE QUiESTIONIS DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM, IN OCCIDENTIS PR^SERTIM PARTIBUS, AB APOSTOLICIS TEMPORIBUS AD NOSTKAM USftUE ^TATEM, CONTINUA SUCCESSIONE ET STATU HISTORICA EXPLICATIO. " Ecclesia videtur sicut Luna deficere, sed non deficit : obumbrari potest, deficere non potest." — Amhros. Hexam. lib. 4, u. 2. LONDINI. 1613. DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM SUCCESSIONE ET STATU. PAG. Caput primum I Caput secundum 37 Caput tertium 74 Caput quartum 95 Caput quintum 122 Caput sextum 158 Caput septimum 192 Caput octavum 23 1 Caput nonum 281 Caput decimum 316 SERENISSIMO AC POTENTISSIMO PRINCIPI JACOBO, DEI GRATIA, MAGNjE BKITANNIjE, FRANCIS, ET HIBERNIiE REGI, CATHOLTC* FIDEI DEFENSOBI, ETC. HoMANAM bestiam, quod tu minime omnium ig- noras, Rex Serenissime, universam terram mira- bundam post se traxisse, in dvvina B. Johannis traditum est Apocalypsi". Nee id nescire potest, qui de Romanes reipublicse magnitudine Justi Lipsii Admirqnda, et de Ecclesise Romanse mag- nitudine Thomse Stapletoni Vere Admiranda per- legerit, ac perlecta inter se contulerit. Et fuit sane tempus, quando trecentis'' gentibus aut am- plius, non nisi una legitima imperii Roman orum majestas prseerat; religio quoque inter Christi- anos non nisi una fuerat. Sed postea mutatio successit, tum religionis tum imperii. Mutatum imperium et agnoscunt et admirantur ipsi Pontifi- cii. " Non est inexpertum quod dico," ait Thomas" » Apoc. cap. 13. ver. 3. ^ Diodorus Tarsensis, lib. C. de Fato : in Bibliotheca Photii. "= Walden. Doctrin. fid. torn. 1, lib. 2. art. 3. cap>44. Dom. Soto in 4tuni. VOL. II. B ii EPISTOLA Waldensis, *• sed cum attenditur, magnum mirum. Ubi jam est obedientia Csesari debita, quam po- tenter olim exegit inter et super omnes, Latinos et Grsecos ; cui vix quarta pars obedit Europse ? Romanse vero Ecclesise, ex parte Dei, sine dimi- nutione obedit omnis orbis occiduus." Quan- quam autem amoto illo, qui primis Christianismi temporibus rerum potiebatur, " revelandus'' erat exlex ille ;" nee, a Romano imperatore ablato sceptro, adventus Antichristi expectatio magis erat difFerenda, quam Christus novus post scep- trum ablatum a Juda fuit expectandus : clamant tamen Romanenses et dejerant, nuUam in reli- gione mutationem factam ; testanturque " res^ omnes et reculas, nuUam in orbe religionem nisi suam, imis unquam radicibus insedisse." Antiquae vero religionis restauratoribus novitatem expro- brant veteratores : eosque affirmant " seculis'^ om- nino quindecim, non oppidum, non villam, non domum reperire imbutam doctrina sua." Et, quasi Sentent. dist. 46. quaest. 1. Art. 1. In imperio postremo, nempe Romanorum, quod Propheta Dan. cap. 7. appellat terribilem atque admirabilem bestiam, fer- ream et fortem nimis, et omnia conculcantem, [Christus] vicarium suum consti- tuit; qui, ceu caput Ecclesise suae, illie sederet, fidem suam docens et protegens. Unde quamvis vile Romanorum imperium jam cessaverit, non subinde finitus est mundus : quoniam temporale illud, ut in Sermone de Apostolis ait Leo Papa, in spirituale fuit commutatum. Unde idem Soto, ibid. Art. 2. locum 2 Thess. sic exponit. Sensus est, quod qui tenet imperium Romanorum et tene- bit spirituale, teneat quousque in fine mundi ab eo toUatur. '^ 2 Tiiess. cap. 2. ver. 7, 8. Vid. cap. 3. tractatus hujus, sec, 22, « Campian. rat. 10. < Id. rat. 3. DEDICATORIA. res posita fuisset extra oninem controversiam, " constare^ manifeste" asserunt, " neminem toto orbe mortalium ante Martinuin Lutherum, hoc est ante annum Domini Christi 1517. extitisse, qui earn fidem teneret, quam Lutheri, Calvini, aut aliorum hseresiarcharum" quos appellant " discipuli, profitentur." Iwo " ipsi," ait Bris- tous", " fateantur necesse est, Ecclesiam suam nunquam in orbe extitisse j nunquam, inquam, nullo omnino tempore, antetempushocNostrum." Horum' hominum impudentia. Rex potentissime, ad diligentiorem anteriprum teraporum contempla- tionem me, alias ad antiquitatis studia satis propen- sum, impulit : indequenata esthsec, quam jam sup- plex Majestati Tuee offero, historia, utinam ea in- dustria, quam vel rei gravitas vel Tuse Celsitudinis respectus requirebat, elaborata. Argumentum certe dignum est, in quo summi viri diligentissi- mum ponant studium, et maximi antiquse fidei Defensoris dignum patrocinio : et, quanquam nihil a me quidem in lucem proferri potuit, quod tanti Principis dignum esset lectione, hanctamen scrip- tionem, qualiscunque ea esset, vel eo nomine Tibi s Coster. Enchir. Controv. cap. 2. de Ecclesia. Omnibus retroactis seculis non fuisse omnino tres qui nobiscum in omnibus convenerint, ait Pars. part. 2, 3. Convers. Angl. I' Brist. postulat. 40. et Replic. ad Fulk. cap. 10. post. 4a. ' Imprimis Brirelii in Catiiol. Apolog. Regi ipsi dicata. Medit. Reg, Jacobi in Apoc. cap. 20. b2 IV EPISTOLA non ingratam futuvam augurabar, quod ex Tua* prodiisset Hibernia, unde Sceptra per innumeros missa tueris avos. Quam Te egregium antiquee fldei prsestiteris De- fensorem, senserunt non ita pridem Romanee Ec- clesiBe Cardines, sensit ipsum novae fidei Caput : tortus est misere Cardinalis Bellanninus ; Pauli V. bullae dissipatse sunt. Non audet Tecum in arenam descendere papistarum Vice-Deus : cujus exemplo discant successores, quod ipsorum dein- ceps nemo te impune lacesset. Triumphasti pro- fecto homines, magnificeque vicisti. Tui vero in Hiberniam nostram aflfectus singularis nee pauca possem indicia ostendere, nee obscura : sed de quibus satius duco nihil, quam pauca, proloqui. lUud tamen, absque animi ingrati^^noi crimine, taceri non potest : quod in Ultoniensi cplonia constituenda, non modo nihil antiquorum re^ tuum episcopis et pastoribus subtractum voluisti, (quod genus sacvilegii Celsitudo Tua serio exe- crata est) sed etiam Ecclesias atque scholas novis possessionibus et latifundiis dotasti ; Dubliniensi vero fiostrse Academise non inodo preedia am- plissima atque fundos, sed etiam annuum ex fisco Tuo stipendium, perpetuumque pecuniarum sub- sidium, munificentissime largitus es : id quod nos, '' Scolica progenies ab Hibernis. DEDICATORIA. V qui tanto jam fruimur beneficio, Travry kcu vavraxov nVoSExo/"'^"' ; Gt grata prosequetur memoria oirinis posteritas. Unum adhuc superest, quod votis om- nibus a Majestate Tua expetunt omnes boni : ut populo nostro pereunti propere succurrere, et peste pontificia misere laboranti, facere velis mc- dicinam. " Nolunt quidam" (liceat enim iisdem Te compellare verbis, quibus ad antiques impe- ratores" usus est olim scriptor" antiquus et Chris- tianus) " et repugnant, et exitium suum prona cupiditate, desiderant : sed subvenito miseris, libe- rate pereuntes. Ad hoc Tibi Deus summus com- misit imperium, ut per Te vulneris istius plaga curetur. Facinoris eorum periculum scimus, er- roris notse sunt poense : sed melius est ut liberes invitos, quam ut volentibus concedas exitium. JEgrotantes contraria delectant ; et, cum corpus hominis adversa valetudo possederit, contra sa- lutem suam a laborantibus perversa poscuntur. Capta mens laboris vitio morborum semper aug- menta desiderat, et medelas artificum aspernata contemnit : respuit remedium Medicinse, et in exitium suum prona animositate festinat. Tunc, si malum morbi fortius creverit, majora remedia ' Proisiis et ubique agnoscimus, Act. cap. 24. ver. 3. "' Constantium et Constantem, cap. 21. (pro Constantio tamen Constantinum legit Baron, ann. 337. not. 76.) qui in imperii occidentalis administratione patri Constantino Magno successerunt : post cujus mortem nobiliss. hunc commen- tarium (sic recte appellat, not. 74.) scriptum esse colligit, not. 75. " Julius Firmicus Maternus, de errore Profan. Relig. cap. 17, et ult. EPISTOLA quseruntur ; et pi'o salute hominis solicita fortius se medicina opponit. Asperi cibi, amari potus, nolentibus ingeruntur : et si convaluerit" malunij et ignis adhibetur et ferrum. Sic homo, recepta sanitate, et salute sibi reddita, quicquid fegrotan- tis corporis vitio invitus passus est, hoc totum pro utilitate sua factum esse stantis anirai judicio con- fitetur. Sed et vobis, sacratissimi Imperatores, ad vindicandum et puniendum hoc malum necessitas imponitur, et hoc vobis Dei summi lege prsecipi- tur, mt severitas vestra Idololatrise facinus omnifa- riam persequatur, Deut. cap. 13." et addit, " Hsec vobis Deus summus, sacratissimi Imperatores, pro fide vestra reddidit prsemia. His vos interim'' remuneratos insignibus ad arcana venerandse legis invitat." Tandem concludit, " Sic vobis feliciter cuncta provenient, victoria, opulentia, pax, copia, sanitas, ettriumphi : ut, Di vinaMaj estate pro tecti, orbem terrse felici gubernetis imperio." Ita Te diu nobis sospitem servet summus ille Deus* thronum Tuum in terris stabiliat, et regno TE in Ccelis beet sempiterno. Serenissimse Majestati Tuse Devotissimus Subditus, JACOBUS USSERIUS DUBLINIENSIS. • Baron, leg. " invaluerlt." p Baron. leg. " iterum." vu LECTORI BENEVOLO S. Litem nobis intendunt hodie Pontificii, turn de anti- quitate religionis nostras, turn de perpetua ejusdem ad hffic usque tempora continuatione. Priorem caussam Optimo cum successu aggressus est 6 MaKapiVrje Johannes Juellus, Sarisburiensis ille nunquam satis laudatus epis- cojpus: et primes sexcentos annos, temporis partem ut antiquissimam ita et optimam, magna sua cum laude nobis vindicavit. Reliqua est pars major et obscurior, 900. annorum spatium complexa : quo toto tempore cla- mant adversarii Ecclesiam nostram vel nusquam" omnino extitisse, vel " coactam'' esse servire Diis alienis, adorare idola, saerilegiis communicare." Hanc ego Spartam cum susciperem adornandam, operas" pretium me facturum pu- tabam, si non de Ecclesiarum tantum continua succes- sione, sed etiam de communi illorum temporum statu dissererem ; atque eadem, ut dicitur, fidelia duos dealba- rem parietes. Ita autem in hac historia versatus sum, ut dedita opera meis verbis abstinuerim, ubi uti possem ali- enis : et, Nicolai Serarii"^ exemplo, " ipsorum, apud quos historian! invenissem, et nomina ederem, et verba redde- rem. Non est quidem," ut recte ille monet, " isto modo stylus uniusmodi et aequabilis : sed ad narrationis verita- tem, et rerum quas narrantur examen, multo videtur ea ratio accommodatior. Harum enim momenta quomodo expendantur, nisi qui et quales, a quibus illae manant, fontes cognoscantur ?" Et quanquam in rebus hostium * " Et quam non reperit usquam esse putat nusquam." Intelligo quam scopuloso difficilique loco verser ; non quia obscura est, et difHciles explicatus habet ; sed quia ex adversariorum scriptis (suppressis eorum quorum res agitiur monumen- tis) omnia haurire cogamur. i" Bellarm. de notis Eccles. cap. 5. " Quod idcirco moneo ,• ne quis putet me (quod monuit Fabius) titulum operis subinde non legisse. ■i Serar. Mogunt. Rer. lib. 1. cap. 1. sec. 2. VIU suorum (Berengarii, Waldensium, Wiccliffii, et similium) explicandis ita gerere se soleant scriptores pontificii, ut ipsa malitiosius non posset loqui malitia : non tamen vel con- tumelias illas supprimere, vel pro hsereticorum, apostata- rum, &c. odiosis nominibus alia leniora substituere volui ; ne forte de mea in producendis authoribus fide conque- rerentur adversarii. Et ut ipsa authorum verba simpli- citer proponerem, omissis etiam quae inde deduci possent consectariis, remque integram aequi lectoris judicio relin- querem, authores mihi fuerunt graves viri (rati, hac ra- tione nullam reprehensionis ansam relictum iri calumnia- toribus) : quorum judicio et authoritati obtemperavi libens. Cum sextum caput scriberem, non pervenerat ad manus meas scriptum Raynerii contra Waldenses a Jacobo Gret- sero nuper editum : putaveramque^ (ut ipse aliquando Gretserus) alium fuisse authorem fragmenti a Fl. Illyrico et M. Frehero editi. Quoties igitur in eo capite vetus author Germanus citabitur, qui de Waldensium scripsit doctrina et moribus, toties meminerit lector, Raynerium intelligendum esse. * Vid. infr. cap. 6.?tc. 11. ix IN PRIMA PARTE TRACTATUS DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM SUCCESSIONfi ET STATU, AGITUR DE MILLENARIO SATANjE LIGATI, ET INITIIS SOLUTI. CAP. I. — Prophetice in 20. Apocalypseos capitulo traditte maxime recepta interpretatio proponitur. Ligatum dici Sa,ta- nam, quando ab universal! seductione procuranda est cohibitus. Ligationem earn ab ortu Evangelii, sen a Christi Servatoris in- carnatione, seu ab anno Passionis Dominicse, seu denique ab Hierosolymitano excidio et fine Judaicae politise, inciioatam, per mille annorum spatium duravisse. Cujusmodi doctrinse integritas ad Ecclesiae constitutionem necessario requiratur. Ad specialem considerationem status Ecclesiae facto transitu ; primorum sex, a nato scilicet Christo usque ad natum Anti- christum, seculorum status et inclinatio breviter perstringitui-. CAP. II. — De quatuor proximorum seculorum conditione, ab ortu videlicet, usque ad adultam aetalem Antichristi. Mys- terium iniquitatis quousque non praevaluerit, in quaestionibus de cultu simulacrorum, Romani Pontificis omnipotentia, re sacramentaria et materia justificationis, ostenditur. De mys- terii iniquitatis progressibus et incrementis ; deque corruptis- simo rerum statu, in decimo prieeipue seculo. CAP. III. — De anno ab incarnatione Domini millesimo, et rebus maxime memorabilibus ad eum spectantibus, ubi de pontifioatu Silvestri II. morum insigni degeneratione : divi- norum judiciorum et plagarum congerie insolita : formae ser- pentis in aere exhibitae, quasi solutionis antiqui serpentis in- dicii, ostento mirabili : adventus Antichristi expectatione : doc- torum de soluto post annum millesimum Diabolo diversis sen- tentiis. Satanae in instauranda religione Ethnica, et Antichris- tianis superstitionibus confirmandis, variis conatibus. CAP. IV. — De anno a Dominica Passione millesimo, ac rebus quae circa eum contigerunt observatu dignissimis. Ubi de pontificatu Benedicti IX. et novi Cardinalium principatus institutione. CAT. v. — De statu rerum post annum ab Hierosolymitano e:^idio millesimum. Ubi de pontificatu Gregorii VII. sive Hildebrandi, in quo ad suam aKunv pervenit Antichristus : ac doctorum de fundato per hoc tempus imperio pontificio et so- luto Satana judiciis. SECUNDA PARS DE SOLUTIONIS SATANjE CONTINUATIONE AGIT, AD ANNUM USQUE DOMINI 1370. CAP. VI. — De solutionis SataniE duratione; et EcclesiiE sub Antichrist! tyrannide miseranda conditione. De Walden- sium coetibus, qui in occidenle, toto soluti Satanse tempore, sy- nagogae pontificias sese opposuerunt : et quantis calumniis ab adversariis eorum oppressa fuerit innocentia. CAP. VII. — De statu rerum ab iniliis solutionis Satanae usque ad initia pontificatus Innocentii III. nempe ad annum usque Domini 1198. quam deplorata Ecclesiarum Romanae communionis conditio turn extiterit ; et quid adhuc in eis in- tegri retenlum fuerit. De regibus Anglias qui ambitioni pon- tificiae, et Berengario, ej usque sectatoribus, qui sacramentario errori jam invalescenti restiterunt. CAP. VIII. — De Waldensibus, qui in prima hac periodo parti pontificioB adversi perstiterunt. De pauperibus Lugdu- nensibus, qui Leonistae et Inzabbatati dicti ; Catharis item et Gazaris, Paterinis, Publicanis, Agennensibus, Petrobrusianis, Henricianis, Passaginis, Josephinis, Arnaldistis, Humiliatis, et aliis nominibus quae in horum temporum scriptoribus oc- currunt. CAP. IX. — De statu rerum ab initio pontificatus Inno- centii III. usque ad initium pontificatus Gregorii XI. hoc est, ab anno 1198. usque ad annum 1370. ubi de Iliade malorum sub Innocentio in Ecclesiam invecta : de delegatfe Inquisitionis et ordinum Mendicantium institutione, atque conatu subintro- ducendi novi Evangelii. CAP. X. — Albigensium, et aJiorum qui in secunda hac periodo Ecclesiae pontificiae sub Innocentio III. adversati sunt, historia. CAP. XI. — Historiae Albigensium, et aliorum qui Ecclesiae pontificisE adversati sunt, ab excessu Innocentii III. usque ad finem secunda hujus periodi, continuatio. XI TRACTATUS DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM SUCCESSIONE ET STATU PARS TERTIA, DEO VOLENTE, SUBSEQUETUR : IN QUA AGENDUM, CAP. XII. — De statu rerum ab initio pontificatus Gre- gorii XI. usque ad initium pontificatus Leonis X. id est, ab anno 1371. usque ad annum 1513. ubi de Johanne Wiccli.lio, LoUardis, Waldensibus et Bohemis fratribus, qui in tertia pe- riodo pontificiis bellum indixerunt : ac primum de Johanne Wiccliffio et statu religionis in Anglia dum Ule viveret. CAP. XIII. — De persecutionibus adversus eos, qui LoUardi et Wiccliffiani dicebantur, quse in Anglia motae sunt a morte . Johannis Wiccliffii usque ad finem tertiae hujus periodi. CAP. XIV. — De Waldensibus et Bohemis fratribus, qui in tertia periodo pontificiis bellum indixerunt. CAP. XV. — De nova ligatione Satanae per Evangelii re- staurationem sub medium secundi millenarii exiguo tempore fieri coepta. Et de afflictarum Ecclesiarura reliquiis a clade Antichristi post diuturnam illam captivitatem Babylonicam, ad restitutam nostris temporibus libertatem Evangelii, DE ECCLESIARUM CHRISTIANARUM SUCCESSIONE CONTINUA, ET STATU NUNaUAM INTERRUPTO, HYPOMNEMA. CAPUT PRIMUM. SUMMA. I. Prophetiae in 20, Apocalypseos capitulo traditae maxirae recepta interpre- tatio proponitur. Ligatum did Satanam, quando ab universal! seductione procuranda est cohibitus, Ligationera earn ab ortu Evangelii, sen a ChTisti Servatoris incarnatione, sen ab anno Fassionis Dominicae, sen denique ab Hierosolymitano excidio et fine Judaicae politiae inchoatatn, per mille anno- rum spatium duravisse. 2. Cujusmodi doctrinae integritas ad Ecclesiae con- slitutionem necessario requiratur. 3. Ad specialem considerationem status Ecclesiae facto transitu ; primorum sex, a nato scilicet Christo usque ad natum Antichristum, seculorum status et inclinatio breviter perstringitur. APOCALYPS. CAP. 20.'' 1. Et vidi Angelum descendentcm e ccelo, hahentem clavem abyssi, et catenam. magnam in manu sua. 2. Et apprehendit draconem, serpentem ilium antiquum, qui est Diabolus et Satanas, et ligavit eum ad annos mille. ^ Vid. in Apoc. cap. 20. comm. BuUengeri, Brocardi, Fulconis Gifford, Francis du John, Broughton, &c. Abbat. de Antichristo, Pagnin. 2 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. I. 3. Conjecitque^ eum in ahyssum, quam ocelusit et obsignavit super eum, ut -non sedueeret amplius gentes, donee com- plerentur mille illi anni : Nam posiea oporlet eum solvi ad exiguum tempus. NOBILISSIMA quaestio est, et, si quae alia, multorum agitata scriptis atque sermonibus, quis Ecclesiee Christians, jam inde ab ortu, status fuerit, quamdiu is integer steterit, quando collapsus, qua ratione denique restaurandus fu- erit ; et Multos incertos certare banc rem vidimus." Prsestat vero in re tanta os Domini consulere : et ad ea'' quae servis suis palam fecit Jesus Christus animos atten- dere. Ea sibi revelata in hunc modum retulit divinus ille Theologus, O'e vSei ra r \6vra, ra t eaao/isvUf trpo t lovTa', Apoc. cap. 20. ver. 1, 2, 3. Quandoquidem vero scriptores pontificii plerique omnes (quibuscum hie prascipue futurum nobis est negotium) in 20. Apocalypseos capitulo univer- salis Ecclesiae statum, a primo usque ad extremum Christi Domini adventum, summatim comprehensum esse agnos- cunt ; suffragantibus etiam, turn ex nostrorum, tum ex ve- terum' numero, theologis quibusque probatissimis, operas pretium erit, priusquam qusestionis propositae explica- tionem aggrediar, in mysticae hujus propheticae (quae, ut loquitur" Hieronymus'', "tot habet sacramenta, quot verba") interpretationem inquirere. Qua in re veterum potissimum interpretum vestigia premenda mihi proposui : •i Dan. cap. 6. ver. 17. ' Volcat. Sedig. Andr. Caes. cap. 60. comm. in Apoc. " Ambros. Ansbertus, Hayrao, et Anselm. Cantuar. in Apoc. cap. 20. " Anselm. Laudunens. in glossa intelineari. et Anselm. Cantuar. in Apoc. cap. 20. 2 Cor. cap. 4. ver. 4. Eph. cap. 2, ver. 2. Apoc. cap. 2. ver. 13. 1 Pet. cap. 5. ver. 8. P Apoc, lib. C, cap. 7. 12 Pet. cap, 2. ver. 4 "■ Jud. ver, 6, CAP. I. SUCCESSION E ET STATU. 5 alligatio, turn solutio. Quod ad primum : " Nunquid catena ligabitur spiritus aliquando ? ait Ephrffim", Nun- quid in abysso tradetur carceribus? Nunquid intellec- tuale animal, voepov ^wov (sic enim spiritualem Substan- tiam appellat) palpabile et tangibile erit ?" Verum ut ex carceribus, atque tormentis quae apud nos sunt, discamus invisibilia : .ideo nominibus apud nos usitatis, et instru- mentis ad ulciscendum ac puniendum aptis, locisque cus- todiae atque incarceration! deputatis, enarrationis gratia est usus. " Religavit ergo Christus Diabolum, non vin- culis corporeis, sed vinculis potestatis suae immensae, dum ilium toto tempore isto," quo sancta Ecclesia ab adventu ipsius Christi usque ad tempus Antichristi perfecte per justitiam reparatur ad gloriam, " antiqua potestate pri- vavit :" ait Richardus Victorinus**, vel " priorem potesta- tem diminuit," ut habet Hugo Cardinalis in Apocaljipsin. " In eo Diabolum catenis dicitur alligasse'' ait in hunc locum Primasius magistrum Augustinum secutus*^, " in quo ejus potestatem a seducendis hominibus, qui liberandi fuerant, cohibens refraenavit." " Potentia divinae dispen- sationis" inquit in hunc locum Gregorius " astringitur, ne in quantum nocere valet efFraenetur*." Similiter Ludovicus Aleasar^ cum Augustino tenet ; alligationem Dsmonis non esse ipsius detrusionem in inferos, sed potestatis illius co- bibitionem. Nee putandum tamen ita in abysso conclu- sum esse Satanam, ut interea in mundo versari desierit, et nihil prorsus egerit. Nam et " Deus hujus seculi" mansit, et " egit in hominibus eontumaeibus," inter quos et thronum suum habuit, semperque " obambulat tan- quam leo rugiens, quaerens quem devoret." " Ecce mis- surus est Diabolua aliquot ex vobis in careerem'." Sic " ej€ctus" dieitur " foras," et tamen regnare^. Qua igitur in re potestatem illius mille istis annis cohibitam esse dice- mus.'' Gilbertus Genebrardus'', libro quarto Chronogra- phi« suae Satanam ligatum asserit, ne persecutionibus am- ^ Tract, de Pcenit. ■> In Apoc. lib. 6. cap. 7. " Angus, de civit. Dei. lib. 20. cap. 17. op. torn. 7. pag. 582. <> Greg. lib. 9. Mer. cap. ]. etlib. 35. cap. 20. « Alcas. in Apoc. cap. 20. notat. 1. pag. 870. f Apoc. cap. 2. ver. 10. Vid. 2 Tim. cap. 1. ver. 10. Act. cap. 26. ver. 18. " Job. cap. 12. ver. 31. 2 Cor. cap, 4. ver. 4. '' Genebrard. adann. Christi 1302. et Ferdinandus del Castillo in historia Dominici part. 2. cap. 1. VOL, II. C 6 DE CHRISTIANAUUM ECCLESIARUM CAP. I. plius noceret Ecclesiae: a Constantini videlicet Imperatoris temporibus, a quo sublatffi persecutiones, usque ad annum Domini 1300. quo Turcieum imperium in Ottomanno coepit. Contra vero disputat'Benedictus Pererius"' Jesuita: " Ipsam sectam Mahometanam per annos sexcentos ante istum Ottomannum, satis habuisse solutum Satanam: cujus ni- mirum incitatu et adjutorio Ecclesias Cbristi populosque Christianos, in ^gypto et Africa et in Hispania, vehe- menter afflixerit. Imo vero post Constantinum Magnum, et ante Mahometem legislatorem, nimis sane fuisse solu- tum Satanam, non solum ad vexandas Ecclesias et populos Christianos, sed etiam ad diripiendas et devastandas eorum provincias et regna : ut cernere licet in persecutione Hunnorum, Gothorura, Alanorum, Vandalorum, Persa- rum, per annos plures trecentis." Ou/c /(ps/xrjo'sv 6 BpuKwv 6 aTTOTarj)?, to Tray)(a\eTrov a\r)6wg kuX Osofiaxov dripiov. oote firjv KartAri^E iriLiroTi rrje Ivova-qQ avTW Sv^powiag' aKora- Trav^ov [aKorayolvtc'ov] tov ^66vov tov kuto. twv ayiwv iKKXriaiwv d'SivoJv ev tavT(^, &c.' Sed quid amplius quae- rimus? Scriptura seipsam exponit, et auditorem errare non sinit, quum versu quarto hujus capitis vicesimi, ubi status Millenarii illius, in quo vinctus erat Satanas, descri- bitur, expressa mentio fit " eorum qui securi percussi sunt propter testimonium Jesu, et propter sermonem Dei"" :" ne a persecotionibus ciendis . cohibitum fuisse putaremus. Quas quidem ita moderatus est Dominus, ut " Christiana fides," quemadmodum in sexti libri initio habet Paulus Orosius, " saevientibus undique adversum se gentibus, re- gibus, legibus, caedibus, crucibus ac mortibus, reprimi nullo modo potuerit, imo inter hsec, et per haec creverit." Versu quoque tertio in hunc finem antiquus Serpens con- jectus in abyssum et conclusus diserte dicitur, " UT NON SEDUCERET AMPLIUS GENTES, donee complerentur anni illi mille." Ut, licet in corpora sanc- torum saevierit nonnunquam inimicus: manum tamen in ' Et Furbes in Apoc. pag. 223, 224, 225, 226. contr. Brightman. et Alcasar. ill Apoc. pag. 878. I* Perer. de Anticiirist. disputat. 23. ' Cyril. Alexandr. Epist. ad Synod. Antiochen. part. 3.[Act. Concil. Ephesin. Labb. concil. torn. 3. pag. 1206. Chrys. in Gen. cap. 2. hom. 13. '" Vid. egregiam disputationem Alcasar, in Apoc. pag. 880. CAP. I. SUCCESSIONE ET STATU. 7 animas mitterje non sit datum, sicut de Jobo legimus, in- deque in principio, ut habet in Ps. 147. Chrysostomus, quando " imperatores et reges omnes, et populi, et civitates, et Dasmonum phalanges, et ipsa Diaboli tyrannis, et alia innumerabilia invaserunt Ecclesiam : ipsa tamen crevit, et in tantam provecta est altitudinem, ut ipsos etiam ccelos superaverit." Nee totius orbis vires, ut contra Porphj^- rium scripsit Eusebius, contra pauculos homines ac pau- perrimos Evangelii nuncios, quicquam efficere potuerunt". TJnde" Augustinus et Primasius non male coUigunt, " ad hoc ligatum esse Diabolum, et inclusum in Abysso ; ut jam non seducat gentes, ex quibus constat Ecclesia, quas antea seductas tenebat, antequam essent Ecclesias." 4. Quid igitur ? An totos illos mille annos a sedu- cendis gentibus Satanam feriatum putabimus, ut nihil interea hie moverit, aut damni quid dederit 1 Ne id quidem. Docuit enim jam nos tristis experientia " dor- mien tibus hominibus supervenisse'' inimicum hunc, et in agro Domini sevisse zizania inter triticum :" Nee unquam defuisse " ministros'' illius, operarios dolosos, qui trans- figurantes se tanquam essent ministri justitise, mentes hominum corrumperent a simplicitate, qute est in Christo." Evidens est Daemonem non compedibus irretiri, quo mi- nus ullas gentes absolute decipiat. Quare verba isth^c respective (quod aiunt) accipienda sunt. Etsi "ejectus foras*^" Satan niansit tamen " Deus"^ exceecans mentes in- sipientium," et propter arnrovdov odium machinatus est Ecclesiae perpetuum interitum. Hinc nullum non movit lapidem, quo fidem Christianam vel ethnicorum persecu- torum opera, quasi aperta vi, extingueret ; vel subdolis hsereticorum artibus corrumperet, et sensim labefactaret. Singulis enim aetatibiis et multas et veterrimas haereses excitavit. Atque etiam bestiae potestatem suam tradidisse dicitur' ; ut Papae scilicet clandestinis insidiis sub no- mine Vicarii Christi, successoris Petri, et Ecclesias " Euseb. lib. 10. cap. 1, 2. " August, de civit. Dei lib. 20. cap. 7. Primas. in Apoc. cap. 20. ■ Mat. cap. 13. ver. 25, 39. " 2 Cor. cap. 11. ver. 3, 13, 15. " Job. cap. 12. ver. 31. ^ 2 Cor. cap. 4. ver. 4. Apoc. cap. 13. ver. 12. C ii 8 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. I. Catholicas, perderet Ecclesiam Christi, si fieri potu- isset. Et eo quidem usque invaluit, ut tofus aliquando " ingemuerit orbis," teste Hieronymo Dial, contra Luci- fei-ianos, " et se Arrianum esse admiratus fuerit :" sed statim ex ilia tyrannide dejectus est : nee ita duravit ut post in Antichristi imperio : ut Diocletiani triumphales titulos mittam, deletam superstitionem ubique Christianam blas- pheme proclamantes. Verum inter has turbas invalescen- tibus persecutionum procellis, et postea diversis ingruen- tibus hasresibus, hsereticis tamen, ut inquit Augustinus, frustra circumlatrantibus, crevit pietas ; neque potuit pi- orum animus a Christi Evangelic avelli. Non igitur sim- pliciter hie et absolute accipienda sunt verba Spiritus Sancti: sed modo quodam habita ratione temporum, quae Satanae et ligationem antegressa et solutionem subsecuta sunt. Dicitur enim in abyssum conjectus Diabolus, " ut non seduceret AMPLIUS gentes, tarn libera sci- licet sicut prius*^." Ut intelligamus, alligato Diabolo^ seducendi ademptam fuisse solitam potestatem. " Prae- teritis vero aetatibus sivit Deus omnes gentes suis ipsarum viis incedere*" :" Nempe, " secundum seculum mundi hujus, secundum principem cui potestas est aeris, spiritum nunc agentem in hominibus contumaciae'." Nam " ante Christi Dei et Servatoris nostri adventum," quando Ec- clesia suis finibus exiguis sane continebatur, " toto passim terrarum orbe rerum potiebatur Satanas, colebaturque ab omnibus propemodum gentibus et nationibus. Ubique ex- tabant delubra in illius honorem erecta, ubique arae, ubique sacrificia. Posteaquam autem unigenitum Dei Verbum e coelo descendit, ruit ille ut fulgur'' : et, " quod ligatus sit, testatum nobis faciunt' 6 rfje tiSwXoXorpEiac a^avicrf.ioQ, koi Twv elSwXiKiov vawv 17 KaOaipeai^ , koX tCjv ETrtjSwjufwv XuflpwK i; iKXuTpig, Koi ri TrayKoafuog tov ddov OeXfifiarog kwiyvwaig, Idololatriae interitus, et templorum idololatricorum demo- f Apoc. cap. 20. ver. 3. et Anselm. Cantuar. in hunc locum. & Primasius. ^ Act. cap. 14. ver. 16. * Ephes. cap. 2. ver. 2. '' Author commentariorum, qua; Tito Bostrorum Episcopo tribuuntur, in illud Luc. cap. 10. ver. 18. Videbam Satanam veluti fulgur de coelo cadenteifl, ' Andreas Csesareensis, et Arethas, in cap. 20. Apoc. CAP. I. SUCCESSIONE ET STATU, 9 litio, sacrificiorum quae aris imponi solita erant defectio, et divinse voluntatis passim per terrarum orbem cognitio." Cohibitum hie Satanam intelligimus non a quavis per liaereses particulates seductione, contrarium enini testa- tissimum facif; experientia ; sed ab universali airo<^a(Tiq. pro- curanda ; qualem postea procurasse dicitur ver. 8. et qua- lem, antequam ligaretur, in universe fere orbe procuratam ab eo constat ; quando longe lateque per totum orbem ter- rarum pro suo arbitrio regnavit, atque iniinitis cultuum idololatricorum formis, omnique genere blasphemiarum et scelerum pro sua libidine complevit : quod non potuerit ita potenter fallere mundum, non ita generaliter et in universum, ut prius et deinceps gentes seducere"". Fue- rantque illo tempore " absque Christo, alienae a Republica Israelis, extraneae a foederibus promissionis, spem non habentes ;" denique plane aOeoi sv r<^ Koafii^, ut loquitur Apostolus" "absque Deo in mundo." Et "turn quidem ignorantes Deuin serviebant iis, qui natura non sunt Dii"." " Quae enim immolabant gentes, Daemoniis immolabant, et non Deo," ut idem Apostolus^ et " Dii gentium Daemonia''." Latissime patebat Satanae potestas : totumque terrarum or- bem, praeter paucos admodum ex Judaeorum natione, reli- quias populi populorum omnium paucissimi'', ad idololatriam et super stitiones horrendas et turpissiman vitampro suo ar- bitrio Princeps Mundi seduxerat, mundumque universum omni impietatis ac scelerum genere complevit : atque ita fere ab orbe condito solutus ambulavit per omnes gentes. Magnus turn revera princeps erat ; et potenter regnabat. Sed ejus immanes idololatrias ex mundo abolevit Christus, et suum verbum regnumque latissime per orbem terrarum propagavit : Satanamque antiquo illo, quem in mundo ob- tinebat, principatu exutum, in vincula conjecit; ablata ei potestate, qua solebat orbem terrarum horrendis te- nebris involvere. Ita prohibitus est a solitis imposturis, ut nullus ei aditus relinqueretur, ad solita caligine orbem terrarum involvendum: neve tanta illi vis esset, quanta ■" Vid. Frimas. in illud Apoc. cap. 20. " Et vidi sedes." ° Ephes. cap. 2. ver. 12. " Gal. cap. 4. ver. 8. p 1 Cor. cap. 10. ver. 20. i Psal. 96. ver. 5. " Deut. cap. 7. ver, 7. 10 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. I. prius in mundo fuit ; neque pristinum regnuin in homines pios et sanctos recuperare posset : quantumvis in mentibus infidelium excsecatis habitaverit, et haereses subinde exci- taverit. Ligatus igitur dieitur, quanda plurimi homines ex omnibus gentibus ad seternam Christi haereditatem assumerentur ; nee totum simul orbem, aut maximam ejus partem, depopulari poterat. Ad maximam enim electorum multitudinem hoc referendum illius imposturis non seductam. " Draconem* serpentem antiquum, qui est Diabolus et Satanas, hgavit per annos mille, ne scilicet tanto impetu grassaretur in orbem, quanto illuc usque in gentes et synagogam saeviebat, sed sineret Evangelicam fidem propagarr." Itaque in 12. hujus libri capitulo, cum quo prsesentem locum cohaerere existimat doctissimus scripturarum interpres Franc. Junius, dejectus dieitur " Draco ille magnus, serpens ille antiquus, qui vocatur Diabolus et Satanas, qui seducit totum terrarum orbem*." Hie vero apprehensus dieitur " Draco, serpens ille an- tiquus, qui Diabolus et Satanas :" Nimirum, " 6 irkaviLv TTjv oiKov/xivnv oXrjv, qui seducit orbem universum''." Sic enim etiam in hoc ipso loco legunt antiqua nonnulla exem- plaria ; quorum unum ex bibliotheca Regis Gallorum no- tavit Rob. Stephanus" : eandemque lectionem Biblia Complutensia et Regia exhibent ; ac textus qui cum com- mentariis Arethae Veronas et Andrese Ca;sareensis Heidel- bergffi (ex illustrissimi Electoris Palatini bibliotheca) , editus est^, retinet. Ut sic ligatum intelligamus Satanam, ne amplius " Orbem universum" per mille annos posset seducere. Id quod etiam ex comparatione solutionis illius intelligi poterit. Quum enim, expletis mille annis, solutus est e carcere suo, ver. 8. exiisse dieitur, " ut seduceret," non unam aliquam gen tern, sed " gentes quae sunt in qua- tuor angulis terrae." Tum videlicet Satanas quasi ex- ibit ad seducendum: " quia comparatione illius seduc- " Dominic. Soto in 4. Sentent. dist. 46. qusest. i. art. i. ' Apoc. cap. 12. ver. 9. ubi vid. Alcasar. pag. 648, 652, 653. ^ Junius in Apoc. cap. 12. ver. 18. et cap. 20. ver. 1. confer. Luc. cap. 10. ver. 18, 19. et Joh. cap. 12. ver. 21. "' Apoc. cap. 20. ver. 2. Rob. Stepli. in edit. Graca Novi Testam. an. 1550. y aFrid. Sylburgio, an. 1596. CAP. I. SUCCESSIONE ET STATU. 11 tionis ista quaB nunc agitur seductio esse denegatur ;" ait in eum locum Haymo, et Ambrosius Ansbertus. " Seductio publica et universalis intelligitur, qualem post 1000 annos in Christiano orbe potentissime procuravit.'' Ex quibus omnibus intelligimus, ligatum dici Satanam, et in custodias iriclusum, non ut omnino non seduceret ; sed ne in omnes simul gentes, uti erat solitus, perversas atque impias reli- giones induceret; neve ita potenter, ut antea, tantoque cum successu in mundo grassaretur. Quando vero ccepe- rit, et quamdiu duratura fuerit ligatio ista Satanas atque arctissima custodia, jam perquirendum est. 5. Termini mille annorum fatalium constituuntur in ligatione et solutione Satanae. Et ccepisse quidem illam ligationem ex iis quae dicta sunt apparet ; quando de pristine, quem in mundmn obtinebat, principatu dejecto Satana, " eripuit nos Deus ex potestate tenebrarum, ac transtulit in regnum filii sui dilecti%" quem " constituit in lucem gentium, ut esset saluti usque ad extremitatem terras''." Principe enim tenebrarum, eodemque " mundi hujus principe"," seculi hujus omnia longe lateque occu- pante, " tenebrae operuerunt terram, et caligo nationes''." Quando vero Ecclesiae Lux advenit, et " gloria Jehov^ super earn orta est : accesserunt gentes ad lucem ejus, et reges ad splendorem exortus ipsius, filii ejus e longinquo advenerunt, et filiae ejus ad latus tanquam a nutriciis apportatae sunt°," irradiavit eos lumen Evangelii glorias Christi, i. e. lumen perspicuae ac illustris praedicationis, qua annunciatur gloria Christi, qui est "Imago DeiV ^tJC £ie orroKaXvi/'iv kOvu)v, ut cecinit sanctissimus Simeon^. " traditus in fcedus populi, in lucem gentium, ad ape- riendum oculos caecos, ad educendum claustro vinctum, e carcere sedentes in tenebris''." Atque a tempore hujus BvayyeXiKTi^ ^WTuyuyiag rije ev ko(tju(jj oi avrov [xP'^'^'^J "at tC)v jjiaOriTOJv avTOv yiyi.vvr)fiivr\g, loquitur Epiphanius', ab ortu Evangelii et Christianas Ecclesias incunabulis, =• Col. cap. 1. ver. 13. i" Esai. cap. 49. ver. 6. Act. cap. 13. ver. 47. <^ Joh. cap. 12. ver. 31. <■ Esai. cap. 60. ver. 2. « Esai. cap. 60. ver. 1, 3, 4. f 2 Cor. cap. 4. ver. 4. K Luc. cap. 2. ver. 32. >■ Esai. cap. 42. ver. 6, 7. ' Epiphan. in fine Tom. 1. lib. 1. contr. haer. 12 DE CHRISTIANARUM ECCHESIARUM CAP. I, Theologos'' qui ante nostrum seculum claruerunt, tempus' vinculorum Satanae magno consensu repetere animadverto. Chiliastas tamen ex veterum", ex recentiorum numero Nicolaum" de Lyra, et quorum iile sententiam commemorat deliros fraterculos, una cum Johanne" Episcopo Che- mensi et Viterbiensii nugatore, quorum jamdudum ex- plosa ab omnibus sunt somnia, excipio.P 6. Ad particularem vero annum, a quo, tanquam ab Epocha, tempus ligationis Satanae deduci posset, quod at- tinet : aliquantulam inter authores dissensionem esse vi- deo. Alii enim airb rrjc sv Joh. Chemens. in libro cui titulus. Onus Ec- clesiae. P Joh. Annii. Viterbiens. in Glossa super Apocalypsin, ad Sixtum iv. 1 Item Ubertinum Casalis apud Alcasar. in Apoc. pag. [875, 876, 878, S80. Aureolum ibid. pag. 876, CAP. I, SUCCESSIONE ET STATU, 13 livplov hvavOpwm'iaEUQ ^povoe ju^XP' ''"''? '''"'^ 'Avrt^P^'^'ou kXevuiWQ. " Mille anni tempus illud complectuntur, quod interfluit inter Christi incavnationem et Antichristi adven- tum." Atque ita hoc in loco " Angelum de coelo descen- dentem," Christum de secrete Patris descendentem, et hu- miliantem se in came, exposuit non minima pars" interpre- tum. " Angelus ille, quem cum clavi descendentem vidit Johannes, non alius quam ipse Christus fuit descendens in carne''." UttumapprehensusfueritSatanas, coeptusque "li- gari fortis ille, et domus ejusdiripi'^ :" quando "invisitDeus et redemit populum suum ; ut sine metu, e manu inimicorum nostrorum liberati, serviremus ipsi'*" quando £;rt jfie EtprjvT), £v avOpwTToig EvSoKia, ut in " Natali Servatoris.cecinit exer- citus coelestis*, quando canere potuit sanctissimus Si- meon ; " viderunt oculi mei salutem tuam, quam parasti in oculis omnium populorum ; (pwg tig dnoKaXvipiv idvu>v KoL Bo^av \aov aov 'lapariX^." Quod nec ipse Satan dissi- mulavit : si quae fides aut authoritas oraculo illi tribuenda, quodCaesariAugusto, provectiore jam aetate, de eo, qui sibi in Romani Imperii administratione successurus esset, Py- thium ApoUinem consulenti, editum fuerat^ a Daemone : " 'E/3paToc'^ KiXerat ju£ Qsoq /xaKcipEaariv dvdaawv, TovSe Sojuov TrpoXtiTEiv Koi d'lSriv avdiQ iKiaBai. Aoiirov dwiOi aiywv ek fdwfiwv i^juETEpawv'. ■ Me puer Hebraeus jubet hoc discedere templo, Rex divum et stygium rursum remeare sub orcum. Tu tacitus nostra haec jam nunc altaria linque. 7. Alii" ante passionem Domini tempus ligationis Satanae inchoandum non existimant : freti authoritate verborum illo- » Beda, Anselm. Laudunens. Haymo, lib. 7. comm. in Apoc. cap. 20. Anselm. Cantuar. Richardus Victorinus, in Apoc. lib. 6. cap. 7. Barin- guedus, Thom. &c. in Apoc. cap. 20. l" Dom. Soto in 4 Sent. dist. 43. qUEest.'2. art. 1. <; Matt. cap. 12. ver. 29. Aug. lib. 1. contra Julian. Pelagian, cap. 22. torn. 10. pag. 510. " 1 Cor. cap. 15. ver. 21, 22. " Greg. Nyss. de hom. opific, cap. ult. •■ in primo Commonitorio, d2 24 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. I. " regula, quaepusillis magnisque in Ecclesia communis est," sicut ait" Augustinus ; ita una omninO est sola " immobi- lis et irreformabilis," ut de Symbolo loquitur"* TertuUianus ; et " quam' si quis integra,m inviolatamque non servaverit, absque dubio in aeternum peribit." Nam ut alia in re Phi- losophus' TO. fUKpa Tbjv arvxn^iariov distinguenda a magnis illis arbitratur, quae, ut inquit ille, OXijisi kuI Xv/ialvtrai to /uam'ptov, ita multo magis in erroribus qui circa fidem sunt, ista tenenda est differentia; nonnullos esse natura sua exitiabiles, et certum interitum secumafFerre ; alpiaetg ottw- Xeiag appellate Petrus : alios esse ejusmodi, qui neque fidei fundamentum exscindunt, neque piorum salutem inter- vertunt. Et quemadmodum in hominis natura, aliud est si quaeras an vivat, aliud, an recte valeat ; adeoque in ipso morbo, utrum vitales corporis partes, cor, hepar, cere- brum, an vero organicas afficiat: ita omnino in Ecclesiae natura res se habet, ut alia sit quaestio'' Trepi tj7c ovcrlag, alia TTspl r^e tve^iac, utrum sit Ecclesia, et utrum Integra ea sit atque omnibus numeris absoluta. Ilpoe to koXuiq 81 vat' requiritur, ut totius veritatis qus est secundum pie- tatem professio maneat incorrupta : sed simpliciter'' wpbg TO iivai, ut firmum retineatur fundamentum, et quae ad salutem plane necessaria sunt doctrinae Christianae capita inviolata conserventur. 15. Hinc tria ista sponte deducuntur consectaria. Primum > non si in visibili aliqua Ecclesia errores demon- strari possunt, consequens esse, ut ilia statim desinat esse vera Christi Ecclesia; modo errores sint ejusmodi, qui ne- que fidei fundamentum exscindunt, neque piorum salutem intervertunt. Nam, " siqua^ est Ecclesia quae fidem res- puat, nee Apostolicae praedicationis fundamenta possideat ; ne quam labem perfidiae possit aspergere, deserenda est." Alteram : in omnibus omnium locorum et temporum visi- bilibus Ecclesiis frustra quaeri omnium doctrinarum, mul- toque minus ceremoniarum, quse ad vestitum potius quam ad '^ epist. 187. ad Dardanum. op. torn. 2. pag. C78. ^ de praescr. adv. Haeres. cap. 14. et de virgin, velandis. ^ Atlianasiiis in Symbolo. ' Aristot. Ethic. Nicomach. lib. 1. cap. 11. s 2 Pet. cap. 2. ver. 1. i" de essentia, de bona habitudlne. ' ad " bene esse". ^ ad "esse." " Ambros. lib. 6. coram, in Luc. cap. 9. torn. 1. pag. 1399. CAP. I. SUCCESSIONE ET STATU. 23 substantiam pertinent, tanquam unorum vestimentorum quasi concentum consensumque ; quando ille non nisi in {)raecipuis et quae ttiaximi sunt momenti religionis capi- tibus praestari possit, in regula fidei praecipue, quae, ut paulo finte TeyrtuUianus, " una omnino est, sola immobilis et irreformabilis." Tertium: quotiescunque de unius aut altering Ecclesiae, cum tertia aliqua in religionis negotio seu consensione seu dissensione movetur quaestio : delec- tum esse quendam habendum, neque tarn numgrandas esse doctrinas, in quibus vel consentiunt vel dissentiunt, quam appendendas momien toque suo ponderandas. 16. His ita positis, ad specialem considerationem sta- tus Ecclesiae Christianae accedendum est : quae quidem duplici, quae in libro Apocalypseos'' proponitur, equi albi ingressione, et imperatoris illi insidentis, cujus nomen vo- catur SERMO ille DEI, duplici victoria non incommode circumscribi posse videatur. De priore legimus Apoca- lypseos sexto eapite " Aspexi, etecce aderat equus'' albus; et qui insidebat ei habebat arcum : et data est ei corona, et prodiit vincens, et ut vinceret." De priore, in 19. eapite similiter scriptum egt : " Vidi ccelum apertum, et ecce adfuit equus albus ; et qui insidebat ei vocabatur fidelis et verax, et qui juste judicat et pugnat. Oculi autem ejus erant tanquam flamma ignis ; et in eapite ejus diademata multa'' &c. Priorem victoriam de idololatria Ethnica ; pos- teriorem de superstitione Antiehristiana reportatum senti- unt"^ interpretes. Ad priorem refertur ilia de qua egimus'' Satanse in abyssum conjectio, atque custodia post mille de- mum annos terminanda : posteriorem consequetur" omnium Ecclesiae hostium TravwXtOpia, Satanaeque cum iis in stag- num ignis conjectio nunquam finienda. Ilia vero tempo- ris circumscriptio et comprehensio, duobus quasi membris describi ac distingui potest : quorum alterum primum il- ium ligati Satanae Millenarium ; alterum quod temporis superfuerit reliquum a finita ligatione ilia, temporaria us- * Apoc. cap. 19.ver. 13. •" Papa albo equo inequitat ut repraesentet Christum. Apoc. cap. 6. ver. 2. et cap. 19. ver. 11. Significari hie Apostolicae primitivae Ecclesiae statum, ait Pererius in Apoc. cap. 6. disp. 6. '^ Victorinus, Tichonius, Andreas Caesareensis, &c. ^ Apoc cap. 20. ver. 2, 3. " Apoc. cap. 19. ver. 20.ret cap. 20. ver. 10. 26 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. I. que ad damnationem ejus ad carceres pdrpetuos, et cruci- atuum nullo unquam tempore terminandorum initia, com- plectatur. 17. Etmembrura quidem illud prius ex decern compo- situm est seculis: quorum primum, ut Pererius* inquit, facileque concessuri sunt omnes, " fuit Ecclesiae AU- REUM plane seculum :" postremum vero, quemadmodum in Annalibus confirmat Caesar'' Baronius, FERREUM appellari consuevit. Ut temporum istorum status, ex di- versis metallis cbnflato aliquo Colosso, cujusmodi in som- niis Nebuchadnetzari de rebus post se futuris anxio obver- satum legimus, non incommode possit adumbrari; sic quidem ut quae metalli sunt pretiosioris, caput aureum, pectus et brachia argentea, temporibus' illis quas natum Antichristum prascesserunt : qu^ vilioris sunt materias, asneus venter atque latus, una cum cruribus et pedibus ferreis, illis quae ortum Antichristi subsecuta sunt, tribu- antur. Nam in istas duas periodos totum ilium ligati Sa- tanse millenarium dispertire possumus : in quarum altera eVninuerunt imprimis constantissimi illi martyres, qui Eth- nicas superstitiones detestati, " securi"* percussi sunt prop- ter testimonium Jesu, et propter sermonem Dei :" in altera fidi illi confessores claruerunt, " qui npn adorarunt besti- am neque imaginem ejus, nee acceperunt characterem' ejus in frontibus suis, aut in manibus suis," hoc est, An- tichristi mancipia et stigmatise esse noluerunt, tarn illibe- ralem et Christianis hominibus indignam servitutem as- pernati. Pariter enim de utrisque a Spiritu Sancto, hujus " Perer. in Apoc. cap. 6. disp. 6. '' Baron. Annal. torn. 10. ann. 900., sec. 1. et torn. 11. ann. 1001. sec. 7. ' Ab anno 390. cum concilium Nicenum falsare conati sunt Rom. pontif. vel. 410. quo capta a Gothis Roma : vel450. i. e. Leonis I. temporibus, qui a Petro monarchiam suam repetit, usque ad ann. 605. tempus est, quod a conceptione usque ad nativitatem Antichristi intercessit. Ab ann. 60.5. usque ad 1000. (i. e. Sylvestri II.) 1033. (i. c. Benedict! IX.) vel 1074. (i.e. Greg. VII.) puerilise ejus tempus atque adolescentise usque ad virilem setatem sc. "^ Apoc. cap. 20. ver. 4. ' De Stigmate vid. egregiam annot. Alcas. in Apoc. pag. 702, 703. ex Vegetio et Lipsio. Milites Romanos stigma Imperatoris accipere solitos in manu distin- guendos, etiam decollates, ab iis qui non adorarunt bestiam. Vid. Alcas. in Apoc. p. 887, 888. 889. et Furbes. Apoc. cap. 20. 2. CAP. I. SUCCESSIONE ET STATU. 27 millenarii statum describente, honorificam mentionem fac- tam esse videmns. 18. Priorem periodum, quae ab adventu Christi usque ad adventum Antichristi porrigitur, sex primorum qua ab ortu Evangelii effluxerunt seculorum spatio definimus Earn ita dispertimus, ut priora tria auream, posteriora quasi argenteam Ecclesiae aetatem nobis repraesentent. In priore etenim temporis intervallo Apostolorum manibus, sparso divini vetbi Semine, sanctorum cruore martyrum irrigato, " Aurea prima sata est aetas." Quanquam enim ante completum sexcentorum annorum terminum, non obscura Antichristianismi semina jacta reperiantur, quem- admodum Antichristum prius conceptum^ quam natum esse oportuit, adeoque jam inde a principio " Mysterium iniquitatis" peragi coeperit : ut mirandum non sit, si seculis subsequentibus nonnulla doctrinae pontificiee zizania sen- sim et sine sensu succreverint, a veteribus'' illis, aliud praesertim agentibus, minus animadversa : tamen si sum- mam rei spectes, et quae • in religione maximi sunt ponde- ris, non ilia papali trutina, sed veterum aurificum statera examinare placeat ; omni asseveratione affirmare liceat, in universe terrarum orbe per illos totos sexcentos annos nullum omnino tale conspectum esse animal, cujusmodi illud est quod papistam appellamus. Quod cum aliis, turn a Johanne Juello'^, immortalis memorise viro, luculenter demonstratum est : ne quis nostram amplius hie operam desiderare necesse habeat. 19. Verum ut rem totam ab ultimo initio repetamus, atque inde ad conversionem status et inclinationem com- munium temporum deveniamus: illud notandum diligen- * Antichristus e/iPpviav, Glossa ordinaria in 2 Thess. cap. 2. Jam in ipsis initiis accessionis invenitur iniquitas, sed mystica, i. e. pietatis nomine palliata [ut velinthaberi ministri Christi cum sintpseudo] vel occulta qusedam iniquitas, alta, profunda, et numeris omnibus absoluta : nam eam esse vim hujus locuti- onis, ex Josepho recte observat Casaub. contra Baron, initio pag. 543. ^ Errori a Nestorio et Tlieodoreto producto, negantibus Sp. S. a Fllio procedere, primo non obsistebatur: quia aliis rebus occupati erant Patres, ait Bellarm. lib. 2. de Christo cap. 21. quod multo magis locum habuit in erroribus pontificiis intra ipsius Ecclesiae finem exortis, et speciem pietatis prse se fe- rentibus. •= Juel. defens. 27. articulorum contra Hardingum. « 28 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM, CAP. 1. ter, quod in Poessiaca responsione retulit Carolus Lotha- ringus Cardinalis : " de* quindecim a Christo seculis, pri- mum vere esse aureum ; reliqua quo longius abscederent, esse nequiora atque deteriora." Et seculo quidem illo vere aureo*", calicibus contenta ligneis, ut scite olim Bom- facius" episcopus Moguntinus pronuntiavit, sacerdotibus Ecclesia fruebatur aureis ; ejusque gloria fuit, quemad- modum in confutatione primatus Papas, ante 140. annos scripta, habet Gregorius Heymburgensis, " non purpura, non divitiee, non equus albus, non fastus, non dominatus : sed Ecce^ nos reliquimus omnia, et secuti sumus te, Do- mine." Turn vero " florente Ecclesia, et nondum morbo laborante" ut Isidori' Pelusiotas verbis utar, " to. Otia ■n-tpi avTr)v £i^opEVE ^apiafiara, tov ayiov TrviVfiarog Oriinaywyovv- TOQ, KOI Twv Trpoe'swTuv SKa^ov KivoiivTog, Kol ovpavov Trjv iKKXrialav TrotovvTOQ. divinee gratias circum earn velut cho- rum agebant, Sancto Spiritu res administrante, atque an- tistitum unumquemque incitante, ac Ecelesiam in Ccelum convertente." Meritoque istorum temporum Ecclesia VIRGO a veteribus appellata^ est. Revera enim " irap- GkvOQ KaQapa kcli aSid(j>dopo^ i/iuvsv r) 'EKKXrjtrta. Virgo in- tegra atque incorrupta permansit Ecclesia :" ut habet ve- tustissimus author Hegesippus. 20. Quoties igitur de religionis veritate movetur controversia, quandoquidem constat " id'' esse verum quodcunque primum ; id esse adulterum, quodcunque ^ p. Ramus in epist. ad Carolum Lotharingum, an. 1570. ^ Et ut totum caput aureum, ita hie summus capitis illius vertex, ex auro fuit prasstantissimo. Hie vertex nobis' semper sublimis : hasc ilia cynosura ad quara respiciendum nobis semper, et cursus dirigendus est. ' Concil. Tribur. cap. 18. Walafr. Strab. de reb. Eccles. cap. 24. <^ Sperantes ex hoc non acquirere sedem temporalis eminentise, sed sedem judicantium 12 tribus Israel. Ista fuit Ecclesiae hujus facies. quam suis tempo- ribus desideravit Bernardus, epist. 237. quando ad Eugeniura III. Pontif. scrip- sit. " Quis mihi det antcquam raoriar, videre Ecelesiam Dei sicut in diebus anliquis, quando Apostoli laxabant retia, non in capturam argenti vel auri, sed in capturam animarum." •= Isid. Pelus. lib. .3. epist. 408. f Hegesippus apud Eusebium, lib. 3. hist. cap. 32. It. lib. 4, cap. 22. Sia TovTo eKoXovv riiv ''E>KK\ri> " Furiosa" Ovid. Fast. lib. 1. ver. 211. ' Autiior libri de 7.ordinibus Eccles. tom. 5. oper. Hieron. pag. 103. script, temporibus Damasi vel Leonis I. potius. •Ulib. 3. ep, 408. et imitatur hie Isidorus vsrba Chrysostomi de re alia loquentis. horn. 36. in 1 Cor. 14. tom. 10, pag. 339. o Cyrill. Hieros. catech. 15. pag. 228. f lib. 1. epist. 43, tom. 2. pag. 531. CAP. r. SUCCES^IONE ET STATU. 33 sexti finem seculi, Ecclesiam " vetusfam ac putrescentem navem" appellare non dubitavit, et " sentio," inquit, " quod, negligente me, crescit sentina vitiorum, et tem- pestate fortiter obviante, jam jamque putridae naufragium tabulae sonant." Cujus querimoniam excipiens, qui tertio post ilium vixit seculo, Agobardus^ Lugdunensis epis- copus subjicit, "Heu, heu! situncjamputrescebat navis Ecclesiae, et si ejus tabulae jam putridae erant ; quid nunc est ?" 25. Sane, " prioribus* illis, et multorum annorum flexu, pontifices martyrii sacra laurea contentos fuisse, quam omni diademate et sceptro potiorem habebant, reliquisque ornamentis ducebant superiorem, nemo ignorat. Prima ilia] estate, gloria eorum erat ignominia; majestas, humi- litas ; felicitas, tyrannorum ira ; quies, supplicium ; vita, mors ipsa." Et "ante*" Nicaenum concilium, ad Roma- nam Ecclesiam parvum habitum esse respectum," agnoscit ^neas Sylvius ejusdem Ecclesiae Cardinalis et propug- nator acerrimus. Unde ad iUorum temporum considera- tionem Fredericus Barbarossa imperator Hadrianum IV. pontificem, ilium ex Anglia oriundum, in hunc modum revocat" : Cogitet antiquos primaevi temporis annos, Prseteritosque dies ; et secula prisca revolvat : Num Petrus, aut Clemens, num csetera turba piorum Sceptra Latina dabat 1 Romanus tempore prisco Pauper erat praesul : regali munere crevit ; Nee tamen ut fasces, et regni jura Latin! Vel dare prsesumat, vel cuiquam tollere possit. 26. Atque hie episcopos Romanum maxime et Alex- andrinum rebus cessisse secundis, ejusque magnitudinem ex imperii ruina accrevisse liceat animadvertere : ita qui- dem ut uterque nipa rijc tEpoto-uvijc, etti SvvaarEiav pro- gressus sit, quemadmodum in Ecclesiastica historia notavit Socrates*. Et Romanse sedis episcopos eousque pro- E Agobard. de compar. regim. Eccles. et Polit. ad Ludovioura Imp. pag. 358. ^ Florimondus Rsemondus in Fabula Joanne cap. 20. i> JEn. Sylvius ep. 288. "= Guntherl Ligurin, lib, 6. ' » Socrat. lib. 7, cap. 11. 34> DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. I. gressos, author est homo a rehgione nostra ahenus, Am- mianus'' Marcelhnus, " ut procedant vehicuhs insidentes, circumspecte vestiti, epulas curantes profusas, adeo ut eorum convivia regales superent mensas: qui esse pote- rantbeati revera," inquit ille, " si magnitudine urbis de- specta, quam vitiis opponunt, ad imitationem antistitum quorundam provincialium viverent : quos tenuitas edendi potandique parcissime, vilitas etiam indumentorum, et supercilia humum spectantia, perpetuo Niunini verisque ejus cultoribus ut puros commendant et verecundos." \Hinc Romanos episcopos rvipov secuU in Ecclesiam in- "|vehere voluisse, notarunt Africani patres"^. Et notari in 'Romanis " arrogantiam et elationem quandam" affirmat B. Hieronymus''. " Duce stultitia et Romanae civitatis jac- tantia :" inquit Author qusestionum Veteris et Novi Testa- menti°. Sed et magno Basiho ista 6(ppvg Svtik^, sic enim •lappellat^, occidentale illud supercihum, usque adeo dis- Jphcuit f ut de Romana Ecclesia severam banc et gravem fdixerit sententiam k " Odi fastum illiusJEcclesiffi.." 27. Neque Romae tantum veteris pontifices, sed novae quoque eundem in modum rebus cessere secundis. Imo Constantinopohtani Patriarchae id agebant, ut ipsos Ro- * Amm. Marcell. lib. 27. cap. 3. Nam ut Apost. 2 Thess. cap. 2. " quum ille e medio sublatus fuerit," Sec. ubi de Romani imperii''po£entia"T6quitur'jCpbst.^ ait Hieronyinus, lib. 9. coram, in Esai. cap. 30. (vid. Downam. de Anticiir. pag. 28, \29. et Pererium in disput. de Antichristo) qu^diu enim Rom. imp. obtinuit, qupmodo se_ostendere_ potuit jpontifex ? (vid. concion. xneam in Apoc. cap. 14) Constantinus 1. minuit vires imperii, limites vacuos dimittens ; ut ostendit Zosimus (quae causa cladis imperii). 2. Sedem imperii Constantinopolin trans- tulit, et iraperium divisit (quae causa potentiae Rom. pont. ut ostendit Downam. pag. 33.) Franc._Guicciardinus, homo pontificius, hist. lib. 4. " Nemo negat, iml perii ConstantinopoUm translatione ad pontificium potentiam, viam esse pate4~" factam, ex caque originem habuisse. Steuchus pro donat. Conslantini torn. 10." cap. 4. pag. 7. part. ult. pag. 255, cap. 6. pag. 256. Sander, pag. 284. Gene- I brard. pag. 412. vid. infra cap. 3. sec. 22. Turn sub Alarico capta ipsa Romai_ '1 cxpectabatur a^JJj^ronymo Antichr. et sedes tunc ei parabatur ab Innocentio et Y*" \successoribus, &c. turaliCO Petn praerogativas inculcavit sub Totila. <= 20. pag. 288. '' Praef. comment. 2. in Epist ad Gal. " Quaest. 101. tom. 3. op. Augustini App. pag. 92. f Basil. Epist. 239. tom. 3. pag. 368. s Baron, annal. tom. 4. ann. 372. sec. 32. CAP. I, SUCCESSIONE ET STATU. S5 manos" nova'' praesumptione atque superbia superarent : " Johanne," cui a jejuniis ^sjeiitae cognomentum est inditum, " contra*^ Deum, contra pacem Ecclesiae, in om- nium despectu et injuria sacerdotum, modestiae ac men- surse suae terminos excedente, et illicite in Synodo su- perbum ac pestiferum Oecumenici, hoc est, Universalis'', sibi vocabulum usurpante." 28. Romanae Ecclesiae illo tempore praserat Pel§gius, ejus nominis secundus : qui Johannem adhibita " district- issima," ut loquitur Gregorius*, " increpatione" admo- nuit, " ut se a novo et temerario superstitionis nomine cohiberet.'' Fertur ejus nomine ad Constantinopolitanae illius Synodi episcopos scripta epistola : in qua, inter alia*", leguntur ista. " Adversarius noster Diabolus, qui contra humiles saeviens, sicut leo rugiens circuit quasrens quem devoret, non jam, ut cernimus, caulas circuit : sed ita va- lide in quibusdam Ecclesiae necessariis membris dentem figit, ut nuUi sit dubium, quin nisi unanimiter, favente Domino, cunctorum provida pastorum turba concurrat, omne, quod adsit, citius ovile dilaniet. Perpenditis, fra- tres charissimi, quod e vicino subsequatur ; cum et in sa- cerdotibus erumpunt tam perversa primordia. Quia enim juxta est ille de quo scrip turn est ; Ipse"^ est Rex super universos fillos superbice : quod non sine gravi dolore dis- cere compellor, frater et coepiscopus noster Johannes mandata Dominica, et Apostolica prascepta, regulasque patrum dispiciens, eum per elationem praecurrere conatur in nomine." 29. Habet eadem totidem fere verbis in Uteris ad Alex- andrinum et Antiochenum patriarcham scriptis, Pelagii ^ Greg, regist. lib. 5. torn. 2. p. 751. epist. 21. ^ Jam diu conceptum parturiebat mundus Antichristum, quam in proximo futuram tempestatem Gregorium tanquam ex aliqua specula jam ante animo pro- spexisse videmus. <: Idem. lib. 9. epist. 69. torn. 2. pag. 914. * Johannem ut sanctum virum (vid. Genebrard. et hist, miscell.) commen- dant Nicephorus Callstus, lib. 18. hist, eccles. cap. 34. apud Baron, torn. 8. ann. 59fi. sec. 1, 2. Isidor Hispalensis oper. pag. 357, 516. et Menaea Grsecorum. Non verisimile igitur, ut fingunt pontificii, voluisse venditare se pro solo epis- copo in uuiverso orbe, se pro principal!. » Id. ibidem. ^ Tom. 2. concil. edit. Binii pag. 693. ■= Job, cap. 41. ver. 25. 36 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. I. successor Gregorius* : qui alibi etiam miserrimum horum temporum statum contemplans, in banc prorumpit excla- mationem. " O tempora, O mores! Ecce cuncta in Eu- ropse partibus Barbarorum juri sunt tradita, destructae urbes, eversa castra, depopulate provinciae, nuUus ter- rain cultor inhabitat : saeviunt at dominantur quotidie in necem fidelium cultores idolorum : et tamen sacerdotes, qui in pavimento et cinere flentes jacere debuerunt, va- nitatis sibi nomina expetunt, et novis ac prophanis voca- bulis gloriantur." Et quasi jam in proximo futuram tem- pestatem tanquam ex aliqua specula ante prospexisset ; de sequentibus temporibus ita vaticinatur. " Qui' post nos vixerint, deteriora tempora videbunt : ita ut in com- paratione sui temporis felices nos aestiment dies habuisse." Item, " Omnia"*, quEe praedicta sunt, fiunt. Rex superbiae prope est, et, quod dici nefas est, sacerdotum ei praepa- ratur exercitus." Vel, ut pontificii legere maluerunt, " sacerdotum est praeparatus exitus." » Greg, regist. lib. 5. epist. 43. torn. 2. pag. 773. *• Id. lib. 5. epist. 20. torn. 2. pag. 748. "= Id. lib. 10. epist. 36. torn. 2. pag. 1066. ^ Id. lib. 5. epist. 18. torn. 2. pag. Hi. CAP. II. SUCCESSIONE ET STATU. CAP. II. De quatuor proximorum seculorum conditione, ab ortu videlicet, usque ad adultam statem, Antichristi. Mysterium iniquitatis quousque non proeva- luerit, in qusestionibus de cultu simulacrorum, Roman! pontificis omnipo- tentia, re sacramentaria et materia justificationis, ostenditur. De Mys- terii Iniquitatis progressibus et incrementis : deque corruptissimo rerum statu, in decirao preecipue seculo. 1. Quid ? an " hoc ex semet ipso dixisse*" putabimus Gre- gorium? an " prophetasse" potius, " quod esset pontifex anni illius ?" Certe quidem ne hac in re falsus esset ille vates, successores eiFecisse novimus ; id Romanas cathedrae vendicantes et arripientes avide, quod in Constantinopoli- tana tantopere detestatus est Gregorius. Phocas enim ty- rannus, alter Zimri'', occisor domini sui, " rogante papa Bonifacio, statuit sedem Romanae Ecclesiae caput esse omnium Ecclesiarum ; quia Ecclesia ConstantinopoUtana primam se omnium Ecclesiarum scribebat :" ut narrant Beda", Paulus diaconus - et alii historici. Vel ut Pom- ponius Lotus'* referre maluit : " Urbem Romam totius salu- taris vitaB caput esse sanxit; cum antea propter sedem principis Constantinopolis haberetur." Posteaque dein- ceps " efFecta est meretrix urbs fidelis' :" et quae veritatis fuerat discipula, (liceat enim mihi, inverso rerum statu, etiam Leonis' verba invertere) erroris denuo facta est ma- gistra. Hie nempe est ille Phocas, de quo apud Anasta- " Joh. cap. 11. ver. 51. '' 4. Reg. cap. 9. ver. 31. Antichristus primum revelatus in Bonifacio III. errores munivit priores : sed praecipua ejus tyrannis coepit finiente Millennio. Fiilk. = Beda de 0. aetatibus mundi. Paul. Diacon. rer. Roman, lib. 18. et hist. Longobard. lib. 4. cap. 37. Anastasius Bibliothecaiius, in vita Bonifacii III. Ado jetate 6. Regino. chron. lib. 1. Aimon. de gest. Francor. lib. 4. cap. 4. &c. "■ Pomp. Laet. in Rom. hist, compendio. " Esai. cap. I. ver. 21. f Leo serm. SO. de Petro et Paulo, tom. 1, pag. 336. VOL. II. E oS DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. 11, sium episcopum Nicaenum et Georgium Cedrenum hu- jusmodi extat narratio. " Quidam* monaehus in civitate (ionstantinopolitana, vir sanctus, et qui ad Deum magnam habebat fiduciam, cum Deo disceptabat dicens in simpli- citate J Domine, cur eum fecisti imperatorem ? Deinde cum permultis diebus hoc dixisset, vox ad earn venit a Deo dicens ; quoniam non in^eni^;geiorem." Addit Ce- drenus ; " illius aetate omnis generis mala in humanum genus quasi exundasse :" hisque notis hominem depingit, quod " vinosus esset, mulierosus, sanguinarius, in dicen- do ferox, a miseratione alienus; moribus feris, HiERE- TICUS." Quibus adjungere licet et alia a Theophilacto'' Simocatta, qui ipsius Phocae temporibus vixit, posita epi- ijtheta : " Tyrannus Calydonius, ferro,' obteetus, homo se- smibarbarus, de Cyclopum genere, in modesta purpura I'centaurus petulantissimus, cui de ebrietatis regno erat jcertamen." Dignum profecto virum, qui Pontificiae tyran- inidis constituendae princeps esset et architectus, atque • edendo in lucem Antichristo quasi obstetricaretur. 2. Vix vero lucem in occidente aspexerat Antichristus, cum repente in oriente exortus est pseudo-propheta'' Ma- hometes : cujus sectatores Sarraceni .tam mirabiles habue- runt successus, ut tertio post excessum illius anno, Omaro dynastiam capessente, JE,gyptum, Arabiam, Phoeniciam, Palestinam, Syriam, Mesopotamiam, intra sexennii spa- tium occupaverint. Apertus hie, opertus ille, duo max- ima antiqui serpentis organa, quibus usus est in labefac- tandis Ecclesiis Apostolorum opera fundatis. Et pari fere utraque incessu graduque sunt progressa, et augmen- tum ceperunt. , Nee tamen quum primum emerserunt ge- minae istae voragines scopulique Ecclesiae, pristinum statim imperium recuperare potuit Satanas, vel per hujus aper- tas inimicitias, vel per illius occultas insidias : Mille an- s Anaat. Nicaen. qiisest. 15. Tomo 1. Biblioth. Patr. col, 52, edit. 2. Cedren. ill liistoriar. compendio. ^ Simoc. in Dialogo praefixo Mauricianse historise : et lib. 8, cap. 10. * Innocent. III. apud Bzovium ann. 1213. coll. 212. sec. 18. male Turcam putat esse bestiam Apoc. cujus numerus G66. ostendat durationem imperii ipsius, ubi pseudo-prophetam seipsum ostendit. CAP. II. SUCCESSIONE ET STATU. 39 norum termino nondum completo, quando ex vinculis emit- tendus erat ipse, " ut seduceret gentes quas sunt in qua- tuor angulis terras." Quanquam enim " facta*" esset me- retrix Urbs fidelis," prostituissetque se " Babylon ilia magna:" nondum tamen efEcere potuit, ut " veneficiis suis seducerentur omnes gentes, et vino scortationis suss inebriarentur incolse terrae." Nee quando natum dicimus Antichristum, necesse est ita in prima ilia sua astatula prffivaluisse existimemus, ut confestim omnes ad partes suas pertraxerit: nedum ut Christi Eeclesiam uno qua- si momento subito evanuisse arbitremur, icaSwe^ jSXaa- ^rtfiovfiida Koi KaOug ^aal rivsg Vfxag Xiyuv, nee Roma quidem uno aedificata est die : " suaque," ut inquit ille*, " cuique parti setatis tempes.tivitas danda est." Ut non cum primum vagiebat in cunis Antichristus, sed ubi aetatis maturitatem assecutus est, et Satanas solvi cceptus, uni- versalis defectio fuerit expectanda. Nam hinc etiam Spi- ritus Sanctus in 20. hoc Apocalypseos capitulo, ubi mille annorum quibus ligatus fuit Satanas descriptio proponitur, expressam fieri voluit eorum mentionem, " qui non ado- rarunt bestiam, neque imaginem ejus, nee acceperunt cha- racterem ejus in frontibus suis, aut in manibus suis :" Ne quis forte suspicaretur vel intra mille istos annos nullum ab Antichristo seducendum ; vel statim post exortum Anti- christi seducendos fuisse universes : quod tiim demum fieri oportebat, quando completo mille fatalium termino, ex vinculis emittendus erat Satanas. 3. Interea temporis, ut errores praster modum crevisse non negaverim : ita ab ejusmodi corruptelis, quas secum interitum affferunt, et dissolutionem Ecclesiae, plurimas tum in Oriente, tum in Occidente, Ecclesias in Gallia, in Germania, in Britannis nostris, immunes permansisse, at- que in maximi illis rebus momenti, in quibus siunma salutis ""'' Apoc. cap. 20. ver. 7, 8. Esai. cap. 1. ver. 21. Apoc. cap. 17. ver. 5. & cap. 18. vev. 23. "*-" Sicut de nobis male loquuntur, et sicut quldam aiunt nos dicere, Rom. cap. 3. ver. 8. "i Tull. in Caton. major. e2 40 DE CHRISTIANAROM ECCLESIARUM CAP. H. vertitur, a pontificiorum sententia dissensisse defendo. Id nimirum intelligo in sola Dei misericordia spem salutis posuisse atque in Christi solius meritis justiiicationem ex- pectasse ; divinum pectoris pontificii oraculum, et infini- tam illam, quam sibi nunc papa vindicat, potestatem minima agnovisse ; nefarios simulachrorum cultus, tran- substantiationis monstrum, et quae illud consequuntur, apToXarpslav ac quotidianam Filii Dei in Missae sacrificio oblationem, et siqua sunt id genus ab'a, quae inter Christum et Ecclesiam quasi divortium faciunt, ignorasse : Ut, licet pulchritudinem atque integram etiam valetudinem non retinuerint, vitam tamen nondum amiserint, nee castitatis jacturam fecerint. 4. Turn vero " ruere et retro sublapsa referri" res coepit Christiana. Atque ut ab oriente incipiam*: anno Christianae 754. Constantinopoli CCCXXXVIII. Episcoporum habita est synodus; qui aliis explosis imaginibus, verba sunt Bellarmini'', " unicam" definiverunt esse " imaginem ab ipso Christo institutam ; nimirum pa- nem et vinum in Eucharistia, quae repraesentant Christi corpus et sanguinem." Hujus concilii orthodoxae de ima- ginibus, et corporis sanguinisque Dominici sacramento definitioni opposuit se synodus ilia XricFTpiKrj, quae Septimae nomen usurpavit, pro imaginum cultu stabiliendo Niceae coacta : de qua quid Ecclesiae Britannicae senserint, Anglo- rum historic!, Simeon Dunelmensis, Rogerus Hovedenus, ^ " Reduxit nos Christus a corruptrice dcemonum doctrina, nempe ab idolo- rum cultu et errore, et in spivitu et in veritate adorationem nobis dedit. Et sic in ccelos assumptus, sanctos illids discipulos et apostolos doctores ejuscemodi sa- lutaris fidei reliquit, &c." " Rursus, hujus decorem videre recusans, &c." Ex concil. Constantinop. Iconomachorum, torn, 3. Concil. pag. 358. edit. Binii. Soluta hac synodo ann. 754. acclamavit populus : Hodie salus mundo, quandoquidem opera tua, imperator, idolis liberati sumus ; ut refert cum fieniitu et indignatione idololatricus autlior Actorum Stephani junioris et sociorum, quae edita sunt a Billio apud Damascenum, et habentur torn. 7. Surii Nov. 28. Anno 767. in synodo Gentiliacensi inter orientates et occi- dentales habita est disputatio de Trinitate, processione sc. Sp. S. a Filio, (not. tempus erroris et confer, Damasc.) et imaginibus de qua vid. Magdeburgens. centur. 8. Bellarm. torn. 1. pag. 355. Baron. Goldast. '• Bellarm. de Euchar. lib. 1. cap. ]. concil. Niccen. II. Act. 6. in fine 3. torn, Vid. infra sec. 16. latrocinalis. anno 787. CAP. ri. SUCCESSIONE ET STATU. 41 Matthaeus Florilegus, et RofFensis historias author, hunc in modum referunt. " Anno"^ ab incarnatione Domini 792. Carolus Rex Francorum misit synodalem'' librum ad Britanniam, sibi a Constantinopoli directum, in quo libro, proh° dolor ! multa inconvenientia, et veras fidei contraria*^ repertas sunt: maxime, quod pene omnium orientalium'' doctorum, non minus quam trecentorum, vel eo amplius, episcoporum unanima assertione confirmatum' est'', ima- gines adorari' debere : quod omnino Ecclesia Dei™ exe- cratur. Contra quod scripsit" Alcuinus" et epistolam ex authoritate divinarum scripturarum mirabiliter affirma- tamP ; illamque cum eodem libro'' ex persona episcoporum et^ principum^ nostrorum regi Francorum attulit." 5. Britannicarum Ecclesiarum judicium suo etiam cal- culo Germaniae et Galliae episcopi conprobarunt : Concilio ea de re Francofurti juxta Maenum congregate ; quo pseudo- synodus Graecorum pro adorandis imaginibus habita, et false Septima vocata, ab episcopis damnata est. Ut Wala- fridus Strabus, qui annalium Fuldensium a P. Pithaeo et Marquo Frehero editorum author putatur, Egolismensis ille Monachus, qui Caroli Magni vitam descripsit, a Pithaso item editam, Ado Viennensis, et Regino Prumiensis, in his- toriis suis testes sunt exceptione omni majores. Quibus addere liceat et alia duo ex authoribus, qui proximo claru- erunt seculo, de eadem pseudo-synodo insignia testimonia. Alteram Hincmari est Rhemensis archiepiscopi : cujus in " Anno 792. Hoveden. Ann. Dom. 792. Rog. Wendover et Matt. Paris. Anno gratis 793. Matt. Westm. Ann. 793. hist. Roffens. •^ Librum synodalem Matt. Paris. Matt. West. Roff. hist, verba libra proh dolor multa inconvenientia etf et quoque non minus quam trecentoruii vel eo amplius episcoporum, desunt Rog. Wendov. Matt. Paris. Matt. West, et Roffens. ' Hen. Hoved. ' Multa reperta sunt obvlantia : et eo. lidem. I reperiebantur. Hoved. '■ occidentalkim. Roffens. perperam. ' est (Roff. esse) diffinitum. Wendover. Paris. Westmon. Roffens. "i /aerii. Hoved. ' adorare. lidem. <^ cathoHca.liiem. " Albinus scripsit. lidem. ° Albinus. Hoved. et interfuisse ilium synodo Francofurtensi ann. 795. ex chronico P. Diaconi liquet, (in corpore Francicae historiae a Frehero edit. pag. 180. Unde videtur author fuisse librorum Carolinorum de imag.) etfine Actorum ipsius concilii ad calcem operum Alcuini nuper edit. P dictatam. Wendover. Paris. Westm. Roffens. 'I si/nodal libro, in. lidem. ■■ Ac. Hoved. ' Acprincipum idem Albinus ad regem attulit GalUcanum. lidem. 43 DE CHRI6TIANARUM ECCLESIARUM CAP. II. libro contra Hincmarum alterum Laudunensem episcopum, quern ex bibliotheca D. Thuani brevi edendum expecta- mus, cap. 20. verba sunt ista : " Tempore, inquit," Caroli Magni imperatoris, jussione Apostolicae sedis, generalis sy- nodus*" in Francia, convocante prffifatoimperatore, celebrata, et secundum Scripturarum tramitem, traditionemque ma- jorem, ipsa Grfficorum pseudo-synodus destructa, et peni- tus abdicata est. De cujus destructione non modicum volumen, quod in Palatio adolescentulus legi, ab eodem imperatore Romam est per quosdam episcopos missum''." Et paulo post : " Auctoritate itaque hujus synodi non- nihil repressa est imaginum veneratio : sed tamen Hadri- anus et alii pontifices in sua opinione perseverarunt, et mortuo Carolo suarumpupparum cultum vehementius pro- moverunt; adeo ut Ludovicus, Caroli filius, libro longe acriori insectatus sit imaginum cultum, quam Carolus." 6. Alterum est doctorum Ecclesiae Gallicanae, qui a Lu- dovico Pio Caroli Magni filio, occasione missse ad se hac de causa a Michaele Balbo imperatore Constantinopoli- tano legationis, Parisiis convenire jussi, sic ad eum rescrip- serunt. " Earn synodum cum sanctae memoria; genitor vester coram se suisque perlegi fecisset, et multis in locis, ut dignum erat, reprehendisset, et quaedam capitula quae reprehensioni patebant praemotasset, eaque per Angilber- tum Abbatem Hadriano papae direxisset, ut illius judicio et auctoritate corrigerentur : ipse rursus favendo illis, qui ejus instinctu tarn superstitiosa tamque incongrua testimo- nia memorato operi inseruerant, per singula capitula in illorum excusationem respondere quae voluit, non tamen qu£E decuit, conatus est. Talia quippe quffidam sunt quse in illorum objectionem opposuit, quae, remota pontificali auctoritate, et veritati et auctoritati refragantur." Haec illi, ad Ludovicum et Lotharium Augustos. Qui collecta » Hincmar. Rhemens. in libro contra Hincmarum Laudunensem, cap. 20. in Goldast. imperial, decret. de cultu imag. pag. 82, 83. I" Contra Bellarmini cavillum de hujus synodi nomine. Vid. Paralipom. Abb. Urspergens. pag. 412. ex ^nea SyI«o. "= Deceptus est Goldastus, ut et Baron, ann. 794. sec. 41. quern fortasse sim- pliciter secutus est Goldastus, putans haec Hincmari esse verba, cum sint Illi- lici. CAP. It. SUCCESSIONE ET STATU. AJ a theologis his veterum patrum contra cultum imaginum testimonia ad Romanum pontificem per Hieremiam Senon- ■ensem et Jonam Aurelianensem episcopum transmiserunt : addito mandato, ut " patienter ac modeste cum eo de hac ■causa disputarent ; ne nimis resistendo, eum in aliquem irrevocabilem pertinaciam incidere compellerent," Quem- admodum in ipsorum imperatorum epistola, quK, cum aliis ejusdem ai-gumenti imperialibus decretis, a doctissimo Goldasto edita habetur, videre Hcef*. 7. Atque ita iucovoSovXuav Britanniae, Gralliae et Ger- maniae re^es simul, et episcopi communi animo ac vo- luntate propulsarunt et propulerunt* : atque una cum iiKOvoSovksl^ simul et ^ AvTixpiaTodovXiiav. Qua tota in re illud vel maxime perpendendum : qui enim sententiam, quam a Romano pontifice una cum concilio sancitam esse persuasum babebant, sibi persuader! nullo modo vellcnt. hoc ipso satis declararunt, et quid ipsi de summo atque in- fallibili -controversiarum judice sentirent; et quanti pon- deris Capitolini istius Jovis efFata fuerint apud homines ilhus aevi ; non tanti quidem profecto, ut ab illis, quod nunc sitj latum unguem non liceret abscedere. Quanquam enim principatum jam quendam obtineret, multoque quam par erat majorem authoritatem adeptus esset : adhuc ta- men ad perniciem Ecclesiae non erupit ilia, tarn insolenti ostentatione a posterioribus pontificibus venditata, Papa- lis Omnipotentia ; neque huic imperio ita obedientes fue- runt homines, ut jura omnia ejus nutu atque arbitrio gu- bernari paterentur, 8. Quare sub exitum ipsius decimi seculi, quum Ro- ma Petrus quidam Cardinalis in Gallias missus esset, ut ■* Extat utrumque opus, turn Carolinum contra NicEenam synodum et imagi- num ab ilia confirinatum cultum, turn Hadrianaeum pro iisdem Apologeticum ; illud quidem ann. 1549. Parisiis, a Johanne Tilio (ut multi ferunt, vid. Epit. Bibliothecse Gesnerian. a Jos. Simlero, et Jac. Frisio auct. in Carolo Magno) tunc Meldonim episcopo, hoc Colonise tertio conciliorum tomo a Laurentio Surio primo ediliun. vid. Turrian. de Eucharist, contra Volanum, pag. 133, 134. Decret. Imperial, de cultu imag. pag. 750. " Videantur etiam testimonia Walafridi Strabi, Agobardi, et aliorum, contra cultum imaginum ap. Baron, ann. 1H. sec. 40, 41, 42. et Pithsei proefat. in hist. Miscell. 44 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. II. delubrum in Turonensi dioecesi a Fulcone Andegavensi comite extructum dedicaret : illud factum universes Gal- liarum praesules detestatos narrat Glaber Rodulphus, " quoniam'' nimium indecens videbatur, ut is, qui Apos- tolicam regebat sedem, Apostolicum primitus ac canoni- cum transgrederetur tenorem. Cum insuper multiplici sit antiquitus auctoritate roboratum, ut non quispiam episco- porum in alterius dioecesi istud praesumat exercere, nisi prae- sule, cujus fuerit, compellente seu permittente. Licet namque," inquit historicus, " pontifex Romanaa Eccle- siae ob dignitatem Apostolica3 sedis caeteris in orbe consti- tutis reverentior habeatur ; non tamen ei licet transgredi in aliquo canonici moderaminis tenorem. Sicut enim unus- quisque orthodoxae Ecclesiae pontifex, ac sponsus propriae sedis, uniformiter speciem gerit salvatoris ; ita generaliter nulli convenit quippiam in alterius procaciter patrare epis- copi dioecesi." 9. Quo vero tempore adversus Ludovicum Pium Augus- tum filiorum facta est conjuratio, quum undique sparsi es- sent rumores, Gregorium IV. papam adventare, ut impera- torem cum sectatoribus suis vinculo excommunicationis ir- retiret : qui ab imperatoris partibus stabant*, episcopi ausi sunt asserere, " nuUo modo se velle ejus voluntati succum- bere, sed si excommunicaturus veniret, excommunicatus abiret, quum aliter se habeat antiquorum canonum auctori- tas." Quod a vetere authore, qui*" in ipsius Ludovici aula vixit. Uteris est proditum. Similiter et Guntharius Coloni- ensis ac Theutgaudus Trevirensis, archiepiscopi, a Nicolao I. pontifice depositi et communione privati, libere ad eum rescripserunt ; " Tuam*^ pravam sententiam a zelo recti- tudinis alienam, injustam et irrationabilem, canonicis legi- bus contrariam, nequaquam recipimus, imo cum omni csetu fraterno, quasi nefas atque maledictum frustra pro- i" Glab. Rodulph. hist. lib. 2. cap. 4. " Vid. Agobardi responsum (in synopsi Papirii Massoni, ad calcem Agobardi) ad synodalem eorum epistolam. torn. 2. Monarch. Goldasti, pag. 38, 39, 40. ex operibus Agobardi, u, pag. 359. ad 377. et in Biblioth. patrum edit. Colon, torn. 9. '' In Vita Ludovici Pii, a P. Pithaeo edit. ' Annal. Francor. a Pithaeo edit. ad. ann. 863. CAP. II. SUCCESSIONE ET STATU. 45 latum contemnimus atque abjicimus, tibique anathemato- rum et religionis sacrae abjectorum et contemptorum fau- tori et communicatori revera communicare nolumus, con- tent! totius Ecclesiae communione et fraterna societate, quam tu arroganter te super exaltans despicis, teque ab ea elationis tumore indignum faciens segregas. Igitur ex tua levitatis temeritate, propria tibimet sententia anathe- matis plagam inflixisti, exclamans, Qui apostolica prae- cepta non servat anathema sit ; quae multipliciter violare et violasse dignosceris, divinas leges simul et sacros ca- nones calcans, et, quantum in te est, evacuans, pr^decesso- rum tuorum pontificum Romanorum vestigia sequi nolens. Nunc ergo, qui fraudulentiam et calliditatem experti su- mus, indignationem quoque tumidumque potentatum ag- noscimus ; nihil tibi tuaeque superbiae cedimus, qua nos ad vota nostrorum, quibus faves, inimicorum obruere festina- bas : sciesque nos non tuos esse, ut te jactas et extoUis, clericos; quos ut fratres et coepiscopos recognoscere, si elatio permitteret, debueras. Et haec tibi nostri ordinis non inscii, nimium tua improbitate compulsi, respondemus : non quasi ad illatam nobis contumeliam provocati, sed contra tuam iniquitatem ecclesiastico zelo accensi; nee nostras utilitatis'' personam attendentes, sed omnem nostri ordinis universitatem, cui vim inferre conaris, prae oculis habentes." 10. De ejusdem pontificis tyrannide ab Italiae quoque episcopis ad Ecclesias orientales missas esse literds, Photii Constantinopolitani antistitis ad patriarchales ori- entis sedes Encyclica ostendit. " Ex^ partibus," inquit, " Italiae synodica queedam epistola ad nos allata est, sex- centa continens mala et delicta, quae adversus proprium ipsorum episcopum illi, qui Italiam incolunt, conqueruntur : sexcentas etiam obteslationes cum magna irae Dei commi- natione nobis adhibent, ne ipsos praetermittamus ita misere perditos, et tanta et adeo gravi tyrannide oppres- sos : sacerdotales. praeterea leges, et omnes ecclesiasticas regulas conculcatas narrant. Quae jam diu quidem a mo- ^ vilitaHs, > Baron, ann. 863. sec. 40. ex Ms. codice bibliothcca Vallicellante. 46 DE CHRISTIANAKUM ECCLESIARUM CAP. II. nachis et presbyteris inde aufugientibus ad omnium aures devenerunt ; inter quos Basilius fuit et Zosimus et Metrophanes, et cum ipsis alii multi, qui hujusmodi ty- rannidem deplorabant, et ad Ecclesiarum defensionem nos vocabant multis cum lacrymis. Nunc vero, ut superius dixi, diversse literae diversorum inde venerunt, hujusmodi tragcediae et sexcentorum malorum plenae ; quarum ex- empla, juxta eorum preces et obtestationes, (ad universas enim patriarchales sedes illas dari cum horrendis obtesta- tionibus rogarunt; ut ipsaemet literae, cum legentur, ma- nifestum vobis facient,) his nostris literis adjecimus, ut de his rebus etiam sancta universali sjoiodo in Domino con- greg'ata, quae placuerint Deo, communi sententia confir- mentur, et magna pax Ecclesiae Christi restituatur." 11. Defuncto Nicolao successit Hadrianus IP. Is Hinc- maro Rhemensi archiepiscopo praecepit, ut regem suum, Carolum Calvum dictum, communione privaret, ni regno fratris sui Lotharii, filio ejus Ludovico cederet. De quo mandato quid et ecclesiastici et secularis ordinis viri, qui de diversis regni partibus Rhemis plurimi convenerant, sentirent, his ipsis verbis certiorem pontificem reddidit Hincmarus''. " Improperando dixerunt et dicunt : nun- quam hujusmodi praeceptionem ab ilia sede uUi prasdeces- sorum meorum missam fuisse ; cum inter reges sacramen- tis etiam confcederatos, sed inter patrem et filios, ac inter fratres proelia et seditiones eorum temporibus fuisse nos- cantur, &c. Nee etiam ab haereticorum vel schismaticorum, sive tyrannorum imperatorum ac regum, quales fuerunt Constantius Arrianus, ac apostata Julianus, et Maximus tyrannus, praesentia et salutatione, sive collocutione, sedis apostolicae pontifices, vel alii magnae auctoritatis atque sanctitatis episcopi, cum locus et ratio ac caussa exegit, se subtraxisse leguntur Et dicunt secularem scripturam dicere, quia omne regnum seculi hujus bellis quaeritur, victoriis propagatur, et non apostohci vel episcoporum excommunicationibus obtinetur: et scripturam divinam proponunt dicere : Quia Domini est regnum, per quem » anno 870. '' L. Bochell. Deer. Eccl. Gallic, lib. 2. tit. 16. cap. 2. pag. 317. CAP. II. SUCCESSIONE ET STATU. 47 reges regnant, et cui voluerit dat illud ministerio An- gelorum et hominum....Et petite," inquiunt, " domnum apostolicum, ut quia rex et episcopus simul esse non potest, et sui antecessores ecclesiasticum ordinem, quod suum est, et non rempublicam, quod regnum est, dispo- suerint : non praecipiat nobis habere regem, qui nos in sic longinquis partibus adjuvare non possit contra subitaneos et frequentes paganorum impetus. Et nos Francos non jubeat servire, cui nolumus servire: quia istud jugum sui antecessores nostris antecessoribus non imposuerunt, et nos illud portare non possumus....Propterea si domnus aposto- licus vult pacem quaerere, sic pacem quserat, ut rixam non moveat : quia nos non credemus, ut aliter ad regnum Dei pervenire non possimus, si ilium quem ipse commendat terrenum regem non habuerimus." 12. Idem Hadrianus in Uteris ad ipsum regem Caro- lum, hac usus est verborum formula* ; " Volumus, et auc- toritate apostolica jubemus, ipsum Hincmarum Laudu- nensem episcopum, vestra fretum potentia, ad limina sanctorum, nostramque venire clementiam." Rex dictum hoc insolens cum ferre non posset, videretque hoc modo " umbrosum seculi typhum," sic enim cum Aphricanis pa- tribus loquitur, " induci in Ecclesiam ;" ita demum ad pontificem rescripsit. " Valde mirati sumus, ubi hoc dictator epistolas nobis per Actardum episcopum delatae, scriptum invenerit, esse apostoUca auctoritate praecipien- dum, ut rex corrector iniquorum et districtor reorum, ac secundum leges ecclesiasticas atque mundanas ultor cri- minum, reum legaliter ac regulariter, pro excessibus suis damnatum, sua fretum potentia Romam dirigat....Unde, sicut vobis rescripsimus, et nunc iterum vobis scribere non pigixit, sed exigente caussa necessarium est : quia reges Francorum, ex regio genefe nati, non episcoporum vice- domini, sed terrae domini hactenus fuimus computati. Et, ut Leo ac Romana synodus scripsit, reges et impera- tores, quos terris divina potentia preecipit prceesse, jus distinguendorum negotiorum episcopis Sanctis juxta diva- Ua constituta permiserunt^ non autem episcoporum vUlici extiterunt....Quis igitur banc inversam legem Infernus evo- =" Constitut. Imperial. aGoldasto edit. pag. 24, 25. 48 DE CIIRISTIANARUM ECCLESIARUM GAP. II. muit? Quis Tartarus de suis abditis et tenebrosis cuni- culis eructavit ? Contra quam Uteris sacris ostensa nobis est via, quam sequamur, &c." ^ 13. Addantur fajg^Ottonis^Iagni jt,JXnodi JRomanse litergB", 3^d Johannem gapam XII, quern XIII. appellat Platina, atque omnium, qui unquam ante se in pontificatu fuere, perniciocissimum et sceleratissimum fuisse notat. " Summo pontifici et universali papae domino Johanni, Otto diyinse respectu c^kmentiae invgeratgr ^^jUga§|jjg, cum archi- episcopis Ligurige, Tusciae, Saxoniae, Franciae, in Domino salutem. Romam ob servitium Dei venientes, dum filios ves- tros, Romanos scilicet episcopos, cardinales, presbyteros, diaconos, et universam plebem de vestra absentia percon- taremur, et quid causffi esset, quod nos Ecclesiae vestr« vestrique defensores, videre noluissetis ; t^a de^ vobis Jtamque obscena grotulerunt, ut^^ si ^de histrionibus dice- '^trentur, vobis verecundiam ingererent. Quae ne magnitu- •tlinem vestram omnia lateant, quaedam vobis sub brevi- tate describimus, quum, si cuncta nominatim exprimere cuperemus, dies nobis non sufficeret,u^nus. Noveritjgjta- que non a paucis, sed ab omnibus tam vestri quam alte- rius ordinis, vos hoxnicidji, penurii^ sacrilegii, et,gx^ro- pria cogjgtione, Mq.ug_-gx duabus^^orori|jij^§, incesti_ cri- mine esse accusatos, Dicunt et a liud a.udi to ipso horri- dum, "^abdiyosjn anjqrem vinuni bijjj^se : inXudo^aleae, 4x1X15) Vejigrjs, ce.terorumque Daemonum auxilium popos- cisse. Qxainus itaque pajergitatem vestrarn obnixe, ve- QjKe, a^j^^ exhis omnibus vos purgare non dissimuletis. ISi forte vim temerariae multitudinis formidatis, juramento "Tvobis affirmamus, nihil fieri pvaeter sanctorum canonum (banctioiiem. Data VIII. Idus Novembris." 14. Acceptis Uteris respondet pontifex juaXa XaKovdcuc: " Johannes episcopus, servus servorum Dei, omnibus episcopis. Nos audivimus dicere, quod vos vultis alium papam facere. Si haec facitis, excommunico vos de Deo omnipotenti, ut nori habeatis licentiam ullum ordinare, et missam celebrare." Imperator et episcopi rescribunt: " Si ad synodum venire, et objecta purgare non differtis, •k >■ ^ « anno 963. LuiLgjjjnd, Xicin, Ijist. Jjlj. 6. cap. 9, et 10. CAP. tl. iStCCESSlONE Ef STATU. 49 auctoi'itati vestrae proculdubio obediemus. Sed si, quod' absit, venire, et objecta vobis capitalia crimina purgare dissimulatis ; quum praesertim vos venire nihil impediatj non maris navigatio, non corporis aegritudo, non itineri^ longitudo: tunc excommunicationem vestram parvi pen-i demus, earn potius in vos retorquebimus, quoniam quidemV juste facere possumus"." Nee rescribunt tantum, sed etiam; fuga judicium subterfugientem pontificatu pellunt, et Leonem VIII. in locum ejus substituunt. ' 1 5. Arnulphus* quoque episcopus Aurelianensis, in ora- tione ad patres Remensis synodi, airoToXfia}'. " Quid hunc," ait ille, " reverendi patres, in sublimi solio residen- tem, veste purpurea et aurea radiantem, quid hunc, in- quam, esse cense tis? Nimirum si charitate destituitur, solaque scientia inilatur et extollitur, Antichristus est, in temple Dei sedens, et se ostendens, tanquam sit Deus. Si autem nee charitate fundatur, nee scientia erigitur, in templo Dei, tanquam statua, tanquam idolum est, a quo responsa petere, marmora consulere est.'' Et post : " Cujus ministri Gallias occupaverunt, nosque totis viribus pre- munt, Antichristus instare videtur, et, ut Apostolus ait. Jam mysterium iniquitatis operatur tantum ut qui nunc tenet tefieat, donee de medio fiat ; ut ille perditionis filius reveletur, homo peccati, qui adversatur, et extollitur supra Dei nomen, Deique culturam. Quod jam in aperto fit, ut, Romana potentia conquassata, religione profligata, no- men Dei frequentibus perjuriis impune humilietur : ipsius divinae religionis cultus etiam a summis sacerdotibus con- demnatur. Ipsa insuper Roma jam pene sola a seipsa discedit, dum neque sibi neque aliis consulit, &c." Ha- bentur ista in Actis Rhemensis synodi, Francofurti anno 1600. excusis, quibus subjiciuntur et Gerberti contra Romani pontificis potestatem, ad Siguinum Senonensem archiepiscopum scriptae literae : et ad Wilderodum Ar- gentinensem episcopum pro synodo Rhemensi Apologia; in cujus fine ad Christum ita convertit sermonem. " Sed 5- » Ad hanc clausulam, et quod sequitur, excusandum, quod exagitatur a Ba- f ronio, de amiss, potestads ecclesiasticae in abutentibus. Confer similem locum ~| Gregorii, P. citat. a Waltramo in Apolog. pro Henr. IV. pag. 83, edit. Golg|jf. • anno 992. ^ utitur audacia. Synod. Rhemens. cap. 28. 50 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. II. una salus hominis, o Christe, tu es. Ipsa Romana, om- nium Ecclesiarum hactenus habita mater, bonis maledi- cere, malis benedicere fertur, et quibus nee Ave dicendum est, communicare ; tuamque legem zelantes damnare, abu- tens ligandi et solvendi potestate a te accepta : cum apud te non sententia sacerdotum, sed reorum vita quaeratur ; nee possit hominis esse, impium justificare, justumque damnare." Iste tamen Gerbertus postea Romanam Ca- thedram, eujus hostis extiterat infestissimus, imperatoris et populi Romani favore adeptus est. " Ulud autem ora- nino possumus affirmare," inquit Baronius'^ " nullum hac- tenus in Petri sedem fuisse promotum, qui eandem sedem suis scriptis ita prosciderit, ut Gerbertus." 16. Ita videmus Romani pontificis effrenatae eupiditati itum esse obviam,-impotenti dominatui tam ab ecclesias- ticis quam a politicis ordinibus reclamatum. Transub- stantiationis vero gangraenam Ecclesias adhuc non depa- visse, (id quod etiam Rob. Bellarminus et Jodocus Coccius agnoscunt* ultro) fidem faeit non ilia solum superius citata Constantinopolitani concilii definitio, sed etiam Rabani Mauri luculenta confessio. " Maluit*" Dominus corporis et sanguinis sui sacramenta fidelium ore percipi, et in partem*^ eorum redigi, ut per visibile opus invisibilis osten- deretur effectus. Sieut enim cibus materialis forinsecus nutrit corpus et vegetat, ita etiam verbum Dei intus ani- mam nutrit et roborat." Item : " Sacramentum in alimen- tum corporis redigitur, virtute autem sacramenti aeterna vita adipiseitur." Quae causa fuit, cur fulgentissimum'' GermaniaB sidus ab authoribus pontifieiis, Guilielmo Malmesburiensi, qui quarto, et Thoma Waldensi, qui sexto post scripsit seculo, in erraticarum stellarum numero fuerit "= ann. 999. sec. 2. > Vid. sup. sec. 4. Bellarm. de sacram. Eucharist, lib. I. cap. I. Coccius in Thesaur. Catholic, torn. 2. pag. 601. eucharistiam appellabant veram imaginem naturalis carnis Domini. Sander de visibil. jnonarch. lib. 7. vid. Pless. de Missa, pag. 1582, 1583, 1617, 1618. imprimis Bilsoni dialog. i> Raban. de institut. clericorum, lib. 1. cap. 31. et de universo, sive de naturis rerum, lib. 5. cap. 11. MS. ■= al. pastum. ^ Baron. Annal. torn. 10. ann. 856. sec, 30. de Rabano. CAP. II. SUCCESSIONE ET STATU. 51 repositum. Sic enim Guilielmus, in praefatione' Epito- mes Amalarii de divinis officiis, ad fratrem Robertum: " Admonitum," inquit, " te volo, ut unum ex his qui de talibus disputaverunt fugiendum scias, Rabanum nomine': qui in libro de officiis ecclesiasticis dicit sacramenta al- taris proficere ad saginam corporis ; ac pro hoc corrupti- oni, vel morbo, vel aetati^, vel secessui'', vel postremo morti' obnoxia. Quae de Domini corpore dicere, credere, scri- bere, quanti sit periculi vides. Praeterea Ubri ejus per se parum conducunt scientiae, minimum accommodant doc- trinae, de ahorum quippe laboribus, aut ad literam, aut ad sententiam omnino usurpati. Duo libri voluminis ilUus ex Isidore, et tertius ex Augustino de doctrina Christiana, et Pastorali Gregorii, ad verbum sunt transcripta, &c. fuit enim vir Ule huic vitio pecuUariter assiduus, quasi prorsus desperaret lectores suos memoriam non habere, qui possent ejus furta deprehendere." Raba- num secutus est discipulus et auditor ejus Walafridus Strabus : qui, de Sacrae Coenae institutione agens, Christum'', ait, " corporis et sanguinis sui sacramenta in panis et vini SUBSTANTIA discipulis tradidisse, et ea in commemorationem sanctissimse suae passionis cele- brare perdocuisse," Thomas Waldensis' cum Rabano conjungit ejusdem aequalem Heribaldum Altissiodorensem episcopum, eum nempe, cujus in 84. Lupi Ferrariensis epistola"" fit mentio ; et quern Carolo Calvo regi charum fuisse et intimum in Chronologia sua refert Robertus Al- tissiodorensis monachus : atque eo nomine utrumque dam- nat, quod eucharistiae sacramentum cibum digerendum in humanam carnem, et secessui obnoxium esse asseruerit. Qua de re in antiquiore scriptore, quem ex D. Roberti Cot- toni, viri et gradu dignitatis et reconditae antiquitatis studiis " MS. in bibliothec. Colleg. omnium Animarum Oxon. MS. D. Ward ait alle- gata a me verbatim convenire cumMS. in Coll. Ben. conjuncto cum Cassiodor. de ecclesiast. oflSc. not. 167. f nomino, qui. ^ /Btate. '■ secessu. ' morte. ■' Walafrid. de rebus ecclesiast. cap. 16. ' Thorn. Wald. torn. 1. Doctrinal. Prolog, ad Martinum V. item tom. 2. de sacramentis cap. 19, et 61. ■" Ibi Heribaldus ; epist. vero 99, Herihertm perperam appellatur. 52 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. 11. illustris, lectissima bibliotheca nacti sumus, ita legimus. " Et his quidem qui dixerunt secessui obnoxium, quod nunquam" antea est auditufti, id est, Heribaldo Altissiodo- rensi episcopo qui turpiter proposuit, et Rabano Magun- tino qui turpius assumpsit, turpissime vero conclusit, suus ad respondendum locus servetur." 17. Ita Rabanum nobilissimum sui temporis doctorem, cui, si Trithemium' audimus, " nee Italia similem, nee Germania peperit aequalem," maledictis insectatur obscu- rus iste author : cujus sententiam ut plenius intelligamus, addit etiam, eundem Rabanum in epistola ad Hegilmonem abbatem, et Ratrannum quendam libro composito ad Ca- rolum regem, contra Paschasium Ratbertum Corbeiensem abbatem argumentatos esse, qui eandem esse carnem quae de altari sumitur, et de virgine generatur, scripto libello defendit. Pontificii sublata hac, quae cum ipsoriun de Sa- cramento eucharistiae absurdo dogmate conciliari nuUo modo poterat, ad Hegilmonem data epistola : ipsum Pascha- sii Ratberti a Rabano in ea epistola refiitatum opusculum, ementito Rabani*" titulo, venditarunt. Quod vero ad Ratran- num attinet, apud Sigebertum Gemblacensem"" legimus, Ber- tramum scripsisse librum de corpore et sanguine Domini, et ad Carolum librum de praedestinatione. Cum vero in exemplaribus manuscriptis Gemblacensi et Viridis Vallis, ut a Suffrido Petro est annotatum, Ratrami eo in loco nomen occurrat exaratum ; testeturque Flodoardus*, Hincmarum Rhemensem praesulem scripsisse ad eundem Carolum re- gem de praedestinatione et libero arbitrio, (de eodem sc. argumento, et ad eundem Carolum ad quem scripsit iste Sigeberti vel Ratramus vel Bertramus,) contra Ra- tramnum monachum Corbeiensem; non alius hie videtur intelligendus Ratrannus, quam Bertramus ille, cujus de corpore et sanguine Domini libellus fertur ad Carolum " Vid. Origen. comm. in IS. cap, Matthaei, op. torn. 3. pag. 499. " Trithem. in script, eccles. catalog. '' Raban. desacramento altaris, in multis codicib. MSS. et editione impressa Coloniae, ann. 1551. ex biblioth. Cutberti Tunstalli. Vid. Thomam Waldens. torn. 2. de sacramentis, cap. 61. et Serar. in Mog. de Raban. <= de scriptis ecclesiasticis, capite 96. ^ Flodoard. hist. eccl. Rhemens. lib. 3. cap. 15. et ex eo Baron, ann. S48. sec. 16. CAP. II. SUCCESSIONE ET STATU. 53 Calvum scriptus, quem Magnuitf appellat imperatorem. Ubi quaerenti imperatori " utrum ipsum corpus quod de Maria natum est et passum, mortuum et sepultum, quodque ad dexteram Patris consideat, sit quod ore fidelium per sacramentorum mysterium in Ecclesia quotidie sumitur :" respondet Bertramus, discritneh inter utrumque esse tan- turn, " quantum est inter pignus et earn rem pro qua pignus traditur ; quantum inter imaginem, et rem cujus est imago ; et quantum inter speciem et veritatem." Quod Romani"* inquisitores et patres Tridentini cum conco- quere nuUo modo possent : in indicem librorum prohi- bitorum, velut in Coeritum tabulas, authorem referendum judicarunt. Duacensis vero universitas cum remedium hoc paulo violentius esse cerneret, et quod causae ponti- ficiae magis esset ofFuturum, quam futurum adjumento : ad solitas artes hie confugiendum, atque aho medicamento huic malo occurrendum censuit. Cujus judicium et Bel- gicis censoribus, qui Philippi II. et Ducis Albani auctori- tate ac consiUo Expurgatorium indicem concinnarunt, probatum est. 18. "Quum" igitur, inquiunt isti, in catholicis veteribus aliis plurimos feramus errores, et extenuemus, excusemus, excogitato commento," en papistarum fidem ! " persaepe negemus, et commodum iis sensum affingamus, dum opponuntur in disputationibus, aut in conflictionibus cum adversariis : non videmus cur non eandem aequitatem et di- ligentem recognitionem mereatur Bertramus. Ne haeretici ogganniant nos antiquitatem pro ipsis facientem exurere et " ut Sigebert. de script, ecclesiast. cap, 100. et eum secutus Trithem, in Hincmaro. '' in Indice librorum prohibit. Romano, edit ann. 1559. et Tridentino. Ind. expurgator. Belgicpag. 5. edit. Antuer. ann. 1571. ^ Quod ad Eertramum, vid. Mayum in Brev. confutatione tomi primi Ro- man, falsificationum Guil. Crashawi, edit. ann. 1608. et Turrian. de eucharist. contra Volanum, pag. 133. et fin. 134, ubi ilia verba notanda. *' Caeterum Ber- tramum citare, quid aliud est, quam dicere haeresim Calvini non esse novam;" (neque ob aliud a nobis citatur, quam ut ostendamus viam istam quam vos ap- pellatis haeresim non esse novam, sed dim ab iis, qui orthodox! suis temporibus habebantur, assertum) pag. 135. liuic opponit Turrianus Paschasium et Remi- gium. VOL, II. F 64 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. II. prohibere : itaque mirum non esse pauca pro ipsis videri facere, &c." Quodnam igitur hie excogitatum est ab his commentum ? Ubi in Bertramo legitur : " Quae a se dif- ferunt, idem non sunt. Corpus Christi, quod mortuum est et resurrexit, et immortale factum jam non moritur, et mors illi ultra non dominabitur, aeternum est, nee jam passibile. Hoc autem, quod in Ecclesia celebratur, tem- porale est, non seternum ; corruptibile est, non incorrup- tum." Postremae huic sententiae commodum hunc sensum affingunt : ut intelligatur de " speciebus sacramenti corrup- tibilibus ; aut de re ipsa et usu sacramenti, qui non contin- git, nisi praesenti in seculo." Neque ipsis tamen exphcatio haec visa est satis commoda. " Non male aut inconsulte omittantur igitur omnia haec ;" inquiunt. Quanto vero facilius una litura libellum integrum delevissent ? quam viam compendiariam in Indice'' suo expurgatorio secuti censores Hispani, breviter rem totam confecerunt. " De- leatur tota epistola Udalrici, episcopi Augustani, de cae- libatu cleri. Item totus liber Bertrami presbyteri de cor- pore et sanguine Domini penitus auferatur." Quibus quid aliud opponamus, quam quod olim adversus gentes scripsit Arnobius"^? " Intercipere scripta, et publicatam velle submergere lectionem, non est deos defendere, sed veritatis testificationem timere." Nam quod " Nostros, proximis annis perniciosum Oecolampadii volumen ad- versus sacramentum corporis Christi invulgasse sub titulo Bertrami presbyteri, de corpore et sanguine Domini ad Carolum Magnum, et vice versa Carolostadii opus contra cultores imaginum, cum inscriptione Caroli Magni de cultu imaginum ad sextam synodum in oriente congregatam," affirmat Sixtus'^ Senensis : id omnem impudentiam su- perat ; nee aliam requirit refutationem, quam ipsam anti- quorum exemplarium, quae multis ante natum Oecolam- padium seculis sunt descripta, inspectionem^. Quorum unum notae optimae, in bibliotheca D. Jacobi Giloti Pa- ^ Ind. expurg. Hisp^ Card. Quirogs, edit. Madrid ann. 1584. in fineliterae 0. "^ Arnob. advers. gentes lib. 3. pag. 104. ■l Sixt. Sen. praefat. Biblioth. Sanct. " nisi forte frontem perfricare placeat. Vid. Parson. Collat. cum May. confutat. falsificationum Crashawi. CAP. ir. SUCCESSIONE ET STATU. 55 risiensis senatoiis se vidisse testatus est mihi vir summus et de republica literaria optime meritus, Isaacus Casau- bonus, 19. Eandem cum Rabano et Bertramo veritatem tuta- tus est, qui iisdem tempoiibus apud Carolum Calvum in honore fuit et pretio, popularis noster Johannes* Scotus : cujus tractatus de eucharistia, quod aperte cum Metusia- starum haeresi pugnaret, anno demum 1050. in synodo Vercellensi'' sub Leone IX. damnatus est. Scio quidem doctissimum ilium virum, dum in vivis ipse esset, aliquo- rum et scriptis lacessitum et rumoribus infamatum ; quod etiam in epistola" ad Carolum objectat papa Nicolaus : Sed nee illorum quenquam hac in causa litem ei invenio intendisse ; ac apud alios sanctissimam ejus, et viventis, et mortui, fuisse existimationem non ignore. De vivente, in prsefatione praefixa interpretationi hierarchiae Dionysi- anae, quam in Latinam linguam princeps transtulit Jo- hannes noster, ita scripsit ad eundem Carolum Anastasius Romance Ecclesiae bibliothecarius. " Mirandum est quo- modo vir ille barbarus, qui in finibus mundi positus, quanto ab hominibus conversatione, tanto credi potuit al- terius linguae dictione, longinquus, talia intellectu capere, in aliamque linguam transferre valuerit. Johannem innuo Scotigenam, virum quern auditu comperi per omnia sanc- tum. Sed hoc operatus est ille artifex Spiritus, qui hunc ardentem pariter et loquentem fecit." De mortuo testari potest, tum catalogus sanctorum in Anglia sepultorum, ex Anglo-Saxonum monumentis a Gotcelino Bertininiano monacho Cantuariensi temporibus Anselmi editus, in quo sanctus Adelmus, et Johannes sapiens, in loco qui dicitur Aldelmisbirig'', notatur requiescere : tum epitaphium sepul- * De Joh. Scoto, Bertramo et Berengario vid. Alan, do sacram. eucharist. lib. 1. pag. 335, ad 345. Greg, de Valent. Comm. theol. torn. 4. pag. 888, 889. Fr. Suarez. torn. 12. 2. 7. pag. 518. ■i Lanfranq. de sacram. eucharist. contra Berengarium. VincentiuS in Speculo histpriali, lib. 24. cap. 42. et doctrlnali, lib. 19. cap. 60. Hertman. Schedel. in Chron. setat. 6. ad annum 874. Baptista Fulgos. dedict. et fact, memorab. lib. 1. cap. 1. &c. Pascitur in vivis liver, post fata quiescit. ■= Rog. Hoveden. in priore parte Annalium, Matth. Westmonast. Flor. hist, ann. 883. •• MS. Aliis Meldimum et Malmesburia. f2 56 DE CHRISTIANARUM ECCLE8IARUM CAP. II. chro ejus impositum ; cujus versus ab ejusdem loci mo- nacho, Gulielmo Malmesburiensi, recitantur, " Scabri^ quidem," ut notat ille, " et moderni temporis lima ca- rentes, sed ab antique non adeo difFormes." Clauditur hoc tumulo sanctus sophista Johannes, Qui ditatus erat jam vivens dogmate miro, Martyrio tandem Christi conscendere regnum, Qup, meruit, sancti regnant per secula cunctl. 20. Hanc vero de corpore et sanguine Domini quaes- tionem deinceps varie fuisse agitatam, ostendunt scripta adversaria Ratherii, qui* ex monacho Lobiensi, Veronensis primum, deinde Leodiensis Ecelesiae factus est episcopus, temporibus Henrici Aucupis et filii ejus Ottonis Magni im- peratoris, ac Herigeri abbatis Lobiensis, qui sub finem decimi seculi congessit'' contra Ratherium, vel, ut alii ha- bent codices, contra Ratbertum, multa Catholicorum pa- trum scripta de corpore et sanguine Domini ; ut in scrip- torum ecclesiasticorum catalogo refert Sigebertus, Hoc ipsum etiam Paschalis ostendit homilia, in Anglo-Saxo- num ecclesiis olim publice legi solita : in qua sic scriptum invenimus " Saepe exquisiverunt homines, et adhuc saepe exquirunt, quomodo panis, ex tritici granis confectus et ignis calore coctus, in Christi corpus immutari possit ; vel quo pacto vinum, ex multis uvis expressum, per unam be- nedictionem in Domini sanguinem convertatvu*." Quasnam autem illis temporibus de ea quasstione apud Anglicanas Ecclesias recepta fuerit sententia, tum ex tota ilia concione non obscure coUigitur, tum ex ilia parte, in qua inter na- turale Christi corpus, et hostiam consecratam, variae statu- untur difFerentiae, apertum est et manifestum. "Multum," inquit author, " interest inter corpus in quo passus est « Guil. Malmesb. de gestis reg. Angl. lib. 2. cap. 4. Vid. hie censuram Ba- ronii in Annal. Cur ergo in Martyrologio Romano (non iUo Baroniano, sed alio prius Antuerpiae ann. 1586. excuse) ad IV. Idus Novembr. celebratur memo- ria S. Johannis Scoti, qui graphiis puerorum confossus Martyrii coronam adeptus est. > Sigebert. de Eccles. script, cap. 128. ^ Sigebert. de Eccles. script, cap. 138. et Trithem. de viris illustr. ord. Be- nedict!, cap. 63 CAP. II. SUCCESSIONE ET STATU. 57 Christus, et corpus quod in hostia consecratur. Corpus sane, in quo Christus passus est, ex Marise came natum est, ac sanguine, ossibus, cute, nervis, membris humanis atque anima rational! est instructum : at spirituale ejus corpus, quam Hostiam appellamus, ex variis coUectum est granis ; sine sanguine, ossibus, membris et anima." Deinde : " Christi corpus, quod mortem est passum et a morte re- surrexit, deinceps nunquam morietur ; sed seternum est, et impassibile. Hostia vero ilia temporaria est, non ajterna : corruptibilis, et in varias partes distributa ; dentibus con- fecta, et in ventrem transmissa." Denique : " Mysterium hoc pignus est et figura ; Christi corpus est Veritas ipsa." ■ 21. Hanc homiliam ex variis scriptis Latinis in Anglo- Saxonicum ^Ifricus transtulisse creditur ; non ille* JEAM- cus, qui Abendoniensis primum abbas, et Cantuariensis demum fuit archiepiscopus : quern Leofricum alibi dic- tum invenimus ; cui, ex abbate S. Albani facto archie- piscopo Cantuariensi, successit in abbatia S. Albani frater ejus uterinus Alfricus. Ita Matthaeus Parisiensis in historia abbatum S. Albani MS. in bibliotheca Cottoniana; nee alterius alicujus loci abbatem vel episcopum fuisse dicit : Sed alius, ex Malmesburiensi abbate Cridiensis fat:tus episcopus ; quem " peritum literarum," ut est apud Guli- elmum Malmesburiensem in MS. Adelmi vita, " praeser- timque elegantissimum interpretem non fallax tradit ve- tustas," et " virum in omnibus ecclesiasticis experientissi- mum officiis,"in charta*" Malmesburiensi coenobia, anno 974. data, appellat rex Edgarus : " Virum in omnibus Ecclesias- ticum" habet eadem charta apud Gulielmum Malmesburi- ensem"^. Extat ab eo, Wulffini Shirburnensis episcopi nomine, ad clericos Saxonice scripta oratio ; Sacerdotalis aynodi inscriptionem praeferens : in qua receptam de ccena Domini doctrinam sic exponit. " Hostia iUa est Christi corpus, non corporaliter, sed spiritualiter. Non corpus in quo passus est : sed corpus de quo locutus est, quando panem et vinum, ea quae passionem antecessit ^ Gulielm. Malmeso. lib. 1. de gestis pontif. Anglor. *> Ingulph. Croyland. hlstor. pag. 503. ° inlib. 2. de gest. reg. Angl. pag. 32. 58 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. II. nocte, in hostiam consecravit ; et de sacrato pane dixit, Hoc est corpus meum ; rursumque de sacro vino, Hie est sanguis meus, qui pro multis effunditur in remissionem peccatorum." Extat et alius ejusdem sermo ad sacer- dotes primum Latina, deinde Saxonica lingua Wulfstani Eboracensis archiepiscopi jussu editus : in quo eandera sententiam ita explicat. " Non sit tamen hoc sacrificium corpus ejus in quo passus est pro nobis, nee sanguis ejus quem pro nobis effiidit : spiritualiter corpus ejus efficitur et sanguis: sicut manna quod de coelopluit, et aqua quae de petra fluxit." Quae verba ex codice manuscripto**, a Wigorniensi Ecclesia ad Benedictini CoUegii apud Canta- brigienses bibliothecam translato, perfida papistae alicujus manu erasa, et notarunt alii, et ipsi vidimus : quod et supra in Rabani Pcenitentiali factum notavimus. 22. Nee multum dissimili artifieio, ubi in iEthiopicarum Ecclesiarum universali canone scriptum habebatur, " Hie panis est corpus meum:" in Latina translatione, contra fidem iEthiopicorum exemplarium, quemadmodum in pri- ma operis editione confirmat pontificius ipse Scholiastes, expunctum est nomen " panis^:" quod scilicet ad pontifici- orum palatum minus faceret, qui in verbis institutionispro- nomen'' hoc non demonstrare panem contendunt, quippe qui probe nossent, disparata de se mutuo, aliter quam per tro- pum, praedicari nuUo modo potuisse. Ex quibus omnibus liceat concludere, antiquioribus hisce temporibus inter pa- nem Domini et panem Dominum distinctionem esse factam : qua posita transubstantiationis doctrinae locus nuUus relin- quetur. Simul vero cum hoc transubstantiationis portento et insana corporalis praesentias haeresi ilia Metusiastarum apToXarpiia concidit, scortationis genus maxime horren- dum, cujusmodi " ne inter gentes quidem nominatur ;" nee non quotidiana Filii Dei in missae sacrificio oblatio, quod unicum est pontificiorum Palladium. Non me quidem MS. Coll. Benedict, not. 107. " Tom. 27. biblioth. Patr. pag. 632. '' Bellarm, de eucharist. lib. 1. Cap. 10. in explicat. voc. HOC. Vid. lib. 4. cap. 3. Sic glossa de cons. dist. 2. Fanis est in divinis. Hoc tamen est impossibile quod panis sit corpus Christi. CAP. II. SUCCESSIONE ET STATU. 59 fugit, papistarum vulgus, missae nomine alicubi reperto, statim exclamare ; idque vorum quidem est, et missae et sacrificii nomen apud horum temporum scriptores legi frequentissime : Sed sensu longe alio, quam RomansB Ec- clesiae hodie ferat usus: Missarum"" enim significatione solennes quasque vel preces vel etiam dies'* comprehendi consuevisse certum est. De diebus testari possunt Caroli Magni et Ludovici Capitularia in quibus occurrunt ista. " Ut' absque uUa excusatione cito possit emendari, spa- tium usque ad Missam sancti Martini*^ dare decrevimus." Item ut8 ubi pontes antiquitus fuerunt restituantur et reno- ventur, ita ut ad Missam Sancti Andreas restaurati fiant."^ Et alibi"" : " Quicunque post Missam Sancti Johannis la- troni mansionem dederit, si Francus est, cum XII. simili- bus Francis juret, quod ipse lati'onem eum fuisse non scis- set." De precibus testari potest Smaragdus abbas, re- gulae Benedicti interpres : cujus ista sunt verba. " Ora- tiones, i. e. CoUectae, quas in fine cursus a sacerdote dicun- tur, missas, i. e. Deo transmissae vocantur'." Cui adjun- gendus Isidori Hispalensis locus'', " In quotidianis officiis vigiliarum, primum tres Psalmi canonici recitandi sunt, deinde tres missEe Psalmorum, quarta canticorum, quinta matutinorum officiorum. In Dominicis vero diebus, vel festivitatibus Martyrum, soleimitatis causa, singulae super " Nam participatio coense dicta hostia, et sacriiicium, vid. Liturgiam Cassandri et Bertram, ex Fulgentio in libello de fide Ceolfridum apud Bedam, lib. 5. hist, cap. 22. Ubi nota. 1. panem et vinum oSerri, non corpus et sanguinem. 2. sa- crificium non propitiatorium esse, sed eucharisticum, in recordationem propitia- torii. 3. non per sacerdotem solum oSerri, sed per totam Ecclesiam, ut agnum Exod. 12. Bedam in Psalm. 109. Liv. Canon. MS. in Bibliothec. Cottonian. Sacriiicium non accipiendum de manu sacerdolis qui orationes, vel lectiones secundum ritum implere non potest. Raban. de Instit. lib, cap. 31. de Missa. Amalarium, lib. 3. cap. 19, et 15. * Vid. Casaub. contra Baron, pag. 585, 586. et Bellarm. de Missa. lib. I. cap. 1. ' Auseg. Capitular, lib. 2. cap. 18. ' Unde etiam adhuc apud Anglos, Martinmass, Michaelmass, Christmass, &c. i. e. dies Martini, Michaelis, Christi, &c. e Capitular, lib. 2. cap. 20. '> Capitular, lib. 3. cap. 23. ' In antiquo libro Oxoniensis Ecclesis ex Joscelini adversariis a me transcript. una ministratio de came ponitur pro ferculo, atque adeo in ling. Saxon. Messe- Priest potest esse a Ministring-Priest. ^ In reg. Monach. cap. 6. 60 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. II. afljiciendaD sunt missae." Et Leonis imperatoris in Tac- ticis, cap. 12. sec. 115. "Xprj cite iv (pocraarif) Siaysi to /3dvSov riTOi TO Tay/xa, tire Kot Kaff kavTO &irov BriTTore airXrt- Ktvei wpwiag elg aiirbv tov 6p0pov ffpo iravTog Trpay fiarog, Kot dg icnripav ofioiwg /*£to to Seittvov icai Tag fiitjag, TOTpicr- dyiov ^dWeuOai koI to. Xoma Kora Trjv Op. torn. 4. par. 2. pag. 411. « experlem testimonii. >• bonam confessionem confessi sunt. 1. Tim. 6. 12. CAP. It. SUCCESSIONE ET STATU. 61 mea, sed propter bonitatem, id est, suavitatem tuam." Et in Psalm. 31. " Beati quorum remissaj sunt iniquitates, &c. Instruit videlicet, ut nemo vel libertatem arbitrii, vel merita sua suflicere sibi ad beatitudinem credat ; sed sola gratia Dei se salvari posse intelligat." Similiter in Psalmi 39. expositione ostendit, " nullum ad beatitudinem per libe- rum arbitrium aut per legale sacrificium, sed per solam gratiam posse contingere." Et in Psalm. 77. apertissime ; " Per justitiam," inquit, " factorum nuUus salvabitur, sed per solam justitiam fidei." 24. Bedam quoque secutus Alcuinus, in Psalmi 50^• enarratione. " Sordidare me potui, sed emundare ne- queo, nisi tu Domine Jesu sancti sanguinis tui aspersione mundum me facias." Et in Psalm. 142. " Ad me unum cum respicio, nihil aliud in me nisi peccatum invenio. Tota liberatio mea tua est justitia." Item, " Dei misera- tione, in nomine Salvatoris, non nostris meritis, vivificati sumus." Et"" " lUe solus liberare potest de peccato, qui venit sine peccato, et factus est sacrificium pro peccato." Et in 1 Psalm. Pcenitential. " Salvum me fac, non meis meritis, sed tua misericordia." Idem Alcuinus (forte Ra- banus : neque enim Alcuini tale opus extat)*^ " Homo jam non aliter salvari potest, nisi per gratiam Jesu Christi, videlicet sui Redemptoris." Item de S. Trinitate''. " Ut intelligant homines per eandem gratiam se justi- ficari posse a peccatis, per quam factum est ut homo Christus nullum posset habere peccatum." Quo etiam re- ferendum quod in scripto Carolino de imaginibus' legimus. " Area foederis secundum quosdam Dominum et Salvato- rem nostrum, in quo solo fcedus pacis apud Patrem habe- mus, designat, &c. Cui propitiatorium superponitur, quia scilicet legalibus sive evangelicis praeceptis, quae in eo fun- data sunt, supereminet misericordia ejusdem mediatoris, quam non ex operibus legis quas perfecimus nos, neque volentes, neque currentes, sed ejus miseratione salvamur." His accedit author altercationis Synagogae et Ecclesias : non Gilbertus abbas Westmonasteriensis, nee qui Augus- » vel 51. secundum Hebr. Vide ipsa loca Alcuini. •■ lib. 4. in Joh. cap. 8. • in Ecclesiasl. lib. 4. cap. 1. ^ lib. 3. cap. I. ' lib. 1. cap. 15. 62 0E CHEISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. II. tini nomen praefert, sed alter Johannis Scoti ifvyxpovog Coloniae, anno 1537. editus. Is, octavo operis suicapitulo, hac de re ita scribit. " Justitiam Dei dico, non qua Deus Justus est ; sed qua induit hominem, cum gratis justificat impium. Huic justitiae testimonium perhihent Lex et Prophetae. Lex quidem hoc ipso, quod jubendo et mi- nando, et neminem justificando, satis indicat dono Dei justificari hominem, per Spiritum vivifieantem. Prophetae autem, quia id quod praedixerunt, Christi implevit adven- tus." Et*^ " Hinc manifeste eognoscimus, non justificari hominem praeceptis bonae vitas, nisi per fidem Domini nos- tri : hoc est non htera, sed Spiritu ; non lege operum, sed lege fidei ; non factorum meritis, sed gratuita gratia." Si- militer et Haymo^, " Nos agentes poenitentiam, sciamus nihil nos dignum dare posse ad placandum Deum, sed solummodo in sanguine immaculati et singularis agni nos posse salvari." Idem"" " Ipse misericordia dicitur, quoniam dedit nobis remissionem peccatorum, et alia beneficia, per solam misericordiam suam." Et' " Nnllus de meritis suis praesumat, sed omnem salvationem ex Christi meritis ex- pectet." Et^ " Praeveniente gratia salvamur, et in subse- quente justificamur." Item Ambrosius Ansbertus', " Gau- deamus et exultemus, et demus gloriaro ei : quoniam vene- runt nuptiae agni, et uxor ejus praeparavit se. In eo autem damus illi gloriam, quo nullis praecedentibus bonorum ac- tum meritis, sed sola nos ejus misericordia, ad tantam dig- nitatem pervenisse fateamur""." Et paulo post : " Ipsa enim praecedit hominem, ut ei quo pergere debeat, iter ostendat : ipsa et subsequitur, ut ad id quod ostendit, etiam impellat in eisdem:" Smaragdus Abbas" " Lex ju- bere potest, juvare non potest." Et", " Necesse est sola fide Christi salvari credentem." Denique, ne plures accu- mulare necesse sit, author commentariorum in Marcum!", ' Vide Pseudo-Cyprianum de duplici martyrio cap. 10. e in 6 cap. Micheae. !> in Psalm. 84. ' in Psalm. 131. k lib. 10. in i^poc. cap. 22. ' lib. 8. in Apoc. cap. 19. "> Sic Haymo lib. 7. in Apoc. cap. 22. in fine confer. » in Job. cap. 21. fol. 80. o ^d Gal. cap. 3. fol. 146. i> la Marc, cap, IS.Hieronym, CAP. II. SUCCESSIONE ET STATU. 63 qui Hieronymo perperam sunt adscript!: " Gratia, non meritis, salvati sumus a Deo." 25. Longum esset singula doctrinae capita consectari : et pertinet ea consideratio ad particularem cujusque con- troversiae historiam. Hie generalis tantum Synopsis sta- tus Ecclesise fuit proponenda. Praesenti enim instituto abunde satisfactum, si in maximis illis rebus, in quibus re- ligionis pontificiae artus sunt ac nervi, lupae Babylonicae veneficiis nondum, quod aliquando futurum, a Spiritu'' sanc- to est preedictum, fascinatas fuisse Ecclesias evicerimus ; at- que impudicam nostri temporis Pseudo-Catholicorum im- pudentiam represserimus, quorum ilia perpetua est canti- lena ; " Quaecunque'' vel opera vel fragmenta supersunt eorum qui disjunctissimis terris Evangelium severunt, omnia nobis unam fidem exhihent, quam hodie Catholici profite- mur." Sed ad institutam historiam a dogmaticis me re- voco. 26. Ita ostenso quousque mysterium iniquitatis non prae- valuerit : videamus jam quomodo vires acquisiverit eundo. Cum nondum adulta esset haec pestis, ita versatus est in mundo Antichristus, ut animadversus non fuerit, etiam ab lis qui pessum euntis Ecclesiae miserrimam inclinationem oculis lachrymantibus sunt intuiti. Quod satis testatum facit vel unica ilia venerabilis Bedae sententia, " Verum haec sive modernis temporibus acta, seu futuris sub Anti- christo crediderimus agenda, videat lector, nee sine la- chrymis rem lachrymis dignam contempletur ; quantum Ecclesiae status ad pejora quotidie, vel, ut mitius dicam, ad infirmiora gerenda devolvatur^" s 27. Tum vero Ecclesiarum expugnari ccepta est pudi- citia ; quando cum ligno et cum lapide adulterari coepe- runt, et illam Deo invisam seu EiSwAoXarpetav seu tlKovo- SovXiiav in Christianorum templa admiserunt : quae revera fundi nostri calamitas, et malorum omnium, quibus labefac- tatus et convulsus est Ecclesiae status, principium et quasi seminarium extitit, Quum enim filii perditissimi, qui " a Apoc. cap. 18. ver. 23. '' Campian. rat. 10. lib. 4. AUegoricee expositionis in Samuelem, cap. 2. pag. 395. 64 DE CHRISTIANARUM ECCtESIARUM. CAP. If. simulacris conversi fuerant ad Deum%" sese " avertissent retrorsum'"," atque ad simulacra denuo reversi, " irritassent sculptilibus suis Sanctum Israelis, et vanitatibus suis pro- vocassenf^ :" peccata peccatis ultus Deus Zelotes, " reliquit eos vanitati ratiocinationum suarum, et tradidit in mentem omnis judicii expertem**," adeoque humanis sensibus ita quodammodo exuit, ut, quod de idololatris olim pronuncia- vit Psaltes, " ipsis quas sibi fecerunt imaginibus plane similes evaserint°." Omnino enim truncos oportebat esse, non homines, qui animum inducere poterant, ut crustacei panis in ipsum Filii Dei substantiam factam metamorphosin sibi persuaderent, corruptibilem creaturam nescientes dis- tinguere " ab incorruptibili Creatore, qui est benedictus in secula. Amen'." Atqui sIkovoSovXoi illi erant qui hujus- modi ficrovixiag repag, portentum post hominum memoriam immanissimum ac fcedissimum, in lucem primum extulerint : eademque opera ad aproXarpelav, maxime horrendum scortationis genus, cujusmodi ne inter gentes quidem no- minatur, aditum patefecerint. Nam qui imaginum cul- turae restiterunt, orthodoxos, quorum maximus, nequic- quam reclamante Romano pontifice, erat numerus, tam in oriente quam in occidente, in nefandam istam haeresin mi- nima consensisse, nee panem Domini cum pane Domino confudisse, ex horum temporum monumentis intelligimus. Et de orientalibus quidem hoc constat, ex Constantino- politanffi synodi definitione, quae in 6. sectione concilii Nicenii II. recitatur, ubi episcopi 338. aliis explosis ima- ginibus, affirmant " unicam esse imaginem, ab ipso Christo institutam; nimirum panem et vinum in eucharistia, quae representant Christi corpus et sanguinem^." 28. Ab Iconodulorum partibus Romana stetit Ec- clesia : ut Babylonem decuit, matrem illam scortationum et abominationum terrae. Quin et hinc Romanus pontifex causam libenter arripuit, ad imperatorium jugum a cervi- cibus suis dejiciendum : ut viveret deinceps airovo/xog, • 1 Thess. cap. 1. ver. 9. >> Esai, cap. 1. ver. 4. "= Jerem. cap. 8. ver. 19. > Hist. Misc. lib. 21. ■= Cedren. Zonar. Sigebert. ad ann. 728, vel 729. Abb. Ursperg. adann. 718. "• pag. 9, 10, 11. e Op. torn. 2. pag. 441. ' Genebrard. lib. 4. Chronograph. Vid. Baron, annot in Martyrolog. Rom. Janua. cap. 10. t torn. ult. Const, imper. pag. 44, 393, 394. ^ Mars. Patav. in tract, de translat. imperii, cap. 5. anno. 869. ' Annal. Francor.lib. 5. cap. 28. ^ Onuplir. Panvin, annot. in Platin. in vita Bonifac. 66 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. II. manus scilicet et Constantinopolitanus, oecumenici et uni- versales appellarentur ; hie quidem universalis patriarcha, ille vero universalis' papa. Solo Romano pontifice papae nomen, quod ante omnibus commune erat episcopis, re- tinente. Atque hie fuit litis finis inter hos duos, dividenti- bus invasoribus inter se spatia. Sed quoniam potestas im- patiens consortis erat, non diu mansit haec concordia. i^' 29. Sed habuit praeterea Romanus papa rationes alias, / ad fines imperii sui tarn temporalis, ut appellant, quam \ spiritualis propagandos comparatas : easque partim, quod" omnes norunt, Irancorum regum ^ptentia subnixas, p^ar- tira etiam ex quaestuosissima falsorum chirograp^horum ■ officina depromptas. Reliquum erat ut excusso impera- itore pontifex in possessionem vacuam pedem poneret, at- que eam in rem opera Johannis cujusdam ^cojgi, cogno- mento ^digitorum'', suppositum est donationis" Constanti- nianae commentum : quo gossgL P.i"bi-&§IISlRd^i) Constan- itinum Magnum imperatorem non solum Romanam urbem, ^ed etiam omnes Italiae, seu occidentalium regionum pro- ^incias, loca et civitates Romano pontifici Sily estro. ac^ejus j^uccessoribus^ perMtuo dono tradidisse. Quando enimj |verecundias fines semel transire statutum erat, bene et na-j viter oportebat esse impudentem. Ex eadem cJScina,"^ nisi, omnia me fallunt, exierunt veterum Romanorum episcopo-' rum nomine, ad spiritualis potestatis plenitudinem confir- mandam, ore durissimo confictae, Decretales epistolas : quas ex Hispania, unde ortus videtur " ipse doli fabricator Epeus**," Riculfum temporibus Caroli Magni Moguntinum ^ De papae nomine vid. Goropii Gotodanic. pag. 473. " Vide Prognostic, fin. mund. pag. 51, 52, &c. ^ Mutius. Sic enim in MS. haberi notat Baronius : non mutuis, ut est in edit. Goldasti, pag. 40. Muscus. Diaconus Cardinalis Rom. in regione secunda, ann. D. 735. Ciaconius, de Cardinalibus, torn. 1. pag, 514. ^ga»Jo|]^j9e diacono I Mnj^lgto^igitis, vide Acta Rhemensia , synodi (torn. 3. 3. 14. pag. 60.) Jo- '; hannes diaconus, autiior~vitse Gregoni, vixit post annum 863. meminit enim Theugandi et Guntharii, ap. Sur. mens. Mart. pag. 202. et scripsit epistolam quae Ruffini fertur nomine in Pseudo-Clementis recognjt. V ide, op^exa Inn ocent. III. part. 1. pag. 96. ^T*.s«.^*V .«M.M«~»^ _^Uwc^v . •^ Vide Ottonis III. Donationem Silvestro II. factam : cum epist. Gerberti, pag. 73, et Job. Bodin. de repub. lib. 1. cap. 9. ex actis Vaticanis. CAP. 11. SUCCESSION E ET STAtU. 67 archiepiscopum, virum erga sedem Romanam valde devo- tum, eo enim nomine a vetere' quodam authore commen- datum invenimus, in Galliam primum attulisse, testis est, in libro contra Hincmarum Laudunensem, Hincmarus, Rhemensis archiepiscopus. Eas vero epistolas simul cum Pseudo-Constantini donatione atque aliis decretis Ccclesiasticis in unum volumen compingens, ad similitu- dinem epistolarum Pseudo-Clementis, (sed Decretales epis- toJ« citantur jint£,,£^on^^ Caroli Magni et Riculphi temporibus) vel ementitp. Isidoii, Hisp^ilens^^^^ yel , verg Isidori Mercatoris_^og}ine, merces illas putridas venditavit ■manus post natos homines nequissimus et improbissimus. Qui posteris tamen sic imposuit, " Ignaris scelerum tan-* torum, artisque Pelasgae :" ut baud sciam an in hoc genera ! quidquam unquam prodierit simile, quod vel plures, necp rmsipientissimos illos, fefellerit, vel plus ad causae pontificiasf I firmamentum momenti attulerit^ * I 30. Successerunt deinde " tcmpora, quibus," si Sigo- nium" audimus, " nulla alia tetriora, ac foediora fuisscj vel principum nequitia, vel populorum insania, in tota antiqui- tate reperiuntur." De quibus etiam Wernerus'' Laerius% homo Ca,rthusianus : " O tempus pessimum, in quo defecit ' citat. a F. Pithseo, in testimoniis quae Capitulis ab Ansegiso et Benedicto collectis prsefixit. ' Hie vero mecum considera quantulo tempore, quanta mutatio in Romana Ecclesia facta est. I. Romanes [non habuisse dolosa ingenia ad fingendum, ut Graecos observabat olim Gregorius, dicens ; " Codices Romanorum longe veri- ores esse quam Grsecormn; quoniam," inquit, " Romani sicut non acuraina, ita nee imposturas habent." II. Turn lyiyersalis episcopi nomen Romanus ponti- \fex detestatus est. In illud nomen consentire erat Christum ne^are : sic Jiiim * iSregoVius 111)1 7. epistrsSTtom. i. pagTSST; "TSgosJenter dico, qiiod quiscjuis se JmnversaleTxi saeerdotem vocat,'vel vocari desiderat, jn^atione sua Antichristum ^praecumtr quia superbiehdo se caeterfs praeponit." III. Tum Roma subdita im- iperaton, et Kmnanuslpse'ponfi^j^ TV?°lE»Koj^5ouXcta tum rejeeta. Jam vero ^n IcKOVoSovXdg. stabilienda, litriusc^ RgmKfecta est eonspiratio in synodo, riz,. 7m a. et 8va..{et per eam Romani pontifias'privilegiorum confirmatio facta est, ut supr. sec. 28.) Q Aired. Rhievall. in genealogia Davidis regis Scotiae. MS. ' jElfric. serm. ad sacerdotes. MS. in Biblioth. Colleg. Benedict. Cantabiig. CAP. II. SUCCESSIONE ET STATU. 73 gentia est in sacerdotibus et episcopis, qui deberent esse columnsB Ecclesiae, ut non attendant divinam scripturam, nee doceant discipulos qui sibi suecedant ; sicut legimus de Sanctis viris, qui multos perfeetos discipulos successores sibi reliquerunt : sed honores seeulares et cupiditates vel avaritiam sectantes plus quam laici, mala exempla subditis praebentes, non audent de justitia loqui; quia justitiam nee faciunt nee diligunt." Quid plura? "Acciderat illi aetati," inquit Johannes Stella*", sacerdos Venetus, " quod omnis virtus, tam in capite quam in membris, ex hominum ignavia consumpta fuerit." Haec erant tempora; hi mores. '' Joh. Stella ia vita Benedicti 4. Paps, 122. 74 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP, III. CAP. III. De anno ab Incarnatione Domini milJesimo', et rebus maxime memorabilibus ad eum spectantibus. Ubi de pontiiicatu Silvestri II. et doctorum, de solute post annum millesiraura Diabolo, diversis sententiis. I. Damnosa quid non imminuit dies 2 ^tas parentum, pejor avis, tulit Hos nequiores, mox daturos Progeniem vitiosiorem.'' Nam postquam actus est annus, qui ab ortu Christi secu- laris maximus fuit ; pariter cum novo seculo novum quo- que hominum genus exortum, his verbis narrat Wernerus. "Tempus'effoeminatum incepit circa annos Domini 1000. in quo fides Christiana valde ccepit deficere et declinare a pris- tina virihtate, ut patet in prophetia sanctse Hildegardis ; et in multis regionibus christianitatis, nee sacramenta, nee eccle- siastici ritus servabantur. Erantque auguriis et maleficiis in- tendentes : et erat sacerdos sicut populus*"." SimiUter et Glaber Rodulphus, horum temporum author% conqueritur, circa annum millesimum plus solito " friguisse charitatem, ac superabundasse iniquitatem : ut ille antiquus Leviathan (serpentem ilium antiquum, de quo in Apocalypsi Johan- ^ De ann. 1000. vid. Bal. Act. Pontif. pag. 148. I" Horat. Carm. lib. 3. Od. 6. "^ Werner, in fascic. temp. '' Vid. Hildegard. prophet, part. 3. vis. 1. cap. 7. Vincent, spec. hist. lib. 29. cap. 21. in veterib. editionib. Venet. ann. 1591. Anno ab incarnatione Domini 1173. quo magnum illud schisma inter Fridericum et papam Alexandrinum est sopitum, sancta Hildegardis de tempore muliebri prophetavit in hunc modum. Anno, inquit, post incarnationem Christi 1100. Apostolorum doctrina, et ardens justitia, quam in spiritualibus et christianis constituerat Deus, tardare et in haesi- tationem verti ccepit. Sed hoc muliebre tempus non tamdiu durabit quantum usque hue perstitit. « lib. 2. cap. 6. CAP. III. SUCCESSIONE ET STATU. 75 nesj intelligit) fiduciam conceperit, quod inundatio Jordanis fluvios illaberetur illius ; ut videlicet baptizatorum multi- tudo per avaritiae appetitum viam veritatis deserens, de- mergeretur in interitum." Et in libri tertii initio : " Anno millesimo imminente, privatus est pene orbis universus, personisque religiosisque nobilibus." Extat de omnium ordinum corruptissimo statu, circa hujus seculi initio, a Lupo episcopo ad Anglos habita oratio^: in qua adventum Antichristi et finem seculi (de quo statim plura) instare docuit. Extat et Guilielmi archiepiscopi Tyrensis gra- vissima querimonia : cujus partem aliquam^ non pigebit subjicere. 2. " In occidente et in omni pene orbe terrarum, maxi- me inter eos qui fideles dicebantur, fides defecerat, et Do- mini timor erat de medio sublatus : perierat de rebus justitia ; et, aequitate subacta, violentia dominabatur in po- pulis. Fraus, dolus et circumventio late involverant uni- versa. Virtus omnis locum dederat, et cesserat quasi inu- tilis, malitia subintrante. Videbatur sane mundus decli- nasse ad vesperam, et filii hominis adventus secundus fore vicinior. Nam multorum refrixerat charitas, et fides non inveniebatur super terram. Confusis ordinibus cuncta ferebantur ; et in chaos pristinum mundus videbatur redire velle. — Fornicationum genus quodlibet, quasi res licita, passim et sine rubore exercebatur impune. Sed nee inter affines aut propinquos tuta erant matrimoniorum fcedera. Arnica ccelestibus et Deo placens, quasi res vilis, jussa mi- grare erat continentia. Nee parsimoniae aut sobrietati locus erat ; ubi luxus, et ebrietas, et pernox alea praeoccu- paverant aditus, atque atria possidebant. Nee clerus a populo vita nobiliore differebat ; sed, sicut in propheta* le- gitur, Sicuf' popidus, ita et sacerdos. Nam episcopi ' Anglo-sax. MS. in bibliotheca Cottoniana ! et Collegii Benedictini apud Cantabrigienses n. 284. Vid. hist, arcliiepisc. Cantuar. D. Matthaeo Parkero procurante, a Joh. Josselino collectam: edit. Hanov. ann. 1605. titul. Antiquitat. Britannic, pag. 89. e Bell. Sacr. lib. I. cap. 8. * Hos. cap. 4. ver. 9. '' Non est jam dicere, ut populus, sic sacerdos : quia necsic populus ut sacerdos. Bernard, in convers. S. Pauli, serm. 1. op. torn. 1. pag. 962. 76 DE OHRISTIANARtlM ECCLESIARUM CAP. III. negligentes fact! erant : canes muti, non valentes latrare, &c. Quid plura ? ut in summa dicatur : Omne in prseci- piti vitium stetit ; et omnis caro corruperat viam suam. Nee pronos ad malum revocare poterant Domini commi- nantis in cceIo sursum ostenta, nee signa in terra deorsum. Erant enim pestilentise et fames, terroresque de ccelo, et terrae-motus magni per loca : et eetera quae Dominus in Evangelic'' diligenter enumerat. Sed obstinati in operi- bus mortuis, quasi sus in volutabro, et quasi jumenta pu- treseebant in stercore suo, pia Domini longanimitate abu- tentes : quasi quibus a Domino dieeretur : Percussi eos, et non doluerunt; curdvi eos, et non sunt sanati^" 3. Et ista sane universa ab authore hoe commemorata, ostenta coelestia, pestem, famem, terrffi-motus, circa annum tarn a nativitate quam a passione Domini millesimum con- tigisse testantur historici. Refert Sigonius'' ; " annum humanae salutis millesimum multis prodigiis, ac ccelestibus territamentis, fuisse insignem." Et Hector Boethius : " Millesimo''," inquit, " originis Christianae anno, varia prodigia evenisse ferunt. Lapidibus in Albione et in GaU lia pluisse : mare inSnitam prope piscium multitudinem re- liquisse m Buthquhaniae littore, quibus morientibus teter pestilensque odor omnem cceli tractum, in mortalium per- niciem, multa tabe infecit. Lunam non sine ingenti spec- tantium terrore sanguinolentam visam : frugesque seeuta aestate cum multis animantibus, a sideris ardore longaque cceli intemperie, in toto pene Seotorum regno sunt ab- sumptae." Annum etiam primum supra millesimum, notat Hepidanus'^ Sangallensis ecenobita, fuisse " notabilem sie- citate aeris nimia ; multis pecoribus, multis quoque morta- libus siti extinctis. Tantum enim siccata esse cuncta Eu- ropsB flumina, ut pene nullum non esset vadosum." Ean- demque, ut videtur, calamitatem describens Rupertus'' Abbas Tuitiensis, " subsecuta," inquit, " postmodum sic- •^ Matt. cap. 24. ver. 7. '' Jerem. cap. 5, ver. 3. ' Sigon. de regno Italise, lib. 7. op. torn. 2. pag. 468. '' Hect. Boeth. hist. Sector, lib. 11. pag. 234. " Hepidan. in rerura Alanannicarum Annal. a Goldasto edit. •^ Rupert, in vita Hereberti Colon, archiep. cap. 11. torn. ,2. Surii, Mart. 16. CAP. III. SUCCESSIONE ET STATU. 77 citas peccata populorum veliementer arguebat : ut fere omnis herba praemortua, omnis ager exustus, non qualem- cunque famem, sed famem mortiferam jam jamque minare- tur. Denique cum siccitate pestilentia quoque saeviebat ; multique moriebantur, multi adhuc aegra vix trahebant corpora^." Sabellicus*^: " Inaudita fames Italiam biennio confecit, cometes visus in ccelo prodigiosa magnitudine et forma, terraque horrende mota est, multaeque urbes eo mo- tu concussae." Wernerus^ : " Luna in sanguinem versa apparuit, et terrae-motus magnus. Facula ardens, et fulgur instar turris, cecidit cum maximo splendore. Sequitur fames valida. In Lotharingia fonticulus aquae in sangui- nem versus est, et multa signa circa haec tempora contige- runt. Mortalitas fuit maxima pene per totum orbem, ut se- pelientium taedio adhuc vivi spiritum trahentes obruerentur cum mortuis. Siccitas magna et ardor sequitur." Glaber Rodulphus : " Facta'' est fames praevalida quinquennio in universo Romano orbe, sic quidem ut nulla audiretur non inops regio, et indigens pane ; multique exhausti inedia de populo perierunt. Tunc etiam per plura loca terrarum, non solum immundorum animalium et reptilium, verum etiam virorum ac mulierum, infantiumque carnes compulit fames horrida sumere in cibum, nulla vel parentum ob- stante necessitudine. Nam eousque devenerathujus saevi- tia famis, ut jam adulti filii consumerent matres ; ipsaeque in parvulos, remota pietate materna, idem exercerent. Hinc' gladius, pestisque fames, populantur ubique ; Nee tamen impietas hominum correcta pepercit. Ac nisi magna Dei pietas protenderet iram, Infernus hos terricrepo consumeret ore. * ann. 1003. Aquae in Flandria. vid. Hoveden. et Stow. ann. 1004. Lues in urbe Rom. Baron, ann. 1004. see. 8, 9. ann. 1005. fames magna facta est. chronic. Augustens. Part. 2. pag. 344. Hermann. Contract, chronic, a Christ. Ursticio, et Henr. Canis. edit, et terraemotus ; de quo Leo Ostiensis, lib. 2. chronic. Cassinens. cap. 25. ann. 1006. Fames et magna mortalitas tam gra- viter per totum pene orbem invaluit, ut sepelientium taedio vivi adhuc spiri- tum trahentes obruerentur cum mortuis. Sigebert. chronic, vid. Lambert. Schaf- naburgens. ann. 1006. Baron, ann. 1006. sec. 4. f Sabellic. Ennead. 9. hb. 2. torn. 2. pag. 494. e Werner, fascic. temp, aetat. 6. '' Glab. Rodulph. lib. 2. cap. 9. ■ Idem, in fine lib. 3. 78 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. III. 4. Neque illud quidem praetermittendum, quod idem narrat historicus\ " Mense Decembrio vespere Sab- bati ante diem Dominicae nativitatis apparuit in aere portentum mirabile, species videlicet seu moles ipsa immensi draconis a septentrionali plaga egrediens, cum nimia coruscatione petebat austrum. Quod prodigium pene homines universos, qui videre infra Gallias, terruit." Videte vero rem inopinatam atque mirabilem : quam, a Si- geberto'' et aliis historicis commemoratam, non sine stupore legi. " Anno Jesu Christi millesimo, secundum supputa- tionem Dionysii, multa prodigia visa sunt. Terrae-motus factus est permaximus. Cometes apparuit XIX. Kalendas Januarii, circa horam nonam, aperto ccelo, quasi facula ardens cum longo tractu, fulguris instar, illabitur terris; tanto splendore, ut non modo qui in agris erant, sed etiam in tectis, irrupto lumine ferirentur. Qua cceli scissura sensim evanescente, interim visa est figura quasi serpentis, capite quidem crescente, cum caeruleis pedibus." An isto ostento ad Apocalypticae prophetiae complementum digitum intendere, et ad considerationem resignationis abyssi, con- templationemque solutionis antiqui serpentis, in mundo potenter deinde grassaturi, hominum mentes excitare Deus voluit ? Aperto enim ccelo, illapsa in terras inusitati splen- doris forma ignea, immensi serpentis specie succedente : Cui non statim obversetur ante oculos illud Apocalypseos ? " Vidi'' stellam e ccelo cecidisse in terram, et [data est ei clavis putei abyssi : et aperuit puteum abyssi," &c. 5. Certe hisce ipsis temporibus revelationem Antichristi, quem Gregorius" " gladium," " sagittam Diaboli" alius*" non inscite appellat, " promulgatam in Galliis, praedica- tam Parisiis, vulgatam per orbem, creditam a compluri- bus ;" in undecimi annalis initio affirmat Baronius*". Idque Abbonis Floriacensis testimonio confirmat, qui, in apolo- » lib. 2. cap. 8. •i Sigebert. chron. ad ann. 1000. Guil. Nangiac. chron, MS. ann, 1000. Vin- cent, spec. hist. lib. 24. cap. 107. Antonin. chron. tit. 16. cap. 3. sec. 4. toin. 2. pag. 614. Naucler. chronograph, vol. 2. fol. 687. generat. 35. Christiana Mas- saeo in chronico, &c. ann. 1000. die 14. Decemb. " Apoc. cap. 9. ver. 1. cum cap. 20. ver. 2, 3. * Gregor. moral, in Job lib. 34. cap. 17. op. torn. 1. pag. 1122. '' Origen. hom. 3. in Psal. 36. op. torn. 2. pag. 664. ' Baron, ann. 1001. sec. 1, 4, CAP. III. SUCCESSIONE ET STATU. 79 getico ad Hugonem atque Robertum Francorum reges, ita scripsit. " De fine mundi coram populo sermonem in Ecclesia Parisiorum adolescentulus audivi, quod statim, finite mille annorum numero, Antichristus adveniret, et non longo post tempore universale judicium succederet." Neque nova fuit haec opinio, et nunc primum nota: sed ab Hippolyti, Cyrilli et Chrysostomi ducta temporibus. Siquidem illi anno sexies millesimo et quingentesimo Do- minumventurum ad judicium existimarunt : quemadmodum in rerum ecclesiasticarum theoria innuit Germanus Constan- tinopolitanus patriarcha**. Nam ab Adamo ad Christum an- nos 5500. statuunt Graeci' : eamque supputationem sequun- tur christiani Arabes*^, Maronitae^, et pleraque omnis Ec- clesia orientis : atque adeo iEthiopes, qui in editione no- vi Testamenti anno 1548. ita notant. " In recto computo, quemadmodum computant omnes christiani : a creatione mundi, usque ad Christum, quinquaginta quinque cente- narii annorum." Cum verb ex Apocalypsi didicissent, complete mille annorum numero, quo fere a tempore Do- minicae vel nativitatis, ut diximus, vel passionis deduce- bant, solvendum fuisse Satanam ; atque cum solutione Sa- tanee regnum Antichristi, cum regno Antichristi mundi interitum, conjunctum fore augurarentur : inde factum est, ut alii Antichristi adventum et mundi finem retulerint ad annum a nato Christo millesimum, quem ab orbe condito 6500. numerant Graeci, " alii'' annos mille ab ascensione Domini usque ad ejus ultimum adventum compleri posse dixerint." 6. Verum ubi homines nullum hujusmodi comparer e cernerent Antichristum, qualem ipsi apud animos informa- ■■ Hippolytus in libro de Antichristo, ut refert in loco citato Germanus C. P scripsit Antichristum anno mundi C500. ventuvum. Sed Piiotius In Bibliotheca, pag. 271. annum mundi COOO, post Christum 500, assignat. " Paul. Middleburg. Paulin. lib. 4. Anast. Sinaita, in Hexam. lib. 7. in Biblio- thec. Patrum, tom. 9. pag. 886. Euthym. Panopl. tit. 2.3. sec. 4. Suidas in Adam. Hesychius in Christi natalem apud Anastasium Nicsenum tom 1. Bibliothec. Fatrum, ed. sec. Col. 140. fin. &c. ' Arab, commentar, in 10. cap. denes, quem MS. habeo. B Scalig. lib. 3. Canon. Isagog. cap. 1. et in notis ad computum jEthiopicum, lib. 7. de emendat. temp. ^ August, lib. 18. de civit. Dei, cap. 53. 80 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. III. rant suos : " viderentque*, jam lapso tempore, evanuisse quae de mundi interitu fuerant constant! assertione prsedicta, et passim credita : quasi tanto discrimine liberati, in*" universe pene terrarum orbe (prsecipue tamen in Italia, et Galliis) Ecclesiarum basilicas innovarunt." De quibus illud Hilarii" apte congruenterque usurpare possumus. " Cavete Anti- christum. Male enim vos parietum amor cepit ; male Ecclesiam Dei in tectis aedificiisque veneramini ; male sub his pacis nomen ingeritis. Anne ambiguum est, in his Antichristum esse sessurum ? Montes mihi et sylvae, et lacus, et carceres, et voragines sunt tutiores : in his enim Prophetae, aut manentes, aut demersi, Dei spiritu prophe- tabant." Haec ille. Sed ignorabant miseri paratum a se locum illi perditionis filio, quem in temple Dei sessurum praedixerat Apostolus* : omnemque de Antichristo cogita- tionem, simul cum ea qua de fine mundi injecta fuerat suspicione, deponebant. Unde anno decimo octavo supra millesimum, quum in partibus borealibus Luitici, Obotriti et Wari, facta apostasia, "cervicem' suam, suavijugo Christi excussam, oneroso Diabolicae dominationis ponderi sua sponte subdidissent ;" et, Ecclesiis omnibus destructis, eth- nicorum idolorum cultum reduxissent : Ditmarus, episco- pus Mersepurgius, nequis illam de propinquo judicii die opinionem denuo conciperet, ista ratione persuadere conatus est. " Nullius fidelis cor ob hanc infelicitatem in aliquam desperationem veniat, vel diem judicii appropin- quarc' dicat : quia, secundum veridici admonitionem Pauli, ante dissentionem et Antichristi execrabilem adventum non debet e talibus aliquis oriri sermo, nee inter Christi- coias subita venire commotio." Neque vero tantum vul- gus imperitorum, verum etiam subtilissimorum scholasti- corum turba, hunc erravit errorem. E quibus unus, Richardus Victorinus, (ille, quem omnium expresse pri- mum Christiferam virginem originalis noxae expertem tenuisse refert ejusdem popularis Johannes'^ Major) » Baron, annal. torn. 11. ann. 1003. sec. 12. '> Glaber. Rodulph. hist, lib. 3. cap. 4. " Hilar, in lib. contra Auxentinm Arrianum, pag. 1269. ■> 2 Thess. cap. 2. ver. i. ^ Ditmarus, chron. lib. 7- CAP. III. successione et statu. 81 in commentariis^ ad caput vicesimum Apocalypseos : " Quantum, inquit, ad literam spectat, iste annorum mille- narius jampridem est completus : sed quando Antichristus veniat, et Satanas solvatur, ignoramus ?" 7. At earn ego ignorantiam non magis mirari soleo ; quam si miserum Judaeum audirem eundem loquentem in modum. Quantum ad literam spectat, septuaginta anno- rum septimanae Danielis 9. a Deo prsefinitae jamdudum sunt completae: sed quando Messias veniat, et regnum restituendum sit Israeli, ignoramus. Certe enim ut Judsei Christum quaerebant, quumin medio eorumjam staret ; et adhuc venturum expectant avidissime : ita qui magnae illi adhaerent meretrici, et " vino scortationis ejus facti sunt ebrii"," velut caeci palpantes in tenebris, ligna in sylvis et Babylonem in media Babylone non reperiunt. Indeque est quod Thomas Stapletonus, cum post mille annos Satanam solutum fuisse agnosceret, eum tamen in Berengarii disci- pulis, et Waldensibus, atque ubivis potius quam in Lerna pontificia, ubi vel maxime fuerat quaerendus, pervestiget. " Undecimo," inquit'', " seculo, ut verejam post mille annos solutus Satanas videri queat, ut Johannes praedixit" ; nempe ut ex hac parte mysterium iniquitatis opero- sius operaretur, et plenius conficeret ; multa et varia haereticorum turba exorta est." 8. In Uteris ad Alexandrum III. pontificem, quas ex Vaticana bibliotheca edidit Baronius", ante annos 440. ita scripsit legatus ejus Guilielmus Senonensis archiepiscopus. " Audiat, sanctissime pater, excellentia vestra patienter quod loquimur, quia in amaritudine moratur anima nostra, et tam devotus filius vester Christianissimus rex Franco- rum, quam tota GaUicana Ecclesia turbatur a scandalis, quae in diebus apostolatus vestri manant ab Apostolica sede. Siquidem (ut nostrates aiunt) IBI SOLVITUR SATANAS IN PERNICIEM TOTIUS ECCLESIA ; ' Joh. Major. Scotus lib. 3. de gestis Scotorum, cap. 12. fol. 50. s Richard. S. Victoris, in Apoc. lib. 6. cap. 7. » Apoc. cap. 17. ver. 1, 2. •" Stapleton. spec. piav. op. torn. 2. pag. 419. '^ Apoc. cap. 20. " Baron, annal. torn. 12. ann. 1170. sec. 9. ox DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP, III. iterate crucifigitur Christus, et qui manifestus sacrilegus est et homicida dimittitur." Et Stephanus Tornacensis, ad Johannem Pictaviensem episcopum. " Nescio,'' pater, an completi sint illi mille anni quibus solvenduserat Satanas : ejus satellites ita solutos videmus, ut ligare incipiant ser- vos Dei." 9. Nee defuerunt servi Christi, qui scorti Babylonici consuetudinem detestati, et a nefariis corruptelis ejus animo fuerunt aversissimo, et post annum millesimum so- lutum fuisse in papatu Satanam clare professi sunt : quem- admodum turn ipsorum turn adversariorum qui supersunt commentarii fidem faciunt. Ex adversariis Johannes Tis- singtonus, monachus Franciscanus, in confessione, circa an- num Domini 1380. a se edita, ita scriptum reliquit. " Haere- tica sententia, quae a somniis Berengarii excitatur (secun- dum viam illam, quam iste fraterculus haeresim appellat, ita nos servimus Deo patrum nostrorum), omnes doctores et Ecclesise patres secundi millenarii (nunc modo loquendi eorum ufcamur) id est, qui fuerunt infra trecentos et octo- ginta annos, aperte affirmat fuisse post solutionem Sa- tanae ; proferens ex testimonio Apocalypsis, solutum fuisse Satanam post annos Domini mille : doctrinamque quam communiter* tenemus esse fidem Ecclesiae de benedicta Eucharistia, astruit non esse rectam, sed errorem ; imo haeresim ac lolium et zizania Satanae jam soluti." Simili- ter etiam de Johanne WicclifHo, Tissingtonum secutus, in fasciculo'' zizaniorum Thomas Waldensis. " Refutavit omnes doctores de secundo millenario in materia de Sa- cramento altaris ; et dixit omnes illos errasse, praeter Be- rengarium, et ipsum et suos complices: dixitque palam Satanam solutum, et potestatem habere in Magistro sen- tentiarum, et in omnibus qui fidem catholicam praedica- verunt." Inter Wiccliffii quoque articulos'^ a pontificiis condemnatos recensetur iste, ex tertio de sermone Domini '' episfSG. edit, cum epist. Gerberti, pag. 581. » Turn enim coepit esse sententia vulgi : Ut constat ex Berengario (apud Lanfrancum) et Leone IX. in epist. ^ Wald. fascic. zizan. quern MS. liabeo. <^ in fasciculo zizaniorum Thomas Waldeni : et fas- ciculo rerum expetendarum et fugiendar. Orthuini Gratii, et ThomiE Otterboume chron. reg. Angliee, ad ann. 1385. CAP. III. SUCCESSIONE ET STATU. 83 libro desumptus : " A principio millenarii Diaboli usque hodie regnavit hasresis de hostia consecrata : ut legehti epistolas decretales patet cum suis glossatoribus et sectis pertinaciter consentientibus huic haeresi, postquam Diabo- lus ipsam introduxit." 10. Et hujusmodi sane pronuntiata passim in Wiccliffii operibus occurrunt. Sic enim ille'' " Nee memini (inquit) aliquos de Sanctis doctoribus, ante tempus quo diabolus est solutus, sic loqui de gratia : sed error Eucharistiae post solutionem Satanae, plures in haereses alias captivavit. Ad tantum enim balbutiunt isti grossi Simoniaci, quod putant emi vel vendi gratiam sicut bos vel asinus posset emi. Et sic mercantur cum emptione venise et deletione peccati, cum Diabolus utitur errore scholastico, ad haereses in mori- bus inducendas." EtcapiteSl. " Ideo ut Scriptura sacra sit magis appretiata et laudata, quaecunque Veritas quam viator sensu non percipit, debet ex hac fide scripturae esse deducta, saltern si requiritur a fidelibus esse credenda. Et tunc scriptura sacra foret in reverentia, et buUas papales (sicut debent) forent postpositae, et tarn leges papa- les, quam doctorum novorum sententise, quae sunt post solutionem Satan^ promulgatae, forent in suis liniitibus venerate. Quid rogo fideli et scriptis hujusmodi quibus- cunque, nisi de quanto ex fonte scripturae fideliter sunt ex- haustae ?" Item in tractatu contra ordines fratrum*" ; " Deus bone, quid moveret Christum, omnipotentem, intelligen- tissimum et benevolentissimum, ut fidem hanc fratrum per mille annos occultaret, et nunquam doceret Apostolos suos et tot sanctos rectam fidem; sed istos hypocritas primum doceret, qui nunquam venerunt in Ecclesiam, donee impurus spiritus Satanas solutus est." Et in tractatu de blasphemia, veram de sacramento Eucharistiae doctri- nam per miUe annos in Ecclesia retentam esse ait, " ad so- lutionem usque Satanae." 11. Similiter et Guilielmus White, quern Thomas Wal- densis cognomento Album appellat, circa annum Domini 1428. scripsit ac docuit ; quod " legem" nubendi a Christo » in Trialogo, lib. 3. cap. 7. '' cap. 16. » ex actis examinat. Guilielmi White, coram Guil. Noiwicensi episc. ann. 84) DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP, III. libere cuilibet trium'' statuum militantis Ecclesiae ordina- tam, papa, qui est Antichristus, cum suis consiliariis, qui sunt clerici Luciferi, in destructionem sacerdotii in Anglia infirmavit post solutionem Satanae, id est, millesimum annum Christi." Et anonymus author, qui sub quindecimi seculi initia, pro translatione scripturarum Anglicana scripsit apo- logiam : " Jam Satanas," inquit, " secundum Prophetarum vaticinia, plus quadringentis annis solutus est : ut quo- modo olim clerum legis veteris, ita nunc, sed multo majore cum malitia, nostrum clerum incoleret. Nam ut illi dam- riaverunt Christum ; ita jam episcopi nostri legem Dei, quod in linguam nostram vernaculam traducta sit, dam- nant et incendunt.'' Denique post hos omnes Martinus Lutherus, in supputatione annorum mundi, ad millesimum salutis annum, ita annotat: " Finite isto millenario solvitur nunc Satan, et fit episcopus Ronianus Antichristus, etiam vi gladii." 12. Nee illud etiam contemnendum est soluti Satanffi argumentum, a Glabro Rodulpho observatum : quod Dia- bolus religionem ethnicam, per quam olim mundum tri- umphaverat, ipso statim anno millesimo denuo introducere conatus est. Qua in re Vilgardi cujusdam opera, qui Ravennse artem grammaticam professus est, usum fuisse narrat Glaber : " Is" enim cum ex scientia suae artis cce- pisset inflatus superbia stultior apparere, quadam nocte assumpsere dsemories poetarum species, Virgilii et Horatii atque Juvenalis : apparentesque illi, fallaces retulerunt grates, quoniam suorum dicta voluminum charius amplec- tens exerceret ; seque illorum posteritatis felicem esse praecdnem : promiserunt ei insuper sues gloria postmodum fore participem. Hisque daemonum fallaciis depravatus, ccepit multa turgide docere fidei sacrae contraria : dictaque poetarum per omnia credenda esse asserebat. Ad ulti- mum vero haereticus est repertus, atque a pontifice ipsius urbis Petro damhatus. Plures etiam per Italiam tempore 1428. a Johanne Excestie notario publico consignatis (quae MS. habeo) et Tho. Walden. vol. 3. de sacram. cap. 66. '' Puta clericis, militibus, et cultoribus seu mechanicis. 'Walden. » Glab. Rodulph. hist. lib. 2. cap. 12. CAP. III. SUCCESSIONE ET STATU. 8.') hujus pestiferi dogmatis reperti, quique ipsi aut gladiis aut incendiis peiierunt. Ex Sardinia quoque insula, quas his plurimum abundare solet, ipso tempore aliqui egressi, partem populi in Hispania corrumpentes, et ipsi a viris catholicis exterminati sunt. Quod praesagium Johannis prophetiae congruit: quia dixit, Satanam solvendum, ex- pletis mille annis." Ita Glaber. 13. Sed hac non successit, alia christianos inimicus adortus est via ; nempe illi perditionis filio suam prae- bendo operam, cujus adventum futurum " ex efficacia* Sa- tanae, cum omni potentia, et signis, ac prodigiis mendaci- bus" Spiritus Sanctus praedixerat. ' Qua de re in congressu cum F. Johanne Brusierdo sub initia renascentis Evangelii non male pronuntiavit Thomas Eilnaeus. " HaBc"" mirabilia, quas miracula vocant, indies in Ecclesia operata, ^irtute divina, uti putant, non fiunt : sed illusione potius diaboli, qui, sacra pagina attestante, quingentis jam annis peractis solutus est ; juxta id quod scribitur in Apocalypsi, Post mille annos solvetur Satanas." Nee aliunde profecta sunt vel falsa miracula, ad sanctorum edita reliquias, quarum multas, " candidato*^, ut diximus, in novatis ecclesiarum basilicis universe mundo," revelatas ferunt, anno octavo post millesimum : vel revelationum prasstigiae, quibus an- niversaria ilia, ad animas defunctorum apud inferos labo- rantium sublevandas instituta, parentalia in orbem chris- tianum sunt inducta. Nam tempore Roberti Francorum regis, ut habet Ranulphus monachus Cestrensis, atque an- no, ut quidem notat Henricus** Marleburgensis, millesimo : " venit quidam religiosus peregrinus de Hierosolymis in Si- ciliam, didicitque a quodam incluso, quod in OUa Vulcani, * 2 Thess. cap. 2. ver. 9. '* Ex scripto ipsius Brusierdi. Alex- ander Halensis par. 4. membro 4. art. 3, sol. 1. in Sacramento apparetcaro, in- terdum humana procuratione, interdum operatione diabolica. vid. Gerson. fol. 105, 106, 111, 112, &c. <: Glab. Rodulph. lib. 3. cap. 6.et Ra- nulph. Higden in Polychron. lib. 6. cap. 15. <■ Henr. Marleb. in ex- cerptis chron. MS. in biblioth. V. C. Guil. Camdeni, anno 993 : vid. Glabr. Ro- dulph. lib. 2. cap. 7. vid. Balsei votar. part. 2. Joan. Stall, apud Barns pag. 1G7. Polydor. Virg. de invent, lib. 6. cap. 7, 8, 9. Baron. Martyrol. Jan. 1. vel 2. Nov. 2. Volaterr. lib. 2. Antonin. part. 2. tit. 15. cap. 15. Solin. cap. 11, et 12. Ortel. voc. OUse Vulcan. Rainold. contr. apocr. torn. 1. a col. 552. ad 55fi, 568, 57.'i, 577, 578. vid. Jo. Trithem. chron. Hirsaug. ann. 1000. VOL. II. H 86 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. III. (ilia videlicet Gregorii* dialogistae gehenna), flammas evo- mente, animas defunctorum pro diversitate delictorum tor- quebantur : quarum voces et stridores crebio se audisse testabaturV 14. " Sunt, inquit", vicina nobis loca, ex quibus gravis- sima flammarum furentium evomuntur incendia : in quibus etiam locis animas reproborum diversa luunt pro meritorum qualitate tormenta. Ad quorum semper exaggeranda , supplicia innumerabiles sunt dasmones deputati : qui into- lerabiles eorum pcenas quotidie renovant, et eos ad redi- viva supplicia indesinenter instaurant. Quos tamen ego frequenter audivi querulis lamentationibus ejulantes, et lachrymabili vociferatione deflentes, quod orationibus et eleemosynis quorundam, adversus eos infaederabiliter concertantium, frequenter ex eorum manibus eriperentur animse damnatorum. Inter caetera de Cluniacensium coetu permaximam et eorum abbate querimoniam faciunt, quia quam saepe per eos sui juris vernaculos perdunt." Hoc cum audisset Odilo Cluniacensis abbas, ille monachorum Archangelus (ita enim appellat Fulbertus*" Carnotensis), " constituit*^, ut in proxima feria post festum omnium sanctorum, haberetur memoria pro defiinctis : qui ritus postmodum transiit in orbem terrarum." Videmus nempe, et quanto jam cum successu in orbe terrarum seducendo versatus fuerit Satanas ; et quam verum illud, quod hisce temporibus scripsit Ditmarus episcopus Merseburgius. " Saepe"* contigit, quod in imagine mortuorum callidus ho- mini apparet inimicus, hunc tentans modis deludere variis : et stulti quique sic esse autumant," ' Greg, in dialog, lib. 4. cap. 30. op. torn. 2. pag. 419. *" Similia, iis quae Aristoteles op. torn. 1. pag. 1152. Trtpl Oavfiatriotv AKOvff- fidT(i)V narrat, de Lipara insula agens, quae ignem ex pluribus crateribus olim evo- mebat ; Diodoro et Strabone testibus. An Satanas solutionem suam ab hac impos- tura (vid. Sigebert. a Mirseo edit, ad ann. 998.) auspicari, atque hujusmodi vocibus et stridoribus superstitiosos homines deludere voluerit, quaerant alii. Ego Siculurn istud purgatorium non minus firmis nixum fundamentis existimo, quam Patri- cianum apud nos in Hibernia, quod ex Claudiani carminibus exculpere quidam voluerunt. Vid. Messingham Florileg. Sanct. pag. 92. " Petrus Damiani in vita Odilonis torn. 1. Surii, Jan. 1. ^ Fulbert. epist. 66. fol. 67. '^ Ranulph. in Polychr. Henr. Marleb. MS. ■• Ditmar, Chron. lib. 5. CAP. III. SUCCESSIONE ET STATU. 87 15. Nos vero, missis istis " vel* figmentis mendacium hominum, vel portentis fallacium spirituum," ad ponti- ficem accedimus, qui anno a nativitate Domini millesimo Romanam sedem o.ccupavit''. Fuit is Silvester II. qui diabolum e custodia, in quam a Christo datus fuerat, eduxitj ut mundum denuo seduceret : quemadmodum in libro de" solutione Satanae afSrmat Johannes Wiccliffius. Quo etiam Benno cardinalis, qui ab istis temporibus proxime abfuit, respexisse videtur, ita scribens. " Gerbertus"* paulo post completum millenarium ascendens de abysso permissionis divinae, quatuor annis sedit, mutato nomine dictus Silvester Secundus. Et per quae multos decepit, per eadem daemonum responsa deceptus, mprte inipro- visa, Dei judicio, est interceptus." Nee observatu certe est indignum ; quod cum mille fatalium annorum initium, vel ad incarnationem vel ad passionem et ascensionem Do- minicam, vel denique ad excidium Hierosolymitanum et politiae Judaicas eversionem, rejiciendum esse dixerimus : quomodocunque caput illius epochae constitueris, finis ejus Satanaeque solutionis principium, trium pontificiun, quos cum Satana pactionem fecisse et magicas artes exercuisse prodit Benno, initia proxime attingere deprehendatur. 16. Et de Silvestro quidem non Benno solus, sed magna cum eo historicorum turba id ipsum confirmat ; ex qui- bus Baptista Platina, in ejus Vita : " Gerbertus ambitione et diabolica dominandi cupiditate jmpulsus, largitione primo quidem archiepiscopatum Rhemensem, inde Ravennatem adeptus, pontificatum postremo, majore conatu adjuvante diabolo, consecutus est ; hac tamen lege, ut post mortem totus illius esset, cujus fraudibus tantam dignitatem adeptus erat." Nicolaus Lyranus^ " per Alchimum," inquit, " qui Demetrio coronam auream et palmam obtulit, ut per hoc » Aug. de unit. Eccles. op. torn. 9. pag. 372, ^ Hermannus Contractus, in chron. ann. 1000. Romae defuncto Gregorio papa, Silvester II. qui et Gerbertus primo Remorum, post Ravennarum archiepis- copus, seculari literaturae nimium deditus, et ob hoc curioso imperatort admodum amatus, papa 143. ordinatus sedit annis 5. •^ a Joh. Ealseo citat. in imagine utriusque Ecclesiae, ad cap. 20. Apoc. "* Benno in vita Hildebrandi. » in movali glossa ad 2. Mace. cap. 14. h2 S8 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. III. summum sacerdotium obtineret, significatur ambitiosus in tantum quod facit Diabolo sacrificium, ut per hoc promo- veatur ad dignitatem: sicut refert'' Guillermus in chro- nica de quodam, nomine Gebertus, qui per hoc ascen- dit ad archiepiscopatum Remensem, et postea ad Raven- nensem, et post ad statum papalem. Unde factus fuit talis versus : Scandit ab K, Gebertus ad R, post papa manens R : etpertriplicem R significatur, Remis, Ravenna, et Roma." Quo etiam referendum quod apud ^Eneam Sylvium, in commentariorum de gestis Basiliensis concilii hbro primo, legimus. " Nee nos fugit MarcelHnumjussuCaesareo idolis thurificasse : ahum vero, quod majus et horribilius est, diabolica fraude Romanum pontificatum ascendisse"^." 17. Romae quoque in templo S. Crucis in Hierusalem, ad dextram ingredientibus basilicam subterraneam S. He- lena:, hujusmodi visitur inscriptio ; a Bernardino Carvai- alo cardinale anno 1520. posita". " Anno*" Domini Mill tempore Ottonis III. Silvester papa II. qui fuerat antea ejusdem Ottonis praeceptor, non satis rite forsan pontifi- catum adeptus, a SPIRITU praemonitusj qua die Hieru- salem accederet, se fore moriturum ; nesciens forte hoc sacellum esse Hierusalem secundum, sui pontificatus anno quinto, statuta die rem hie divinam faciens, ipsa die mo- ritur," A Spiritu, iriquit, prasmonitus, non illo quidem Sancto, si historicis credendum, sed ejusmodi quo olim Pythias suas afflavit Apollo Loxias, hodieque Silvestri successores actos cernimus ; rov wsiifiaToc vvv svEpyovv- Tog iv Toig vtoig riig aTreiOdag'^. Sic enim, quemadmodum '' Intelligit forte Guilielmum Malmesburiensem, aut ilium, de quo Coccius torn. 1. pag. 907. coh 1. " Inindice expurgatoiio a Jo. Man. Biasicheller. edit. Rom. pag. 702. juben- tur deleri ea qu« habentur de Silvestr. II. in Zwingeri Theatre pag. 1332. col. I. Ibid. pag. 704. de Zwingero pag. 1506. col. 1. tit. de beatitudine. Silvest. II. papa, dele totum pag. 1528. col. 1. tit. dignitates acquire. Silvester II. dele sec. cumtitulo. Ibid. pag. 720. de Indice volumin. 22. Zwingeri. Silyester secundus, dele magus 1332. 1528. Silvester secundus, dele, ad cadaveris sui mi- (•acula provocat, 1500. " Fositam a presbytero cardinali notat Alphonsus Ciaconius, in vita Silvestri II. pag. 281. quem vide pag. 1015, 1031, 1062. >• Laur. Schrader. monument. Ital. lib. 2. fol. 128. ' Eph. can. 2. ver. 2. CAP. Iir. SUCCESSION E ET STATU. 89 " dignum suis meritis exitum invenerit Silvester;" inter alios nar rat Benno. "Responsum a suo daemone acceperat, se non moriturum, nisi prius in Hierusalem missa ab eo celebrata. Hac ambage, hac nominis aequivocatione de- lusus, dum civitatem Hierusalem praedictam sibi credit, Romae, in ecclesia quae Hierusalem vocatur, missam faciens in die stationis, ibidem miserabili et horrida morte pra2ven- tuSj inter ipsas mortis angustias, supplicat manus et lin- guam sibi abscindi, per quas sacrificando daemonibus Deum inhonoravit." 18. Addit Martinus Polonus, qui fuit Gnesnensis arcliie- piscopus*, et Innocentii papas IV. pcenitentiarius. " Eum in Lateranensi Ecclesia sepultum esse, et in signum misericor- . diae consecutae sepulchrum ipsius, tam ex tumultuatuossium, quam ex sudore praesagium est morituri papae ; sicut est in eodem sepulchro Uteris exaratum""." Quo ostento, num signi- ficaverit Deus misericordiam consequutum esse Silvestrum, ut affirmat ille : an diabolus potius significaverit, " cum" pontificibus successoribus eandem necessitudinem sibi esse, quae cum Silvestro fuit,'' ut Barno nostro est visum ; quas- rantalii. Ego cum Baptista Platina dico. " Verumne"' hoc sit, an secus ; ipsi pontifices viderint, ad quos per- tinet." Tantum quae ex Alberico monacho trium fon- tium, in magno chronico . Belgico a Johanne Pistorio edito, recitantur, hie subjicio. " In dextero latere ecclesise Lateranensis, prope altare sanctorum Vincentii et Anastasii martyrum, sepultus jacet Gerbertiis archiepiscopus, qui papa efFectus, Silvester fuit appellatus. Quod autem tum- ba ejus guttas quasi lacrymarum emittat, quando papa aut magnus cardinalis moriturus est, satis probatum est et satis vulgatum. Dicitur etiam, quicunque tumbam ^ et ex eo Bonifacius Simoneta lib. 5. cap. 50. Non Consentinum Gnesnensem archiepiscopum factum esse confirmat Bzovius, ann. 1278. sec. 32. ^ Itahistoria Joiavalensis MS. Aliud tatnen epitaphium, a Sergio pontificepo- situm, producitur a Baronio, ann. 999. sec. 7. ubi Silvestri commendationem certissimc falsam nota, vel ipso Baronio teste ; qui Gerbertum hunc ut impium depingit, ann. 991. sec. 6, 7. et ann. 999. sec. 2. quanquam non mirum si mulus mulum scabat, et Antichristum Antichristus laudet. Similes habent labra lactu- cas. Vid. hac de re Alex. Cook in Joannee papissae historia. ' Rob. Barns, in vita Silvestri 11. ■'• Pla-tin. in Silvestr. II. 90 DE CHRISTIANAllUM ECCLESIARUM CAP. III. ejus visitaverit, et Dominicam orationem dixerit, quoties hoc fecerit, indulgentiam obtinere aliquot dierum a sum- mis pontificibus constitutam, Hsec Albericus°." 19. Erat iste Silvester, qui anno a nato Servatore mil- lesimo, Romanam tenuit cathedram, vel, ut pontificiorum utar phrasi quibus Ecclesia* Romanorum imperium Roma- norum est, imperium'' Romanae Ecclesiae adeptus est, Ba- ronii"^ judicio'', homo astutus, et in gratiam se principum insinuandi maximus artifex: unus denique, ut Johannis Naucleri' censuram audias, "qui totum orbem fraude tectis- sime dissimulata coinquinavit, adeo ingenio, adeo multa- rum disciplinarum studio Celebris." Nee vero arte solum Celebris esse cupiit, sed etiam Marte. Castra enim habu- isse, et " Caesenam circumfusi exercitus obsidione val- lasse," ex Petro Damiani in vita Mauri^ didicimus. Quin et primus^ hie inventus est, qui sanctae (quam appellant) militiae, qtiae tot millium Christiani nominis professorum sanguine ac vulneribus postea stetit, classicum occinuerit : edita " ex'' persona Hierosolymae devastatae ad universa- lem Ecclesiam sceptris regnorum imperantem," sic enim habet inscriptio, " epistola'." 20. Extatet sanguinaria Silvestri hujus constitutio, pri- mogenito illius qui " homicida" erat ab initio" non indigna, occasione Grimoaldi episcopi a Widone Lemovicensi vice- comite in custodia detenti, Romae sancita : " Ut omnis qui episcopum captivaret, equorum indomitorum ad colla pe- dibus ligatus, disrumperetur, et demum-a feris lacerare- tur." Refert ex Ademaro monacho S. Martialis Lemovi- censis, Papirius Massonus, De episcopis urbis libro quar- to. Ad hunc etiam Stephanus primus Hungarorum prin- ceps, quarto a patris obitu anno (si vitas ejus scriptori ■■ Post mortem Silvestri sublatam Kcclesiie pacem notat Baronius ann. 1003. sec. 1, et 11. contendentibus, viz. de pontificatu discipulis; ut tradit Benno. " Turrian. in constitut. Clem. pag. 73. ^ Alphons. Garsias Matamorus, de Academiis et doetis viris Hispanix. ^ Vid. supr. cap. 2. sec. 15. de ejus inimicitiis in Romanam Ecclesiam. "i Baron. Annal. torn. 10. ann. 999. sec. 2. « Naucler. chron. genec. 31. f op. pag. 335. s Baron. Annal. tom. 1 1. ann. 1003. sec. 6. I' Gerbert. epist. 28. pag. )0. ' Circ. ann. 1009. Hierosolymaa Turcis capta. vid. Blondum. •' Joli. cap. 8. ver. 41. CAP. III. SUCCESSIONE ET STATU. 91 Chartuitio'' credimus), id est, millesimo aerae cliristianas anno, Astricum sive Anastasium Colocensem episcopum misit oraturum, "ut recens conversas Pannoniae largam be- nedictionem impertiret, Strigoniensem Ecclesiam sua au- thoritate metropolim constitueret, reliquos episcopatus sua benedictione muniret, et ipsum ducem regio diademate cohonestaret." Addit Gregorius VII. in epistola'' ad Sa- lomonem Hungarorum regem, ab eodem Stephano regnum HungariaeRomanEe Ecclesiae, " cum omni jure et potestate sua, oblatum esse, et devote traditum." Quod si verum sit, accedit amplius aliud soluti Satanas argumentum, quod reges (terras), novo jam exemplo, Romanae bestife regna sua tradere animum induxerint. 21. Silvestri quoque temporibus, sanctionem" de impe- ratore a Germanis deligendo factam esse, ex Aquileiensis Ecclesiae monumentis traditum est : (qua occasione plumas multas amisisse Aquilam, dicunt'' quidam :) Eodemque pe- tente, " vetera ab Ottone Pipini, Caroli, et Ludovici privi- legia Romanae Ecclesiae renovata" afRrmat Sigonius"". De quo etiam, in libro de privileges et juribus imperii, ita scribit TheodoricusNihemius. "Hie Augustus (Otto III.), sede -vacante, Silvestrum papam tertium, qui tunc fuit Ravennatensis archiepiscopus, sublimavit in papam. Cui ^ Chartuit. in script, rer. Hung. pag. 271. Ant. Bonfin. rer. Hung. Decad. 2. lib. l.pag. 174. "^Greg. VII. lib. 2. epist. 13. torn. 3. concil.edit. Biniipag. 1148. * Joh. Naucler. Chron. Gener. 34. •^ Guilielm- Caxton in 6. chronicorum parte, fol. 70. col. 1. Circa annum Domini millesimum Gregorius et Otto III. electores imperii statuerunt : qui [permanent usque hodie. Wernerus Rolewinkej vel quisquis author fuit libri de origine nobilitatis. Vid. Bellarm. de transl. imp. Rom. op. tom. 1. pag. 971, 972, 983. Alvarus Pelagius similiter ad ami. 1000. (Bellarm. tamen de Rom. pontif. pag. 998. eum citans. legit ann. Dom. 1003.) et ad Gre- gorii tempora refert, in quo notanda vitiosa chronologia, et vitiosior theologia. Sic enim ille, De planctu Ecclesiae lib. 1. Art. 41. " Ista electio (imperatoris) usque modo perseverat : quae incepit anno Domini 1030. et perseverabit quantum Romana Ecclesia perraiserit ; cujus est regna transferre, et principes de sua sede deponere ; ut Hieremias testatur. Hierem. 1 ." Falso (inquit Blondus Flavius Forliviensis, decad. 2. lib. 3.) ex Aquileiensis Ecclesiae monumentis traditum est, sanctionem de imperatore a Germanis deligendo hujus Silvestri temporibus factam esse ; quumque secutus errorem Guilielmus, &c. anno^l004. Hoc tempore principes electores ab Joanne XIX. pontif. max. instituti sunt : quanquam hoc alii Grc- gorio V. tribuant. Leander Albertus in descript. Ital. pag. 194. ' Sigon. de regno Italiae, op. tom, 2. pag. 467. 92 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. III. octo civitates in marchia Anconitanensi, quamdiu viveret, pro ejus statu papali tenendo decentius, commendavit : asserens indecens esse, quod papa magister seu paedago- gus suis careret bonis temporalibus, de quibus honorifice vivere posset." Fertur et ipsius Ottonis'' diploma ; quo donatio, Silvestro facta, his verbis expressa continetur. " Sicut pro amore Sancti Petri dominum Silvestrum ma- gistrum nostrum papam elegimus, et Deo volente ipsum serenissimum ordinavimus et creavimus ; ita pro amore ipsius domini Silvestri papae, Sancto Petro de publico nos- tro dona conferimus, ut habeat magister quod principi nostro Petro a parte sui discipuli ofFerat. Octo' igitur comitatus pro amore magistri nostri domini Silvestri papae Sancto Petro offerimus et donamus, ut ad honorem Dei et S. Petri cum sua et nostra salute habeat et teneat, et ad incrementa sui apostolatus nostrique imperii ordinet. Hos autem sibi ad ordinandum concedimus ; Pisaurum, Fanum, Senogalliam, Anconam, Fossabrum, Gallihesi', et Ausi- mum : ut nullus unquam ei et S. Petro audeat aliquam in- quietationem facere, aut eum ahquo ingenio fatigare." 22. Habebat autem Otto, dictus Mirabilia Mundi% hoc tempore (Ditmaro"" teste) " omnes regiones, quae Romanos et Longobardos respiciebant, suae dominationi fideliter sub- ditas : Roma solum, quam prae casteris diligebat ac semper excolebat, excepta." Hanc enim ab eo descivisse, cum ex aliis constat, tum ex Petro Damiani*^ in vita Romualdi abbatis : neque defectionis causas dissimulant historici. Notat Ditmarus*", " Imperatorem antiquam Romanorum consuetudinem, jam ex parte magna deletam, suis cupientem renovare temporibus, multa fecisse, quae diversi diverse accipiebant." " Romam profectus,'' inquit Baldericus'', "in antique palatio, quod est in monte Aventino, versaba- tur : et sicuti juvenis tamviribus audax, quam generepotens, magnum quiddam immo et impossibile cogitans, virtutem ■^ edit, cum Gerberti cpistolis, pag. 73, 74. « Vid. Gerbert. epist. 158. pag. 70. f Callium, Hesium. » Otto Prising, chron. lib. 6. cap. 26. >> Ditmar. chion. lib. 4. ' Oper. pag. 346. ^ ■' Balderic. chron. Cameracens. ct Atrebat. lib, 1. cap. 114. CAP. III. SUCCESSION E EX STATU. 93 Romani imperii ad potentiam veteruni regum attoUere conabatur. Mores etiam ecclesiasticos, quos avaritia Ro- manoruin pravis commercationum usibus vitiabat, ad normam prioris gratiae reformare aestimabat." Scribunt similiter Sigebertus' et Sigonius: Cum "jura regni et Ecclesiae ad antiquum statum reformare imperator institu- eret; Romanes id inique passes, conjurationem adversus eum fecisse, atque, aliquot ex militibus ejus occisis, ipsum in Praetorio obsedisse," Affirmat Blondus^, " certum esse Romanos, qui Ottonem, ob factam eo impellente de imperatoris electione sanctionem, oderant, cum ferro arma- tis munitum nequirent confodere, eum veneno interfecisse." Refert etiam in mari historiarum Johannes de Colunma ; cogitasse^ " Ottonem Romae suam, sicut antiquitus fuerat, sedem ponere : cumque in loco, in quo hactenus fuerat pala- tium Juliani apostatae, incepisset novum palatium ac nobile construere, reclamantibus Romanis ab opere destitisse." Quale consilium transferendi ad urbem Romanam imperii ante annos 340. cepisse Constantem nepotem Heraclii, ex Theophanis, ^onarae et Cedreni annalibus intelligimus. Quod autem hujusmodi conatus successu caruerint, id " non sine Dei numine factum'' Genebrardus*" autumat : " ut scilicet regnum Ecclesiae a Daniele praedictum Romae haberet sedem." Regnum Antichrist! a Paulo et Johanne prasdictum, si dixisset ; rem ipsam divinasset. Cum enim ex urbis septicollis' septem regibus, summis videlicet ma- gistratibus, qui regio praeerant imperio, quinque ante Apos- tolorum tempora ceciderint (quorum nomina vel ex Tito Livio, in libri sexti initio, vel etiam ex Onuphrii Panvinii in primum Fastorum librum ad Antonium Augustinum prae- fatione licet repetere) ; sextus vero' jam turn superfuerit, quern imperatorem fuisse non est dubium : sex illis capiti- bus coUapsis, proximo loco Antichristum principem hab- ' Sigebert. in chroii. ad ann. 1002. Sigon. de regno Italia lib. 7. op. torn. 2. pag. 469. f Blond, decad. 2. lib. 3. s Antonin. chron. tit. 16. cap. 3. sec. 4. ■■ Genebr. chronogr. lib. 3. circ. ann. Christ. 315. ' Apoc. cap. 17. ver. 9, 10, 94 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. III. ituia erat magna Babylon : atque ita e medio sublato eo qui tum retinebat, revelandus demum erat " exlex ille, quem Dominus absumet spiritu oris sui, et evanescere- faciei illustri adventu sue''." I* 2 Thess. cap. 2. ver. 7, 8. CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. i)5 CAP. IV. De anno a Dominica passione miUesimo, ac rebus quae circa emu contigerunt ob- servatu dignissimis j ubi de pontificatu Benedicti IX. et novi Cardinalium principatus institutione. 1. Ut vero Satanae solutionem a Silvestri II. pontificatu et anno a Servatoris nostri nativitate millesimo inchoat Johannes Wiccliffius ; ita discipulus ejus Johannes Purveius in commentariis ad caput 20. Apocalypseos, quae anno 1528. sine authoris nomine sunt excusa, Antichristi regnum ab an- no a passione Domini millesimo deducere maluit. Ad quam sententiam ipse quoque Wiccliffius accedere videtur, ita scribens* : " Mihi probabile videtur, quod post solutionem Satanse, quae facta fuit in secundo millenario post Christi ascensionem, Ecclesia a sequela Christi notabiliter deviavit," Et certe, ut olim Pharaoni in quiete iterati objecit Deus visum somnii ; ita hie utrumque annum, tam a nativitate quam a passione Domini millesimum, repetitis prodigiis et plagis cognatis ac prope iisdem insignire voluisse videatur, animis quoque hominum ejusmodi extraordinariarum re- rum expectatione anteoccupatis : ut ad attentiorem super- venientis calamitatis considerationem mundus suscitaretur, et significatio fiei'et, quod " stata esset haec res a Deo ipso, et festinanter facturus esset illam Deus*"." 2, Ita vero se rem habuisse, his verbis testatus est, qui turn vixit, Glaber Rodulphus, in libri quarti procemio. " Post multiplicia prodigiorum signa, quae tam ante quam post circa tamen annum Christi Domini millesimum in orbe terrarum contigere ; plures fuisse constat sagaci mente viros industrios, qui non his minora, propinquante ejusdem Dominicae passionis anno millesimo, fore praedixere : quod b In 4. Trialogisui libio, cap. 33. Gen. cap. 41. ver. 32. 06 DE CIIRISTIANARUM ECCLESIARUai CAP. IV. utique evidentissime contigit." Turn capite quarto ejus- dem libri, ingentem immanemque famem (illi quam circa annum a natali Christi millesimum proposuerat, parem certe, si non superior em) " in universo terrarum orbe, peccatis hominum exigentibus per spatium trium annorum desaevientem," longa oratione describit. " Sequenti," in- quit, " tempore coepit in universo orbe terrarum fames con- valescere, ac interitus pene universi humani generis immi- nere. Nam temperies aeris sic intempestiva est etfecta, ut nuUius sationis proveniret tempus congruum, nee mes- sioni praecipue ob inundantiam aquarum foret opportunum. Videbantur enim ipsa elementa iiiter se pugnam discordi* agere ; cum proculdubio vindictam exercerent humanae insolentiae : assiduis enim imbribus ita compluta erat uni- versa tellus, ut in spatio trium annorum nulli reperirentur sulci utiles seminibus. Tempore quoque messis, herbae agrestes, atque infelix lolium, totam operuerant superficiem agrorum. Modius quoque sementis ubi magis proficiebat, reddebat in messe sextarium ; ipseque sextarius vix refe- rebat pugillum. Cceperat enim primitus haec sterilitas ultionis in partibus orientis ; depopulando Graciam, deve- nitin Italiam: dehinc infusa per Gallias, transiit ad univer- ses Anglorum populos. Tunc vero constricta tota gens indigentia victus : majores ac mediocres fame pallebant cum pauperibus : cessit enim raptus potentum universal! inopiae. Interea post esum bestiarum et volucrum, urgente fame acerrima, ccepere homines pra3ripere in cibum morti- cina quaeque ac dictu horrenda." 3. " Tunc rabida inedies compulit vorari ab hominibus humanas carnes: arripiebantur autem viantes a se pras- valentibus, membratimque dividebantur. Multi quoque, de loco ad locum famem -fugiendo pergentes, hospitiis re- cepti, noctuque jugulati, quibus suscepti sunt, in cibum fuerunt. Plerique vero, porno ostenso vel ovo pueris, ad remota circumventos trucidatosque devoraverunt : corpora defunctorum in locis plurimis ab humo evulsa, nihilominus fami subvenerunt. Quas denique rabiei insanies in tantum excrevit, ut tutius moraretur solitarium absque raptore genus pecudum quam hominum. Nam veluti tarn in usum CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. 97 devenire deberet carnes humanas comedi; quidam de- coctas detulit venundandas in forum Trenorchii, ac si fuissent alicujus pecudis, &c. Tunc nihilominus e cada- veribus mortuorum passim, prae multitudine sepultura ca- rentibus, lupi adescati post longum tempus praedam cepere ex hominibus. Et quoniam, ut diximus, sepeliri singula- tim ob multitudinem non quibant, constructa in quibusdam locis a Deum timentibus quae vulgo dicuntur carnaria, in quibus quingenti et eo amplius, seu quantum capere pote- rant, permixtim absque ordine projecta sunt seminuda, vel absque tegminibus defunctorum corpora. Quantus dolor tunc, quanta masstitia, qui singultus, qui planctus, quae lacrymae a talia cernentibus datas sunt, non valet stylus quispiam explicare characteribus. ^stimabatur enim ordo temporum et elementorum praeterita ab initio mode- rans secula, in chaos decidisse perpetuum, atque humani generis interitum. Illud praeterea stupore nimio permira- billimum, quoniam, in tam clandestina divinae ultionis cala- mitate, rarisssime reperiebantur qui pro talibus contrito corde et humiliate corpore, ut expediebat, levarent corda cum manibus ad Dominum, sibique subveniendum inter- pellarent. Tunc nempe Esaianum illud elogium nostro impletum est tempore quod dixit, Populus non est conver- sus ad percutientem se. Erat enim in hominibus quasdam duritia cordis cum hebetudine mentis." 4. Hasc, et alia plura, in eo locoGlaber; qui deinde capite nono eclipsin solis admodum terribilem, hoc anno factam, ita describit. " Anno Dominicae passionis mil- lesimo, die tertio Kalendarum Juliarum, sexta feria, luria vicesima octava, facta est eclipsis seu deliquium solis ab hora ejusdem diei sexta usque in octavam, nimium terri- bilis. Nam sol ipse factus est sappliirini coloris, gerens in superiori parte speciem lunae a sua reilluminatione quartae. Intuitus hominum in alterutrum velut mortuorum pallor conspiciebatur : res vero quscunque sub acre crocei co- loris esse cernebantur. Tunc corda humani generis stu- por acpavortenuit immensus," &c. Dein, paucis inter- jectis, solitam de horum temporum malitia, ne ea superio- ribus illis hac quoque in re non fuisse similia existimare- 98 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IV. mus, subdit qilerelam : " passifti in orbe, cum in ecclesias- ticis, turn etiam in rebus secularibus, multa contra jus fas- que patrata contigisse ; pene nuUius tutam fidem reper- tam esse ; peccata terrae coelos pulsasse, et sanguinem tetigisse sanguinem : pene in universis mortalium ordini- bus insolentiam puUulasse, ac vigorem justae severitatis tepuisse ; impudentissima avaritia humana pectora inva- dente, periclitatam esse fidem in cunctis, exinde rapinas et incestus, litigiacaecarum cupiditatum, furtaet adulteriaim- manissima processisse"," &c. 5. Solaris illius eclipsis meminit etiam in epitoma vitae Roberti Francorum regis Helgaldus Floriacensis : " Die" passionis apostolorum sanctorum Petri et Pauli, sol ad similitudinem quartse lunae, subtractis radiis, fuscatus apparuit in toto mundo, hora diei sexta pallescens super homines : quorum visus ita obnubilavit, ut nullus alium recognosceret, donee quoddam recognoscendi transiret spatium." Eunaris vero eclipsis, cometae, famis et aliorum judiciorimi divinorum, alter historicus Floriacensis his"" verbis : " Anno quo defunctus est rex Robertus, hora noctis tertia, eclipsis lunae apparuit : cometes etiam sep- timo Idus Martii, hora decima noctis, ad longitudinem hastae, ardens usque ad auroram, per trium dierum spatium visa est. Subsecuta est innumerabilis multitude locusta- rum, omnia virentia depascens. Sequenti etiam anno, mense Julio, tantus grandinum imber cecidit, ut sata omnia, vineas, arbores, et omnes hominum labores attereret : post grandinem autem tanta cecidit tempestas, ut totam spem eorum quae relicta erant, deleret. Extemplo per conti- nuum triennium irremediabilis fames subsecuta est : ita ut vix humanis abstineretur carnibus ; et ut mures, canes, et caetera immunda pro deliciis haberentur. Hasc lues maxi- mam humani generis delevit partem"." * Ann. 1033. Benedictus IX. ordinatur eclipsis solis III. Kal. Julii Hermann. Contract, et chron. Aug. part. 2. pag. 345. vid. Bunting, chron. » Inter hist. Franc, a P. Pithaeo edit. pag. 77. •> Ibid. pag. 85. " In bibliotheca G. Crashavii habetur MS. ex libris S. Marias de Reding, abbreviatio gestorum regura Franciae : cujus initium, Antenor et alii profugi ab excidio TrojiE, &c. desinens in morte Ludovici senioris, et coronatione filii ejus Ludovici, anno 1137. Ibi mors Roberti regis refertur a'd ann. 1031. et parelia turn visa narrantur. CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. 99 6. Conferamus cum his quae ab orientalium rerum scrip- toribus sunt notata. " Fame Cappadociam, Armeniam, et Paphlagoniam premente, locustis vero pene totum orien- tem infestantibus, multos coactos esse patria relicta novas sedes quaeritare," refert Zonaras* : " quibus imperatorRo- manus aur4 largitionibus sublevatis persuaserit, ut ad sua reverterentur." Sed a Johanna Scyllitza Curopalata, et exscriptore ejus Georgio Cedreno, quae circa annum a passione Domini millesimum contigerunt plenius sunt ex- posita : e quibus nonnuUa, sed pro epocha annorum mundi substituta ea, quae Europaeis nostris notior est, aera Chris- tiana (a Kalendis Januariis anni Juliani 46. deducta), visum est excerpere. Anno igitur Domini, ex supputatione nos- tra, 1032. " Juhi'' mensisdie XXVIII. quae fuit septimanae sexta, hora noctis secxmda, stella trajecit a meridie versus septentrionem, quae terram totam fulgore illustravit. Pau- loque post tristes nuncii de rebus Romanis allati sunt ; Arabes in Mesopotamiam usque ad MeUtenam grassari, Patzinacas Istro transmisso Mysiam infestare, Saracenos grassationibus et incendiis ora Illyrici vexanda usque ad Corcyram perrexisse. Hoc ipso anno fames simul ac pestis Cappadociamj Paphlagoniam, Armeniam, et Hono- riadem ita afflixerunt, ut incolae patriis relictis alias sibi quaererent sedes. Quibus imperator a Mesanactis in ur- bem rediens cum occurreret, neque ignoraret migrationis caussam, coegit eos domum redire, pecunia et aliis ad vitam necessariis rebus eos consolatus. Die August! XIII. qui fuit Dominicus, hora prima noctis, magnus fuit terras motus. Anno Domini 1033. die Februarii XXVIII. stella a septentrione versus meridiem trajecit, cum sonitu ac fragore : et visa est usque ad XV. Martii superne habens arcum. Martii die sexta, quae feria fuit tertia, terras motus extitit". Vita turpiter defuncto Azio (vel Azizio) ^gyptio, qui in Christianos saevierat, templumque Christo ^ Joh. Zonar. annal. torn. 3. in Romano Argyr. '' Ex versione Guliel. Xylandri. ■= Anno 1043. Tiircse, gens Sythica, primum in Asia visi. Onuphr. Anno 1048. ibidem prevalent, vid. Baron, ann. 1048. sec. 9. Anno 1063. Turcarum regni initium in Asia majore. Onuphr. Anno 1067. Caesaream capiunt. Baron, ann. 1067. sec. 18. Sariicenorum regnum factum est sub iroperio Turcarum. Onuphr. 100 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IV. Hierosolymis dedicatum everterat, filius ejus, natus ex quadam Romana, captiva ejus, instaurationem liberam fecit. Ad earn rem suos misit imperator : sed eo morte praevento, successor Michael opus absolvit." 7. " Anno Domini 1034. die XVII. Februarii, terrae- motus Syriae urbes afflixit. Cum locustas aliquandiu orientales essent depastae provincias, coacti sunt incolae liberos suos divendere, et in Thrp-ciam migrare. Quibus imperator terna in singulos nomismata largitus est, et do- mum redire jussit. Interim locustas ventus vehemens corripuit, inque Hellespontum abjecit, ubi in littus ejectae arenam operuerunt. Undecima hora sanctse magnae Do- minicae, grando impetu intolerabili delata, non frugiferas modo sterilesque arbores confregit, sed et domos dejecit, et templa ac segetes vitesque solo allisit. Itaque eo anno sumnia fuit sterilitas, Stella etiam Dominico, qui Pascha insequitur, die, liora noctis tertia trajecit, fulgore sue luminibus omnium aliarum stellarum ofRciens, itaut multi opinarentur solem oriri. Examina locustarum, quae per Hellesponti arenam in littore sitam dispersa periisse docuimus, sponte sua revixerunt, et omnia Hellesponti invaserunt : cumque provinciam Thracensem per integrum triennium populata essent, apud Pergamum perierunt. Eodem anno per quadraginta dies terra concussa, multi homines Hierosolymis perierunt, fanorum ac aedium minis oppressi. Mense Septembri, ignea columna apparuit ver- sus ortum, vertice ad meridiem inclinante. Per eos ipsos dies et Saraceni Myra ceperunt; et Berrhoeenses Chale- pitae praafectum ipsis ab imperatore missum expulerunt : et Pancratius Abasgus pacem cum Romanis factam resci- dit, arcesque et castella pridem iis concessa recuperavit. Et Patzinacae, Istrum transgressi, vmiversam Mysiam us- que ad Thessalonicam populati sunt : et Afrorum naves Cycladibus insulis non levia damna intulerunt." 8. Quemadmodum vero ad annum a nativitate Domini millesimum, ignea ex coelo elapsa facula atque ingentis draconis figura subsecuta, quaesitum est an hoc ostento prophetiae Apocalypticae, et solutionis antiqui serpentis, considerationem animis hominum subjicere Deus voluerit : ita jam ad annum a passione ejusdem millesimum visis CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. 101 noctumo tempore facibus coelestibus, locustarumque in- numerabili multitudine succedente, quod in occidente factum ex Floriacensi historico, in oriente ex scriptoribus Graecis audivimus : quseri similiter potest, num rerum ista visibili repraesentatione, novam hominibus occasionem oblatam Deus vellet de vaticinio illo identidem cogitandi ; quo fuerat praedictum, stella e coelo cadente, apertoque puteo abyssi, locustas'' ex putei illius fumo in terram exi- turas. Quid quod draconem etiam portentosum in aere circa haec tempora conspectum confirmat, qui se oculatum rei testem facit, Arnolfus monachus Ratisbonensis ? Sic enim ille, in dialogo de rebus S. Emmerammi, narrationem stupendam profecto atque in omni memoria omnino inau- ditam proponit. 9. " Ante^ aliquot annos in Pannonia constitutus, die quadam a tertia hora usque ad sextam diabolum vel dra- conem in aere suspensum vidi. Erat autem niagnitudo ejus incredibilis, longitude tanta, ut quasi unius milliarii spatio videretur esse protensus. Cujus caput cristatum, et instar mentis elevatum, nee non corpus, juxta hoc quod Dominus ad beatum Job* de Leviathan loquitur, squammis horribilibus compactum, et ceu parmis vel scutis ferro munitis tectum : in lateribus et in tergo, quaedam fuliginosa fedabat nigredo : ventris quoque inversione, et pariter corporis, in qua solo tenus jacere solebat, pallor subvenetus decolorabat, ad similitudinem sulphurei laris. Tractus vero ac incurvationes, atque extensiones ejus im- manes ; postremo, totius corporis motus, et particularis et totus, atque, ut breviter in id temporis adversantia con- cludam, omnia draconis molimina erant mortalibus in quantum Deus permisit noxia, tantoque noxiora quanto proximiora. Nam cum tempus asset ffistivale, utpote * Apoc. cap. 9. ver. 1, 2, 3. De locustis vid. Fulc. et Brightman. in Apoc. Babington in Exod. op. pag. 212. Authorem confutationis orationis Bellarm. de locustis. Tempus quo papa perfecte in Satana maturuerit ad generalem. impos- turam faciendum, non erit nisi, transactis mille annis : quando fumus ejus putei obscurabit solem et aerem ; et locustae ejus liabebunt dentes leoninos, loricas fer- reas, alasque curruum, et equos ad bellum currentes. Brougbton, in argument. Apoc. 20. a Arnolf. de S. Emmerammo, lib. 2. tom. 2. antiq. lect. Henr. Canisii, pag. 98, 99. >> Job 41. VOL. II. I 102 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. IV. sexta feria hebdomadae post Pentecosten secundae, ex gelu, quod draconi prae caeteris animantibus magis est naturale, adeo immutatus est aer, ut et febris multos invaderet, ac ju- mentorum non minimam partem frigus consumeret. Alas et crura vel pedes, quos pictores fingere solent, penitus nee habuit nee habere visus est ; [quippe cui squammae et costae sufficiunt pro deambulatione. Grossitudo pectoris erat parilis grossitudini capitis. Post hoc paulatim dimi- nuebatur usque ad extrema caudae, cujus extremitas pene adaequabat abietes magnas. Hunc tam ingentem hostem, aut Diabolum'^ aut Diaboli amicum, nolens Dominus diu- tius terrere populum fidelium, subito fecit ab aquilone moveri, et densitati nubium cum grandi impetu intermisceri. Quem cursu velocissimo super nos, ut transeuntem vidi- mus, sibiloque ejus pariter cum fistularum stridore non sine metu audivimus ; mox nubes, quee a mane usque in illam horam quasi stabant immobiles, in tantum conunotae et concitatae sunt, ut tota ilia die pariter et nocte non cessa- rent tonitrua seu coruscationes ; imo perseverarent usque ad vesperam sequentis diei." Haec ille. 10. Omnem fidem videbatur excedere, quod a Taxila Indorum rege miraculi loco Alexandro ostensum legimus, " Draconem quingentos pedes longum, cui ut vivo Liberi patris simulacro sacrificabant Indi. Quid vero ille ad nos- trum hunc ? cujus " longitude tanta, ut quasi unius milliarii spatio videretur esse protensus." Itaque ex Arnolfo quaerit, qui in hoc dialogo sermonem cum eo confert, Ammonitius : " Nunquid in illo tempore recordatus es aliquid horum, quae beatus Johannes in Apocalypsi sua de dracone et bestia scribit ?" Respondet ille : " Vere in memoriam venerunt haec, maxime autem urgebat me recordatio scrip- ture ejusdem Apocalypsis, in qua continetur : Vce^ vobis, quia draco venit ad vos cum ira magna, sciens quod mo- dicum iempus habeat. Quamvis enim scirem, per bestiam " Tlravbg oiQ, Aa'iii(i)v iXag; Alatus draco, Daemon terrsE. Synesius hymno, 3. ver. 899. Zdov vn^pfvig, Aiovvaov dyaX/ia, i5 'IvSol tOvov, Spaxuv, fiiJKos TTivrdirXeBpov. Maximus T-yrius, diss. 38. pag. 398. ^ Apoc. cap. 12, ver. 12. CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. 103 et draconem Anticliristum et Diabolum designari ; et diem universalis judicii minima tunc instare : tamen, ob insolitam rerum ostentationem turbatus, cogitavi multa et suspiravi, timidus pro morte mea sive aliorum qui mecum videbant ista terribilia." Nempe communem errabat monachus hie errorem : ac. nihil minus cogitabat quam RomsE latibulum Antichristi repertum iri, in qua " surgebant'' quotidie in- numera aedificia ecclesiarum sive monasteriorum ; e quibus viginti a sanctimonialibus, quadraginta a monachis, sexa- ginta a canonicis" possideri inaudierat. Nee sibi solum persuasit, cecidisse Babylonem in Roma ; utpote " Christi fide ac multiplici veneratione sanctorum," sic enim loqui- tur, dotata, et " corporibus tot martyrum" ditata ; sed etiam " illam civitatem rerum maximam" merito dici posse defendit : imo vero addit, " Hanc urbem intuentes undi- que collectas plurimas gentes assumere verba sacrae Scrip- turse, et dicere : Omnipotens ^ovaa, " gloriosa'^ dicta sunt de te, quia civitas Dei es facta." An ut impleretur alia scriptura, quas dicit " universam^ terrain mirabundam secutam esse bestiam ?" Hanc' enim esse illam bestiam, cui inscriptum est nomen'^ blasphemise, si non cum Hieronymo^ et Prosperos ex pervulgato illo ROMiE ^TERN^E nomine'', at saltern ex addito insolente hoc OMNIPO- TENTIS ROMiE titulo ; quis ita obtusa est acie ut non possit animadvertere. 11. Proximo loco post Romam " rerum maximam," ob Dominici sepulcri religionem apud homines superstitiosos in honore fueruntHierosolyma. Ubi simul ac potestas tem- ■> Arnolf. torn. 2. antiq. lect. H. Canis. pag. 113, 114. " Psalm, 87. ver. 3. ^ Apoc. cap. 13. ver. 3. " ver. 1. ' Hieron. ad Algasam, qusest. 11. op. torn. 4. pag. 209. S Prosp. de praedict. et promiss, Dei : in dimid. temp. cap. 7. ^ Wolfgang. Lazius, in comment, reipubl. Rom. lib. 2. cap. 2. pag, 92. Joh. Filesacus, de Paroeciar. orig. cap. 4. pag. 55. Philip. Berterius pithanon diatrib. 2. cap. 3. Vid. Fr. Jureti in Symmach. lib. 3. ep. 55. Nomen seterna verbis Romanae tiibuitur in Gratiano, distinct. 97. cap. 2. et a Fr. Swertio in vita Joh. de Turrecremata (praeflxa meditationib. ejus in Salvatoris nostri vitam, edit. Colon, ann. 1607. 8™) Romam urbem seternara evocatum, primo quidem Sacri Palatii magistrum, deinde cardinalem Eugenius IV. renunciavit. Abr. Bzovius annal. tom. 13. ann. 1299. sec. 25. Andr. Schottus prajfat. in torn, annal. Rom. Steph. Vinandi Pighii. I 2 104 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. IV. pli instaurandi ab ^gyptio dominatore christianis primum data est (quod paulo superius ex Curopalata et Cedreno audivimus) ; statim " ex universo orbe tarn innumerabilis multitude ccepit confluere ad sepulcrum Salvatoris Hiero- solymis, quantam nullus hominum prius sperare poterat. Primitus enim ordo inferroris plebis ; deinde vero medio- cres ; post haec permaximi quique reges et comites ac prae- sules : ad ultimum vero, quod nunquam contigerat, mulieres multae nobiles cum pauperioribus illuc perrexere." Habet ista, initio sexti capitis libri quarti historiae sui temporis, Glaber Rodulphus Cluniacensis monachus ; ad finem ejus- dem capitis porro subjungens : " Dum quidam de sollicita- toribus qui eo tempore habebantur consulti a pluribus fuis- sent, Quid tantus populorum concursus ^ Hierosolymam designaret, dim seculo inauditus praeterito 1 responsum est a quibusdam satis caute, non aliud portendere, quam adventum illius perditi Antichristi ; qui circa finem seculi istius, divina testante authoritate, praestolatur affuturus^" 12. Nee nihil facit ad hujus temporis statum illustran- dum, quod in capite praecedente ab eodem authore estpro- positum. " Tunc ergo primitus ccepere in Aquitaniae partibus ab episcopis et abbatibus ceterisque viris sacrae religionis devotis ex universa plebe coadunari conciliorum conventus, ad quos etiam multa delata sunt corpora sanc- torum, atque innumerabiles sanctarum apophoretae reliqui- arum : dehinc per Arelatensem provinciam, atque Lug- dunensem, sicque per universam Burgundiam usque in viltimas Franciae partes, per universos episcopatus indictum est, qualiter in certis locis a praesulibus magnatibusque totius patriae de reformanda pace et sacrae fidei institutione, celebrarentur concilia. Quod etiam tota multitude uni- versa; plebis audiens, laetanter adiere maximi, mediocres, ac minimi: parati cuncti obedire quicquid praeceptum fuisset a pastoribus Ecclesiae ; non minus videlicet quam si vox emissa de coelo hominibus in terra loqueretur." 13. Cujusmodi vero sanctiones ab episcopis turn fuerint editae, his verbis, in anni a passione Domini millesimi his- ^ Etsi vero evanuerat opinio de Antichristo initio hujus seculi exhibendo, in fine tamen ejusdem ab aliis expectatum, ex hoc loco Glabri licet coUigere. CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. 105 toria, ostendit Sigebertus chronographus ; Baldericum Cameracensis chronici authorem hie secutus*. Anno 1033. " Eclipsis solis facta est circa meridiem III. Kal. Julii. Hujusmodi decretum a Franciae episcopis datum est servavi subjectis sibi populis. Unus eonrum dixit, cceli- tus sibi delatas esse literas, quae pacem monerent renovan- dam in terra. Quam rem mandavit ceteris, et heec tra- denda dedit populis. Arma quisquam non ferret, direpta non repeteret ; et sui sanguinis vel cnjuslibet proximi ultor minime existens, percussoribus cogeretur indulgere. leju- nium in pane et aqua omni sexta feria- observarent, et in Sabbatho a carne et liquamine*" abstinerent, soloque hoc contenti jejunio, in omnium peccatorum remissionem, nul- 1am sibi scirent aliam adjiciendam pcenitentiam : et hffic se servare Sacramento firmarent. Quod qui nollet, christia- nitate privaretur ; et exeuntem de saeculo nullus visitaret, nee sepulturae traderet. Alia quoque importabilia quam plura dedere mandata, quae oneri visa sunt replicare. Hane mandatorum novitatem cum multi, cupidi novarum rerum, libentius justo amplecterentur ; Gerardus Camera- censis, qui solus Lothariensium appendebat ad parochiam Francorum, nullius hortatu potuit adduci ad haec reci- pienda : sed singula capitula refellebat ; dicens, genus homi- num ab initio trifariam esse divisum, in oratoribus, pugna- toribus, agricultoribus ; et unum duorum, et duos unius egere auxilio*^. Ideo debere arma ferri, et rapinas reddi, per authoritatem legis et gratias: ultorem percussi, vel occisi, non exacerbari eogendo, sed secundum Evangelium ei reconciliari. Jejunium in sexta vel septima feria nee omnibus unum esse imponendum, quia non est omnibus una possibilitas ; nee omnes hoc' uno jejanio contentos esse, quia non est una omnibus pcenitendi qualitas. Haec saera- mento firmare, vel sacramenti violationera perjurio augere, non esse utile ; his contradicentes excommunieari, infirmis visitationem, vel mortuis sepulturam negari, esse detesta- " Balderic. chron. Camerac. et Atrebat.lib. 3. cap. 52. Vid. Jo. Naucler. chro- nograph, vol. 2. generat. 35. '' pinguamine. Balderic. ' Vid. supr. cap. 3. sec. 11. 106 DE CHRISTIANARUM ECCLESIAKUM CAP. IV. bile : sufficere authentica Patrum decreta, et super his ne- glectis impositum congruentis poenitentiae modum." 14. Quod vero ad corpora sanctorum attinet, atque innumerabiles sanctarum apophoretas reliquiarum, de quibus a Glabro facta est mentio : quantum hie per prodi- gia mendacia christiani nominis professores ludificatus sit diabolus ; vel unica ilia historia, ab eodem authore in tertio quarti libri capite exposita, satis declarat. Quam, ut Divae Hallensis et Aspricollis" veojKopoi^^ gratificer, placet attexere. " Fuit homo plebeius, mangonum callidis- simuSj ignoti tamen nominis et patriae ; quoniam pro diver- sitatibus locorum quarens latebram ne agnosceretur, frau- dulenter iniponebat sibi vocabula vel de qua foret provin- cia. Custodiebat quoque e tumulis clancule ossa evellens a cineribus nuperrime defunctorum hominum ; sicque, im- posita in diversis Apophoretis, venditabat apud plurimos pro sanctorum martyrum seu confessorum reliquiis. Hie vero, post innumeras hujusce illusiones in Galliis patratas, perfuga venit ad loca Alpium, ubi persaepe brutae gentes inhabitant, habentes in arduis plurima domicilia : ibi nempe se Stephanum nuneupavit, qui alias Petrus, alias Johannes, dictus fuerat. lUie ergo more solito noctu colli- gens a loco abjeetissimo ignoti ossa hominis, quae posuit in cassella"^ et feretro, dicebat sibi Angelica ostensione revela- tum fuisse, quem fingebat esse sanctum martyrem nomine Justum. Mox quoque vulgus (ut se in talibus habere solet) ignavum, quiequid rusticanae plebis fuit, totum ad hanc famam confluit : pcenitet insuper si non est sibi mor- bus quo eurari deposcat. Tunc ducit debiles, confert mu- nuscula, pervigil tenet exeubias, praestolans repentina fore miracula ; quae, ut diximus, aliquoties permittuntur fieri a malignis spiritibus tentatorie, peceatis hominum prsece- dentibus: quod tunc proculdubio evidentissime claruit. Multimodae quippe membrorum reformationes ibidem vis« sunt extitisse, ac insignia pendere oscillorum multiformia. Nee tamen Moriannse, vel Coticae, seu Gratinonse urbium praesules, in quorum dioeeesibus talia profanabantur, dili- * Vid. an non sint una et eadem, aut utrum AspricoUis non sit Sicliemensis. '' JEAituis, cultoribus. Act. cap. 19. ver. 35. "= capsella. CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. 107 gentiam hujus inquirendse rei adliibuere : quin potius, con- ciliabula statuentes in aliquibus nihil aliud nisi inepti lucri quaestum a plebe, simulque favorem fallacise, exigebant." Tandem, post alia multa interjecta, totam narrationem ita concludit Glaber. " Nos idcirco ista retulimus, ut a mul- tiformis dffimonum, seu humanorum errorum, qui in orbe passim abundant, praecipue in fontibus seu arboribus, ab aegris incaute veneratis, caveatur." 15. Ad pontificem jam venio, qui anno a passions Christi millesimo Romanam conscendit cathedram. De eo Herman- nus Contractus: "Anno 1033. Romae defuncto Johanne, Benedictus IX. qui et Theophylactus papa CXLIX''. ordi- natus, licet indignis tanto ordine moribus et factis, sedit an- nis plus duodecim. Per largitionem vero fuisse ordinatum, cum annos ad decern vel duodecim natus esset, confirmat, toties a nobis citatus testis, qui his ipsis temporibus vixit, Glaber Rodulphus. Is enim, in quinto quarti libri capite cum dixisset, " mediocres ac minores exemplo majorum ad immania fuisse flagitia devolutos ; Quis enim unquam antea tantos incestus, tanta adulteria, tantas consanguini- tatis illicitas permixtioneg, tot concubinarum ludibria, tot malorum aemulationes audiverat ?" subjungit : " Insuper ad cumulum tanti mali, cum non essent in populo, vel rari, qui caeteros corrigentes talia redarguerent, impletum est Prophetae vaticinium, quod ait, Et erit sicut populus sic sacerdos. Praesertim cum tunc in seculari potestate, tum etiam in ecclesiastica religione, totius regiminis personas constiterant in puerili aetate : Propter peccata enim populi contigit tunc illud Salomonicum, quod ait, Vce tibi terrce. Nam et ipse universalis papa Romanus, nepos scilicet duo- rum, Benedicti atque Johannis, qui ei praecesserant, puer ferme decennis, intercedente thesaurorum pecunia electus extitit a Romanis : a quibus exinde frequenter ejectus, ac inhoneste receptus, nulla potestate viguit. Et, ut jam su- perius taxavimus, caeteros tunc temporis Ecclesiarum prae- latos, aurum potius vel argentum exaltabat quam meritum. Proh pudor! de his evidentissime Scriptura ait, imo os ' Infra sec. 19. 108 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. IV. ipsius Dei : Principes extiterunt, et non cognovi." Simili- ter etiam"', " ubi notasset omnia ministeria ecclesiastica ita eo tempore habita esse venalia, quasi in foro secularia mer- cimonia ;" vel, ut Henricus Caesar ibidem loquitur, " omnes gradus ecclesiasticos, a maximo pontifice usque ad hostia- num, oppressos fuisse per suas damnationis pretium, ac juxta vocem Dominicam in cunctis grassatum esse spiri- tuale latrocinium :" addit, " Romanam sedem prasfato mor- bo pestifero per viginti quinque annorum spatia miserrime laborasse. Fuerat enim eidem sedi ordinatus quidam puer circiter annorum duodecim, contra jus fasque, quem scilicet sola pecunia auri et argenti plus commendavit, quam astas aut sanctitas : et quoniam infelicem habuit introi- tum, infeliciorem persensit exitum." 16. Prater turpitudinem illius conversationis et vitae a Glabro^ notatam ; studiorum insuper idololatriEB atque ar- tium diabolicarum insimulat eum Benno cardinalis. Sic enim ille in vita Hildebrandi : quem in hisce studiis Theophy- lacti hujus et Laurentii Amalphitani archiepiscopi discipu- lum fuisse asserit. " Theophylactus, sacrificiis daemoni- orum deditus, in sylvis et montibus mulieres post se cur- rere faciebat, quas magicis artibus ad sui amorem coegerat. Testantur hoc libelli ipsius inventi in dome ejus, postquam vitam male finiverat. Et haec fabula adhuc rusticis Ro- manorum est notissima. Is dum ad Ecclesiam rediret de sylvarum secretis, ubique secum habens Laurentium prin- cipem maleficiorum, cum eo etiam publice de mathesi dis- putabat ; et vulgus avidum novarum rerum novis divina- tionibus in sui admirationem excitabat. Nomen autem Laurentii apud simplices pro eo habebatur celebre, quia videbatur aliquando ex improvise prophetare. Et de complice et discipulo suo papa securus, gaudebat etiam publice in conventu episcoporum et cardinalium et sena- torum auguria sua magnificare, et ad cantum avium subito auguria denuntiare, quid ipso die vel hesterno vel nudius- tertius factum esset in oriente et occidente, in meridie, in septentrione, et in remotioribus vel extremis terrarum par- tibus ; sive de bellis sive de morte principum." '' lib. 5. cap. 5. » Glab. kod. lib. 5. cap. 5. CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. 109 17. Sed et in vendicanda sibi antichristiana ilia potes- tate, coronam Romani imperii quibus coUibitum esset con- ferendi, eosdem magistros habuisse Hildebrandum, ex eo- dem Bennone intelligimus. Defuncto enim Conrado Roma- norum imperatore Augusto, " Theophylactus, qui et Bene- dictus nonus, habito consilio cum familiari suo Laurentio, et aliis suis complicibus, molitus est filium imperatoris Conradi Henricum imperatorem successione imperii exturbare et in Ecclesia schismata diversa seminare. Hoc enim est quod amplius exigitur a mundi principio, a tenebrarum principe. Misit igitur coronam Romani*" imperii Petro regi Ungarico. Sed ad Petrum expugnandum direxit imperator Henricus ducem Lotharingiae Godfridum, virum fidelem, et bello strenuum, et inter regni principes clarissimum. Qui primo conflictu Petrum bello captum, et omnes vicinas nationes, ne in eum aliquid preesuraerent, deterruit ; et ut digna fac- tis tanti schismatis author! Theophylacto redderet, Ro- mam venire disposuit. Quo audito, Theophylactus timore perterritus, vendidit papatum complici suo archipresbytero ecclesiae S. Johannis de porta Latina, magistro Hilde- brandi, acceptis ab eo libris mille quingentis." Haec Benno. 18. Referunt-etiam Polonicarum rerum scriptores, Be- nedictum* hunc, Polonici regni haeredem Casimirum, qui Cluniacensium ordinem ingressue ac diaconus factus fue- rat, religione absolutum suis regem donasee, atque uxo- rem illi ducere et filios procreare concessisse : sed certis quibusdam in rem suam adjectis conditionibus ; quae a Johanne Longino canonico Cracoviensi, (Dlugossum Cro- merus appellat) ita explicantur " Dona Apostolica exem- plum non habentia, nee unquam alicui personae aut regioni concessa, rata esse decernit ; si ilia lex a Polonorum legatis suscipienda et perpetuo servanda promittatur. Princeps i" Cum hoc versiculo, quern Hildebrando tribuit Albertus Stadensis, ann. 10?6. fol. 137. Petra dedit Romam Petro, tihi papa coronam. Vid. Fascic. rer. expe- tend. ac fugiend. Orthuini Gratii, fol. 42. et Jo. Stumpfii historiam Germanicam de vita Henr. IV. lib. 1. ' Matthias Michoviensis, lib. 2. chron. Polon. cap. 13. Martin. Cromerus, de reb. Folon. lib. 4. Jo. Longinus in annalib. MS. a Baronio citat. torn. 11. annal. ann. 1041. sec. 11. et ann. 1045, sec. 1, 2. 1 10 DE CHEISTUNARUM ECCLESIARUM CAP. IV. Poloniae Casimirus, dispensante summo pontifice, monas- terio Cluniacensi exeat, habituque regula et gradu diaco- natus abdicatus, solutus et liber, paternum et avitum reg- num instauraturus illud resumat, nubendi, etin spemPolo-. niae regni successores generandi, habens plenam potesta- tem. Sed turn Polonorum regiones ac regnum, in signum praestiti per Apostolicam, acceptique in magno necessitatis suas articulo beneficii beato Petro et successoribus Roma- nis pontificibus de quolibet capite (nobilium capitibus cir- cumscriptis) usualem nummum annis singulis solvere ; caesariem capitis et comam barbaro more non nutrire, sed auribus patentibus, sed instar religiosorum Latinarum na- tionum tonsuratum caput gestare ; et in praecipuis Christi et Virginis matris ejus festivitatibus, panno linteo albo, in stolae modum dependente, cervicem exornare perpetuo sit astrictum. Ut his tribus insignibus ex monacho et ex dia- cono, Apostolica concessione et benignitate, cum aliter concretum periculum dispelli non posset, Polonus regem sibi creatum et redditum recognoscens, tam in Deum, quam in religionem Christi, sit gratior atque devotior." Quomodo autem ab hoc ex mqnacho rege, rebus in Polonia compositis, pactum tributum exegerit Benedictus, alio in loco idem tradit historicus. " Misso," inquit, " speciali ad Casimirum Polonias regem nuntio, requirit ilium, ut juxta legatorum Polonorum Apostolicam sedem, pro sui regis dispensatione plurimis instantiis flagitantium spon- sionem ad suam subsecutam confirmationem, capitis census, de universis regni Poloniaa provinciis conquisitis et conquirendis, mandaret, pro beato Petro et suo suc- cessore Romano papa, collectoribus Apostolicis singulis annis exhiberi. Volens Casimirus rex Poloniae parere pactis summo pontifici Benedicto, primum per legatos Po- lonorum, deinde pro se promissis, generalem omnium sua- rum provinciarum indicit conventum : in quo et poUicitatio, Apostohcae sedi p&r legatos Polonorum facta, concordi omnium devotione et consensu decreta et innovata est ; et universali mandato solutio unius usualis oboli de capite, tam civitates quam oppida vicosque et rura colentium, in duabus provinciis, videlicet Gnesnensi et Cracoviensi, ac CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. Ill dioecesibus eisdem subjectis, impetrata. Ab eo quoque tempore regnum Poloniae factum est Romanae Ecclesiac ; imo vicario Jesu Christi summo pontifici feudale et tribu- tarium : nee unquam tributi praedicti solutionem passum est, quacunque occasione aut pacto, intermitti aut re- scind!''." 19. Qualis vero per hsec tempora in Romana Ecclesia orta fuerit confusio, pontificatum administrante tricipite quodam Cerbero, his verbis alibi attingit idem author. " Multifaria tunc erat sedem Romanam ambientium, et de ea contendentium, coUisio. Nam Sabinensis episcopus, qui se Silvestrum nominabat, et Johannes archipresbyter Sancti Johannis ante portam Latinam, qui et Gregorius Sextus, contra Benedictum nonum papatum usurpabant." ' Leander Albertus in descriptione Italis, pag. 667. commemorata morte Conradi imperatoris et successione filii Henrici II. (quse incidit in ann. Dom. 1039. Benedicti papae 6.) subdit. " Hoc tempore Mediolanensis Ecclesia, qu^ ducentis amplius annis ejusmodi erat usa consuetudine, vel potius ambitiosa li- centia, quoniam a Romani pontificis ditione se subduxerat, ut archiepiscopum arbitrio suo praeter uUam alterius auctoritatem crearet, ad Romani pontificis jus et potestatem agnito superiorum temporum errore rediit, eumque uti militantis Ecclesise caput amplexa est, quemadmodum Merula prodit (vid. Greg. Merul. hist, vice-comitum Mediolanens. excus, Rom. et Corii hist. Mediolan.) Ex- emplum secutae sunt totius propemodum occidentis Ecclesiae. Missus ad banc rem conficiendam Mediolanum erat vir doctissimus Petrus Damianus Ravennas, episcopus Ostiensis et Ecclesia Romanae cardinalis, qui in literarum monumentis ipse testatur, Ecclesiam se Mediolanensem Ecclesiae Romanae veteri obedienliae restituisse." Literas intelligit quae extant apud Baron, ann. 1059. (8'"' Nicolai II. hue enim refert) sec. 46, 47. et apud Sigonium lib. 9. de regno Italiae, eod. ann. op. torn. 2. pag. 540, 541. ubi nota conflictum Mediolanensium cum ponti- ficis legatis post ann. 1039. Addit tamen Sigonius lib, eod. pag. 599. ann. Dom. 1095. " Ecclesiam Mediolanensem Romanae post tot annos restitutam." De initio defectionis idem, lib. 5. pag. 298. ann. 844. Angilbertus Mediolanensis archiepiscopus ab Ecclesia Romana, parum comperta de causa descivit, tantum- que exemplo in posterum valuit, ut non nisi post ducentos annos Ecclesia Medio- lanensis ad Romanae obedientiam auctoritatemque redierit. Interfuit hoc anno cum episcopis exteris certamini contra papalem autoritatem ; apud Baron, ann. 844. sec. 9. Ubi etsi Anastasius papae bibliothecarius magistro suo decernat victoriam ; alios tamen eo usque valuisse videmus, ut episcopus Mediolanensis, antea illi subjectus, subjici diutius recusavit. Vid. Merulam et Corium. Sigonius lib. 7. ann. 973. pag. 447. ostendit reliquos episcopos in hoc secutos fuisse exem- plum Mediolani. Leo et Albertus, Mediolani archiepiscopi turn in Italia prima- tum tenere videbantur, utpote Romano ;^0!Jtifici noiidum subditi, &c. de tem* poribus antiquioribus. 112 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IV. Qua occasione eremitam^ quendam ad imperatorem scrip- sisse ferunt, Imperator Heinrice^ Omnipotentis vice, IJna Sunamitis Nupsit tribus maritis. Dissolve connubiuni) Et triforme dubium. Sed historiam hujus schismatis ab Ottone Frisingense'', et eum secuto Gotfrido Viterbiense"^, plenius explicatam ha- bemus. " Circa idem tempus," ait Otto, " pudenda con- fusio Ecclesias Dei in urbe Roma fuit : tribus ibi invasori- bus, quorum unus Benedictus dicebatur, sedem illam simul occupantibus : atque ad majoris miserise cumulum divisis simul cum redditibus patriarchiis, uno ad sanctum Petrum, altero ad sanctam Mariam majorem, tertio, id est, Bene- dicto, in palatio Lateranensi sedente, flagitiosam et turpem vitam (ut egomet in urbe, Romanis tradentibus, audivi) duxere. Hunc miserrimum statum Ecclesiae, religiosus quidam presbyter, Gratianus nomine, videns, zeloque pie- tatis matri sua; compatiendo animadvertens, praefatos viros adiit, eisque a sede sancta cedere pecunia persuasit ; Benedict© redditibus Angliae, quia majoris videbatur auc- toritatis esse, relictis. Ob ea cives praefatum presbyterum, tanquam Ecclesiae Dei liberatorem, in summum poritificem elegerunt ; eumque mutato nomine Gregorium Septimum"* vocaverunt." Waltramus' Naumburgensis episcopus, et Sigebertus' monachus Gemblacensis, rem ita narrant. " Benedictus simoniace papatu Romano invaso, cum esset rudis literarum, alterum ad vices ecclesiastici officii exe- quendas secum papam consecrari fecit. Quod cum multis non placeret, tertius superducitur, qui vices duorum ex- pleret Romae. Uno itaque contra duos, et duobus contra unum, de papatu altercantibus, rex Henricus Conradi => Greg. HeyUlburgensis, in confutat. primal, papse, part. 2. •> lib. 6. chron. cap. 32, 33. "^ in 17. chronicorum suorum parte. "> Sexlum. ' Waltram. de itivestitura epificoporum : cum aliis authorib. de jurib. imperii, pag. 716, 717. f Sigeb. chron. ann. 1046. et 1047. CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. 1 13 filius contra eos Romam vadit : et eis canonica et impe- riali censura depositis, Suidgerum Babenbergensem epis- copum papam fecit, qui et Clemens, Romanae Ecclesiae CXLVP. vocatus est. Et vicissim ab eo rex Henricus in imperatorem benedictus est : jurantibus Romanis se, sine ejus consensu, ejusque successorum, nunquam papam electuros. 20. De morte hujus Benedict! apud authores altum est silentium : si Bennonem forte exceperis, qui Theophylac- tum in sylvis a Daemone sufFocatum asserit. De condi- tione vero quam post mortem subiit, apud Petrum^ Damiani ex relatione Humberti episcopi Silvae Candidas, extat nar- ratio plane rsparoiSrje ; quam quia monstrum hoc hominis satis belle nobis depingit, hie visum est attexere. " Vassus quidam dum iter ageret, accidit, ut juxta molendinum equo insidens pertransiret. Ecce repente monstrum immane conspexit: quo viso subitus eum terror invasit, et stupe- factus intremuit. Videbatur autem monstrum illud in aures aselli caudamque desinere ; caetera ursus erat. Cum- que viator ad hoc portentum territus obrigesceret, fiigam- que praecipitem formidolosus iniret ; informs prodigium hu- manae vocis verba formavit : Noli, inquit, o vir, expaves- cere ; hominem me olim fuisse, sicut et ipse nunc es, pro- culdubio crede : sed, quia bestialiter vixi, post vitffi finem bestiae perferre speciem merui. Porro cum ille perqui- reret, Quis fuisset? Ego, ait ille, solo nomine Benedictus fui, qui nuper Apostolicae sedis apicem indignus obtinui. Inquisitus autem. Quid jam retributionis haberet? Nunc quidem, inquit, usque ad diem judicii per dumosa atque squallentia, per sulphurea loca et faetorem exhalantia, at- que incendiis conflagrata, rapior, pertrahor. Post extre- mum judicium, corpus meum simul et animam irrremedia- bilis cruciatus, et Gehennalis barathri me irrevocabilis olla deglutiet ; ita ut nulla mihi recuperationis spes in pos- terum restet. Post haec vero et hujusmodi verba, dispa- ruit. Sed cum ego," inquit Petrus, " cur ille in hac s CXLIX. supr. sec. 15. ' Petr. Damiani in opuscule" de abdicatione episcopatus ad Nicolaum II. cap. 3. torn. 3. Op. pag. 572. VJd. Martinum Polonum in chron. Piatinam, Stellam, &c. in Bened. IX. 114 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IV. specie conspectus sit, indagare*" quasro, non deesse mys- terium ab eo quod visum est deprehendo. Nam quia mi- serabilis ille, ab ipso funesti pontificatus sui primordio us- que ad fiuem vitae, in luxuriae coeno versatus est : non in- congrue visus est et ab auribus incipere, et in caudam asini terminare. Asinus quippe luxuriosum est animal: sicut Propheta designat, cum de carnis immunditise deditis ait, C/jf^ carries asinorum carries eorum. Quod autem per caetera membra ursi tenebat speciem, vitam in omnibus docetur duxisse carnalem. Nam sicut a physicis traditur"*, ursa cum parit, non catulum, juxta consuetudinem bestia- rum, sed frustum carnis efRindit : mox quod effusum est, crebrius lingendo et lambendo, componit ; sicque ad sui similitudinem lingua formante producit. Jure igitur, qui luxuriose et carnaliter vixit, in asini simul et ursi figura comparuit." 21. Haec, si Humberto credimus, fuit visio ; et haec, si Petrum Damiani audire volumus, interpretatio ejus : Cujus utriusque fide authoribus relicta, priusquam ab hoc ponti- fice discedam, quern ut " ignavum et nullius pretii" Pla- tina^ et Stella, " probrosum et infamem" Volaterranus'', " hominem nefarium" perstringit Baronius"^, hoc praeterire non possum, quod a quibusdam scriptoribus annotatum in- venio; ejus tempore cardinalium'' nomen in pretio esse coepisse. Nee parvam sane eo tempore cardinalium fuisse authoritatem, ex Polonicae legationis historia, a Johanne Longino commemorata, intelligitur. Bohemorum enim duce Brzetislao de Gnesnensis templi spolia- tione a Polonis apud Benedictum IX. postulate, quum pro Polonis pronunciasset pontifex, " Plerosque car- dinalium," inquit Longinus, " nuntii Bohemorum ade- •* al. indaginem. ^ Ezecli. cap. 23. ver. 20. ^ Plin. lib. 8. cap. 36. " Plat, et Stell. in Eened. IX. ^ Volater. Anthropolog. lib. 22. pag. 660. " Baron, annal. torn. 2. ann. 1054. sec. 54. ■i Genebrard. chronograph, lib. 4. Baleus de act. Rom. pontif. lib. 5. num. 87. Baron, ann. 1039. sec. 5. Joi Cariotiin chronicorumlibello edit. Paris, ann. 1543. (in 8™-) fol. 102. (post historiam substituti Clementis II. al. Suindegeri tribus pon- tificibus) supra haec tempora (inquit) cardinalium nomen in usu esse coepit : unde sestimari potest, hanc ipsam dignitatem in Ecclesia vetustiorem non fuisse. CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. 115 unt, pluribusque largitionibus et promissis illos sollici- tant, ut suis consiliis et suffragiis decretum apostolicum de restituendis sanctuariis Ecclesiae Gnesnensi rescindant ; aut si rescindere non possent, respectibus aliquibus, exe- cutionem ejus suspendant. Inescati cardinales pretiis et precibus, cceptam in sacrilegium principemque severitatem et ipsi remittunt, et pontifici remittendum persuadent." De iisdem Leo IX. in epistola ad Michaelem et Leonem Acridanum " post' mille ac ferme viginti a passione Sal- vatoris nostri annos" scripta, ita meminit : " Sicut*^ cardo immobilis permanens, ducit et reducit ostium : sic Petrus, et sui successores, liberum de omni Ecclesia habent judi- cium, cum nemo debeat eorum dimovere statum (quia summa sedes a nemine judicatur ): unde clerici ejus cardi- nales dicuntur, cardini utique illi, quo cetera moventur, vicinius adhaerentes." 22. Accessit deinde, exacto a passione Servatoris anno supra millesimum vicesimo et sexto, Nicolai II. in Latera- nensi concilio de Romani pontificis electione edita consti- tution qua cardinalibus episcopis, quod in electo episcopo ad apostolici culminis apicem provehendo metropolitan! vice fungerentur, in eodem eligendo prim^ partes sunt de- latse. Statutum enim ut, obeunte Romanae Ecclesiae uni- versalis pontifice, imprimis cardinales episcopi diligentis- sime simul de electione tractarent, ipsi deinde caeteros car- dinales adhiberent, sicque reliquus clerus et populus ad consensum novae electionis accederet : salvo tamen impe- rsttori debito honore et reverentia. Itaque altero post anno defuncto Nicolao, cum Hildebrandi opera Anselmus Lucensis, auctoritate vero Caesaris Henrici Cadalous Par- mensis episcopus, electus esset pontifex : contra ordina- tionem antipapae a Caesare constituti objicit cardinalitii ' Leo 15c. epist. 1. cap. S. f Ibid. cap. 32. torn. 3. conciliorum part. 2. pag. 1103. Binii. ^ Gratian. distinct. 23. cap. 1. in nomine torn. 3. concil. part. 2. pag. 1130. edit Binii. Ex hoc decreto, quo electio pontificis Romani imprimis cardinalibus permittitur, ipsum cardinalium nomen post celebrari magis atque magis coeptum. Sigon. de regno ad Italiae, lib. 9. ann. 1059. Chronic. Beicherspergens. ad ann 1059. 116 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IV. coUegii princeps Petrus'' Damiani : " quod electio per epis- coporum cardinalium fieri debeat principale judicium ; se- cundo loco jure praebeat clerus assensum ; tertio popularis favor attoUat applausum; sicque suspendenda sit causa, usque dum regias celsitudinis consulatur auctoritas, nisi (sicut in Anselmi electione contigisse innuit) periculum for- tassis immineat, quod rem quantocyus accelerare compellat." Et ipsum Cadaloum compellans, " Quid" tibi, inquit, de cardinalibus videtur episcopis ? qui videlicet et Romanum pontificem principaliter eligunt, et quibusdam aliis praero- gativis, non modo quorumlibet episcoporum, sed et patri- archarum, atque primatum jura transcendunt. Salvo quippe universalis Ecclesiae sacramento, isti sunt oculi unius lapidis, id est, Romanae Ecclesiee, de quibus per Zachariam dicitur : Ecce^, inquit, lapis, quern dedi coram Jesu ; super lapidem unum septem oculi sunt. Ipsi lu- cernaa unius candelabri ; de quibus ipse postmodum lo- quitur, dicens, Vidi', et ecce candelabrum aureum totum, et lampas ejus super caput ipsius, et septem lucernce super ilVud. Ipsi sunt et candelabra, in quorum medio Jesus, juxta B. Johannis verba, discurrit, &c.'' 23. Tandem excluso a pontificis electione tum impera- tore tum populo Romano, cum ad solos cardinales tota res rediisset ; non episcoporum modo, sed presbyterorum etiam atque diaconorum cardinalium, novus exortus est princi- patus; atque hujusmodi verborum formula in eorum crea- tione a pontifice demum usurpata. " Estote^ fratres nostri, et principes mundi ;" quomodo ad veterem senatum scrip- sisse Probum imperatorem legimus** : " Recte atque ordine P. C. proximo superiore anno factum est ut vestra dementia orbi terrarum principem daret, et quidem de vobis qui et estis mundi principes." Et Pius II. pontifex primos a se creates cardinales sic affatus esse dicitur : " Maxima", di- ^ Damian. op. pag. 19. •^ Ibid. pag. 17. ^ ZsLchnr. cap. 3. ver. 9. ' Zachar. cap. 4. ver. 2. Apoc. cap. 1. ver. 13. cap. 2. ver. 1. * Aug. triumph, de potest. Eccles. quaest. 8. art. 4. Antonln. Summ. part. 3. tit. 21. cap. 1. sec. 2. >> Hist. Aug. Scrip, torn. 2. pag. 657. •^ Sacrar. ceremoniar. Rom. Eccies. lib. 1. sec. 8. cap. 3. Jo. Baconthorp. in 4. sentent. prolog, qusst, 10. art. 4. CAP. rv. SUCCESSIONE ET ST \TXJ. 117 lectissimi filii, et excellentissiina tlignitate donati eslis : ad collegium apostolicum vocati, consiliarii nostri et conjudices orbis terrarum eritis : inter causam et causam, inter san- guinem et sanguinem, inter lepram et lepram, discernere vos oportebit : successores apostolorum circa thronum sede- bitis. Vos senatores urbis et REGUM similes eritis, veri mundi (sicut ostium domus habet cardines : sic Eccle- siaRomana papam, qui est ostium Ecclesiae ; et cardinales, qui sunt cardo super quern fundatum est ostium Ecclesias) cardines, super quos militantis ostium Ecclesiae volvendum ac regendum est." Parum erat Romano pontifici, quod ab hominibus coleretur ut apostolicus, vel etiam ut apos- tolus*^ ; quo nomine in codicibus municipalis Anglorum juris passim appellatum inveninius : ni aemulum se ostenderet " Apostoli** et Pontificis professionis nostras Christi Jesu." Petrus Damiani in epistola ad co-episcopos cardinales, ex- plicans mysteria ecclesite Lateranensis, quas Romani pon- tificis ecclesia' parochialis est, postquam dixisset, eccle- siam' "banc culmenac summitatemtotius Christianas religi- onis eflfectam, Ecclesiam esse Ecclesiarum, et sancta sanc- torum ; sumraam illam et universalem Ecclesiam, quas om- nem ambitum totius orbis amplectitur, omnes qui salvari appetunt in maternfe pietatis gremio confovet et tuetur," addit : " Hac Jesus, summus videlicet Pontifex, arce sub- nixus, totam in orbe terrarum Ecclesiam suam in sacra- menti unitate confederat, ut unus sacerdos, una merito credatur Ecclesia. Unde per prophetam dicitur : Ecce^ vir, oriens nomen ejus, et subter eum orietur, et cedificabit templum Domino. Et ipse exstruet templnm et portabit gloriam, et sedebit et dominabitur svper solio suo, et erit sacerdos super solio suo." 24. Apostolos instituerat Chi-istus, eisque thronos pro- miserat, " in^ quibus sedentes judicarent duodecim tri- bus Israel." Visum igitur et Antichristo novum collegium ■= Plowden. comment, fol. 498. et Selden. Not. in Eddmeium, op. tora. 2. pag. 1631. d Heb. cap. 3. ver. 1. = Anton, sum. part. 3. tit. 21. cap. 2. sec. 6. "■ Petr. Damian. op. pag. 25. s Zacli. cap. 6. ver 12, 13. » Luc. cap. 22. ver. 30. VOL. 11. K lis DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IV, apostolicum constituere, apostolorum loco tradito cardina- libus antecessoribus apostolorum, sic enim appellat Man- fredus'', quia circa thronum ejus sedentes, orbis terrarum cum eo forent conjudices. Verum " exploravimus'' eos, qui se dicunt apostolos esse, et non sunt ; et comperimus eos mendaces." Comperimus ista " clarissima* Ecclesiae lu- mina" non prius nostro efFulsisse coelo, quam, " stella' e coelo cadente in terram," apertus est puteus abyssi, atque a fumo ejus sol et aer obscuratus. Comperimus novos istos mundi principes, non prius exortos, quam e carcere suo emissus est mundi princeps, id est, Diabolus. Com- perimus hisce " basibus' templum Dei," non prius fuisse innixum, quam " in^ templo Dei" tanquam Deus consedit homo ille peccati, filius ille perditionis. Comperimus de- nique ab istis, qui " in*" Ecclesia catholica salvatoris nostri collegium apostolicum sub purpurea cruentaque veste imi- tari gloriantur," non prius " sacrosanctam' militantem Ecclesiam tanquam purpureo totam decoratam esse amic- tu" (sic enim loquitur Leo papa 10.) quam " purpurata'' meretrix, coccinae insidens bestiee, vino scortationis suaa inebriavit incolas terrae." 25. Nam quod cardinalis Bellarminus, electione" pon- tificiae " revocationem ad paucos, et eminentiam, quae inde sequuta est cardinalium, tam recentem esse negat, ut nova dici possit ; cum anni quingenti, vel sexcenti ab eo tempore numerentur :" sciat, hominum prudentum judicio id merito ac jure in religione censei-i novum, cujus institu- tio Christi et Apostolorum temporibus est posterior; id vero omne novissimum et recentissimum, quod post Satanaa solutionem (cujus spatium, ut quingentorum fuerit anno- ^ Manfr. in tract, de card. cap. 6. *^ Apoc. cap. 2. vcr. 2. •* Pius V. constitut. 128. in buUario Rom. torn. 4. part. 3. pag. 86. ' Apoc. cap. 9. ver. 1,2. ' Cardinales templi Dei bases appellat Pius V. loco citato. Prsecipuas Catholicse Ecclesiae columnias Leo X. in bullario Rom. tom. 3. part. 3. pag. 423. s 2 Thess. cap. 2. ver. 4. '' Isidor. Mosconius de majest, militantis Eccles. lib. 1. part. 1. cap. 5. pag. 102. ' Leo X. constitut. 8. in bullario Rom. tom. 3. part. 3. pag. 424. ^ Apoc. cap. 17. ver. 2, 3, 4. " Bellarm. apolog. contra prsefat. monitor. R. Jacobi, cap. 4. op. tom. 7. pag. 723. CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. 119 rum, exiguum tamen videtur non nobis tantum, sed etiam Spiritui'' Sancto) in Ecclesiam est introductum. Quanquam enim non desint qui ipsos apostolos cardinalatus munere functos esse affirmant, atque*^ hac mii-abili ratione \sic enim ipsi appellfuit nee injuria) institutionem eam divino jure niti defendunt ; quod cardinales, papae vicario Cliristi tanquam principi assistentes, apostolorum Cliristo assis- tentium personas repraesentent : vel si Cameracensem'^ car- dinalem audire malumus, "Apostoli Petro tanquam pap ale officium gerenti, assistebant, tanquam cardinalatus minis- terium exercentes ; de quorum cardinalatu spiritualiter in- telligi possit illud propheticum: Domini^ sunt cardites terrce, et posuit super eos orbem:' tamen Bellarminus ab ultima antiquitate eminentiam suam cardinalitiam repetens, neque a Christo incipit neque ab apostolis : sed Post evolutos mille demum consules*", id est, post emissum e carcere suo Satanam ; quo spectat ilia Wiccliffii nostri assertio : " Electio* papae a cardinali- bus per Diabolum est introducta." Et ilia : " Quffi"" major infidelitas, quam approbare electiones cardinalium, qui ex nobis indubie' sunt diaboli incarnati : quod si eligerent qualemcunque personam in papam, tunc ipse esset pater beatissimus, et immediatus Cliristi vicarius. Hajc autem haeresis loco sortis apostolorum, qua elegerunt Matthiam, per Diabolum introducta, ponit zizsnia ad catholicos in fide catholica discordandum. Medicina ergo foret, tales electiones, cum non sint apostolicas, refutare." Neque vero ignoro istam Wiccliffii propositionem in Constantiensi concilio damnatam esse a factione pontificia : sed scio etiam, quod Cameracensis'' cardinalis tacere non potuit, in ^ Vid. infra cap. 6. sec. 1. in explicat. Apoc cap. 20. ver. 3. ^ Barbat. ind. 1. quaest. Basilica, num. 20, et 29. Isidor, Moscon. de majest. milit. Eccles. lib. 1. part. 1. cap. 5. pag. 104, 105. * Petr. de Alliaco, in tract, de Ecclesiae et cardinalium authorilate. parte, 1. operum Joh. Gerson. edit. Paris, ann. 1606. col. 899, 900. " 1 Sam. cap. 2. ver. 8. ■" Prudent. E Wiccliff. art. 40. in concil. Constantiens. sess. 8. h Wiccliff. in speculo militantis Ecclesiae cap. 1 0. MS. in bibliotheca regia Westmonaster. Orthuin. Grat. fascic. rer. expetend. etfugiend. fol. 137. d.e. ' al. duMo. ^ Petr. de Alliaco, in lib. de reformat. Eccles. k2 120 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IV. eodem concilio eorum opinionem aliquos resuscitare ausos esse, qui " statum cardinalium, utpote inutilem et damno- sum, nee ab apostolis vel conciliis institutum, et sine causa rationabili usurpatum, tanquani onerosum Ecclesiae, extir- pandum esse dixerunt." 26. Et isti tamen sunt in quibus, si Romanae sedis as- sentatoribus* credimus, " majestas reipublicae christianae residet ; vicem gerentes apostolorum ; orbis cardines ; Ec- clesiae columnEe, capita, lumina ; lucernae ardentes ; cande- labra lucis, decoris, praestantiae atque splendoris ; stellae fixffi in coelo ; patres conscripti in diademate principis ; DIVI, venerabiles, reverendissimi, religiosissimi, item maximi, potentissimi ;" seniores populi, senatores et patritii maximi, principes, REGES denique. Nee mirum sane cuiquam videri potest, si Ronianus pontifex seipsum supra reges omnes efFerens, etiam " membra sua" (sic enim ap- pellantur cardinales ; " adeo'' papas annexi, quod tanquam pars corporis ipsius, sanguinem de eorum corpore non mi- nuunt inconsulto papa") supra principes omnes evexerit atque cardinalatus"^ celsitudinem ac splendorem dignitati REGIME comparaverit. Qua de re extat ineptissima cardinalis Bellarmini disputatio, in apologise adversus Se- renissimi Regis nostri praefationem monitoriam editae quarto capitulo, quod de comparatione regis et cardinalis est in- scriptum. Quae quoniam a doctissimo episcopo Winto- niensi, pro eo ac merebatur, est excepta, verbum non ad- dam ; sed Romanes hosce regulos, Nicolai Cleraangii ar- chidiaconi Baiocensis oratione salutatos tandem dimittam. " Cardinalium," ait ille"*, " qui papss assident spiritus, verba tumentia, gestus, tarn sunt insolentes ; ut si artifex quisque vellet superbiae simulacrum efiingere, nulla congruentius ratione id facere posset, quam cardinalis effigiem oculis in- ^ Isidor. Moscon. de majest. milit. Eccles. lib. ]. part. 1. cap. 5. pag. 113. Anast. Germonius, de sacroriim immunitatibus lib. 3. cap. G sec. 70. ^ Gondis. a Villadiego, in tract, de orig. card, qi'scst. 5. num. 13. Isidor, Mos- con. loc. citat. pag. 114, 139. " Sixtus V. in constitut. de creatione cardinalium. in bullario Rom. torn. 4. part. 4. pag. 282. Joh. Francisc. Leo, in Ihesanro fori ecclesiastici, part. 1. cap. 2. sec. 2. '' Nic. Clemang. in lib. de corrupto Ecclesiae statu, op. pag. 11. Vid. cjusd. lib. de Annatis pag. 92. CAP. IV. SUCCESSIONE ET STATU. 121 tuentium objectando ; ex sortis tamen infimae clericatu in hanc elationem, cum sedis apostolicae pompatus incremento, pervenerunt : quippe quibus id olim erat negotii, ut eiFer- endis mortuis, sepulturaeque mandandis inservirent. Nunc vero phylacteria sua in tantum dilataverunt, ut non modo episcopos (quos episcopellos solent passim vocare) sed pa- triarchas, primates, sed archiprssules velut infra se positos despiciant ; imo se jam ab illis supplicibus propemodum adorari sinant, quinetiam REGES ipsos aequiparare con- tendant. 132 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP, Y. CAP. V. De statu rerum post annum ab Hierosolymitano excidio millesimnm. Ubi de pontificatu Gregorii VII. sive Hildebrandi, in quo ad suam aB/j^v pervenit Antichristus: ac doctorum de fundato per hoc tempos imperio pontificio, et soluto Satana judiciis. 1 . Post exactos ab Hierosolymitano excidio annos mille, a Turcis" captus est in proelio imperator orientis Romanus Diogenes, Asia minor invasa, Antiochia occupata, Asiaticae Ecclesiae clevastatas, oriens denique subactus. Historiam, quia cum primis memorabilis est, ex Guilielmo Tyrensi archiepiscopo, qui eam*" copiose descripsit, visum est appo- nere : " Regnante apud Graecos Romano, qui cognomen- tus est Diogenes, et cum omni prosperitate Constantinopoli- tanum administrante imperium, egressus est de finibus orien- tis, Persarum et Assyriorum satrapa potentissimus, Belpher nomine*^, infinitam incredularum nationum secum trahens multitudinem, quae et nostramdiceretur excede^e,etuniver- sam terrae superficiem operiret. Ascendens ergo in curri- bus, et equis, tigridibus, et armentis, et magnifico nimis ap- paratu, fines ingressus est imperii, cuncta sibi subjiciens a suburbanis campestribus, usque ad urbes muratas et oppida munitissima. Non erat qui resisteret ; non erat qui pro - Onuphr. Panvin. fastov. lib. 4. Job. Scyllitza cuvopalates in historiarum com- pendio. Job. Zonaras annal. tom. 3. ann. epoch, christian. 70. Aug. 10. Templum incensum ann. 1071. Asia minor a Turcis invasa, et Antiochia capta : ut notat Onuphr. Panvin. lib. 4. fastor. Vid. Magdeburg. Cent. II. col. 704, 705. et Dav. Chytrseum in Apoc. cap. 20. Ubi notat, circa hoc tempus Turcas prsecipuas Ecclesias in Asia vastavisse ; et Anliochiam, et Nicaeam, et alias urbes occupasse. Anno 1073. X. Kal. Maiipontificatuminiit Hildebrandus. Job. Zonaras in Alexio Comneno : " Turci, oriente subacto, ne insulis quidem abstinebant. Zachas enim Turcus, insula Chio ex improviso capta, et classe ibi sdificata, Lesbum, Sa- mum, Rhodum, et plures alias insulas occupavit : unde tamen a Romana classe pulsus est." •" in 1. libro Belli Sacri cap. 9. ' Axan sive Asam sultanum appellat Job. Scyllitza et Zonara . t^im. 3, CAP. V. SUCCESSIONE ET STATU. I2',i salute, pro liberis et conjugibus, et (quod gravius est) pro libertate contendens, se opponeret. Interea nuntiatur iin- peratori gladius incumbens, vis major, et hostilis exercitus Christianum devastans imperiuni : qui, pro republica solli- citus, expeditiones convocat equitum, et peditum colligit copias, quantas imminens compellabat necessitas, et quan- tas universum imperium poterat ministrare. Quid plura ? Congregatis legionibus et equitatu copioso, hostibus proce- dit obviam ; et imperii penetralia jam tenenti, et ad interi- orajam progresso, inmanu forti, sed favore divino destitu- tus occurrit. Certatur utrinque acerrime, et copiis pene paribus, sed odiis majoribus, qualia sacrilegii dolor et zelus fidei solet suggerere. Quid multa ? Perit christianus ex- ercitus, fidelium prosternitur acies : sanguis, Chvisl* re- deniptus sanguine, ab impiis efFunditur ; quodque misera- bilius est, capitur imperator. Redit qui evaserat particu- latim exercitus ; confusionem, quas acciderat, nuncians. Consternati sunt qui hoc audierunt, in gravia se dantes la- menta, et de vita et salute desperantes." 2. " Interea vir fidelis, sed magnificus, de tanto elatus successu, et de collata victoria factus sublimior, imperato- reni sibi praecepit praesentari ; et in contumeliam nominis et fidei Christianas sedens in throno regioj eum mandat pedibus subjici ; et scabelli vice, coram positis principibus, ascendens etdescendens, corpore utitur imperiali : tandem- que pro tanto obsequio eum libertati restituens, cum paucis ex suis magnatibus, qui cum eo capti fuerant, abire per- misit. Hoc vero audientes principes imperii, alium sibi praeficiunt : indignum arbitrantes ut, qui tam indigna in proprio pertulerat corpore, in sceptris ageret, et dignitate fungeretur Augustali : insuper privatum oculis, et ignomi- niose tractatum, vitam vix indulserunt agere privatam. Princeps autem supra nominatus, proposito libere satisfa- ciens suo, universas a Laodicea Syriae usque ad Helles- pontum, qui Constantinopoli preeterlabitur, itinere dierum triginta in longitudine, decem vero vel quindecim in lati- tudine, occupavit regiones, cum suis civitatibus et munici- piis, universo populo captivate. Tradidil'' eos Domiiius » Psalm. 106. ver. 41. 124 DE CHIUSTIANARUM ECCLliSf AUUM CAP, V. in manus iiiimici, ct dominati sunt coram qui oderiint evs. Inter quas nobilis et eximia provinciarum niultarum niodc- ratrix, princeps civitas*", principis apostolorum sedes prima, capta eist ; sed novissima ; et facta est infidelibus serviens sub tribute. Sic igitur Ccelosyriam, utramque Ciliciam, Isau- riam, Pampbyliam, Lyciam, Pisidiam, Lycaoniam, Cappa- dociam, Galatiam et utrumque Pontum, Bythiniam et Asiae minoris partem, nobiles provincias et omni commoditate insignes, plebibus refertas fidelibus, infra modicum tempus in suam jurisdictionem recepit ; captivans populqs, Ec- clesias dejiciens, et cultum Christianum furore persequens exterminato. Quod si copiam habuisset navium, ipsam ur- bem regiam procul omni dubio subjecisset. Tantam enim Graecis incusserat formidinem, ut vix regiae civitatis se crederent mcenibus ; et maris interpositi non satis tutum arbitrarentur prajsidium." 3. Nee majorem Ecclesiis cladem in oriente attulit Tur- carum furor et violentia, quam in occidente ecclesiastici ordinis negligentia et nequitia; quae circa haec tempora tanta fuit, ut literas ex inferno missas comment! sint qui- dam, in quibus " Satanas* et omne contubernium inferno- rum omni ecclesiastico coetui gratias emisit : quod cum in nullo suis voluptatibus deessent, tantum numerum subdi- tarum sibi animarum, suae praedicationis incuria, pateren- tur ad inferna descendere, quantum nunquam secula retro- acta viderunt''." Auxit malum dirum illud schisma, quod inter imperatorem et pondficem Romanum, inter antipa- pas et anticassares, statim est secutum. "Cunique'^ prius infelix mundus, in maligno positus, vias sequeretur pericu- losas et inutiles ; hujus schismatis occasione ad deteriora declivus, omnem Dei et hominum post tergum dederat re- verentiam." Unde de horum dissensionibus scribens Sige- bertus Gemblacensis, "Ilinc'V ait, "in Ecclesia scandala, et in regno augescunt dissidia, dum alter ab altero dissidet ; ■• Antiochia. Vid. Sigebert- chron. aim. 10.79. ' Rog. Wendover. et eum secutus Matt. Paris, inhistor. ann. Dom. 1072. '' Gregorius VII. primus cecinit classicum belli Hierosolymitani. Gretser. in hoi'to crucis, pag. 177. ° Guil. Tyiius, lib. 1. bell. sacr. cap. 13. AiUonin. chron. tit. Ifi. cap. I. sec. 21. ^ Sigebert. (.hion. ann. 1088. CAl'. V. SUCCESSIONE IJT STATU. 125 dum regnum et sacerdotium dissentit ; tliim alter alterum excominunicat, alter alterius e'xcommiinicationeni, aut ex causae aut ex personae prsejudicio, despicit : et dum alter in alterum excommunicandi auctoritate, magis ex suo libitu quam ex justitias respectu, abutitur, auctoritas illius, qui dedit potestatem ligandi ac solvendi, omnino despicitur. Nimiruni, ut pace omnium bonorum dixerim, base sola novitas, ne dicam haeresis, necdum in mundo emerserat, ut saeerdotes illius, qui^ dicit regi apostata, et qui regnare j'ac'it hypocritam, propter peccata populi, doceant popu- lum, quod malis regibus nuUam debeant subjectionem, et licet ei sacramentum fidelitatis fecerint, nuUam tameu fidelitatem debeant, nee perjuri dicantur qui contra regem senserint ; imo qui regi paruerit, pro excommunicato habe- atur, qui contra regem fecerit, a noxa injustitia; et perjurii absolvatur." De eadem calamitate agens Onuphrius Panvi- nius*^: " Hujusmodi," inquit, " rerum occasione perniciosis- sima seditio, et hff resis omnium pestilentissima Christianum populum hoc tempore maxime pervagata est : et orbis ter- rarum, si unquam, hac tempestate a cardine bellorum pro- cellis jactatus est ; et genus humanum undique armorum turbine involutum fuit, ita ut nuUius schismatis tempore graviora Ecclesiam pericula, et calamitates passam fuisse legamus." Addit Johannes Aventinus^. " Falsi turn pro- pheta;, falsi apostoli, falsi saeerdotes emersere, qui simu- lata religione populum deceperunt ; magna signa atque prodigia ediderunt ; et in templo Dei sedere, atque extoUi super omne id quod colitur, coeperunt : dumque suam po- tentiam dominationemque stabilire conantur, charitatem, simplicitatem christianam, extinxerunt. Plerique omnes boni, aperti, justi, ingenui, simplices, turn imperium Anti- christi Coepisse, quod ea quae Christus Servator noster tot annos ante nobis cantavit, evenisse eo tempore cernebant, memoriae literai'um prodidere." 4. Sed calamitosissimam hanc tempestatem nemo de- e Job cap. 34. ver. IS, 30. I Vita Greg. VII. ex lib. 4. Onuphr. Panv. in De varia cieatione Rom. pont. a Jac. Gretsero edit, ad Calcem. 2. torn, defens. Bellarm. col. 273. s Aiinal. Boioruin. lib. 5. pag. 591. 126 BE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. V. scribit copiosius, quam Waltramus Naumburgensis epis- copus ; vel quicunque author fuit apologetici operis de unitate Ecclesiise, ex Fuldensi bibliotheca ab Ulrico Hut- teno in lucem editi. " Inter* Hilbedrandum papam," ait ille, et inter regem Henricum, graves ortae sunt atque inexora- biles discordiae : papa plurimum annitente, ut rex depone- retur a regia potestate pariter et dignitate ; rege vero con- tranitente, ut defenderet se ab hostium suorum circumven- tione, qui pro parte ejusdempapae certantes quaerebanteum opprimere. Exinde divisa est Ecclesia, et divisa sunt Ec- clesiae sacerdotia, atque omnia scandalorum orta sunt ge- nera : exinde crevit grave et diuturnum bellum, et non so- lum civile bellum, sed et plus quam civile bellum : et factae sunt absque divino pariter et humano respectu vastationes Ecclesiarum, et caedes hominum : exinde etiam corruptas sunt divinaa pariter et humanas leges, sine quibus non subsistit vel Dei Ecclesia, vel imperii respublica ; et exinde violata est fides et publica et ca- tholica : exinde etiam ilia crevit injustitia, ut pro veri- tate falsa testimonia, et pro fide catholica abundent perju- ria, ut, postquam leges bello siluere coactas, impleatur jam ista Domini sententia per Osee prophetam. Non est Veri- tas, et non est misericordia, et non scientia Dei in terra : maledictum, et mendacium, et homicidium, et furtum, et adulterium ifiundaverunt ; et sanguis sanguineni tetigit." Item " Ecce'', quidam episcopi secesserunt in partem Hil- debrandi, habentes eam pluris pretii quam universitatem catholicae Ecclesiae Dei. Ex quo factum est, seminante inimico homine in agro Dominico multorum scandalorum zizania, ut in episcopiis eorum fierent non jam baptisteria, sed homicidia ; non sacri chrismatis consecratio, sed hu- mani sanguinis, efFusio ; non alia qu^libet Christi et Eccle- sijfi sacramenta, quae solent fieri per episcopos Dei, sed execramenta, quae solent fieri per ministros Diaboli ; qui, sicut Sanctus Cyprianus episcopus scribit, videns idola derelicta, et per nimium credentium populum sedes suas ac templa deserta, excogitavit novam fraudem, ut sub ipso Christiani nominis titulo fallat incautos ; haeresesque inve- » Germanic, script, a M. Frehero edit. Francofurt. ann. 1600. pag. 180. ' Ibid. pag. 195. CAP. V. SUCCESSION E ET STATU. 127 nit et schismata, quibus subverteret fidem, corrumperet ve- ritatem, scinderet unitatem." Denique, inquit author'^, " ipse Diabolus videtur nunc de carcere suo solutus esse : postquam, sicut scriptum est in Apocalypsi, exivit^ nationes seducere, et in bellum traheve, quas antea, modis quibus poterat, per mala multa et varia seducebat." 5. Similiter Leodiensis Ecclesia, ad^ epistolam Paschalis II. papae respondens : " Ecce, inquit, solutus est Satanas, habens iram magnam ; quern exterreat valida manus Dei." Et paulo post : " Hildebrandus papa author est hujus no- velli schismatis, et primus levavit sacerdotalem lanceam contra diadema regni." Sed et Lambertus Schafnabur- gensisj partis Hildebrandin^ monachus'', " Jam solutus carcere suo Satanas, non solum corporali, sed et spirituali armatura oppugnabat pacem Ecclesiae : et quorum corpora jugulabat, animas quoque, ne in aeternum viverent, extin- guere satagebat ;" et Gerhohus Reicherspergensis in suo de investigatione Antichristi syntagmate (unde excerpta quaedam Gretserus nuper edidit), " Hinc jam casdes," ait, " hinc*^ membrorum in laicis et clericis truncationes, et ocu- lorum effossiones : hinc publicae civium contra cives con- gressiones : aliis pro pastoribus legitimis, aliis vero contra pastores, dimicantibus. Ex eo tempore, a multis fidelibus ac prudentibus impletum atque impleri coeptum creditur, quod in Apocalypsi Johannis sic prophetatum est : Cum consummati fuerint milleanni, solvetur Satanas de carcere suo ; et exibit et seducet gentes multas, qucE sunt supra quatuor angulos terrce, Gog et Magog, &c." 6. Et sane dualitatem illam papatus, et discordiam inter sacerdotium et regnum, multum profecisse ad solutionem Satanas quam jam turn factam esse multi prudentes viri, etiam qui in adversas partes concesserant, ex vaticinio Apocalypseos observarunt, facile Gerhoho concedimus: verum toto coelo erret necesse est, cum per Henricum re- gem, potius quam per Gregorium pontificem, solutum Dia- ■= Germanic, script, a M. Frehero edit. Francofurt. ann. 1600. pag. 216. ^ Apoc. cap. 20. ver. 8. > Leodiens. epist. torn. 10. concil. edit. Labb. pag. 638. t" in anni 1076 historia, pag. 527. ° pag. 41. J 28 DE CHRISTIANARUM ECCLESIAIIUM CAP. V. boluni existimat. Fuit is Henricus ejus nominis III. vel, ut alii numerant, IV. qui " sexagies^ et bis acie collata di- micasse traditur ; neque ineruditus neque ignavus ; sed fato quodam ab omnibus ita impetitus, ut rem religionis trac- tare sibi videretur, quisquis in ilium arma produceret." Quemadmodum habet in tertio libro de gestis regum An- glorum Guilielmus Malmesburiensis. Gregorius vero illius nominis fuit Septimus, fatale portentum prodigiumque Ec- clesiae'', ante pontificatum Hildebrandus dictus"^ : quod no- men'' Paulus Bernriedensis, Teutonica lingua perustionem significare ait cupiditatis terrense ; et ab illo deducit igne, de quo locutus est Servator% " Ignem veni mittere in ter- ram ; et quid volo, nisi ut ardeat ?" quod etiam ti-ahit*^ ad illud famosum somnium, quo visum Hildebrando, " quod ex ore ejus ignis exiret, qui totum mundum igniret." Non tamen dissimulat, ab aliis longe aliam traditam, et nominis notationem, ab infernali^ videlicet titione deductam, et somnii interpretationem, qualem scilicet habuit ille Jothami apologus"', " Exeat ignis ex cynosbato, et absumat cedros Libani :" vel Jeremiae de olla succensa visio' ; ad quam re- spiciens, qui hisce temporibus scripsit, gravis imprimis author, " Ecce''," inquit, " nostri temporis Gregorius papa, qui et Hildebrandt, quum aliquando os suum aperuit, Ec- clesiam divisit, et propheticam oUam ab aquilone in tan- tum accendit, ut per hos septemdecim aut eo amplius annos, ubique sint in regno Romani imperii beUa et sedi- tiones, Ecclesiarum et monasteriorum incendia et destruc- tiones ; et ut sit episcopus adversus episcopum clerus ^ Guiiiel. Malmesbur. in hist. Guiliel. I. Aoglornm regis, fol. 64. '' Rcipubl. TuUius de Clodio. ^ De quo vid. Zwingeri theatrum, pag. 1332. col. 1. quern locum deleri jubet Jo. Maria Brasicheller. in indice expurg. Rom. pag. 702. Vid. etiam torn. 7. Surii seu Mosandri, pag. 525, 526. histor. Franc, a Pithaeo edit. pag. 88. Otho Frisin- gens. lib. 6. cap. Sd, 36. Bal. in Aclis Anglo, cselib. Alex. Cook in hist. Joannas PapissiE. Matl. Paris, pag. 7, 8, 10. Marian. Scot. ann. 1074. Trithem. chronic. Hirsaug. Helmold. histor. Sclavor. lib. Leap. 28, 29. Heerbrand, de Antichristo, torn. 0. 5. 35. pag. 41, 42. et Giaserum.pag. 332, 416. •I Paul. Bernriedens. in vita Grcgor. VII. pag. 19. " Luc. cap. 12. ' Paul. Bernriedens. pag. 21. e Hell-brand. *> Judic. cap. 19. ver. 15. ' Jerera. cap. 1. vcr. 13. '' De imitate Eccles. pag. 162. edit. M. Preheri. CAP. V. SUCCESSIONE ET STATU. 129 adversus clerum, populus adversus populum, immo filius adversus patrem, et pater adversus filium, et frater adver- sus fratrem." 7. Facta enim adversus Henricum Csesarem conjuratione, princeps quidem malleolos ad incendendum orbem facesque comparavitHildebrandus: deindepedissequi ejus,Odo''(aliis Urbanus, Bennoni"' rectius Turbanus dictus), a Diabolo suc- cessor Hildebrandi designatus, atque ab Hildebrandinis, ut incendiaHildebrandi jam defuncti resuscitaret, subintroduc- tus; et Raynerus monachus, Paschalis II. dictus; cujus est ilia, in epistola' ad Robertum Flandrensium comitem scrip- ta, seditiosa vox ac sanguinaria ; ut Hildebrandi discipulum possis agnoscere. " Henricum haereticorum caput, et ejus fautores pro viribus persequaris. Nullum profecto gratius Deo sacrificium ofFerre poteris, quam si eum impugnes, qui se contra Deum erexit, qui Ecclesiae Dei regnum au- ferre conatur, &c." Ad quern Leodiensis Ecclesia apposi- tissime : " Apostolicus'', qui hoc sacrificium belli indicit Roberto filio suo, vellet, puto, redire ad zelum Phinees ; vellet facere, quod fecit Moyses, ut manus Levitarum con- secret in sanguine fratrum suorum. Perierunt filii Aaron ofFerentes ignem alienum : utinam non pereat hie, qui etiam modo ofFert Deo ignem alienum ; et non ilium ig- nem, quern venit Jesus mittere in terram, et vult ut ar- deat." 8. An ad priorem partem nominis Hildebrandini allu- serit Petrus Damiani*, cum Hildebrandum virgam'' Assur, Sanctum'^ suum Satanam appellat, equidem nescio : quod ad posteriorem attinet, res ipsa clamat, fuisse ilium furialem mundi incendiarium ; adeoque ipsum Acheronta movisse, ut ad ciKfiriv demum perduceretur tyrannis Antichristi, et ad summum imperium efferretur homo ille peccati, " cujus'' * Successit Hildebrando Desiderius, Victor appellatus : sed ad primam missani, incertum quo discrimine, cecidit exanimatus, calice (si dignum est credere, vide Baron.) veneno infecto. Tunc in Odonem declinavit electio. Guil. Malmesbur. lib. de Reg. Angl. in Guilielm. I. '' Bennon. in vita Hildebrand. " Labb. concil. torn. lO.pag. 629. ' <> Petr. Damian. torn. 3. oper. pag. 641. " Petr. Damian. initio apologetici ob dimissum episcopatum, torn. 3. oper. pag. 579. >• Esai. cap. 10. ver, 5, " Petr. Damian. op. torn. 3. pag. 580. ^ 2 Thess. cap. 2. ver. 9, 10. 130 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. V, adventus est ex efficacia Satanae, cum omni potentia, et signis, ac prodigiis mendacibus, et cum omni seductione in- justitias in iis qui pereunt." De artium diabolicarum stu- diis, quibus est imbutus ab antecessoribus suis Benedicto IX. et Gregorio VI. pessimis" magistris pejor discipulus, plura in vita ejus tradit Benno; atque hoc inter caetera. " Cum vellet, manicas suas discutiebat, et in modum scin- tillarum ignis dissiliebat : et iis miraculis oculos simplicium velut signo sanctitatis ludificabat. Et quia Diabolus per paganos Christiun publice persequi non poterat, per falsum monachum sub habitu monastico, sub specie religionis, no- men Christi fraudulenter subvertere disponebat." Hiccine vero ignis ille erat, quem*^ Christus venit missurus in ter- ram ? an ille potius, quern* bestia Apocalyptica factura erat e coelo descendere in terram in conspectu hominum ? Certe, ut Spiritus Sanctus de bestia hac agens, quae seducit incolas terrae, propter signa quae datum est ei ut faciat, ab igne Eliae sermonem mutuari voluit, ita Paulus Bernrie- densis*" varia Hildebrandi portenta per ignem edita comme- morans, Eliae eum identidem assimilat. 9. Quod autem "adventus^ ejusfuerit exoperatione Sa- tanae, in signis et prodigiis mendacibus/' non ab uno prodi- tum est Bennone, sed ab episcopis insuper triginta, qui anno 1080. ex Italia, Gallia et Germania, Brixinae Noricae convenerunt. In ea enim synodo Hildebrandum, quod'' perartem magicam, necromanticam, et Daemonum sufFragio sedem apostolicam invaserit, accusatum ; et ut falsum*^ mo- nachum, magum, divinaculum, somniorum prodigiorum- que conjectorem condemnatum, et Caesarianarum et Hilde- brandinarum partium scribunt historici. In Mariani Scoti chronico* legimus triginta episcopos, ab Henrico Caesare Romanam urbem obsidente congregatos, dixisse in synodo Gregorium prophanum, scelestum, amatorem dis- cordiae, virum sanguinum, sedem apostolicam usurpasse " Benno, in vita Hildebrandi. ' Luc. cap. 12. ver. 49. e Apoc. cap. 13. ver. 13, 14. 'I Paul. Bernried. in vita Gregor, VII. pag. 20, 22. » 2 Thess. cap. 2. ver. 9. •" Joh. Trithem. in chron. Hirsaugiens. ann. 1080. " Joh. A ventin . annal. Boior. lib. 5. ■^ Marian, chron. lib. 3. ann. 1081. CAP. V. SUCCESSIONE ET STATU. 131 per necromantiam. A Brixinensis synodi episcopis pseudo- monachum vel necromantium appellatum testatur etiam, libri primi de gestis Friderici capite primo, Otto Frisingensis episcopus. Et ipsa decreti conclusio conceptis verbis ex- tat a Conrado Liechtenavio abbate Urspergensi, et post eum a Carole* Sigonio et Onuphrio Panvinio'', consignata. " Divinationum ac somniorum cultorem, manifestum necro- mantium, Pythonico spiritu laborantem, et idcirco a vera fide exorbitantem, judicamus canonice deponendum et ex- pellendum ; et, nisi ab ipsa sede, his auditis, descenderit, in perpetuum condemnandum." Unus repertus est Baronius^, qui, rem in qusestionem vocare ausus, ista a Conrado ab- bate ad decretum Brixinense ex Bennone addita pronun- tiat ; quasi aut solus"" Brixinensis concilii sententiam aper- uisset abbas ; aut apud nos cardinalis Baronii antiquior esse deberet quam cardinalis Bennonis authoritas. 10. Sive vero dsemoniacorum studiorum cultor Hilde- brandus fuerit, sive non; illud constat studiosissimum fuisse propagatorem doctrinae daemoniorum, quae" matri- monium contrahere prohibet, et abstinere a cibis jubet, quos Deus condidit ad participandum cum gratiarum ac- tione fidelibus, et iis qui norunt veritatem. Patet hoc ex duabus synodis, Romae sexto pontificatus ejus anno habi- tis : in quarum altera editus est iste canon. " Quia*" dies Sabbathi apud sanctos patres nostros in abstinentia Celebris est habitus, nos, eorundem auctoritatem sequentes, salubri- ter admonemus, ut quicunque se Christianas religionis par- ticipem esse desiderat, ab esu carnium eadem die, nisi ma-, jore festivitate interveniente, vel infirmitate impediente, abstineat ;" in altera damnatum est scriptum'^, quod dicitur. « Sigon. hist, de regno Ital. lib. 9. ann. 1080. f Onuphr. in vita Greg. VII. col. 268. S Baron, annal. torn. 2, ann. 1080. sec. 20. ^ Etiam a Mariano Scoto (vel Dodechino potius) et Ottone Frisingensi res est prodita. » 1 Tim. cap. 4. ver. 1, 3. '> Concil. Rom. V. sub Gregor. VII. Labb. concil. torn. 10. pag. 373. Gratian. de consecr, dist. 5. Quia dies. ■= Bertold. Constantiens. chron, ann. 1079. 132 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. V. sancti Udalrici, ad papam Nicolaum, de nuptiis presbyte- rorum, et capitulum Paphnutii de eadem re. iSed de KkTipoyafi'Kf^ quam " spiritu parum sancto (Gregorii Wicelii verba sunt in via regia) Hildebrandus notabiliter actus, ex Ecclesia Romana sustulit," Sigeberti Gemblacensis et Lamberti Schafnaburgensis, in historia anni 1074, (qui Hildebrandi pontificatus fuit secundus) narrationes, oper® pretium fuerit cognoscere. Sic igitur Sigebertus ; et eum secuti alii multi'. " Gregorius papa, celebrata synodo, sinioniacos anathematizavit, et uxoratos sacerdotes a di- vino officio removit, et laicis missam eorum audire inter- dixit, novo exemplo, et, ut multis visum est, inconsiderate praejudicio, contra sanctorum patrum sententiam, &c. Ex qua re tam grave oritur scandalum, ut nuUius hseresis tempore sancta Ecclesia graviori schismate discissa sit; his pro justitia, illis contra justitiam, agentibus, continen- tiam paucis tenentibus, aliquibus earn modo causa quaestus acjactantiae simulantibus, multis incontinentiam perjurio aut multipliciori adulterio cumulantibus. adhaec hac oppor- tunitate laicis insurgentibus contra sacros ordines, et se ab omni ecclesiastica subjectione excutientibus ; laici sacra mysteria temerant, et de his disputant, infantes baptizant sordido humore aurium pro sacro oleo et chrismate uten- tes ; in extremo vitas viaticum Dominicum, et usitatum Ec- clesiae obsequium sepulture, a presbyteris conjugatis acci- pere parvi pendunt ; decimas presbyteris deputatas igne cremant : et (ut in uno cetera perpendas) laici corpus Domini a presbyteris conjugatis consecratum ssepe pe- dibus conculcaverunt, et sanguinem Domini voluntarie etfuderunt ; et multa alia contra jus et fas gesta sunt in Ecclesia. Et hac occasione multi pseudomagistri exsur- gentes in Ecclesia, profanis novitatibus plebem ab eccle- siastica disciplina avertunt." II. Lambertus historiam ita pertexit. "Hildebrandus papa cum episcopis Italiae conveniens, jam frequentibus syn- ^ conjugio clericorum. ' Radulphus de Diceto, Rogerus Wendoverius, et eum secutus Matt. Paris. Guil. Nangiacus, et Matt. Westmonast. eumque secutus RofFensis historise col- lector et Bartholom!Eus de Cotton, ad ann. 1074. Vincent, spec. hist. lib. 25. cap. 4.5. I. de Columna, apud Antonin. tit. 16. cap. 1. sec. 21. Magnum chron. Belgiac. a Pistorio edit. pag. 123. CAP. V. SITCCESSIONE ET STATU. 133 odis decreverat, ut, secundum instituta antiquorum cano- num, presbyter! uxores non habeant, habentes aut dimit- tant aut deponantur : nee quisquam omnino ad sacerdo- tium admittatur, qui non in perpetuum continentiam vitam- que ccelibem profiteatur. Hoc decreto per totam Italiam promulgate, crebras literas ad episcopos Galliarum trans- mittebat, prscipiens, ut ipsi quoque in suis Ecclesiis simi- liter facerent, atque a contubernio sacerdotum omnes om- nino fseminas perpetuo anatliemate resecarent. Adversus hoc decretum protinus vehementer infremuit tota factio clericorum, hominem plane haereticum et vesani dogmatis esse clamitans, qui, oblitus sermonis Domini quo ait, jVom* omnes capiunt hoc verJnim; qui potest capere capiat. Et Apostolus : Qid^ se non continet, nubat ; melius est em7n nubere quam uri : violenta exactione homines vivere coge- ret, ritu Angelorum, et, dum consuetum cursum naturae re- geret, fornicationi et immunditise fraena laxaret. Quod si pergeret sententiam confirmare, nialle se sacerdotium quam conjugium deserere, et tunc visurum eum, cui homines sorderent, unde gubernandis per Ecclesiam Dei plebibus, Angelos comparaturus esset. Nihilominus ille instabat, et assiduis legationibus episcopos omnes socordis ac desidiae arguebat ; et nisi ocyus injunctum sibi negotium exeque- rentur, apostolica se censura in eos animadversurum com- minabatur. Archiepiscopus Moguntinus sciens non parvo constare operam banc, ut tanto tempore inolitam consue- tudinem revelleret, atque ad rudimenta nascentis Ecclesiae senescentem jam mundum reformaret ; moderatius agebat cum eis f et primo eis in dimidium annum induciaset de- liberandi copiam dedit ; hortans eos, ut quod necessario faciendum sit, sponte faciant, et tam sibi quam Romano pontifici necessitatem adimant aliquid in eos, quod secus sit, deeernendi." 12. "Adultimum congregata synodo in Erphordia mense Octobri, pressius jam imminebat, ut relata omni tergiver- satione, inprffisentiarum, aut conjugium abjurarent, aut sa- cri altaris ministerio se abdicarent. Multas e contra illi " Matt. cap. 19. ver. 11, 12. '' 1 Cor. cap. 7. ver. 9. VOL. II. L, 134 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. V. rationes afFerebant, quibus instantis perurgentisque impro- bitatem eludere, sententiamque cassare niterentur. Cum- que adversus apostolicas sedis authoritatem, qua se ille ad banc exactionem, praeter voluntatem propriam compulsum obtendebat, nihil argumenta, nihil supplicationes preces- que proficerent : egressi tanquam ad consultandum, consi- lium ineunt, ut in synodum non redeant, sed injussi omnes in domos suas discedant. NonnuUi etiam confusis vocibus clamitabant, melius &ibi videri, ut in synodum regressi ip- sum episcopum, priusquam execrabilem adversus eos sen- tentiam promulgaret, cathedra episcopali deturbarent, et merita morte mulctato, insigne monumentum ad posteros transmitterent, ne quis deinceps successorum ejus talem sacerdotali nomine calumniam struere tentaret. Cum ad episcopum relatum est, hoc eos machinari, commonitus a suis ut tumultum qui oriebatur matura moderatione prae- verteret, misit ad eos foras, rogavitque ut sedato pectore in synodum regrederentur, se cum primum opportunitas arrisisset, Romam missurum et dominum apostolicum, si qua posset ratione, ab hac sententiae austeritate deduc- turum." Addit Lambei*tus, sequente anno ab eodem epis- copo Moguntiae congregatam denuo esse synodum. " Ubi inter alios (inquit) episcopos qui convenerant, aderat Cu- riensis episcopus, apostolicas sedis literas et mandata defe- rens, quibus ei sub interminatione gradus et ordinis sui praecipiebat, sicut antea quoque multis legationibus prae- ceperat, ut presbyteros omnes qui intra suam dioecesim es- sent, cogeret, aut inpraesentiarum conjugibus renunciare, aut se in perpetuum sacri altaris ministerio abdicare. Quod dum facere vellet, exurgentes, qui undique asside- bant clerici, ita eum verbis confutabant, ita manibus et to- tius corporis gestu in eum debacchabantur, ut se vita co- mite synodo excessurum desperaret. Sic tandem rei diffl- cultate superatus, statuit sibi deinceps tali quaestione om- nino supersedendum, et Romano pontifici relinquendum, ut causam, quam ipse toties inutiliter proposuisset, ille per semetipsum quando vellet, et quomodo vellet, peroraret." Haec Lambertus, in historia anni 1075. ad quern Marianus CAP. V. SUCCKSSIONE ET STATU, 135 Scotus', " cuniclerici niagis eligerent anathemati subjacere, quam uxoribus carere ; Hildebrandus papa, ut per alios (si posset) eos castigaret, prfficepit ut nullus audiret mis- sam conjugati presbyteri." 13. Videant vero doctores pontificii, atque ii inprimis qui se socios* Jesu appellant, ad quos speetet ilia Bennonis car- dinalis sententia objurgatoria. " Obstupescant pseudo-pro- phetae ad vocem Petri, in'' facie humani, in cauda scor- piones, lupi* sub ovina pelle latentes, corpora trucidantes in oris gladio, et animas pariter devorantes ; quorum RELI- GIO nihil aliud redolet, nisi PRGDITIONEM et avari- tiam ; penetrante^ domos viduarum captivas duxerunt mu- lierculas onerutas peccutis, sub occasione impacati tempo- ris attendentes' spiritibus erroris, et doctriiiis DiEMO- NUM, quas accepit Hildebrandus magister eorum a ma- gistris suis, a Theophylacto qui cognominatus est Benedi<;- tus papa IX. &c." De nostri temporis Hildebrandis non est hie dicendi locus : in istis, de quibus nunc agimus, " densissimis*^ ^gypti tenebris," quando apertus est pu- teus abyssi et sol atque aer a fumo ejus obseuratus, hujus generis pseudo-prophetae, " in facie humani, in cauda Scorpiones" (ipsissiinae locustae apocalypticae, quas ex fumo illo putei exierunt in terram) monachi illi erant, Ecclesise et reipublicae perturbatores ; de quibus in nuper citata de* unitate Ecclesiffi apologia, ita scribit Waltramus. " Post- quam moti sunt homines ab oriente, et recesserunt a vero lumine, tunc adversus Deum impietatis suae turrim asdifica- verunt, tunc dogmatum superbias confixerunt, curiositate volentes non licita in ipsius cceli alta penetrare : et vocatus est locus ille Babel, id est, confusio ; quale mysterium ini- quitatis nunc operatur per quosdam, qui dicuntur monachi, confundentes Ecelesiam pariter et rempublicam perverse dogmate sue; qui adversantur, et extoUunt se adversus " Marian. Scot. MS. in biblioth. Cotton, et cum secutus Florentius Wigorn. et Rog. Hoved. in ann. 1075. » Nieol. Serar. oratio. 2. Luthero Turcic. de magistris et doct. et vers, in amphitheatr. clari Bonarscii. ^ Apoc. cap. 9. ver. 7, 10. ■= Matt. cap. 7. ver. 15. * 2 Tim. cap. 3. ver. 6. « 1 Tim. cap. 4. ver. 1,. f Ott. Frisingens. chron. lib. 6. cap. 36. Apoc. cap. 9. *_Germ. script, a M. Frehero, edit. Francof. ann. 1600. pag. 228, 233, et 222. L 2 136 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. -V. regiam potestatem, et adversus apostolicam sedem : pu- tantes legitimum non esse regnum, nisi quod per scelus fue- rit quaesitum ; nee idoneum esse RomanEe Ecclesiae epis- copum, nisi per quem pandatur omnibus haereticis janua et introitus in ovile Dominicum, &c. qui lie pueros quidem vel adolescentes permittunt in monasteriis habere studium salutaris scientias : ut scilicet rude ingenium nutriatur sili- quis dasmoniorum, quae sunt consuetudines humanarum traditionum ; ut ejusmodi spurcitiis assuefacti non possint gustare quam suavis est Dominus, qui dicit in evangelio de talibus'^ : Vce vobis Scrihce et Phar'iscci, hi/pocritts, qui tu- listis clavem scientice. Vos enim, inquit, non intratis, nee sinitis introeuntes intrare. Item : Corpus Ecclesiae quasi' capitio tunicee cingunt, qui constrictis doctrinae salutaris praedicatoribus, velut ejus coUum prementes, in ea clau- dere iter vobis volunt. Quale scilicet mysterium iniquitatis prsetendunt plures monachi in veste sua ; per quos fiunt, et facta sunt scliismata atque haereses in Ecclesia : qui etiam a matre filios segregant, eves a pastore sollicitant, Dei sacra- menta disturbant : qui etiam Dei traditione contempta, alie- nas doctrinas appetunt, et magisteria humanae institutionis in- ducunt." Et alibi : "Diabolus videns idola derelicta,etper nimium credentium populum sedes suas actempla deserta, excogitavit novam fraudem, ut sub ipso Christiani nominis titulo fallat incautos : heeresesque invenit et schismata, quibus subverteret fidem, corrumperet veritatem, scinde- ret unitateni. Quos detinere non potest in viss veteris eaeei- tate, circumscribit novi itineris errore, rapit de ipsa Eccle- sia homines : et dam sibi appropinquasse jam lumini, at- que evasisse seculi noctem videntur, alias nescientibus te- nebras infundit : ut cum evangelio, et observatione ejus et lege non stantes, Christianos se vocent, et ambulantes in tenebris habere se lumen existiment, blandiente adver- sario et fallente qui secundum Apostoli vocem transfi- gurat^ se velut Angelum lucis, et ministros subornat suos, velut ministros justitise : asserentes noctem pro die, interi- tum pro salute, desperationem sub obtentu spei, perfidiam sub praetextu fidei, Antichristum sub vocabulo Christi : ut, ^ Luc. cap. II. ver. 52. ' Job cap. 30. ver. 18. ■• 2 Cor. cap. 1 1. ver. 14, 15. CAP. V. SUCCESSIONE ET STATU. 137 dum verisimilia mentiuntur, veritatem subtilitate frustren- tur." 14. Sed redeo ad " pseudo-monachum totius vesaniae pestiferum principem," ita enim Brixinensis' concilii epis- copi appellarunt Hildebranduin : de quo ait Onuphrius'' Panvinius, " comminiscitur nescio quis fabulator inconcin- nas fabellas ; quod cum filius esset fabri lignarii, ex sarmen- tis ordine compositis inscium ipsum has literas ordine con- seruisse, quibus adstans homo literatus legerit, ex ea com- positione scandulamm ; DOMINABOR A MARI US- QUE AD MARE." Et tamen cardinali Baronio ridi- culum"^ hoc levissimi hominis commentum ; " est praeos- tensum divinitus signum (manum pueri ductante numine scilicet) quod fabri filii futura esset amplissima in mundo auctoritas." Ut non humilioris " solum tituli, quo Deus filium suum hominem factum voluit insigniri, quando ipse exinanivit sese forma servi accepta," Hildebrandum suum eonsortem esse voluerit cardinalis ; sed etiam sublimis il- lius nominis quod " donavit illi Deus supra omne noraen," intruso homine peccati in thronum ipsius Christi regis nos- tri, de quo illud a psalmographo editum est oraculum, DOMINABITUR'' A MARI USQUE AD MARE. In Johannis Aventini septimo annalium Boiorum libro, Eberhardo Salisburgensi episcopo ista tribuitur sententia : " Hildebrandus ante annos centum atque septuaginta, pri- mus specie religionis ANTICHRISTI imperii funda- menta jeeit. Hoc bellum nefandum primus auspicatus est, quod per successores hucusque continuatur." Et libro quinto ita scribit ipse Aventinus : " Hildebrandus, qui et Gregorius septimus, primus imperium pontificum condidit, quod successores per quadringentos quinquaginta conti- nenter annos, invito mundo, invitis imperatoribus, adeo dux- ere, ut inferos superos in servitutem redegerint, atque sub jugum miserint, atque cuncta fulmine perterritent : * Conrad, abbas Ursperg. in chron. ann. 1080. '' Onuphr. in vita Greg. VII. a Gretsero edit. col. 234. Gobelinus Persona, in Cosraodrom. jEtat. 6. cap. 54. " Baron, ann. 1073. sec. 16. ^ Psalm. 72. ver. 8. 138 DE CHRISTIANARUiM ECCLESIARUM CAP. V, Quo bruta tellus et vaga flumina:, Quo Styx, et invisi horrida TsEnari Sedes, Atlanteusque finis Coneutitur, mutant ima summis. Utcunque libet de coelo ad in'eros praecipitant, rursus ex inferis ad astra toUunt. Jam imperator Romanus nih3 ampKus, appellatio modo est sine corpore, sine spe- cie." 15. Nee minus clare Onuphrius Panvinius, summus an- thoritatis pontificiae atque Hildebrandinae dignitatis fautor et amplifieator : " Huic uni," inquit", " cum omnes Latinae Ecclesiae, turn praecipue Romans acceptum referre debet, quod libera sit, et ab imperatorum manu eruta, quod tot divitiis, opibus, et profana ditione locupletata ; quod regi- bus, imperatoribus, et omnibus Christianis principibus sit praefecta : a quo postremo, ut omnia verbo uno compleetar, maximus iste eximiusque status, in quo Ecclesia Romana est omnium Christianorum domina; cum antea, tanquam vilis ancilla, non ab imperatoribus modo, sed a quovis principe Romani imperatoris praesidiis fulto, premeretur : ab hoc maximae illius et omni seculo tremendae venerandas- que Romani pontificis et INFINITiE pene potestatis jus manavit. Nam etsi ante Romani pontifices, tanquam re- ligionis Christianas capita, Christique vicarii, et Petri suc- cessores, colerentur; non tamen eorum auctoritas ultra pratendebatur, quam in fidei dogmatibus vel asserendis, vel tuendis. Caeterum imperatoribus suberant j ad eorum nutum omnia fiebant ; ab eis ereabantur ; de eis judicare, vel quidquam decernere, non audebat papa Romanus. Primus omnium Romanorum pontificum Gregorius VII. armis Nortmannorum fretus, opibus comitissse Mathildis, mulieris per Italiam potentissim^, confisus, discordiaque Germanorum principum belle civili laborantium inflamma- tus, praster majorum morem, contempta imperatoris auc- toritate et potestate, cum summum pontificatum obtinuisset, Caesarem ipsum, a quo si non electus, saltem conflrmatus fuerat, non dico excommunicare, sed etiam regno imperio- que privare ausus est : res ante ea secula inaudita. Nam » Onuplir. in vita Greg. VII. Col. 271, 272. CAP. V. SUCCESSION E ET STATU. 139 fabulas, quae de Arcadio, Anastasio, et Leone iconomacho circumfei'untur, nihil moror. Unde Otto Frisingensis ho- rum temporum scriptor : " Lego*" (inquit) etrelego Romano- rum regum et pontificum gesta, et nuSquam invenio aliquem eorum ante hunc Henricum a Romano pontifice excomrauni- catum vel regno privatum, &c." Gotfridus"^Viterbiensis, eo- dem modo : " Ante hunc imperatorem non legimus aliquem a Romano pontifice excommunicatum, aut imperio priva- tum : nisi forte illud pro excommunicatione reputetur, quod Philippus primus Christianus imperator ad breve tempus a Romano pontifice inter pcenitentes legitur coUocatus ; aut illud quod Theodosius ob cruentam hominum casdem a liminibus Ecclesiae legitur seque'stratus." Et Johannes Trithemius'* : " Ipse primus est inter omnes imperatores per papam depositus. Scholastic! certant, et adhuc sub judice lis est, utrum papa imperatorem possit deponere : quamquaestionem, cum ad nos non pertineat, indiscussam relinquamus." 16. Addit vero Otto Frisingensis"", " non defuisse turn qui dicerent, Deum ad hoc regnum imminui voluissse, ut Ecclesiam exaltaret ;" qui rectius dixissent'', sublatum e medio, quod retinebat, imperium ; ut suo prsestituto tem- pore revelaretur Antichristus, exaltato in Ecclesia filio illo perditionis, qui adversatur et extoUitur etti'^ ttov to Xiyofia- vov Qiov rj aifiaafia. Sed pergit Otto: " Regni quippe viribus ac beneficentia regum exaltatam et ditatam nemo ambigit Ecclesiam : constatque non prius earn intantum regnum humiliare potuisse, quam ipso ob amorem sacer- dotii eviscerate, ac viribus exhausto, non ejus tantum, id est spirituali, sed suo proprio materiali scilicet gladio per- cussum destruetur : quod judicare, vel discutere, supra nostras vires est. Videntur tamen culpandi sacerdotes per omnia, qui regnum suo gladio, quem ipsi ex regum habent gratia, ferire conantur : nisi forte David imitari cogitent, qui Philistffium primo virtute Dei stravit, postmodum pro- *■ Ott. Frising. chion. lib. C. cap. 35. ■: Gotfrid. Viterb. chron. part. 17. ^ Trithem. chion. Hirsaug. ann. 1106. --■ Ott. Frising. Prolog, lib. 7. cliron. "> 2 Thcss. cap. 2. ver. 6, 7. = 2 Thess. cap. 2. ver. ■4. 140 DE CIIRISTIANARUM liCCLESIAKUM CAF. V. prio gladio jugulavit." Liberius aliquanto, in responsione ad epistolam Paschalis II. Ecclesia Leodiensis. " Esset'' apostolicum, imitari apostolum : esset propheticum, imi- tari prophetam. Sed peccatis nostris merentibus, apos- tolicus, qui etiam modo orare deberet pro rege, quamvis peccatore, ut" tranquillam et quietam ritam agamus, agit bellando, ne tranquillam et quietam vitam agamus. Cum ita sibi consonent apostolica et prophetica verba ; qusero humiliter ego filia a matre mea sancta Romana Ecclesia, unde htec authoritas apostolica, ut praeter spiritualem gla- dium exerat in subjectos alteram occisionis gladium ?"' Deinde Gregorium septimum hac in re a Gregorii primi et majorum suorum institutis descivisse docet. " Grego- rius primus hujus nominis papa, quid omnes ante se papae super hoc senserint, et quid omnes post se sentire debsant, ostendit, scribens Sabiniano diacono : Unumf est, quod hre- viter siiggeras serenissimis doniinis nostris; quia si ego servus eorum in morie Langobardorum me miscere voluis- sem, hodie Langobardorum gens nee regem nee duces nee comites huberet, atque in summa confusione esset divisa : sed quia Deum timeo, in mortem cujuslibet hominis tne mis- cere formido. Hoc exemplo omnes a primo Gregorio con- tenti, utebantur solo gladio spirituali, u^que ad ultimum Gregorium, id est, ad Hildebrandum, qui primus se et suo exemplo alios pontifices contra imperatorem accinxit gladio belli." 17. Quaenam autem fundamenta fuerint Antichristiani imperii ab Hildebrando posita, ostendunt canones ab eo editi, quos DICTATUS VkVM novus dictator appellavit. Quorum quidem major pars, ut ipse agnoscit Onuphrius*, " antea parum in usu fuerat, et anemine prsedecessorum suorum unquam attentato." Sunt vero decreta hujus- ^ Labb. cone. torn. 10. pag. 639. « 1 Tim. cap. 2. ver. 2. ' Gregr. I. legist, lib. 4. indict. 12. epist. i1. op. torn. 2. pag. 726. » Onuphr. in vita Greg. VII. col. 248. '' Greg. VII. regist. lib. 2. post epist. 55. Labb. cone. torn. 10. pag. 110. CAT, V. SUCCESSIONE ET STATU. Ml Quod Rumana Ecclesia a solo Domino sit funtlata. Q-uod solus Romanus pontifex jure dicatur Universalis. Quod ille solus possit deponere episcopos, vel reconciliare. Quod legatus ejus omnibus episcopis praesit in concilio, etiam iuferioris gradus : et adversus eos sententiam depositionis possit dare. Quod absentes papa possit deponere. Quod cum excommunicatis ab illo, inter cetera, nee in eadem domo debemus manere. Quod illi soli licet pro temporis necessitate novas leges condere, novas plebes congregare, de canonica abbatiam facere, et e contra diviteni episcopatum dividere, et inopes unire. Quod solus possit uti imperialibus insigniis. Quod solius papee pedes omnes principes deosculentur. Quodillius solius nomen in Ecclesiis recitetur. Quod unicum*= est nomen in mundo. Quod illi liceat imperatores deponere. Quod illi liceat de sede ad sedem, necessitate cogente, episcopos transmutare. Quod de omni Ecclesia, quocunque voluerit, clericum vaieat ordinare. Quod ab illo ordinatus alii Ecclesiaa prseesse potest, sed non railitare : ct quod ab aliquo episcopo non debet superioiem gradum accipere. Quod nulla synodus absque praecepto ejus debet generalis vocari. Quod nullum capitulum, nuUusque Uber canonicus habeatur absque illius auctoritate. Quod sententia illius a nullo debeat retractari, et ipse omnium solus retrac- tare possit. Quod a nemine ipsejudicari debeat. Quod nuilus audeat condemnare apostolicam sedem appellantem. Quod majoi'es causae cujuscumque Ecclesiae ad earn referri debeant. Quod Romana Ecclesia nunquam erravit; nee in perpetuum, scriptura testante, errabit. Quod Romanus pontifex, si canonice fuerit ordinatus, mentis B. Petri indu- bitanter efficitur sanctus, testante sancto Ennodio Papiensi episcopo, ei multis Sanctis patribus faventibus ; sicut in deci*etis beali Symmachi papae continetur. Quod illius praecepto, et licentia, subjectis liceat accusare. Quod absque synodali conventu possit episcopos deponere, et reconciliare. Quod Catholicus non habeatur, qui non concordat Komanae Ecclesiae. Quod a fidelitate iniquorum subjectos potest absolvere. 18. His jactis principiis, quibus " gradum^ sibi fecit, et viam ad ea omnia, quae animo conceperat, peragenda :'* legates ad Henricimi Caesarem misit Hildebrandus, denun- ^ Vid. Baron, annotat. in martyrolog. Rom. Jan. 10. i;. Sed rectius exponit Casaubonus noster in exercitationibus ad Baron. Ante hoc tamen tempus papae nomen commune fuisse aliis episcopis ostendit Colvenerius in notis ad Flodoard. lib. 1. cap. 12. et Balderic. chron, Cameracens. lib, 1. cap. UO, » Onuphr. in vita Greg. VII. col. 250. 142 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. V. tiaturos'' ei, " ut secunda feria secundae hebdomadas in Quadragesima (anni 1076.) ad synodum Roraae occurreret, de criminibus, quae objicerentur, causam dicturus ; alio- quin sciret, se absque onini procrastinatione eodem die de corpore sanctffi Ecclesiae apostolico anathemate abscinden- dum esse." Caesar legatione vehementer permotus, syno- dum Wormatias habuit : in qua " universi'' pene Teutonici episcopij praeter Saxonicos, Hildebrandum papam abdica- runt ; mittentes ad ilium epistolam, post multas culpationes in ilium injectas, ita conclusam. Quia ergo et introitus tuus tantis perjuriis est initiatus, et Ecclesia Dei tam gravi tempestate per abusionem novitalum tuarum periclitatur, et vitam per conversationem tuam tam multiplici infamia dehonestasti : obedientiam, quam tibi nullam promisimus, nee de caetero ullam servaturos esse, renunciamus ; et quia nemo nostrum, ut tu publice declamabas, tibi hactenus fuit episcopus ; tu quoque nulli nostrum amodo eris apostoli- cus"*." Cui'^ decreto non solum Germaniae, et Galliae multi episcopi, sed et Italiae plerique conventu Papis imperatoris jussu habito, subscripsere ; " Positisque'' sacrosanctis Evangeliis, juramento firmaverunt, nullo modo se deinceps Gregorium pro papa habituros, vel obedientiam exhibi- turos." Atque eo res processit, ut " episcopos^ pene om- nes in Italia" ab obedientia recessisse, conqueratur ipse Gregorius. Extant apud Brunonem in historia belli Sax- onici, et Henrici Cassaris ad Hildebrandum scriptae binas ^ Lamb. Schafnaburg. cliron. ann. 1076. ^ Conrad. Leichtenav. abb. Ursperg. in chron. ann. 107G. * De hac synodo vid. Vincent. Specul. hist. lib. 25. cap. 51. Marian. Scot, in chron. ann. 1077. (et eum secutum Florent. Wigor.) ann. 1077. in concilio viginti quatuor episcoporum, abbatum, multorumque clericorum, in Wormatia mense Martio facto, agente Henrico rege ipso praesente decretum est, utjussa sive decreta Hildebrandi papse quisque parvi penderet vel contemneret, et ut ne- quaquam ultra papa esset. Sigebertus in chron. ann. 1077. Henricus impera- tor, coacto Wormatiae concilio 24.episcoporura, et multorum primatum regni, de- seri jubet omnia decreta et facta Hildebrandi papae, et irrita es^e debere : Ibique omnes, praeter paucos, Hildebrandum abjurant, eumque papain abdicandum esse judicant. Hildebrandus e contra imperatorem excommunicat : sub hoc obtentu, ut primates regni, quasi justa ex causa, excommunicato regi contradicant. • Onuphr. in vita Greg. VII. col. 259. ' Paul. Bernriedens. in vita Greg. VII. pag. 82, e Ibid. pag. 98. et Germ, script, a M. Frehero edit, torn, 1. pag. 122. CAP. V. SiUCCESblONE ET STATU. 113 epistolae : quarmn alterius, quia brevior est, exemplum placet subjungere. 19. " Henricus Dei gratia rex, Hildebrando. Quum hactenus ex te ea quae patris sunt expectarem, tibique in omnibus magna fidelium nostrorum indigiiatione obedirem : percepi ate vicissitudinem, qualem oportebat ab eo, qui vitas regnique nostri perniciosissimus hostis esset. Nam quum imprimis omnem haereditariam dignitatem, quae mihi ab ilia sede debebatur, superbo ausu rapuisses ; longius inde pro- grediens, regnum Italiae pessimis artibus alienare tentasti. Nee hac contentus, in reverendissimos episcopos, qui nobis velut dulcissima membra uniti sunt, manuni mittere non ti- muisti; eosque superbissimis injuriis, acerbissimisque con- tumeliis, contra divina et humana jura (ut ipsi aiunt) exagi- tasti. Quae omnia quum ego quadam patientia dissimula- rem ; tu banc non patientiam sed ignaviam sestimans, in ip- sum caput insurgere ausus es ; mandans quae nosti, scili- cet, ut tuis verbis utar, Quod aut tu morereris, aut mihi animam regnumque tolleres. Hanc inauditam contuma- ciam ego non verbis sed re confutandam dijudicans, gene- ralem conventum omnium regrii primatum, ipsis supplican- tibus, habui. Ubi quum ea, quae hactenus metu et reve- rentia tacebantur, in medium deducta fuissent, veris asser- tionibus illorum, quas ex ipsorum literis audies, palam fac- tum est, te nuUatenus in apostolica sede posse persistere. Quorum sententias, quod justa et probabilis coram Deo hominibusque videbatur, ego quoque assentiens, omne tibi papatus jus, quod habere visus es, abrenuntio ; atque ut a sede urbis, cujus mihi patriciatus Deo tribuente, et jurato Romanorum assensu debetur, descendas edico." 20. Caesaris literas cum decreto episcoporum ad Grego- rium, in Romana synodo considentem, pertulit Rulandus clericus Parmensis ; bisque verbis papam affatus est. " Dominus" meus rex, et episcopi omnes Ultramontani et Italici, prascipiendo mandant, ut invasam sedem B. Petri et Romanam Ecclesiam amodo dimittas. Non est enim dignum, sine praecepto illorum, et imperiali dono, tantum honorem scandere." Et conversus, Clero Romano dixit : ^ Paul. Berniiedens. in vita Greg. YII. p»g. 83. 144 DE CIllllSTIANARUM ECCLESIARUJI CAP. V. " Vobis dicitur, fratres, ut adfuturam Pentecostes solemni- tatem regio conspectui vos reprsesentetis, suscepturi de manibus regis papam et patrem : quia hie, non papa, sed lupus esse dignoscitur rapax." Ad hujus verba mox Jo- hannes Portuensis episcopus facto impetu surgens, im- mensa voce clamavit, Capiatur. Nee quicquam propius est faetum quam ut ab urbis praefecto et militibus in ipsa Ecclesia confoderetur. Hildebrandus deinde " velnt alter Machabeeus," ut inquit Gerhohus'' Reieherspergensis, gla- dium arripiens, B. Petri apostolorum principis nomine in- vocato, Cajsarem anathemate, his eoneeptis verbis, percellit. " Henrieo'' regi, filio Henrici imperatoris, qui eontra tuam Ecelesiam inaudita superbia insurrexit, totius regni Teutoni- corum et Italiae gubernacula eontradico ; et oranes Christia- nos a vinculo juramenti, quod sibi fecere vel facient, ab- solvo ; et ut nuUus ei sicut regi sei'viat, interdico." Atque ita " absolvit'' omnes a juramento, qui fidem regi juraverant, ut contra eum impelleret absolutio, quos fidei tenuit obligatio. Quod factum multis displicuit (si cui displicere licet, quod apostolicus fecit), et asserebant, tam ineffieaciter quam illi- cite factum, quod factum est. Sed non ausim assertiones eorum ponere, ne videar evim eis apostolici factum re- fellere :" inquit horum temporum author, qui Henrici im- peratoris vitam descripsit. Sed quod is ausus non est, Jo- hannes Aventinus efferre non est veritus. 21. "Plerique,"inquit% " turn privatim, publice indignum facinus claraitant : pro concione Gregorio maledicunt, Hildebrando male precantur ; ipsum odio atque libidine dominandi prfficipitem agi vociferantur, Antichristum esse praedicant. Pietatis sub specie, inquibant, debaechatur, honestis nominibus bonum publicum simalat ; titulo Christi, negotium Antichristi agitat. In Babylonia in tem- plo^ Dei sedet; super omne id quod colitur,extollitur ; quasi Deus sit, se errare non posse gloriatur : in excolenda gloria sua, pertinaci spei atque eoncupiscentiae imperatoris suo " Gerhoh. eyntagm. a Gretsero edit. cap. 13. " Labb. concil. torn. 10. pag. .356. ^ Author vitBB Henr. IV. infascic. rex. expetend. et fugiend. Ort. Gratii, fol. 46. » Jo. Aventin. lib. 5. annal. Boior. edit. Ingolst. ann. 1554. pag. 573, 574. *■ 2 Thess. cap. 2. vcr. 4. CAP. V. SUCCESSIONE ET STATU. 145 arbitrio constituendi se devovit. Homines non peccatis, sed lege Christi, atque sacramentis solvit ; pacem atque pietatemreligionis nostras labefactat; bella, seditiones con- citat : stupro, caedi, perjviriis, perfidiae, rapinis, incendio in- dulget. Non solum ad ambitionem suam occulendam fa- bulas comminiscitur, annales corrumpit, res gestas invertit, sed etiam ccelestia oracula adulterat : divinas literas falso interpretando, suae libidini servire cogit ; sacram historiam lacerat ; inter mulierculas de sacris philosophatur literis. Quicquid dixerit, legem Dei putat : ad aviditatem suam incongrua conquirit testimonia, sententias depravat, ad voluntatem suam scripturam trahit repugnantem. Nimium sibi de Pharisaeorum supercilio sumit, ut quosque damnare vel solvere arbitretur ; cum apud Deum non sententia sa- cerdotis, sed vita hominis quaeratur. Praeterea Hilde- brandus ille divinae majestati refragatur ; Christianissimo principi divinitus constitute, et a Deo inaugurate, resistit : versutus, fallax, obscurus, callidus, imperium orbis, titulo Christi, sub ovina pelle ambit. Alios pecudes ignavas, stultos, stipites, caudices, asinos, qui ejus sycophantias va- framentaque non intelligant, putat. Hue omnes nervos intendit, ut, duce gregis oppresso, in ordinemque redacto, in oves desertas praesidio imperatoris, licentius impunius- que grassetuv. Si omnis'^ potestas a Deo est, maxima quo- que, nempe Caesarea, ab eo sit necesse est. Christus, cum'^ eum populus rebus imponere conaretur, aufugit : et duos' de haereditate ambigentes, qui eum arbitrum ceperant, ad Caesarem, cui imperium orbis terrarum commissum est, ablegavit. Pontificibus quoque Judaeorum praecipit ; Reddite^ quae sunt Ccesaris Ccesari. Cui^ vectigal solvit, tributum pendit, censum dedit. Idem nos D. Petrus do- cet : Deum^ timete ; regem honore afficite^ D. Pauli pras- ceptum est, Fidern^ regi servate. Quod si quispiam cceli- tum aliter docuerit, devotus esto. Flagitium hujuscemodi Hildebrandi inexpiabile, scelus hactenus inauditum, procul ab orbe Germano abigendum, ense, quem Imperator supre- ' Rom. cap. 13. ver. 1. * Joh. cap. 6. ver. 15. = Luc. cap. 12. ver. 13. ' Matt. cap. 22. ver. 21. e Matt. cap. 17. ver. 27. ^ 1 Pet. cap. 2. ver. 17. ' Rom. cap. 13. ver. 4. 146 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. V. mus ad vindictam'' malorum Caesari tradit, resecandum: lupus, sub ovina pelle saeviens, ferro tollendus. Septimus ille non verbis, et disputationibus, sed vinculis et carcere fatigandus est." 22. Refert Benno, " ut" primum ad excommunicandum Cffisarem Hildebrandus de sede surrexit, sedem ipsam no- viter lignis fortissimis compositam, subito Dei nutu terribi- liter scissam esse in plures partes : ut manifeste daretur intelligi, sessor ille (tarn periculosa excommunicatione, tanta praesumptione) quanta quamque terribilia schismata seminaret contra Ecclesiam Christi, contra sedem B. Petri ; quam crudeliter dissiparet cathedram Christi, incul- cando leges Ecclesiae, imperando cum potentia et austeri- tate." Post promulgatam vero excommunicationem, Sax- ones (alias ad deficiendum satis propensos) instinctu Hildebrandi papae rebellasse, author est in chronico Sigebertus Gemblacensis''. Quo spectat illud Annas ComnensB in primo libro*^ Alexiados." " 'O koI KaraTrrvoroc ovTOQ TTaTrac; fiera TrvtvfiaTiKTig i^apiroe icat tvayyeXiKrig eiprivrjg etti tov TroXsfiov 6 Sta-TTortjc X*^?" °^V X^'P' '^"^ yvuifiyrov £fi(l>v\iov, 6 iipriviKog ravra koX tov elpriviKOv fiaOr]- Trjc:' roue yap 'Sa^ovcjovjiytfJ.ovac; ^erawippafXivoQ, Kai 7roXA.a fiiv KUi aXXa Iv inroffxiaecnv viroTuvag, koX pr\yaQ TrotrjcrEtv TJjc koTripag cnra(TriQ vTrayysiXdi.i,£voQ, elg tavrov vwoavpu Tovg avSpag' ovriog eKUvog svkoXov eT^e rrjv Se^jov elg ^ti- poQiaiav priywv. Iste vero execrandus papa, cum spiri- tuali scilicet gratia et evangelica pace, tota (quod aiunt) manu ac mente princeps ad bellum civile progreditur : ille nimirum pacificus atque pacifici discipulus. Ad Saxonum enim mittens duces, ac tum alias multas conditiones eis ofFerens, tum etiam se facturum eos reges totius occidentis promittens, ita ad se viros allicit : usque adeo facilem ac promptam habuit ille dextram ad ordinationem regum." 23. Demum eo res est perducta, ut Germanise principes alium imperatorem creare constituerent, nisi a pontifice ante annum Henricus anathema te solveretur: missaque I* Rom. cap. 13. ver. 4. • fascic. Orthuin. Grat. fol. 39, 40. ^ Sigebeit. chron. ann. 1077. et Vincent. Specul. hist. lib. 25. cap. .51. ■= Alexiad. edit. August, ann. IClO.pag. 31, 32. CAP. V. SUCCESSIONE ET STATU. 147 legatione coactus fuerit Caesar anathematis absolutionem ab Hildebrando supplex expetere. Hie vero pontifex ; " Si" veraciter, inquit, eum facti poenitet, coronam et caetera regni insignia in argumentum verse et ex animo factte pneni- tudinis nostrae potestati dedat ; et se post tam contumax admissum regio nomine et honore deinceps indignum pro- fiteatur. Durum nimis hoc visum est legatis. Cumque vehementer insisterent, ut sententiam temporaret, nee ca- lamum conquassatum judicii austeritate penitus contereret : vixetaegre tandem exoratus, annuit ut cominus veniret ; et, si veram pro admissis poenitudinem gereret, culpam quam sedi apostolicas contumeliam irrogando contraxerat, se- dis apostolicae decretis nunc obediendo expiaret. Venit ille ut jussum fuerat, et cum castellum triplici muro septum asset, intra secundum murorum ambitum receptus, foris de- relicto omni comitatu, suo deposito cultu regio, nihil pr^- ferens regium, nihil ostentans pompaticum, nudis pedibus, jejunus a mane usque ad vesperum perstabat, Romani pon- tificis sententiam praestolando. Hoc secundo, hoc tertio die fecit." Atque ita " perversoris*" judicis injuriam et vio- lentiam patienter, et publice, et cum lacrymabili afflictione, nudis pedibus, in laneis vestibus, hyeme praeter solitum aspera, apud Canusium spectaculum Angelorum factus et hominum, et Hildebrandi ludibrium, triduo pertulit." Qua de re ipse Hildebrandus in Uteris"^ ad proceres Germaniae scriptis: "Ad oppidum Canusii," inquit, " in quo morati su- mus, cum paucis advenit ; ibique per triduum ante portani castri, deposito omni regali cultu miserabiliter, utpote dis- calceatus et laneis indutus, persistens, non prius cum multo fletu apostolicae miserationis auxilium et consolationem im- plorare destitit ; quam omnes qui ibi aderant, et ad quos rumor ille pervenit, ad tantam pietatem et compassionis misericordiam movit, ut pro eo multis precibus et lacrymis intercedentes, omnes quidem insolitam nostra mentis du- • Lamb. Schafnaburg. hist. ann. 1077. '' Benno in vita Hildebrandi. Martin. Pol. vid. excerpta nostra ex hist. Joro- nalensi MS. ann. 1074. item Antonin. tit. 16. cap. 1. sec. 21. Platinam in Greg. VII. magnum chron. Belgic. a Pistorio edit. pag. ) 24. Conrad, abb. Ursperg. chron. ann. 1076. ' Greg, VII. regist. lib. 4. epist. 12. Labb. Cone. torn. 10. pag. 159. 148 DE C'lIRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. V. ritiam mirarentur ; nonnulli vero in nobis non apostolicie severitatis gravitatem, sed quasi tyrannicae feritatis crudeli- tatem esse clamarent. Denique instantia compunctionis ejus, et tanta omnium, qui ibi aderant, supplications de- victi, tandem eum, i-elaxato anathematis vinculo, in com- munionis gratiam, et sinum sanctae matris Ecclesiae recepi- mus." Quomodo vero receptus fuerit, apertius alibi ex- ponit idem. " Solam"^ ei communionem reddidi : non ta- men in regno, a quo eum in Romana synodo deposueram, instauravi ; nee fidelitatem omnium qui sibi juraverant, vel erantjuraturi, a qua omnes absolvi in eadem synodo, ut sibi servaretur, prsecepi." 24. Eandem historiam hisce versibus expressit Domnizo presbyter,* Ante dies septem, quam fiiiem Janus liaberet, Ante suam faciem concessit papa venire Reg-em cum plantis nudis a frigore captis In cruce se jactans papce, saepissime clamans, Parce, beate pater, pie parcc mihi peto plane. Papa videns flentem miseratus ei, satis est, est ; Nam benedixit eum, pacem tribuit sibi, demum Missam cantavit, corpus dedit et Deitatis. " Expletoque sacro ministerio (ut addit Lambertus Scbaf- naburgensis) regem ad prandium vocavit, benignissimeque refectum, et de omnibus qute eum observare oporteret dili- genter instructum, cum pace ad suos, qui^longius extra castellum remanserant, dimisit.'' Sed quali cum pace di- missus fuerit, his verbis aperte ac palam profert author apologetici de unitate Ecclesiae. "Ad"" com- probandum ecclesiasticae reconciliationis testimonium, sacram communionem corporis et sanguinis Domini de manu pontificis accepit ; mensam cum eo adiit, ac de- inde dimissus est in pace ; qualem scilicet pacem Ju- das simulavit, non qualem Christus reliquit. Aderat enim et legatio hostium suorum, quserentium omnibus >• Labb. concil. torn. 10. pag. 383. - lib. 2. de vita Mathildis comitissae, cap. 1. a Sebast. Tengnagel. edit. Ingolst. ann. 1612. pag. 18fi. '' Tom. 1. script. Germ. M. Freheri, pag. Ifil. CAP, V. SUCCESSTONE ET STATU. H'^ modis interrumpere initum hoc reconciliationis pactum, qUibus papa rescripsit talibus verbis : Ne soUiciti, inquiens, sitis, quoniam culpabiliorem eum reddo vobis. Certe cul- pabiliorem facere aliquem, praecipue autem regem, quern praecipit Petrus apostolus honorificare, hoc non est oves Christi pascere." Et post : " Ecce autem propria sunt regum quaedam ornamenta, sicut corona et purpura, atque alia regni insignia, a quibus regem abstinere ad arbitrii sui tempus decrevit papa : hujus scilicet intentionis gratia, ut sic aut contemptibilior asset ipsius regis in regno per- sona, donee roboraretur regnum, quod jam parabatur in electione alterius regis, dum fuerat ipse legitimus rex in Italia ; aut, si non permissus a se regalia resumeret orna- menta, certiorem perinde haberet exercendse circa eum causam excommunicationis : quod videtur non esse officium pietatis, nee signum concordiae et unitatis." Ut verum omnino sit quod Sigebertus'', et post eum alii retulerunt historici"^, ab Hildebrando sub falsa pace Cagsarem esse absolutum. 25. His autem auditis, quid dixerint Itali, ex Lamberto' Schafnaburgensi operae pretium fuerit cognoscere. Excla- mabant illi, " Se Hildebrandi excommunicationem iiihili aestimare, quern ipsum omnes Italias episcopi justis ex causis jampridem excommunicassent ; qui sedem apostoli- cam per simoniacam haeresim occupasset, homicidiis cruen- tasset, adulteriis aliisque capitalibus criminibus polluisset : regem secus ac deceat egisse, crimenque gloriae sues intu- lisse nunquam abolendum, quod homini haeretico et probris omnibus infamato majestatem regiam summiserit ; et quem justitiffi patronum, legumque ecclesiasticarum vindicem sibi parassent, is foedissima subjectione sua fidem plane catholicam, authoritatem Ecclesiae, dignitatem reipublicag prodiderit : se in ultionem ejus omnes quas potuerint papae injurias irrogasse, et nunc, quod dictu quoque turpe sit, se in mediis perturbationum fluctibus relictis ipsum sibi l" Sigebert. chron. ann. 1077. <: Roger Wendover. et Matt. Paris, hist. ann. 1077. Vincent. Spec. hist. lib. 25. cap. 51. Guil. Nangiac. chron. MS. ann. 1077. » Lamb. Schafnaburg. hist. ann. 1077. VOL. II. M 150 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. V. consuluisse, et hoste publico privata necessitudine in gra- tiam redisse. Haec potissimum (inquit Lambertus) pi'in- cipes Italiae jactando, et passim per populum serendo, in- gens regi odium brevi conflaverant. Adulta postremo se- ditione, una omnium voluntas, una sententia erat ; ut abdi- cate patre, qui ultro regni fascibus indignum se efFecisset, filium ejus, licet impubem adhuc et regni negotiis immatu- rum, regem sibi facerent ; et cum eo Romam profecti pa- pam alium eligerent : per quem et ipse protinus imperator consecraretur, et omnia papae hujus apostatici gesta cassa- rentur. Perlato ad regem tam molestae conspirationis nuncio, misit propere quicquid apud se principum erat, ut quaqua ratione, quaqua possent industria, efferatae multi- tudinis animos mitigarent :" ne moleste acciperent, aut in contumeliam suam factum reputarent, quod extrema neces- sitate compulsus communis commodi ratione fecisset ; nee Teutonicis principibus, qui sibi per calumniam regnum eripere dedita opera machinarentur, nee Romano pontifici, qui ad evertendum statum sanctae Eeclesiae spirituali gladio circumquaque fulguraret, aliter satisfieri potuisse, quam ut ante statutam diem excommunieatione absolveretur : nunc se omnibus angustiis, quibus vias ejus eonclusissent inimici, liberatum, omnem deinceps euram industriamque ad vindi- candas suas et illorum injurias translaturum." 26. Nee prsetermittendum hie quod de Mathilde Comi- tissa pontifici, posthabito Caesare consobrino suo, studio- sius inserviente, et patrimonium, quod in Italia habebat amplissimum, eidem ofFerente", tradit Domnizo Presby- ter''. Postposuit regem, per tres tenuit pia menses Grc'gorium papam, cui servit, ut altera Martha. Auribus intentis capiebat sedula mentis Cuncta patris dicta, ceu Cliristi verba Maria. Propria clavigero sua subtlidit omnia Petro ; ^ Accidit anno 1079. ut Mathildis spcctatissima quae Gotofredo Spoletanonmi duel nupserat, &c, Liguriam et Tusciam provincias ditionis suse Gregorio et Ro- manae Eeclesiae ofTeret. Papir. Masson. de episc. Urbis, lib. 5. •> inlibro2''". devita ejus, capite 1""". inter script. Hildebrand. a Sebast. Teng- nagel. edit. Ingolstad, ann. 1612. pag. ISS. Vid. Chartulam donationis Mathildis, ibid. pag. 23-1. CAP. V. SUCCESSION E ET STATU. 151 Janitor est cceli suus haeres, ipsaqiic Petri, Accipiens scriptum de cunctis papa benignus, Tunc libertati Canosinam sanctificavit Ecclesiam, &c. Haec ilia est Mathildis, de qua Cosmas Pragensis in anni 1073. historia'^ : " His diebus venerat Romam Mathildis potentissima domina, quae post obitum patris sui Bonifacii totius Longobardiae simul et Burgundiae suscepit regni gubernacula, habens potestatem eligendi et inthronizandi sive eliminandi CXX„ super episcopos. Hujus quasi proprias dominag ad nutum omnis senatorius ordo parebat, et ipse Gre- gorius papa per earn divina ethumana negotia disponebat : quia erat sapientissima consiliatrix, et in omnibus adversita- tibus sivenecessitatibusRomanae Ecclesiae maxima fautrix." Item Leodiensis Ecclesia in scripto adversus Paschalem II. edito : " Hildebrandus"* papa ultimam manum sacris canon- ibus imposuit; qviem legimus praecepisse Mathildi Mar- chionissae, in remissionem peccatorum suorum, ut debella- ret Henricum imperatorem. Quod juste necne, ipse vel alii fecerint, nulla authoritate discimus." Et author apo- logetici'' de unitate Ecclesiae conservanda : " Mathildis^, post octavum quoque annum, quo defunctus est Hilde- brand familiaris ejus, defendit pronissime contra sedem apostolicam et contra imperatorem, partem ipsius, qui propter frequens cum ea et familiare colloquium generavit plurimis scaevae suspicionis scandalum, dum non observavit attentius divinum illud Lucii pap^ mandatum. Duo pres- hyteri et tres diaconi in omni loco non deserdnt episcopum, propter testimonium scilicet ecclesiasticum. Posuit autem Hildebrand partem suam cum ilia muliere rixosa, ut per hunc quoque sexum oppugnetur vel Ecclesia, vel respub- lica." 21, Lambertus quoque Schafnaburgensis, licet* id pug- net, ut Hildebrandus, homo scilicet sanctitate, zelo, signis ■^ Cosm. Prag. chron. Boliem. lib. 2. ^ Tom. 2. concil.'edit. Colon. ami. 1551. pag. 817. " Script. Germ, a M. Frehero edit. torn. 1. pag. 219. ' Matliildis Marchisa oblita sexus, nee dispar an- tiquis Amazonibus, ferrata virorum agmina in bellum agebat foemina, &c. Will, Malmesb. de gest. reg. Anglor. lib. 3. in Will. I. ' Lamb. Schafnaburg. hist. ann. 1077. m2 i52 DE CHRISTIANARUM ECCXESTARUM CAP. r, etiam et prodigiis illustris, ab omni sinistri rumoris macula absolvatur : turpis tamen amoris suspicionem haudquaquam evasisse, non potuit non agnoscere. Sic enim ille de Ma- thilde scribit. " Hasc, vivente adhuc viro suo, quandam viduitatis speciem, longissimis ab eo spatiis exclusa, pi'a&- tendebat; cum nee ipsa maritum in Lotharingiam extra natale solum sequi velkt, et ille (Dueatus, quern in Lotha^ ringia administrabat, negotiis implicitus) vix post tertium. vel quartum annum semel Marchiam Italicam inviseret. Post cujus"" mortem Romani pontificis lateri pene comes individua adhaerebat, eumque miro colebat affectu. Cum- que magna pars Italiae ejus pareret imperio, et omnibus qua? prima mortales ducunt supra ceteros terrse illius prin- cipes abundaret ; ubicunque opera ejus papa indiguisset, ocyus aderat, et tanquam patri vel domino sedulum exhibe- bat officium. Unde nee evadere potuit incesti amoris sus- picionem ; passim jactantibus regis fautoxibus et praecipue clericis, quibus illicita et contra scita canonum contracta conjugia prohibebat, quod die ac nocte impudenter papa in ejus volutaretur amplexibus, et ilia furtivis papa^ amori- bus praeoccupata, post amissum conjugem ultra secundas contrahere nuptias detreetaret." Post mortem tamen Hil- debrandi, Welphoni filio Welphonis ducis Baioariae nup- sisse docet Bertoldus' Constantiensis : " non tam pro in- continentia (si illi eredimus) quam pro Romani pontificis obedientia, videlicet, ut tanto virilius S. Romanas Eeclesias contra schismatieos posset subvenire." Quanquam aliter fortasse judicaverit, qui harum' nuptiarum historiam a Cosma'' Pragensi descriptam perlegerit, quam hie com- memorare pudet, et authorem scripsisse pcenituit; sic enim ille " Haec sufficit breviter dixisse, quae utinam non dixissem." 28. Sed a Matliilde et Italis ad hostes Caesaris in Ger- mania convertendus est sermo. Hi Forcheimii" conveni- " Imo et eo vivente ; ut apparet ex verbis Gregovii in fine epist. 2. lib. 4. (pag. 1213. piioris edit. Binii). " Bertold. append, ad Herm. contract, ann. 1095. ^ Cosm. Frag, chron. Boliem. lib. 2. ann.1074. » Bruno, de bello Saxonieo, pag. 131, 135. edit. M. Freheri.^ CAP. V. SUCCESSIONE ET STATU. 153 entes, Rodulphum Suevorum ducem, approbante legato Hildebrandi, in Romanorum regem elegerunt: atque in eodem conventu " consensu communi comprobatum, ac Romani pontificis auctoritate corroboratum, ut regia po- testas nulli per haereditatem, sicut ante fuit consuetudo, cederet ; sed filius regis, etiamsi valde dignus esset, potius per electionem spontaneam, quam per successionis lineam, rex proveniret : si vero non esset dignus regis filius, vel si noUet eum populus, quem regem facere vellet haberet in potestate populus." Hac vero divisione facta, " Surrexit'' rex adversus regem, gens adversus gentem, episcopus con- tra episcopum, populus contra populum. Exinde vero quantse caades factae sint hominum, quantee destructiones Ecclesiarum, quanta etiam rerum confusio exinde facta sit in omni Ecclesia, indigere videtur tragcedia magis quam historia. Magno se judice quisque tuetur, dum uterque rex juste ai-ma se induisse arbitratur : Henricus scilicet, quod natus et nutritus in regno successisset progenitoribus suis in regnum ex Dei ordinatione, ac proinde accepisset juxta doctrinam apostoli vindicem gladium in impios atque justos vel Ecclesiae vel reipublicae : Rudolphus autem, quod obediens esse deberet pontifici sedis apostolicae, qui per episcopos partis suas praedicasset eum non teneri ob- noxium perjurii vel perfidiae, si contra eum arma tulisset, qui, utpote excommunicatus, rex jam esse non posset: quum hoc sit, inquiunt, fidei atque fidelium in Ecclesia, occidere scilicet ac persequi eos, quicunque communicantes vel faventes excommunicato regi Henrico, noluerint decli- nare post partium suarum studia. Nova (inquit author mens) et inaudita est praedicatio ejusmodi : quum Ecclesia non habeat sibi concessum gladium, nisi Spiritus, quod est verbum Dei." 29. Caeterum ad novum regem Rodolphum coronam misit Hildebrandus, cui" inscriptus erat iste versus, Petra dedit Petro, Petrus diadema Rodulpho. *< Apolog. de unitat. Eccles. pag. 186. edit. M. Freheri. * Sigebeit. Roger. Wendover. et Matt. Paris, in chron, ami. 1077. Gotfrid. "Viterbiens. duon. part. 17. Vincent. Spec. hist. lib. 25. cap. 51, Antonin. chron.tit. 10. cap. 1, sec. 21. 154 DE CIIRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. V. et in Henricum'' denuo anathematis sententiam promulga- vit. Cujus hoc initium : " Beate Petre'', princeps aposto- lorum, et tu beate Paule, doctor gentium, dignamini, quaeso, aures vestras ad me inclinare, meque clementer exaudire." Finis iste : " Agite nunc, quaeso, patres et principes sanc- tissimi, ut omnis mundus intelligat et cognoscat, quia si potestis in ccelo ligare et solvere, potestis in terra imperia, regna, principatus, ducatus, marchias, comitatus, et om- nium hominum possessiones pro meritis toUere unicuique et concedere. Vos enim patriarchatus, primatus, archiepisco- patus, episcopatus frequenter tulistis pravis et indignis, et religiosis viris dedistis. Si enim spiritualia judicatis, quidde secularibus vos posse credendum est ? et si Angelos domi- nantes omnibus superbis principibus judicabitis ; quid de illorum servis facere potestis ? Addiscant nunc reges et omnes seculi principes, quanti vos estis, quid potestis ; et timeant parvi pendere jussionem Ecclesiae vestrae : et in praedicto Henrico tam cito judicium vestrum exercete, ut omnes sciant, quia non fortuito, sed vestra potestate cadet, et confundetur ; utinam ad poenitentiam, ut spiritus sit sal- vus in die Domini." Nee satis habuit Henrico " omnem potestatem et dignitatem regiam tollere," nisi etiam ad anathema suum illud adderet. " Ipse Henricus cum suis fautoribus in omni congressione belH, nuUas vires, nuUam- que in vita sua victoriani obtineat." Imo et ulterius pro- gressus " in"* Pascha Domini feria secunda, cum ad ec- clesiam S. Petri ad missam clerus et populus convenisset, post evangehum in ambonem ascendit, sicut erat indutus pontificaUbus indumentis. Et in pracsentia episcoporum et cardinahura, in frequentia cleri et senatus et populi Ro- mani, publice clamavit inter multa suae divinationis verba : " Rcbellante quodam Rodulpho, jussu ipsius apostolici, qui ei coronam ex parte Apostolorum miserat, bellorum fragoribiis undique conflictatus est (Henri- cus imperator) sed ille semper adversis superior, et ilium et Cieteros iinprobe as- surgentes tandem oppressit. Guil. Malmesb. de reg. Angl. lib. 3. in Guil. I. « Tom. 3. concil. part. 2. pag. 12S8, 1289. prions edit. Binii. Paul. Brenrie- dens. in vita Greg. VII. pag. 234. 237. Anno 1078. in synodo Romana excom- municatus est etiam ab Hildebrando Constantinopolitanus imperator, torn. 3. concil. part 2. edit. Binii pag. 1284. Baron, ann. 1078. sec. 19, 20. Anno. 1079. in concilia Romano plura etiam sinml Antichristiana peracta, apud Bertold. torn. 1. script. Germ. pag. 349. 33, &c, "■ Benuo in vita Hildcbrandi. CAP. V. SUCCESblONE ET STATU. 155 regem Henricum usque ad proximuni S. Petri festumsine dubio moriturum, aut a regno penitus dejiciendum, intan- tum, ut ulterius non posset congregare quam sex milites. Praedicavit etiam episcopis et cardinalibus et omnibus qui aderant, de ambone damans : NuUo modo habcte me pro papa ulterius, sed ab altari me avellite, si usque ad praedic- tum festum prophetia haec affectum non habuerit." 30. Sed quern exitum habuerit arioli hujus divinatio, in anni 1080. historia ostendunt Sigebertus et alii* chrono- graphi. " Hildebrandus papa quasi divinitus revelatum si- bi praedixit, hoc anno falsum regem esse moriturum. Et ve- rum quidem praedixit ; sed fefellit eum de falso regeconjec- tura, secundum suum velle super Henrico rege interpretata. Rex enim Henricus cum Saxonibus gravi praelio congreditur ; et in congressu falsus rex Rodulphus cum multis Saxonise principibus extinguitur." De hoc congressu ita scribit Helmoldus'' : " Congregavit Henricus exercitum grandem, utexpugnaretRudolphum, fuitque cum eo famosissimus ille dux Godfridus, qui postea liberavit Hierusalem, niultiquc potentum. Saxonum vero atque Suevorum exercitus erant cum Rudolpho. Pugnaverunt ergo rcges mutuo, et victa est pars Rudolphi, cecideruntque Saxones et Suevi. Porro Rudolphus vulneratus in manu dextra, fugit Marci- polim, mortique jam proximus, dixit ad faniiliaves suos, Videtis manum dextram meam de vulnere sauciaiii. Hac ego juravi domino Henrico, ut non nocerem ei, nee insidi- arer glorias ejus. Sed jussio apostolica, pontificumque petitio, me ad id deduxit, ut juramenti transgressor, hono- rem mihi indebitum usurparem. Quis igitur finis nos exce- perit, videtis; quia in manu, unde juramenta violavi, mor- tale hoc vulnus accepi. Viderint ergo ii, qui nos ad hoc instigaverunt, qualiter nos duxerint, ne forte deducti simus in praecipitium aeternas damnationis. Et hoc dicens cum gravi molestia diem clausit extremum." "Similia liahet Conradus'' Liechtenavius Urspergensis abbas, et Johannes Cuspinianus in Henrici IV. historia. •■' Roger. Wendovev. Malt. Paris. Matt. Westmonaster. Roffens. hist, et Bai- tholomaeus de Gorton, ann. 1080. Vincent. Spec, liist. lib. 25. cap. 65. Onuphr . in vita Greg. VII. col. 2CS. *■ in;;hron. Slavoruni, lib. 1. cap. 29. '^ chron. ann. lOGO. 156 DE CHKISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. V. 31. "Tempore'' auteih transacto, quod Hildebrandus in divinatione sua praefixit, rege vero neque mortuo, neque militibus suis imminuto, timens se suis verbis deprehensum, et ore proprio condemnatum, ad callida argumenta se con- vertit ; persuadens vulgo indocto non de corpore regis, sed de anima regis prophetasse ; quasi anima regis milites omnes praeter sex perdidisset, vel illo spatio mortua esset. Et his verbis vulgus indoctum delusit." Ipsum vero regem Romam postea petentem "noluit'' recipere ; immo re- spuit eum alloqui vel videre, nisi ofFerret sibi regale scep- trum, et redderet in manus suas regiam potestatem, et honorem, et regnum : quale scilicet mysterium iniquitatis (inquit author aequalis horum temporum) dicitur a Domino super principem Tyri, quoniam elevatun\ est cor ejus, et dixit, Deus ego sum, et in cathedra Dei sedi. Non est enim potestas nisi a Deo ; ideoque vel Petrus princeps apostolorum non usurpavit sibi ordinare aliquid de regno : sed, Subjecti, inquit, estote omni humanae creaturae propter Deum, sive regi quasi praecellenti, sive ducibus tanquam ab eo missis ad vindiclam malefactorum, ad laudem vero bonorum." 32. " Ergo rex, quum obstinatum papae aninium non pos- set inclinare ad studium pacis, alia pactionis conditione, nisi cederet regno, quod Deo ordinante obvenerat sibi avita pa- riter et paterna successione : tunc demum usus belli ne- cessitate, cum" exercitu Romam perrexit, urbemque obsi- dione occlusit, et qui sibi aditum, illis exitum negavit. Missi circumquaque qui castella frangerent, villas everte- rent, bona diriperent : provinciaaque nocuit foris, quod Roma se clauserat intus. Foris bella, intus metus erat : undique machinae surgebant ; hinc murum aries pulsabat, inde miles scalis ascendere parabat. Contra qui in urbe erant tela, saxa, praeustas sudes, ignemque jactabant, in- terdum egressi cominus committebant : utrinque fortiter pugnatum est ; hos causa, illos periculum fortes fecit. » Bciino in vita Hildebraiidi. *■ Apolog. de unitat. Eccles. pag. 183. edit. M. Frelieri. 1 Author. vitK Hcnr. IV. in fascic. rer. expetcnd. et fugiend. Orthuini Gralii, fol. 47. CAP. V. SUCCESSIONE ET STATU. 157 Igitur ubique mors, ubique luctus erat. Roma contre- muitj dum impulsa turrium altitudo corruit. Fugit apos- tolicus ; et qui omnes in periculum impulerat, omnes in pe- riculo deseruit. Tandem Romam praesumptionis sua; poenituit ; et quas prius meruisse poterat, ut a rege donis lionoraretur, nunc ingenti pecunia apud regem vix obti- nuit, ne tota subverteretur. Mox sedatis omnibus, rex caiisam cur venisset in publicum protulit ; quod de aposto- lico crimen accepisset, retulit : multisque hoc ita factum confessis, Clementem papam ad electionem omnium insti- tuit : a quo ipse communi omnium favore consecratus im- perator, et patricius factus, Romae se per aliquod tempus, dum omnia in solidam reformaret concordiam, continuit''." Demum reverso in Germaniam Henrico, Hildebrandus Salerni VIII. Kalend. Junii, anno 1085. exul moritur : his supremis verbis, ut quidem Hildebrandini'^ tradunt, pro- latis ; " Dilexi justitiam et odi iniquitatem ; propterea morior in exilio :" hac vero, ut alii scribunt'', confessione edita: quod "valde peccaverit in pastorali cura, quae ei ad regendum commissa erat, et suadente Diabolo contra humanum genus odium et iram concitaverit." ** Anno gratise 1084. Romani Henricum imperatorem receperunt ; et a pa- pain abdicatur (ahjudicalur Roff. hist.) eoinm judicio Hildebrandus. Wibertus, Ravennensis uvbis episcopus, in sedem apostolicani inthronizatur, et Clemens no- minatur : ac juste omnes Hildebrandura fuisse depositum eonclamant, tanquam laesae majestatis reum, qui contra imperatorem Henricum (deest hacc vox in Roff.) alium ordinavit. Matt. Westmon. et Roffensis historic collector, vid. Sigebert. Rogerum de Wendover. et ejus exscriptorem, Matt. Paris, in ann. 1084. <: Paul. Bermiedeus. in vita Greg. VII. pag. 240. Ott. Prising, chron. lib. 6. cap. 36. ^ Sigebert. Gemblac. ann. 1085. Florent. Wigorniens. ann. 1084. Rogerus Wendover. etMatt. Par. ann.1086. Vincent. Spec. hist. lib. 25. cap. 82. 158 Dli CIlRHiTIANAKUM ECCLESIAUUM CAP. VI. CAP. VI. De solutionis Satanae cluratione ; et Ecclesiae sub Anlichrisli tyrannide mise- randa conditione. Do Waldensium coetibus, qui in Occidente toto soluti Satana2 tempore synagogse pontificise sese opposuerunt : et quantis calum- niis ab adversariis eorum oppressa fuerit innocentia. 1. De solutionis Satanae initiis satis superque est dictum. De progressu et duratione ejusdem jam disserendum est : idque ducto principio ab explicatione sacras illius prophe- tiae" fiera ravra ^ei avrov Xvdrivai jutKpov xpovov, postea oportet Satanam solvi ad exiguum tempus. Ex quibus verbis, turn solutionem, turn novam etiam ligationem Dia- boli in secundo millenario futurani, non obscure observari posse videatur. Quando enim, completis mille annis, ad exiguum tempus solvi oportere Satanam dicit scriptura : illo exiguo temporis spatio demum peracto Satanam ad custo- diam e qua emissus fuerat reducendum, et quibus levatus erat vinculis denuo onerandum esse, facile possumus intel- ligere. 2. Per solutionem Satanae quid intelligi oporteret, ex iis quae de ligatione ejus in primo capita disputata sunt, cogni- tu non difficile. Ut verbo dicam, nihil aliud intelligi volu- mus, quam quod illas apud adversarios Glossae vulgatis- simae intelligendum monuerunt. " Solvetur," id est, " re- cipiet priorem potestatem :" ait glossa interlinearis. Et glossa quam vocant Ordinariam : " Opoi"teret ilium solvi, ut recipiat potestatem, quam habuit ante adventum Christi*." " Apoc. cap. 20. ver. 3. ^ Verbumillud Oportet non solum affirmat ita fore, sed ctiam maxime expe- dire : et ideo permittendum esse Deo ; quia conveniens valde est ita ab eo per- niitli, ait Lodov. Alcasar. in comnientario ad Apoc. cap. 20. pag, S73. ubi etiam rationes hujus convenientia: ex Augustino exponil. " Et post hoc oportet cum solvi" quod sic Deus constituit et voluit illimi solvi. i. fjus puleitatem sicut prius habuit, sibi reluxari (ait Hugo Card, in hunc loc.) : C-Vr. VI. SUCCESSIONE ET STATU. 159 Hoc ergo significatur, Diabolum vinculis solutum, multo liberius et potentius quam in priore millenario, grassatu- rum ; atque amissum principatum ita recuperaturum, ut fines quodammodo imperii habiturus sit tantos, quantos Quia sic Deus consdtuit, ut in diebus Antichristi ilerum saeviitt, pristina lecepta potestate, ait Richard. S. Victoris, in Apoc. lib. [fi. cap. 7. Oportet ilium sohi i. laxari, quantum ad potestatem prius ligatam, Thom. in Apoc. 20. Solvetur i. laxabitur ei potestas. Idem. Post haec oportet eum solvi modico tempore, i. tempore Antichristi, cum revelatus fuerit homo peccati, cum acceperit totam per- sequendi potestatem, qualem non accepit ab initio. Tichonius vel quisquis author fuit Homil. 1 6. in Apoc. perperam tribut. Augustino. Copia fiet illi fu- rendi in Ecclesiam Dei, et sanctos infestandi propter peccata hominum, quibus se fideles plus satis consociaveriut, doctrinse et vitae impuritatem imbibentes. Fr. Junius in Apoc. 20. Quemadmodum antiquus iste serpens seduxit Evam, vid. 2. Cor. cap. 11. ver.3. sicjam denuo factus spiritus mendax in oreprophetarum nequam per sigha, revelationes et sophisticiam scholarum doctrinam, seducit mundum. Tunc ille quasi exiet seducere ; quia comparatione illius seductionis, ista quae nunc agitur seductio esse denegatur : ait Haymo lib. 7. comment, in Apoc. 20. similiter et Ambrosius Ausbertus : Solvetur, inquit, novissimis seculi diebus, non tamen ut eas gentes quas Christus ante mundi constitutionem elegit, sedu- cat; sed eas quas, antequam solveretur, seductas tenebat. Et, quia seductio ilia nequior erit omnibus seductionibus, ad comparationem ejus, ista qua: nunc agi- tur seductio esse denegatur. Hoec ille. Solutio igitur ista de liberiori ejus grassatione, majorique ipsius nefariorum conatuum successu intelligitur. lUyricus q. d. permittetur illi, ut iterum potenter regnet, ut iterum seducendi gentes potestate utatur, et rursus multo liberius et furiosius in mundo grassetur ; quemadmodum ante Christi adventum fuit[grassa- tus. Versu enim octavo ostenditur ; felicem fore in erroribus spargendis succes- sum, quibus inficiendi sint homines in quatuor plagis terrae, per Turcismum et haereses in Oriente ; Papismum et Manichaeismum in Occidente ; quum sc. rediit mundus ab unius Christi cultu, fidesque deficere, et charitas refrigescere coepit ; ut tandem vix tenuis quaedam umbella eavundem virtutum reliqua esset. Mundus in pristlnos errores relabi meruit; scriptura canonica ccepit vilescere : laicis interdicta est lectio sacrarum literarum : idololatria sub specie religionis est inducta, et simul omnia vitia qualia olim in gentilismo viguerunt. Scholastica doctrina et disciplina regnavit. In millenario priore apostolica doctrina fuit so- lum authentica, valebatque solum scriptura canonica : indeque Satan non potuit ita potenter homines seducere. Postea, Scriptura et neglecta contempta, traditiones invaluerunt ; patres et sententiarii et scholastici scriptores Ecclesiae obtrusi sunt. Nulla civitas, nulla domus et familia, quae non haberet in coelo aliquem patronum praeter Christum ; omnia etiam elemenla, morbi, herbae, ani- raalia, homines singuli, sues deputatos Deos tutelares haberent, non secus quam ante natum Christum Ethnici factitarunt. Hinc simul irrepserunt in Ec- clesiam Christi antiqua vitia, idololatria, scortatio, lupanaria publica, Bacchanalia, saltationes, cantus obscceni, fcedique alii mores : in religione vero mille dog- mata a scriptura aliena, in quibus omnibus potenter iterum regnaTit Satan, Are- tius, in Apoc. 20. IGO Dli CHRISTIAN ARUM liCCLESIARUM CAP. VI, ante quam cle gradu esset dejectus, in mundo obtinuerat. " Exibit eniin ut seducat'' gentes, quae sunt in quatuor angulis terrae :" partim quidem latissime fuso Turcismo, partim Christianismo varie corrupto cum per alios errores turn praecipue per papismum : Roma, " urbe" ilia magna, vinum prostitutionis suae praebente potandum omnibus" gentibus, et scortantibus cum ea regibus terrae." 3. Exiguum tempus sunt* qui existiment ea ratione esse dictum, quod etiam post mille annos Deus per intervalla quaedam dederit, qui interturbarent Diabolum et papam. Verum nihil obstat, quo minus exiguum illud tempus, us- que ad restauratum sub initia superioris seculi evange- lium, extendamus. Nam licet Fr. Ribera in commentariis ad hunc locum, vulgarem secutus errorem, per modicum tempus tres annos'' cum dimidio intelligat : in commenta- riis tamen ad secundum caput Haggaei, ex phrasi scriptu- rae, etiam quingentorum annorum spatium, quantum fere est illud quod a nobis hie statuitur, sub modici temporis significatione comprehendi posse agnoscit. Sic enim ad illud Haggaei' " Adhuc unum modicum est, et ego com- movebo coelum," &c. scribit Jesuita. " Quod tempore '' Apoc. cap. 20. vei\ 8. De universal! seductiorie vid. Apoc. cap. 13. Evangeli- um in papisticam ignorantiam, quam pontifices filii Diaboli appellant religionem, conversumfere erat. <= Apoc. cap. I4.ver. 8. cap. 17. ver. 2. etcap. 18. ver. 3. '^ Vid. similem i)r£pj3o\)-)v in Alphonso de Castro, hseres. fol. 200. b. item Esai. cap. 25. ver. 26. " Gaultlierus : vid. Arethium in Apoc. cap. 20. ^ De hocspatio vid. Zegerum in scholiis ad Apoc. cap. 12. fol. 42. 6. et Ru- pertum Tuitiens. in eum loc. et Rainold. in Apocryph. torn. 2. col. 31. praecipue vero Alcasar. in Apoc. pag. 572, 574, 874, et Dom. Soto, cujus in 4. sent, dist. 43. quaest. 2. art. 2. verbasunt ista,per dies illos. (1260. Apoc. 12.)a Joanne significatur totum tempus, quo Ecclesia est duratura, propterea quod praedicatio Christ! tribus annis, et tribus mensibus protensa fuit, qui numerum illorum dierum paulo plus minusve complent. duare illic tempus durationis Ecclesiae non prae- scribitur certum. Responsio vero haec verum obtinet secundum S, Thom. atqne alios (vid. eum atque illos in hiinc loc. sent, et in summ.) qui putant dies Apoc. cap. 12. designare dies Ecclesiae usque ad finem mundi : dies vero apud Danielem, cap. 12. significare tempus, quo persecutio Antichristi grassatura est. Nam profecto possuinus optime utrumquc numerum ad durationem persecutionis Anticliristi referre (quam sc. annorum 3^ futuram auguratur Soto). ' Hagg. cap. 2. ver. 7. CAP. VI. SUCCESSIOXE F.T STATt'. 161 primi adventus, id est, post QUINGENTOS annos futu- rum est, post MODICUM futurum dicit : quoniam quod nobis, qui angustis temporis finibus claudimur, longissi- mum est, cum aeternitate Dei comparatum, valde modicum est, ut Habacuc**. Veniens veniet, et non tardabit. Et Paulus* de secundo adventu : Adhuc enini modicum, ali- quantulumque, qui venturus est veniet, et non tardabit. Inde etiam Joannes' de toto novi testamenti tempore dixit : Filii, novissima liora est. Kt Petrus^ : Unum vero hoc non lateat vos, cliarissimi, quia unus dies apud Dominum, sicut mille anni ; et mille anni, sicut dies umis." Hactenus Ri- bera. Similiter Primasius in illud Apocalypseos. Qua: oportet Jieri in hrevi. " In brevi sane apud Deum dici- tur, quantiscunque in hac vita morulis aliquid proteletur, cui propheta'' ; Quoniam mille anni ante oculos tuos, in- quit, tanquam dies hesternus qui prateriit." 4. Adhasc, notum est ex philosopho" ovSlv avro koS-' avTO fiiya Xiytcr^ai fj jutKpov, aXXa rw 7rpop>) nn>wn nobt2 »n»i ly rrwii^fo iy iib No^yixo^y nj?m mn> >i-\n nnoi nrtib ninrt y^n n»r)3n xnay o'di n2p •vnNn ]a -I'^yx nxoon nn nx n'riDi ui Q'jd ^a b^o Quae ita Latine reddi posse arbitror. "A die illo quo serpens ille dominatus est in Adamum et dominatus est in filios seculi ipse surrexit ad mundum pervertendum : ut mundus non po- tuerit exire ex condemnatione ejus, usque dum venerit Rex Messias, et Deus benedictus suscitaverit dormientes in pul ve- re: sicut scriptum est; absorbebit'' mortem in sempiternum et •' cap, 2. ver. 3. ' Hebr. cap. 10. ver. 37. 1 Joh. cap. 2. ver. 18. B 2 Pet. cap. 3. ver. 8. '< Ps. 90. ver. 4. » Arist. categor. irepi ttouou. *• Esai. cap. 25. ver. S. 1G2 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VX. absterget Dominus Deus lachrymam ab omni facie, &c. ct alibi"^ scriptum est : spiritum immundum auferam de terra''. Jam vero a tempore quo " serpens' seduxit Evam," et impe- rium in genus humanum habere coepit ; usque ad adven- tum Regis Messias, a quo " caput*" serpentis contritum" et regnum immundi spiritus dissipatum est ; quatuor inter- cesserunt annorum chiliades : cum quibus comparati anni quingenti, posteriori huic seductioni et dominatui Satanae assignati, exiguum profecto tempus conficiunt. Quod multo magis dicendum, si Antichristi Satanaeque regnum post tot annos demum terminandum, cum Christi et sanctorum reg- no sempiternis SKCulorum aetatibus duraturo contulerimus. Ita enim Andreas^ Caesariensis, explicans illud Apoca- lypseos'' Oportet ilium breve tempiis manere. " Omnis," inquit, " temporis mensura, si cum futura sanctorum vita quae est aeterna comparetur, brevis est." Et certe " aeter- nitati' comparata brevis est omnium temporum longitudo : adeoque omnia'' seculorum spatia definita, si asternitati interminae comparentur, non exigua existimanda sunt, sed nulla." " Quid' est enim omnino hoc ipsum diu," inquit orator, " in quo aliquid extremum est .'"' wipa^ Se tov ars- XevrriTov ri atrupla (ut est apud Gregorium™ Nyssenum :) interminati terminus est infinitas." 5. Hoc vero toto soluti Satanae tempore non alium Eccle- si£E statum fuisse dicimus, quam qualem et sacrae literae et scriptores vetereset ipsi adversarii sub Antichristi tyrannide futurum profitentur ; imo nee ita miserum, ut veterum et adversariorum quidam. Augustinus in octogesima epis- tola ad Hesychium ait, " Ecclesiam non apparituram, im- piis tunc persecutoribus ultra modum saevientibus." Gre- gorius papa : " Ecclesiam'' quasi quodam senio debilita- "^ Zachar. cap. 13. ver. 2. ^ Ita R. Simeon ben Jochai, in Zohare super Genesim, foi. 72. ^ 2 Cor. cap. 11. ver. 3. ^ Gen. cap. 3. ver. 15. ? Andr. Cjesar. comment, iu Apoc. cap. 53. ■> Apoc. cap. 17. ver. 10. ' Hieronym. epist. 139. ad Cyprian, in Psalm. 89. ^ August, de civit. Dei lib. 12. cap. 12. ' Tull. pro Marcello. "' Greg. Nyssen. in Psalm, inscript. tractat. 1. pag. 62. et tractat. 2. p. 220. Siaarrifia ov /lirpov iariv ij /nnip'm. ' Gregor. Moral, in Job. lib. 19. cap. 29. CAP. VI. SUCCESSIONE ET STATU. 1G8 tarn, per praedicationem filios minime paritiiram." Eplira^ni. Syrus (vel quicunque author fuit sermonis cle consumma- tione seculi et Antichristo :) " magno'' cum desiderio ho- mines sciscitaturos, num usquam adhuc sit verbum Dei in terris," responsumque iri, Nusquam. Denique ex adver- sariorum castris, Dominicus'' a Soto " extincta fide totum mundum vanum futurum" asserens, " et ceu desertam do- mum tunc protinus corruiturum ;" "fidem'' in toto mundo extinguendam et sub ductu Antichristi civitatem Dei labe- factandam esfee" innuit. " Raros'" enim credit " tunc eva- suros Christianos, qui non martyrio coronentur." Sed" de praedicatione verbi Dei magis distincte et accurate in com- mentariis ad Apocalypseos caput sextum pronunciat Thomas. " In principio cum natus erit Antichristus, an- tequam potestatem suam dilataverit, praedicatio fiet: sed post, cum erit in magna sua dominatione, tunc prasdicatio erit particularis, non generahs ut modo (nempe in papisti- ca Ecclesia, quam dominatu Antichristi jam tum teneri nesciebat ille) nee ita solennis ut modo." Et in capite de- cimo " Consolatio ex Dominici regiminis ordinatione est : quia sciUcet sic Dominus rexit Ecclesiam, quod pro ea re- genda, et custodienda et salvanda, incarnatus et passus est ; et praedicatores per mundum instituit, quando conve- niens fuit ; et praedicationem subtrdhet, quando non ei-it congruum praedicare : quia praedicatio, si ita solennis et multa esset tempore Antichristi, ut modo est, contemne- retur, et margaritae ante porcos ponerentur ; et misericor- dia, qua pro hominibus se humiliavit, et eis prius preedica- tores dedit, suis electis non deerit." Haec Thomas, et ante eum Joachimus*^ abbas Florensis : " Uni versa sanc- '' Greg. Moral, in Job. lib. 19. cap. 29. "= Ephrasm. Colon, ann. 1603. pag. 219. '' Bellarra. lib. 3. de Rom. pont. cap. 17. " Verba ipsius Soti sunt haec. Quia evangelium Christi non in uno templn, aut angulo, sed in universo orbe debet suscipi et ejus Ecclesia coli, ejusque sacra- menta celebrari, extincta fide, per discessionem ab apostolrca sede, totus mun.. dus vanus erit, ac deinceps in cassum processurus. Quapropter, ceu deserta domus, tunc protinus corruet. Ubi nota, eum quidem dicere fidem extinguendam ; sed Ecclesiam labefactandam nusquam dicit, sed mundum corniere, i. finem sortitu- rum per Antichristi adventum. '' Joacliim. part. 2. expost. Apoc. cap. (i. text. 13. 1G4 DE C/HRISTIANAnUM ECCLESIARUM CAP, VI. torum abscondetui- Ecclesia. Ita enim electi Dei sapient sibi ipsis id, quod sapient ; ut tamen praedicare publice (praevalentibus tenebris) non prassumant. Non quod ani- mare fideles et secretius exhortari desistant, sed quod prae- dicare publice non audebunt." Et paulo post : " prsedi- cai'e aut praedicantem suscipere impune tunc temporis non licebit, nisi eis qui se discipulos bestise confiteri publice non timebunt." 6. Quod vero ad fidei spectat extinctionem, aurea ilia B. Hieronymi^sententia sempermemoriaesttenenda. "Veritas claudi etligari potest, vinci non potest : quae suorum paucita- te contenta est, et multitudine hostium non terretur." Apud homines Christianos enim id ratum, firmum atque fixum esse debet, quod Ecclesiae promissum est a Christo Serva- tore'', " Portae inferorum non prasvalebunt adversus eam." TltaTOQ u \6yoQ KOI aaaXivrog r) viroa^iaig, inquit Athana- sius*^, KOI 17 lKKkr\aia arfrrrtTog, Kq.v 6 aSrje avrbg KtvriVri, Kqv 01 iv avrw Koa-fioKparopsg tov (tkotouc" Fidelis sermo, et non vacillans promissio, et Ecclesia invicta res est, etiamsi inferus ipse commoveatur, et si qui inferno sunt principes tenebrarum tumultum faciant." Quod ita tamen accipien- dum, ut intelligamus, nihil sic adversus Ecclesiam praeva- lere posse, ut eam extinguat; nihil sic vincere, ut interi- tum ejus faciat. Alias enim novimus a Daniele'' visum esse cornu, quod "bellum gesserit cum Sanctis, et praeva- luerit eis" : a Johanne' item " bestiam ascendentem ex abysso, quae bellum adversus eosdem gesserit, et eos vice- ritV Quanquam etiam in hoc rerum statu Christi Eccle- sia illud confidentissime pronuntiare potest, quod gentibus tempore persecutionis, animo praesenti et intrepido Chris- tianos dicerejubet BasiliusS; iav yap iraXiv icrx^onTs, TrdXtv lirrjj^rjffEcrS-e, Si'' enim iterum praevalueritis, iterum vincemi- nif'vel quod vetus Ecclesia inimicis suis opponitapud pro- phetam : " Ne' laetator, inimica mea, de me, quum cecidero, " Hieronym. procem. in 5. lib. comment, in Hieiemiam. '' Matt. cap. 16. ver. 18. "= Atlianas. in Orat. on 'iig 6 xf>iaTu<;, " quod unus sit Cliristus."op. torn. 2. pag. .51., > Basil, epist. 139. " Rom. cap. 11. yer. 2, 3, &c. Nunquam abillo (Antichristo) Ecclesiaseducetur prffidestinata, et electa ante mundi constitutionem : de qua dictum est, 2 Tim. cap. 2. ver. 19. Novit Dopiinus, qui sunt ejus.August.de civ. Dei, lib. 20. cap. 8. *> 2 Sam. cap. 15. ver. II. ' Prqfundilates Satana. Apoc. cap. 2. ver. 24. '' Hilar, contra Auxentium. " Hieronym.lib. 2. comment. in Esai. cap. 3. ver. 13. "Populus, qui proptersim- CAP. VI. SUCCESSIONE ET STATU. 167 9. Quod si objeceris, saltern implicite credidisse plebe- ios, quod crediderunt praelati : responsum habebis, " si ali- qui majorum deficiant," inquit Thomas, " non prasjudicat fi- dei simplicium, qui eos rectam fidem habere credunt : quia minores" non habent fidem imphcitam in fide majo- rum, nisi quatenus majores adhaerent doctrinas divinae." Nee nobis videtur negligenda ilia ab Augustino"" inter haereticos, et hsereticis credentes homines, posita diffe- rentia. " Qui enim sententiam suam," ut inquit ille, " quamvis falsam atque perversam, nulla pertinaci animo- sitate defendunt, prsesertim quam non audacia prsBSump- tionis suae pepererunt, sed a seductis atque in errorem lapsis parentibus acceperunt, quaerunt autem cauta solici- tudine veritatem, corrigi parati, cum invenerint ; nequa- quam sunt inter haereticos deputandi." Quo spectat et Celebris ilia B. Cypriani martyris sententia. " Si*^ quis de antecessoribus nostris, vel ignoranter vel simpliciter, non hoc observavit et tenuit, quod nos Dominus facere exemplo et magisterio suo docuit, potest simplicitati ejus de indulgentia Domini venia concedi : nobis vero non po- terit ignosci, qui nunc a Domino admoniti et instruct! sumus." 10. Quid quod praecipuareligionis Tridentinae capita non- dum pro fidei articulis, ne inter ipsos quidem doctores pon- tincios, constanter sunt recepta ; sed inter doctos contro- versa, et varie disputata ? quod in sequente capite a no- bis attingetur, et in particulari papisticarum controversia- rum historia plenius ostendi poterit. Ut taceamus, longe plicitatem, imperitiamque deceptus est, adhuc vocatur populus Dei, et propterea judicatur, ut salvetur." Johannes Tissingtonus Minorita, in confessione contra Jo. Wiccliffium. *' Confitentur alii quod fides sua qua astruunt quod panis et vinum remanent post consecrationem in naturis suis, adhuc servatur Laicis et antiqui- tus servabatur." Hilar, cent. Auxent. pag. 12GG. "Et hujus quidem usque ad- huc impietatis occasio per fraudem perficitur, ut jam sub Antichiisti sacerdotibus Christi populus non occidat :" et " sanctiores aures plebis, quam cordasunt sacer- dotum." '^ Thom. 2. 2. q. 2- art. 6. vid. Fr. Pegnam in direct, inquisit. fol. 64. a. i" August, de utilitate credendi, 43. ad Honorat. cap. 1. Vid. Guil. Paris, de univers. part. 2. cap. 50. August, ep. ' Cyprian, epist. 63. pag. 109. N 2 168 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VI. plurimos sub pontificia tyrannide ingemuisse ac suspirasse, propter abominationes quas in medio Babylonis videbant fieri", quomodo patrum memoria scripsisse Josquinum Gro- ningensem refert Philippus Melancthon'' ; se adolescentem interfuisse sermonibus Rodolphi Agricolas et Veseli, in qui- b^s deplorarint Ecclesi^ tenebras, et reprehenderint pro- phanationem in missis, et coelibatum : item disputaverint de justitia fidei, quid sit quod Paulus toties inculcat, ho- mines fide justos esse, non operibus : Scribebat Josqui- nus aperte rejecisse eos monachorum opinionem, quae fingit homines operibus justos esse. Item sensisse eos de humanis traditionibus, errare, qui affingunt illis opi- nionem cultus, et non posse violari judicant, &c. 1 1. Postremo non defuerunt etiam in omnibus fere terris numerosi priorum coetus'', qui toto sohiti Satanse tempore bellum antichristo indixerunt. Cujusmodierant, quibUspa- pistae (cum primum sectse authorem, a quo denominarentur, invenire non possent) a quodam Petro Waldio Lugdu- nensi, (de quo in capite octavo plura) Waldensium et Pau- perum Lugdunensium sive Leonistarum nomina indide- runt. Docuit id nos Reinerius Dominicanus inquisitor, ita de eis scribens. " Inter"" omnes sectas, quas adhuc sunt vel fuerunt, non est perniciosior Ecclesise quam Leonista- rum. Et hoc tribus de causis. Prima est ; quia'' est " Ezech. cap. 9. ver. 4. •* In vita Rodolphi Agricolse. ^ In eorum sane, qui tunc futuri sunt, sanctorum atque fidelium comparatione quid sumus ? Quando quidem ad illos probandos tantus solvetur inimicus, cum quo nos ligato tantis periculis dimicamus. Aug. de civ. Dei. lib. 20. cap. 8. ^ Reiner, contr. haeret. cap. 4. pag. 54. edit. Ingolst. ann. 1613. *= Antiquissimos veritatis Christianae a pontificiis corruptelis vindices fuisse Waldenses, aiunt fratres Bohemi (in praefatione confessionis suae ann. 1572. edit.), eorumque doctrina et exemplis excitatos esse posteros. Id quod verum erit, si (ut hie Reinerius) Waldensium originem altius quam a Petri Waldi tem- poribus repetamus : quibus postea Waldensium nomen sic impositum quod Petrus Waldus cum discipulis suis eam doctrinam postea passim per orbem Christianum disseminaverit. Vel quod is prae aliis rebus pontificiorum maxime obstitisset ; quomodo ab Hugone Aubrioto Parisiensi Hugonotorum nomen nos- tris est impositum, qui nihil, quod scimus, commune cum illo habuerunt. Sic Waldensium nomen etiam Bohemis fratribusr postea est impositum : quanquam CAP. VI. SUCCESSIONE ET STATU. 169 DIUTURNIOR. Aliqui enim dicunt, quod duraverit a tempore Silvestri: aliqui, a tempore apostolorum. Se- cunda, quia est GENERA LIOR. Fere enim nulla est terra, in qua hasc secta non sit. Tertia, quia cum omnes aliae sectae immanitate blasphemiarum in Deum audienti- bus horrorem inducant, hffic Leonistarum magnam habet speciem pietatis ; eo quod coram hominibus juste vivant, et bene omnia de Deo credant, et omnes articulos qui in symbolo continentur : solummodo Romanam Ecclesiam blasphemant et clerum : cui multitudo laicorum facilis est ad credendum." 12. Quod quidem de Waldensium moribus et doctrina ab acerrimo ipsorum hoste profectum testimonium eo dili- gentius est notandum : quod ab adversariis res hsec variis extracta sit calumniis ; et Waldensium cnetibus flagitiosis- sima quaeque et maxime portentosa in aliorum papistarum scrip tis affingi" soleant. Quas dum consider o attentius, Caecilium"' aliquem in. homines Christianos perorantem audire mihi videor. " Homines deploratae, illicitae, ac des- peratae factionis grassari in deos, non ingemiscendum est ? qui, de ultima fasce collectis imperitioribus, et mulieribus credulis sexus sui facilitate labentibus, plebem profanas conjurationis instituunt : quas nocturnis congregationibus, et jejuniis solennibus, et inhumanis cibis, non sacro quo- dam, sed piaculo foederantur : latebrosa et lucifuga natio, in publico muta, in angulis garrula : templa, ut busta, des- piciunt: deos despuunt, rident sacra, miserantur miseri, si fas est, sacerdotum honores, et purpuras despiciunt ipsi seminudi : pro mira stultitia et incredibili audacia spernunt tormenta praesentia, dum incerta metuunt et futura : et dum mori post mortem timent, interim mori non timent: ita ipsi negent, se ab iis duxisse originem. In Cameravii narratione pag. C. 12, 13'. 147, 148.274, 275. 1. vel 264. 2. 282. 304. Ego in liorum numerurn illos referendos censeo, turn qui juxta cum Berenga- rio senserunt (qui quidem usque ad P. Waldi tempora, inde a solutionis Satanse initiis perdurarunt), turn eorum successores, de quibus Jo. Driedo infr. cap. 8. sec. 6. i* Ex quibus nonnulla in suutn libellum se transtulisse hie ipse author ag- noscit ; ne quis miretur in eo quoque plura ejusdem notae deprehendj. •> In Minutii Felicis Octavio. 170 DE CimiSTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VI. illis pavor et fallax spes solatio redivivo blanditur. Ac jam, ut foecundius nequioia proveniunt, serpentibus indies perditis moribus, per universum orbem sacraria ista teter- rima impise coitionis adolescunt : eruenda prorsus haec et execranda consensio : occultis se notis et insignibus nos- cuntj et amant tnutuo pene antequam noverint : passim etiam inter eos velut qua3dam libidinum religio miscetur : ac se promiscue appellant fratres et sorores, ut etiam non insolens stuprum intercessione sacri nominis fiat incestum : ita eorum vana et demens superstitio sceleribus gloriatur. Nee de ipsis, nisi subsisteret Veritas, maxime nefaria et ho- nore pr^fanda sagax fama loqueretur." 13. " Audio" eos turpissimae pecudis caput asini conse- cratum inepta nescio qua persuasione venerari: digna et nata religio talibus moribus : alii eos ferunt ipsius antistitis ac sacerdotis colere genitalia, et quasi parentis sui adorare naturam, nescio an falsa, certe occultis ac nocturnis sacris apposita suspicio : et qui homineni summo supplicio pro facinore punitum, et crucis ligna feralia, eorum c^remo- nias fabulantur, congruentia perditis sceleratisque tribuunt altaria, ut id colant quod merentur. Jam de initiandis tirunculis fabula tam detestanda quam nota est : infans farre contectus, ut decipiat incautos, apponitur ei qui sa- cris imbuitur : is infans a tirunculo, farris superficie quasi ad innoxios ictus provocato, caecis occultisque vulneribus occiditur : hujus, proli nefas, sitienter sanguinem lambunt ; hujus certatim membra dispertiunt : hac conscientia sce- Icris ad silentium mutuum pignorantur : base sacra sacrile- giis omnibus tetriora. Et de convivio notum est; adepulas solenni die coeunt, cum omnibus liberis, sororibus, matri- bus, sexus omnis homines, et omnis aetatis : illic post mul- '^ Tacitus, lib. 15. annalium, Christianos per flagitia invisos ; eorumque religionem exitiabilem superslilionem appellat. Suetonius in Nerone cap. 16. Afflict! suppliciis Christiani, genus hominum supeistitionis novae ac maleficae. Tacitus lib. 5. cap. 4. Histov. de Judseis. Effigiem asini penetrali sacrave- re. Inde prBesumptum nos quoque, ut Judaicae rellgionis propinquos, eidem si- niulacro initiari ini]uit Tertullianus in apologetico contra gentes. cap. 16. objec- tionem illam refellens. " ftuidetn somniastis caput asininum esse Deum nos- trum." CAP. vr. SUCCESSIONE ET STATU. l71 tas epulas, ubi convivium caluit, et incestae libidinis fervor ebrietate exarsit, canis qui candelabro nexus est, jactu offulae ultra spatium lineae, qua vinctus est, ad impetum et saltum provocatur : sic everso et extincto conscio lutnine impudentibus tenebris nexus infandae cupiditatis involvunt per incertum sortis : et si non omnes opera, conscientia tamen pariter incesti : quoniam voto universorum appe- titur, quicquid accidere potest in actu singulorum. Multa praetereo consulto. Nam et haec nimis multa sunt, quae aut omnia, aut pleraque omnium, vera declarat ipsius prav£e religionis obscuritas. Cur etenim occultare et ab- scondere, quicquid illud colunt, magnopere nituntur ? cum honesta semper publico gaudeant, scelera secreta sint ? cur nullas aras habent, templa nulla, nulla nota simulacra ? nunquam palam loqui, nunquam libere congregari susti- nent, nisi illud quod colunt et interprimunt, aut puniendum est, aut pudendum ?" 14. Hisce maxime sunt gemina, quae, licet non eadem elegantia, pari tamen malitia de Waldensibus declamare consueverunt pontificiorum fraterculorum mendicabula : de quorum toto genere id dici potest, quod de Greecorum gente ab oratore^ usurpatum est. " Testimoniorum re- ligionem et fidem nunquam ista natio coluit :" ut non inepte olim in trialogo suo Wiccliffius noster concluserit. " Sicut'' est argumentum topicum, quod homo comptus exbinc est luxuriosus : sic est argumentum topicum, Ista opinio originatur a fratre, ergo est falsa : nam eoi'um men- dacia (inquit) faciunt evidentiam ad hoc topicum argu- mentum :" quod sane etiam apud papistas illius temporis fuisset argumentum plus quam probabile : cum " in ore cujuslibet, bonum fuerit argumentum tenens tam de forma quam de materia ; Hie est frater, ergo mendax ; sicut et illud, Hoc est album, ergo coloratum :" quemadmodum in Richardi II. historia confirmat Thomas Walsinghamus*^ Benedictini sodalitii monachus. Verum novis istis men- daciorum architectis, idem hie usu venit, quod veteribus illis Christiani nominis obtrectatoribus accidisse notavit » TuU- oiat. pro L. Flacco:- '' Wiccliff. trialog. lib. 4. cap. »i ■= pag. 281. 172 DE CHRISTIANARUM ECCLESIAllUM CAPj VI. Budaeus : " uf* maledicta eoium sacrilega ac nefaria etiam invicem collidantur. In quo," ait ille, " pretium est operae vim veritatis animadvertere, quae nonnutiquam invitis erumpit, ita fallens inter mendacia, ut ab audientibus de- mum agnoscatur, cum interim loquentes adhuc habere se in potestate earn putent." 15. Pontificius quidam inquisitor, Leonistarum, sive Waldensium mores descripturus, hujusmodi utitur prae- fatiuncula : " Cognoscuntur ^h^retici per mores et verba. Sunt enim in moribus compositi et modesti : superbiam in vestibus non habent, &c." Miserrima profecto tempora, in quibus compositi et modesti mores hareticorum habe- rentur insignia. De iisdem Claudius Seysellius archiepis- copus Taurinensis : " NonnihiP etiam ad horum Valden- sium confirmandam tolerandamque sectam confert, quod, praeter haec quae contra fidem religionemque nostram as- sumunt, in reliquis ferme puriorem quam caeteri Chris- tiani vitam agunt. Non enim nisi coacti jurant, raroque nomen Dei in vanum proferunt, promissaque sua bona fide implent ; et in paupertate pars maxima degentes, apos- tolicam vitam doctrinamque servare se solos protestantur : ob idque potestatem Ecclesiae apud se, velut innoxios et veros Christi discipulos, residere affirmant ; pro cujus fide religioneque in egestate vivere, et a nobis persecutio- nem pati, pulclirum et gloriosum ducunt." Fratribus Bohemis, Waldensium soboli, non dissimile perhibuit tes- timonium, qui fidei ipsorum fuit inimicissimus. Jacobus Lielenstenius Dominicanus. " Dico," inquit", " quod in moribus et vita boni sunt, veraces in sermone, in caritate fraterna unanimes. Sed fides eorum est incorrigibilis et. pessima; ut~ patuit in tractatu meo." Cujusmodi vero fuerit eorum fides, Eneas'* Sylvius (cujus in eos non ^ Buda;us, de asse, lib. 4. ^ Rer. Bohemic. script, a Frehero edil. pag. 231. lin. 44. ^ Seysel. tractat. adversus errores et sectam Waldensium. edit. Paris, anil. 1520. fol. 9. <= Jac. Lielensten. citatus a Joachim. Camerario. de Eccles. fratr. Bohem. "• ^neas Sylvius aliquantura discrepat ab aliis in catalogo suo errorum Wal- densium, Nam eos describit, quales in Bohemia invenit; ubi processu temporis cum Hu&sitis fere eommixti sunt; adeo ut opiniones (juas ille citat, magis Hus- CAP. Vr. SUCCESSIONE ET STATU. 173 minus hostilis fuit animus, quam Dominicani illius) in historia Bohemica, quanquam fide non usquequaque inte- gra, longe tamen quam alii nonnuUi integriore, sic expo- nit. " Proruperunt," ait ille" de Bohemis, "in blasphemias, et cum aliqxiibus ignavis fortasse ac vitiosis maledicere possent, in omnes latrare sacerdotes ccepere : et ab Ec- clesia Catholica recedentes, impiam Valdensium sectam atque insaniam amplexi sunt. Hujus pestiferae ac jampri- dem damnataa factionis dogmata sunt." 16. "Romanum prsesulein reliquis episcopis parem esse. Inter sacerdotes nullum discrimen : presbyterum non dignitatem, sed vitae meritum efficere potiorem. Animas e corporibus excedentes, aut in seternas evestigio pcenas mergi, aut perpetuaconsequi gaudia. Purgatorium ignem nullum inveniii. Vanum esse orare pro mortuis, et avaritiffi sacerdotalis inventum. Dei et sanctorum imagines delendas. Aquarum palmarumque benedictiones irridendas. Mendicantium religiones malos dsemones invenisse. Sacerdotes pauperes esse debere, sola contentos eleemosyna. Liberam cuique prsedicationem verbi Dei patere. Nullum capitale peccatum, quantumvis majoris mali vitandi gratia, toleran- dum. Gui mortalis culpae reus sit, eum neque seculari, neque ecclesiastica digni- tate potiri, neque parendura ei. Coniirmationem, quam chrismate pontifices inducunt, et extremam unctio- nem, inter Ecclesias sacramenta minime contineri. Auricularem confessionem nugacem esse : sufficere sua quemque Deo in cubili suo conqueri peccata. Baptisma fluvialis unds, nulla interjecta sacri olei mixtura recipiendum. Ccemiteriorum" inanem usum, qua;stus causa repertum : quacunque tegan- tur tellure humana corpora, nihil distare. Templum Dei late patentis ipsum mundum esse : coarctare majestatem ejus, qui ecclesias, monasteria, oratonaque construunt, tanquam pVopitior in eis divina bonitas inveniatur. sitis congruere plerumque videantur quam veteribus Waldensibus j turn his tum illis a tempore mutationem perpessis, ut solent heereses et haeretici. Perso- nius, 3. convers. part. 3. torn. 1. cap. 3. sec. 13. ' iEn. Sylv. hist. Bohem. cap. 35. Jacob. Picolominius, comment, lib. 6. Anton. Bonfin. rer. Hungaric. decad. 3. lib. 2. Bernard. Lutzenburg. catal. hse- retic. voc. Waldenses. " Et hoc (siPersonio credendum 3. convers. part. 3. torn. 1. cap. 3. num. 12.) eo quod multum eleemosynae fratribus mendicantibus irrogatum, ut prxsto essent mortuis ad sepulturam deducendis. Quidni enim alio deducere poterant aeque ac ad Ecclesias et ccemiterla. 174 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. VI. Sacerdotales vestes, altarium ornamenta, pallas, corporalia, calices, patenas, vasaque hujusmodi, nil habere momenti. Sacerdotem quocunque loco, quocunque tempore sacrum Christi corpus conficere posse, petentibusque ministrare : sufficere, si verba sacramen- talia tantum dicat. Suffragia sanctorum in coelis cum Christo regnantium frustra impetraii, quae juvare non possunt. In canonicis horis cantandis dicendisque frustra lempus teri. Nulla dieab opere cessaridum, nisi quae Dominica nunc appellatur. Celebritates sanctorum prorsus rejiciendas. Jejuniis quoque ab Ecclesia institutis, nihil inesse meriti. 17. Magdeburgenses historic! : ex^ antiquo manuscripto libro sequentes Waldensium propositiones recitant. In articulis fidei summam esse sacrse scriplurse authoritatem, eamqiie ob caussam esse normam judicandi, ut quicquid cum verbo Dei non congruat merito sit repudiandum et fugiendum. Patrum et conciliorum dogmata eatenus probanda, quatenus cum verbo Dei conveniunt. Sacrarum scripLurarum lectionem et cognitionem omnibus hominibus, turn laicis tum sacratis viris, liberam et necessariam esse ; imo potius pro- phetarum et apostolorum monumenta legenda esse, quam hominum commenta. Duo esse Ecclesiae Christi sacramenta, Baptismum et Coenam Domini. Uiriusque speciei usum pro sacerdotibus et laicis a Christo institutum esse. Missas esse impias, ac furorem esse pro mortuis missificare. Purgatorium esse figmentum hominum. Credentes enim in vitam eeter- nam ; non credentes autem in damnatlonem seternam venire. Sanctorum mortuorum invocationes et cultum esse idololatriara. Romanam Ecclesiam esse meretricem Babylonicam. Papse et episcopis non obtemperandum, quia sint lupi Ecclesiae Christi. Papam non habere primatum super omnes Ecclesias Christi, nee habere po- testatem uiriusque gladii. Ecclesiam Christi esse, quce sincerum Christi verbum audiat, et sacramentis ab ipso institutis utatur; ubicunque locorum ea existat. Vota esse hominum figmenta, Sodomam nutrientia. Tot ordines esse characteres bestiae. Monachatum esse cadaver foetidum. Templorum tot superstitiosas dedicationes, memorias mortuorum, benedic- tiones creaturarum, peregrinaliones, tot coacta jejunia,tot festa superflua, perpetuos istos hominum indoctorum boatus, ac reliquarum ceremoniarum observatione?:, verbi doctrinam et institutionem manifeste impedientes, esse inventiones diabolicas. Conjugiumsacerdotum esse licitum et necessarlum. • Cent. 12. cap. 8. Col. 1206, 1207, CAP. VI. SUCCESSION E ET STATU. 175 18. Guilielmus Reginaldus Turco-papista", Pauperum Lugdunensium dogmata recenset ista. " Olei sacri in Bap- tismo admistionem improbarunt : improbarunt omnes Ec- clesiae benedictiones, et creaturarum consecrationes ; ir- riserunt cantus Ecclesiasticos et horas canonicas; sustu- lerunt confessionem auricularem, confirmationem et unc- tionem extremam, Quadragesimam et pragscriptos jejuni- orum dies; nihilo majus in exactissima jejunii observa- tione, quam in moderata pastione meritum coUocantes. Horrebant fratrum et monachorum privatas religiones, quas etiam malo dssmoni ascribebant. Rejiciebant pon- tificem Romanam et prselatos Ecclesiae, quibus nullam obedientiam credebant esse debitam. Docebant ita a tem- pore Silvestri pontificis Roniani earn Ecclesiam fuisse ita contaminatam, ut qui ejus fidem teneret, non potuerit salvari. Docebant sanctorum festa in Ecclesia non de- bere ferri, nee posse sanctos sine Dei injuria coli aut in- vocari. Docebant missas, eleemosynas, orationes et suf- fragia pro defunctis, iisdem nihil omnino prodesse. De- nique imagines ita aversabantur, ut manifestam idolola- triam clamarent quod in Ecclesiis Christianorum tolera- rentur." 19. Hicvero aSandero", Coccio'', Personio"^, etaliis ilia- rum partium nobis occurritur : utcunque Waldenses cum nostrorum temporum Protestantibus in nonnuUis dogma- tibus consenserint, in pluribus tamen ab iisdem dissensisse ; ideoque ad eandem Ecclesiam utrosque pertinere non posse. Quod ut probent, ex Guidone'' Perpiniano Car- melita atque Antonio^ Florentino archiepiscopo Sanderus et Coccius ; ex Gabriele Prateolo et Bernardo Lutzem- burgio Robertus Personius, absurdas quasdam hsereses pro- ducunt, quas a Waldensibus mordicus defensas fuisse per- suadere nobis volunt. Quarum accusationum vanitas ut magis elucescat, libet scriptores pontificios inter se com- * Reginald. Calvino-Turcism. lib. 2. cap. 5. » Sander, visib. monarch, lib. 7. ann. 1198. '' Coco, thesaur. torn. 1. lib. 8. art. 3. " Person, de Irib. Angliee conversionib. part. 2. cap. 10. sec. 26, 27. * Guid. Carm. in summa, tit. de haeres. Waldens. ' Antonin. 4. part, sumraae, lit. 11. cap. 7. 176 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. Vl- mittere : quo planum fiat non modo istos hie de sinu suo apposuisse calumniatores ^quod ad testimonii fidem ele- vandam per se sufficeret) sed etiam ipsorum adversari- orum non esse consentanea testimonia ; adeoque in tota hac causa ipsos loqui pugnantia, et non modo non cohae- rentia inter se dicere, sed maxima disjuncta atque con- traria. Sic enim apparebit, et quam verum illud sit quod a nobis antea pronuntiatiira est, maledicta eorum nefaria invicem coUidi ; et quam falsum illud quod Robertus Per- sonius*^ scribere non est veritus, novem illos quos objectat articulos, Waldensibus generaliter ab omnibus authoribus, qui de eis scribunt, attributos esse. Quam hominis incon- sideratissirai confidentiam ut retundamus ; age, singulatim objectos articulos expendamus, et cum aliorum papista- rum testificationibus conferamus. 20. Primus articulus, quem ex Prateolo suo producit Personius, a Sandero quoque et Coccio ex aliis authoribus repetitus, hie est. " Urente" carnis libidine, omnem car- nalem concupiscentiam et commixtionem esse licitam." A Nicolao Eymerico, in secunda parte directorii inquisitorum, quaestio decima quarta hoc modo proponitur. " Quod melius est satisfieri libidini quocunque actu turpi, quam carnis stimulis fatigari : sed est, ut dicunt et ipsi faciunt, in tenebris licitum, quemlibet cum qualibet indistincte carna- liter commisceri, quandocunque et quotiescunque carna- libus desideriis stimulentur." Caecilianam accusationem ag- noscimus : quam et majoribus nostris a Judaeis, et nobis ipsis hodie a papistis similiter intentatam novimus. A *" Hinc Personius eolligit (loc. citat. sec. 27.) hos hsereticos, ut in aliquibus articulis cum Protestantibus congruere, ita in multo pluribus ab iis dissentirc : imo, una cum his erroribus doctrinas CatholicaE religionis complures adversus Protestantes tenuisse. De his doctiinis v. cap. 3. infr. sec. 27. " Confer, infr. sec. 27. Denique affirmarunt, siquando eos urat et stimulet care, tunc omnem coitum cum mare aut fcemina absque discrimine licitum esse : hoc enim, aiunt, rcmcdium esse a Deo et natura illi incommodo constitutum. In hoc autem cum anabaptistis (libertinis potius) seculi nostri sentiebant: nisi quod aliquanto turpius errasse videantur, promiscuos coitus utriusque sexus permittendo ; quos permittere anabaptistas vel doctrina vel moribus, mihi non est compertum. Person. 3. convers. part. 3. tom. 1. cap. 3, sec. 12. Vid. Calvin. tractat. theolog. pag. 432. a. CAP, VI. SUCCESSIONE ET STATU. 177 Judaeis enim, sub ipsa Cliristianismi initia, ejusmodi de Christianas religionis professoribus rumorem sparsum esse, libro sexto contra Celsum author est Origenes ; " quod quoties eisliberet operamdareoccultisUbidinibus,extincto lumine constupraret quam quisque primam nactus fuerit ; quae falsa et iniqua opinio," inquit Origenes, "dudum valde multos a religione nostra alienos tenuit, persuasos quod tales sint Christiani. Nee desunt hodieque impostores, qui hoc pacto deceptos a se non sinant vel simplex col- loquium habere cum Christiano homine." Nostris quoque temporibus ad immanem illam professorum Evangelii apud Parisienses carnificinam per easdem calumnias a monachis pontificiis facta est via ; quasi non alio fine convenire so- lerent nostri, " quam'' ut laute et genialiter epulati, mox promiscue, luminibus .extinctis, scortarentur." Quin et perfricta fronte Jesuita Alphonsus"^ Salmeron hoc ipsum literarum monumentis consignare non erubuit : " Luthe- ran! jam fornicationem peccatum esse non ducunt." Ve- rum ut istorum sycophantarum calumnias ipsa rei evidentia dissipavit: ita pro Waldensium innocentia, ex ipsorum pontificiorum inquisitorum numero duos locupletissimos habemus testes; quorum alter ita de eis diserte pronun- tiat: " Casti"* sunt Leonistae." Alter ita: "QuEelibet"' na- tura turpia devitant. Item suos subditos ad eadem dili- genter informant." Quibus tertium addere liceat, Eb- rardum Bethuniensem, ipsos Waldenses ita alloquentem : " Si*^ in castitate gloriamini, audite Isaiam. Non^ dicat Eunuchus ; JEcce ego lignum aridum." 21. Secundus Personii articulus est : " Omnia jura- menta esse Christianis interdicta, sic ut nulla omnino de causa jurare liceat: quia scriptum sit, Nolite'- ju- rare." Similiter Sanderus et Coccius: " Omne jura- mentum prorsus illicitum esse dicunt." Et ante eos, Ambrosius de Vignate in tractatu de hjeresi, quaestione ^ Jac. Lectius, in vita Ant. Sadeelis. *= Salmer. comment, in Evangel, torn. 5. tractat. 38. ^ Rer. Boliemic. script, a M. Frehero edit. Hanov. ann. 1602. pag. 231. ' Ibid. pag. 232. 42. f Ebrard. Antihaeres. cap. 25. s Esai. cap. 56. ver. 3. ' Matt. 5. Jac. 5. 178 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VI. nona. " Sialiquis" inquit " sit suspectus, quod sit de secta Valdensium vel Moscorum'', et vocatus non vult jurare, quia dicit quod est peccatum ; Vel etiam si hoc non dicat, tamen non vult jurare : ex tali levi argumento convincitur a fide catholica deviare." Vetus author, qui contra Wal- densium doctrinam scripsit, hujus erroris occasionem" fuisse dicit, " Frequentiam jurandi et assiduitatem pro levibus causis; et quia incidunt in perjuria:" additque lepidam similitudinem ; " Haereticos qui nunquam jurant, similes esse Diabolo, qui nunquam legitur jurasse ;" non- dum enim lucem aspexerant Acta'' Sacras Balmse : in quibus valde' solennia Diaboli juramenta, " super*^ venerabile sacramentum, super^ sanctum Evangelium, et super'' ca- nonem missae," passim sunt obvia. " Juro' ego tibi per potentiam Patris, per sapientiam Filii, et per bonitatem Spiritus Sancti; secundum intentionem Ecclesias trium- phantis ac militantis, et secundum sensum tuum atque sensum omnium istorum qui hie adsunt ; absque reserva- tione sinistra intentionis cujuscunque; verum esse illud quod jam dixi :" inquit Verinus, qui'' in forma serpentis, assumpta tamen facie puells, Evam se tentasse jactitat. Et, "Juro' ego Belzebub," inquit alter, qui Adamum ten- tasse dicitur, " in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, &c." Et," Juro secundum intentionem Ecclesiae triumphan- tis ac militantis, et vestram ; seclusa omni sinistra inten- tions." Namet cacodaemonas aequivocationibus"' ac secretis reservationibus in jurando uti solere, hie edocemur: quod ipsorum hie sequacibus altius perpendendum relinquo. Sed uta solennibus istis juramentis, quas totidem horrendse sunt divini nominis prophanationes, a Diabolicis impos- ■■ De Moscorum et Ruthenorum cum Waldensib. consensu, vid. infr. cap. 8. sec. 6. ex Sacrano. " Rer. Bohem. script, pag. 231. 42. ^ Gallice plenius edita, in historia Magica fratris Sebas. Michaelis : Latine vero contractius, in Joannis le Normant tractat. de vocatione Magorum et Ma- garum. ' Act. Dec. 27. 1610. pag. 764. edit. Latin, quse prodiit Parisiis ann. 1623. ' Ibid, et Act. Dec. 15, et 18. 8 Act. Dec. 18. pag. 595. edit. Latin, et Jan. 19. ^ Act. Jan. 16. et Feb. 4. 1611. in Gallic. ' Act. Jan. 16. in Gallic, cum Act. Dec. 18. pag. 595. edit. Latin. '' Act. Dec. 27. pag. 765. edit. Latin, cum pag. 657. I Act. Feb. 3, 1611. pag. 693. edit. Latin. "> Act. Dec. 21. in Gallic. CAP. VI. SUCCESSIONE ET STATU. 179 toribus excogitatae, ad vulgaria ilia et nimis inter homines frequentia accedam : illi, qui a Christo didicerunt : " Esto" sernio vester, Etiam etiam, Non non ; quod autem supra haec redundat, a male illo est ;" papistas, apud quos inolevit " frequentia jurandi et assiduitas pro vilibis causis," multo similiores malo huic daemoni judica- bunt, quam Waldenses, qui, ut ex relatione inquisitoris" pontificii constat, dicere tantum consueverunt, " Est est, Non non ; caventes et a mendacio, et a juramento." Frater Raynerius, in summa de Catharis et LeonistigP, ita rem banc proponit, ut facile quis inter mendacia erumpentem veritatem possit animadvertere. " Omne"inquit "juramentum illi- citum esse perhibent, inde vero et mortale peccatum : sed dispensant, ut juret quis pro evadenda morte corporis, ne alios prodat aut secretum revelet perfidiae suae," Jam vero qui consideraverit, hujusmodi cum peccatis dispen- sandi facultatem a Waldensibus simpliciter damnatam esse, asserentibus, " Nullum capitale peccatum esse toleran- dum, etiamsi vitandi quantum vis majoris mali gratia permittatur," (qui Gabrieli Prateolo Pauperum de Lug- duno 33. error est) falsuni objectum crimen statim videt, quod senserint omne juramentum illicitum, inde vero et mortale peccatum esse perhibuerint. 22. Itaque alter mendax frater cuius (Ivonetusisest, cujus fragmentum ex manuscripto codice bibliotliec^ Vatican^ a Francisco Pegna relatumestin comment. 37.adpartem se- secundam Directorii Inquisitorum) fingit eos sententiam hie mutasse. "Definierunt" inquit "olimnonjurareomnino : sed quia per hoc facilius deprehendebantur et condemna- bantur, caute dispensaverunt modo jurare, pro se vel pro alio a morte liberando vel defendendo ;" turn vero absona quaeque comminiscitur ; "aut palliatis verbis eos jurare, ne (scilicet) putentur jurasse ; aut si coguntur ab aliquo ju- rare, refundere peccatum in Christum, ut ipsi videantur immunes ; aut si jurant per se timore mortis, hujusmodi proponere sibi poenitentiam, ut pro quatuordecim per- " Matt. cap. 5. ver. 37. " Rer. Boliem, script, pag. 231, 53, 54. P Parisiis a Claudio Coussord ann. 1548, edita. 180 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VI. juriis teneantur unum attrahere ad sectam suam pro satis- factione peccati;" et, ne mendaciorum cumulo quid de- esset, succedit tertius frater Nicolaus Eymericus ; qui" de haeresibus Waldensium ita scribit. " Tertius error et hae- resis est: quod jurare in judicio, sive extra judicium, pro quacunque causa, et in quocunque casu, est illicitum, et niortalepeccatum;" et statim tamen addit, " Quartus error et haeresis est : quod dejerare in judicio coram judicibus, de dicenda veritate, et revelandis complicibus suis in hac secta, non est illicitum, nee peccatum ; immo licitum atque sanctum." Verum non minus hos a mendaciis et perjuriis fuisse alienos, quam falsos istos fratres ab omni sinceritate et modestia; duos illos inquisitores, in supe- riori citatos articulo, testes do : quorum alter de Leonistis sive Waldensibus ita scribit. " Cavent** a detractione, et a scurrilitate, et a mendacio, et a juramento." Alter ita : " In'' verbis sunt cauti ; mendacia, juramenta, et qu^libet natura turpia devitant ;" quibus addatur et tertius Rei- nerius ; " Docenf* vitare mendacium, detractionem et jura- mentum." 23. Tertius articulus est : " Nullum judicium supplicii capitalis Christianis permissum esse in hac vita: quia scriptum sit ; Nolite judicare'^" Ita ex Prateolo et Lut- zemburgio Personius, et Coccius : " Nullum omnino judicium sanguinis, aut cujuscunque corporalis suppli- cii ferunt." Alphonsus de Castro Minorita'', paulo dif- fidentius. " Decent nullum judicem posse damnare aliquem hominem ad pcenam aliquam. Hunc erro- rem illis impingit Guido ; quanquam i?5neas Sylvius'^ errores Waldenses recensens, hujus non meminit. Quod si ita sentiunt Waldenses, non est mirandum ; quoniam hoc est sceleratis hominibus proprium, ut im- punitatem suis sceleribus optent, quo liberius et securius quae voluerint scelera perpetrare valeant." Hasc ille ; lo- " in 2. parte director, inquisitor, qusest. 14. n Ibid. 231. 53. ■= Ibid. 232. 41, 42. '^ Reiner, contr. haeret. cap. 3. » Matt. cap. 7. Luc. cap. 6. ^ adversus hajreses lib. 8. tit. dcjudice. ° in lib. de origine Boliemorum, cap. 35, CAP. VI. SUCCESSIONE ET STATU. 181 cuturus adhuc multo diffidentius, si legisset quod de Wal- densium quodam martyre retulit Reinerius " Cum quidani haei'esiarcha, nomine Hainricus, chirothecarius in Cheron'^ duceretur ad mortem, dixit coram omnibus : Merito nos modo damnatis ; quia, si status noster non esset minoratus, potestatem quam exercetis contra nos modo, hanc nos ex- ercuissemus contra vos, omnes scilicet clericos et religiosos, et laicos." 24. Quartus articulus : " Symbolum apostolicum con- temnendum esse, nuUoque loco habendum." Personius cos se articulos propositurum poUicitus, qui Waldensibus " generatim ab omnibus authoribus qui de eis scribunt" at- tributi fuerint ; hunc tamen in duobus authoribus, quos hac in causa praecipue sequitur, Gabriele Prateolo et Bernardo Lutzemburgio, invenire non potuit. Sanderus et Coccius ex Guidone Carmelita repetunt ; cui vicesimus primus Waldensium error est, quod " contemnunt symbolum, sci- licet. Credo in Deum." Similiter et Nicolao Eymerico, " hie eorundem decimus Septimus error et haeresis est : quod symbolo fidei non est standum, nee credendum, nee pro oratione dicendum, cum sit per Romanam Ec- clesiam, ut dicunt, ordinatum." Ait Coccius Luthe- ranos et Calvinistas hoc quidem non probare : in eo tamen Waldensibus consentire, quod " Angelicam'' salu- tationem nihili faciunt;" at quam insulsum hoc, ut qui Novum'' Testamentum semper fecerunt maximi, quod de Waldensibus pariter ac nostris ipsa negare non potest im- pudentia, ii "Angelicam salutationem," quae pars estEvan- gelii, " nihili fecisse," et qui " credunt"^ omnes articulos qui in symbolo continentur," (quod Waldenses credidisse, de nostris enim nihil hie dicere necesse est, Reinerium tes- tatum audivimus) ii " symbolum contempsisse ac nullo " Al. Tewein. * Ita Person. 3. convers. part. 3. cap. 3. sec. 10. inter articulos in quibus Waldenses adversus Ecclesiam catholicam cum protestautibus sentiunt, hunc numerat, quod Ave Maria, sicut Angelicam salutationem, respuebant. Et sec. 12. iiiter articul. Waldensium in quibus turn a protestautibus, turn a nobis, id est pontificiis, dissentiebant, hunc habet ; quod respuebant et aspernabantur sym- bolum utriusque commune, quod omnes antiquos secuti symbolum apostolorum vocamus, hoc illi nequaquam admittere poterant. li Rer. Bohem. script, pag. 222. 2.5, 27, 42. pag. 223. 14, 25. pag. 224. 39. pag. 226. 39. ' Ibid. 223. ,0. VOL. II. O d 182 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESlARUM CAP. Vi. loco habuisse-,'' nee omnino, quod Eymericus fingit, " cre- didisse" existimentur ? lUud quidem admittimus, atque adversus superstitiosorum papistarum inscitiam defendi- mus, quod Waldensibus a quodam inquisitore, qui modunrt orandi ab eis usitatum descripsit, tributum legimus. " Nee' orationem reputant salutationem Angelicam, Ave Maria; nee symbolum Apostolorum, Credo in Deum :" an inde tamen erit consequens, vel illos vel nostros, aut saluta- tionem Angelicam, aut Symbolum- Apostolorum nihili fa- cere ? apage ineptias. £5. Quintus Personii articulus est : " Christianos" nulla alia precatione uti debere, praeterquam oratione^ Domi- nica, quae in Scriptura est proposita." Id ipsum af^ lirmat, qui de mode orandi a Waldensibus usitato scrip- sit, proxime a nobis citatus inquisitor'' pontificius: nee non Eymericus in tertia parte direetorii inquisitorum, signa exteriora, per quae Waldenses cognoscuntur, de- scribens ; et Lutzemburgius atque Prateolus, de In- sabbatatis agentes. Et tamen, cum oporteret menda- ces esse memores, illi omnes una consensu aliam orandi formulam a Waldensibus receptam commemorant ; ita de eis scribentes. Quando mensae accumbunt, per hune modum benedicunt : " Qui benedixit quinque panes hor- deaceos et duos pisces in deserto discipulis suis, bene- dicat banc mensam nobis ;" et quando surgunt, dicunt illud Apocalypsis : " Benedictio"* et claritas, et sapientia, et gratiarum actio, et virtus, et fortitudo, Deo nostro in secula seculorum, Amen." Addit inquisitor ille, eum'^ qui inter ipsos est antiquior postea subdere : " Deus reddat bonam mereedem et bonum cambium omnibus illis qui be- nefaciunt nobis ," et, " Deus sit nobiscum, et nos cum eo semper :" et alios respondere, " Amen." Reinerius eos dixisse notat, " quod*^ unum Pater noster plus prosit, quam ■> Rer. Bohem. pag. 232. 10. '^ Respuebant omnem speciem et formulam precationis sive privatae sive pub- licae, praeter orationem Dominicam j aientes banc solam doceri in S. Scripturis. Hoc autem inde profectum videtur, quod cum essent ipsi (ut scriptores de eis testantur) rudes admodum et impeviti, segre poterant aliam precationis formu- lam assequi. Person. 3. convers. part. 3. torn. I. cap. 3. sec. 12. ^ Rer. Bohem. script, pag. 232. 8. = Num. 112. ■i Apoc. cap. 7. ver. 12. f Rer. Bohem. script, pag. 232. 23. -f Ibid. pajj. 227. 28. CAP. vr. SUCCESSIONE ET STATU. 183 soiiitus decern campanarum :" unde fortasse caliimniaB nata est occasio : sed sola oratione Dominica esse uses adeo non putavit, ut pro statutis Ecclesias et non scriptis tradi- tionibus hoc argumento ad versus eos piignet. " Si^ ha;- reticis orationes licet facere et benedictiones, et exposi- tiones novas, et statuta, et habere consuetudines, quas Apostoli non habebant : igitur et eadem ratione Ecclesiae licet." Denique alterius inquisitoris, qui de moribus Waldensium anno 1391. scripsit, apertissimum habemus testimonium. " Septies'' in die orant. Senior incipit ora- tionem, et facit earn prolixam vel brevem, secundum quod sibi videtur expedire : et alii sequuntur eum in oratione." 26: Sextus sequitur articulus : " Potestatem consecran- di corporis Christi, et confessiones audiendi, relictam esse a Christo, non solum sacerdotibus, sed etiam laicis, si justi sint." Imo, si duobus ordinis praedicatorii fratribus Nicolao Eymerico et Bernardo Lutzemburgio credimus, Waldenses in ea fuerunt hseresi, " Quod in sacramento altaris panis non transubstantiatur in verum Christi corpus, nee vinum in sanguinem, si sacerdos consecrans sit pec- cator : et quod omnis vir et mulier, de secta eorum, est vere sacerdos^." Videndum tamen quomodo cum istis con- veniant articuli iUi duo, quos superius ex iEnea Sylvio re- citavimus : " Auricularem confessionem nugacem esse : sufficere sua quemque Deo in cubili suo conqueri peccata. Item : sacerdotem quocunque loco, quocunque tempore, sa- crum Christi corpus conficere posse, petentibusque minis- trare." Reiner ius eorum de sacramento eucharistiae erro- res ita proponit. " De"" sacramento eucharistias dicunt, quod sacerdotes in mortali non possint conficere. Item dicunt, quod transubstantiatio non fiat in manu indig- ne conficentis, sed in ore digne sumentis, &c." Verum ad peccatorum distinctionem quod attinet, Waldensium hanc fuisse sententiam ipse idem author diserte confirmat ; s Rer. Bohem. script, pag. 226. 10. '■ Ibid. pag. 232. 38. ^ Eo nimirum sensu quo Christianos omnes Sacerdotes dixerunt Tertullianus et Eucherius. vid. torn. 3. oper. Jac. Cujacii, col. 4, 5. Attamen, siqua fides Per- sonio, Waldenses ab ordinibus sacris rejiciendis tain longe aberant, ut Sacra- mentum Ordinis agnosceient. Vid. infr. cap. 8. sec. 27. et sec. 29. hujus cap. •* Reiner, contr. hajret. cap. 5. pag. 57. O 184 DE CH5,ISTIANARUM ECCLESIARTJM CAP. VI. " quod'' omne peccatum sit mortale, et nullum veniale." De transubstantiatione quid senserint, in summa de Ca- tharis et Leonistis his verbis ostendit vel idem ipse, vel alius ofxwwfio^ Raynerius. " Corpus Christi et sangui- nem verum esse sacramentum non** credunt, sed panem benedictum, qui in figura quadam dicitur corpus Christi, sicut dicitur, Petra autem erat Christus ; et similia." 27, Quod vero dixerint " potestatem audiendi confes- siones, et absolvendi, laicis a Deo datam esse :" in eo cum Lutheranis et Calvinistis, si quidem Coccium audimus, consentiunt : sin Sanderum, dissentiunt : quia scilicet, " crimina putabant confitenda ; quod hodie a Calvinistis non observatur :" At quam nullum inter hos et illos fuerit discrimen, si ex ^nea Sylvio nolit discere, ex Raynerio, Alphonso de Castro, Guilielmo Reginaldo, et Gabriele Prateolo porro audiat. Quorum primus, in summa modo citata, de Waldensibus ita scribit : " Aiunt sufficere ad salutem soli Deo et non homini confiteri;" secundus, in quarto^ libro contra h^reses, tit. De confessione, ita : " Omnino tollunt confessionem :" tertius, in Calvinotur- cismo'' eodem modo : " Sustulerunt confessionem auricula- rem." Quartus, errores Pauperum de Lugduno recensens, hunc sexto loco proposuit, quod " auricularem confessi- onem prorsns tollunt, eam necessariam esse negantes :." et, ne manifesta appareret contradictio, articulum a San- dero et Personio objectum, quod scilicet " potestas con- fessiones audiendi relicta esset a Christo, non solum sacer- dotibus, sed etiam justis laicis," prudenter suppressit. ■^ Reiner, contr. haeret. pag. 60. •l Personius tamen, 3 convers. part. 3. cap. 3. sec. 11. inter Waldensium articulos, in quibus cum catholicis adversus protestantes sentiebant, liunc habet primum ; Tenuerunt missam et consecrationem S. corporis Christi per verba sacerdoiis, quamvis non absque erroribus huic doctrinae admixtis. Et sec. 20. de Albigensibus scribens ; Negabant, ait, cum nostri temporis Zuinglianis, turn adversus Waldenses, turn adversus nos utrosque, realem presentiam corporis et sanguinis Domini in Sacramento ; porro adversus nos omnes de proprio adjici- entes, non esse omnino sacramentum. » Confessionem sacramentalem prorsus negabant, ait ipse Personius, 3. con- vers. part. 3. tom. 1. cap. 3. sec. 10. cui titulus, Articuli Waldensium, in quibus adversantur Ecclesiae catholicse, et cum protestantibus sentiunt. Rursus in eadem sectione de 3. sacramentis litem movebant : viz. de confessione auri- culari, de chrismate, de et unctione extrema. '' lib. 2. cap. 5. CAP. VI. SUCCESSIONE ET STATU. , 185 28. Septimus articulus est : " Sacerdotibus non licere ecclesiasticis frui beneficiis, sed ex eleemosynis vivere de- bere ; nuUosque episcopos vel dignitatem aliam in clero admitti oportere, verum omnes pares statuendos esse." Ista ex Prateolo mutuatus est Personius, ex JEnea Sylvio Pra- teolus : apud quem his verbis concepta leguntur. " Sa- cerdotes pauperes esse debere, et sola contentos elee- mosyna." Dicunt etiam, " inter sacerdotes nullum fore discrimen." Et verum quidem est, Waldensium et fra- trum Bohemorum pastores, ut rerum suarum status poso tulabat, parvo contentos, tenui victu cultuque delectatos esse ; ut qui " majores* ducerent divitias probrum Christi, quam thesauros iEgypti :" sed tantum abest, ut vel stipem putarent eraendicandam, vel ex sola vivendum eleemo- syna ; ut " mendicantium religiones malorum dasmonum in- ventionem" fuisse dixerint, quod praeter alios Sylvius etiam et Prateolus attestantur : ipsique, exemplo apostoli, ad usus vitEe necessarios opificia exercuerint, et manuum la- bore sibi ac suis vietum comparaverint. Sic enim de eis scri- bit inquisitor quidam pontificius : " Doctores'' ipsorum sunt textores et sutores. Divitias non multiplicant, sed neces- sariis sunt contenti :' et ipsi fratres Waldenses, in respons- ione ad literas Augustini Olomucensis, anno 1508. scripta: " Nos*^ pudore nostrorum sacerdotum non afficimur, ex hoc "■ Personius 3. convers. part. 3. cap. 3. sec. 11. inter articulos Walden- sium, in quibus cum cathollcis adversus protestantes seniiebant, hunc habet ; Ordines religiosos in Ecclesia alios omnes iicitos esse tenebant, praster fratres mendicantes, quippe qui paupertatem profitebantur, sed non qualem ipsi Wal- denses initio prse se ferebant ; qui idcirco eos capitali odio prosequebantur. Item sec. 12. cui titulus, Articuli Waldensium in quibus turn a protestantibus turn a nobis dissentiebant, hos 3. ordine describit. Asserebant omnes sacerdotes pauperes esse oportere, et beneficiis ecclesiasticis carere, et stipe coUatitiavictitare, prout ipsi solebant. Religionem tamen fratrum mendicantium prorsus damna- bant, aientes, commenluni fuisse Diaboii, et omnes iis ordinibus initiates dam- nandos esse, una cum eorum fundatoribus et institutoribus. Hoc autem profec- tum videtura studio seipsos iilciscendi in ordines S. Dominici et S. Francisci, a papa Innocentio III. institutos, loco ipsorum et humiliatorum qui antea erant suppressi. Asserebant virum perfectum et bonum (non inteUigit perfecHis apud Waldenses quid voluerit) suis manibus operari non debere, vel proprice vitas sus- tentandse causa. Hoc autem aiebant, eo quod prsedicti fratres mendicantes labo- rare solebant. vid. infr. cap. 10. sec. 5, 6. et cap. 8. sec. 2. I" Rer. Bohem. script, pag. 231. iJ. '= Ibid. pag. 253. 52. 186 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VI. quod hi laborent manibus suis secundum posse victum sibi quffirentes : quia sic doctrina et exemplum apostolicum hue nos ducit, et nos quidem libentius id videmus, quam quod otic vacarent per tabernas, commercia Veneris et vanitates sequentes ; usuras, sacrilegia, casterasque nequitias exer- centes." Plenius vero, in scripto anno 1572. edito: " Mi- nistris quidem nostris optaremus earn felicitatem, ut se et suos absque illis adminiculis operarum honestarum alere possent. Ita enim plus^;emporis saltern ad studia sua ipsis suppeteret, et occasio major esset instituendi nostros doc- trina et eruditione necessaria. Non enim superstitiose certe, vel dementer potius, manibus opus facers manda- mus nostros, quod, nisi hoc faciant, peccare eos judicemus : sicut de quodam memorari audimus, qui ex sacerdote agri- cola factus fuerit, quod scriptum esse diceret, in sudore vultus comedes panem tuum. Ad eum modum, Christo gratia, non est passus labi nostros Dominus. Sed pleri- que ex nostris necessitate eo adiguntur, ut opus faciant, et honestae officinse operas exerceant, ne esuriant ; cum sti- pendia certa nulla hab^ant, quibus se et suos alant." 29. Atque hinc videmus, de duabus inter se contrariis opinionibus, quas Waldensibus ab adversariis attributas le- gimus, quid sit sentiendum. Reinerius asserit^ ipsos " om- nem clerum damnavisse propter otium, dicentes eos mani- bus debere operari, sicut apostoli fecerunt.'' Guido vero in summa de haresibus Waldensium, capite decimo nono, San- derus item et Prateolus, dixisse affirmant, " perfectos non debere manibus laborare," etiam sustentandse vitae causa. Quod Alanus, libro secundo contra Waldenses, clarius hunc in modum explicat. " Dicunt'^ praedicti haeretici, quod nullo modo propriis manibus laborare debent, sed ab illis quibus praedicant recipere necessaria : quod conan- tur variis authoritatibus confirmare. Ait enim apostolus in epistola ad Coriiithios : Quis militat unquam suis stipen- diis ? quis plantat vineam, et defructu ejus non edit ? quis ■■ Reiner, caiitr. hecret. cap. 5. '' Similia etiam iis cbjiciuntiir ab Ebraido Beliiuniensi in Antihccretisi cap. 25, CAIP. VI. SUCCESSION E ET STATU. 187 pascit gregem, et de lacte ejus noii comedit ?" &c. Al- phonsas de Castro", JEnese Sylvii et Guidonis Carmelitffi relationes inter se conferens, erroris quern Waldensibus impingit Sylvius, quod " sacerdotes pauperes esse debeant, etsolacontenti eleemosyna," Guidonemnon meminisse ; et vice versa erroris quem iisdem impingit Guido, quod " vir perfectus non debeat manibus laborare," Sylvium non me- minisse annotat : sed de posteriore Personianae objectionis parte addit amplius^, quod dogma de clericorum paritate Waldensibus a Sylvio attributum, cum alio quod iisdem tribuitur a Guidone, velut ex diametro pugnare videatur. " Dixerunt" enim, ut Guido illis impingit, " esse tantum tres ordines in Ecclesia, diaconum videlicet, presbyterum, et episcopum ;" indeque Sanderus articulura a Personio ob- jectum omittens, ilium Guidonis proposuit : " DicUnt, tantum tres ordines in Ecclesia esse ; diaconatum, presby- teratam et episcopatum." Prateolus contra, illo Guidonis omisso, alium hunc in locum ejus substituit : " Decent, omnes presbyteros esse pares, neque unum esse alio po- testate superiorem ; hac ratione non solum papa authori- tatem imminuere, sed etiam ilium a sede sua dejicere, om- nemque, quam a Deo in terris recepit, potestatem, illi adi- mere contendentes'.' 30. Octavus articulus est : " Semel tantum in anno mis- sam esse celebrandam, feria scilicet quintamajoris hebdo- madse, quando sacramentum institutum fuit et apostoli facti sacerdotes : quia Christus dixit. Hoc fcicite in meam com- memorationenf : id nimirum, inquiunt illi, quod eo tem- * lib. 6. contra haereses, tit. De Ecclesia, haeres. 4. et lib. 9. tit. De labore haeres. 1. '^ lib. 2. tit. De ordinis Sacramento. ^ Ipse Personius 3. convers. part. 3. cap. 3. num. 10. pag. O'l. fatetur, Wal- den&es in Ecclesia 3. ordines ecclesiasticos agnovisse. Ait enim loco citato, Asserebant 3. tantum ordines ecclesiasticos esse in Ecclesia, viz. diaconorum, presbyterorum et episcoporuni. Hie autem Personio est sextus ct postremus articulus, in quo Waldenses discedunt ab Ecclesia cathoiica et cum protestantibus sentiunt. Ibid. num. 12. pag. 9fi. inter articulos, in quibus turn a protestantibus turn a pontificiis dissentiebant, hunc habet ; Omnes sacerdotes pares esse turn au- thoritate turn dignitate tenebant, et tantum vitae merito, (ex jEnca Sylvio,) dis- tingui. " Luc. cap. 22. 1 Cor. cap. 11. 188 DE CHRISTIANORUM ECCLESIARUM CAP. VI. pore peregit ipse." Ita Personius^ Alphonsus de Castro, libro sexto adversus haereses, tit. De eucharistia, hac de re hunc in modum scribit. " Nona hseresis asserit hoc praes- tantissimum sacramentum, in die ccenae Domini, feria sci- licet quinta majoris hebdomadae confectum, esse majoris virtutis, quani alio quolibet die consecratum. Hujus erroris duces fuerunt Graeci, ut testatur Guido Carmelita : qui illo- rum errores reeensens, hunc decimo octavo loco collocat, dicitque eos hac occasione nulla alia die anni quam die ccenae conficere, confectumque illo die sacramentum per totum annum conservare, ut inde infirmis ministretur. Hos Grsecos secuti sunt Waldenses. Sic enim Guido illis im- pingit, qui hunc ait esse nonum illorum errorem, nescio tamen quos authores secutus ; quoniam apud nullum alium, ex his qui illorum errores enumerant, invenio ullam de hac refactammentionem. jEneas Sylvius, libro de origineBohe- morum, capite tricesimo quinto, reeensens Waldensium er- rores, nihil tale eos dixisse memorat ; alios tamen plures re- censet, quorum nunquam meminit Guido. Quapropter ut in aliis, ita etiam hoc valde miror istius boni hominis, nee scire unquam potui ad cujus exemplar hos errores depinxerit. Hie error manifesta est insania :" nee certe procul eum ab insania esse oportet, qui a Graecis saltem errorem hunc re- ceptum credat. Quod ad Waldenses attinet, non modo " nihil tale eos dixisse memorat" in citato loco iEneas Syl- vius : sed etiam plane contrarium dixisse asserit ; nempe " Sacerdotem quocunque loco, QUOCUNQUE TEM- PORE sacrum Christi corpus conficere posse, petentibus- que ministrare. EtReinerius " Quod*^ semel in annofideles communicant, hoc reprobant, quia ipsi quotidie communi- cant ;" de missa vero, cujus importuna hie a Personio facta est mentio) idem subjicit. " Quod missa nihil sit, quia apostoli cam non habebant, et fiat propter quaestum." ^ Alqui vero (si eidem Personio crcdendum, 3. convers. part. 3. torn. 1. cap. 3. sec. 12.) B. sacramentum per totum annum rescrvabant ad ministrandum Kgrotis, sicubi opus fuisset. t Reiner, contra liseret. cap. 5. CAP. VI. SUCCESSIONE ET STATU. 189 31. Nonus et postremus a Personio objectus articulus est hujusmodi. " Pro verbis consecrationis, super panem septies dicendum esse PATER NOSTER." Alphonsus de Castro possibile quidem esse putat ut ita senserint Waldenses, sed non admodum tamen probabile. Sic enim de eis scribit". " Consecrant, ut ait Guido Carmelita capite none de hseresibus Waldensium, sine consueta Ecclesiaj forma, qua Christus consecrans nobis consecrandi modum tradidit : sed dicendo septies Pater Noster, etbenedicendo panem et vinum, se consecrare dicebant. Verum iEneas Sylvius, qui et Pius secundus pontifex maximus, vir certe meo judicio longe diligentior circa inquisitionem historiae quam Guido, in libro de origine Bohemorum capite tricesi- mo quinto, errores Waldensium ad unum usque recensens, nihil tale comminiscitur. Antoninus etiam Florentinus ar- chiepiscopus quarta parte suse summae'', enumerans errores Pauperum de Lugduno, qui et Waldenses appellantur, nuUam hujusrei facit mentionem. Bernardus de Lutzem- burgo in suo catalogo, nee in titulo Pauperes de Lugduno, nee in titulo Waldenses, nam eos hoc duplici nomine bis inter haereticos annumerat, nihil simile eis tribuit : imo in titulo Waldenses, secutus historiam iEneae Sylvii in libro de origine Bohemorum, aliquid huic assertioni repugnans commemorat. Nam istorum assertiones enumerans iEneas Sylvius, quem et sequitur Bernardus de Lutzemburgo, sic ait : sacerdotem quocunque loco, quocunque tempore, sacrum Christi corpus conficere posse, petentibusque mi- nistrare ; sufRcere, ut verba sacramentalia tantum dicat. Ex quibus verbis plus coUigimus eos veram conficiendi formam tenere, quam omittere. Praeterea assertio ipsa adeo est insana, ut vix persuaderi possim aliquem hominem Christo initiatum, et inter Christianos nutritum, earn docu- isse : cum nuUus sit sacrae scripturas locus unde hujus rei suspicio haberi posset : nisi forte ansam erroris acceperint ex ea particula quas in oratione Dominica connumeratur, scilicet, Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. At " lib. 6. adversus hsereses, tit. De eucharistia, haeres. 3. pag. 389. ^ tit. 11. cap. 7 190 DE CHUISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VI. cum isti tantum Dominicaa orationi tribuant, ut nullam aliam preetei- illam admittant, possibile est ut earn arbi- trarentui- etiam ad corporis Christi consecrationem eiEca- cem : praecipue cum Waldensium secta, ut alias diximus, ab homine prorsus literai'um ignaro suscitata fuerit.'' Hac- tenus Alphonsus. 32. Verum de putida ilia calumnia, quod Waldenses nullam aliam orationem praeter Dominicam admiserint, in quinti articuli examine satis diximus : de Petro Waldio et ejus sectatoribus, an literarum prorsus fuerint ignari, suo loco" videbimus. De propositione quam ex JEnea, Sylvio produxit Alphonsus, illud hie adjicio ; a Gabriele Prateolo, opinionum Pauperum de Lugduno ex eodem Sylvio et Guidone Carmelita elenchum concinnante, earn consulto esse praetermissam : non aliam certe ob caussam, quam quod cum duodecimo et decimo tertio suo (Personiano nono et octavo) articulo consistere non posse animadverteret. Sylvio etiam Reinerii utriusque (si modo authores diversi sunt) testimonia adjungo: quorum alter in quinto capitulo libelli contra haereticos, a Jacobo Gretsero editi, de Pau- peribus Lugdunensibus ita scripsit ; " Canonem missaa non recipiunt, nisi tantum verba Christi vulgariter :" alter in summa, a Claudio Coussardo publicata, eisdem plura ab- surda affingens, verbis tamen consecrationis usos esse prodit; hoc quoque addito, quod eucharistiae sacramen- tum " in conventiculis suis celebrant, verba ilia Evangelii recitantes in mensa sua, sibique mutuo participantes sicut in ccena Christi." 33. Ex istis a Personio selectis articulis, ac iis quae eorum occasione ex aliis authoribus a nobis sunt intexta, aestimabit aequus lector, quid de reliqua calumniarum strue judicandum sit : et quanto quam Personii sincerius hoc fuerit judicium Orthuini Gratii, qui suo rerum expetenda- rum et fugiendarum fascicule" " Professionem fratrum " Vid. infra cap. 8. sec. 7, 8. '^ Quid si similiter ex eodem catalogo Lvitzemburgii et Prateoli Graecorurr. er- rores proposuisset Personiiis ? an non sibilis exciperetur ? confer catalogum erro- rum GrtECorum (in fine Scoti, et Fox, et Walden. fascic. zisan. et Eymeric.) cum catalogo errorum Latinorum (in fine Manuel. Calecae.) et tamen hce duse sectae omnium nobilissimse. Sic nostris tcmporibus quid nobis non affingunt ? Vid. CAP. VI. SUCCESSIONE ET STATU. 191 Waldensium ad regem Ilungariae inserens, quas'' ut ille ait, " non multum alicubi dissentit ab iis quae traduntur a quibusdam (nostros intelligit) ut ab illis accepisse videri possint :" candide admonuit, " hinc melius cognosci posse quales sint Waldenses, quam ex catalogo haereticorum, quern venerabilis scilicet pater F. Bernhardus de Lutzel- burgo, ordinis praedicatorum edidit." Wrlghti articulos, et Coccium de Dei omnipotentia, et ilia legati Hispanici apud D. Movtonum. vid. etiam Petri Aberlardi responsionem ad accusationes Bernardi, et Pseudosynodum adversus Jo. Chrysostom. in Fhotii bibliotheca pag. 26, 27. edit. Grace. 192 DE CHRISTIAN ARUM LCCLESIAUUM CAP. VII. CAP. VII. De statu rei'um ab hiitiii solutionis Satanse usque ad initia pontificatus Iimocen- tii in. nempe ad annum usque Domini 1198. Quara deplorata Ecclesiarum Romance communionis conditio turn extiterit ; et quid adhuc in eis integri letentum fuerit. De regibus Angliae qui ambitioni pontificije, et Berenga- rio ejusque sectatoribus qui sacramentario erroH, jam invalescenti restite- runt. 1. Jam ut paulo plenius atque enucleatius occidentalium Ecclesiarum, Antichristi tyrannide miserum in modum op- pressarum, conditionem explicemus (de orientalibus enim agere, hoc quidem tempore nostri non est instituti :) uni- versum hoc soluti Satanae tempus tribus visum est subdis- tinguere periodis ; quarum prima ad Innocentii III. secunda ad Gregorii XI. tertia ad Leonis X. pontificatum proten- datur. Ad primae periodi terminum, ab anno Domini mil- lesimo, bina effluxerunt secula : in quorum priore, quam deploratus fuerit Romanae Ecclesiae status, ex iis quae in so- lutionis Satanae initiis describendis sunt dicta, licet intel- ligere : de posteriore nunc nonnuUa authorum qui tum vix- erunt producam testimonia. Atque ut ab ipso incipiam ca- pite : de Romanis, ut est apud Guilielmum Malmesburien- sem, in quarto de gestis regum Anglorum libro, " olim re- rum dominis, genteque togata, qui nunc dicuntur hominum inertissimi, auro trutinantes justitiam, pretio venditantes ca- nonum regulam," carmen edidit Hildebertus^ Cenomanensis episcopus, versu excellens et prosa'': atque hoc disticho " De quo quidam ait (teste Roberto monacho Altissiodorensi in chron. et Guil. Nangiaco,) Inclytus et prosa, versuque per omnia primus Hildebertus olet prorsus ubique rosam. De iisdem in electione Alexandri P. ann. 1160, Gerhohus Richesbergens. a Gretser. edit. Gallici aulici contra papanf, apud Arnulph. Lexorienseni, in epis- tolis, fol. 38. Vid. Baron et Trithem. '' Extat ejus de Romanis tum carmen tum prosa citata in catalogo testium CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU. 19.j (quod ex Helinando, in speculum suum liistoriale*^ Vincen- tius Bellovacensis transtulit ; sed in Lilii Gregorii Giraldi quinto de poetis dialogo Hispani"* censores ferre non pote- rant) conclusit ; Urbs feliXj si vel dominis urbs'illa careret, Vel dominis esset turpe carere fide : Eos proculdubio innuens dominos, de quibus vulgati sunt versus*^ ; Servierant tibi Roma prius domini dominorum : Servorum servi nunc tibi sunt domini. 2. De eadem Roma, in tertio libro de contemptu mun- di, ita canit Bernardus Morlanensis, ex Cluniacensium^ ordine monachus : Fas mihi scribere, fas mihi dicere, Roma poristi : Obruta mcenibus, obruta moribus, occubuisti. Urbs ruis inclyta, tam modo subdita, quam prius aita, Quo prius altior, hoc modo pressior, et labefacta. Fas mihi scribere, fas mihi dic2re, Roma ruisfi : Sunt tua moenia vociferantia, Roma peristi. Subdit idem postea de suis temporibus : Aurea tempora, castaque pectora prasterierunt ; Tempora pessima, scilicet ultima, jam subierunt. Stant modo stantia lucra, superbia, pax sine pace, Fraus, Venus, otia, furtaque conscia noctis opacae, Schismata, preelia, vis, homicidia, traditiones, Ira, protervia, livor, inertia, seditiones. Stat simulatio, corruit actio relligionis : Heu ! sua propria deputat omnia Rex Babylonis. veritatis, pag. 1416 et in Vignieri hist, ecclesiast.pag. 350. sed male : est enim Sydonii ApoUinaris lib. 5. epist. 7. pag. 313. nee de Romania ab eo usurpatum. « Lib. 25. cap 108. ■I Index expurgator. Gasp. Quirog. in Lil. fol. )44. b. ^ ^ Jo. Semeca, in glossa decreti, caus. 1. quaest. 7. cap. 9. Quoties. Jordanus de Saxonia, in vit. Fratrum, lib. 2. cap. 4. ^ Bern. Morlan. ab Eilhardo Lubino edit. ann. 1607. Prius a Focando Mo- nieroann. 1535. edit. 194 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VII. 3. Eodem modo et Honorius% Augiistodunensis Eccle- sias presbyter, in dialogo de praedestinatione et libero ar- bitrio, sui temporis depingit Babyloniam. " Intuere prin- cipes et judices; ecce posita est in eis bestiae sedes. Om- ni tempore ad malum sunt intenti, semper negotiis iniqui- tatis inexplebiliter occupati; flagitia non solum faciunt, sed et alios facere instruunt. Sancta vendunt, scelera emunt : totis viribus laborant, ne soli ad tartara veniant. Verte te ad clerum, et videbis in eis bestiae tentorium. Dei servitium negligunt, terrenis lucris inserviunt, sacer- dotium per immunditiam poUuunt, populum per simula- tionem sedueunt, Deum per mala opera abnegant, omnes scripturas ad salutem pertinentes abdicant, omnibus modis se laqueos et ruinam popido substernunt, quem ccecum ipsi ccEci ad interitum praeeunt. Contemplare et monachorum conciliabula, et videbis in eis bestiae tabernacula. Per fic- tam professionem Deum irridentes, iram ejus provocant ; normam regularem moribus et vita calcant, per habitum se- culum fallunt, multos deceptos ipsi decepti decipiunt : secu- laribus negotiis impliciti sunt, in Dei servitio desides exis- tunt : plerique illorum gulae et illecebris dediti sunt, quidam in immunditiae sordibus computrescunt. Aspice etiam ha- bitaculamonialium, etcernesin eis bestiae praeparatum tha- lamum. Hae a tenera aetate impudicitiam discunt, complices sibi plurimos ad cumulum suae damnationis adsciscunt ; velo se operire festinant, quo magis frsena luxurias laxare queant : omnibus fornicariis pejus prosternuntur, et, ut insatiabilis Charybdis, nunquam stercore immunditia; replebuntur. Hae animas juvenum illaqueant, et gaudent si plures illa- queent : et haec vult palmam victoriae, quae aliis prasvalet in scelere. Verte te ad plebem reliquam, et invenies in ea bestiae effigiem. Sacerdotes despiciunt, de Deo quicquam audire contemnunt, totum tempus vitae in vanitate et jac- tantia ducunt, et ad omne opus reprobi sunt. Vulgus quoque indoctum bestias habet idolum. Deum verum non norunt, Deo ventri tota intentione deserviunt; per varia carnis desideria diffluunt, et per omnia vitam bestia- lem ducunt." '^ Honor, dialog, ad calcem 2. tomi auctaiii bibliothecoe patrum, edit, Paris, ann. 10 10. CAP. VII. SXfCCESSIONE ET STATU. 195 4. Qui in Rhemensi concilio coram Innocentio II. et ejus clero, anno Domini 1131. sermoneni habuit (sive, Ber- nardus is fuerit, inter cujus opera concio ista legitur, sive alius) magna usus libertate, praesentes episcopos hisce com- pellat verbis. " Fratres, aliam synodum pronuntio vobis, ubi Dominus Deus sedebit in judicio : et ibi omnes nos oportet repraesentari ; et ibi Deus juste judicabit orbem terrarum. Hie includitur injustitiain marsupio : sed juste judicabit Deus in illo judicio ; et ibi omnes nos oportet repraesentari (nisi forte, quod dici nefas est, mentiatur apostolus) sive sit papa, sive cardinalis, sive archiepiscopus, sive episcopus, sive dives, sive pauper, sive doctus, sive in- doctus, ut referat unusquisque rationem de his quee gessit in corpore, sive bonum, sive malum. Et si reddenda est ratio de his quae quisque gessit in corpore suo ; heu ! quid fiet de his quae quisque gessit in corpore Christi, quod est Ecclesia ? Ecclesia Dei vobis commissa est, et dicimini pas- tores, cum sitis raptores. Et paucos habemus, heu, pas- tores, multos autem excommunicatores. Et utinam suffi- ceret vobis lana et lac ; sititis enim sanguinem." Sequun- tur in eadem concione alia, quae totidem fere verbis in Bernardi tricesimo tertio super Cantica sermone repetita invenimus : inter quae et ista gravissima legitur querimonia. 5. " Vae'' generationi huic a fermento Pharisaeorum, quod est hypocrisis : si tamen hypocrisis dici debet, quae jam latere prae abundantia non valet, et pra impudentia non quaerit. Serpit hodie putida tabes per omne corpus Ec- clesiae : et quo latius, eo desperatius ; eoque periculosius, quo intestinius. Nam si insurgeret apertus haereticus, mitteretur foras et exaresceret : si violentus inimicus, ab- sconderet se quis forsitan ab eo. Nunc vero quem ejiciet, aut a quo abscondet se ? Omnes amici, et omnes inimici : omnes necessarii, et omnes adversarii : omnes domestici, et nulli pacifici : omnes proximi, et omnes quae sua sunt quaerunt. Ministri Christi sunt, et serviunt Antichristo." Et post : " Superest ut jam de medio fiat deemonium meridianum, ad seducendos si qui in Christo residui sunt adhuc persis- tentes in simplicitate sua ; siquidem absorbuit fluvios sa- pientium, et torrentes potentium ; et habet fiduciam quod "> Bernard, in Cantic. scrm. 33. op. torn. 1. pag. 139fl. 196 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP, VII. influat Jordanis'' in os ejus ; id est, humiles et simplices qui sunt in Ecclesia. Ipse est enim Antichristus, qui non so- lum se diem, sed et meridiem mentitur, et extoUitur'^ supra id quod colitur ut Deus : quern Dominus Jesus interficiet spiritu oris sui, et destruet illustratione adventus sui." Quae conclusio, in sexto sermone in Psalmum nonagesi- mum. Qui habitat, a Bernardo denuo est repetita. " Superest ut reveletur homo peccati, filius perditionis, daemonium non modo diurnum, sed et meridianum : quod non solum transfiguratur in angelum lucis, sed extoUitur super omne quod dicitur Deus, aut quod colitur. Nimi- rum insidiatur crudelis calcaneo matris Ecclesiae, a qua do- let caput suum esse contritum. Hie plane gravissimus erit incursus ; sed ab hoc quoque Ecclesiam electorum Ve- ritas liberabit, propter eos brevians dies, et daemonium me- ridianum destruens illustratione adventus sui." 6., Idem Bernardus, sermone primo in conversionem S. Pauli, hujusmodi ad Deum deplorat querelam. " Amici tui, Deus, etproximi adversum te appropinquaverunt et ste- terunt. Conjurasse videtur contra te universitas populi Christiani a mininio usque ad maximum : a planta pedis usque ad verticem non est sanitas uUa. Egressa est ini- quitas a senioribus judicibus vicariis tuis, qui videntur re- gere populum tuum : non est jam dicere, ut populus, sic sacerdos ; quia nee sic populus, ut sacerdos. Heu, heu, Dominus Deus, quia ipsi sunt in persecutione tua primi, qui videntur in Ecclesia tua primatum deligere, gerere principatum. Arcem Sion occupaverunt, apprehenderunt munitiones, et universam deinceps libere et potestative tradunt incendio civitatem." Haec de corruptissimo horum temporum statu Bernardus : cui vocem populi si adjecero, finemfaciam, nee ulterius Camerinam hanc movebo. Earn vero populari suo Hadriano IV. pontifici, quid de se et Ecclesia Romana sentirent homines, familiarius sciscitanti, his verbis exposuit Johannes Sarisburiensis. " Romana* Ecclesia, quae mater omnium Ecclesiarum est, se non tarn matrem exhibet aliis, quam novercam. Sedent in ea i> .Job cap. 40. ver. 23. "^ 2 Thess..cap. 2. ver. 4, 8. ^ Job. Sarisbur. in polycratic. lib. 6. cap. 24. CAP. Vir. SUCCKSSIOXE FT STATU. 197 Scribaj et Pharisa2i, ponentes onera importabilia in bu- meris hominum, quas digito non contingunt. Domiilantur in clero, nee forma fiunt gregi, qui recto calle pergit ad vitam: pretiosam supellectilem congerunt ; auro et argento onerant mensas, sibi etiam ab avaritia nimis parci. Nam pauper aut nullus, aut rarus admittitur, quern interdum non tarn Chiistus, quam vana gloria introducit. Concuti- unt Ecclesias, lites excitant, collidunt clerum et populum : iaboribus et miseriis afflictorum nequaquam compatiuntur, Ecclesiarum laetantur spoliis, et quaestum omnem reputant pietatem. Justitiam non tarn veritati, quam pretio red- dunt. Omnia namque cum pretio hodie ; sed nee eras aliquid sine pretio obtinebis. Nocent saepius, et in eo dae- mones imitantur, quod tunc prodesse pu'tantur, cum no- cere desistunt, exeeptis paucis qui nomen et officium pas- toris implent. Sed et ipse Romanus pontifex omnibus gravis €t fere intolerabilis est, &c." 7. Quanquam vero haee fuerit deploratissima horum temporum conditio: aliquanto tamen melior fuit quam temporum subsequentium, quando " ad hunc statum* venit Romana Ecclesia, ut non esset digna regi nisi per repro- bos :" tristique experimento apostolicae sententiee Veritas est comprobata ; wov-qpoV' avSipdJiroi koX yo-qre^ irpoKOxpovaiv iir\ TO ^tipov, TrXavwvTSQ Koi irXavtofiivoi, Mali homines et seductores proficient in pejus,, errantes, et in erroreni mittentes." Nam licet e carcere suo jam emissus Satanas " exiverit, ut seduceret gentes quae sunt in quatuor angulis terras :" non tamen, quum primum exiit, eum tantam hu- mano generi cladem inferre, tantamve seductionem procu- rare potuisse putandum est, quantum deinceps efFecturus erat cum esset progressus longius. Id ille sane omni egit conatu atque studio, ut Hildebrandina valeret et vigeret Theologia ; quod " scelus"^ idololatrias incurrit, qui apos- • Petr. Aliac. de reformat. Eccles. Csesarius Heisterbach. hist. lib. 2. cap. 29. ^ 2 Tim. cap. 3. ver. IS. Vid. de sequentium temporum corruptissimo statu Ja- cob, de Vitriaco, tom. 2. pag. 261, 278, 291. Paralipom. Abb. Urspurg.pag. 344, . 345. ' Greg. VII. regist. lib. 4. epist. 23. tom. 3. concil. pag. 1221. edit. Binii. Enmo de bello Saxonico, pag. 139. edit. M. Frehcri. VOL. 11. P 198 DE CHRISTIANARUM KCCLESIARUM CAP. VII. tolicas secli obedire contemnit :" tantumque apud aliquos effecit, ut Romano Apostolo'', ne eum Antichristum esse nesciremus, "datam omnem potestatem in coelo et in ter- ra" agnoscerent ; imo et in Anglia, si Bertoldo Constan- tiensi credimus, impleri coeperit vaticinium Apocalypseos, " nequis^ posset emere aut vendere, nisi qui haberet cha- racterem aut nomen bestiae, aut numerum nominis ejus," Sic enim ille'^, de Guilielmo I. Anglorum rege : " Totam terram Anglorum Romano pontifici tributariara fecit ; nee aliquem in sua potestate aliquid emere aut vendere permisitj quern apostolicae sedi inobedientem deprehen- dit." 8. Ita vero res se habuit. Post mortem regis Edvardi, dicti Confessoris, contendentibus de regno Angliae Guili- elmo Normanno et Haraldo Anglo, quum Guilielmus" " praepropera querela papam consuleret, Haraldus judi- cium pap« parvi penderet :'' Alexander II. qui tum erat pontifex, vexillum in belli et regni omen tradidit Guiliel- mo ; et- potitus victoria Guilielmus, vexillum Haraldi Ro- mam transmisit ad Alexandrum. Rebus deinde in Anglia compositis, de solutione Denarii S. Petri pontifex per li- teras regem ita commonet. " Novit'' prudentia tua, An- glorum regnum, ex quo nomen Christi ibi clarificatum est, sub apostolorum principis manu et tutela extitisse ; donee quidam membra mali capitis efFecti, zelantes superbiam patris sui Satanas, pactum Dei abjecerunt, et Anglorum populum a via veritatis averterunt. — Nam, ut bene nosti, donee Angli fideles erant, piae devotionis respectu ad cog- nitionem religionis annuam pensionem apostolicae sedi ex- ^ Sic et Bernardo papa est unctione Christus. Vestro apostolatui, pater sancte, data est omnis potestas in ccelo et in terra. Gladius anceps in manibus vestris. Super gentes et regna constituti estis, ad alligandos reges eorum in com- pedibus, et nobiles eorum in manicis ferreis. Guil. Senonens. ad Alexandrum III. ap. Hoveden. in Henr. II. " Apoc. cap. 13. ver. 17. f Bertold. Constantiens. append, ad Herman, contract, ann. 1084. " Ingulph, Croylandens. hist. Guil. Malmesb. de gestis regum Anglor. lib. 3. in Guilielm. I. Et Thomas Otterbourne, in chron. Reg. Angl. '' Augustin. Steuch. de Donat. Constantin. contra Vallam, et Baron, amial. torn, 11. ann. 1008. sec. 1. exUbro censuum Rom. Ecclesiae. CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU. 199 hibebant; ex qua pars Romano pontifici, pars Ecclesiae S. MarisE, quas vocatur schola Anglorum, in usuni fratrum deferebatur." A rege vero lex ilia antecessoris sui Edvar- di de denario sancti Petri, qui Anglice dicitur Romescot, confirmata est. " Omnis'^ qui habuerit triginta denariatas vivae pecuniae in domo sua, de proprio suo, Anglorum lege dabit denarium sancti Petri : et lege Danorum dimidiam marcam. Iste vero denarius debet summoneri in solemni- tate sancti Petri et Pauli, et coUigi ante festivitatem quas di- citur Advincula sancti Petri, ita ut ultra ilium diem non de- tineatur. Si quisquam detinuerit, ad justitiam** regis clamor deferatur, quoniam denarius hie eleemosyna regis est ; justitia vero faciat denarium reddi, et forisfactionem epis- copi et regis. Et si quis plures domos habuerit ; de ilia, ubi residens fuerit in festo apostolorum Petri et Pauli, de- narium reddat." Indeque in epistola ad eundem regem, primo pontificatus sui anno scripta, Hildebrandus " Re- bus^" inquit " sancti Petri, quae in Anglia coUiguntur, sic liberalitati tua ut tua, committimus ; ut pium et propitium debitorem Petrum reperias, et eum tibi ex debito subve- nire admoneas, quem sibi multa te tribuisse non latebit :" et in epistola ad filium'' ejus Henricum I. Paschalis ponti- fex. " Eleemosyna beati Petri, prout audivimus, ita per- peram doloseque collecta est, ut neque mediam ejus par- tem hactenus Ecclesia Romana susceperit. Quod totum tibi, sicut et alia, imputatur." 9. Hinc Bertoldus, cum eleemosynam a tributo nesciret* *^ Rog. Hoveden. annal. part. post, in Henr, II. edit. Lond. ann. 159C. fol. 344. et Henr. Knigliton. chron. lib. 2. cap. 4. a Guil. Lambardo edit. Lond. ann. 1568. fol. 128. ■■ Justitiarium. Vid. leges Edvardias, Ingulpho Abbate Crowlandiensi editas, ap. V. C. Jo. Selden. in notis ad ^admerutn pag. 179, et 180, edit. Lond. ann. 1623. Justitia in municipali nostro jure pro justitiario ponitur. Dan. Molmi. ' Greg. VII. Regist. lib. 1. epist 70. torn. 3. concil. pag. 1175. edit. Binii. ' MS. in biblioth. Cotton. ^ Bertoldus nesciebat. Wilhelmus Warlewast Henr. I. legatus, causss quam apud pontificem turn agebat serviens, (apud Guil. Malmesb. de pontif. Angl. I. 1. in Anselmo; ex quo Baron, ann. 1103. sec. 6.) nolehat distinguere (aliud enira agebat) ; qui tamen munificentise regiae hoc tribuit. Et ipse rex, in Uteris suis eodem tempore conscriptis, (utcunque legati ejus mandata transgressi fueiint) p 2 200 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP, VII. distinguere ; et quod pise devotionis respectu datum est, Adelitatis et subjectionis ratione redditum intevpretaretur : a Guilielmo " totam terrain Anglorum Romano pontifici tributariam factam" scripsit. Ad quam opihionem minuen- dam, ex annalium monumentis testes excitare nihil opus : ipsius supersunt Guilielmi ad Hildebrandum hac de re missae literae. Cum enim superbus pontifex, liberalitate regis non contentus, fidelitatis insuper exigeret ab eo ju- ramentum ; ejusmodi responsum tulit, quale a libero et sui jm'is principe expectari oportebat. Excellentissimo'' sancts EccIesiiE pastori Gregorio, gratia Dei Anglorum rex et dux Normannorum Guilieltnus, salutem cum amicitia. " Hubertus legatus tuus, religiose pater, ad me veniens, ex tua parte me admonuit, quatenus tibi et successoribus tuis fidelitatem facerem ; et de pecunia, quam anteces- sores mei ad Romanam Ecclesiam mittere solebant, melius cogitarem. Unum admisi, alterum non admisi. Fidelita- tem facere nolui, nee volo : quia nee ego promisi, nee ante- cessores meos antecessoribus tuis id fecisse comperio. Pe- cunia tribus fere annis in Gallia me agente negligenter coUecta est. Nunc vero divina misericordia me in regnum meum reverso, quod coUectum est per prasfatum legatum mittitur ; et quod reliquum est, per legatos Lanfranci archiepiscopi fidelis nostri, cum opportunum fuerit, trans- mittetur. Orate pro nobis, et pro statu regni nostri: quia antecessores vestros dileximus, et vos pras omni- bus sincere diligere et obedienter audire desideramus." Eidem tribuuntur et aliae, contra reservationes, provisiones Beneficium duxit: in hist Jovnal. Et Fox pag. 186. (prior, edit.) Quid liac in re egit Henricus II. vid. apud Rog. Hoveden. fol, 284. pag. 2. lin. 26. edit. Lond. Matt. Par. pag. 99. 33. Baron, ann. 1164. sec. 42, et 44. item Seideni Janum Anglorum, pag. 105, 107. Baron, ann. 1135. sec. ult. ait Stephanum regem testari regnum Anglorum ipsi esse confirmatum ab Innocentio papa, quasi esset feudatarium Romani pontificis, qui tKtyxoQ est row avatriov : Stephani. sane jus erat male fundatumj et propterea tali substructione opus habuit. Vid. Henr. Huntingt. fol. 226. pag. 2. lin. 34, 35. edit. Lond." ' Ex Lanfranci epistolis MS. in biblioth. Cotton, et Baron, ann. 1079. sec. 25. CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU. 201 et impositiones papales scriptse literae : quarum" haBC con- clusio. " Adimatur onus deprimens iiliorum humeros : ne cogat eos necessitas, ea tandem dejicere, quae diutius non possunt absque detrimento nimio supportari : sed ut nostra nostrorumque devotio crescat evga sedem apostoli- cam jugiter optamus, ut fideliter acquiescat. Namque torpescere non valemus, quin, ut tenemur, tanta discrimina pro viribus evitemus." 10. Extat et Hildebrandi adversus Guilielmum ad Ru- ber turn legatum suum, cujus in superioribus regis Uteris facta est mentio, missa epistola ; in" qua, postquam de de- nariis Petri, qui ex Anglia erant transmittendi, breviter pronuntiasset ; " Pecunias sine honore tributas quanti pretii habeam, tu ipse optime potuisti dudum perpendere :" de rege Anglorum ista adjicit. " Multa sunt unde sancta Romana Ecclesia adversus eum queri potest. Nemo enim omnium regum etiam paganorum contra apostolicam sedem hoc praesumpsit tentare, quod is non erubuit fa- cere ; scilicet ut episcopos et archiepiscopos ab apostolorum liminibus uUus tam irreverentis et impudentis animi prohi- beret. Unde volumus ut eum nostra vice prudentia tua studeat admonere, quatenus honorem quern sibi a subdi- tis suis graviter ferret non exhiberi, sanctae Romanae Ec- clesiae non tantopere laboret imminuere ; et debitas gra- tias agendo, gratiam B. Petri procuret acquirere. Nos enim amicitiae nostras pristinas circa eum memores, et apostolicam raansuetudinem, quantum, Deo auctore, possu- -mus, imitantes, hucusque illius culpae pepercimus : qui si his et similibus, quse tibi nota sunt, modum non imposue- rit ; omnino sciat se iram beati Petri in se graviter provo- caturum." 11. Idquoque Hildebrandum non parum pupugit, quod Guilielmus Odonem fratrem suum,Baiocensemepiscopum, nulla sublimitatis episcopalis ratione habita, in carcerem ausus esset conjicere : sic enim ipse Hildebrandus in lite- <^ In libro de vera differentia regiae potestatis et Ecclesiasticae ; edit. Lond. ann. 1534. fol. 55. ^ Greg. VII. regist. lib. 7. epist 1. torn. 3. concil. pag. 1244, edit. Binii. 202 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VII. ris ad regem : " Unum"," inquit, " nos tangit, et tangendo angustat, atque inter regalium tuarum virtutum insignia monumenta laetitiam in amico corde violenter obnubilat; videlicet, quod in capiendo germanum tuum episcopum, non sicut decuit propriae honestati prospiciens, sed secula- rem cautelam et rationem divinse legi praeponens, sacerdo- talem reverentiam minus vigilanter attendisti. Et quidem non latere tuam prudentiam credimus, scriptum esse, quod de sacerdotibus maxime oportet intelligi : Qui vos tangit, tangit pupillam oculi mei. Et alibi : Nolite tangere Chris- tos meos : et quod Dominus ipse sacerdotibus licet pravis et valde indignis honorem deferre non sit dedignatus. Quam rem piae memoriae Constantinus, praecipuus videlicet imperator, intelligens, in Nicaena synodo nuUam in epis- copos ab ipsis etiam episcopis accusationem voluit susci- pere, nullumque contra eos judicium praesumpsitinferre,di- cens : Vos dii estis a vero Deo constituti ; ideo non oportet utnos homines deos pragsumamus judicare. Quanta etiam sit sacerdotii dignitas, quantaque sublimitas episcopalis, B. Ambrosius, doctor scilicet eximius, vestram doceat magni- tudinem, vestramque instruat prudentiam, in pastorali suo sic ponens : Honor igitur, fratres, et sublimitas episcopalis nuUis poterit comparationibus adaequari. Si regum ful- gori compares et principum diademati, longe erit inferius, quam si plumbi metallum ad auri fulgorem compares." 12. Hebc Hildebrandus : cujus tamen tum argumenta tum preces apud regem nuUius fuisse momenti, certum esse confirmat Baronius" : simulque certum, non ita ponti- fici dicto audientem fuisse regem, ut se ab illo rijc'' pi- vog sXKEo-Sai pateretur. Nee enim tam angusto et pusillo animo eum regem fuisse existimandum est, quem tumoris immodici accusant scriptores pontificii; quod"^ " secularia et ecclesiastica ad libitum disponeret : nullum pro aposto- lico in terra sua admitteret, nisi animo suo blandiretur ; concilium in regno nullum cogi sineret nisi se consulto, ni- • Greg. VII. legist, lib. 11. epist. 2. torn. 3. concil.pag. 1278. edit. Binii. ' Baron, ann. 1081. sec. 24. '' nare trahi. ' Raniilph Higden. polychron. lib. 7. CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU. 203 hil ibi definiri nisi ipse dictasset." Talem enim eum no- bis describit Ranulphus Cestrensis monachus. Et tamen, ut ad regale fastigium cresceret Guilielmus, tanto se stu- dio laborasse profitetur Hildebrandus, ut " a quibusdam'' fratribus magnam infamiam pertulerit submurmurantibus, quod ad tanta homicidia perpetranda tanto favore suam operam impendisset :" et postquam regium honorem con- secutus est, "prae* caeteris sui ordinis apostolicae sedidevo- tum" eum fuisse agnoscit ; adeoque " charissimmn', et unicum sanctee Romans Ecclesiae filium" appellat. Quo- modo igitur reliquos illos afFectos fuisse existimabimus, a quibus rogatum Guilielmum scribit idem, ut^ contra apos- tolicam sedem pactum inivet ? 13. Audiamus de Hildebrando in Wormatiensi conci- lio a Germanicis episcopis omnibus", praeter paucos, latam sententiam. " Dum*" profanis studes novitatibus, dum magis amplo quam bono nomine delectaris, dum inaudita elatione distenderis, velut quidam signifer schismatis, om- nia membra Ecclesis, quse, secundum apostolum, quietam et tranquillam vitam ante base tua tempora agebant, super- ba crudelitate, crudelique superbia lacerasti : flammasque discordise, quas in Romana Ecclesia diris factionibus exci- tasti, per omnes Ecclesias Italise, Germaniae, Galliae et HispaniaB, furiali dementia sparsisti. Sublata enim, quan- tum fuit, omni potestate ab episcopis, quae eis divinitus per gratiam Sancti Spiritus, qui maxime in ordinationibus operatur, collata esse dignoscitur, omnique rerum ecclesi- asticarum administratione plebeio furori per te attributa, dum nemo jam alicui episcopus aut presbyter est, nisi qui hac indignissima assentatione a fastu suo emendicavit om- nem apostolicae institutionis vigorem ; illamque pulcherri- mam membrorum Christi distributionem, quam doctor gentium to ties commend at et inculcat, miserabili confu- "• Greg. VII. regist. lib. 7. epist. 23. torn. 3. concil. pag. 1251. edit. Binii. ' Id. lib. 11. epist. 2. pag. 1277. ' Id. lib. 1. epist. 31. pag. 1164. e Id. lib. 9. epist. 5. pag. 1267. » Sigeb. Vincent. Matt. Paris. *> Statut. imperial. » Goldast. edit. torn. 1. pag. 47. 204 DE CHBISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VII. sione miscuisti : sicque per haec tua gloriosa decreta, quod sine lachrymis dici non potest, Christi fere nomen periit. Quis autem illud pro indignitate rei stupeat, quod novam quandam indebitamque potentiam tibi usurpando arrogas, ut debita universae fraternitati jura destruas ? Asseris enim, cujuscunque nostrum parochiani aliquid delictum ad te vel sola fama perveniat, ultra jam non habere quem- quam nostrum aliquam potestatem vel ligandi vel solvendi, extra prseter te solum, aut eum quern tu spiritualiter" ad hoc delegeris. Quae sententia quod omnem insaniam ex- cedat, quis in sacris literis eruditus non videat ?" Haec de profanis novitatibas Hildebrandi Wormatienses patres. 14. At Guilielmi primi filius, et in regno Angliae succes- sor, Guilielmus Rufus dictus, profiteri ausus est, " quod nuUus archiepiscopus vel episcopus, de regno suo, ad curiam Romanam vel ad papam haberet respectum" ;" et Anselmum, contrarium defendentem, " laesae majestatis reum postulavit ;"■ Anglorum quoque episeopis, praeter Gundulphum RofFensem " suum calculum huic accusa- tioni adjicientibus''." Denique Anselmo " papam Urba- num visitandi lieentiam exigenti," tale responsum*^ dedisse fertur"*- " Quod si coeptis desisteret, si propositis evan- geliis promitteret, se nee apostolorum limina visitaturum, nee pro quovis negotio Romanae sedis audientiam appella- turum ; tunc et suis et rebus suorum cum omni tranquilli- tate poterat prospicere, et regni majoribus cum omni domi- natione praeesse : sin autem, poterat transfretare sed in- consulte, et recedere sine spe revertendi." Referunt haec in anni 1094. historia, Rogerus Wendoverius et Matthasus ■^ sjjucitdlli'f. ■* Itahabent exemplaria MSS. Vide historiam minoiem Matt. Paris. ■> Asseiuit etiam Hex Williehmus constanter, quod post conversionem ad fidem Cliristianam, totet tantas in regno suo Angliae obtinuit libertates, quot imperator in imperio. Quid papae de vel imperii vel regni laicis libertatibus, cui pertinet tantum de animarum salute sollicitari ? De pullulantibus in Christianitate hoe- resibus, ubi non sufBciunt prselati incolce resistere, studeat papa per se vel le- gates adhibere remedia. ": IliEC regis verba refert Matthaus Parisiensis in historia maj. MS. in biblio- theca regia. "* Qui talc responsum veporlavit. Malt. Paris. MS. in bibliotbeca regia. CAP. VII, SUCCESSIONE ET STATU. 205 Parisiensis, Albanensis Cajnobii monachi. iEadmerus Cantuarierisis monachus, qui in curia praesens tunc aderat, regis sententiam ab episcopis et baronibus Anselmo ita relatam fuisse narrat. " Vult'' et jubet, quatenus aut jure- jurando promittas, quod nunquam amplius sedem S. Petri vel ejus vicarium, pro quavis, qnas tibi queat ingeri, cau- sa appelles; aut sub omni celeritate, de terra sua recedas." Et Anselmus ipse, in fipistola*^ ad Paschalem papam paulo ante regis mortem scripta, "Petii licentiamab eo" inquit, " sedem adeundi apostolicam, ut inde consilium de anima mea et de officio mihi injuncto acciperem. Respondit reXj me in se peccasse, pro sola postulatione hujus licen- tias : et proposuit mihi, ut aut de hac re, sicut de culpa, satisfacerem, et securum ilium redderem, ne amplius pete- rem banc licentiam, nee aliquando apostolicum appella- rem ; aut de terra ejus cito exirem," 15. Habentur etiam ad hujus successorem Henricum (qui primi Guilielmi Alius, secundi frater fuit ; et propter singularem eruditionem Bello-clericus dictus est) a Pas- chale papa scriptae literae ; quarum hoc initium. " Pas- chalis* episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio Hen- rico, illustri Anglorum regi, salutem et apostolicam benedic- tionem. Cum de manu Domini largius honorem, divitias, pacemque susceperis : miramur vehementius et gravamur, quod in regno potestateque tua beatus Petrus, et in beato Petro Dominus, honorem suum justitiamque perdiderit. Sedis enim apostolicee nuncii vel literae, praeter jussum re- giae majestatis, nullam in potestate tua susceptionem aut aditum promerentur : nullus inde clamor, nullum indejudi- cium ad sedem apostolicam destinatur." Habentur ejus- dem et alias, turn ad regem tum ad episcopos Anglici regni directae : in'' quibus eos contra sedis apostolicas auctorita- ^admer. hist. Novorum lib. 2. pag. 39. Lib. 3. epist. 40. torn. 4. oper. Anselm. Vid. Gallicos aulicos contra papam in Arnulpho. torn. 2. 6. 23. fol. 38. G.Romani contra Lucium P. T. 3. 8. 3. fol. 87. 1). Vid. Baron, ann. 1144. sec. 4, 5, 6. Ap. jEadmerum lib. 5. hist. Novorum pag. 112, 113. Ibid. p. 115. 206 DE CHItlSTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VII. tem plurimum excessisse, et dignitati plurimum subtraxisse, conqueritur. " Vos enim," inquit, " inconsultis nobis, etiam episcoporum negotia definitis. Vos oppressis apostolicae sedis appellationem subtrahitis. Vos contra conscientiam nostram'' concilia synodalia celebratis. Vos prsster auc- toritatem nostram episcoporum quoque mutationes praesu- mitis : quod sine sacrosanct^ Romanaj sedis auctoritate ac licentia fieri, novimus omnino prohibitum." Extat quoque Henrici regis ad Paschalem data epistola : quam, ut Anglicanae libertatis adhuc retentae testem, ex Johannis* Bramptoni historia visum est subjicere. " Patri venera- bili Paschali summo pontifici, Henricus Dei gratia rex Anglorum, salutem. Promotion! vestrae in sedem sanctae Romans Ecclesiae plurimum congaudeo ; petens quod ami- citia, qu« patri meo cum antecessoribus vestris fuit, inter nos quoque illibata permaneat. Unde ut dilectio et be- nignitas a me videatur sumere initium, beneficium, quod ab antecessoribus meis beatus Petrus habuit, vobis mitto ; eosque honores et earn obedientiam, quam tempore patris mei antecessores vestri in regno Anglias habuerunt, tem- pore meo ut habeatis volo ; eo videlicet tenore, ut digni- tates, usus et consuetudines, quas pater meus tempore ante- cessorum vestrorum in regno Angliae habuit, ego tempore vestro in eodem regno meo integre obtineam. Notumque habeat sanctitas vestra, quod, me vivente, Deo auxiliante, dignitates et usus regni Angliae non minuentur. Et si ego, quod absit, in tanta me dejectione ponerem, opti- mates mei, imo totius Angliae populus, id nullo modo pate- retur. Habita igitur, charissime pater, utiliori delibera- tione, ita se erga nos moderetur benignitas vestra, ne, quod invitus faciam, a vestra me cogatis recedere obedientia." A Calixto denique papa, ^Eadmero et Hovedeno authori- bus, tandem " impetravit^ ut omnes consuetudines, quas pater suus in Anglia habuerat et in Normannia, sibi conce- " Ita ibi ex MS. legendum ; non vestram. ^ Jo. Brampt. hist Jornal. MS. in ead. biblioth.. Cottoniana : et aliud ejusdem epistolaB exemplar, sub hsec ipsa tempora descriptum, vidimus. " iEadmer. hist. Novorumj lib. 5. pag. 125, 126. Kog. Hoveden. annal. part. prim, ad ann.. 1119. CAP. VII. srCCESSIONE ET STATU. 207 deret; et maxime ut neminem aliquando legati officio in Anglia fungi permitteret, si non ipse (aliqua praecipua querela exigente, et quae ab archiepiscopo Cantuariorum caeterisque episcopis regni terminari non posset) hoc fieri a papa postularet." 16. Harum consuetudinum et liber tatum antiquarum, in comitiis Clarendonensibus, anno decimo Henrici II. habitis, facta^ est recognitio : quani " archiepiscopi, episcopi, abbates, priores, clerici, cum comitibus et baro- nibus ac proceribus cunctis, juraverunt, et firmiter in ver- bo veritatis promiserunt viva voce tenendas'' et observandas domino regi et haeredibus suis, bona fide et absque malo ingenio, in perpetuum." Atque inter eas, una hffic est, " De appellationibus ; si emerserint, ab archidiacono de- bent procedere ad episcopum, et ab episcopo ad archiepis- copum : et si archiepiscopus defuerit in justitia exhibenda, ad dominum regem perveniendum est postremo, ut prae- cepto ipsius in curia archiepiscopi controversia termine- tur ; ita quod non debet" ultra procedere absque assensu domini regis." Vel, ut constitutionis sententiam expres- sit Johannes Sarisburienses : " Quod** non appellaretur pro causa aliqua ad sedem apostolicam, nisi regis et offici- alium suorum venia impetrata." Cui consuetudini fidem facitj quod apudHenricum Huntindoniensemlegimus : "in Anglia' appellationes in usu non fuisse, donee eas Henricus Wintoniensis episcopus, frater regis Stephani, dum Ro- manse Ecclesije legatus esset, malo suo crudeliter intru- sit;" quanquam sic pontifici regem Stephanum devinc- tum non fuisse certum est; quin, orta inter ipsos simul- " In quadrilog. de vita Thoraae Cantuar. Gervas. Dorobernens. Roger. Wen- dover, et Matt. Par. hist. ann. 1 ) 64. Goldast. constitut. imper. torn. 3. a pag. 346. ad 349. Jo. Selden, Jan. Angler, lib. 2. Baron, ann. 1164. sec. 37. ^ Se tenendas Domino. R. Wendover. Se tenendas et observandas Domino R. ita Matt. Par. in MS. turn Cottoniano, turn regie, in quo postremo (post inperpetuum pag. 135. lin. 44. edit. Lend.) additur Inter alios autem his om- nibus ipse Cantuariensis archiepiscopus Thomas consensit. ' Debet ultra procedi. Wendover. et Matt. Paris. MS. in utroque codice. '' Job. Sarisbur. epist. 159. ' Henr. Huntindoniens. hist. lib. 8. ann. 16. reg. Stephan. in quo lege appel- latum est non appellatus est ; et Simeon Dunelmensis, 208 DE CIIttlSTlANARUM ECCLESIAIIUM CAP. VII. tate, et suis*^ episcopis ad pontificem egressum, et nuntiis^ pontificis introitum in terrain suam denegare ; atque etiam a Johanne Paparone'' cardinale, qui legatione fungebatur in Hibernia, per Angliam transeunte, fidelitatis juramen- tum exigere nihil omnino dubitaverit. 17, Fridericus quoque Barbarossa, qui eodem tempore imperavit in Germania, quo Henricus II, regnavit in Anglia, " nullum" Romanae Ecclesiae legatum, nisi a se vocatum vel conductum, in regno Teutonico admittere voluit ; neque sub forma appellationis quenquam ire ad curiam Romanam passus est :" atque ab Hadriano IV. quod nomen suum praeponeret pontificio, ab episcopis exigeret fidelitatis ju- ramentum, et cardinalibus omnem in Germaniam aditum obstrueret, praecepti de honorandis parentibus violati ac- cusatus, hoc responsum reddidit. " Fridericus, Dei gratia Romanorum imperator, semper Augustus, Hadriano Ec- clesiaj catholicae pontifici, omnibus illis adhserere quae cce- pit Jesus facere et docere. Lex justitiae unicuique quod suum est, restituit. Non enim parentibus nostris deroga- mus, quibus in hoc regno nostro debitum exhibemus hono- rem, a quibus videlicet progenitoribus nostris et regni dig- nitatem suscepimus et coronam. Nunquid tempore Con- stantini Silvester regalis aliquid habuisse dignoscitur ? Sed ejus pietatis concessione libertas concessa est Ecclesiae, pax restituta : et quicquid regalis papatus vester habere dig- noscitur, largitione principum obtinet. Unde cum Roma- no pontifici scribimus, jure et ex antiquo nomen praeponi- mus, et ad justitiae normam eidem nobis seribenti concedi- mus. Revolvite annales, et si lectum neglexistis, quod as- serimus illic invenitur. Ab his autem qui Dei sunt per adoptionem, et regalia nostra tenent, cur homagium et re- galia sacramenta non exigamus ? cum ille noster et vester institutor, ab homine rege nihil accipiens, sed omnia bona omnibus conferens, qui pro se et Petro censum Caesari persolvit, et exemplum vobis dedit, ut ita faciatis, doceat ' Bernard, in vita MalacliisD. e Baron, ann. 1148. sec. 36. ex epist. Tlioma; Cantuar. *< Rog. W^endover. et Matt. Paris, hist. ann. 1151. » Joh. Naucler. chronograph, gencrat. 39. H. Mutius, chron. German. lib. 15. CAP. Vn. SUCCESSIONE ET STATU. 209 vos, dicens : Discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Aut igitur regalia nobis dimittant, aut, si hsc utilia judica- verint, quae Dei Deo, quae Cassaris Cassari, persolvant. Car- dinalibus utique vestris clausee sunt Ecclesiae, et non patent civitates : quia non videmus eos prtedicatores, sed praeda- tores ; non pacis corroboratores, sed pecuniae raptores ; non orbis reparatores, sed auri insatiabiles con-asores. Cum autem viderimus eos, quales requirit Ecclesia, portantes pacem, illuminantes patriam, assistentes caussas bumilium in eequitate ; necessariis eos stipendiis et commeatu sus- tentare non diflFeremus. Humilitatis autem, quae est cus- tos virtutum, et mansuetudinis vestrae, non minimam notam ■ incurritis, cumhujusmodi quajstiones, religioni nonmultum conferentes, secularibus personis proponitis. Provideat itaque paternitas vestra, ne, dum talia movet qu® indigna ducimus, ofFendiculum ponat illis, qui velut ad imbrem serotinum ori vestro aures suas arrigere festinant. Non enim non possumus respondere auditis, cum superbiae de- testabilem bestiam usque ad sedem Petri reptasse videmus. Paci Ecclesiae bene semper providentes, bene semper valete." 18. Ab eodem Friderico* negatam esse carnalem Do- minici corporis et sanguinis in sacramento prajsentiam, duo- bus exemplis confirmat Johannes Vitoduranus Minorita'', in principio clironicorum, quae apud Helvetios in S. Gal- limonasterio manuscripta asservantur. De ejusdem etiam expeditione in Palaestinam, anno 1189. facta, agens Nicetas" Choniates, Alemannos ab Armenis, propter consensum quern in plerisque religionis capitibus habebant, non uthos- tes, sed ut amicos, exceptos esse notat, " Apfisvtoig ■yap, inquit, kox ^AXa/iavolg lirio-jj? ri rojv aylwv hk6vo)v Trpoo-- Kvvr\ Flor. hist. ann. 1087. i Girald. Cambrens. itinerar. Cambr. lib. 2, cap. 14. et dialog, de Ecclesia Menevensi, distinct. 1. pag. 523. I* Possevin. apparat. sacr. in Berengar, Tiironens. CAP. VH. SUCCESSIONE ET STATU. 21 1 19. Quanquam enim Berengarii a Romana Ecclesia damnata esset sententia; multi tamen, etiam eorum qui a Romana Ecclesia secessionem non fecerunt, re ipsa idem cum illo tenuerunt. " Sunt nonnulli" inquit Zacharias episcopus Chrysopolitanus*, " imo forsan multi, sed vix notari possunt, qui cum damnato Berengario idem senti- unt, et tamen eundem cum Ecclesia damnant. In hoc vi- delicet damnant eum, quia formam verborum Ecclesiae ab- jiciens, nuditate sermonis scandalum movebat. Non se- quebatur, ut dicunt, usum scripturarum, quse passim res significantes tanquam significatas appellant, praesertim in sacramentis, ut eorum virtutes exprimant. Alii vero la- tenter imponunt, quod non intelligant tropos et figuratas locutiones, ideoque miserabili morte animas signa pro rebus accipiant. Elud quoque maxime derident, quod panis et vini species quidam dicunt in aere apparere : qui- dam vero sensus corporeos falli, post conversionem pa- nis et vini in carnem et sanguinem Christi, &c." 20. De iisdem Rupertus, abbas Tuitiensis% " Hoc loco silendum non est, male quosdam ignotos, sed absconditi nominis homines, opinari, suis quoque defendere dictis et scriptis, panem verum et potum, quern in sancto altari su- mimus, nihilo minus patres veteris testamenti tempore manducasse et bibisse ; et nihilo magis hoc esse verum corpus et sanguinem Christi, quam fuit illud manna quod ille populus comedit ; et ilia aqua quam de petra produc- tam non solus populus, sed jumenta biberunt. Huic errori suo pro maximo argumento adhibent authoritatem apostoli dicentis : Efi omnes eandem escam spiritualem manducave- runt, et omnes eundem potum spiritualem biberunt. Bibe- bant autem de spirituali consequente eos petra: Petra autem erat Christus." Addit postea ex eorundem sen- tentia ; " Panem, quem in altari consecramus, figuramesse panis vivi, qui de ccelo descendit, non ipsum panem vi- vum ;" et licet istis se opponat, tamen et " hactenus in Eqclesia toleratam discordantium et contraria dicentium * Commentariorum in Evangeliorum monotessaron, lib. 4. cap. 1 56. ' lib. 6. comroentar. in Johan, cap. 6. ''1 Corinth, cap. 10. ver. 3, 4. 212 DF, CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VII. permixtionem" significat (si verba ejus in septimo libi'o commentariorum, ad idem Johannis caputs recte intelligo) : et ipse opini'onem sequitur, hon ab horum magis quam a pontificiorum sensu alienam. Statuit enim, Verbum'^, quod olim carnem de Maria virgine accepit, nunc panis ac vini substantiam in unitatem personae suae assumere : eaque ratione panem ilium, qui multis constat ex granis, vera dici corpus Christi ; et vinum illud, quod ex multis con- fluxit acinis, vere dici sanguinem Christi : sic tamen, ut in hoc corpore Domini vita ejus animalis non adsit ; et in ilium, in quo fides non est^ praeter visibiles species panis et vini, nihil de sacrificio perveniat. 21. Quo autem sensu Dominica ccena sacrificium, etiam hisce temporibus, dicta fuerit, nemo docebit nos me- lius quam ipse sententiarum magister, Petrus Lombardus episcopus Parisiensis. Hanc enim quaestionem movet ille, libi'o quarto, distinctione duodecima ; " si quodgerit sacer- dos proprie dicatur sacrificium vel immolatio ; et si Christus quotidie immoletur, vel semel tantum immolatus sit ?" Delu- de respondet : " illud, quod offertur et consecratur a sa- cerdote, vocari sacrificium et oblationem, quia memoria est et repraesentatio veri sacrificii, et sanctae immolationis fac- tse in ara crucis. Et semel Christus mortuus est in cruce, ibique immolatus est in semetipso : quotidie autem immo- latur in sacramento, quia in sacramento recordatio fit illius quod factum est semel." Quinetiam jam tum edoctos fu- isse homines, ut in sola hac Christi morte totam suam fidu- ciam ponerent, satis ostendunt quaestiones illae, authore Anselmo, morientibus proponi solitae : quibus ad nostra usque tempora, " per universum Christianum orbem," ut scribit Ulenbergius", " simpliciores ad agnoscendum Christum, et salutem consequendam, manuduxerunt ma- jores nostri." Habentur ese, cum in aliis bibliothecis manu descriptae, turn*" Colonise in libro anno salutis 1475. scripto " Rupert, lib. 6. comment, in Joh. cap. C. item lib. 2. de divin. ofRc. cap. 2, et 9. " Caspar. Ulenberg. lib. causanim, cans. 14. pag. 462, 463. '' Etin Kemnitio, de justiBcat. part. 1. exam, concil. Trident, pag. 143. et in Hortulo Animjc, ab Ilunnio citat. ad quam vid. responsionem Hessii Jesiiitte. CAP. VII, SUCCESSIONE ET STATU. 213 ill linguam Germanicam conversae : et in tractatu de arte' bene moriendi, anno 1504. typis excusse; unde transcriptas, " quia totam humanae salutis rationem," ut recte censuit idem, non hac certe in re papista, Ulenbergius, " adeoque nucleum Christianismi quasi brevi pugillo coniplectuntur," hue visum est attexere. 22. " Primo" quaeratur sic : Frater, laetaris quod in fide Christi moriaris ? respondeat ; Etiam. Frater, poenitet te non tarn bene vixisse sicut debuisses ? respondeat; Etiam. Frater, babes emendandi animum, si spatium vivendi haberes? respondeat; Etiam. Frater, credis te non posse nisi per mortem Christi sal- vari? respondeat; Etiam. Agis ei gratias ex toto corde de hoc ? respondeat ; Etiam. Age ergo, dum in te est anima tua, ei semper gratias : et in hac ejus morte te totum contege, huic morti te in- volve." Exemplar Coloniense plenius : " In hac sola morte fiduciam tuam constitue ; in nulla alia re fiduciam babe ; huic morti te totum committe, hac sola te totum contege, totum immisce te in hac morte, totum confige ; in hac morte te totum involve. Et si Dominus Deus te voluerit judicare, die: Domine, mortem Domini mei Jesu Christi objicio inter te et me, et judicium suum'' ; aliter tecum non contendo. Si dixerit, quod mereris damnationem, die : Mortem Domini mei Jesu Christi objicio inter te et me et mala merita mea ; ipsumque dignissimae passionis meritum oiFero, pro merito quod ego habere debuissem, et heu non habeo. Dicatur iterum : Domine mortem Domini mei Jesu Christi pono inter me et iram tuam. Deinde dicat ter : In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum, &c." ■= Artera hanc bene moriendi a devoto quodam Cisterciensi conscriptam, MS. habeo : in qua hse quaestiones inveniuntur (quarum summa etiam in prxfatione veteris mei codicis impressi). * Habetur in Flessaeo de missa, pag. 1226, et 1372. codicis in 8vo. edit, et in Hosii confessione Petri Coviensi cap. 73. '' timm. VOL. 11. Q 214 DE CHRISTIANAKVM ECCLESIARUM jGAP. VII. 23. Mitto quae non modo ab eodem Anselmo', sed etiam Ruperto Tuitiensi, Radulpho Ardente, Hildeberto Ceno- manensi, Bernardo Clare vallensi, Bernardo Morlanensi et aliis, in eandem sententiam praeclare sunt dicta : ad eos ac- cedo, qui in prima hac periodo Romanffi Ecclesise erroribus ita se opposuerunt, ut eo nomine apertas illi inimicitias de- nuntiarint. Inter hos insigniores fuerunt Berengariani et Waldenses : haec enim cognomenta illis indiderunt adversa- rii : quae et nobis hodie probri cujusdam loco objicere solent pontificii, " Qui hodie sunt Calvinistas, dim dicti fuerunt Be- rengariani," inquit Serarius'' in Trihaeresio : et qui hodie di- cuntur Protestantes, JohanniWendelstino*^ " novi sunt Wal- denses, et Germanici Waldenses." Nee vero justam ad- hue causam videre possumus, quamobrem horum majorum nos pudere debeat, quantumvis mendaciorum flumina in eos evomant adversarii ; ut hoc, si possent, modo Trorafio- ^opjjrov'^ facerent, fugientem jam in desertum, Jesu Christi Ecclesiam. 24. Berengariani, ut ab iis incipiam, a Berengario* Tu- ' Anselm. med. 2. de miseria hominis op. pag. 171. Bernard, serin. 1. de Anmint. In cont. serm. 22, et 50. epist. 190. Radulph. Ardent, hom. 2. contra merit. Dominic, in Sept. et 1 8. Dominic, post Trin. hom. I . contra merit, hom. 2. de possibilitate legis servanda;. Haymone in Apoc. et homil. Dominical. Remigio in Psalm, adeoque ipso Petro Abclardo (de quo Jesuit. Catechism, lib. 2. cap. 7.) cujus est ilia sententia in responsione MS. ad 190 Bernardi epistolam : " Ipsa quippe gratia Dei nos praevenit ut velimus, ipsasubsequetur ut possimus, ipsa nos consecrat ut perseveremus." Vid. Orthodoxograph. post Idiotam, in regulis viri sancti, reg. 5. et de confiiclu carnis et animae cap. 6. pag. 198. col- lect. D. Fulc. et Remig. in Psalm. 10. ver. 21, 29, (in coUectaneis meis) et Hay- mon. in fin. Apocal. ibid. Hie datur nobis intelligi quia praemium vitae aeternae non ex meritis nostris, sed gratia Dei. Haym. homil. in Dominica Septuagesimae. ■' Serar. Trihaeres. lib. 1. cap. 5. ' Wendelstin.praefat. in cod. canonum. et deccet. pontific. edit. ann. 1525. *■ Rapi aflumine. Apocal. cap. 12. ver. 15. ^ De Berengario vid. Genebrard. pag. 573. Garetium prsefat. lib. de eucharist. Bellarm. de eucharist. lib. 1. cap. 1. lib. 3. cap. 8. Magdeburg, cent. 11. pag. 239, 527, 656, 657. Catal. test. ver. part. 2. pag. 335. Sutlivii Turco- papism. pag. 94, 95. Eymeric. Direct. Inquis. pag. 261, 263, 264. San- ders pag. 431. Matt. Paris, pag. 10. Frateolum, de vitis haeret. pag. 92. Jo. Gerson prat. 4. Op. pag. 175. 6. Rob. Gaguinum de gest. Francor. fol. 82. a. edit. Paris, ann. 1514. Fr. Turrian. de eucharist. pag. 135. ubi ait de calice Ber- trami hausit postea Berengarius, et ex calice utriusque nostra aetate Calvinus et reliqui ejus sectatores. CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU. 215 ronensi dicti sunt : quern damnatum objectat Guilielmus Reginaldus, " earn'' ob fidem, quam nos ut pure et perfecte evangelicam sectamur : quia nimirum lealem corporis et sanguinis Christi praesentiam ex eucha'ristia auferebat : turn etiam quia Ecelesiam Romanam, Ecclesiam malignan- tium, concilium vanitatis, et sedem Satanas vocabat ; et Leonem nonum, comrauni hominum opinione pontificem bonum, imo sanctitate et miraculis (ut fertur) perinsignem, pompificem et pulpificem dictitabat, eum nee appellatione pontificis aut episcopi dignatus." Deoduinus sive Dietwi- nus Leodiensis episcopus, in epistola ad Henricum I. Francorum regem circa annum 1049. scripta (quae in fine tertii tomi bibliothecae patrum et in Baronii" undecimo annali, Durando perperam attribuitur) Berengario adjungit jrapaorarijv Brunonem episcopum Andegavensem. Fuit autem Berengarius " Andegavensis archidiaconus, the- saurarius, scholasticus : qui lionores gravibus duntaxat doctisque viris dim deferebantur:" ut in tertiolibro anna- lium'' Francorom conlirmat Papirius Massonus. " In maximis enim Ecclesiis," ut addit idem, " scholastic! mu- nus erat clerum docere ; idque nomen in Ecclesia Andega- vensi adhuc retinetur , quem honorem quisquis habet Academiae cancellarius est." 25. Et ea certe tempestate Berengarii " nomen inter sectatores divinee philosophise celeberrimum habebatur :" ' Reginald. Calvino-turcism. lib. 2. c4p. 5. *= Baron, aim. 1035. sec. 1. cap. 6. Et Bucher. in chronolog. epist. Leodien- fiium ann. 1022. ^ *• Ce Berangier (ainsi qu'il se tronve en un vieil livre escrit a la main) sur- nomme le Grammairien pour son excellent sf avoir, fut esleve en la dignite de grand archidiacre etthresorier en I'Eglise de sainct Maurice Cathediale du pays «t Duche d^Anjou, et maistre d' eschole, et chambrier de sainct Martin a Tours, au lieu qu'il devoit enseigner le peuple a bien vivre, rendu plus superbe et adhe- rant a ses opinions propres, &c. Vies des hommes illustres de Andre Tlievet, lib. 3. cap. 62. Jac. Philip. Eergomens. supplem. chron. lib. 12. ad ann. Christ. 1049. Be' rengarius, &c. cum diu sanctitate et doctrina insignis et clarus fuisset, ob doc- trinae suae amplitudinem primo confiisus in eucharistiie sacramento turpiter er- ravit, et multorum animos ipso suo errore infecit, &c. Et paulo ante de Lan- franco : Hie prse caeteris librum insignem nomine Sintilarium contra Berengarii errorem composuit, atque alia prasclara edidit. q2 216 DE CHRtSTlANARUM ECCLES-EARUM CAP. VII. quemadmoclum ex Floriacensis historic fragmento, quod cum aliis Francorum historicis a Pithaeo^ est editum, in- telligimus. Platina'' inter " viros sanctitate et doctrina in- signes" eum coiinumerat. Andreas Thevetus" ex vetere codice scientia excelluisse et Grammaticum cognominatum esse notat. Sigebertus'', " liberalium artium, et amplius dialecticas peritia insignem" ftiisse asserit. De eodem Hildebertus Cenomanensis : (Juicquid philosophi, qnicquid cecinere poets, Ingenio cessit eloqiiioque suo. Sanctior et major sapientia majus adorta, Implevit sacrum pectus et era Deo. Ipse quoque Sigonius" " hominem audacem" appellat, " sed disertum." Et Antoninus^, " Cum esset multum pe- ritus, multum," inquit, " erravit." Denique ejusdem asqualis Hugo^, episcopus Lingonensis, " virorum acutissi- mum," et, sacramentaria opinione excepta, " in cunctis aliis reverendissimum virum" nominat. Quo major est temeritas Johannis Garetii'' Lovaniensis, qui, non conten- tus Berengarium erroris et haereseos insimulare, etiam ut " hominem indoctum, et nullius eruditionis," ausus est traducere : et, quasi parum hoc esset, de suo amplius addit Guilielmus Alanus' ; ipsum " artium optimarum et igna- rum et osorem adeo importunum fuisse, ut ejus opera in Gallia disciplinae pene omnes jacerent." Et apud Guit- mundum'' quidem, quern isti in hac objectEe Berengario in- scitiae calumnia authorem sequi volunt, adolescente Be- rengario, " liberales artes intra Gallias pene obsolevisse," legimus : sed Berengarii opera id esse factum, ab Alano jam primtim audimus. => Edit. Francof. ann. 1596. pag. 86. ^ Plat, in Johanne 15. <^ Thevet. vithom. illustr. lib. 3. cap. 62. ■i Sigeb. deillustr. Eccles. script, cap. 155. * Sigon. de regno Italiae, lib. 8. ad ann. 1046. ' Antonin. chronic, tit. 16. cap. 1. sec. 20. B Hug. Lingon. epist. ad Berengar. edit. Lovan. ann. ISST. ■■ Garet. de vera praesent. in epist. nuncupator. et class. 5. ann. 1040. ' Alan, de eucharist. lib. 1. cap. 21. '' Guitmund. initio lib. 1. de eucharist. CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU, 217 26. Nee minus ridicule Papirius Massonus eidem invi- diam inde conflare nititur ; quod " mutuatus' videretur argumenta adversus eucharistiam ex capite vicesimo quin- to orationis tertiae libri quern de capitibus legis Mosaics conscripsit Josephus Albo, Judseus secta, valdeque nomini Christiano ae pietati infestus," Cum tamen constet de hoc argumento scripsisse Berengaiium annis plus trecentis ante quam lucem aspexit Judaeus iste ; qui'' circa annum demum Christi 1425. librum ilium Qnp'y de Mosaicae legis articu- lis et fundamentis composuisse traditur. Quod autem alibi affirmat idem " solum'' inventiim esse Berengarium, qui novam de eucharistia sententiam proferre in medium auderet ;: erque bellum: illias temporis theologos omnes in- dixisse:" falsi convincunt authores duo, qui a Berengarii aetate non multum abfueruut, Conradus Bruwilerensis, et Sigebertus Gemblacensis monachus : quorum alter in vita Wolphelmi Bruwilerensis'' abbatis, alter in chronico ad annum Domini 1051. his verbis utitur. " Istis diebus Francia turbabatur per Berengarium Turonensem, qui as- serebat eucharistiam, quam sumimus in altari, non esse revera corpus et sanguinem Christi. Unde contra eum, ET PRO EO, multum a multis, et verbis et scriptis, dis- putatnm est.'' Ubi tamen notandum, in vulgatis Sige- berti exemplaribus", verba ilia quae Berengarii favebant causae, ET PRO EO, omissa prorsus esse : quae non modo in Sigeberti exscriptoribus Guilielmo Nangiaco*, et magni chronici Belgici consarcinatores Nussiensi monacho, cernuntur Integra ; sed etiam ex ipso, ut creditur, Sige- berti'' autographo, quod in Gemblacensi asservatum est " Masson. de episcop. urbis, lib. 4. in Nicolao II. *> Vid. Buxtorf. bibliotli. Rabbin, et Job, Moltheri catalogum doctorum gen- tis Judaicae, ex Tzemach David. •^ Masson. annal. Francor. lib. 3. in Henr. rege. •■ Apud Suiium, torn. 2. vit. sanct. Apr. 22. " Sigebert. chronic, edit. Paris, ann. 1513, et 1589. torn. 7. biblioth. patr. col. 1490, Et MS. in bibliotheca regia cum Eusebio. f Nangiac. MS. in bibliotheca regia Westmonaster. ad ann. 1051. fi Rer. Germanic, script, a Jo. Pistorio edit. Francofurt. ann. 1C07-. pag. 105.. ^ Sigebert. chron. a Mirseo edit. Antverp. ann. 1608^ ^18 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. Til. coenobio, nuper restituta sunt ab Auberto Miraeo, diligea- tissimo antiquitatum Belgicartim indagatore. 27. Nimirum " pro Berengario multum a multis, et verbis et scriptis, disputatum esse," id vero asgre audiunt pontificii : a quibus sedulo data est opera, ne horum autho- fum vel scripta vel etiam nomina ad posteritatis notitiam pervenirent. Tantum Guitmiuidus" Berengarium dogma suutil per quosdam, quos " sustentabat, egenos scholasticos, quaquaversum potuit," diffudisse significat. Indeque de eo Guilielmus Alanus: " Clandestinis'' colloquiis primum im- peritorum animos in suam sententiam traxit, turn egenos quosque scholares, praesertim theologiae stadiosos, qjioti- diana stipe, cum opulentus esset, ita solicitavit, ut eorum opera omnis pene Gallia ac vicinae gentes eo malo quam citissime laborarent." Et, ut antiquiores commemorem, Guilielmus Malmesburiensis, cujus est" ilk, Heidelbergae anno 1587. sine authoris nomine edita, Bedae continuatio, de gestis regum Anglorum libro tertio. " Jamque scate- bat omnis Gallia ejus doctrina, per egenos scholares, quos ipse quotidiana stipe sollicitabat, disseminata." Similia habent Rogerus Wendoverus et Matthaeus Parisiensis, in anni 1087. historia. Denique Matthaeus Westmonaster- iensis et Roffensis historias collector, ad eundem annum, apertissime: "Eodem tempore, Berengarius Turonensis, in hsereticam prolapsus pravitatem, OMNES GALLOS, ITALOS"* ET ANGLOS, suis jam pene corruperat pravitatibus." Ex quo intelligimus, Berengarianos, id est, Dominici Testamenti adversus antichristi corriiptelas propugnatores atque vindices, non in uno aut altero angu- lo latitasse ; sed nobilissimas gentes implevisse, meritoque in quaestionem vocari posse, quod caussas suae serviens Guitmundus' perneget "vel unam eis civitatulam, vel etiam unam villulam concessisse." * Guitmund. lib. 1. de eucharist. Possevinus inapparatu (in Guidone abbate, et Guidone Aretino) ann, 1030. contra Berengarium scripsisse Guidonem Areti- num nolat. Sed nondum exortus fuit Berengarius, et authores quos sequitur (Vincentius, Antoninus, &c.) Guitmundum potius quam Guidonem intelligere vi- dentur. Vid. Arnaldum Wion, in ligno vitse, pag. 769, 770. b Alan, de eucharist. lib. 1. cap. 21. "si postrema tria capita exceperls. ^ Italicos et Anglicos histor. Roffens. ' Guitmund. de eucharist. lib. 3. CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU. 219 28. Quod vero ad ipsum Berengarium attinet : quem- admodum in chronico testatus est Sigebertus, " et con- tra eiim, et pro eo, multum a multis, et verbis et scriptis, disputatum esse :" ita addit in libro de illustribus Ecclesiae scriptoribus capite centesimo quinquagesimo quinto, "quia multi ad eum vel contra eum" super hac de mysteriis Christi sententia " scripserunt, scripsisse et ipsum ad vel contra eos :" et habetur hodie Lovanii, in Jesuitarum collegioj Berengarii de hoc argumento opus ; " tarn* vetustag notae, ut vel ipsius tempore conscriptum quis non injuria suspicetur:" illudne quod contra Adelmanni Brixiensis episcopi epistolam ilium scripsisse notat, in proxime citato loco, Sigebertus ? 29. Romanorum autem pontificum primus, anno quin- quagesimo supra millesimum, ei se opposuit, Leo IX. hac, ut in libro contra Berengarium narrat Lanfrancus, occa- sione. Literas in Normanniam ad Lanfrancum de cor- pore et sanguine Domini miserat Berengarius : in quibus Johannis Scoti sententiam commendaverat, et Paschasii damnaverat. Has a clericis, quibus absente Lanfranco a nuncio fuerant traditasj'resignatse ; et demum a Remensi quodam clerico Romam ad Leonem pontificem delatas sunt. lUe statim cum suis in Berengarium absentem et inauditum damnationis sententiam promulgat, eumqne Ro- mans Ecclesiae communione privat. Deinde proximo Septembri Vercellis synodum cogit : in qua Johannis Scoti" liber de eucharistia, et Berengarii ac omnium fau- torum ejus sententia, damnantur. Verum Leonis hujus rugitum susque deque habuit Berengarius ; imo eos qui interfuere concilio verbis et scriptis lacessere non destitit : Leonem, jam defunctum, " summum non pontificem, sed pompificem atque pulpificem vocans ; eumque infatua- tione Lanfranci infatuatum, concilium vanitatis adunasse" asseverans. Refert ista Guitmundus archiepiscopus Aversanus (Christianus Paulo'' Bernriedensi dictus) in " Possevin. apparat. sacr. in Beregar, Taron, » Vid. supr. cap. 2. sec. 19. In concilio Vercellensi sub Victore papa II. (Leone P. IX.) libri Berengarii et Joliannis Scoti complicis sui, banc haeresim dogmatizantes, in conspectu populi cremabantur. Job. Tissington contra coa- fessionem Wiccliffii, MS. •i Paul. Beinried. in vitaGregorii VII. pag. 212. ^20 DE CHftlSTIANARUM ECCLESlARUM CAP. Vlt. primo contra Berengarium libro, Lovanii anno 1551. edito. Nam in Parisiensibus bibliothecse" patrum edi- tionibus, in quibus base et alia plura ad Berengarii histo- rian! pertinentia sunt resecta, frnstra quaesieris. Quibus addantur et ista, quae de Lanfranco Uteris commendavit maximus ejusdem adniirator Ordericus Vitalis. " Be- ringerium Turonensem'', quern nonnillli haeresiarcham pu- tabant, et ejus dogma damnabant, qua de salutis hostia mortem animabus propinabat, spiritualis eloquii mucrone confodit in synodo Romana et Vercellensi." 30. Leoni successit Victor papa II. qui^ anno 1056. misso in Gallias legato Hildebrando, de cujus virtutibus in superioribus satis multa audivimus, apud Turones sy- nodum coUegit : in qua vocatus in quaestionem Berenga- rius, ubi commHnem Eeclesiae Romanae de eucharistia sententiam coram pontificis legatis recepisse visus esset; ac " panem'' et vinum in sacrificio Domini, non umbratice sed vere, Christi camem et sanguinem fieri, dato propriae manus sacramento, confirmasset ;" dimissus est. Deinde vero Romam anno 1059. a Nicolao II. vocatus, ac in con- sessu CXIII. episcoporum sententiam suam exponere jus- sus est. " Cum" autem pluribus verbis, sacrificium corpo- ris et sanguinis figuram esse probare instituisset, neque Albericus diaconus cardinalis a Stephano P. factus, vir ea tempestate doctrinae stTidio prsestans, resistere voce homini in dicendo copiosissimo posset ; spatium septem dierum ad responsum scriptoedendumpoposcit." Ita remgestam narrat Carolus Sigonius : et ante eum Leo* Ostiensis, de Alberico diacono Cassinensi verba faciens. " Ejus," in- quit, " temporibus facta est synodus in urbe Roma contra Berengarium diaconum Eeclesiae Andegavensis ; qui inter multa, quae nitebatur astruere, sacrificium corporis et ■" Tom. 4. edit. 1. ann. 1576. col. 24S. torn. 6. edit. 2. ann. 1589. col. 387, torn. 6. edit. 3. ann. 1610. col. 327. ■■ Ord. Vital, hist. Ecclesiast. lib. 4. ^ Bertold. Constantiens. chron. ann. 1056. Lanfranc. lib. contr. Berengar. Sigon. de regno Ital. lib. 8. ann. 1056. i" Guitmund. desacram. lib. I. ■= Sigon. de regno Ital. lib. 9. ann. 1069. Vid. et Arnoldum Wion in lignovitae, lib. 5.pag. 073. quem etiam vide de Guidone Aretiijo, pag. 769, 770. ^ Chron. Cassinens. lib. 3. cap. 35. CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU. 221 sanguinis Domini figuram esse dicebat. Eique cum nullus valeret obsistere, Albericus evocatur ad synodum. Quo cum venisset, post multos verborum conflictus, cum neuter cederet, Albericus, unius hebdomadae acceptis induciis, li- brum adversus eundem diaconum edidit de corpore Do- mini, sanctorum patrum testimoniis roboratum, in quo omnes assertiones ejus destruxit, aeternaque oblivione de- levit." Henricus Knightonus'', Leicestrensis monachus, Berengarium " fereNicolaum papam corrupisse" asserit. " Veruntamen," inquit, " consilio quorundam celebravit concilium universale, ut omnes praelati, omnes etiam ab- bates, cum viris literatis convenirent ; ut in aliquo possent Berengario resistere, et ejus error universaliter reprobare- tur. Statute die abbas*^ Lanfranci ad eundem locum se praeparavit : et cognita causa, Lanfrancus ut cum abbate ire posset frequenter postulavit. Et licet, tanquam fatuus et simplex frequenter esset repulsus ; dixit se esse fortera, ut in pressura consilii abbati succurreret : Et taliter ut secum iret impetravit. Perventum est ad concilium : Be- rengarius coram omnibus errorem suum proposuit, et prout potuit rationibus comprobavit. Quibus dictis non erat qui Berengario responderet, licet papa fortiter insti- tisset. Magister Lanfrancus, videns quod fides deberet periclitari, licentiam loquendi ab abbate signis postulavit : abbas vero, videns quod sibi stulto sermone verecundiam inferret, licentiam negavit. Veruntamen dixit ei quidam, quod forsitan revelatum erat minori, quod non majori : unde abbas cum tremore licentiam concessit. Surgens vero Lanfrancus rationes Berengarii improbavit, et erro- rem ejus manifestavit. Respondet Berengarius : aut tu es Lanfrancus, aut tu es Diabolus. Respondit Lanfran- cus : vere Lanfrancus sum, sed tu es hsereticus ; et quando in scholis militavimus, semper contra fidem catholicam authoritates coUegisti. Berengarius post hoc haeresim su- am abjurans, ad catholicam fidem conversus est." Hujus commentitii conflictus Lanfrancus ipse non meminit : sed « Henr. Knighton, chron. lib. 2. cap. 5. f Herlewinus, sc. sub quo Lanfrancus (indoctum se fingens et latere volens, si huic author! credimus) in Beccensi monasterio vixit. ^22 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. VII. sine conflictu potius transactam rem esse, his verbis signi- ficat. " Cum venisses Romam," ait ille ad Berengarium, " fretus iis qui, plus impensis a te beneiiciis quam ratione a te audita, opem tibi promiserant, non ausus defensare quod ante senseras, postulasti Nicolaum pontificem ejus- que concilium, quatenus fidem, quam teneri oporteret, verbis tibi traderet, scriptura firmaret :" indeque Baronius^, " Berengarium absque uUa praevia habita in synodo de haeresi altercatione, statim sponte damnavisse errorem," contra Leonem Ostiensem, concludit. Contra vero Guit- mundus'" eum in concilio, " conflictu rationis revictum, libellos suos coram omni synodo cremavisse asserit :" quod tamen timore mortis ab eo factum, rectius judieat Mas- sonus'. 31. In eodem quoque concilio coactus est Berengarius Johannis Scoti" tractatum de eucharistia, ex cujus lectione sententiam suam hauserat, in ignem projicere: et palino- dia, a cardinale Humberto Sylvae Candidas episcopo con- scripta, publice recitata, profiteri : " Panem'' et vinum, quae in altari ponuntur, post consecrationem non solum sacramentum, sed etiam verum corpus et sanguinem Domi- ni nostri Jesu Christi esse : et sensualiter, non solum Sa- cramento sed in veritate, manibus sacerdotum tractari, frangi, et fidelium dentibus atteri." Sunt enim base prae- scriptae abjurationis verba: ad quae Gratiani glossator, Johannes Semeca : " Nisi" sane intelligas verba Beren- garii, in majorem incides hseresim, quam ipse habuit. Et ideo omnia referas ad species ipsas. Nam de Christi cor- t Baron, ann. 1059. sec. 13. I" Guitm. de sacr. lib. 1. Similitev Andr. Thevet. vit. horn, illustr. lib. 3. cap. 62. lequel apres avoir dispute par les evesques et docteurs de cette matiere, Berengier recognoissant son erreur, &c. ^ Papir. Masson. annal. Francor. lib. 3. in Philippe rege. > Floriacens. hist, fragment, a P. Fitheeo edit, inter hist. Franc, script, excus. Francof, ann. 1596. pag. 86. ^ Vid. Jacob. Vitriac. pag. 438. et Bernold. Constantiens. a Sebast. Ten- guagel. edit, in Ingolst. ann. 1612. pag. 253. Lanfranc. contra Berengar. Guitmund. de sacram. lib. 1. Alger, desacram. lib. 1. cap. 19. Gratian. de con- secrat. dist. 2. cap. Ego Berengarius, ' Confer Turrecremat. in hunc locum Gratiani vol. ult. fol. 48. t. d. CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU. 22B pore partes non facimus." Prsesenti vero periculo libera- tus Berengarius, abjurationis illam formulam, non minus absurdam quam impiam, scripto edito refutavit. Ubi ad particulam illam respondens, " Consentio sanctae Romanae Ecclesiee et apostolicae sedi : Revera," inquit, " non sanctam Ecclesiam experta est Veritas ipsa, sed Ecclesiam malignantium, concilium vanitatis; nee apostolicam, sed sedem Satanae." Huic contrarium scriptum opposuit Lanfrancus** Cadomensis turn praefectus monasterii : in quo non modo banc, sed etiam aliam, quam in fine operis Berengarii tribuit sectatoribus, exagitat sententiam. " Praedicatum est evangelium in omnibus gentibus, credi- dit mundus, facta est Ecclesia, crevit, fructificavit : sed im- peritia male intelligentium postea erravit et periit. In nobis soils, et in iis qui nos sequuntur, sancta in terris Ec- clesia remansit." Horum ita meminit ille, cujus superius facta est mentio, summus et Lanfranci cultor et Berenga- rii hostis, Ordericus' Vitalis. " Blasphemus haeresiarcha, quia moestus erubuit, quod libellos perversi dogmatis Ro- mae suis, ne ipse cremaretur, manibus inignem conjecerit: discipulis pecunia pariter ac fallacia corruptis recens scriptum domi condidit, et per eosdem peregre transmisit, ut vetus error approbatius fulciretur, et in futures perdura- bilior annos porrigeretur. Ad quod destruendum Lan- francus dilucido edidit venustoque stylo libellum, sacris auctoritatibus ponderosum, et indissolubiliter constantem consequentiis rationum ; verae intelligentiae astructione de eucharistia copiosum, facundo sermone luculentum, nee prolixitate taediosum." 32. Post haec a Gregorio VII. ad concilium Romse an- no 1078. mense Novembri congregatum, vocatus est Be- rengarius ; eique" induciae datae, usque ad synodum proxi- mo Februario mense habitam ; in qua iterum ad palino- diam adactus est. Tum vero, ut est in actis*" hujus con- '^ Lanfranc. epist. 3. ad Alexand. II. Baron, ann. 1072. sec. 21. " Ord. Vital, hist. Ecclesiastic lib. 4. » Bertold. Constant, chron. ann. 1078, et 1079. *> Extus. cum Lanfranc. edit. Lovan. ann. 1551. fol. 92, 93. torn. 1. bibliotli. patr. edit. 1. Paris, ann. 1575. pag. 492. Greg. YII. regist. lib. 6. post epist. 17. 224 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VII. cilii, " omnibus in Ecclesia Salvatoris congregatis, habitus est sermo de corpore et sanguine Domini nostri Jesu Christi ; multis haec, nonnuUis ilia sentientibus. Maxima siquidem pars panem et vinum per sacrae orationis verba et sacerdotis consecrationem, Spiritu Sancto invisibiliter ope- rante, converti substantialiter in corpus Dominicum de vir- gine natum, quod in cruce pependit, et in sanguinem qui de ejus latere militis effusus est lancea, asserebat ; atque authoritatibus orthodoxorum sanctorum patrum, tam Graecorum quam Latinorum, modis omnibus defendebat. Quidam vero, coecitate nimia et longa perculsi, figuram tantum, se et alios decipientes, quibusdam cavillationibus conabantur astruere." Ita Acta synodalia, ab adversariis consignata: ex quibus tamen observare possumus, doctri- nam Berengarianam, utcunque a Romanis pontificibus tot in synodis hucusque impetitam, ita non potuisse opprimi, quin multos jam in concilio Romffi coacto episcopos asser- tores invenerit. 33. Imo ipsum quoque ducem gregis Hildebrandum " du- bitasse, si illud quod sumitur in Dominica mensa sit verum corpus et sanguis Christi," asserit Engelbertus" Treveren- sis archiepiscopus. Eundem, ut " catholicam et aposto- licam fidem" (sic tum vulgo habitam) " de corpore et san- guine Domini in quaestionem ponentem, hasretici Beren- garii antiquum discipulum, divinationum ac somniorum cultorem, manifestum necromanticum," &c. condemnant Brixinensis'' synodi episcopi. Et Benno cardinalis, in ejus vita : " Idem pr£esumptor jejunium indixit cardinali- bus, ut Deus ostenderet, quis rectius sentiret de corpore Domini, Romanane Ecclesia, an Berengarius : per hoc ma- nifeste probatus infidelis, cum in Niceno concilio scriptum sit, quia dubius in fide, infidelis est. Et de corpore Domi- ni signum quaesivit, quod petente B. Gregorio ad firman- dam mulieris fidem contigit, quando panis Christi formam torn. 3. epist. pontif. edit Rom. ann. 1591. pag. 775, 776. torn. 3. concil. a Binio edit. part. 2. pag. 1286. ■* Conslilut. imperial. Goldast. torn. 1. pag. 46. ' Abb. Ursperg. chron. ann. 1080. Sigon. de regno Ital. lib. 9. ann. eod. Onuphr. Panvin. in vita Greg. VIZ. a Gretsero edit. pag. 268. CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU. 225 accepit digiti. Et misit duos cardinales, Attonem et Cu- nonem, ad sanctam Anastasiam, ut cum Suppone, ejusdem Ecclesiee archipresbytero, triduanum jejunium peragerent ; et illis tribus diebus, singuli per dies singulos, psalterium et missas decantarent, ut supra dictum signum eis Christus ostenderet: quodminime contigit." Turn, paucis interjec- tis, etiam ad fiavriKriv'^ suam divino sacramento sic abusum narrat. " Johannes Portuensis episcopus, qui intinms fue- rat a secretis Hildebrandi, ascendit in ambonem beati Pe- tri, et inter multa, audiente clero et populo, ait : Tale quid fecit Hildebrandus et nos, unde deberemus vivi incendi : significans de sacramento corporis Domini, quod Hilde- brandus, responsa divina quaerens contra imperatorem, fertur injecisse igni; contradicentibus cardinalibus, qui as- sistebant ei." 34. Et hie nuUius religionis, nullius fidei homuncio, a quo panis ille mysticus transformatus est in magicum, Be- rengario author fuit, ut elementa sacramentalia " substan- tialiter^ converti in veram et propriam ac vivificatricem carnem et sanguinem Domini nostri Jesu Christi," profite- retur : gravissimo praecepto interposito, " ut de corpore et sanguine Domini nunquam ulterius cum aliquo disputare, vel aliquem docere prsesumeret ; excepto, causa reducendi ad fidem hanc eos qui per ejus doctrinam ab ea recesse- rant." Atque in hac fide decessisse Berengarium, tradit *= divinationem. ^ Act. synod. Rom. ann. 1079. Vid. torn. 3. coticil. (in admonitione ante concilium) pag. 420. Garetium pag. 194. Blond, decad. 2. lib. 3. Sallic. Ennead. 9, lib. 3. Thom. Waldens. torn. 2. de sacram. cap. 43. Hanc pali- nodiam proponit Andreas Thevetus, de viris illustribus lib. 3. cap. 62. Dans iin vieil exemplaire pris d' une abbaye d' Angers de 1' bistoire finissant souz 1* annee 1225. (qui est 3. annus regni Ludovici VIII. patris S. Ludovici). Thevetus etiam ibidem Berengarium resipuisse et pcenitentiam egi'sse notat : Apres avoir laiss^ tous ses biens et lioneurs il s'en alia a Tours, et choisit pour sa demeure un lieu clos d'eau, en fapon d' une petite islette nommee S. Cosme, qui n'est pas loing de la ville ; ou ayant vescu fort estroictement et louablement par 1' espace de vingt huict ans, plusieurs esmerveilleuz de sa penitence se retirerent a luy, &c. Similia habet Henr. Knightonus lib. 1. chron. cap. 15. ubi tamen in eo fallitur quod scribit post mortem ejus repullulante ejushaeresi Hildebrandus papa contra sequaces determinavit ; constat enim prius defunctum Hildebrandum quam Berengarium. 226 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VII. Guilielmus Malmesburiensls ; et post eum alii. " Non ta- men desunt qui"" dicant, nunquam conversum" a pristina sententia : pro quibus facit author Guilielmo antiquior, qui hoc ipso tempore floruit, Bertoldus Constantiensis presbyter. Sic enim ille de morte Berengarii, quam ad annum lOSS.*^ refert. " Berengarius, novae hseresis de corpore Domini auctor, eo tempore deficiens, abiit in lo- cum 'suum : qui, licet eandem haeresin ssepissime in synodo abjuravit, ad vomitum tamen suum canino more non expa- vit redire. Nam et in Romana synodo canonice convictus, haeresin suam in libro a se descriptam combussit, et abju- ratam anathematizavit : nee tamen postea dimisit"*." 35. Papirius Massonus^ ex chronicis Johannis monachi majoris monasterii, anno 1088. eum obiisse notat, " apud Turones in insula Cosmas, anno vicesimo octavo postquam ibi modestissime vixerat : conditumque esse in septo basi- licae Martinianae ; quod camerarii honorem in templo Mar- tini vivus gessiset." Renatus Choppinus'' similiter tumu- *> Fr. Pegna, in fin. comment. 31. ad 2. partem directorii inquisitor. Vid. Baron, annal. torn. 11. adann. 1038. sec. 15, 20, 21. et P. Mersssei Cratepolii annal. epi^cop. Osnaburg. sec. 15. Cujus verba Berengarius, licet palinodiam cecinerit, semper tamen ad vomitum rediit. edit cum electorum Ecclesiasticorum catalogo, Colon, ann. 1580. pag. 41,0. contra F. Henr. Sedulius minorita pre- script. 16. advers. liseres. sec. 56. " catholicum obiisse Berengarium omnium testimonio constat :" sic Choppinus de sacr. politiapag. 351. et Fapir. Masson. ° Proximo anno 1084. factus presbyter, torn. 1. script. Germ. ab. Urstisio edit, pag. 355. 33. Confer eundem de vitanda excommunicatorum communione, a Se- bast. Teugnagel. edit. pag. 253. •> Guilielm. Nanglacus in chronico MS. ann. 1051. ad Sigeberti narrationem ista addit. Postremo confessus est se errasse : et charlam confessionis suae ed- idit, quae a multis habetur, et confessio Berengarii appellatur. Hunc aiunt plurimi fuisse necromantium, et sub augusta hora unius noctis Romse fuisse, et Turonis lectionem unam legisse. Vid. Rob. Altissiodorens. chron. " Masson. annal. Franc, lib. 3. Andr. Thevet. vit. hom. illustr. lib. 3. cap. 26. Bruno factus Andegavensis episcopus in fine ann. Dom. 1047. mortuus est ann. 1081. ■ I) Choppin. de sacra politia, lib. 2. tit. 8. sec. 15. in marg. pag. 351. Berenga- rii pie abjurantis tumulus visitur in templo, &c. ann. 1088. Distichis 7. infra scriptis. Andraeas Thevetus de vir. illustr. lib. 3. cap. 62. Berengarium non sine spe salutis obiisse notat, ann. 1088. Henrici imp. 32. Philippi I. regis Fran- ciae 28. etcirca 5. Urbani papae. Et le trente quatriesme de Foulques Rechin Comte d' Anjou (de quo vid. Will. Malmesbur. pag. 55. lin. 35. et Baron, ann. 1062. sec. 79.) on apporta son corps en 1' Eglise de sainct Martin a Tours, et CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU. £27 lum ejus " visi ait in templo prioratus D. Cosmae, apud Turones, cum insigni epitaphio posito anno 1088." quod etiam apud Andreatn Thevetum habetur, in vitis hominum illustrium", una cum effigie Berengarii ex vetere'' libro ma- nuscripto Martinianae apud Turonenses bibliothecae de- sumpta. Est autem epitaphium illud, septem distichis comprehensum, particula quaedam elogii amplioris, quod Berengario positum est a discipulo Hildeberto, postea Ce- nomanensi ac Turonensi pontifice' ; et apud Guilielmum Malmesburiensem, in tertio libro de gestis regum Anglo- rum, extat integrum. Ejus hoc initium: Quern modo miratur, semper miiabitur orbis, lUe Berengarius non obiturus obit. Quern sacrse iidei fastigia summa tenentem, JanK quinta dies abstulit, ausa nefas. Finis iste: Vir vere sapiens, et parte beatus ab omni ; Qui ccelos anima, corpore ditat humum. Post obitum vivam secum, secum requiescam, Nee fiat melior sors mea sorte sua. 36. Hinc apparet, " qualis" Berengarius quantusque fu- solemnellement I'enterra au cloistre d' icelle. Sur le tombeau du quel fu- rent gravez les vers, qui s' ensuyvent. Quern modo miratur, &c. De Fulcone Rechin, cujus liic meminit Thevetus, ita legimus in membranis MS. bibliothecae Cottonianse. Post Gofridi (al. Goffridi) Martelli mortem fuit comes GoSridus Barbatus. Captus est a Fulcone Rechin. Et ante : hujus Rechin (qui Barba- tum in vinculis tenuit) uxorem Philippus rex Francise abstulit, de qua Rechin filium habuerat Fulconem, qui postea Jerusalem rex fuit. Vld. genealog. Mar- tellorum, et comitum Andegavensium in Henninges append. Almoin, de gest. Francorum lib. 5. cap. 49. circ. ann. 1100. rex Philippus Fulconi Rechin Ande- gavensium comiti suam abstulit uxorem nomine Bertradam. ■= lib. 3. cap. 62. ■i Ann. 1568. M. Francois de Moulins doyen de sainct Sauveur de Biois, ra'envoya de la ville de Bloys le pourtraict an naturel de Berengier, qu'il disoit avoir trouvfr en un viel livre escrit a la main tire de la bibliotheque de sainct Martin de Tours. Vies des hommes illustres de Andre Thevet, lib. 3. cap. 62. ' Vid. supr. sec. 1. ' In epitaphio : apud Fapir. Masson. Renar. Choppin. et And. Thevetum, prima. Fapir. Masson, ann. lib. 3. ■ 228 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VII. erit:" qui, ut ipse mobilitatis et levitatis notam non potue- rit efFugere, discipulos tamen post se in omnibus terris re- liquit constantissimos : de quibus, acerrimus ipsorum hostis, Guilielmus Malmesburiensis : " Berengarius*" plane, quamvis ipse sententiam correxerit, omnes tamen, quos ex totis terris depravaverat, convertere nequivit.'' Nee enim ab arundine a vento agitata pendebant illi ; neque ullius hominis, quantumvis summi atque excellentis, autho- ritate nitebatur eorum fides ; sed verbo Domini, quod ma- net in asternum. Itaque ad eos reprimendos, in Placen- tino concilio anno 1095. ab Urbano II. editus est canon : quo " hferesis Berengariana" (Bertoldi Constantiensis ver- ba sunt inannihujus historia), "jam ab antiquo saepissime anathemizata, iterum damnata est, et sententia catholicae fidei contra eandem firmata ; videlicet, quod panis et vi- num, cum in altari consecrantur, non solum figurate sed etiam vere et essentialiter, in corpus et sanguinem Domini convertantur." Eosdem etiam Algerus Cliiniacensis mo- nachus scriptis oppugnavit : quae' mirifice praedicat, qui in eodem monasterio cum illo vixit, Petrus Cluniacensis ab- bas ; et " quorundam"* modernorum vel imperitiae vel errori" (sic ille loquitur) "ut singulare praesidium" opponit. 37. Brunonem quoque Trevirorum archiepiscopum, dioecesi sua expulisse quosdam ex Berengarii sectatoribus, qui " illius doctrinam in Eburonibus, Atuaticis, et aliis Belgii populis disseminabant," narrat D. Thuanus*. Au- thor actorum Brunonis, in bibliotheca nobilissimi Baronis Carew de Clopton repertus, qui se huic examini interfuisse scribit, etiam baptismum parvulis ad salutem non proficere istos dixisse ait : quomodo et Brunonem Andegavensem'' '' Malmesb. de gest. reg. Angl. lib. 3. et Henr. Knight, lib. 1, chron. cap. 13. " Petr. Cluniac. lib. 1. epist. 2. contr. Petrobrusian. •' Id. lib. 4. epist. 53. ad Alberonem. ' Thuan. praef. in hist, sui temper, ad reg. Hen. IV. ubi tamen pro anno sa- lutis 1060. annus 1106. reponendus; cum ab ann. 1101. ad 1124. Brunonem sedem Trevirensem obtinuisse ex Dodechini appendice ad Marianum Scotum et Trithemii chronico Hirsaugiensi appareat. •> De Brunone Andegavensi vid. notas I. C. ad Augustin. contr, Julianum Pe- lagium. CAP. VII. SUCCESSIONE ET STATU. 229 episcopum ac Berengarium Turonensem, " quantum in ipsis erat, baptismum parvulorum evertisse," ex communi primum fama Deoduinus" Leodiensis episcopus, deinde ex Leodiensis fide refert Guitmundus'' archiepiscopus Aver- sanus. Verum in tot synodis adversus Berengarium ha- bitis, nuUam de anabaptismo litem illi intentatam inveni- mus : nee aliud videntur ii negavisse, qui baptismum par- vulis ad salutem proficere dicuntur negasse, quam baptis- mum ex opere (ut loquuntur) operato conferre gratiam et . salutem : quemadmodum qui ex dicto illo apostoli, " Ne- que'^ qui rigat, neque qui plantat est aliquid, sed qui incre- mentum dat Deus,'' colligebant, " neque praedicatione neque baptismo remitti peecatum, sed sola divina gratia;" ita ab Alano' in primo contra haereticos sui temporis libro acceptos videmus, ac si dixissent, " baptismum nuUam habere efficaciam vel in parvulis vel in adultis, ideoque ad baptismi susceptionem homines omnino non teneri." 38. Meminit praeterea dictus author anonymus con- venticulorum, quae in Trevirensi direcesi frequentare sole- rent illi, qui substantiam panis et vini in corpus et sangui- nem Christi negabant transmutari ; ex qua societate fuisse videntur, qui" apud Trevirenses et Ultrajectenses a Lo- thario imperatore combusti in chronico Saxoniae leguntur. Contigit illud anno Domini 1135. quo et Francus'' abbas adversus carnalem Dominici corporis in ccena prassentiam contendisse traditur. Neque enim ante Lateranense con- cilium, sub Innocentio III. habitum, in Ecclesia Romana terminata fuit ea quaestio : adeoque aliquibus, non ex plebe modo sed etiam ex literatornm numero, ignota prorsus fuit pontificiorum hac de re sententia : quod vel ex sequente hac, a Caesario" Heisterbachensi recitata, colligi poterit his- toria. " Coloniae in Ecclesia sancti Andreae canonicus qui- dam extitit, ordine sacerdos, arte medicus, Pctrus nomine. •= Tom. 3. biblioth. patr. edit. 2. col. 1292. e. •1 Ibid. torn. 6. col. 386. c. d. =1 Cor. cap. 3. ver. 7. f Alan. pag. 103, 104, 107. * Magdeburg, centur. 12. col. 848. 20. ^ Ibid. 30. "= Cffisar. hist. lib. 9. cap. 56. VOL. II, R 230 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VII. Cum die quadam, quidam ex ejus concanonicis infirmus, CO praesente, asset communicaturus, et ei sacerdos diceret, Credis hoc esse verum corpus Domini, quod natum est de virgine, et pro te passum in cruce ? illeque responderet, Credo : praefatus Petrus utrorumque verba notans, expa- vit. Postea solus conveniens Everhardum scholasticum Ecclesiae, qui et ipse communioni intererat, ait : Interroga- vit sacerdos infirmum ilium bene ? et respondit ille : Etiam bene, inquit ; qui aliter credit, haereticus est. Tunc Pe- trus ejulans, pectusque tundens exclamavit dicens ; Vae mihi misero sacerdoti, quomodo hactenus missas celebravi ? nam, usque ad banc horam, putabam speciem panis et vini, post consecrationem, tantum esse sacramentum ; id est, signum et repraesentationem Dominici corporis et sangui- nis. Postea vero, ad deletionem ejusdem ignorantiae quae nimis erat crassa, in honore beatae Marias Magdalenae in Stolgingasse et capellam et hospitale, in quibus nunc habi- tant praedicatores, aedificavit. Si vero sacerdos literatus, et bonae admodum vitae, sic errare potuit, quid dicam de idiotis et malis ?" Haec Caesarius. CAP. Vnr, SUCCESSIONE ET STATU. 231 CAP. VIII. lie Waldensibus, qui in prima hac periodo parti pontiiicise adversi perstiterunt. De pauperibus Lugdunensibus, qui Leonists et Inzabbatati dicti ; Catharis sive Gazaris, Faterinis, Publicanis, Agennensibus» Petrobrusianis, Henrici- anis, Fassaginis, Josephinis, Arnaldistis, Humiliatis, et aliis npminibus quse in horum temporum scriptoribus occurrunt. 1 . RoMANAM Ecclesiam longo tempore a Berengarianis satis afflictam fuisse non dissimulat Wernerus^ Carthusi- anus. Nunquam tamen acrius oppugnatam afErmat in Gallica historia Lancelotus du Voysin Poplinerius'', quam " a Waldensibus, et eorum in Aquitania ac vicina regione successoribus, qui ab Albio, Albiensium in Septimania urbe primaria, Albigenses dicti sunt. Hi, invitis principibus Christianis omnibus, circa annum 1100. et temporibus sub- sequentibus, doctrinam suam, ab ea quam hodie Protes- tantes amplectuntur parum difFerentem, non per Galliam solum totam, sed etiam per omnes pene Europae orasdis- seminarunt. Nam Galli, Hispani, Angli, Scoti, Itali, Ger- man!, Bohemi, Saxones, Poloni, Lithuani et gentes aliae, eam ad hunc diem pertinaciter defenderunt." ItaPoplineri- us ; " tantus" Genebrardo", "tamcandidus et eruditus vir ; qui pure et simpliciter ad histories veritatem, non ad causaB gratiam, cuncta narravit." De Waldensium'' vero antiqui- tate repetendum est illud Reinerii inquisitoris pontificii in- signe testimonium. " Inter" omnes secta's, quae adhuc sunt * Wern. fascic. temp, aetat. 6. circa annum Christi 1064. ■• Popliner. hist. Franc, lib. 1. edit. ann. 1581. fol. 7. b. ' Genebr. chronol. lib. 4. ann. 1581. •^ Atque in horum numerum eos referendos censuerimus (de quibus infr. sub finem sec. 7.) quos protestantium doctrinam amplexatos ex Driedone constat. ' Reiner, contr. hxret. cap. 4. R 2 2-32 DE CHRISTIAN ARUM ECCtESIARUM CAP. VIII. vel fuerunt, non est perniciosior Ecclesise, quam Leonista- rum. Et hoc tribus de causis. Prima est ; quia est diutur- nior, Aliqui enim dicunt, quod duraverit a tempore Sil- vestri ; aliqui, a tempore apostolorum. Secunda ; quia est generalior. Fere enim nulla est terra, in qua haec sec- ta non sit. Tertia, &c." Frustra autem est Gretserus*^ cum opponit, Reinerium " non ex sua, sed ex aliorum senten- tia affirmare, sectam Waldensiuma temporibus S. Silves- tri papse, vel etiam ipsorum apostolorum durasse." Nam ut hoc demus " ex aliorum sententia" fuisse dictum : illud tamen apparet eum dixisse " ex sua;" inter omnes sectas, quae sunt vel fuerunt, nuUam fuisse " diuturniorem," quam Leonistarum hanc sive Waldensium: quod satis ostendit, primam eorum originem ab omni memoria fuisse remotissi- mam. Evincit certe, quod ostendi sibi postulat Jesuita^, novam doctrinam non fuisse a " Waldensibus et Albigen- sibus circa annum Christi MCLX. primitus in mundum introductam, et postea miris incrementis multiplicatam." Cum enim inter annum Christi MCLX. et annum MCCLIV. quo fratrem Reinerium claruisse ex Antonii Senensis bibliotheca docet ipse Gretserus, tantum 94. annorum spatium intercesserit ; omnibus ludibrium debuisset, qui talia de diuturnitate proferret sectae, quam non amplius uno ante seculo exortam constitisset. 2. Id ulterius manifestum fit turn ex luculento de Anti- christo tractatu, ab his ipsis veritatis testibus, anno MCXX. contra pontificios exarato, quern non ita pridem Johannes Paulus Perrinus* Lugdunensis in lucem dedit; tum ex praepositi cujusdam Stenelden ad Bernardum Clarevahen- sem epistola : cujus apud Johannem Driedonem"" hoc ex- tat fragmentum. " Sunt apud nos haeretici, qui in sufFra- giis mortuorum et orationibus sanctorum non confidunt; ' Grets. prolegom. in script, edit, contr. Waldens. cap. 8. pag. 39. K ibid. pag. 38. Missalianos dictos esse Bogorailos ab hsereticis aliquot seculis post ipsos exortis ; eodemque modo Hussitas (propter dogmalum communionem) dici posse Lutheranos confirmat Gretserus ipse, torn. 2. de cruce pag. 592. » Perrin. hist. Waldens. part. 3. lib. 3. cap, 1. '' Dried, de eccles. script, et dogmat. lib. 4. cap. 5. part. 1. CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. 233 jejunia caeterasque afflictiones, quae pro peccatis fiunt, aiunt justis non esse necessaria ; purgatorium ignem post mortem non concedunt ; in altari corpus Christi fieri ne- gant ; Ecclesiam apud se esse dicunt : non habentes agros neque possessiones. Novimus etiam ex istis nonnuUos esse raptos a populis nimio zelo permotis, et nobis invitis in ignem positos et crematos : qui tormentum ignis non so- lum in patientia, sed et cum Isetitia introierunt. Vellem igitur scire, sancte pater, unde in Diaboli membris fortitu- do tanta ?" Haec a summo, ut vides, fortissimorum horum athletarum adversario scripta sunt ad Bernardum ; quem, tempore ortui Waldensium a Gretsero assignato, in vivis esse desiisse liotum est. 3. Quod si maxime constaret extitisse Waldium circa an- num MCLX. (septem annis post Bernard! obitum,) atque ab eoPaliperes de Lugduno sive Leonistas originem accepisse: id profecto non ad omnes doctrinae hujus professores fuis- set referendum, sed ad certum quoddam praedicatorum in- ter eos genus, qui proprie Pauperes de Lugduno vocaban- tur. " Duo enim," ut inquit frater Ivonetus* in summa'', " sunt genera sectae ipsorum. Quidam dicuntur Perfecti eorum, et hi proprie vocantur Poure Valdenses de Lion : nee omnes ad banc formam assumunt ; sed prius diu infor- mantur, ut et alios sciant docere. Hi nihil proprium di- cunt se habere, nee domos, nee possessiones, nee certas mansiones : conjuges, si quas ante habuerunt, relinquunt. Hi dicunt se apostolorum successores, et sunt magistri alio- rum et confessores : et circueunt per terras visitando, et con- firmando discipulos in errore. His ministrant discipuli ne- cessaria. In quocunque loco veniunt, insinuant sibi mutuo ad- ventum illor um. Conveniunt ad eos plures in tuto loco in lati- bulis audire eos, et videre : et mittunt eis illuc optimaquseque cibi et potus : et indicunt collectas nummdrum discipulis pro sustentatione eorundem pauperum et magistrorum suorum, et studentium, qui per se sumptus non habent : vel etiam " Fr. Pegna, in part. 2. director, inquisit. comment. 25. ex MS. biblioth. Vatic. Vid. infr. cap. 10. sec. 5, C, 7, 8. Et supr. cap. 6, sec. 28. ^ Part. 5. cap. 2. 234 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP< VIII. ad alliciendum aliquos, quos cupiditas nummi trahit ad sectam eorum*^." 4. Isti Perfect! ab aliis Induti*, ab aliis Vestiti'', appel- lantur. " Perfectos haereticos," inquit concilium Biter- rense, capite decimo sexto, " seu vestitos, coram discretis aliquibus et fidelibus examinetis secreto, ipsos ad conver- sionem prout poteritis inducentes ; et converti volentibus vos exhibeatis favorabiles et benignos, cum per tales mul- tum fuerit illuminatum negotium et promotum : ac ipso- rum poenitentias pro qualitate conversionis et meriti miti- getis, vel quantum vobis visum fuerit deferatis." Dicti sunt et Insabbatati : non " quod nullum festum" colerent," ut opinatus est Johannes Massonus'', nee quod in Sabbato colendo judaizarent, ut multi putabant': sed a Zabata; quod est pedis indumentum, ex corio confectum, Hispanis Zapato appellatum. Nam, ut habetur apud Nicolaura Eymericum, in secunda parte directorii inquisitorum' : " Eorum origo a cive quodam divite ejus urbis Waldone, qui omnibus fa- cultatibus suis cuidam commnnitati sive fraternitati hominum (quos Fauperes de Lugduno nuncupavit) dottatis, eos in societatem redegit, regulis instar confra- ternitatis religiosae formatam, ut MneAS Sylvius describit. Hsc Personius 3 convers. part. 2. cap. 10. sec. 26. citans in margine suo jEn. Sylv. lib. 4.,de orig. Bohem. cap. 35. Sed hujus authoris liber est singularis de origine Bohem- orum : Et in eo libro nihil de Waldone. Personius autran sua mutuatus est a Prateolo in hser. pauper, de Lugduno; qui Waldonis vitam, ex Guidone car- njelita et aliis desumptam, sub ^nese Sylvii nomine edidit. Idem Personius 3 convers. part. 3. torn. 1 . cap. 3. sec. 4. eadem de Waldone repetit, in his verbis ; qui, quum esset dives, sed expers omnis eruditionis (ut aiunt iEneas Sylvius et alii) adeo ut ipse nee seribere posset nee legere, insti- tuit tamen quandam societatem sive ordinem fratrum religiosum, sub profes- lione Vivendi in summa paupertate. Hi igitur fratres dicti sunt exinde paupe- res de Lugduno. Et impudenter facit Johannes Fox contrarium affirmans. " Guilielm. de Podio Laurentii chronic, cap. 17. Bernard. Guidon, hist, comit. Tholosan. ad ann. 1210. vid. infra cap. 10. sec. 29, 30. l> Fr. Fegna, in part. 2. direct, inquisit. commentar. G4. *^ In legendo Evangelium, in colendo Dominicum diem, in jejunando, in o- rando, nobiscum estis, ait de Waldensibus Ebrardus Bethuniensis, antihsere- seos cap. 25. pag. 185. '* Masson. prsefat. in Alan, contra Valdens. '' Fr. Pegna, in part. 2. direct, inquis. comment. 25. d. et 39. c. ' Ibid, comment. 25. d. vld. part. 2. direct, inquis. qusest. 14. part. 3. num. 112. Bern. Lutzenburg. et Gabr. Frattol. elench. hseret. in Insabbatatis. CAf. Vlir. SUCCESSIONE ET STATU. 235 " Insabbatati*" dicuntur, " qui in sotulari'', quod Zabbata vulgo dicitur, signum singulare quoddam, ut cognosceren- tur ab eorum complicibus, deferebant." Et, ut in tertia parte " de signis exterioribus per quae Valdenses cognos- cuntur," addit idem : " Quoddam scutum in sotularis vel Zabbatae parte superiorij hi qui perfecti inter eos sunt in signum deferunt, a quo et Inzabbatati etiam dicti sunt." 5. De horum origine ita scribit Reinerius'. " Cum cives majores pariter essent in Lugduno, contigit quendam ex eis mori subito coram eis. Unde quidam inter eos tan- tum fuit territus, quod statim magnum thesaurum pauperi- bus erogavit : et ex hoc maxima multitudo pauperum ad eum confluxit ; quos ipse docuit liabere voluntariam pau- pertatem ; et esse imitatores Christi et apostolorum. Cum autem esset aliquantulum Uteratus, novi Testamenti tex- tum doGuit eos vulgariter. Pro qua temeritate cum fuis- set reprehensus, contempsit, et ccepit insistere doctrinae suae; dicens discipuhs suis, quod clerus, quando malae vitffi esset, invideret sanctae vitae ipsorum, et doctrinae. Cum autem papa excommunicationis sententiam tulisset in eos, pertinaciter contempserunt : et sic usque hodie in omnibus terminis illis proficit doctrina ipsorum." 6. Hunc Lugdunensem civem fuisse "Petrum quendam Waldensem, ab oppido Waldis, sito in marchia Galliae, unde erat oriundus, sic appellatum," Magdeburgenses an- f Hispani suos Waldenses appellabant, a Zapeto vel Gapato, quod illis cal- ceum significat, ut scribit Jesuita (Hispanus Andrseas Schottus, ut videtur) in Gretseri prolegomenis ad Ebrardum Bethuniensem, pag. 9. qui tamen fallitur, cum Dorninico et sociis in urbe Albiensi primum profluxisse hoc nomen au- tumat : nam ante apud Hispanos hoc nomen obtinuisse ex edicto regis Is- defonsi constat, pag. 254. hujus libri. Ebrardus Bethuniensis, in antih^res. cap. 25. pag. 178. Quidam, qui Vallenses se appellant, eo quod in valle lachryma- rum maneant, Apostolos Christi sc. faciunt, tanquam Christi Apostolos haben- tes in derisum : et etiam Xabatenses a Xabata potius, quam Christiani a Chris- to, se volunt appellari. Sotulares cruciant (i. ut ego interpretor, cruce sig- nant ; hoc enim est signum quod in sotulari sive calceo videntur gessisse) cum membra potius debeant cruciare. Calceamenta coronant, caput autem non coronant. i ^ i. calceo (a socco sc.) vid. Lexica mixobarbara. * Reiner, contr. -haErct. cap. 5. pag. 55. ^36 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. Vllt. notant historici*. " Petrus ei nomen fuit," inquit Johan- nes Massonus'', "Valdo cognomen: natus in vico, qui prisco nomine postea mutato dictus est Vaudram, eo quod popular! lingua Valdo et sectarii ejus Vaudois cognomina- rentur :" Et de cognomine quidem consentiunt authores omnes ; eum, a quo Valdesii sive Waldenses appellationem traxerunt, Valdem, Valdium, Valdentium, Waldensem vel Waldonem esse dictum. Ita enim Guaiterus Mapeus", a quo hujus nominis primam mentionem factam invenio, Val- desios scribit " a primate ipsorum Valde dictos, qui fuerat civis Lugduni super Rhodanum." Similiter Alanus, libro secundo contra Valdenses, capite primo, sed intemperan- tius : " Valdenses dicuntur a suo haeresiarcha, qui Valdius dicebatur : qui suo spiritu ductus, non a Deo missus, no- vam sectam invenit, ut sine alicujus praelati auctoritate, sine divina inspiratione, sine conscientia, sine litera praedi- care praesumeret ; sine ratione philosophus, sine visione propheta, sine missione apostolus, sine instructione didas- calus : quorum discipuli, id est, muscipulae, jam per diver- sas mundi partes, simplices seducunt a via ; a vero aver- tunt, non ad viam convertunt : qui potius ut satientur ven- tre, quam mente, aliis prsedicare prsesuraunt." Et Guido Perpinianus carmelita, in summa de haeresibus : " Fuit quidam civis Lugdunensis, nomine Valdensius seu Val- densis, qui, dives existens, divitias reliquit, ut pauper fie- ret, et Christum sequeretur, et Evangelicam perfectionem servaret'^. Sed errore pravae intelligentiae scripturarum abductus a veritate demens, ipse et ejus sequaces ab uni- tate et obedientia Ecclesiae alienati per schisma in haeresim sunt prolapsi." Postremo, ut recentiores omittam, Nico- laus Eymericus, in secunda parte directorii inquisitorum, quaestione decima quarta, " Insurrexit," inquit, " in partibus Gallicanis, in archiepiscopatu et civitate Lugdunensi, qui- dam vocatus Valdentius seu Valdensis ; qui relictis omnibus proposuit servare evangelicam paupertatem, sicut apostoli • Centur. 12. cap. 8. c61. 1201. '' Masson. praefat. in Alan, contr. Vaklens. c Mape. de nugis Curialium, distinct. 1. cap. 31. MS. in biblioth. Bodleiana. •1 Vid. infr. cap. 10. tec. 5, 6, 7, 8. CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. 237 servarunt: qui plures sibi adliEeventes habuit, et congre- gationem magnam virorum et mulierum fecit, &c. Hi vocantur Valdenses a Valdense eorum magistro errorum et auctore. Vocantur etiam Pauperes de Lugduno a civi- tate Lugdunensi, unde traxerunt originem, et quia vitam elegerunt pauperem." Atque inde etiam Leonistae a pon- tificiis passim appellati sunt: neque ab autore, neque etiam a fautore Leone imperatore Iconomacho, uti qui- dam' putarunt ; sed, ut alii' rectius, " a loco, in quo nati, nempe a Lugduno : cui Germanice nomen Leon, Gallice Lyon." 7. Quo vero tempore claruerit Petrus ille Waldius, in- ter authores nequaquam convenit. Waldenses ipsi, si Petro Pilichdorffio" credimus, dicunt, " quod post annos trecentos a Constantino surrexit quidam e regione Waldis, Petrus nominatus, qui viam paupertatis docuit ;" a quo Waldensis secta propagata est. Alii*" aequalem Berenga- rii fuisse innuunt Waldonem quendam, a quo Waldenses denominati putantur. Petrus PilichdorfRus ad Innocentii II. tempora eorum ortum refert. " Fere octingentis an- nis," inquit" " post papam Silvestrum, tempore Innocentii II. in civitate Walden, quae in finibus Franciae sita est, fuit quidam civis dives, qui vel ipse legit, vel audivit, Do- minum dixisse cuidam adolescenti**. Si vis perfectus esse, vade et vende omnia quae habes, et da pavperibus, &c. Et post pauca dixit Petrus Domino': Ecce nos reliquimus omnia, et secuti sumus te. Putabat ille Petrus Waldensis, ' Bern. Li^tzemburg. catalog, haeretic. in Leonist. Tliuan. hist. lib. 5. ad aim. 1550. Goldast. rational, constitut. imp. edit. ann. 1607. pag. 78. ^ Magdeburg, centur. 12. cap. 8. col. 1204. Gretser. prolegom. in script, edit. contr. Waldens. cap. 2. pag. 4. * Pilichdorf. tractat. contr. pauperes de Lugdun. a Gretsero edit. pag. 283. I" Vid. Magdeburg, centur. 11. cap. 9. col. 455. et Nic. Vignier. hist, ecclesiast. ann. 1050. ' Pilichdorf. obviation. contr. Waldens. cap. 1. pag. 205. Vid. infr. cap. 10. sec. 5, 6, 7, 8. Eo certe tempore nostras religionis professores (seu Waldenses appellati fuerint, seu alio quocunque nomine) pontificiis ad sanguinem usque res- titisse, constat ex testimonio praepositi Stenelden. ap. Driedonem de dogtnat. variis, et lib. apocr. part. 3. lib. 4. cap. 5. part. 1. fol. 242. fac. I. ■* Matt. cap. 19. 238 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIll. cum hanc audiret aut legeret scripturam, quod vita aposto- lica jam non esset in terra. Unde, cogitabat earn innovare ; et, omnibus venditis et pauperibus datis, ccepit vitam pauperem ducere : quod videntes quidam alii, corde com- puncti sunt, et fecerunt similiter. Inter quos praedicto Petro quidam se adjunxit, qui dictus erat Joannes de Lugduno ; a quo etiam sectarii vocabantur Pauperes de Lugduno. Cum autem diu in pauper tate stetis- sent, inceperunt cogitare, quod etiam apostoli Christi non solum erant pauperes, imo etiam praedicatores : ccer- perunt et ipsi praedicare verbum Dei. Quod postquam ad sedem apostolicam pervenisset, mandavit dominus apostolicus quod cessarent ; cum praedicatio verbi Dei rudibus et illiteratis non conveniat: ipsi noluerunt obedire ; quasi hoc Romana curia ex invidia prohiberet. Quo comperto, Ecclesia excommunicavit eos : et ipsi resis- tentes contumaciter ab Ecclesia condemnati sunt. Et, quia jam in palam praedicare non praesumebant, occulte saltem pr^dicabant." Ejusmodi Waldensibus tribuit ori- ginem, qui odio capitali ab iis dissidebat, Petrus Pilich- dorffius : cum quo in ratione temporis consentit Johannes Sacranus', Cracoviensis Ecclesiae canonicus, de Ruthenis ita scribens. " Haereticorum Valdensium more (quorum temeratissima rusticitas Innocentii Secundi temporibus virus pestiferum admodum in Ecclesiam injecerat, quod necdum est in Bohemia consepultum) ambitionis fastu in- flati, se duntaxat veros apostolorum*^ et Ecclesiae primitivae sectatores audent astruere ; et in eo, quod abscisi ab Ec- clesia ultro dissident, ejus excommunicationem contra se tanquam schismaticos, aeternam reputant benedictionem." 8. Raphael Volaterranus*, Wernerus'' Laerius, et Philippus'' Bergomensis, sub Hadriano IV. Waldonem et Waldenses excitatos esse scribunt, circa annum sc. salu- tis 1157. quae temporis notatio etiam apud Nicolaum Ey- ' Saci-an. elucidar. errorum ritus Riithenici, capitul. f Vid. infr. cap. 10. sec. 4. •> Volaterran. anthfogolog. lib. 20. •> Werner, fascic. temper, setat. 6. "^ Ja. Philipp. Bergom, supplem. chron. lib. 12. ad aim, 1158. CAP, VIII. SUCCESSIONE ET STATU, 239 mericum, in cardinalis Sabelli'' codice nianuscripto cerniturJ Alii sub ejus successore Alexandre III. exortos ferunt : cir- ca annum videlicet Domini, vel 1160. ut Johannes Trithe- mius°, et recentiores plerique ; vel 1170. ut Claudii Cous- sordi^ Raynerius, Guido* Perpinianus, et Johannes La- ziardus*". " Incepit haec secta circa annum ab incarnatione Domini MCLXX. sub Joanne Bellomais' archiepiscopo Lugdunensi:" inquit ille, quem nomine Raynerii edidit Coussordus. Et Campegius in Lugdunensium archiepis- coporum catalogo : " Johannes'' de bellis manibus 1170. hie Valdenses excommunicavit." Plenius Guido Perpinianus : " Hos dominus Johannes de bellis manibus Lugdunensis archiepiscopus, repertis illorum erroribus et prsesumptu- osa ac fatua praedicatione et contra fidem, monuit, ut a talibus discederent ; quos nolentes obedire, sicut debuit, excommunicavit : et, excommunicationem parvi pendentes, de terra et ejus terminis simt propulsi:" et Wernerus', de ipso Waldo sive Waldensi verba faciens : " Scribi," inquit, " fecit aliquos libros bibliorum in vulgari, cum nonnullis sanctorum auctoritatibus ; quas minus sane intelligens, suo inflatus sensu, apostolorum officium usurpavit; prasdican- do ubique, et suos ad praedicandum mittendo, erro- res plures seminavit. Moniti autem responderunt, Deo magis obediendum quam hominibus ; praelatos et clerum aspernando. Tandem contumaces excommunicati sunt, et expulsi a patria : et post in concilio hasretici denunciati •^ Fr. Pegna, in 2 parte director, inquisit. commertt. 39. a. * Trith. chron. Hirsaugiens. ann. 1 1 60, vid. hist, ecclesiast. Vignier. ad ftn, ann. 1159. Vid. Camerar. narrat. de eccles. fratr. Bohemorum. pag. 7, 8. 117, 148,172, 173. ' Claud. Couss. refutat Valdens. edit. Paris, ann. 1548. fol. 28. b. K Guido carmelit. in summa de haeres. Valdens. ^ Laziard. epitom. hist, univers. fol. 154. a. 155. a. ' At ille anno 1181. factus est Lugdunensis archiepisc. Vid. continuat. chron. Sigebert. Rob. Montens. ann. 1181. coUat. cum Balseo centur. 3. script. Britan. cap. 12. et Jacobi Severtii chronolog. Lugdunens. archiepisc. pag. 80, 87. '^ Demochar. torn. 2.de sacrific. missse, cap. 27. fol. 46. b. ' Werner, ubi supra. Item magnum chronicon Belgicum a Pistorio edit. pag. 199, 200. Bern. Lutzenburg. et Gabr. Frateol. catalog, haeret. in paup. de Lugdun. 240 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. sunt. Et factum est in grancle malum et laqueum magnum simplicibuSj et devotis personis scandalum immensum. Et utinam hodie esset finis. Olim sancta fides catholica per potentes principes, per argutos philosophos, per subtiles hsereticos, ac casteros viros spectabiles impugnata fuerat : diebus autem istis per vilissimos idiotas ac laicos pauperri- mos extitit non modice tribulata." 9. Nempe, " quae stulta sunt mundi," ut inquit Apos- tolus^, " elegit Deus, ut confundat sapientes ; et infirma mundi elegit Deus, ut confiindat fortia." Ut quod de Ful- cone presbytero, " simplice valde et illiterato," a Jacobo'' de Vitriaco scriptum est, ad Petrum Waldium et socios ejus accommodare liceat. " Sicut piscatores et idiotas elegit ; ut gloriam suam alteri non daref^ : sic Dominus, 60 quod parvuli'' petiissent panem, literati autem circa disputationes vanitatis et pugnas verborum intenti, fran- gere non curabant, hunc tanquam stellam in medio ne- bulae, et pluviam in medio siccitatis, velut alteram Sangar", qui vomere rudis praedicationis multos interficeret, ad vineam suam excolendam misericorditer elegit.'' Nee Waldium tamen fuisse, ut quidam fingunt', prorsus litera- rum ignarum, ex ipsorum adversariorum confessione intel- ligimus ; qui eum, " translatis ex Latino quibusdam sacrae Scripturae libris in sermonem Gallicanum, ofiicium sibimet apostolorum assumpsisse" asserunt. Sic enim de eo scri- bit Trithemiuss ; et ante eum, paulo*" superius a nobis ci- tatus frater Reinerius. " Cum esset aliquantulum lite- ratus, Novi Testamenti textum docuit eos vulgariter:" indeque in catalogo testium veritatis lUyricus : " Progre- diente paulatim tum beneficentia ejus in egenos, tum ipsius studio docendi, aliorumque discendi, jam etiam frequentior coetus ad eum confluere coepit : et ipse eis non suas aliquas regulas, suique capitis somnia dictare, sed sacras literas tum explicando declarare, tum in vulgarem » 1 Cor. cap. I. ver. 27. '' Jac. Vitiiac. hist. lib. 2. cap. 6. ■= Esai. cap. 48. ver. 11. '' Thren. cap. 4. ver. 4. Vid. infr. cap. 9. sec. 30. ' Judic. cap. 3. ver. 31. f Vid. supr. sec. 3. not. c. " Trilhcm. chron, Ilirsaug.ann. 1160. *' Siipr. sec. 4. CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. 241 Gallicam linguam transferre. Fuit enim homo tloctus, ut ex vetustis membranis cognosco : et non curavit sibi ab aliis verti, ut quidam veritatis inimici mentiuntur." 10. De Waldii vero successoribus, utcunque initio ru- dioribus, subjungit ipse Wernerus* : " Fuerunt nihilomi- nus postea quidam subtilissimi haeretici, qui istam hae- resim Waldensium defendere conabantur : et plura regna et populos deceperunt ; cum quibus tandem miserabiliter exterminati, perierunt." Et Claudius Seyssellius'' : " Pau- latim nonnuUi alicujus literaturse viri, sed aut jampridem de nostra religione male sentientes, aut sacerdotibus aliqua ex causa infensi, ad aemulationem invidiamque illorum huic sectse adhaerere coeperunt." Et Jacobus Rebirianus, regis Gallorum olini secretarius, in suis collectaneis"^ de urbe Tolosa : " Valdenses sive Lugdunenses diu primum locum tenuisse in Gallia Narbonensi, Albicensi, Ruthena, Cadurcensi, Agennensique dicecesibus, celebrior est fama : eoque tempore nullo aut parvo in pretio fuisse eos, qui sacerdotes se, episcopos et ministros Ecclesiae dici vole- bant. Indigni enim omnes, et rerum omnium ignari pene cum essent, facile Ulis fuit, eruditione et doctrina prsecel- lentissimis, primas in populo partes sibi vendicare. Ex quibus cum prse caeteris Valdenses acutius de religione disputarent, admittebantur saepe a sacerdotibus publice docendi caussa; non quod eorum sententiae sibi proba- rentur, sed quod Valdensibus ingenio pares non essent. Tanto vero in honore erat hujusmodi hominum secta, ut et ab omnibus oneribus haberent immunitatem, et multo plura ex morientium testamentis consequerentur, quam sacerdotes. Hostis si fuisset hseretico viae itinerisque comes, ab hoste non laedebatur : salus omnis hominum in hffireticorum tutela esse videbatur. Publicus denique locus his erat, in quem suae duntaxat sectae homines mortui inferebantur." Haec ille: authorem antiquiorem, Gui- lielmum de Podio Laurentii, inferius^ a nobis citandum, hie fere secutus. * Werner, fascic. temp, setat. 6. Mag. chron. Belg. a Pistorio edit. pag. 200. " Seyssel. tract, contra Valdenses fol. fi. •= citat. in catal. tsst. verit. ■1 Infr. sec. 24. 24<2 DE CimiSTlANAllUM ECCLEStARUM CAP. VIII. 1 1 . Quemadmodiun vei'o in primitlva Ecclesia persecu- tione" orta post mortem Stephani, Hierosolymitanae Eccle- sias dispersio, aliarum.multarum collectionis facta est occa- sio : ita et hie adversariorum rabie ad ampliorem Evangelii sui propagationem usus est Deus. Qui*" enim Lugduni qui- escere non poterant, " archiepiscopum et Ecclesiam me- tuentes (Nicolai Eymerici*^ verba recito), inde fugerunt ; atque per partes Franciae et Italiae dispersi, quamplures complices habuerunt, et usque hodie errores suos (ita pronuntiat pontificius inquisitor) hinc inde seminaverunt," Et alii quidem in Gallia Narbonensi, quae regionem quam Galli vocant linguae Occitanse, Provinciam, Delphinatum et Sabaudiam complectitur, sedes posuerunt : in Alpes eflfusi sunt alii, atque in regionem Pedemontanam et Lom- bardiam, quae Gallia citerior et cisalpina Romanis olim dicta, colonias deduxerunt. " Petrus"* Valdus eorum an- ' Act. cap. S. ver. 1, 4. et cap. 11 . ver. 19. '■ In Galliam Narbonensem, Lombardiam, ac progressu temporisjif^lias ter- ras longlus procedunt. Magdeburg, cent. 12. cap. 8. col. 1208. Aufuge^unt Lug- duno, partim in varias Gallise partes, et prsesertim in Narbonensem provinciam ; partim, et quidem plures, in Lombardiam, quam Roman! citeriorem Galliam vocarunt. catal. test, verit. col. 1501. Passim exules sine lare per provinciam Narbonensem, Galliam cisalpinara, ac praecipue inter Alpeis effunduntur ; ubi tutissimum perfugium nacti complures annos latuerunt. Jac. Aug. Thuanus hist, sui temporis lib. fi. ad ann. Dom. 1550. Quidam Provinciam, alii Pedemontum et Lombardiam, alii succedente tempore Apuliam et Calabriam, atque Livoniam, Sarmatiam, et Bohemiam et alias partes septentrionales. Vignier. hist. Eccle- siastic, ad ann. 1159. pag. 375. apud Allobroges, qui Sabaudienses modo vocan- tur (vid. hist. Waldens. Pedemont. pag. 2.) et in vicinia sedes quaesivisse constat : cum conventus quidem illi habuerunt primum in Tholosatibus, et Narbonensi provincia et Areraoricis ; ubi Celebris nunc est urbs Avinio. Illis in locis, i. e, in Tholosatibus et provincia Narbonensi, circiter ann. Christi 1160. congregationes istae celebrari, et a dynastis earum terrarum admitti coeperunt. Camerar. pag. 8, 9. Dispersorum Albigensium venerunt aliqui in Picardiam ; aliqui in Allo- broges. Nonnulli longius abiere ; alii in Angliam, alii in terras Bohemicas. Ibid, pag. 11, 12. Antiquissima: horum quasi colonis, in Provincia, i. e. Gallia Nar- bonensi fuisse traduntur ; cum ex Delphinatu migrantes (unde oriendus fuit au- thor horum Valdus) in vicinam provinciam exierint, ac Merindolse et in vicinia con- sederint. Esrom. Rudiger. ibid. pag. 150. Waldenses ex Gallia in Hispaniam per- venisse affirmat Jacoblis Belda Valentinus, in tract, de justa Morischorum ab Hispania expulsione, pag. 510. Vid. ab eo ibi citatum Ludovicum a Paramo in- quisitorem in opere de origine iuquisitionis, ' Eymeric. direct, inquisit. part. 2. quaest. 14. ■■ Jac. Aug. Thuan. hist. lib. 6. ad ann, Dom. 1550. Joh. Masson. prsefat. in Alani opus contra Valdenses. CAP. vin. successioKe et statuv 243 tesignanus patria relicta in Belgium venit ; atque in Pi- cardia, quam hodie vocantj multos sectatores nactus, cum inde in Germaniam transiisset, per Vandalicas civitates diu diversatus est, ac postremo in Bohemia consedit ; ubi etiam hodie ii, qui earn doctrinam amplectuntur, Picardi ea de causa appellantur. Habuerat Valdus et socium Arnol- dum, qui diverse itinere, in Occitaniam descendit, et Albii hsesit : unde Albigei, qui Tolosates, Ruthenos, Cadurcos, Aginnates brevi tempore pervaserunt." Nee modo " Gal- ham" universam pervaserunt, sed etiam in Hispaniam in- timam penetrarunt ; et in^ regnis regis Aragonum" doc- trinam suam disseminarunt. Quanquam vir quidam magni nominis, ut notat Johannes Mariana^, " eruditionis opi- Tiione clarus nostra aetate," Albigenses non ex Gallia in - Hispaniam, sed " ex Hispania in Galliam, irrupisse con- firmat." 12. Porro Waldensium doctrinam atque sectam fiiisse in concilio generali Romee condemnatam, refert in summa de hseresibus Guido carmelita. Plenius vero ille, quern Raynerii nomine dedit nobis Claudius Coussordus. " Val- denses," inquit% "et ex sua praesumptione, et apostolici officii usurpatione, ceciderunt primum in inobedientiam, deinde in contumaciam, postea in excommunicationis sen- tentiam : demum ab ilia terra expulsi, ad concilium quod Romae fuit, ante Lateranense vocati ; pertinaces fuerunt et schismatici judicati, ac postremo ut haeretici condem- nati." Similia habet Johannes*" de Oppido, inquisitor Tholosanus. Quae ad concilium Romanum anno 1179. sub Alexandre III. celebratum refero : non solum quia Waldenses in eo damnatos affirmant Onuphrius, Gene- brardus et Bellarminus ; sed etiam quia aliquid ibi ad- versus eos actum, ex Gualtero Mapeo, qui interfuit, in libro" de nugis Curialium'', colligitur. Cujus testimo- • Jo. Marian, praefat. in Lucam Tudens. f Fr. Pegna, in part. 2. director, inquisit. comment. 39. pag. 298. s Marian, ut supra. » Coussord. contra Valdens. edit. Paris, ann. 1348. fol. 129. '' Madgeburg. centur. 12. cap, 9. col. 1336. ' MS. biblioth, Bodleiana. '' dist. 1. cap. 31. de secta Valdesiorum. 244 DE CIIRISTIANARUM ECCLESIAUUM TAP. VIII. nium, quantumvis in Waldensium vituperationem editum, a lectoris conspectu subducere mihi religio est. 13. " Vidimus," inquit ille, " in concilio Romano sub Alexandro papa III. celebrato Valdesios, homines idiotas illiteratos, a primate ipsorum Valde dictos, qui fuerat civis Lugduni super Rhodanum: qui librum domino papse praesentaverunt lingua conscriptum Gallica, in quo textus et glossa Psalterii plurimorumque legis utriusque librorum continebatur. Hi multa petebant instantia, prsedicationis authoritatem sibi confirmari : quia periti sibi videbantur, cum vix essent scioli. — Ego, multorum millium qui vocati fuerunt minimus, deridebam eos, quod super eorum pe- titione tractatus fieret vel dubitatio : vocatusque a quodam magno pontifice, cui etiam ille maximus papa confessionum curam injunxerat, consedi signum ad sagittam. Multis- que legis peritis et prudentibus ascitis, deducti sunt ad me duo Valdesii, qui sua videbantur in secta praecipui, disputaturi mecum de fide : non amore veritatis inqui- rendas, sed ut, me convicto, clauderetur os meum quasi loquentis iniqua. Timidus feteor sedi, ne, peccatis exi- gentibus, in concilio tanto mihi gratia negaretur sermonis. Jussit me pontifex experiri adversus eos, qui respondere parabam. Primo igitur proposui levissima, quae nemini licet ignorare ; sciens quod asino cardones edente, dignam habent labra lactucam. Creditis in Deum Patrem? res- ponderunt ; Credimus. EtinFilium? responderunt; Cre- dimus. Et in Spiritum Sanctum ? responderunt ; Credimus. Iteravi : in matrem Christi ? et illi item ; Credimus : et ab omnibus multiplici sunt clamor e derisi." 14. Et hanc tamen vocem ita extra modum absonam et absurdam haudquaquam judicabunt nostri temporis pon- tificii ; qui'' suo modo in matrem Christi credi posse, et in sanctos haberi deberi fidem, non in subita aliqua atque im- provisa oratione respondent, sed sumpto spatio in scriptis publice editis paratius accuratiusque defendunt. Pergit vero in instituta de Valdesiis sive Waldensibus narratione " Vid. Bellarm. do sanct. beatitud. lib. 1. cap. 20. et Anglo-Rhemens. annot. ill Rom, cap. 10. ver. 14. et epist. ad Philem. vers. 5. CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. -i 1'5 Mapeus : " Confusique recesserunt, et merito ; quia a nuUo regebantur, et rectores appetebant fieri Phaetontis instar, qui nee nomina novit equorum. Hi certa nus- quam habent domicilia, bini et bini circumeunt, nudi pedes, laneis induti, nihil habentes, omnia sibi communia tanquain apostoli, nudi nudum Christum sequentes : hu- millimo nunc incipjunt modo, quia pedem inferre neque- unt; quos si admjserjmus, expellemur." Haec Walden- sium antagopista Mapeus : qui, utcunque eorum simplici- tatem despicatui ducat, formidinem tamen, quas parti suas a pauperibus et illiteratis istis impendebat, dissimulare non potuit. 15. In concilio Lateranensi sententiam excommunica- tionis latam esse in Valdenses, confirmat Alanus*. Et habetur in concilio isto Lateranensi, sub Alexandre III. habito (quod ille proculdubio intellexit, et in quoWaldenses etiam damnatos esse affirmant Genebrardus'' et Bellarmi- nus*^), contra Albigenses^ canon hisce verbis editus : " Si- cut' ait beatus Leo : Licet ecclesiastica disciplina sacer- dotali contenta judicio, cruentas , non efficiat' ultiones ; catholicorum tamen principum constitutionibus adjuvatur, ut saepe quaerant homines salutare remedium, dum corpo- rale super se metuunt evenire supplicium. Eapropter quia in Gasconia, Albigesio, et partibus Tolosanis, et aliis locis, ita haereticorum, quos alii Catharos, alii Paterinos, alii Pub- licanos, alii aliis nominibus vocant, invaluit damnata per- versitas, ut jam non in occulto, sicut aliqui^, nequitiam suam exerceant ; sed suum errorem publice manifestent, et ad suum consensum simplices attrahant et infirmos. » Alan. lib. 2. contra Valdens. pag. 185. " Genebrard. chron. lib. 4. ' Bellarm. lib. 1. de concil. cap, 5. ii Rog. W^endover et Matt. Paris, hist. ann. 1179. Ubi canoni huic tituluin faciunt : De haereticis Albigensibus, et diversis' eorum appellationibus. • Labb. cone. torn. 10. pag. 1522. Guilielm. Neubrig. inst. Ang. lib. 3. cap. 3. pag. 266. edit. Paris, ann. 1610. Rog. Hoveden. annal. part. 2. fol. 334. edit. Lond. ann. 1596. Decretal, antiq. collect. 1. lib. 5. tit, 6. cap. C. Decretal, Greg. IX. lib. 5. tit. 7. De haeret. cap. 8. ' Effugiat : Guil. Neubrig. Sim. Dunelm. et Roger. Hoveden. s Alibi rectius Sim, Dunelm, et Rog. Hoved. VOt. II. S 24^6 I>E CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. VIIT. Eos, et defensores eorum, et receptores, anathemati de- cernimus subjacere: et sub anathemate prohibemus, ne quis eos in domibus'* vel in terra sua tenere, vel fovere, vel negotiationem cum eis exercere praesumat. Si autem in hoc peccato decesserint ; nee sub nostrarum privilegiorum euilibet* indultorum obtentu, nee sub alia quacunque occa- sione, aut oblatio fiat pro eis, aut inter Christianos reci- piant sepulturam." Haec sunt verba canonis: in quibus observare liceat, et quantum ilia hominum multitude in- valuerit, et quam variis cognomentis notata vulgo fuerit. De priore Jacobus'' Gretserus : " vere invaluisse dicitur, quia vix aliqua regio ab hac peste immunis et intacta mansit ; adeo sese diffuderat, et cum plurimorum exitio in varias provincias infuderat, pra;cipue in Insubriam, seu Lombardiam." Et Rogerus Wendoverius, atque eum, uti solet, secutus Matthaeus' Parisiensis, in anni 1213. historia ad canonem hunc respiciens : " circa™ dies istos," inquit, "haereticorumpravitas, qui Albigenses appellantur,inWas- conia, Arvernia et Albegesio, in partibus Tolosanis, et Arra- gonum regno adeo invaluit ; ut non jam in occulto, sicut alibi, nequitiam suam exercerent, sed, errorem suum pub- lice proponentes, ad consensum suum simplices attrahe- rent et infirmos." De posteriore Antonius Augustinus episcopus Ilerdensis : " Credo (inquit") Paterenos dictos, quod Patrem tantum colerent : Publicanos forte, quod evangelicum publicanum imitari se dicerent.'' 16. Verum a loco Paterinos accepisse nomen affirmat Sigonius : eosque a Mediolanensibus circa annum 1058. originem duxisse refert. Sic enim in nono libro de regno Italiae rem narrat. " Cum multae aliae Ecclesias nova de Si- moniacorum atque Nicolaitarum (ita tum appellabantur qui '' Tpsos in domo : Sim. Hoved. Eos in domo : Neubrig. ' Qiiibusque : Sim. Hoved. Quibuscunque : Hoved. '^ Gretser. prolegom. in script, edit, contr. Waldens. cap. I. ' Matt. Paris, pag. 231. edit. Tigurin. " Ap. Wernerum etiam ejusdem modi extat querela, a Bernardo (juoque Lut- zenburgio et Gabr. Prateolo repetita. Supr. in fin. sec. 8. " Anton. August, not. in 1. collect, antiqu. decretal, lib. 5. pag. 666. edit. P.u\s. 1G09. CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. 247 tenuerunt, Ecclesiae ministros debere* vel posse licenter uti conjugibus, quomodo et laicos) haeresi decreta repudia- runt, turn maxime Mediolanensis ; ut quae jampridem, Romanae Ecclesiae auctoritate relicta, praeceptis ejus haud- quaquam obtemperaret, et tamen, si qua alia tetro hujus- modi veneno infecta esset. Hanc rem cum per se gravem, tum Mediolanensium clericorum nomini turpem esse Ari- aldus ex Alciata, ut fertur, familia clericus decumanus ratus ; Landulfo Cottae populi prtefecto auctor fuit, ut earn palam oppugnandam aggrederetur. Id vero cum facere secundis populi auribus animisque coepisset ; Vido archiepiscopus contrariam partem suscepit, favore maxime nobilitatis innixus. Itaque res usque eo infamiae mutuis alter cationibus jurgiisque deducta fuit, ut sacerdotes, qui uxores haberent, prse pudore separatim a caeteris rem di- vinam facere cogerentur in loco, qui Pataria dicitur. Unde vulgo a pueris Patarini ad contumeliam dicebantur. Huic autem malo opportunum remedium Vido cupiens adhibere, conventum episcoporum suorum apud Fonta- netum in agro Novariensi oppidum convocavit : atque, ex eorum sententia, clericis uxores habere licere constituit." Hactenus Sigonius. Et de tempore quidem ortus Pater- inorum consentit author apologetici De Unitate'' Ecclesiae (Waltramus, ut creditur, Naumburgensis episcopus), qui sub finem illius seculi suis temporibus eos emersisse scri- bit : sed nominis rationem longe aliam in constitutione con- tra eos edita assignat Fridericus II. imperator". " In exem- plum," inquit, " Martyrum, qui pro fide catholica mar- tyria subierunt, Patarenos se nominant, velut expositos passioni^." 17. In quinto libro Decretalium, cui ista Lateranensis ' Ex juramento clericorum Mediolanensium, apud Baron, anil. 1059. sec. 58. Vid. infr. cap. 10. sec. 30. *> Tom. 1. hist. German, a Frehero edit. pag. 235. 30. " Petr. de Vineis, lib. 1. epist. 26. liter, pontific. pro officio inquisit. a Fr. Pegna, edit. Rom. ann. 1585. pag. 36, et 58. ^ Gualterus Mapeus denugis Curialium, disdnct. 1. cap. 30. publicanis pro- miscuos tribuit concubitus. Et a patiendo, inquit, Paterini dicuntur. 248 DE CIIRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. concilii sanctio est inserta, pro Cathari^ quidam libri habent Casaros^, alii Gasiaros". Ecbertus Schonaugi- ensis monachus, qui'' anno 1163. cum Catharis disputavit, in Flandria Piphles (unde forte Popelicanorum' vel Publi- canorum nomen derivatum) in Gallia Texerant ab usu texendi appellatos ait, qui in Germania nominabantur CatJiari. Atque etiam hodie per Belgium^ Germaniam et Septentrionales regiones, hsereticus vocatur Ketter et Kazer : cujus nominis originem a Germanico vocabulo, quod divisionem significet, repetit Jesuita Serarius ; alius ejusdem societatis a cato, sive fele, mavult deducere. " Cur autem," inquit, " majores nostri Germani haere- ticis nomen a cato indiderint promptum erit intelligere ei, qui proprietates cati cum genio et indole haereticorum conferre volet." Ita Jacobus Gretserus : cui comitem placet adjungere Alanum, in primo contra haereticos libro, Catliarorum etymon hisce verbis explicantem. " Tales dicuntur Catharri, id est, diffluentes per vitia, a Catha, quod est fluxus : vel cathari quasi casti, quia se justos et castos faciunt. Vel Catari dicuntur a cato* ; quia obscu- lantur posteriora catti, in cujus specie, ut dicunt, appa- reret eis Lucifer:" magis vero sobrie alii, Catharorum nomen eisinditum existimant, vel quod puros*" se et mundos dixisse, vel quod veterum Catharistarum' pestilentissimas "• Decretal. Greg. IX. edit. Rom. item Lugdun. ann. 1 584. fol. Eymeric. direct, inquisit. part. 2. pag. 100. edit. Rom. ^ Ant, Augustin. ubi supra pag. 66G. "^ Corp. jur. canonic, a Contio edit, impress. Paris, ann. 1587. pag. 684. Lug- dun, ann. 1591. col. G35. &c. Bern. Lutzenburg. catalog, haeretic. in Gazaris. •1 Tom. 2. Auctar. biblioth. patr. edit. Paris, ann. 1610. col. 831. ' Vid. sec. 15, 18, 29, 37, 38. ' Miraeus in chron. ord. Praemonstrat. ann. 1124. Thuan. hist. lib. 5. ann. 1550. Serarius, lib. 1. rer. Mogunt. cap. 6. Gretser. cap. 2. prolegomen. in script. edit, contra Waldens. edit. Ingolstad. ann. 1613. e De murilego (sive cato) a publicanis adorato, meminit Gualterus Mapeus de nugis Curialium, distinct. 1. cap. 30. ■' Guido carm. in summa de haeresib. Catharorum, Trithem. chron. Hirsau- giens. ann. 1163. An a Catharo urbe episcopali Sclavoniae : apud Miraeum lib. 5. Notitiae episcopatuum pag. 290. * Ecbert. advers. Catharos. serm. 1. Alphons. Castr. contra hceres. lib. 4. tit. Clbus. fol. 65, a. et lib. 8. tit. Jurament. fol. 152. a. Fr. Pegna, in director, in- quisit. part. 2. comment. 38, a. CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. 249 haereses ex inferis revocasse crederentur. Manichasi enim, ut docet Augustinus'', in tres sunt distributae sectas : Ca- tharistas, Mattarios, et Manichaeos specialiter dictos. Novos vero Catharos a Manichaeis originem accepisse, et veterum Catharistarum doctrinam et vitam sectatos esse, confirmat Ecbertus. Indeque Nicolao Eymerico' Mani- chaei sunt ; qui fratri Raynerio, Guidoni Perpiniano et aliis dicuntur Cathari: eademque adscribuntur eis opi- nionum portenta, quae antiquis illis Manichaeis ab Au- gustine sunt tributa. 18. Quag ut plenius intelligantur sciendum est, coUu- viem Manichaeorum, qui Pauliciani vulgo dicebantur, ex oriente primum in Thraciam translatam esse. Constan- tinus enim Leonis Isaurici F. anno imperii sui decimo quinto, qui aerffi Christianae 755.'"^ fuit, Syros et Armenios e Theodosiopoli et Mitilena eductos in Thraciam transtu- lerat : a quibus PauHcianorum haeresim dilatatam esse confirmat Theophanes : quanquam hie in Latina interpre- tatione Anastasii bibUothecarii, quae historic miscellEB Landulphi Sagacis est inserta, Pubhcanorum nomen (quod in citato Lateranensis concilii canone habetur) excusum legitur. Deinde vero Theodorus Antiochenus episco- pus a Johanne Tzimisca imperatore contendit, " ut Manichffios per totum orientem serpentes, et conta- gione suae impurae rehgionis omnia corrumpentes, in oc- cidentem, in desertam ahquam solitudinem deportaret:" quemadmodum in historiarum compendio scribit Georgius Cedrenus. Cujus postulatis ille obsecutus, magnam* na- tionis Manichaeorum multitudinem in urbem Thracis Phi- lippopoUm transtuht : ubi etiam Alexium Comnenum, qui sub finem undecimi et initium duodecimi seculi imperavit, cum eis disputasse, multosque ab errore convertisse narrat Zonaras. Ex Thracia propagata est haeresis in vicinam •* Augustin. de hgeresib. cap. 46. ubi (ut et apud Baron, ann. 277. sec. 10.) pro Macariis legend. Mattarii ; ita enim, quia in mattis dormiebant, appellatos con- stat ex eodem contr. Faust. Manicli. lib. 5. cap. 5. ' Eymeric. direct, inquiiit. part. 2. quaest. 13. * Zonaras ; in Johanne Tzimisca ; et Alexio Comneno. 250 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. Bulgariam'' et Slavoniam ; ubi etiam ad sua usque tem- pera earn labem hassisse, nee ullis vel Romanorum ponti- ficum decretis, vel Christianorum armis, deleri potuisse, in decimo sexto Europae suas capita confirmat iEneas Sylvius. Inde Catharos in Lombardiam pervenisse : auctosque viri- bus crevisse in immensum, et partes Occitaniae, Tolosae et Gasconiae occupasse, ex authore antique refert in histo- ria ecclesiastica diligentissimus scriptor Nicolaus Vigne- rius'. 19. "Primis vero temporibus," ut est apud authorem lUum veterem, " quibus haeresis Catharorum in Lombardia multiplicari ccepit, primum habuerunt episcopum quendam Marcum nomine; sub cujus regimine omnes Lombardi, et Tusci et Marchiani regebantur. Iste Marcus ordinem suum habebat de Bulgaria. Veniens autem quidam papa, Nicetas nomine, a Constantinopoli in Lombardiam, ccepit accusare ordinem Bulgariae quern Marcus habebat. Unde Marcus episcopus haesitare incipiens, relicto ordine Bul- gariae, suscepit ab illo papa Niceta ordinem Drugurias cum suis complicibus, et tenuit per multos annos." Huic in episcopatu successit quidam Johannes Judaeus dictus : sub quo, ex transmarinis partibus venit Petracus, qui ru- moribus suis eiFecit ut Simon episcopus, a quo Nicetas ordinem Druguriae acceperat, male apud omnes audiret : eaque occasione, Italiae Cathari in duas partes divisi sunt : quarum altera Johannem Judaeum episcopum suum reti- nuit, altera Petro Florentine adhaesit. Ex his porro alias divisiones ortae, processu temporis in tres sectas desierunt ; quarum unaquasque suum seorsim habebat episcopum. Prima suum ordinem e Bulgaria, secunda e Druguria, ter- tia ex Slavonia accepit. Et quamvis ab his ominibus Mani- chaeorum et Catharorum haeresis defensa credebatur : de ■* Ann. 870. Manichaei Bulgariam sua hseresi inficere conantur ; ut ex Petro Siculo constat, qui hoc anno de Manichseorum progressibus historiam scripsit ad archiepiscopum Bulgarise : quod accepisset eosdem Manichsos adornare mis- sionem in Bulgariam, ut gentem illam subverterent. Petri Siculi historia Grsece, cum Latina versione et notis Matthsei Raderi Jesuitse, edita est Ingolstadii ann. 1604. 4'°. Vid. Baron, ann. 653. sec. 12. de hoc authore, quern contr. Paulici- anoa Manichaeos scripsisaa notat. ■= Vigner, hist, ecclesiastic, ann. 1023. CAl'. Vlir. SUCCESSIONE ET STATU. 251 principio tamen creationis universi, de veritate incarna- tionis, passionis, et ascensionis Domini nostri, et aliis fidei capitibus, longe diversa sentiebant. 20. Addit author, quo tempore ista sunt ab eo scripta, Oaratum quendam fuisse in Lombardia episcopum ordinis Bulgariae; filium ejusdem Grerardum Brixiae, fit alium Corezii. Ex ordine Slavonico Cascianum episcopum Man- tevilae extitisse ; filium ejus Aldericum Mediolani ; et alium Othonem dictum Bagnoli. Ex ordine Druguriae, Mar- chisium apud Soranos, apud Vicentinos* Nicolaum, et in aliis urbibus duorum istorum filios. Frater Reinerius'' ■ XVI. Ecclesias Catharorum recenset, quarum tres primas sunt, Ecclesia Albanensis vel de Sensano, Ecclesia de Concorezo, Ecclesia Bagnolensium sive de Bagnolo ; duas postremae, Ecclesia Bulgariae, et Ecclesia Dugranicias. A duabus ultimis reliquas omnes originem habuisse ait : a primis tribus, " Sectam*^ Catharorum divisam esse in tres partes, sive sectas principales ; quarum primi vocantur Albanenses, secundi Concorezenses'', tertii Bagnolenses". Et hi omnes (inquit") sunt in Lombardia. Caeteri vero ■ Cathari, sive sint in Tuscia, sive in Marchia, vel in Pro- vincia, non discrepant in opinionibus a dictis Catharis, seu ab aliquibus eorum." Nominatim vero, Catharos^ Ec- clesias Tolosanae errores Albanensium tenere scribit : in- deque Albigensibus in Gallia Narbonensi eaedem ab aliis' adscribuntur haereses, quae sectis illis Catharorum sive'' Pa- terinorum''. ^ Apud Vigner. Vincenee. Videtur esse Picentia, -vulgo Vicentia dicta : nam Vicentia Venetorum mediterran. est Vicenza. ^ Reiner, de hacret. cap. 6. pag. 71. edit. Ingolstad. "= Ibid. pag. 65, <■ Guido Perpinianus in summ. de haeres. de Corerio, Antoninus in summ. theolog. part. 4. tit. 11. cap. 7. sec. 5. Concordenses, Joliannes de Turrecre- matain summ. de eccles. lib. 4. part. 2. cap. 35. Goxorenses appellat. " quos Jo. de Turrecremata Saiolenses, Guido vocat de Barulo. ' Reiner, pag. 05. B Ibid. pag. 78. >> Vid. Petri Sarnensis hist. Albigens. cap. 2. Bern. Lutzenburg, et Prateol. catal. hjeretic. in Albanens. Sander, visib. monarch, lib. 7. pag. 477, 479, 483. (edit. a'nn. 1593.). ' Joh. de Turrecrem. ubi supra. '' Waldenses mox discesserunt in sectas, Bagnolensium, Concordensium, Be- gai-dorum, Beguinorum, Lollardorum, Flagellatorum, &c. ait Person. 3. convers. 252 DE CHRISTIANAUUM ECCLESIAIIUM CAP. VIII. 21. Et sane, ut ex Bulgaria in Italiam, ita ex Italia" in- sanamManichaBorum haeresim perductam feruntin Galliam, mulieris cujusdam opera, quae, ut inquit Glaber, " seduce* bat quoscunque volebat, non solum idiotas et simplices, ve- rum etiam plerosque, qui videbantur doctiores in clerico- rum ordine." Aliquam quoque inter Bulgaros et Albigen- ses intercessisse necessitudinem, ex eo colligitur ; quod Albigenses papam in finibus Bulgarorum, Croatiae et Dal- matiae sibi constituisse, ex epistola Conradi Portuensis episcopi, tradat in majore historia ad annum Domini 1223. Matthaeus Parisius : et Albigenses Galliae, in Robert! Al- tissiodorensis et Guilielmi Nangiaci chronologia ad annum 1207. appellentur Bulgari. Cumque Gazaros sive Caza- ros gentem'' Turcicam, ex interiori" profundo Berzitias pro- fectam, in Bulgariam irrupisse, et omni perviffi terrae us- que ad mare Ponticum dominatam esse doceat nos Theo- part. 3. tom. 2. cap. 3. sec. 98. Divisi sunt in varias sectas, quae eos secutae et ex ils exortae sunt, ut Albigensium, Almaricianorum, Begai'dorum, Beguinorum, Flagellantium, &c. in aliqulbus consentientinm, in aliis autem discrepantiiim, ut in liaeresibus solet fieri. Id. ibid. sec. 40. Complures blasphemas hsereses Alba- nensibus a S. Antonin. (part. 4. sunjm. tit. 11. cap. 7.) tributas praetereo, quan- quam D. Sanderus in monarchia sua eas Albigensibus censet. Prateolus autem, et quidem alii, eos distinguunt, et Albanenses annis circiter 400. ante Albigen- ses collocant, viz. ad annum Christi sub papa Iieone III. et Constantino VI. imp. Constantinopolitano. Person. 3. convers. part. 3. tom. 1. cap. 3. sec. 21. vide su- pra, sec. 17. Fuerunt etiam tres sectae hsereticorum, sc. Albanensium, Bagnolensium, et Concordensium : qui in xnultis erroribus eorum pessimis conveniunt, licet in paucis discordent. Hi dicunt quod sunt duo principia, &c. Nota quod si isti Albanenses sunt, ut existimant Magdebuvgenses, cent. 13. cap. 5. col. 554. Albigenses, contra hos Albigenses misit Innocent. III. qui fuit ann. Dom. 1200. XII. abbates Cisterciensis ordinis cum uno legato ad partes Tliolosanas, ad prsedicandum contra eos, inquirendum et exterminandum. Antonin. 4. parte summse, tit. 1 1. cap. 7. sec. 5. Albanenses, Bagnolenses, et Concordenses istos, circ. ann. Dom. 796, exortos tra- dit Prateolus ; nescio quo authore. At Bagnolenses etConcorrezenses vel (utalii ap- pellant) Corozenses, a locis superius nominatis, Bagnolo et Corozio cognomenta accepisse verisimile est. Albanenses quidam conjiciunt eosdem esse cum Albigen- sibus in GalliaNarbonensi, vid. Antonin. loc. jam citato Sander, lib. 7. visib. mo- narcli. pag. 479. et Petri Sarnens. hist. Albig. cap. 2. et supr. sec. 17. - Glab. Rodulph. hist. lib. 3. cap. 8. pag. 32. edit. Francof. ann. 159C. collat. cum Aquitauicae historioe fragmento, ibid. pag. 82, ^ Theoplian. ad ann. 16. Heraclii liist. miscell. lib. 18. <^ Idem, ad ann, ll.Constantini Pogonati. hist, miscell. lib. 19. CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. U5ii phanes : vero non absimile videatur, nomen Gazarorum vel Cazarorum, cujus in superioribus facta est mentio, ea- dem ratione qua Bulgarorum, fuisse Albigensibus a scrip- toribus attributum''. Certe, si non a Catharis" deflexam dicamus earn appellationem ; vel a Cazeres, qui' est locus non procul Tolosa : inde deductam vero fuerit similius, qiiam a Leone III. imperatore, uti quidam^ putant, " Ga- zaro dicto, qui omnium maxime a Romanis pontificibus sacrilegiorum et pravae doctrinae insimulatus' est." Quod scilicet, " Theodoto monacho suadente, simulacra et ima- gines omnes e templis sustulisset, tan'quam impietatis pabu- lum et ignaraj plebis decipulas, quae ad Dei ofFensionem pertinerent :" ut libro quinto historiarum sui temporis, ad annum Domini 1550. refert D. Thuanus. 22. Emersisse vero in Gallia Manichaeos, Roberti Fran- corum regis etBenedicti VIII. temporibus, ex Aquitanicae historiae fragmento a P. Pith^o edito intelligimus ; sic enim author ille : " E vestigio" inquit'', " exorti sunt per Aqui- taniam Manichaei, seducentes promiscuum populum a veri- tate ad errorem. Suadebant negare baptisnium, signum sanctae crucis, Ecclesiam, et ipsum Redemptorem seculi, honorem sanctorum Dei, conjugia legitima, esum carnium : unde et multos simplices averterunt a fide." Et post : " Eo tempore decern ex canonicis sanctae crucis Aurelianis probati sunt esse Manichaei : quos rex Robertus, cum nol- lent ad catholicam converti fidem, igne cremari jussit. Simili modo apudTholosaminventi sunt Manichaei : et ipsi igne cremati sunt. Et per diversas occidentis partes Ma- nichaei exorti, per latibula sese occultare cceperunt, deci- pientes quoscunque poterant." Aurelianenses autem illos fuisse, ex melioribus ipsius civitatis clericis, affirinat Rober- tus'' Altissiodorensis : eamque ob rem " Concilio ibidem ^ Jo. de Piano Carpini, apud Vincent. Spec. hist. lib. 31. cap. 15. Eiant ibi plures Christian!, videlicet Gazari, ac Rutheni, et Alani, et alii. " Ut supr. sec. 17. f Getser. cap. 2. prolegom. in script, edit, contr. Waldens. e Thuan. hist. lib. 5. ann. 1550. " pag. 81, et 82. edit. Francofurt. 1596. ^ Altissiodorens. chronolog. edit. Paris, ann. 1009. fol. 76. a. 254 DE CIlIlIs'riANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. collecto, communi omnium judicio decernente, preefatoa haereticos incendio fuisse concrematos." Id ipsum amplius confirmat, qui eo tempore claruit, Johannes Floriacensis'^ monachus, in epistola ad Olivam Ausonensis Ecclesiae ab- batem. " Volo," inquit, " vos interea scire de haeresi, quae die sanctorum innocentium fuit in Aurelianensi ciji- tate : nam verum fuit, si aliquid audistis, fecit rex Rober- tus vivos ardere de melioribus clericis, sive de nobilioribus laicis, prope quatuordecim ejusdem civitatis : qui Deo odibiles, perosique coelo et terras, abnegando abnegabant sacri baptismi gratiam, Dominici quoque corporis et sangui- nis consecrationem ; cum hoc, post perpetrata scelera vitio- rum, negabant posse recipi veniam peccatorum. Enimvero cum his assertionibus nuptiis detrahebant : a cibis etiam quos Deus creavit, et adipe tanquam ab immunditiis abstinebant." Historiam latins prosequitur GlaberRodulphus,Hbro tertio, capite octavo, ubi duos hieresiarchas fuisse notat, qui in civi- tate putabantur genere ac scientia valentiores in clero, He- ribertum et Lisoium : tredecim vero igni tum traditos ; dein- de quotquot iUius sectae reperiri poterant, " simili ultionis vindicta ubique fuisse perditos," ostendit. Floriacensis his- toricus, a Pithseo cum Glabro editus'', Stephanum et Lisoi- um sectffi principes nominat : eosque ahos sibi socios ascivis- se narrat, " quorum alii erant presbyteri, alii levitae, alii ali- orum ordinum gradu sublimati." Stephanus quoque haere- siarcha nominatur, in antiquis tabulis*^ apud D. Maximinum parochiae Aurelianensis : ubi tempus rei gestae hisce verbis consignatum extat : " Actum Aureliae publice, anno incarna- tionis Domini 1022. regni Roberti regis vicesimo octavo, in- dictione quinta, quando Stephanus haeresiarchus et com- plices ejus damnati sunt et arsi Aurelianis." 23. In Germania, anno 1052. imperatorem Henricum, dum Goslariae natalem Domini celebraret, " quosdam hae- reticos, inter alia pravi erroris dogmata, Manichaea secta omnis esum animalis execrantes, consensu cunctorum, ne hasretica scabies latius serpens plures inficeret, in pati- bulis suspendi jussisse," in chronico Hermanni Contracti <^ Papir. Masson. annal. Francor. lib. 3. in Hugone et Boberto. -i Edit. Francof. ann, 1596. pag. 84. CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. 255 legimus. Sub finem vero ejusdem seculi, Agennenses Manichaeos Radulphus* Ardens ita inse.ctatur. " Tales sunt hodie haereticx Manichasi, qui sua ha^resi patriam Agennensem maculaverunt ; qui mentiuntur se vitam te- nere apostolorum. Dicentes se non mentiri, nee omnino jurare ; sub praetextu abstinentise et eontinentiae, escas carnium et nuptias damnantes. Dicunt enim tantum fla- gitium esse accedere ad uxorem, quantum ad matrem vel filiam. Damnant etiam vetus Testamentum : de novo vero quaedam recipiunt, quaedam non. Et, quod gravius est, duos praedicant rerum auctores : Deum invisibilium, Dia- bolum visibilium auctorem credentes. Unde et occulte adorant diabolum, quern sui corporis credunt creatorem. Sacramentum vero altaris purum panem esse dicunt. Bap- tismum negant: neminem posse salvari, nisi per suas manus, prtedicant. Resurrectionem etiam corporum ne- gant." £4. Subsequente seculo Bernardus" adversus genus quoddam hominum vile (ut appellat) et rusticanum, ac sine literis, et prorsus imbelle, longo sermone declamat ; qui, cum neminem sectae suae auctofem dare possent, " jacta- bant se esse successores apostolorum, et apostolicos nomi- nabant. Rusticani," inquit, " homines sunt et idiotae, et prorsus contemptibiles : sed non est (dico verbis) cum eis negligenter agendum. Multum enim proficiunt ad impie- tatem, et sermo eorum ut cancer serpit :" et paulo post : " Quffire ab illis suae sectae auctorem ; neminem dabunt. Quae hasresis non ex hominibus habuit proprium hasresi- archam ? Manichaei Manem habuere principem et prte- ceptorem, Sabelliani Sabellium, Ariani Arium, Eunomiani Eunomium, Nestoriani Nestorium. Ita omnes caeterae hu- jusmodi pestes singulae singulos magistros homines habuisse " Rad. Ard. homil. Dominic. 8. post Trinitat. " Bernard, in Cantic. semi. 65, et 66. Dicam quaenam illae ineptiae sunt : partim quas, sciscitantibus se catholicis minus caute respondentes, ipsi confessi sunt ; partim quas divisi ab invicem litigantes de invicem prodiderunt j parlim quoque quas nonnuUi eorum redeuntes detexerunt. Bernard, ib. vid. Alphons. de Castr. fol. 218. a. Magdeburg, cent. 12. col. 843, 844, 845. Baron, ann, 1147. sec. 22. ubi ex Manichseorum schola prodiisse notat. 256 DE CMRlSTtANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. noscuntur ; a quibus originem simul duxere et nomen.. Quo nomine istos titulove censebis ? Nullo, quoniam non est ab homine illorum haeresis, neque per hominem illam acceperunt (absit tamen ut per revelationem Jesu Christi) ; sed magis et absque dubio, uti Spiritus Sanctus praedixit, per immissionem et fraudem daBmoniorum in hypocrisi lo- quentium mendacium, prohibentium nubere." Dogmata'' ve- ro eorum commemorat, partim cum Manichaeis, partim cum orthodoxis communia : quibus sic illos imbutos fuisse nar- rat, ut " mori magis eligerent, quam converti ; nee modo patienter, sed et laeti, ut videbatur, ducerentur ad mor- tem." Valde denique dolendum esse ait, " quod non solum laici principes, sed et quidam, ut dicebatur, de clero, nee non de ordine episcoporum, qui magis eos per- sequi debuerant, propter quaestum sustineant, accipientes ab eis munera." 25. Quis autem hoc tempore rerum in provincia Nar- bonensi fuerit status hisce verbis explicat, in chronici sui prologo, Guilielmus de Podio Laurentii; " Haeretici per villas et oppida habere sibi hospitia, agros et vineas ince- perunt : domos latissimas, in quibus haereses publice pr^- dicarent, suis credentibus venditantes. Erantque quidam Arriani, quidam Manichaei, quidam etiam Waldenses sive Lugdunenses : qui, licet inter se dissides, omnes tamen in animarum perniciem contra fidem catholicam conspira- bant. Et illi quidem Waldenses contra alios acutissime disputabant. Unde et in eorum odium alii admittebantur a sacerdotibus idiotis. Propter quod terra, tanquam reproba et maledictioni proxima, pauca praeter spinas et tribulos germinabat; raptores et ruptorios, fures, homi- cidas, adulteros, et usurarios manifestos. Capellani autem tanto contemptui habebantur a laicis, quod eorum nomen, ac si Judsei essent, in juramentum a pluribus sumebatur. Unde sicut dicitur, Mallem esse Judceus ; sic dicebatur, Mallem esse Capellanus, quam hoc vel illudfacere. Cle- ric! quoque, si prodirent in publicum, coronas modicas pro- pe frontem pilis occipitis occultabant. Milites enim raro ^ Personius, 3. conveis. part. 3. torn. Leap. 4. sec. 9, 10. hos fuisse Walden- ses et Albigenses afBrmat, praedecessores, ut ait sec. 10. Martyrum Foxiano- rum. CAP, VIII. SUCCESSIONE ET STATU, 25 ( suos liberos clericatui ofFerebant : sed ad Ecclesias, qua- rum tunc ipsi decimas percipiebant, hominum suorum filios prassentabant : et episcopi quales pro tempore poterant clericabant. Ipsi quoque milites dominationem contem- nentes, prout libebat, nemine probibente, his aut illis hffi- reticis adhaerebant. Et haeretici in tanta reverentia habe- bantur, quod habebant coemiteria, in quibus quos h^reti- caverant publice tumulabant ; a quibus lectos integros et vestes recipiebant : quibus et largius quam personis eccle- siasticis legabantur. Ipsi nee ad excubias, nee ad talias cogebantur. Si quis etiam homo de guerra gradiens cum eis inveniretur, ab hostibus tutus erat." 26. Hie vero revocandum est in memoriam, quod de ve- teribus hasreticis notavit Augustinus" : " Multos maledicos in his invenisse materiam blasphemandi Christianum no- men : quia et ipsi quoquo modo Christiani appellarentur." Inde enim accidit, inquit Eusebius*" " ut nefaria quasdam opinio de nobis concitata, eaque ab omni ratione ahenissi- ma, per infideUum animos longe lateque pervaderet : quod videlicet tum nefando concubitu matres et sorores violare, tum etiam scelerato quodam ahmenti genere uti non vere- remur," " Et hac de caussa," addit Epiphanius*^, " plures ex gentibus, ubicunque viderint tales, ne accedunt quidem nos ob communionem accipiendae doctrinse, aut audiendi verbi Divini : et neque aures admovent, improbis scelesto- rum illorum factis consternati." Simili ratione et hisce temporibus cum Manichasi et Waldenses iisdem degerent in locis (a quibus etiam Albigensium et Agennensium atque ejus generis alia cognomenta"^ sortiti sunt utrique), commu- nique haBreticorum et hostium sedis apostolicas nomine a pontificiis censerentur ; partim quorundam inscitia et incu- ria, partim aliorum fraude ae malitia est efFectum, ut Wal- denses et Leonistae (quos vocabant) iisdem quibus Cathari et Manichaei, commaculati crederentur erroribus. * Augustin. de civit Dei, lib. 18. cap. 51. ^ Euseb.lib. 4. hist, ecclesiastic, cap. 7. "= Epiphan. haeres. 27. Vide plura apud Epiphan. eod. loco, et Baron, ann. 120. sec 27, 28, 29, &c. ann. 150. sec. 4. et ann. 201. sec. 25. torn. 10. 5. 2. pag. 138. >i Vid. infr. cap. 10. sec. 1.3. 958 DE CHRISTIAN ARUM 3;CCLESIARUM CAP, VIII. 27. Ita Waldenses, non minus quam Manichaeos, totum vetus Testamentum repudiasse ; ex Reinerii fide referunt Claudius Coussordus* et Jacobus Gretserus'' Et sic qui- dem scribit Coussordi lleinerius : " Vetus testamentum non habent, vel recipiunt ; sed Evangelia." Verum Gret- seri Reinerius, tantum abest ut quid dicat ejusmodi, ut prodat potius plane contrarium ; quum, in tertio capite, hu- jusmodi haereseos, quam ille vocat, caussam assignat : " quia*^ novum et VETUS testamentum vulgariter transtu- lei'unt, et sic docent et discunt :" atque ad ejus rei confir- mationem subjungit ; se " audivisse et vidisse quendam rus- ticum idiotam, qui Job recitaverit de verbo ad verbum." In sexto sane capite de Catharorum sectis disserens, Geles- mansam (vel ut alii legunt codices, Belazmansam'') Vero- nensem, cum discipulis suis, in quorum numero Ecclesiae Tolosanas ponit Catharos, circa annum Domini 1230. in hac opinione fuisse ait : "quod diabolus fuerit auctor totius veteris testamenti, exceptis his libris : scilicet Job, Psalte- rio, libris Salomonis, sapientise filii Sirach, Isaiae, Hieremiae, Ezechiel, Daniel, et duodecim prophetarum ; quorum quos- dam scriptos fuisse in coelo, illos scilicet, qui fuerunt script! ante destructionem Hierusalem." Joannem de Lugduno (sive de Lugio) Bergomensem, alterius partis ducem, " re- cepisse totam bibliam ; sed putasse eam fuisse in alio mun- do." Concorezenses et Bagnolenses " reprobare totum vetus Testamentum, putantes quod diabolus fuerit auctor ejus ; exceptis his tantummodo verbis, quae sunt inducta in novo Testamento per Christum et apostolos." Sed in capite praecedente, ubi de doctrina Pauperum de Lug- duno sive Leonistarum agit, expresse de eis scribit : " Tes- tamenti' novi textum, et magnam partem VETERIS vul- gariter sciunt corde :" et in explanatione errorum, quam ediderunt Illyricus' et Freherus, Gretserus vero in sua edi- * Coussord. Valdens. error, confutat. fol. 78. ■* Gretser. prolegom. in script, edit, contr. Waldens. cap. 4. pag. 14. "^ Pag. 52, ■' Fr. Pcgna in 2. part, director, inquisit. comment. 38. e.g. i. " Reiner, contr. Waldens. cap. 5. pag. 58. f lUyric. in catalog, test, veritat. Freher. in rer. Eohem. script, pag. 226, lin. 39, 40. CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. 250 tione pi'fEtermisit, quia in papyraceo quo usus est codice, admodum vitiose exarato, non invenit (an autem in MS.'° quod postea nactus est, Lambacensis monasterii exem- plari, invenerit, adhuc reticet;) " quicquid praedicator per novum et VETUS Testamentum non probabat ; talem praedicationem mendacium esse dicunt." Quod idem fere de iisdem a Claudio Seysellio^ traditum invenio. " Ea tantum quae vel in VETERI vel in novo Testamento sunt con- scripta, uti ad literam jacent, absque uUa sana interpre- tatione admittunt." Ut taceam quod de Petro Waldio retulit D. Thuanus"^ et Johannes Massonus ; eum " PRO- PHETARUM atque Apostolorum scripta populari lin- gua vertenda curavisse :" et quod de sectatoribus ejus, coram Alexandro III. in Lateranensi concilio comparen- tibus, ex Gualtero Mapeo jam ante audivimus ; librum eos " papae praesentavisse, lingua conscriptum Gallica ; in quo textus et glossa Psalterii, plurimorumque legis UTRIUS- QUE librorum, continebantur." 28. Waldensibus praeterea banc sententiam tribuit Clau- dii Coussordi Raynerius. " Matrimonium," inquiunt, " fornicatio est jurata, nisi continenter vivant : quaslibet enim immunditias magis licitas habent quam conjugalem copulam''." Et taraen a Jacobi Gretseri Raynerio eo no- S Seyssel. contra Valdens. fol. 4. 6. •^ Thuan. hist. lib. 5. ad ann. 1550. Joh. Masson. praefat. in opus Alani contr. Valdenses. "* Fersonius, 3 convers. torn. I. cap. 3. ii. 11. inter articulos in quibus Wal- denses cum catholicis adversus protestantes sentiebant, (viz. 1. de missa, supr. cap. 6. sec. 26. cap. 2. de sacramentis, hoc in loco. 3. de ordinibus religiosis, supr. cap. 6. sec. 28. 4. de libero arbitrio, de merito bonorum operum, et ahis ejus- modi doctrinis ; nam ita in genere tantum loquitur,) hunc habet ; quatuor sacra- menta, viz. baptismi, s. ordinum, matrimonii, et eucharistise, agnoverunt j etsi non adeo constanter et concorditer inter semetipsos. Atqui autorum ex quibus ista collegit, (viz. Antonin. Ursperg. Trithem. Bernard. Luxemburg. Guid. carmelit. Gabr. Prateol. ^n. Sylv.) credo neminem dicere Waldenses vel ». ordines vel matrimonium pro Sacramento habuisse, aut eadem tenuisse cum catholicis Personianis de libero arbitrio in eorum ^ensu, aut de merito bono- rum operum, prout ille affirmat. idem Personius (ib. not. 20.) ita scribit de Albigensibus j lUi cum hodiernis protestantibus negabant matrimonium esse sacramentum, contraquod faciebant Waldenses. Sed de proprio adjiciebant, turn contra protestantes turn contra nos sentientes, ex Manichaeorum doctrina, matri- monium esse malum et illicitum. Confer. l.Personii articulum supr. cap. C.see. 260 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. mine iidem accusantur, quod Romanam Ecclesiam errasse dicerent, " matrimonium'' clericis prohibendo, cum etiam orientales contrahant." Illam vero erroris de interdicto animalium esu suspicionem, qua ex Raynerio suo (quibus- dam eorura hoc affingente, quod bruta animalia, veluti pisces et hujusmodi, occidenda esse non putarent) eos Coussordus'^ voluit aspergere, satis eluit idem ipse author, cum de eis addit ; " In Quadragesima**, et die jejuniorum Ecclesiae, non jejunant; sed carnes comedunt, ubi au- dent''." Quod etiam coniirmat Reinerius, ab Illyrico et Frehero editus, his verbis*^ : " Jejunia Ecclesiae nihil cu- rant ; nam in die parasceves ipsi carnes comedunt occulte." Item Alphonsus de Castro : " Tempore^ Quadragesimas carnem et ova, et reliqua prohibita comedebant, dicentes nullum esse peccatum hoc facere : imo dicebant Ecclesiam non posse talem ciborum abstinentiam prascipere: et in tali abstinentia a carnibus dicebant nullum esse meritum." Nicolaus Eymericus'' : " Carnes omni die comedunt. — Die Lunae et die Mercurii, etiam utendo carnibus, jeju- nant." Postremo Guido' Perpinianus hunc vicesimum secundum Valdensium eri'orem facit: " quod comedere carnes in Quadragesima et diebus jejuniorum non est pec- catum : cum eas comedere non prohibuerit Christus :" ac deinde concludit; " Abjiciendi ergo et spernendi sunt fatui Valdenses, qui a carnibus non abstinent et jejunant ut hypocritae tristes, non propter bonum obedientiae, sed ut 20. De castitate gloriari solitos Insabbatatos afBrmat Ebrardus Bethuniensis antihseres. cap. 25. pag. S4. *> Reiner, cap. 5. contr. Waldens. edit. Ingolstad. pag. 58. Vid. infr. cap. 10. sec. 5, 6, 7, 8. « Coussord. contr. Vald. fol. 65. "l Ibid. fol. 75, et 128. " Personius 3 convei-s. part. 3 torn. 1. cap. 3. sec. 10. hunc inter Waldensium articulos, in quibus cum protestantibus sentiebant contra Ecclesiam catholicam, nijemovat, quod negabant ordinaria jejunia ab Ecclesia constituta, et derisui ha- Btbant omnem delectum ciborum his aut illis diebus. ' Illyric. catalog, test, verit. Freher. rer. Bohemic. script, pag. 229. 30. K Alphons. advers. haeres. lib. 4. de cibo, hjer. 2. vid. Bernard. Lutzemburg. catal. haeret, in Insabbatat. et Frateol. in Faup. Lugdun. hasres. i. et Sander, visib. monarch, lib. 7. hseres. 150. pag. 475. '' Eymeric. director, inquisit. part. 3. sec. 112. Guid. Summ. de liseres. Valdens. cap. 22. CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. 261 appareant hominibus jejunantes''." Non tamen, opinor, ob earn caussam pro Manichseis habendos quisquam dixerit ; nisi forte sic afFectus, ut illae olim apud Hieronymum', quae, " si quam vidissent pallentem atque tristem, miseram et Manichaeam vocabant." 29. Sic et Apostolicis Bernardus" Claravallensis, Ca- tliaris Ecbertus'' Schonaugiensis, Popelicanis Guilielmus" Armoricanus, atque Albigensibus Rigordus"* regis Fran- corum chronographus, haeresim attribuit, " quam apos- tolus in epistola ad Timothenm" praedixerat in fine secu- lorum futuram, detestantem nuptias, et carnem com- edi prohibentem :" quod, ut de Manicliasis in terra Albi- gensium commorantibus admitti potest, ita de toto Albi- gensium genere dictum falsissimum esse constat ; sjve cum D. Thuano a Petro Valdo, sive cum Papirio Massono a Petro Brusio, eorum originem placeat repetere. Thuanus*^ Albigenses cum Valdensibus eosdem esse statuens, base illorum recenset dogmata. " Ecclesiam Romanam, quo- niam veras Christi fidei renunciaverit, Babylonicam meretri- cem esse ; et arborem illam sterilem, quam ipse Christus diris devovit, et revellendam esse praEcepit : proinde minime pa- rendum pontifici ; et episcopis, qui ejus errores fovent : monasticam vitam Ecclesias sentinam ac Plutonium esse, va- na illius vota, nee nisi fcedis puerorum amoribus servientia : presbyterii ordines magnas bestiae, quae in Apocalypsi commemoratur, notas esse : ignem purgatorium, solemne sacrum, templorum encjenia, cultum sanctorum, ac pro mortuis propitiatorium, Satanae commenta esse." Turn addit " his praecipuis ac certis eorum doctrinae capitibus alia afficta de conjugio, resurrectione, animae statu post mortem, et de cibis." Petrum vero Brnsium docuisse, " sacerdotes et monaclios potius debcre UXORES du- ^ De jejunio Waldensiuni Ebraiius EethLuiiensis antihaeres. cap. 25.pag. 1S5. liii. 23, 36. ' I-Iieion. epist. 22. aJ Euslodiium. * Bernard, in Cant. serm. 66, ■> Ecbert. advers. Catharos torn. 2. auctar. biblioth. pair. edit. Paris, ann, 1610. col. 831. ■= Guilieltn. Armoric. Philippid. lib. 1. edit. Francof. ann. 1596. pag. 235. ■* Rigord. in gestis Philippi Aug. ibid. pag. 214. Vincent, spec. hist. lib. 30. cap. 9. '1 Tim. cap. 4. ver, 3. ' Thuan. hiat. lib, 6. ann. 1550. VOE. II. T 262 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. cere, quam scortari," affirmat Coccius^ : et contra Petro- brusianos scribens Petrus'" Cluniacensis, sacerdotes et mo- nachos ab iia compulses, ait, uxores ducere. Eosdemque narrat " magno de crucibus aggere instructo ignem im- misisse, pyram fecissse, CARNES coxisse, et ipso pas- sionis Dominicae die Paschalem Dominicam praecedente, invitatis publics ad esum populis, comedisse'." 30. A Petro autem Brusio et ejus successors Henrico, qui, ut ex Petro Cluniacensi intelligitur, in Septimania primum, in Arelatensi, Ebredunensi, Diensi et Vapincensi dioecesibus, deinde in Novempopulana seu Gasconia, et partibus adjacentibus, per annos viginti doctrinam suam disseminarunt, Albigensium sectam deducit Papirius Mas- sonus''. Albericus monachus trium fontium, quantum ex concinnatore magni chronici'' Belgici coUigere possum, in quo Henricus cum Euno pseudo-christo inscite con- funditur, anno 1147. " hseresim Popelicanorum Henrici apostatae, in terra Albigensium pullulasse" asserit. Ad quos referendus synodi Remensis, sequente anno sub Eu- genio III. habitffi, postremus ille canon. " Quia'= apostolica sedes quod rectum est consuevit attenta consideratione de- fendere, et quod devium invenitur esse, devitare : praesentis decreti auctoritate praecipimus, ut nuUus omnino hominum haeresiarchas et eorum sequaces, qui in partibus Gasconise aut Provinciae vel alibi commorantur, manuteneat, vel defen- dat; nee aliquis eis in terra sua receptaculum prasbeat. Si quis autem vel eos de caetero retinere, vel ad alias partes pro- ficiscentes eorum errore consentiens recipere forte praesump- serit: quoiratusDeus animas percutit, anathemate feriatur, e Cocc. thesaur. cathol. torn. 2. lib. 8. artic. 6. ^ Petr. Cluniac. epist. 2. ' Henricum, quo post Petrum Brusium crematum Atbigenses usi sunt magis- tro, qu3edam in Petri Brusii dogmatis mutasse fama fuit, ut est apudPetr. Clu- niacens,- epist. 1.; sed ne cui matrimonium contrahere aut came vesci liceret, nemo illi tribuit, ne Bernardus quidem apud Godfridum monachum Claravallens. in ejus vita, lib. 1. cap. 5. " Masson. annal. Franc, lib. 3. in Philipp. Aug. Similiter et Jo. Filesacus de Paraeciarum origine, pag. 118. (quera vide) etin finepag. 121. <> Chron. Belgic. a Piatorio edit. pag. 162. coUat. cum Gimblacensi auctario Sigeberti, a Miraeo edit. pag. 205. " Concil. torn. 3. part. 2. pag. 506, edit. Colon, ann. 1618. CAP. VIII. SUCCE3SI0NE ET STATU. 2G3 et in terris eorum, donee condigne satisfaciant, divina cele- brari officia interdicimus :" ut et ilia techna postea subsecu- ta, quam ad annum 1 151. ita aperiunt illius temporis histori- ci: " Pullulante"* perversa doctrinaHenricihaeretici in Vas- conia, suscitavit Deus spiritum puellae minoris in ilia provin- cia ad eandem haeresim confutandam. Per triduum namque in unaquaque septimana jacebat absque voce, sensu, et etiam absque flatu : et rediens postmodum ad se, dicebat beatam MARIAM orare pro populo Christiano, et beatissimum PETRUM docuisse se orthodoxam fidem. Exinde de fide nostra sapienter et catholice disserebat : et praecipue haeresim Henrici convincens, plurimos ab eo seductos ad sinum sanctae matris Ecclesiee revocabat." Apostolicos'' eti- am, de quibus sermone sexagesimo sexto in Cantica Can- ticorum agit Bernardus, eosdem esse opinatur| Thomas Waldensis*^ cum Publicanis ; quorum nonnullos, de pro- vinciis Gallias in Angliam venientes, jussu regis Henrici II. clave candente in frontibus signatos esse notat. Extat historia apud Guilielmum Novoburgensem, rerum Anglica- rum libro secundo, capite decimo tertio, ubi de Publicano- rum origine^ et incremento ista refert. " Hi nimirum olim ex Gasconia, incerto auctore habentes originem, regi- onibus plurimis virus suae perfidiae infuderunt. Quippe in latissimis Galliae, Hispanias, Italise, Germaniseque pro- vinciis, tam multi hac peste infecti 6«g dicuntur , ut, se- cundum prophetam, multiplicq.^ j$§se--sHpiSr numerum are- nas videantur. Denique cum a prffisulibus Ecclesiarum •' Matt. Paris, et chron. Nermann, ab Andrea Duncliesnio edit. pag. 986, * Bellarminus in catalogo hsereticorum MS. de Bernard! apostolicis : forte (inquit) iidem sunt cum Petrobrusianis. Vid. Sander, lib. 7. visib. monarch. f Waldens. velum. 3. de sacramentalib. tit. 12. cap. 108. (ubi citat banc histo- riam ex Henrici Hunting, chronico, quod tamen in edit. Siviliana eousque non ex- tenditur. Vid. Jo. Stow Howes ann. Dom. Ilft2. e Rad. Cogshall.) collat. cum praefat. in 1. volum. ad Martin. V. e Eandem etiam breviter, et iisdem pene verbis narrat Radulphus de Diceto, et Matt. Paris, pag. 101. fin. 140. edit Londin. quas ad verbum exscripta sunt ex Rog- Wendoverio ann. 1166. De iisdem Gualterus Mapeus in lib. de nugis Cu- rialium ; dist. 1. cap. 30. ubi eos (omnino videntur esse Cathari, ut sec. 37. et Jo. de Turrecrem.) Publicanos et Paterinos nominat. Vid. et Radulphum Cog- geshall. in Jo. Picardi notis ad Guil. Neubrig. et quae fuse descripsimus ex Joranalensl historia MS. t2 264) DE CMUISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. et principibus provinciarum in eos remissius agitur, egre- diuntur de caveis suis vulpes nequissimae, et, praetenta specie pietatis, seducendo simplices, vineam Domini Sa- baoth tanto gravius, quanto liberius, demoliuntur. Cum autem adversus eos igne Dei fidelium zelus succenditur, in suis foveis delitescunt, minusque sunt noxii ; sed tamen occultum spargendo virus nocere non desinunt. Homi- nes rusticani et idiotae, atque ideo ad rationem hebetes, peste vero ilia semel hausta ita imbuti, ut ad omnem ri- geant disciplinam : unde rarissime contingit eorum ali- quem, cum e suis latebris proditi extrahuntui", ad pietatem converti." Haec ille. 31. Catharos quoque putat Sanderus" " Henricianorum portionem fuisse ; ac forte eosdem oranino cum Albigen- sibus." De eis ita scribit Ecbertus Schonaugiensis mona- chus; cujus sermones adversus Catharos secundo tomo auctarii bibliothecae SS. patrum*" sunt inserti. " Ecce qui- dam latibulosi homines pei'versi et perversores, qui per multa tempora latuerunt, et occulte fidem Christianam in multis stultae simplicitatis hominibus corruperunt, ita per omnes terras multiplicati sunt, ut grande periculum patia- tur Ecclesia Dei a veneno pessimo, quod undique adversus eam efFundunt." Contra eosdem ab Hildegarde ad cano- nicos niajoris Ecclesiae Moguntina; scriptam epistolam notat Trithemius% cujus hoc initium : " Mense Julio pras- sentis anni, qui est millesimus centesimus sexagesimus tertius Dominicae incarnationis, &c." Eodemque anno'*, secundo die mensis Augusti, cum Catharorum ducibus, qui e Flandriae partibus Coloniam venerant, Arnoldo, Mar- silio et Theoderico, publicam disputationem iniit ille, cujus jam meminimus, Ecbertus monachus. Verum quum ii noUent cedere ; Arnoldus simul cum novem discipulis, in quibus duae erant fceminae, nonis Augusti, Coloniae' juxta coemiterium Judaeorum in ignem missus est : qui, semiustis suorum capitibus manum imponens, ait; " Constantes a Sander, visib. monarch, lib. 7. pag. 467, 409. i> edit. Paris, ann. 1610. col. 831. = Trithetn. chron. Hirsaug. ann. 1163. '' Id. ibid. " Csesaviu» Heisterbach. lib. 5. cap. 19. CAP. vm. SUCCESSIONE ET STATU. 265 estotc in fide vestra, quia hodie eritis cum Laurentio." Theodericus' vero et socii ejus Bunnae similiter combusti sunt. 32. Eodem etiam anno" 1163. adversus Albigenses in Gallia, ab Alexandre III. in synodo- Turonensi editus est hie canon. " In'' partibus Tolosae damnanda hseresis dudum emersit, qua?, more cancri paulatim se ad vicina loca transfundens, per Guasconiam et alias provincias quamplurimos jam infecit: et, dum in modum serpentis intra suas revolutiones absconditur, quanto serpit occul- tius, tanto gravius Dominicam vineam in simplicibus de- molitur. Unde contra eam episcopos, et omnes Domini sacerdotes in illis partibus commorantes vigilare praeci- pimus, et sub interminatione anathematis prohibere ; ne, ubi cogniti fuerint illius haeresis sectatores, reeeptaculum quisquam eis in terra sua prasbere, aut praesidium imper- tiri prffisumat : sed nee in venditione aut emptione, aliqua cum eis communio*^ habeatur; ut solatio saltem humani- tatis amisso, ab errore vi^ suas resipiscere compellantur. Quisquis autem contra haec venire tentaverit, tanquam particeps iniquitatis eorum, anathemate feriatur. Illi vero, si deprehensi fuerint, per catholicos principes custodiae mancipati, omnium bonorum amissione mulctentur. Et quoniam de diversis partibus in unum latibulum crebro conveniunt, et, praster consensum erroris nullam cohabi- tandi caussam habentes, in uno domicilio commorantur: talia conventicula et investigentur attentius, et, si inventa fuerint, canonica severitate vetentur. ^ Ecbert. advers. CatharoSr serm. 8> * Quo tempore Henricus II. Anglorum rex, post morlem Davidis regis Scotise. comitatus Cumbria:, Northutnbriae, et Westmorlandiae occupavit (quod circa ann. 1157, factum coUigitur ex Roberto de Monte pag. C3G. Matthaeo Westmon. pag. 44.collat. cumGuiliel. Neubrigensi lib. 2. cap. 4. pag. 119, 120.), Willielmus Da- vidis iilius, qui postea rex Scotorum factus est, " expeditionis causa, favore fidei et Ecclesise partibus erat Tiiolosanis contra liaereticos :" ut inquiunt Scoti in respons. ad Edv. I. declarationem ad Bonifacium VIII. quae habetur in actis super processu recognitionis superioritatis et directi dominii regni Scotiae coram Edwardo rege Angliae per magistrum Johannem Erturi de Cadomo publicum notarium consig- natis. •> Guilielm. Novoburg. de reb. Angl. lib. 2. cap. 15. can. 6. Collect. 1. antiqu. decret. lib. 5. tit. 6. cap. 10. edit. Paris, ann. 1609. pag. 125, 126. ' Apocal. cap. 13. ver. 17. 266 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. 33, Ab eodem quoque pontifice Alexandre, anno 1170. ad expugnandos Albigenses missum esse quendam cardi- nalem, ex Guilielmo* de Podio Laurentii intelligimus. Sic enim ille : " Anno Dominicae incarnationis 1170. car- dinalis quidam missus a Romano pontifice obsedit Castrum Vauri, et coegit sibi reddere haereticos qui ibi erant : ex quibus duo, qui ibi erant praecipui, ad fidem catholicam ^nt conversi ; quorum unum, qui vOcabatur Bernardus Raymundi, in ecclesias cathedrali S. StepHani Tolosae, alterum in monasterio S. Saturnini, ut essent canonici, coUocavit. Meminique quod, cum essem infans, ilium, qui fuerat canonicus in ecclesia cathedrali, audiebam appellari Bernardum Raymundi Arrianum." Anno etiam 1176. in Oliverium quendam, et socios ejus, qui Boni Homines di- cebantur, in provincia Tolosana coram Petro Narbonensi archiepiscopo, Girardo Albiensi, Gocelino Lodovensi et aliis episcopis inquisitionem factam narrat Hovedenus'', toto fere populo Albiae et Lumberci praesente. 34. Et inter Albigenses quidem alios Perfectos sive Bonos Homines fuisse dictos, confirmat Petrus^ Sarnensis (e quibus magistratus habebant, quos vocabant diaconos et episcopos) ; alios Credentes, qui " seculariter viventes, licet ad vitara perfectorum imitandam non pertingerent, in fide tamen illorum se salvari sperabant." Similiter et Leo- nistas et Patrinos Reinerius*" in Imperfectos et Perfectos distinguit ; quorum posteriores in Lombardia Consolatos, in Theutonia Bonos Homines vocari asserit : quo pertinet ilia de Guilielmo Albiensi episcopo, affinem suum Guiliel- mum Petri de Berens moribundum invisente, historia a Guilielmo de Podio Laurentii relata. " Interrogavit"" af- finem suum episcopus, Quid vellet fieri de seipso ? an in coenobio Galliaci, an Candelii, an in ecclesia Albiensi eligeret sepeliri ? Quo respondente : Non oportet episco- pum curam agere super hujusmodi ; cum ipse deliberasset =" Guil. de Pod. cliron. cap. 2. ^ Hoveden. part. 2. annal. ad ann. 1176. fol. 317. b. edit. Londin. ° Petr. hist. Albigens. cap. 2. •> Reiner, contr. iiseiet. cap. 5. pag. 60. et cap. 6. pag. 61. Vide supr. sec. 3. ' Guilielm. dc Podio chion. cap. 3. CAP. VIII, SUCCESSIONE ET STATU. 267 quid esset facturus. Episcopo nihilominus insistente ; quo trium istorum locorum eligeret sepeliri : Hie tandem res- pondit, se velle ad Bononios** (sive Bonosios, hoc est, haere- ticos) deportari. Pontifice vero in contrarium adnitente, quod super hoc hcentiam non haberet ; ille inquit. Non ad hoc laboretis : quoniam, si secusnonpossem, ad eos reptan- do quadrupedaliter festinarem." Item ilia in inquisitions MoguntinaWaldensibusproposita interrogatio : "Quoties* es tu confessus haeresiarchis, id est, illis bonis hominibus, qui ad te venerunt occulte, dicentes seloco apostolorum inmundo de loco ad locum ambulare, praedicare, et confessiones au- dire ?" Nee non Raimundi Tolosani comitis verba ilia a Sarnensi'' monacho commemorata : " Scio me exhaeredan- dum fore pro bonis hominibus istis ; sed non tantum ex- haeredationem, imo etiam decapitationem pro ipsis paratus sum sustinere." Istos autem, de quibus agit Hovedenus, " non fuisse alios, quam Waldenses, in comperto esse" af- firmat Jacobus^ Gretserus : licet ab adversariis Arianse, vel potius Manich^ae haereseos, postulati fuerint : quorum accusationibus sequens ab istis opposita est confessio. " Nos*" credimus unum Deum, trinum et unum, Patrem et Filium etSpiritum Sanctum : et Filium Dei carnemnostram suscepisse, baptizatum esse in Jordane, jejunasse in de- serto, praedicasse salutem nostram, passum, mortuum, atque sepultum, ad inferos descendisse, resurrexisse tertia die, ad coelos ascendisse, Spiritum Paracletum in die Pen- tecostes misisse, venturum in die judicii ad judicandum vivos et mortuos ; et omnes resurrecturos. Cognoscimus etiam quia quod corde credimus ore debemus confiteri. Credimus quia non salvatur qui non manducat corpus Christi : et quod corpus Christi non consecratur, nisi in Ec- clesia, et non nisi a sacerdote, sive bono sive malo ; nee ■i Bonomios legendum ex Nicolao Bertiando, de gestis Tolosanorum, edit, ann. 1515. fol. 31. Neque enim alii intelligendi quam qui a Gallis hons hommeSf. i. K. boni homines, sunt dicti. <^ Inter script, advers. Waldens. aGretsero edit. pag. 315. f Petr. Sam. hist. Albigens. cap. 4. edit. Latin. C. Gallic. s Gretser. prolegom. in script, edit, contr, Waldens. cap. 1. I" Hoveden. annal. fol. 319. b. 268 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. melius fieri per bonum quani per malum. Credimus etiam quod non salvatur quis, nisi qui baptizatur ; et parvulos sal- vari per baptisma. Credimus etiam quod vir et mulier sal- vantur, licet carnaliter misceantur ; et pcenitentiam debeat unusquisque accipere ore et corde, et a sacerdote, et in ecclesiis baptizari : et, si quid amplius posset eis ostendi per Evangelia vel Epistolasi, illi crederent et confiteren- tur." 35. Post biennium, Petrus tituli S. Chrysogoni presbyter cardinalis, Romani pontificis legatus a Ludovico Franciae, et Henrico Anglias rege, adversus eos missus est. " Quia enim ad aures Henrici," inquit Simeon* Dunelmensis, " et regis Eranciae pervenerat, quod quaedam gens perfida, qui se Bonos Homines appellari fecerant, in terra Tolo- sana congregati erant ; et quod ipsi Christians fidei con- traria praBdicabant, et quod multorum animas falsa praedi- catione deceperant ; noluit in Angliam transfretare (quod jam diu affectaverat), donee per consilium et adjutorium regis Franciae tales viros, tam ecclesiasticos quam laicos, in terram Tolosanam misisset, qui praefatam gentem perfi- dam vel praedicatione sua ad verae fidei cognitionem con- verterent, vel debellationibus suis a terris eosdem et a Christiana cortversatione eliminarent." Quaenam vero hie fuerint regis consilia, et quo successu, fuse explicat au- thor idem, et qui eum ad verbum solet exprimere, Ro- gerus Hovedenus. Robertus vero Montensis (vel ejus continuator'', aequalis horum temporum) breviter attingit in historia anni 1178. " Hasretici," inquit, " quos Agennen- ses vocant, et alii multi, convenerunt circa Tolosam, male sentientes de sacramento altaris, et de conjugio et de aliis sacramentis : ad quorum confutationem Petrus le- gatus Romanus, et multae aliae religiosae personae cum prae- dictis regibus convenerunt ; et parum profecerunt." Missi tamen eo tempore sunt a legato Reginaldus Bathoniensis episcopus et Henricus Claravallensis abbas ; " in Albi- ■> Sim. Dunelm. ad aim. 1178. MS. in bibliothoca Cottoniana. *! si quidem Ro\)ertiis in anno H46. desiit ; ut author est Radulphus de Di- celo, vel 1157. ut Rog. Wendov. et Matt. Paris, volunt, CAP. Vin. SUCCESSIONE ET STAtU. 269 ensem dicecesim ; commonituri principem terras, Rogerum videlicet de° Beders, ut et Albiensem episcopum, quem sub custodia hsreticorum in vinculis tenebat, absolveret, et universam terrain suara, juxta praeceptum domini legati, eliminatis haereticis emundaret." Sic enim refert in decla- matione sua ipse Henricus : de^ legationis suae exitu ista deinde subjiciens. 36. " Ingredientibus ergo nobis, una cum supradicto Bathoniensi episcopo, illam perditissimam regionem, quae velut totius sentina malitiae totam in se colluvionem h^- resis illuc defluentis excepit : praedictus Rogerus in ul- timos et inaccessibiles terrae suae fines abscessit, tam mala conscientia profugus, quam caussas suae merito desperatus. Oderat enim lucem'' veritatis autor malitiae ; nee sustinere poterat nostras coUo'cutionis accessum, qui totus recesserat in opera tenebrarum. Pervenimus tamen ad quoddam munitissimum castrum ejus, quod proprie et singulariter Castri nomine incolae nuncupabant. Ibi habitabat uxor illius cum militia magna, et familia multa nimis. Omnes fere liabitatores ejusdem castri vel haeretici vel haeretico- rum complices erant ; licet, sola Domini virtute repressi, nihil contra fidem quam praedicabamus praesumerent vel mutire. QuaJnvis enim essemus in manus eorum positi, et velut in eorum quasdam potentias suae compedes hae- retica undique multitudine circumventi; verbum tamen Domini non erat alligatum, quin eos continuis invectioni- bus et increpationibus feriremus. Cumque*" videremus quod nihil omnino'^ praesumerent respondere ; judicavimus prae- dictum Rogerum proditorem, haereticum, et de violata episcopi securitate perjurum ; eum tanquam publica ex- communicatione damnatum, ex parte domini papae ac prae- dictorum regum, in praesentiaconjugismilitumque suorum, in nomine Christi confidenter diffidantes." 37. Haec de rebus anno 1178. a se gestis, Henricus Clara- vallensis abbas : qui sequente anno in Lateranensi concilio '^ Biterremim : Sim. Dunelm. ■i Sim. Dunelm. et Rog. Hoved. part. 2. annal. ad ann. 1178. ' lucem : Sim. Dunelm. *> Et cum : Sim. •- priesumeret : Sim. 270 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VUI. (in quo quid adversus Waldenses et Albigenses actum fuerit supra* explicavimus) creatus episcopus cardinalis Albanensis ; anno 1181. ut refert Guilielmus Nangiacus'', " a papa Alexandre missus fuit in Gasconiam, ad delendam haereticorum perfidiam, altaris sacramentum non creden- tium. Qui praedicationis verbo, nee non militum pedi- tumque inflnito exercitu, dictos haereticos expugnavit." Plenius rem narrat, qui turn vixit, Robertus Altissiodo- rensis*^ monachus, his verbis. " Haeresis illorum quos Publicanos, vel Catharos, vel Paterinos populicanos vocant, quae Christi abnegat sacramenta, clam quidem pluribus in locis irrepserat, sed palam in Guasconia maxime po- pulos occuparat. Illic namque a catholica communione praecisi, castra habent quamplurima adversus catholicos communita; catholico ritu posthabito, suis adinventio- nibus inservientes, earumque virulentia quos potuerint toxicantes. Quocirca ad eorum retundendam vesaniam missus ab Alexandre papa vir linguae disertte, Henricus ex abbate Clarsevallis episcopus Albanensis ; qui praedi- cationis verbo militum peditumque copias undecunque contraxit, praefatosque heereticos expugnavit: verum id frustra. Nam, ut sui compotes facti sunt, se in erroris pris- tini volutabro revolverunt." 38. lisdem quoque temporibus " Publicanos combustos esse in pluribus locis, per regnum Franciae," docent Guili- elmus Armoricanus et Rogerus Hovedenus : quorum prior in primo Philippidos suas libro ita canit, OmneSj qui fidei saperent contraria nostra, Quos Popelicanos vulgar! nomine dicunt, De tenebris latebrisque suis prodire coacti, Producebantur ; servaloque ordine juris Convincebantur, et mittebantur in ignem : posterior in annalibus'' suis etiam hoc addit, quod rex Anglorum Henricus II. " id nuUo modo fiei^i permiserit in " Supr. sec. 1 1, 12, 14. ^ Nangiac. clnon. MS. in bibliolheca regia. ■^ Altissiodorens. clironolog. ann. 1181. ^ Hovedcn. adfinem anni 1182. CAP. VIII. SUCCESSION E ET STATU. 271 terra sua, licet ibi essent perplurimi." Multos item in Flandria, a Philippo comite Flandrensium (qui Publi- canos, ut Radulphus Coggeshallensis monachus inquit, "justa crudelitate immisericorditerpuniebat")et Guilielmo Rhemensi'' archiepiscopo, RomanaB Ecclesiae cardinali atque legato, anno 1183, combustos esse, author est, in gestis]Philippi Augusti Francorum regis, Rigordus ; et post eum Vincentius" Bellovacensis. Quo spectant et ilia Aquicinctini chronographi, asqualis horum temporum, in anni 1182. et 1183. historia. " Quattuor"* hseretici, in Atre- batensi civitate deprehensi, a Frumaldo ejusdem civitatis episcopo in carcere sunt reclusi. Quorum imus dicebatur Adam, litteratus ; alter Radulphus, eloquentissimus laicus : sequentium nomina nescimus. Horum judicium episcopus, jam paralysi laborans, archiepiscopo reservavit. Trans- actis diebus nativitatis Dominica, Wilhelmus Remensis archiepiscopus, et comes Flandriae Philippus, in civitate Atrebatensi, de secretis suis locuturi conveniunt. Ibi multarum haeresium fraudes per quandam mulierem in terra comitis sunt detectae. Isti haeretici nuUius ha3resi- archae muniuntur praesidio : quidam dicunt illos Mani- chaeos, alii Cataphrygas, nonnuUi vero Arianos ; AIcxt ander autem papa vocat eos Paterinos. Sed quicquid sint, oris proprii confessione convicti sunt haeretici immundis- simi. Multi sunt in praesentia archiepiscopi et comitis accusati; nobiles, ignobiles, clerici, milites, rustici, vir- gines, viduae, uxoratae. Tunc decretalis sententia ab archi- episcopo et comite praefixa est, ut deprehensi incendio traderentur ; substantias vero eorum sacerdoti et principi resignarentur." 39. Accessit paulo post decretum Lucii III. in gene- ral! synodo (sic enim appellat vetus pontificii Juris inter- i" Gualterus Mapeus de nugis Curialium, dist. I . cap. 30. de Publicanis vel Pate- rinis (i. ut ille describit, Catharis) agens: " unde contigit quod mihi dominus Willielmus Rhemensis archiepiscopus, frater regina^ Francorum, retulit, etraultis confirmavit testibus, quod, &c." Vid. Radulph. Coggeshall. citat. a 3o. Ficardo, in notis ad Guilielm. Neubrig. '^ in speculo historiali, lib. 29. cap. 26. *" Auctar. Aquicinctin. Sigeb, a MirKo edit. pag. 236. 27^ DE CHRISTIANARDM ECCLESIARUM CAP. VIII, pres Tancredus") eo tempore editum, quo Veronae'' euni pontifice congressus est Fridericus I, imperator. Ejus initium, ex antiqua coUectione"^ decretalium Bernardi Pa- piensis descriptum, subjicinius. " Ad abolendam diver- sai'um haeresium pravitatem, quas in plerisque mundi parti- bus modernis coepit temporibus pullulare, vigor debet ec- clesiasticus excitari; cui nimirum imperialis fortitudinis sufFragante potentia, et hsereticorum protervitas in ipsis falsitatis suas conatibus elidatur, et catholica simplicitas veritatis, in Ecclesia sancta resplendens, earn ubique de- mons tret ab omni execratione falsorum dogmatum expia- tam. Ideoque nos, carissimi filii nostri Frederici illustris Romanorum imperatoris semper Augusti praesentia pari- ter et vigore sufFulti, de communi consilio fratrum nostro- rum, nee non aliorum patriarcharum, archiepiscoporum, multorumque principum, qui de diversis partibus imperii convenerunt, contra ipsos haereticos, quibus diversa vo- cabula diversarum indidit professio falsitatum, prasentis decreti generali sanctione consurgimus ; et omnem haere- sim, quocunque nomine censeatur, per hujus constitutio- nis seriem, auctoritate apostolica condemnamus. Inprimis Catharos, et Paterinos, et eos qui se Humiliatos vel Pau- peres de Lugduno falso nomine mentiuntur, Passaginos, Josepinos, Arnaldistas, perpetuo decernimus anathemati subjacere. Et quoniam nonnuUi sub specie pietatis virtu- tem ejus, juxta quod ait apostolus, denegantes, auctori- tatem sibi vindicant praedicandi ; cum idem apostolus di- cat, Quomodo praadicabunt, nisi mittantur ? omnes qui, vel prohibiti vel non missi, praeter auctoritatem ab apos- tolica sede vel ab episcopo loci susceptam, publice vel private praedicare pracsumpserint ; et universos, qui de Sa- cramento corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi, vel de baptismate, seu de peccatorum confessione, matri- » Tancr. in collect. 3. decretal, cap. 2. de restit. spol. citat. ab Ant. Aug. in notisad collect. 1. decret. pag. 670. a. edit. Paris. '' Sigon. de regno Ital. lib. 15. ann. 1184. Platina, in Lucio III. Alb. Crantz. Saxon, lib. 6. cap. 47. " Collect. 1. decret. lib. 5. tit. 6. de hseret. cap. 11. pag. 126. edit. Paris. Decret. Gregorian, lib. 5. tit. 7. at liseretic. cap. 9. Ad abolendam. CAP, vni. SUCCESSIONE ET STATU. 27JJ monio, vel reliquis ecclesiasticis sacramentis aliter sentire, aut docere non metuunt, quam sacrosancta Romana Ec- clesia praedicat et observat : et generaliter, quoscunque eadem Romana Ecclesia, vel singuli episcopi per dioeceses suas cum consilio clericorum ; vel, clerici ipsi sede vacante, cum consilio (si oportuerit) vicinorum episcoporum, haere- ticos judicaverint ; vinculo perpetui anathematis innoda- mus. Receptores et defensores corum, cunctosque pari- ter, qui prsdictis haereticis ad fovendam in eis haeresis pravjtatem patrocinium praestiterint aliquod vel favorem, sive Consolati, sive Credentes, sive Perfecti, seu quibuscun- que superstitiosis nominibus nuncupentur ; simili decerni- mus subjacere sententiae." 40. Quinam dicti fuerint Consolati, qui Perfecti, sic in primo libro contra hsereticos exponit Alanus" : " Distin- guunt haeretici inter Consolatos et Perfectos. Consolatos vocant eos, qui nuper ad haeresim eorum venerunt, nee adhuc in ipsa confirmati sunt : qui potius desolati quam consolati dici debent. Perfectos vero illos dicunt, qui sunt in haeresi confirmati : qui potius in defectu quam per- fectione consistunt :" Cui addatur ex concilio Narbonensi, sive consultatione trium arcbiepiscoporum, Narbonensis, Arelatensis et Aquensis, de Credentium indiciis locus. " Sane"* inter culpas ex quibus Credentes possuntjudicari, ne ulterius dubitetis, has esse firmiter arbitramur. Si re- verentiam fecerunt haereticis, ubi credentes, orationes ip- sorum implorantes, et bonos homines profitentes, quasi adorant illos. Si consolationi eorum (ubi eum, quem con- solantur in haereticorum recipientes consortium, per impo- sitionem manuum se salvare proditionaliter mentiuntur), aut servitio eorundem (ubi, majore ipsorum librum tenente apertum, per ipsum quasi sub generali confessione remis- sionem intelligunt fieri peccatorum), aut ccenae Valden- sium (ubi, die coenas mensa posita, et pane superposito, Valdensis unus benedicens et frangens, dansque astanti- » Alan. edit. Paris, ann. 1612. pag. 110. Vid. supr. sec. 2, 3, 33. ■> Joh. Calderin. tract, de forma procedendi contra inquisitos de haeresi. tit. De haereticis, credentib. &c. sec. 8. (torn. II. tractat. doctor, part. 2. fol. 414. edit. Venet. ann. 1584.) Fr. Pegna, in 2. part, director, inquisitor, comment. 75. a. 274 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. bus, credit secundum damnabilem sectam conficere corpus Christi), non causa prodendi vel reprehendendi eos, vel alia commendabili sou excusabili, affuerunt, &c." 41. De Catharis et Paterinis, quorum in hac Lucii III. coUstitutione fit mentio, jam saspius dictum: atque hoc tempore ex partibus potissimum Italise Paterinos adversus Romanam Ecclesiam insurrexisse, apparet ex Joachimi abbatis expositione in illud Jeremise octavum. " A Dan auditus est fremitus equorum ejus." Praecipuas vero sedes habuerunt in Longobardia : quo, paulo post a Clemente III. legatus missus Gregorius Galganus cardinalis S. Ma- riae in Porticu, " constitutiones aliquot contra haereticos edidit j" ut in vitis Romanorum pontificum et cardinalium refert Alphonsus" Ciaconius. Arnoldum, Petri Valdi so- cium, in Occitaniam descendisse, et Albii haesisse ; eique Josephum quendam successisse ; atque ab iis Arnoldistas et Jusepinos fuisse dictos, affirmat D. Thuanus**. Jose- pinos tamen alterius fuisse sectas Reinerius" innuit, quum scribit Josepistas contrahere matrimonium spirituale, et praeter coitum omnes delectationes exercere. Et fieri po- test, ut Arnaldistse etiam nomen acceperint vel ab illo, de quo superius'' egimus, Arnoldo Coloniae combusto, quem archicatharum appellat ejus antagonista Ecbertus^ : vel, ut alii*^ volunt, ab Arnaldo Brixiano Petri Abailardi discipulo, qui Romae, ut author est Otto^ Frisingensis, " reaedificandum capitolium, renovandam dignitatem se- natoriam, reformandum equestrem ordinem docuit : nihil in dispositione urbis ad Romanum spectare pontificem ; sufficere sibi ecclesiasticum judicium debere:" de quo Guntherus poeta in tertio Ligurini sui libro : " edit. Rom. pag. 500. ^ Thuan. hist. lib. fi. ann. 1550. Jo. Masson. prsefat. in Alan, contr. Valdens. "^ Reiner, contr. haeret. cap. 6. pag. 81. i" Supr. sec. 31. ' Ecbert. advers. Catharos, serm. 8. ^ Dionys. Gothofred. in C. de haeret. 1. Gazaros. Petrus Matthaeus, in Bullar. edit. Lugdun. ann. 1588. pag. 2. Goldast. in notis ad torn. 1. constiLut. imperial, pag. 78. Gretser. prolegom, in script, edit, contr. Waldens. cap. 4. t mi", libro de gestis Friderici I. imp. cap. 20, CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. 275 42. assumpta sapientis fronte, diserto Fallebat sermone rudes, clerumque procaci Insectans odioi monachorum acerrimus hostis, Plebis adulator, gaudens popularibus auris, Pontifices ipsumque gravi corrodere lingua Audebat papam j scelerataque dogmata vulgo Diifundens, variis implebat vocibus aures. Nil proprium cleri, fundos et prsedia nuUo Jure sequi monachos ; null! fiscalia jura Pontificum, nulli, cur£E popularis honorem, Abbatum, sacras referens concedere leges. Omnia principibus terrenis subdita, tantum Committenda viris popularibus, atque regenda. Illis primitias, et quse devotio plebis Offerat, et deciraas, castes in corporis usus, Non ad luxuriam sive oblectamina carnis Concedens : mollesque cibos, cultusque nitorem, Illicitosque jocos, lascivaque gaudia cleri, Pontificum fastus, abbatum denique laxos Daranabat penitus mores, monachosque superbos. Veraque multa quidem (nisi tempora nostra fideles Respuerent monitus) falsis admixta monebat. 43. Extant, in quarto tomo conciliorum generalium Romae edito*, literae Innocentii II. quibus Sanson! Rhemensi, et Henrico Senonensi archiepiscopis, et Bernardo Claraval- lensi abbati, mandat, ut " Petrum Abaelardum et Arnal- dum de Brixia, perversi dogmatis fabricatores, et catho- licae fidei impugnatores, in religiosis locis separatim fa- ciant includi ; et libros eorum, ubicunque reperti fuerint, igne comburi." Et Petrus'' quidem sub Innocentio vitam naturae reddidit ; hoc posteris commendatus epitaphio : Petrus in hac petra latitat, quem mundus Homerum Clamabat,sedjam sidera sidus liabent. Sol erat hie Gallis, sed eum jam fata tulerunt : Ergo caret regio Gallica sole suo. Ille, sciens quidquid fuit uUi scibile, vicit Artifices, artes absque docente docens. Arnaldus vero RomEe, anno 1155. " suspendio"^ neci tradi- » Edit. ann. 1612. pag. 23. '' De Petro, " qui plus," ut inquit Trithem. de script. Eccl. " peccavit in dialectica quam in divina pagina," vid. Gualter. Mapeura, de nugis Curialium, dist. 1. cap. 24. et Jesuit, catechism, lib. 2. cap. 7. coUat. cum MS. epistola Abselardi. "= Gerhohus lib. 1. de investigatione antichrist!, apud Gretser. in prolegom. script, edit, contr. Waldens. cap. 4, 276 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. tus, et post mortem incendio crematus, atque in Tibrim fluvium projectus est ;" ne videlicet Romanus populus, quern sua doctrina illexerat, sibi eum martyrem dedicaret. " Quem ego vellem," inquit ejus temporis scriptor Gerho- hus Reicherspergensis, " pro tali doctrina sua, quamvis prava, vel exilio, vel carcere, aut alia poena praeter mor- tem, punitum esse ; vel saltern taliter occisum, ut Romana Ecclesia, seu curia, ejus necis quaestione careret. Nam si, ut aiunt, absque ipsorum scientia et consensu a praefecto urbis Romas, de sub eorum custodia, in qua tenebatur, ereptus, ac pro speciali causa occisus ab ejus servis est ; maximam siquidem cladem ex occasione ejusdem doctrinae idem praefectus a Romanis civibus perpessus fuerat : quare non saltern ab occisi crematione ac submersione ejus occi- sores metuerunt ? quatenus a domo sacerdotali sanguinis quaestio remota esset : sicut David quondam honestas Abner exequias providit, atque ante ipsas flevit ; ut san- guinem fraudulenter efFusum a domo ac throno suo remo- veret. Sed de his ipsi viderint. Nihil enim super his nostra interest ; nisi cupere matri nostras sanctae Romanae Ecclesiae id, quod bonum, justum et honestum est." Hsec de Arnaldi nece Gerhohus''. 44. Passaginorum, vel Passageriorum, nam et ita apud Bernardum" Lutzemburgium nominati leguntur, unde trac- ta fuerit appellatio, plane ignoro : nisi forte ab itineribus, quae passagia*" vulgo dicebantur, ita nuncupati fuerint Waldenses, qui aaTaTovvTsg", ut ipsi olim Christi apostoli, " passim"* exules sine lare' per mundum difFugiebant." Qui enim Passaginos hos appellat, Fridericus II. impera- ^ Gerhohutn Reicherspergeiisem abbatem sciipsisse opusculum contra dis- cipulos Petri Abailardi ad episcopum Frisingensem Ottonem, fratrem regis C'huonradi, narrat author chronici Reicherspergensis, a Christ. Gewaldo editi, ad ann. 1169. pag. 238. De eo vide locum maxime insignem ant. cit. ex Gualtero Mapeo de nugis Curialium, dist. 1. cap. 24. ^ Lutzemburg. caLal. hseret. in Fassager. l" Ilaitonus de passagio terra; sanctae : sic appellabant iter ultramariniim ; ut docet Gretserus in Horto Crucis, pag. 179. ^ Incertis sedibus errantes. 1 Corinth, cap. 4. ver. 11. •■ Thuan. hist. lib. 6. ann. 1550. ' Alan. lib. 2. contr. Valdens. pag. 227. CAP. Vlir. SUCCESSIONE ET STATU. 277 tor*^, de viarum passagiis in alia epistola^ facit mentio- nem ; indeque ad hodiernum usque diem viatov Italis fus- saggiere, Anglis passenger nuncupatur. De Humiliatis et Pauperibus de Lugduno, a Lucio papa damnatis, sic ad an- num Domini 1212. scribit abbas Urspergensis. " Olimduae sectae in Italia exortae, adhuc perdurant, quorum alii Humi- liates, alii Pauperes de Lugduno se nominabant. Quos Lu- cius papa quondam inter haereticos'' scribebat : eo quod su- perstitiosa dogmata et observationes in eis reperirentur ; in occultis quoque praedicationibus, quas faciebant ple- rumque in latibulis, Ecclesiae Dei et sacerdotio derogaba- tur;"et Paulus ^milius, libro sexto de gestis Francorum, " Lucius pontifex maximus utramque sectam damnaverat : (quod idem non a Lucio III. solum, sed etiam ab Urbano III. Clemente III. Celestino III. et Innocentio III. factum notat Andreas' Favinus) toUi tamen non poterant." 45. Ordinis Humiliatorum initium a Mediolanensibus quibusdam, anno 1017. ab Henrico imperatore exilio mulc- tatis, repetunt Antoninus^ et Raphael Volaterranus''. Sa- bellicus ad Friderici Barbarossae refer t tempora. " Mul- ti," inquit"^ " mortales, aut bello capti, aut quia fides eorum suspecta esset, fuerunt ex cisalpina GaUia in Germaniam traducti Federici* imperatoris SEevitia. Nee enim semel ea terra Barbarubrae ductu est Suevis armis concussa. Hi longiorem moram pertaesi aliquando, albis vestibus amicti, viri feeminaeque humiliter ad Federici pedes prostrati, ja- cuere, veniam implorantes. Horum lachrymis vestituque f Petr. de Vineis, lib. 1. epist. 27. 6 Ibid. lib. 2. epist. 23. •i Supr. sec. 39. Person. 3. convers. part. 2. cap. 10. sec. 26. ait Waldenses, Komam profectos, appiobationera suae societatis petiisse a Lucio papa ; ut etiam testatur Urspergensis, qui tunc RomEe affuit et ipsos vidit. Sed papa, videns quasdam eorum superstitiones, earn negavit. Quo illi irritati adversus papam invehi cteperunt; et porro quosdam errores et hsereses absurdissimas tueri. Sed hsec habet Urspergensis, non de Lucio papa, sed de Innocentio HI. (ut constat ex ipsius verbis, infr. cap. 10. sec. 3.) et de Innocentio haec locutum fa- tetur ipse Personius, part. 3. torn. 1. cap. 3. sec. 6. ' Favin. hist. Navarr. lib. 5. ann. 1234. pag. 290. a Antonln. hist. part. 2. tit. 15. cap. 23. ^ Volaterran. anthropol. lib. 21. <: Sabellic. Ennead. 9. lib. 5. "i Quod et agnoscit nepos ejus Frideric. II. apud Petrum de Vineis, lib. 2. epist. 34. pag. 316. VOL. II. U 278 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. VIII. motus imperator, potestateni fecit omnibus in patriam abe- undi. Qui postliminio i-eversi sunt, voto, ut credere par est, in eo habitu perseverasse dicuntur, lanificio et oratio- nibus dediti." Humiliatorum vero nomen ex eo tulisse, "quod ad Federici pedes quandoquehumiliter prostratija- cuissent," arbitrator Sabellicus : Jacobus* de Vitriaco, " quod in paupertate et asperitate habitus, et gestus exte- rioris compositione, et moi'um gravitate, et in omnibus ver- bis et operibus suis magnum ostenderent humilitatis ex- emplum." 46. Quae ad Pauperum de Lugduno, qui et Leonistse et Waldenses, et Inzabbatati dicti, spectant originem, antea pertractata sunt. Hoc in loco illud tantum i-estat adjicien- dum : circa annum salutis 1 1 94. prodiisse adversus eos Alani" theologi pontificii scriptum, et Alphonsi regis Ara- gonum edictum. Eo enim tempore floruit Alanus, teste Ottone'' de S. Blasio, qui*" contra " Albigenses, Walden- ses, Judaeos et Sarracenos, libellum edidit succinctum ad Wilhelmum Montispessulani dominum ;" et anno 1202. Cistercii mortuus est : quemadmodum ex magno chronico Belgico, a Johanne Pistorio edito, intelligimus. Duo priores hujus voluminis libelli, e bibliotheca Papirii Mas- soni, Parisiis'' typis sunt excusi : una cum authoris ad Willielmum'' principem Montispessulani prologo ; cujus base postrema sunt verba. " Quia te, princeps strenuis- sime, specialem fidei filium et defensorem intueor, tibi hoc opus devoveo, et a te hujus operis examen expecto. Hoc autem opus duorum voluminum distinctionibus sepa- ratur ; quorum primum contra hagjeticos ; secundum contra Valdenses." In primo libro nullos sui temporis haereticos speciatim nominat, praeterquam Catharos': pro quibus Bel- ' Vitriac. hist, occidental, cap. 28. " Alanus de Insulis dlcitur, Henrico de Candavo de illustr. eccles. script, cap. 20. pag. 406. et Bostono Buriensi ; extatque commentarius ejus in Merlini pro- phetias circa tempora Henr. II. scriptus. '• Append, ad chron. Otton. Prising, cap. 40. - <^ Chron. Belgic. pag. 200. edit. Prancof. 1C07. ■l Ann. 1612. e typographia Petri Chevalier. « De Wilhelmo Montispessulani Domino, vid. Baron, ann. 1165. sec. 13. ex Guilielmo Neubrigensi. ' Alan. lib. 1. pag. 146. CAP. VIII. SUCCESSIONE ET STATU. 279 gici chronici concinnator reponit Albigenses. Secundus liber contra Valdenses est institutus. Tertio postea et quar- to adversus Judaeos et Sarracenos adjectolibello, opus fac- tum est quadripartitum : quo nomine a Thoma Waldensi in tertio, quod de sacramentalibus^ inscriptum est, volu- mine citatum invenimus. Regis vero Alphonsi edictum, ut a Francisco'' Pegna et Johanne Mariana' est editum, hie exhibemus : eoque totam primro hujus periodi histo- riam concludimus. 47. " Ildefonsus Dei gratia rex Aragonum, comes Bar- chinonas, Marchio - Provinciae, universis archiepiscopis, episcopis, et caeteris Ecclesiarum regni praelatis, comiti- bus, vice-comitibus, militibus, et universis populis in reg- no et in potestate sua constitutis, salutem, et integram Christianas reUgionis observantiam. Quoniam Deus po- pulo suo nos prasesse voluit, dignum est et justum, ut de salvatione et defensione ejusdem populi continuam, pro viribus nostris, geramus sohcitudinem. Quapropter, pras- cedentium nostrorum imitatores, et jure canonibus obtem- perantes, qui haereticos, a conspectu Dei et catholicorum omnium abjectos, ubique damnandos atque persequendos censuerunt, Valdenses videlicet sive Insabbatatos, qui alio nomine se vocant Pauperes de Lugduno, et omnes alios hasreticos, quorum non est numerus, a sancta Ecclesia ana- thematizatos, ab omni regno nostro et potestative, tan- quam inimicos crucis Christi, Christianaeque religionis vio- latores, et nostros et regni publicos hostes, exire ac fu- gere praecipimus. Si quis igitur ab hac die et deinceps praedictos Valdenses et Insabbatatos, aliosve haereti- cos, cujuscunque fuerint professionis, in domibus suis recipere, vel horum funestam praedicationem aliquo loco audire, vel his cibum vel aliud aliquod beneficium lar- giri preesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et nos- tram se noverit incurrisse, bonisque suis absque appella- tionis remedio confiscandis, se tanquam reum criminis B Waldens. sacramental, tit. 12. cap. 108. collat. cum Alano, lib. 1. pag. 1C3> 164. et Abr. Bzovio. '' Fr. Pegna in director, inquisitor, part. 2. comment. 29. ' Jo. Marian, prjefat. in Lucam Tudens. u 2 280 DE CHRISTIANARUM ECCIESIARUM CAP. VIII. laesae majestatis puniendum. Et hoc nostrum edictum, et perpetuam constitutionem per omnes civitates, castella, et villas regni nostri, et dominationis, ac per omnes terras potestatis nostras Dominicis diebus recitari ab episcopis, cseterisque Ecclesiarum rectoribus, atque a vicariis, bali- vis, justitiis, merinis, et zenalmedinis", omnibusque popu- lis observari, et praedictam poenam transgressoribus infe- rendam, mandamus." 48. " Notandum etiam, quia si qua persona nobilis aut ignobilis aliquos saepe dictorum nefandorum, quibusjam per triduum edictum hostrum innotescere constiterit, ali- cubi regionum nostrarum invenerit, non prorsus aut cite tamen exeuntes, sed potius contumaciter commorantes, aut deambulantes, omne malum, dedecus, et gravamen, quod his (praeter solummodo laesionem mortis aut mem- brorum detruncationem) intulerit, gratvun et acceptum erit in oculis nostris, et nullam inde poenam pertimescat quo- quo modo incurrere ; sed potius gratiam nostram se no- verit promereri. Damus autem nefandis illis inducias, quamvis quodammodo praeter debitum, et contra rationem fieri videatur, usque in crastinum sanctorum omnium, quo vel egressi fuerint de terra nostra, vel egredi incoeperint : deinde spoliandis, csedendis, ac fustigandis, et turpiter et male tractandis. Signum >J< Ildefonsi regis Aragonum, comitis Barchinonis, marchionis Provinciae. Signum >J< Petri regis Aragonum, et comitis Barchinonis in originali hujus chartae, et signum domini Regimundi archi- episcopi Tarraconensis, et domini G. episcopi Tirassonen- sis, et domini R. episcopi Jaccensis : et fuit facta charta ilia apud Illerdam a Guilielmo de Bassia regio notario. Anno Domini MCXCIV^ " al. xafalmerinis. ^ At quomodo subscvibunt duo reges Aragonum, pater et filius ? constat enim ante annum D. 1196. Alphonsum sive Ildephonsum non esse defunctum, nee Petrum filium ei successisse. Videtur igitur Petras, post mortem patris, hoc ip- sum edictum renovasse : priusquam Albigensium (sive Waldensium) patrocinium suscepit, infr. cap. 10. sec. 32, ,35. vel saltern simul cum patre regni fuisse con- sortem. CAP. IX. SUCCESSIONE ET STATU. 281 CAP. IX. De statu reium ab initio pontificatus Innocentii III. usque ad initium pontlfrcatus Gregorii XI. lioc est, ab anno 1198. usque ad annum 1370. ubi de Iliade ma- lorum sub Innocentlo in Ecclesiamiuvecta : de delegate inquisitionis et ordi- num mendicantium institutione, atque conatu subintroducendi novi Evangelii. 1. Secund^ periodi initium ab Innocentii III. pontifi- catu ducimus : qui, triginta'' annorum juvenis, Caelestino tertio, VI. Idus Januarii anno Domini 1 198. substitutus est: " in die cathedrae sancti Petri (ut inquit Matthaeus Westmonasteriensis) papa'' consecratus, et in Petri cathe- dra coUocatus, utinam Petri vestigia secutus." Extat ip- sius Innocentii"^ in anniversarium diem, quo fuit hoc con- jugium spirituale consummatum, panegyricus, in quo verba ilia Baptistae sibi proponens, Qui^ habet sponsam, spon- sus est ; Amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi, paranymphos suos sic allo- quitur. " An non ego sponsus sum, et quilibet vestrum amicus sponsi ? Utique sponsus : quia habeo nobilem, divitem et sublimem, decoram, castam, gratiosam, sacro- sanctam, Romanam Ecclesiam; quas, disponente Deo, cunc- torum fidelium mater est et magistra. Haec est Sara matu- rior, Rebecca prudentior, Lia foecundior, Rachel gratior, Anna devotior, Susana castior, Judith animosior, Edissa formosior. Multae filiae congregaverunt divitias ; hajc au- * Alphons. Ciacon. in vita Innocent. III. 37. ponit Bzovius ann. 1198. sec. 1. sed nullo citato autliore. Vid. Onuphr. •> Quanti habitus est, vid. Luc. Tudens. item Papir. Masson. de Vit. pontif. ubi ait, ann. 1198. Villarduinum graveni historicum Innocent. III. apostolum Ro- manum vocarc (vid. supr. cap. 4. sec. 23.). Sed ille apostolo major esse voluit, Ciiristi emulus, ut sec, 2. " Innocent, in consecr. ponlif. serm. 3. pag. 193. edit. Colon, ann. 1606. "* Joh, cap. 3. ver. 29. £8£ DE CI-IRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IX. tem sola supergressa est universas. Cum hac mihi sacra- mentale conjugium, cum hac mihi commercium nuptiale." 2. Turn, ne per has eum nuptias ab aharum omnium Ecclesiarum commercio seclusum arbitrarentur ; subdit ilia aXXrj-yopov/usva^ " Nonne legistis quod Abraham Saram habebat uxorem ; quae tamen Agar famulam suam intro- duxit ad ipsum ? Nee commisit propter hoc adulterium, sed ofRcium adimplevit. Sic et Romanus pontifex spon- sam habet Romanam Ecclesiam ; quae tamen Ecclesias sibi subjectas introducit ad ipsum, ut ab eo recipiant debitum providentiae : quia quanto plus redditur, tan- to magis debetur. Sed nunc fit in spiritu, quod tunc fiebat in came : quia Spiritus est qui vivificat, caro non prodest quicquam." Deinde suam et sponsae suae am- plitudinem ac magnificentiam gloriose ostentans, " Haec," inquit, " sponsa non nupsit vacua, sed dotem mihi tribuit absque pretio pretiosam ; spiritualium videlicet plenitu- dinem et latitudinem temporalium. Nam caeteri vocati sunt in partem solicitudinis : solus autem Petrus assumptus est in plenitudinem potestatis. In signum- spiritualium contulit mihi mitram, in signum temporalium dedit mihi coronam ; mitram pro sacerdotio, coronam pro regno : illius me constituens vicarium, qui habet in vestimento et in femore suo scriptum. Rex regum et Dominus dominan- tium, sacerdos in asternum secundum ordinem Melchise- dech." Haec ille : Christi factus jam non vicarius modo, sed etiam rivalis. Cui Getam monitorem adhibebimus, libelli de squaloribus'' Romanae curi« authorem (sive is Matthaeus de Cracovia fuerit, Wormatiensis episcopus, sive quis alius); " Si contingit aliquando papam per oificium suum honorari vel laudari, dicitur pro laude sua antonomastice (sive ex adulatione, sive ex donatione hominum, hoc fiat) quod sit sponsus, dominus, et caput Ecclesiae. Recogitet ergo, quod hoc non potest esse proprie loquendo verum. Ecclesia enim non habet duo capita, nee duos spon- " per allegoriam dicta, Gal. cap. 4. ver. 24. '> edit. Basil, ann. 1551. cum Petr. Aliac. pag. 102. Papa dicitur sponsus Ecclesiae, in fine tract. Jacob! de Theramo de lite Cliristi et Belial. CAP. IX. SUCCESSION E ET STATU. SJSS SOS, sed unicum; et hoc est Christus, et non vicarius suus (cum hoc vera sic dici non competit) ; quern Christus con- stituit potius custodem sponsae suae, quam sponsum." 3. Altera die post consecrationem Innocentii", " Petrum urbis praefectum, in consistorio Lateranensis palatii, pub- lice juravisse ei, et successoribus suis atque Romanae Ec- clesiaB, fidelitatem contra omnem hominem ; et recepisse ab eo investituram prsefecturae per manum, ac deinde fecisse ei ligium hominium inter manus ipsius," in Innocentii re- gesto legimus. Narrat tamen Hovedenus'', " statim post consecrationem illius, prasfectum, et senatores, et tribunos urbis, et caeteros Romanes, exegisse ab eo reditus et con- suetudines, quas praedecessores sui Romani ponfifices iis impendere solebant : quibus ipse respondit, se hoc nun- quam facturum; quum, sifecisset, contra Deum et in prffi- judicium Romance Ecclesise faceret. Quod Romani audi- entes, irruerunt in bona ipsius et diripuerunt ea : et ipse excommunicavit eos." Cumque eo tempore in Germania Philippum ducem Sueviae, post fratris Henrici obitum, im- perialia insignia sibi vendicasse inaudisset, dixisse fertur Innocentius, quod"^ " ablaturus esset Philippo diadema regium, aut ipse papae insigne apostolicum ;" atque inde miree in Romano imperio turbae sunt exortae : quarum oc- casione factum est, " ut vix remanserit aliquis episco- patus, sive dignitas ecclesiastica, vel etiam parochialis ec- clesia, quae non fieret litigiosa; et Romam deduceretur ipsa causa, sed non manu vacua :" quemadmodum his ip- sis verbis narrat, qui eo tempore Romas fuit, Conradus Liechtenavius Urspergensis abbas : subjuncta etiam hac ad Romanam curiam apostrophe ; " Gaude mater nostra Roma, quoniam aperiuntur cataractee thesaurorum in terra, ut ad te confluant rivi et aggeres nummorum in magna copia. Laetare super iniquitate filiorum hominum ; quoniam in recompensationem tantorum malorum datur tibi pretium. Jocundafe super adjutrice tua discordia; » Epist. decretal. Innocent. III. lib. 1. pag. 13. edit. Colon, ann. 1006. Sigon. de regno Italia;, lib. 15. ann. 1198. ^ Hoveden. annal. part. 2. fol. 442. b. edit. Londin. '_Conrad. abb. Urspergens, in chron. Job. CuSpinian. in Philippo Ceesare. 284 DE CHRIST^NARUM ECCLESIARUM CAP. IX. quia eiupit de puteo infernalis abyssi, ut accumulentur tibi multa pecuniarum praemia. Habes quod semper sitisti : decanta canticum ; quia per malitiam hominum, non per tuam religionem, orbem vicisti. Ad te trahit homines, non ipsorum devotio, aut pura conscientia : sed scelerum multiplicium perpetratio, et litium decisio, pretio compa- rata." Hsec ille. 4. Et ex omni certe pontificum Romanorum tuvba (sem- per excipio Hildebrandum) nullum malitise diabolicae in- strumentum Ecclesia Dei experta est nocentius, quam istum Innocentium : qui, licet sanctitatis speciem prae se tulerit singularem, tamen " supra'* omnes mor tales am- bitiosus erat et superbus, pecuniseque sititor insatiabilis, et ad omnia scelera pro praemiis datis vel promissis cereus et proclivus." Sic vero dominationi antichristianae ampli- ficanda^ studuit, ut ultimis etiam islandis suadere*" conatus sit, Romanum episcopum " ita suas aliis vices distribuere, ut, caeteris vocatis in partem solicitudinis,ille solus retineat plenitudinem potestatis : ut de ipso post Deum alii dicere possint ; et nos de plenitudine ipsius accepimus." Eodem etiam procurante, " Primum*^ publica auctoritate facta col- lectio juris pontificii''est.* Cui rei Petrus' Beneventanus no- tarius praefectus est, anno duodecimo ejusdem pontificis :" qui decretales Innocentii epistolas " in uno volumine' com- pegit; distinguens eas sub certis titulis, etlibrorum difFeren- tiis, secundum convenientes sententias." Eique operi inter- seri fecit Innocentius epistolam suam " directam adBerthol- dum ducem Zaringiae, in qua contra Philippum Caesarem multa absurda, et quaedam falsa, describuntur." Accesse- runthis post quinquennium et alia decreta, ab Iimocentio in !> Matt. Paris, hist, major, ann. 1213. edit. Tigurin. p. 235. •> Innoc. epist. deer. lib. 1. pag. 195. <^ Ant. Augustin. admonit. de 5. veterib. collect, decretal, prsefix. antiqu. col- lect, edit. Paris, ann. 1609. '1 Innocentius in. pater juris-divini, canonici et humani.Henr.de Segusio cardinal. Hostiensis, lib. 5. summae, De haereticis, col. 1212. edit. Basil. 1573. <■ De illo vide Lucam, historiam nuper Leidae editam, ' Conrad, abb. Urspergens. in chron. CAP. IX. SUCCESSIONE ET STATU. 285 synodo Lateranensi edita : quse^, " in pleno concilio recitata, aliis placabilia, aliis videbantur onerosa." Eorum primum est de fide catholica ; cui sero*" admodum adjectus est de transubstantiatione articulus. Secundum de errore ab- batis Joachim, et Almarici dogmate. Tertium de hsere- ticis ; cui ilia antichristiana intexta est sanctio, a Friderico 11. imperatore turn eo anno quo ab Honorio III. coronatus est, turn postea etiam confirmata: " Si' dominus tempo- ralis, requisitus et monitus ab Ecclesia, terram suam pur- gare neglexerit ab haeretica foeditate ; per metropolitanum et caeteros comprovinciales episcopos excommunicationis vinculo innodetur. Et si satisfacere contempserit infra an- num, significetur hoc summo pontifici, ut extunc ipse vasal- los ab ejus fidelitate denuntiet absolutos, et terram exponat catholicis occupandam ; qui eam, exterminatis haereticis, sine ulla contradictione possideant, et in fidei puritate con- servent: salvo jure domini principalis, dummodo super hoc ipse nullum prsestet obstaculum, nee aliquod impedi- mentum opponat ; eadem nihilominus lege servata circa eos, qui non habent dominos principales :" et, sequens ilia, s Rog. Wendover, et Matt. Paris, in hist. ann. 1215. Nihil dignum, memoriae quod commendari possit, ibi actum est. Godefrid. annal. a Frehero edit. pag. 283. vid. Jacob. Philip. Bergomens. qui ad ann. 1215. de hac synodo ait.. In qua, multis habitis constitutionibus, nihil aperte discerni potuit aut definiri, Ve- rum nonnuUa decreta ibi prolata fuere, quibus tarn laicorum quam clericorum mores componerentur. Platin. etiam in vita Innoc. III. et Matt. Paris, in hist, minor, ann. 1215. citat. in Matt. Parker, hist, archiepisc. Cantuar. (vid. MS. Cottonian.) Ita autem hac de re scribit Wendoverius : " Recitata sunt in pleno concilio capitula XL. quae aliis placabilia, atque aliis videbantur one- rosa. Eadem habet Matt. Paris, in MS. Cottoniano : nisi quod ibi pro capitulis XL. habeanlur LX. ** Erasm. annotat. in 1 Cor. cap. 7. In synaxi transubstantiationem sero defi- nivit ficclesia. Transubstantiationis autem vocabulum antea reperitur, in Alano contra Valdens. et Rog. Hoveden. fol. 329. lin. 1. ' Labb. concil. torn. 11. pag. 148, Decretal, antiqu. collect. 4. lib. 5. tit. 4. cap. 2. pag. 786. edit. Paris. Decretal. Gregor. IX. tit. de Haereticis, cap. 13. Excom- municamus. Confer, constitut. Frideric. II. imp. in authent. Si vero dominus. cap. de haeret. et Manich. (ubi Baldus notat ex hac authentica Fridericum imp. fuisse destructum a papa : qui hinc regnum Sicilise Carolo Andegavensi donave- rit) et de statut. et consuet. collat. iO. et Petr. de Yineis, lib. 1. epist. 27. 286 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IX. de indulgentiis, quas'' adversus Albigenses seu Waldenses dimicaturis pontifex impertiit, " Catholici vero, qui, crucis assumpto charactere, ad haereticorum exterminium se ac- cinxerint, ilia gaudeant indulgentia, illoque sancto privi- legio sint muniti, quod accedentibus in terrse sanctae subsi- dium conceditur." 5. Jam enim cruciatas expeditiones, adversus Saracenos institutas, in sedis suae adversaries papa converterat. Ad quam flammam suscitandam praedicatorum suorum usus ille est opera : qui, sumpto hujusmodi themate, Quis con- surget^ mihi adversus malignantes, aut quis stabit mecum adversus operantes iniquitatem? conciones ad populum habitas tali claudere consueverunt epilogo : " Ecce'' vide- tis, carissimi, quanta est malitia haereticorum, videtis etiam quantum nocent in mundo, videtis iterum quam pie, et multis modis piis laborat Ecclesia eos revocare ; sed apud tales nihil ista poterunt proficere : imo per potentiam se- cularem se defendunt. Et ideo sancta mater Ecclesia, licet invita et cum dolore, contra eos convocat exercitum Christianum. Quicunque igitur habet zelum fidei, qui-' ciinque est quem tangit honor divinus, quicunque est qui vult habere istam magnam indulgentiam, veniat, et acci- piat signum crucis, adjungat se militiae crucifixi'^." Ne- que desunt qui scribanf*, sub Lateranensis concilii tem- pora Crucigerorum ordinem, ob rem gestam adversus Albanensium seu Albiensium sectam Romae turn invales- centem, ab Innocentio^ confirmatum : inter quos Antonius Sabellicus. " Sunt'," inquit, " Crucigeri Lateranensi con- ^ Gretser. prolegom. in script, edit, contr. Waldens. cap. 6. » Psalm. 93. (Hebr. 94.) vev. IG. *" Umbert. Burgund. serm. part. 2. serm. 64. <= Vid. Hieronymi Messiseri equitem sive de ordinum equestrium militarium origine, ritu, legibus, et vestitu, historicam narrationem ; excus. Francof. 1602. 8*°. et Milks de ordinibus militarlbus Anglice, editum Londini, fol. cum Cos. Molyn. *^ Hartmann. Sciiedel. chron. aetat. 6. Philip. Bergomens. supplement, chron. lib. 13. ad ann. 1215. Polydor. Virgil, de inventor, rer. lib. 7. cap. 3. « Innocentium III. regulam eis composuisse scribit Bergomensis, lib. 13. vel IV. potius, Ht notat Hartmannus, Schedel. fol. 207. b. et Wernerus apud Mag- deburg, centur. 13. col. 997. ' SabelUc. Ennead. 9. lib. 6. CAP. IX, SUCCESSIONE ET STATU. 287 ventu probati supremo Innocentii anno, qui salutis fuit duodecies centesimus, ac quintus decimus. Quum pesti- lens esset Romse hteresis orta, magnusque ex ea motus extitisset ; multi qui turn forte in urbe erant, cruce signati, in Syriam, credo, ituri, aut certe inde reversi, Innocentii hortatu pestem illam in horas gliscentem gnaviter extinxe- runt : quidam Albiensem ab authored, ut reor, earn nuncu- parunt hseresim. Placuit adeo factum, ut pontifex Cruci- gerorum nomen, prope ad interitum perductum, erexerit authoritate sua, ornaritque privilegio baud uno" : ei Wer- nerus'' Laerius : " ordo Cruciferorum circa hsec tempora renovatus est per Innocentium tertium, anno pontificatus sui decimo octavo, jam devicta haeresi Albiensium per cruce- signatos." Similem quoque ordinem adversus Albienses in partibus Tolosanis a Dominico institutum, afHrmat Anto- ninus'. " Cum partes," inquit, " Tolosanae et Longobar- dias plenae essent haereticis, qui moliebantur auferre ab Ecclesia omnem temporalitatem, inter alios errores : beatus pater Dominicus indefesse praedicans contra illos, dicitur convertisse ex illis centum millia. Et in adjutorium sump- sit quasdam devotas personas, zelantes pro fide, quae cor- poraliter illos haereticos gladio materiali expugnarent, quos ipse gladio verbi Dei amputare non posset ; quibus et tradidit certum modum vivendi spiritualem, ultra com- munem modum laicalem, et citra statum completae reli- gionis: et dicebantur tunc Fratres de militia B. Dominici. Extirpatis demum hasreticis in partibus illis, cum non oporteret amplius gladio pugnare, remanserunt in illo modo partim religioso cum uxoribus suis, quae mortuis viris con- tinenter degebant. Et alii utriusque sexus, viduse, et vir- gines, et conjugati, illis adhaeserunt ; vocati postea Fratres seu Sorores de poenitentia B. Dominici : quorum regulam approbavit Innocentius papa VI. 6. lUud quoque observatione dignum, ab Innocentio III. delegates inquisitionis officium institutum esse : ad episco- e a loco potius. '' Werner, fascic. temp, setat. 6. ' Antonin, chron. part. 3. tit, 23. cap. 14. sec. 2. DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IX. porum scilicet " nolentium" aliis negotiis praeferre fidei negotia," supplendam negligentiam. Extant Innocentii ad Auxitanum archiepiscopum, anno primo pontificatus, Ca- lendis Aprilibus datae literae : in quibus'', de naviculae Pe- tri adversariis conquestus, qui in partibus Vasconiae ac circumpositis terris fortius invalescebant, ' quod illius ani- mum gravius affligebat, de remedio huic tanto incommodo adhibendo, ita commonet. " Per tuam ac aliorum coepis- coporum tuorum industriam huic morbo tanto efficacius volumus obviari, quanto magis est timendum, quod pars sincera trahatur ; et ex tali contagione, quaa paulatim, ve- lut cancer, irrepit, mentes fidelium inquinentur corrup- telae vitio generalis. Ideoque fraternitati tuae prasenti pagina indulgemus, per apostolica scripta firmiter injun- gentes, quatenus ad extirpandas haereses universas, et eos qui sunt hac fece poUuti, de provinci^ tuae finibus exclu- dendos, modis quibus poteris, operam tribuas efficacem : in ipsos, et omnes illos, qui cum eis aliquod commercium aut manifestae suspicionis familiaritatem contraxerint, sine appellationis obstaculo ecclesiastics districtionis exercendo rigorem ; et etiam, si necesse fuerit, per principes et popu- lum eosdem facias virtute materialis gladii coerceri :" ubi ad margineni annotat scholiastes'^ pontificius, " Hoc tem- pore nondum erant inquisitores delegati constituti." 7. Eodem vero mense Innocentius, aliis missis Uteris^, non ad Auxitanum solum archiepiscopum, sed etiam ad archiepiscopos Aquensem, Narbonensem, Viennensem, Arelatensem, Ebredunensem, Terraconensem, Lugdu- nensem, et eorum sufFraganeos ; Rainerium quendara et Guidonem suos constituit commissarios, ad capiendos eos qui Romans Ecclesiae refugiebant magisterium. " Inter quos in provincia vestra," ait ille ad archiepiscopos, " quos- dam qui Valdenses, Cathari, et Paterini dicuntur, et alios '■ Nic. Eymeiie. director, inquisitor, part. 3. num. 129. pag. 494. edit. Rom. 15S5. "> Epist. decret. Innocent, lib. 1. pag. 49. edit. Colon. 1G06. Bull, a Fr. Pegna edit. pag. 1. <^ Fr. Pegna : ubi supra. => Innocent, epist. decret. lib. 1. pag. 56, 57. CAP. IX. SUCCESSIONE ET STATU. 289 quoslibet, quibuscunque nominibus appellatos, in taiituni jam accepimus puUulasse, ut innumeros populos sui erroris laqueis irretierint, et fermento corruperint falsitatis. Cum igitur ad capiendas hujusmodi vulpes parvulas, quas de- moliuntur vineam Domini Sabaoth, species quidem haben- tes diversas, sed caudas ad invicem coUigatas, quia de va- nitate conveniunt in id ipsum, ut virga Moysi maleficorum phantasmata devoret, dilectum filium fratrem Rainerium, virum probatae vitae et conversationis honestae, potentem divino munere in opere et sermone, ac cum eo dilectum filium fratrem Guidonem, virum Deum timentem, et stu- dentem operibus charitatis, ad partes ipsas duxerimus destinandos : fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus, et districte praecipimus, quatenus eos benigno recipientes et tractantes aflfectu, taliter eis contra haereti- cos assistatisj ut per ipsos ab errore vias suae revocentur ad Dominum : et, si qui forte converti non poterunt, ne pars sincera trahatur, de vestris finibus excludantur." Heec ille, in literis datis Rom® apud S. Petrum, XI. Calen- das Maii, pontificatus anno primo : quibus et hasce alteras'' III. Idus Maii adjunxit. 8. " Cum ad capiendas vulpes parvulas, quae demoliun- tur vineam Domini Sabaoth, species quidem habentes di- versas, sed caudas ad invicem colligatas, quia de vanitate conveniunt in idipsum, et hasreticos ab fidelium consortio excludendos ; dilectum filium fratrem Rainerium, potentem divino munere in opere et sermone, et cum eo dilectum filium fratrem Guidonem, virum Deum timentem, et vacan- tem operibus charitatis, ad partes vestras duximus desti- nandos : universitatem vestram rogamus, monemus, et ex- hortamur in Domino, et in remissionem injungimus pecca- torum, quatenus eos benigne recipientes pariter et devote, contra haereticos ipsis potenter et viriliter assistatis, eis consilium et auxilium impendentes. Verum quia frater Rainerius, pro arduis Ecclesise negotiis, in Hispaniam de mandato praecessit apostolico, volumus nihilominus, et jmandamus, ut vos, fratres archiepiscopi, et episcopi, cum a ^ Innocent, epist. decret. lib. 1. pag. 98'. 290 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IX. dicto fratre Guidone fueritis requisiti, in haereticos, quos ipse vobis nominaverit, spiritualem gladium exeratis : laici vero bona eorum confiscent, et eos ejiciant de terra sua, et eorum paleas separent a frumento. Omnibus autem, qui pro conservatione fidei Christianas, in tanto discrimine quod Ecclesiae imminet, ipsis astiterint fideliter et devote, illam peccatorum suorum eoncedimus indulgentiam, quam beati Petri vel Jacobi limina visitantibus indulgemus. Datum Romae, &c." 9. Postea " officium'' delegatae inquisitionis in provin- cia Provinciae, sive in Gallia Narbonensi, Dominico fuit commissum ;" qui decern'' ibi continues annos in Albigensi- bus oppugnandis laboravit. Unde de eo Nicolaus Ber- trandus, in gestis*^ Tolosanorum, " Primo hospitatus est in domo cujusdam nobilis viri, cujus erat domus in- quisitionis Tholosae prope castrum Narbonense. Quern hseresi vulneratum inveniens ipse pater Dominicus, fidei inquisitor, ad viam veritatis reduxit : et se totum B. Dominico et ordini cum sua domo dedit, quae expost pertinet inquisitioni et ordini B. Dominici, sicut cer- nimus." Cumque hactenus " nullus^ ordo° certus fuisset, cui propositum foret imprimis hasreticos profligare, Donji- nicus adversus bos ordinem suum constituit ; cui foret haec praecipua cura, illos retundere et perdere :" in quibus etiam extinguendis impetuosissimum audacissimumque ha- bitum esse eum ordinem affirmat Bergomensis'. Ipse autem Dominicus, ut ex gestis ejus referunt Vincentius^ et Antoninus, "ex Hispanias villa Calaroga Oxomensis ■ Fr. Pegna, in 3. part, direct, inquisit. comment. 32. ^ Vincent, specul. historial. lib. 29. cap. 105. Theodoric, Appold. in vita Domi- nici, lib. 1. cap. 9. (apud Surium torn. 4. Aug. 5.) Tho. Walslngham. hypodigm. Neustrioe, ad ann. 1206. Antonin. hist. part. 3. tit. 19. cap. 1. sec. 4. Garzon. in vita Dominici (apud Lipoman. de vit. sanctor. part. 2.) Nicol. Berlrand. de gestis Tholos. fol. 29, 30. " fol. 30. col. 1. ■l Tho. Boz. de sign. Eccles. lib. 9. cap. 5. Antonin, hist. part. 3. tit. 23. cap. 10. sec. 4. ^ De ordine praedicatorum, ann. 1207. conti'. Albigenses instituto, vid. Mag- num chron. Belgic. a Pistorio edit. pag. 212. et Martini Poloni chronic, a Suff- rido Petro edit. pag. 395. f Jac. Phil. Bergom. supplem. chron. hb. 13. ann. 1217. e Vincent, spec. hist. lib. 29, cap. 94. Antonin. histor. part. 3. tit. 23. cap. 4. Ilertman. Schedel. setat. C. CAP. IX. SUCCESSIONE ET STATU, 291 dioecesis extitit oriundus : cujus mater, antequam ipsuni conciperet, vidit in somnis se gestare catulum, accensam ore faculam bajulantem, qui egressus ex utero totum mun- dum videbatur accendere." Postea cum Fulcone archie- piscopo Tolosano, " Albigensium acerrimo'' impugnatore," Lateranensis concilii tempore Innocentium III. " adiit' ; atque ordinem, qui Praedicatorum diceretur et esset, con- firmari sibi suisque sequacibus postulavit." Cum autem ille " postulationi hujusmodi visus esset aliquantulum primitus se difficilem exhibere ;" quadam nocte vidit in somnis, " Lateranensem Ecclesiam, quasi suis compagibus resolu- tani, gravem subito minari ruinam. Quod cum tremens si- mul ac mcerens aspiceret," vidit ex adverso Dominicum ac- currentem, " humerisque suppositis totam illam fabricam casuram sustentantem." ^ Qui, postquam somnia vidit Admiranda, virum blandas admisit in ulnas, Et genus illius durare in secnla jussit. Viderat in somnis Laterani ingentia templi Tecta ruinosum caput inclinare, virumque Supposuisse humeros, et sustinuisse ruinam. Taliter admonitus pastor, succurrere fessis Posse hominem fidei rebus, regnoque labanti : Annuit, et ventis implevit vela secundis. 10. Ita somnium hoc enarrat Baptista Mantuanus : quod a Dominico ad Franciscum suum trahit Bonaventura^ : quem etiam per Angelum ilium in'Apocalypsi, sub sexti sigilli apertione, " ascendentem'' ab ortu solis, habentem ^ Papir. Masson, annal. Franc. lib. 3. * Vincent, spec. hist. lib. 30. cap. G5^ Antonin. hist. part. 3. tit. 23. cap. 4. sec. 3. Theodoric. Appold. vit. Dominic. lib. 1. cap. 12. Nicol. Bertrand. degest. Tholo- sanor. fol. 47. a. Martin. Polon. chronic, lib. 4. ad ann. 1216. in Honorio III. pag. 399, Jac. Philip. Bergom.lib. 13. supplem. chron. Hertman. Schedel. torn. 4. Surii, Aug. 1, In chronicis fratrum preedicatorum legitur, quod, cum post concilium Lateranense papa circa negotium in Tholosanis partibus peragendum vellet scri- bere B. Dominico, dixit notario, Scribas fratri Dominico, et fratribus praedican- tibus: et, paululumsistens, ait, Scribas magistro Dominico, et fratribus prsedi- cantibus. Et ex illo prirao cceperunt fratres praedicatores nominari. Michael. Scotus Mens. Philosophic, lib. 4. cap. 27. ■< Bapt. Mantuan. fastor. lib. 8. => Bonavent. in vit. Francisc. cap. 3. Vid. Hieronym. Plat, de bono stat. reli- gios. lib. 2. cap. 30. ■■ Apocal. cap. 7. ver. 2. 292 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IX. signum Dei vivi," significatum" astruit doctor ille Sera- phicus. Et ne quis de interpretationis certitiidine du- bitet, " ipse Dominus Jesus revelavit eidem Bonaventurae, quod beatus Joannes non intellexit in praedicta prophetia de alio quam de S. Francisco : et hoc affirmavit ipse sanc- tus Bonaventura, legens Parisiis, et juravit sic esse verita- tem." Author est Bernardinus de Busto, secundo tomo Rosarii"*, ubi, Bartholomsei' Pisani insistens vestigiis, lo- cum ilium Apocalypseos sic exponit. " Ab ortu solis, id est, de civitate Assisii in oriente posita, ascendit Angelus, id est, Franciscus, puritate et sanctitate Angelis consimilis, directus a Domino, cum signo Dei vivi, id est, cum stigma- tibus Jesu Christi:" ex qua stigmatizatione, sic enim lo- quitur, Bernardinus*^ Senensis concludit factum esse Fran- ciscum " custodem sigilli, sive cancellarium Jesu Christi ; nee non legatum, et vexilliferum summi Regis :" quo refert et ilium Gregorii IX. de laudibus Francisci hymnum, a Bartholomseo*^ Pisano plenius propositum : Caput draconis ultimum Ultorem ferens gladium, Adversus Dei populum Excitat bellum seplimum: Contra coelum erigitur, Et nititur attrahere Maximam partem siderum Ad damnatorum numerum. Verum de Christi latere Novus legatus mittitur ; In cujus sacro corpore Vexillum crucis cernitur. Franciscus princeps inclytus Signum regale bajulat ; "^ Sacra videlicet stigmata, quae corpore patriarchae sui impressa fuisse ait, non per naturie virtutem, vel genium artis, sed potius admirandam potentiam Dei vivi. Bonav. in Prolog, vit. Francisc. ^ Serm. 27. part. 2. ^ Conformitat. Francisc. lib. 1. fruct. 2. part. 2. De Franciscanorum multitu- dine vid. Earthol. Pisan, conformitat. Francisci lib. 1. fruct. 7. part. 2. fruct. 8. part. 4. lib. 2. fruct. 12. (inordine 24.) part. 2. Bzovium de signis Eccles. lib. 6. cap. 6, et 1 3. lib. 8. cap. 6. Hieron. Plat. lib. 2. de bon. stat. relig. cap. 22. collat. cum Simonds et Brightman in loc. Apocalyps. de locustis. ' Bemardin. Senens. torn. 2. De Evangel, setern. serm. GO, artic. 2. cap. 3, s Conformit. Francisc. lib. 1. fruct. 2. part. 2. CAP. IX. SUCCESSIONE ET STATU. 293 Et celebrat concilium'' Per cuncta mundi climata. Contra draconis schismala, Acies trinas ordinat Expeditorum militum : Ad fugandum exercitum, Et tres catervas daemonum, Quas draco semper roborat. t)einde ad Francisci stigmata, illud apostoli testimonium, Firmiim fundamentum^ Dei stat, hahens signaculum hoc, non minus impie quam ridicule detorquens Bernardinus, subdit ; " Stetit ergo Franciscus in belle tentationis in modum firmissimi fundamenti. Nonne ut renovatum fun- damentum ffidificium Ecclesia; stabilivit ? quemadmodum per visionem domini Innocentii comprobatur. Primum quippe fundamentum est ipse evangelic^ nostras reli- gionis." 11. Nee dissimilem nobis glossam exhibet, in nndeci- mum Zacharioe Thomas Cantipratanus, et in vicesimum Apocalypseos caput Nicolaus Lyranvis. Alter' enim a Deo per Zachariam prophetam ordinem Prsedicatorum de- corem, Minorum \erofuniculum vocatum asserit : quam ex- positionem ad Joacbimum abbatem, qui fuit ante institutio- nem ordinum mendicantium, refert Antoninus'' : addita etiam rations interpretation! s sane egregia. " Decor est ordo prsedicatorum, per habitum decorum quasi praelatorum. Funiculus dicitur ordo minorum : quia funiculo mani- festo cinguntur." Alter textum Apocalypseos sic exponit. " Vidi Angelum, id est, Innocentium papam tertium, de- scendentem de caelo, id est, de apice pontificali condescen- dentem sancto Francisco et Dominico, habentem clavem ahyssi, id est, potestatem approbandi dictos ordines ad re- priraendam potestatem Diaboli, et catenam magnam in manu sua, id est, fratrum utriusque ordinis multiplicita- tem." At vero theologos, qui ipsius Innocentii temporibus I" Convhiium legitur in 2^". tomo Rosarii Bernardini de Busto, serm. 27. pag. fi91. edit. Colon, ann. 1607. ' 2 Tim. cap. 2. ver. 19. » Cantiprat. lib. 2. cap. 10. sec. 21. >> Antonin. hist. part. 3. tit. 23. cap. 1. sec. 1. VOL. II. X 294 DE CHRISTIAN ARtJM ECCLESIARUM CAP. IX, floruerunt, eo regnante non ligatum seel solutum Diabolum praedicasse, inanni 1201. historia confirmat, qui turn quoque claruit, Rogerus'' Hovedenus Anglus. " Doctores nostri," inquit, " praedicaverunt solutum esse draconem ilium anti- quum, qui est Diabolus et Sathanas : dicentes, Vae, vae, vse habitantibus in terra, quoniam solutus est antiquus draco, qui est Diabolus et Sathanas : juxta illud beati Johannis apostoli et evangelistee, qui supra pectus Domini in ccena recubuit, et evangelii fluenta de ipso sacro Dominici pecto- ris fonte potavit, dicentis : Ego"^ Johannes vidi Angelum de- scendentem de coelo, &c. Asserebant itaque doctores nostri illos mille annos jam esse consumptos, et Diabolum solutum. Vae terrae et habitantibus in ea : quia, si Diabolus ligatus tot et tanta intulerit mala mundo, quot et quanta inferet solutus ?" Quod autem asserit Lyranus, " per fratrum mi- norum et praedicatorum doctrinam et praedicationem Eccle- siam fuisse quodammodo renovatam, et potestatem daemo- nis restrictam :" id a Johanne Wiccliffio in tractatu, lingua vernacula contra fratrum ordines edito, refellitur : in quo ostendit% corruptam ab istis doctrinam et disciplinam an- tiquam, nova commenta introducta, haeresin accidentis sine subjecto propagatam, oppresses veritatis professores : unde et " angelos Satanse'" eos appellat " transformatos in angelos lucis, et immanes humani generis proditores, irre- gulares^ impuri spiritus procuratores, Christiani orbis in- cendiarios, pacis et charitatis inimicos : ac Diaboli'' in ani- mabus hominum strangulandis singulares administros :" de- nique propositis quinquaginta' eorum hoeresibus et erro- ribus, tot enim illis infligit plagas, concludit, ab isto fonte reipublicae Christianae " perturbationem atque omnia hujus mundi mala emanasse." 12. Idem quoque, in quarto trialogi' sui libro ad versus papales indulgentias disputans, et antichristianam quam sibi pontifex arrogat potestatem, dum " statuit novas le- « Hoveden. annal. fol. 465. b. ^ Apoc. cap. 20. ver. 1, 2, 3. '■ Vid. Georg. Carleton. lib. de jurisdiction, cap. 7. num. 22, 23. f Tractat. WicclifE contr. ord. fratr. cap. 12. 8 cap. 24. *' cap. 37. ' cap. 50. » Wiccliff. trialog. lib. 4. cap. 32. CAP. IX. SUCCESSIONi; ET STATU. 295 ges, et vult sub poena gravissimse censiirse, quod tota mili- tans Ecclesia credat illis ; sic, quod si quicquam in eis de- finierit, stabit ut evangelium Jesu Chvisti. In tales," in- quit, " infinitas blasphemias involvitur infatuata Ecclesia, et specialiter per caudam illius dracbnis, hoc est, sectas fratrum, quse ad illusionem istam, et alias seductiones Ec- clesiae Luciferinas deserviunt. Sed eja milites Christi prudenter abjicite haec opera atque ficticias principis te- nebrarum ; et induimini Dominum Jesum Christum, in ar- mis suis fideliter confidentes ; et excutite ab Ecclesia tales versutias Antichristi." Deinde, " post solutionem'' Satanse, et per ejus cautelam sub figura sanctitatis, istos hypocri- tas" inductos significat: et de munere eorum addit, " Quantum'' ad celebrationem certum est, quod si in ra- dice sunt bseretici, negantes panem esse corpus Christi, sed quod accidens eis incognitum ab ipsis idololatrice con- secratur ; tunc manifestum est quod celebratio eorum est in peccatum, longe evidentius quam sacerdotium Baal, vel idololatrarum gentium pessimorum. Et quantum ad prae- dicationem eorum ; rei eventus ostendit, quomodo resultat in deteriorationem Ecclesiae : ut si curtantes fidem scrip- turae, intendunt rhythmizationibus, adulationibus, detrac- tionibus atque mendaciis ; fide scripturse dimissa, et peccato dure reprobando dimisso: quis dubitat, quin eorum frivola sermocinatio nocet Ecclesise ? Et quantum ad eorum orationes hypocriticas, eadem est consideratio ;" posteaque de duodecim abusionibus fratrum pluribus dis- serit : quarum primam facit " fratrum blasphemam h^re- sim, qua in sacramento altaris sophisticant Eclesiam. Et si Templarii," inquit, " destructi fuerant, propter de- fectum fidei nobis incognitum : quanto magis isti ordines propter haeresim tanto notam ? Mittunt enim ad tartarum, magistro suo Diabolo, multas vivas animas annuatim." Aliam, onerationem dici posse ait, " qua"* contra Christum et suum apostolum, sunt fidelibus onerosi :" atque hoc gra- vamen ita explicat. " Certum est, quod multa millia fra- '> Wiccliff. trialog. lib. 4. cap. 33. ' Ibid. cap. 34. ^ Ibid. cap. 35. 396 DE CHRISTIANARUM ECCLESIAEUM CAP. IX, trum dispersa in una parva provincia, sunt illi provlnciae magis subdole onerosa, quara forent in casu mille raptores qui illam provinciam publice praedarent. Ut esto quod sint in Anglia quatuor millia fratrum ; et quod quilibet consumat annuatim in persona sua de bonis regni centum solidoSj et totidem in sedificationibus et in reparationibus et adornationibus domuum et claustrorum. Et tunc patet quod ilia secta expendit de bonis regni sexaginta millia marcarum annuatim ; non dubium quin solicite, et cum multis mendaciis perpetrata, &c. Quomodo ergo non fo- rent tarn pauperes, tenentes dominorum secularium, insuf- ficientes ad parate dandum eis redditum sicut prius ? cum circiter tantum fratres de illis accipiunt annuatim. Et revera totus populus remurmuvaret, etiamsi ad magnam relevationem vel defensionem regni, etiam ex potestate regia ad tantam pecuniam sit taxatus. Et mirabile vide- tur multis, quod tot Antichristi discipuli, tarn subdole in regno Angliae subtrahunt tam subtiliter de bonis regni, et cum placentia populi tantum lucrum ; et tamen rex pro defensione regni vix tantam pecuniam in tanto tempore obtineret." Ante ducentos tamen annos nullum ex fra- trum ordine in mundo extitisse, alibi'^ monet idem : et tot millium marcarum siunptui parci potuisse, si officio, quo sub aeternae damnationis poena tenentur, fungerentur pastores ordinarii; quos isti, inquit, libenter sinunt in peccato computrescere, et ab officio, quod per Dei legem ipsis est impositum, exequendo impediunt. Hi enim " ordines per Europam difFusi, docendi munus in Ecclesia suscepere : unde evenit, ut episcopi et pa- roeciarum rectores, soliti ad id tempus sacras conci- ones ad populum habere, deinceps in alto fere otio vixerint :" quod ex detrimentis orbi Christiano per hosce fraterculos importatis, fuit certe non minimum : quemadmo- dum in tertio libro annalium observat Papirius Massonus. 13. Atque inde est quod isti fraterculi se ad supplen- dos omnium ordinum defectus introductos esse jactitant. " Equidem," ait, ex dominicanorum ordine, Antoninus', ' Wicdiff. tractat. contr. ordin. fratr. cap. .50. " Antonin. hist. part. 3. tit. 23. cap. 1. pvopc initium. CAP. IX. SUCCESSIONE ET STATU. 297 " divina providentia, quas, perpetua mundum ratione gu- bernans, minus in necessariis deflciens quam natura ; sed omnia saaviter disponens,unicuique opportune tempore suo concedens ; aniniadvertens pontifices loca tenentes aposto- lorum, parochialesque sacerdotes successores septuaginta discipulorum, quos ad praedicandum Dominus Jesus Chris- tus eligens destinavit per orbem, ab officio preedicationis quasi cessare, et multo magis ab haei"esium extirpalione, et in zelo animarum tepescere ; Ecclesiae sua sacrosanctae af- fluenter providit, suscitando tempore illo (Innocentii III. scilicet) ordinem Mendicantium, qui his tam solerter, quam ardenter insisterent. Hie autem ordo bifariam dis- tinctus invenitur ; in Praedicatores videlicet et Minores : quibus tamen adjuncti sunt ex privilegio Eremitani et Carmelitas. Hi utique sunt duae olivafe'', pinguedine dilec- tionis et devotionis : et duo candelabra lucentia ante Do- minum, orbem doctrina illustrantia. Hi duo Cherubin"^ sapientia plena, obumbrantia propitiatorium : nee non et duo Seraphin"* charitate ardentia, clamantia Sanctus, Sanc- tus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth ; implentes omnem terram gloria ejus, documentis et exemplis. Hi status mendicantium utrumque statum videntur comprehende- re : praelatorum Ecclesiae, episcoporum et aliorum, quo ad actum doctrinae, et praedicationis, spectantis ad vitam ac- tivam ; et statum religiosorum, seu monachorum, deser- vientium contemplativas, quoad ceremonias regulares et officia." 14. Quibus vero artibus in utriuscjue status possessiones conati sunt isti pedem ponere, sic in Henrici III. Anglo- rum regis historia aperit Matthaeus" Parisiensis Sancti Al- bani nionachus. " Anno 1235. quidam de fratribus Mino- rum, nee non et aliqui de ordine Praedicatorum, impuden- ter nimis, suae professionis et ordinis immemores, in terri- toria aliquorum nobilium coenobiorum se clam ingesse- runt, sub preetextu officii sui adimplendi, et velut post crastinam praedicationem recessuri. Sed vel infirmitatem, i" Apoc. cap. 11. ver. 4. "^ Exod. cap, 37. ver. 7, 9. '' Esai. cap. 6. ver. 2, 3. » Matt. Paris, pag. 401, 405, edit. Tigurin. ^98 DB CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IX. vel quippiam aliud simulantes, manserurtt : et, fabricate ex ligno altari, superpositoque altariolo lapideo benedicto secum allato, missas clandestinas demissa vocecelebrarunt, confessiones multorum receperunt etiam parochialium, in praejudicium presbyterorum. Dicebant namque se talem a domino papa suscepisse potestatein, ut eis scilicet fide- les quae suo erubescunt sacerdoti confiteri, vel dedignan- tiir, quia consimili peccato constringuntur, vel timent, quia temulento, confiteantur : quibus injungant Minores pcenitentias, et absolvant. Interim ad Romanam curiam misso procuratore festino et diligenti, contra religiosos, in quorum degebant territorio, concessam impetrarunt cum aliquo adjuncto beneficio mansionem. Quod si forte eis ad- huc satisfieri non videretur, in verba contumeliosa commi- natoria proruperunt, ordinem alium quam suum repro- bantes, aliosque de numero fore damnandorum asserentes, nee parcere callo plantarum suarum, donee thesauros ad- versariorum suorum licet multos exhausissent. Unde in multis cedebant eis religiosi, deferentes propter scanda- lum, et propter potentum ofFendiculum. Erant enim mag- natum consiliatores et nuncii, etiam domini papae secre- tarii, nimis in hoc sibi gratiam secularem comparantes. Aliqui tamen in curia Romana contradictores invenientes, obviis rationibus refrenati, confusi recesserunt. Dicente eis torvo vultu summo ponti.ice : Quid est hoc, fratres? quo prorumpitis ? Nonne professi estis paupertatem spon- taneam ; ut discalceati et inglorii peragrantes vicos et cas- tella, et loca remotiora, prout opus exigit, verbum Dei humiliter seminetis? pra3sumitis jam invitis dominis feu- dorum mansiones vobis usurpare ? Jam videtur in magna sui parte religio vestra expirare, et doctrina refutari. Hoc audito recedentes, modestius se habere coeperunt, qui prius multiplicaverunt loqui sublimia gloriantes, et infra septa alterius arbitrio alieno morari et detineri re- cusantes." 15. Deinde, circa annum Domini 1246, ut narrat idem% fratres praedicatores, impetratis a Gregorio IX. et Inno- » Matt, Pads. pag. G73. CAP. IX. SUCCESSIONE ET STATU. 299 centio IV. privilegiis " lastificati et magniflcati, varios Ec- clesiarum praelatos, episcopos, archidiaconos, in synodis suis prassidentes, ubi multi et magni viri, videlicet decani, presbyteri, et vicarii, nee non et ecclesiarum rectores, cum clericis convenerant, procaciter alloquentes, indulta sibi privilegia in propatulo demonstrarunt, erecta cervice ea exigentes recitari, et in eorum ecclesiis veneranter re- cipi et commendari, et ad praedicandum populo'', sine ali- qua contradictione, vel in synodis, vel in ecclesiis paro- chianis, quasi legates, vel etiam Dei angeios admitti: et se ingerentes nimis impudenter, rogitabant singulos, etiam sffipe viros religiosos ; Es ne confessus ? quibus si respon- sum fuisset ; Etiam. A quo ? A sacerdote meo. Et quis ille idiota ? nunquam theologiam audivit, nunquam in decretis vigilavit, nunquam unam quaestionem didicit enodare. Caeci sunt, et duces cascorum. Ad nos accedite, qui no- viixius lepram a lepra distinguere : quibus ardua, quibus diflicilia, quibus Dei secreta patuerunt. Nobis confitemi- ni imperterriti, quibus tanta, ut jam videtis et auditis, concessa est potestas. Multi igitur, praecipue nobiles et nobilium uxores, spretis propriis sacerdotibus et prselatis, ipsis pi'ffidicatoribus confitebantur. Unde non mediocri- ter viluit ordinariorum dignitas et conditio ; et de tanto sui contemptu, non sine magna confusione, doluerunt, nee sine evidenti caussa." Atque eo spectat sequens hsec epistola, qua " sacerdotium*^ conqueritur de fratribus prae- dicatoribus et minoribus, eorumque fastum reprimi petit." 16. " Lacrymabili querimonia cogimur explicare nor- niam enormem in nostrum contemptum, et generale cleri scandalum introductam : per quam augeri robur fidei dum creditur, oritur error, et dissensionis materia propagatur. Nam fratres praidicatores et minores, qui post suarum religionum exordia, contra nos odio et rancore concepto, vitam et conversationem nostram reprobam praedicando mul- tifariam depravarunt; nos et jura nostra" minoraverunt in tantum, quod simus jam ad nihilum redacti. Et qui olira ■> Populis : MS. Cotton. - Petr. de Vin. lib. 1. epist. 27. collat. cum MSS. ^ MS. et nos et vitam nostram. 300 DE CHKISTIANARUM ECCLESIAIIUM CAP. IX. ratione officii dominabamur regibus, principes ligabamus, increpationes faciebamus in populis, nunc sumus in oppro- brium et derisum ; et celeberrima laus nostra versa est in fabulam omni carni. Tacemus autem, qualiter praedicti fratres, in alienum njessem paulatim manum immittentes, clerum singulis dignitatibus supplantarunt ; et sibi pceni- tentias, et baptismata, et infirmantium unctiones, et coemi- teria usurpantes, in se omnem vim et authoritatem clerj- calis ministerii restrinxerunt. Nunc autem, ut jura nostra potentius enervarent, et a nobis devotionem prasciderent singulorum, duas novas fraternitates creaverunt : ad quas sic generaliter mares et fneminas receperunt, quod vix unus vel una remansit, cujus nomen in altera non sit scrip- turn. Unde, convenientibus singulis in ecclesiis eorundem, nostros parochianos, maxime diebus solennibus, habere non possumus ad divina: imo, quod deterius est, nefas credunt, si ab aliis quam ab ipsis audiant verbum Dei. Propter quod factum est, ut debitis decimis et oblationi- bus privati vivere non possimus ; nisi nos ad manuale opus, vel ad artes mechanicas, sive ad quaestus illicitos convev- tamus." 1 7. " In nuUo deinceps ordo noster a laicis et ab eorum conditione discrepare videtur ; imo noster deterior est in multis : quoniam nee laici cum salute, nee cleriei esse possumus cum honore. Quid ergo aliud superest, nisi ut ecclesias nostras, conditas ad Dei et sanctorum suorum honorem, funditus diruamus ? in quibus nihil aliud cultus et ornatus remansit, quam tintinnabuluin, et vetus imago* fuligine superindueta. Proh dolor ! plura loca, quas olim pro devotione fidelium multis signis et miraculis co- ruscabant, privatarum personarum supellectilibus jacent plena ; sacrataque altaria multo hactenus ornatu compo- sita, vix uno nudo linteamine, vel perforata syndone ves- tiuntur: pavimenta etiam multo studio dudum lota, her- barum odore et florum suavitate completa, nunc pulveri- cata sordescunt. Ipsi vero prasdicatores et minores, imo nostri prtelati potius et majores, qui a domiciliis ettuguriis inceperunt, domos regias, et palatia subnixa altis columnis " MS. synaijoga. CAP. IX. SUCCESSIONE ET STATU. 301 et officinis distincta variis, erexerunt ; quorum impensae cleberent in usus pauperum erogari. Et qui prius, in nas- centis eorum religionis exordio, deposito fastu, calcare mundi gloriam videbantur, nunc fastum resumere, et am- plecti videntur gloriam quam calcarunt; et sub passivi litera, activi retinendo naturam, sibi legem usurpant de- ponentis. Hi, dum nihil habent, omnia possident ; et ca- rentes divitiis cunctis fiunt divitibus ditiores : nos autem, qui aliquid habere dicirnur, mendicamus. Supplicamus itaque, majestatis vestraB pedibus obvoluti, quatenus su- per hujus morbi degrassantis magnitudine providentes, medicinffi seeleris remedio succurratis : ne, inter nos et fra- tres jam dictos torrente odii succrescente, fides inde pa- tiatur naufragium, unde suscipere creditur incrementum." 18. Extant has liters, inter epistolas Petri de Vineis, tanquam ad Fridericum II. imperatorem datae. Verum duo earundem in Hibernia nactus sum manuscripta exem- plaria: quarum alterum hanc praeferebat inscriptionem, Litera episcopi Ambianensis contra fratres ; alterum hanc, Litera prcelatorum adversantium in generali concilio : utrumque ad finem epistolae, non Majestatis, sed, Pater- nitatis vestrce pedibus obvoluti, exhibebat : quasi ea non ad imperatorem sed ad pontificem vel cardinales fuisset scripta^. Ambianensis autem episcopus, ille ipse fuisse videtur, qui, in synodo Parisiis contra fratres mendicantes a Gallicanas Ecclesiffi prassulibus habita, cui quatuor archi- episcopi interfuerunt, viginti episcopi, et tota Parisiensis universitas, " ostendit per multas authoritates theologise, canonum, et legum, et evidentibus factis, fratres non habere veritatem vitae, quia de hypocrisi ipsi arguantur manifeste; nee veritatem doctrinse, quia corde fel gere- rent et ore dulcia praedicarent ; nee veritatem justitiae, quia aliorum sibi officia usurparent :" quemadmodum re- fert'', qui conventui praesens videtur adfuisse, Godefridus'^ de Fontanis. " Vid. an non praelatorum nomine ab Ambianensi episcopo sciipta fuerit hsec epistola; et primum Friderico imperator iexhibita, deinde et Lugdunensi concilio, cui, anno Domini 1245. prsesidebat Innocentius IV. pontifex ille ipse de quo, ta- cito nomine, scribit Cantipratanus, pag. 173 '' lUyric. catalog, test, veritat. ' quem circa ann. 1230. claruisse notant Magdeburgenses, cent. 13. col. 1202. y02 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IX. 19. Quaenam vero inter fratres et academicos" Parisi- enses certamina intercesserint, amplius exponit Matthaeus Pal•isiensis^ " Anno 1253. orta'' est cliscordia magna inter universitatem Parisiacam et fratres praedicatores, qui in tantum multiplicati et sunt exaltati, regum'' facti confessores et consiliatores, ut veteribus ef^ approbatis consuetudini- bus et juribus scholarium renuissent subjacere. Congre- gati* igitur scholares collectam fecerunt, et contribuerunt, scilicet quilibet secundum posse suum. Et cujuslibet com- munio hebdomalis abbreviata est, ut inde Romans curias pro parte cleri satisfieret ; unde cornua sumpserunt fratres memorati. Habebant enim in curia amicos magnae po- testatis, scilicet dominum fratrem Hugonem de ordine praedicatorunij imo ipsum papam, et multos praepotentes. EfFusa igitur multa pecunia, et perdito' hinc inde multi- modo labore, mutatis quibusdam consuetudinibus Parisi- ensibus^ pax est tandem^ reformata." Verum — - male sarta Gratia nequicquam coit et rescinditur- Nam altero post anno'", ut narrat idem', denuo " orta est gra- vis dissensio inter universitatem Parisiensium scholarium et fratres praedicatores ibidem conversantium ; qui contra'' an- tiquam civitatis et universitatis consuetudinem, numerum limitatum legentium in theologia intenderunt sine univer- sitatis assensu ampliare. Tandem, licet rex ipse Franco- rum intenderet libertatem salvare scholarium universitatis similiter et cives ; ipsi pradicatores domino papae devoti, et propter eorum multimoda obsequia ipsi curias gratiosi, in hoc certamine meliorem calculum reportarunt. Data * Extant literjE Parisiensis academiEE hoc anno contra Dominicanos (sive pijcdicatores) ad episc. Gallise scriptse. Vid. Papir. Masson. de gest. pontific. fol. 221. b. '' Matt. Paris, in Henr. III. pag. 851. = Suborla: MS. regius. '' Regum facti confessores et conciliaiores et veteribus et desunt in MS. regio. <' MS. reg. scholares igitur, deslinatis 7iunciis discretissimis, et articuUs contra fralres compositis, Romaiiam curiam super ]ioc certificarunt : fratres vero e contra miserunt. ' Labore hinc inde consumpto : MS. reg. B Parisiensibus et tandem desunt in MS. reg. '' Viz. 1255. Non. Octobr. ab academia Parisiensi pro Guilielmo de S. Amorc ad Alexandrum IV. scriptse sunt literae ; ut videre licet apud Papir. Masson. de gest. pontif. fol. 221. b. ' Id. ibid. pag. 880. ad ann. 1255. 1* Habentur ista eoden; moilo.in MS. reg. CAP. IX. SUCCESSIONE ET STATU. 303 est igitur sententia a domino papa pro fratribus praedica- toribus et omnibus religiosis ; ut legant deinceps licenter in theologia, non considerate numero legentium, qui anti- quitus tenebatur certus numero limitatus." 20. Fervente hac contentione ; ex parte fratrum liber prodiit, EVANGELII ^TERNI nomine, desumpto ex Apocalypsi, inscriptus, cujus auctor" fuit, ut fertur commu- niter, Joannes de Parma Italicus monachus, qui Trithe- mio inter celebres Ecclesiae scriptores connumeratur ; ex parte academiae alius, De periculis novissimorum tempo- rum, a quatuor'' magistris Parisiensibus compositus : quorum nomina (ut ex Uteris"^ quas contra eos, tan- quam Romanae Ecclesiae rebelles, ad regem Francorum scripsit Alexander IV. coUigitur) fuerunt, Guilielmus'' de Sancto Amore (in oppido" Amatoris apud Sequanos natus, a quo fratrum adversarios Amorasos Thomas Waldensis*^ denominat), Odo de Ehiaco doctor tlieologife, Nicolaus decanus de Barro, et Christianus canonicus Beluacensis ; qui postea moriens veniam a fratribus rogavit : si Thomas Cantipratano^ credimus. Eodem vero tempore quo contra mendicantes editus est hie libellus, affirmat Antoninus'' generalem ministrum ordinis minorum fuisse " Joannem de Parma, virum scientia et religiositate praeclarum, maxi- mum paupertatis et humilitatis amicum, de provincia Bo- noniae oriundum;" cui et angelum Domini in missa servi- visse ait. Sed de evangelio aeterno tacet : de quo in li- bello De periculis novissimorum temporum ita scribunt magistri Parisienses : " Jam sunt quinquaginta quinque' " Nicol. Eymeric. director, inquisit. part. 2. quaest. 9. sec. 4. I" Tho. Cantiprat. lib. 2. cap. 10. sec. 23. Vid. magnum chronic. Belgic. a Pistorio edit. <= In firmament, trium ordinum Francisci, part. 2. tractat. 2. fol. 60, 6 1 . edit. Paris, ann. 1512. '' De Guil. de S. Amore vid. Paulum jEmilium lib. 7. de gest. Fran. Argu- mentum in opusculum 19. Thomae Aquinatis, pag. 127, 128. Papir. Masson. annal. Franc, lib. 3. pag. 323. ° Masson. annal. Franc, lib. 3. Azor. institut. moral, lib. 13. cap. 1. f Walden. doctrinal, fidei torn. 1. lib. 4. cap. 1, 3, 7. &c. g lib. 2. cap. 10. sec. 27. pag. 178. •• Antonin, hist. part. 3. tit. 14. cap. 9. sec. 5. ' Sic infr. in fin. seq. Ergo scriptum fuisse videtur circa 'ann. Dom. 1200. ante exortum fratrum ; quomodo ergo ejus author potuit esse Joannes de Parma ? 304 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IX. anni, quod aliqui laborant ad mutandum evangelium Christi in aliud evangelium, quod dicunt fore perfectius et melius et dignius, quod appellant evangelium seternum sive evangelium Spiritus Sancti : quo adveniente, evacu- abitur, ut dicunt, evangelium Christi; ut parati sumus ostendere in illo evangelic maledicto." Dixerant autem paulo ante, ab adventu Domini transactos jam esse annos 1255''. (sic enim habet codex mens MS.), vel 1256. (ut est in exemplari bibliothecae regiae) ; et paulo post subji- ciunt, " evangelium SBternum Parisiis, ubi viget sacrae scripturee studium, positum fuisse publice ad exemplan- dum, anno Domini 1254'." 21. Addunt ibidem Parisienses, tria ilia verba, quorum in quinto capite Danielis fit mentio. Mane, Tecel, Phares, jam visa esse in Ecclesia. " Scripta enim sunt," inquiunt, " in illo maledicto libro, quern appellant evangelium aeter- num, quod in Ecclesia jam propalatum est: propter quod timendum est de subversione Ecclesise. Primum verbum est Mane; id est, numeravit Deus regnum tuum, et com- plevit illud, vel conclusit; ut exponit Daniel quinto capi- tulo. Ibi enim numeratur regnum Ecclesias, scilicet Evan- gelium Christi, et concluditur in 1260. annis^ ab incarna- tione Domini. Item ibi invenitur Tecel; quod est appensum in statera, et inventum est minus habens ; ut exponit Da- niel quinto' capitulo. Nam ibi comparatur evangelium ^ Male 1264 in aiitilogia papae edit. Basil, ann. 1555. pag. 54, 55. ' I(a MSS. non 1255. ut in edit. Basil, pag. 5fi.» De hoc libello vid. Will. Lorrianum in Romanto Rosa;, apud Chaucer, edit. ann. 1602. fol. 140. col. 1, 3, and 4. Jo. Gerson. in 1. part, operum, fol. 110. b. Belforest. hist. Gallic. Knighton. MS. Antonin. part. 3. tit. 19. cap. 7. in pi-incipio ; et tit. 23. cap. 5. sec. 1. et cap. 12. Thorn. Aquinas in opusculo (19. ord.) contra impugnantes religionem (quod contra hoc Parisiensium opus scriptum est, ut ex tolo libro liquet) cap. 24. ad hunc locumitarespondet " Hoc autem evangelium, de quo loquuntur, est quoddam introductoriiim in libro Joachim compositura, quod est ab Ecclesia reprobatum ; vel est ipsa doctrina Joachim, per quam, ut dicunt, evangelium Christi mutatur." Et paulo post: " Unde cum doctrina prsedicta, quam legem Antichristi dicunt, sit Parisiis exposita, signum est Antichristi tempus instare. Resp. Sed doctri- nam Joachim, vel illius introductorii, quamvis alia reprobanda contineat, esse doctrinam quam prsdicabit Antichristus, falsum est." Vid. Bonaventurse trac- tatum de paupertate Christi contra Will, de S. Amore, inter opus, ipsius. " De Atitichristo ann. 1260. nascituro, vid. Fox. CAP. IX, SUCCESSIONE ET STATU. dOi) Cliristi ad evangelium aeternum ; et invenitur minus ha- bens perfectionis et dignitatis quam evangelium aeternum ; quanto minus lucet Luna quam Sol, quanto minus valet testa quam nucleus : et multa3 tales sunt ibi scriptae com- parationes, quibus probatur minus valere evangelium Christi quam evangelium aeternum, Item in scriptura ilia, scilicet in evangelic aeterno, invenitur Phares ; id est, divisum est regnum tuum a te ; ut exponit Daniel qinnto. Nam ibi invenitur quod regnum Ecclesiae dividetur, post prse- dictum tempus, ab illis qui tenent evangelium Christi, et dabitur tenentibus evangelium aeternum." Eodem perti- net et alius locus, ex sermone, quem'' in die Philippi et Jacobi Guilielmus de Sancto Amore habuit,petitus. " De istis novis periculis jam habemus quaedam Parisiis, scilicet librum ilium qui vocatur evangelium sempiternum : et nos vidimus non modicam partem illius libri, et audivi quod, ubicunque est, tantum vel plus contineat ille liber, quam tota Biblia. Ibi enim docetur, quod ipse non est Deus, et quod sacramentum Ecclesiae nihil est, et quod evan- gelium Christi non sit verum evangelium : sed docetur ibi, et dicitur, quod ille liber sit evangelium Spiritus Sancti; et dicitur esse evangelium aeternum : et dicitur ibi, quod tantum per quinquaginta" annos adhuc evangelium Christi praedicabitur. Nee sunt ista pericula hujus libri penitus nova ; imo sunt quinquaginta quinque anni, quod primo sunt Inchoata. "Sed quid vetat, mysteriorum novi hujus evangelii catalogum ampliorem, ex Henrico'' Er- phurdiensi et Nicolao Eymerico' hue apponere ? 22. " Errores primas partis evangelii, quse appellatur Praeparatorium in evangelium aeternum. Primus est, quod evangelium aeternum (quod idem est quod doctrina abbatis Joachim) excellit doctrinam Christi, et omne Vetus et Novum Testamen- tum. 2. Quod evangelium Christi non est evangelium regni, ac per hoc nee aedificato- rium Ecclesiae. 3. Quod Novum testamentuni est evacuandum, sicut Vetus evacuatum est. 4. Quod Novum testamentum non durabit in virtute sua, nisi per sex annos proxime tunc futures i videlicet usque ad annum Christi incarnationis MC'CLX, •> Antilog. pap. edit. Basil, pag. 194. " leg. quinque. ^ Henr. Erphurd. chron. cap. 93. ' Eyraeric. director, inquisitor, part. 2. 306 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IX. 5. Quod illi, qui erunt ullra praedictum tempus, erunt in statu peifectorum. (al. non tenentur recipeie novum Testamentum.) 6. Quod evangelio Christi aliud evangelium succedet, et ita sacerdotio Cliristi aliud sacerdotium Succedet. 7. Quod nuUus simpliciter est idoneus ad instruendum homines de spiritualibus et seternis, nisi illi, qui nudis pedibus incedunt. Secunda pars, quae appellatur Concordantia Veteris etNoviTestimenti, sive Concordia Veritatis, con- tinet hoc errores, De prime libro hujus partis extrahitur iste : 1. Quod quantumcunque Deus affligat Judsos in hoc mundo, illos tamen serva- bit ; quibus benefaciet etiam manentibus in Judaismo : et quod in fine libera- bit eos ab omni impugnatione hominum, etiam in Judaismo manentes. 2. Quod Ecclesia nondum peperit nee pariet filios ante finem regni temporalis, quod finietur post sex annos tunc proxime sequentes. Et per hoc datur intel- ligi ibidem, quod religio Christiana, quae jam multos peperit vocatos ad fidem Christi, non est Ecclesia. 23. De secundo libro ejusdem partis errores isti extra- huntur. 1. Quod evangelium Christi neminem perducit ad perfectum. 2. Quod, adveniente evangelio Spiritus Sancti, sive clarescente opere Joachim (quod ibidem dicitur evangelium cEternum, sive Spiritus Sancti) evacuabitur evangelium Christi. 3. Quod spiritualis intelligentia novi Testaraenti non est commissa papse Ro- mano, sed tantum literalis. Et per lioc datur ibi intelligi, quod Ecclesia Ro- mana non potest judicare de spirituali intelligentia novi Testamenti ; et, si ju- dical, temerarium est ejus judicium, et einon est acquiescendum : quia Eccle- sia Romana (ut dicunt) animalis est et non spiritualis. 4. Quod tertius ordo electorum^, qui secundum ^hunc librum est ordo religioso- soruni, non tenetur se exponere morti pro defensione fidei, ac pro conservatione cultus Christi in aliis hominibus. 5. Quod recessus Ecclesiae Grsecorum a Romana Ecclesia, fuit de Spiritu Sancto. Et per hoc datur intelligi, quod viri spirituales non tenentur obedire Romanse Ecclesise, nee acquiescere ejus judiciis, etiam in his quae Dei sunt. 6. Quod populus** Graecus magis ambulat secundum spiritum, quam populus Latinus. Et per hoc datur intelligi, quod populus Graecus magis est in statu salvandorum ; et magis est adhaerendum ei, quam populo Romanae Ecclesise. 7. Quod, sicut Filius operatur salutem populi Latini sive populi Romani, quia ip- sum repraesentat ; ita Spiritus Sanctus operatur salutem populi Graeci, quia ipsum repraesentat, Ac per hoc datur intelligi, quod Pater salvat populum Judaicum, quia ipsum repraesentat. 8. Quod, sicut veniente Joanne Baptista, ea quse"praeterierunt reputata sunt 'Ve- tera, propter nova supervenientia : ita, adveniente tempore Spiritus Sancti. sive terlio statu mundi, ea quae priecesserunt reputabuntur ut Vetera, propter " al. ckricorum. '' al. papa. CAP, IX. SUCCESSIONE ET STATU. 307 nova quae supervenient. Per quod datur intelligi, quod Novum testamenlum reputabitur vetus et projicietur. 24. " De tertio libro hujus partis unus error extrahitur : Quod Spiritus Sanctus accepit aliquid ab Ecclesia, sicut Christus in quantum homo accepit a Spiritu Sancto. De qiiarto libro ejusdem partis, in primo tractatu, in- veniuntur errores duo. Primus est, studium enumerandi et concordandi genealogias carnales, quae fuerunt in primo statu mundi, et spirituales status secundi mundi, contra apos^ tolum dicentem: Rogavi^ ut denunciares quihusdam, ne aliter docerent, neque ijitenderent fabulis et genealogiis inter minatis. Secundus est, studium manifestandi momenta et tempora eorum quae venient in secundo statu mundi, contra id actorum ; Not^ est vestrum nosse tempora vel momentef &c. In secundo vero tractatu ejusdem libri errores inveni- untur duo : 1. Quod Christus et sancti apostoli ejus non fuerunt perfecti in vita contemplan- tium. 2. Quod activa vita, usque ad tempus abbatis Joachim fructuosa fuit, sed nunc fructuosa non est : contemplativa vero vita ab ipso Joachim fructificare coepit, et amodo in perfectis successoribus ipsius perfectius maneblt. Et per hoc da- tur intelligi ibidem, quod ordo clericorum*^, ad quem pertinet vita activa, amodo non fructificabit in aedificatione et conservatione Ecclesise, nee omnino in regimine : sed ordo monachorum amodo in his fructificabit. 25, *' De quinto libro ejusdem partis, in tractatu de septem diebus, inveniuntur quatuor valde sus- pecta et diligenter examinanda. 1. Quod aliquis de ordine religiosorum futurus est, qui praferetur omnibus digni- tate et gloria, - in quo implebitur prophetia, et promissio Psalmistae dicentis : Funes^ ceciderunt mihi in prcsclaris ; etenim Jicereditas mea praclara est mihi. 2. Quod ille ordo, in quo complebitur praedicta promissio Psalmistae, tunc con- valescet, quando ordo clericorum desinet perire^. 3. Quod ordo parvulorum est ille ordo, in quo complebitur promissio praedicta Psalmistae. 4. Quod, sicut in primo statu mundi commissum fuit regttum, seu regimen, totius Ecclesiffi a Patre aliquibus de ordine conjugatorum, in quo auctorizatus fuit ille ordo ; et in secundo statu commissum fuit aliquibus de ordine clericorum a Filio, in quo ab ipso glorificatus fuit ille ordo : sic in tertio statu mundi commit- tetur alicui vel aliquibus de ordine monachorum a Spiritu Sancto, in quo vel quibus ab ipso Spiritu ille ordo clarificabitur. * 1 Tim. cap. 1. ver. 3, 4, ^ Act. cap. 1. ver. 7. "^ al. electorum. " Psal. 16. ver. 6. '' Vulgata locutio, id est, quando omnino pe- rihif, sive cum desinet esse, Fr. Fegna. 308 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IX. Item in eodem quinto libro, in tractatu de Job, inve- nitur unum valde suspectum : videlicet : Quod illi, qui praesunt coUegiis monachorum, diebus istis cogitare debent de recessu a secularibus, et parare se ad revertendum ad antiquam populum Judaeorum. Item ibidem, in tractatu de Joseph et pincerna, cui som- nium apparuit, invenitur ; Quod prsedicatores, qui erunt in ultimo statu tnundi, erunt dignitatis et auctoritatis majoiis, quam primilivae Ecclesiae apostoli. Item in eodem tractatu de generibus hominum, videli- cet Israeliticis, iEgyptiis, Babyloniis, invenitur : Quod prxdicatores et doctores religiosi, quando infestabuntur a clericis, transibunt ad infideles : et timendum est ne ad hoc transeant, ut congregent eos in prrelium contra Romanam Ecclesiam, juxta doctrinam beati Johannis*. 26. Atque hi sunt articuli ex novo fratrum Alcorano ab ipsis pontificiis excerpti : quos dum describerem, non potui quin cum Campiano^ identidem exclamarem, " Tempora, tempera, cujusmodi monstrum aluistis ?" Quid vero ab his qui illis vixere temporibus hie factum sit, exMatthaso Pa- risiensi accipe, remtotam tum inmajori, tum in minori his- toria, ita explicante. " Crebrescentibus scandalis et odiis inter magistros Parisienses et fratres praBdicatores, electi sunt cum magna deliberatione celeberrimi magistri lec- tores, videlicet magister Guilielmus de Sancto Amore, et magister Odo de Doaco {qui nobiliter rexerant in artibus, et in decretis, et tunc in theologia), magister Christianus ca- nonicus Beluacensis (qui maximus quasi philosophus eme- ritus, postquam in artibus rexerat, in theologia lecturivit), magister Nicolaus de Baro super Albam (qui rexerat in artibus, legibus, et decretis, ad legendum in theologia praeparatus), magister Johannes de Sicca Villa*", Anglicus, rhetor universitatis, et magister Belin, Gallicus, nomina- tissimi philosophi, regentes in artibus. Omnes isti de nobilissimis viris procreati, prae-electi sunt per magnum " Apocal. cap. 16. " Campian. fat. 8. '' Seoia villa in MS. regio. CAP. tX. SUCCESSION E ET STATU. 309 (quia fides patiebatur detrimentum) consilium et delibera- tionem ; ut Romam adeant, et dominum papam, pro tran- quillitate universitatis Parisiensb, et fidei redintegratione, maxime cum hoc malum majus generare comminetur : collectaque sunt eis ex universitate viatica. Fratres nam- que qusedam nova praedicabant, legebant et docebant, ut diceljatur, deliramenta, quae de libro Joachim abbatis, cujus scripta Gregorius papa damnaverat, extraxerunt. Et quendam librum composuerunt, quem sic eis intitulare complacuit : Incipit evangelium aeternum : et qaaedam alia, quae non expedit recitari. Praedicatores autem contra universitatem sues expedites nuncios illico transmiserunt, ut magistris in faciem contradicerent. Subsannavit po- pulus,, eleemosynas consuetas subtrahendo, vocans eos hy- pocritas, Antichristi successores, pseudo-prasdicatores, re- gum et pxiQcipum adulatores et consiliatores'', ordinario- rum contemptoreset eorundem supplantatores,thalamorum regalium subintratores, confessionum praevaricatores, qui, peragrantes ignotas provincias, peccandi audaciam submi- nistrant. Auditis igitur hinc inde querelis, praecepit papa, ut novus ilie liber, quem evangelium aeternum nominant, secreto, et si posset fieri, sine fratrum scandalo, combure- retur ; et alia, quae de Joachim corruptela dicuntur ema- nasse. Vigilanter igitur procurante diligentia domini Hugonis cardinalis, et Johannis"^ de Columna archiepis- copi Messanensis, qui de ordine praedicatorum erant% caute ac tacite procuratum est, ut^ tumultus ad horam conquiesceret." 27. Hsec Matthaeus Parisiensis, in historia anni 1256. quo et Johannem de Parma dignitate, quam inter mino- ritas obtinebat, ministri generalis cessisse legimus : seu sponte, uti refert Franciscanorum seriptorum Vulgus, seu ex pontificis praecepto, ut in ehronico suo author est% qui huic negotio non interfuit modo, sed etiam;praefuit,|frater * al. falsos consiliatores. '' Johannis de Columna archi desunt. in MS. regio. ■= extiterunt : MS. reg. ' ut tumiUitis esse motus ail horam conquievit. MS. reg. ^" ^ Antonin. hist. pait. 3. tit, 24. cap. 9. sec. i. VOL. II. Y 310 DE CHRISTIANARUH ECCLESIARUM CAP. IX. Peregi-inus de Bononia. " ^mulis enim ejus, qui erant multi, accusantibns eum papae Alexandro ; ipse papa prse- cepit in secreto, quod renunciaret officio, et quod nullo mode assentiret, si eum ministri provinciales vellent in officio retinere. Et ego," inquit author, " in capitulo fui mediator inter ipsum et ministros : et hoc habui ab ore ejus." Ita visum pontifici, homines sibi maxime necessa- rios tractare quam lenissime : omnique ratione providere, ne illi quoquo modo in odium oiFensionemque populi incur- rerent. Unde et magistrorum Parisiensium Hber damna- tus"" est atque combustus, tum in curia, quae tunc Anagnise residebat; tum etiam Parisiis, " coram universitatis multi- tudine copiosa ; non propter haeresim quam contineret,'' ait Guilielmus Nangiacus'^, " sed quia contra praefatos reli- giosos seditionem et scandalum movebat:" qua quidem re papa Alexander ita est commotus, ut, edita Exfravaganfe^ , qua; incipit, " Quidam, scripturae sacrae intelligentiam se habere fatentes," &c. libellum ilium " tanquam iniquum, et scelestum, et execrabilem, continentem documenta pra- va, falsa, erronea, et nefaria, damnaverit et reprobaverit :" quemadmodum in summa sua refert Johannes de Turre- cremata. Illam vero Extravagantem, cum passim non ex- tet, et ad illustrationem hujus historiae multum faciat, inte- gram libet hie adscribere'. 28. " Alexander episcopus, servus servorum Dei. Ve- nerabilibus fratribus, Turonensi et Rothomagensi archi- episcopis, ac episcopo Parisiensi, salutem et apostolicam benedictionem. Quidam, scripture sacrae intelligentiam se habere fatentes, sed divertentes a tramite recti sensus, cogitaverunt nuper malitiam, et contra innocentes et rectos ^ Thom. Cantipratan. lib. 2. cap. 10. sec. 23. pag. 175. ubi etiam ostendit quatuor illos opponentes, a papa coactos, publicam palinodiam egisse. Vid. Papir. Masson. in Alexandro IV. " Nang. in gestis regis Philippi, pag. 437. edit. Francofurt. 1596. '^ Turrecreniat. summ. de Eccles: lib. 4. part. 2. cap. 37. ^ ex speculo minorum, tractat. 1. fol. 10. b. edit. Rothomagi, ann. 1509. et Firmamento trium ordinum Francisci, part. 2. tract. 2. fol. 62. a. edit. Paris, ann. 1512. De hac controversia vid. plura egregia in rer. Normannic. scriptori- 1-... .. •:. Paris, ann. 1619. p. 1009. ad ann. 1241, 1243, 1244, 1245. CAP. IX, SUCCESSIONE ET STATU. 311 iniquitatem maximam sunt locuti; exarserunt in cordibus suis ; et lingua eoTum maliloqua dolum et nequitiam con- cinnavit : surgentes adversus fratres detraxerunt, et contra dilectos matris Ecclesiae filios scandalum posuere. Pro- diere, inquam, et in prava commenta ex nimio calore animi proruperunt ; libellum quendam valde peiniciosum et detes- tabilem temere componentes : libellum quidem non rationa- bilem sed reprobabilem, non veritatis sed mendacii,non eru- ditionis sed derogationis, non monentem sed mordentem, non instruentem veraciter sed fallentem. Nos autem libel- lum ipsum ad sedem delatum apostolicani, venerabili fratri nostro Tusculanensi episcopo, et dilectis filiis nostris J. ti- tuli S. Laurentii in Lucin. H. tituli S. Sabinae, presbyteris, et J. Sancti Nicolai in Carcere TuUiano diacono, cardinali- bus examinandum commisimus ; ut plene ipsum inspicerent, et universa contenta in eo pei'fecte attenderent et discute- rent diligenter. Quo studiose perlecto, et mature ac districte examinato, nobisque de hoc plenaria facta relatione ab eis, quod in ipso quaedam perversa et reproba, contra potes- tatem et auctoritatem Romani pontificis et eoepiscoporum suomm; etnonnulla contra illos, qui propter Deum sub arctissima paupertate mendicant, mundmn cum suis opibus voluntaria inopia superantes ; alia vero contra eos, qui, salutem anrmarum zelantes ardenter et sacris studiis pro- curantes, multos in Ecclesia Dei operantur spirituales profectus et magnum faciunt ibi fructum ; quaedam autem contra salutarem pauperum seu mendicantium religioso- rum statum, sicut sunt dilecti filii fratres praedicatores et minores, qui, vigore spiritus seculo cum suis divitiis dere- licto, ad solam coelestem patriam tota intentione suspirant ; nee non et alia plura inconvenientia, digna utique confu- tatione ac confusione perpetua, manifeste comperimus contineri." 29. " Quia etiam idem libellus magni scandali semina- rium et multae turbationis materia existebat, et inducebat etiam dispendium animarum ; cuih retraheret a devotione solita, et a consueta eleemosynarum largitione, ac a conver- sione et religionis ingressu fideles : libellum eundem, qui sic ineipit, Ecce videntes clamahunt foris ; quique, secun- y2 312 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. IX. dum ipsius titulum, Tractatas hrevis de periculis novissi- morum temporum nuncupatur ; tanquam iniquum, sceles- tum et execrabilem ; et instructiones ac documenta in eo tradita, utpote prava, falsa, et nefaria, de fratrum nostro- rum consilio, auctoritate apostolica, praesente magna fide- lium multitudine, duximus reprobanda et in perpetuum condemnanda : districte praecipientes, ut quicunque libel- lum ipsum habuerit, eum infra octo dies, ex quo hujus- modi nostram reprobationem et condemnationem sciverit, prorsus in toto et in qualibet sui parte comburere et abo- lere procuret ; et in illos, qui hujusmodi praecepti nostri fuerint contemptores, excommunicationis sententiam pro- mulgantes, in virtute obedientiae prohibendo, ne quisquam praedictum libellum, ore apostolico jam damnatuin, appro- bare vel quomodolibet defensare prassumat. Et siquis prac- sumpserit, tanquam contumax, inobediens, et rebellis Romanse Ecclesise ab omnibus fidelibus habeatur : et nos nihilominus alias contra eum taliter procedemus, quod poena condigna temerarium feriet, et alii ea perterriti a similibus fraenabuntur. Ideoque fraternitati vestrae per apostolica scripta, in virtute obedientiae, districte prae- cipiendo mandamus, quatenus hujusmodi nostram repro- bationem, condemnationem, praeceptum et prohibitionem, ac praemissa omnia Parisiis solemniter publicetis, et faci- atis per alios in omnibus locis, in quibus expedire videri- tis, publicari ; contradictores per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Quod si non omnes his exequendis potueritis interesse, duo vestrmn ea nihil- ominus exequantur. Datum Anagniae, XII. Kalend. Novembr. pontificatus nostri anno secundo*." 30. Ita authoritate pontificia stabiliti sunt fratrum men- dicantium ordines, fulcra' utique et sustentacula Eccle- ' Anno Domini 1256. Anno autem 1257. aliam bullam eodem spectantem, priori magis generalem, promulgavit ; quae extat apud Bzovium ad eum annum, sec. 5. De hac Bernardus Lutzenburgius, in Wilhelmo de Sancto Amore : item in alia bulla qua; incipit, Ej:aUo fuifsej &c. jubet etiam concremari alios ejus (Willielrai) Ubellos in infamiam et detractionera fratrum prssdicatorum et mino- rum scriptos. " Henr. Sedul. comment, ad vit. Francisc. cap. 3. pag. 197. CAP. IK.. SUCCESSIONE ET STATU. 313 sias pontificiae : qui sub Innocentio'' III. instituti, " mul- ta"^ praeter nSonachorum commune jus, institutum, mo- rem, ac disciplinam solitam introduxerunt." E quorum schola, tanquam ex equo Trojano, sophists exierunt innu- meri, qui inquinatissimis suis commentis doctrinse evange- licae simplicitatem misere contaminarunt. Hinc enim sen- tentiariorum, qusestionistarum, summistarum, quodlibetis- tarum, et nescio quorum tenebrionum, ingens egressa est turba ; qui, " languentes"* circa qu^stiones et pugnas ver- borum," pro solida theologia spinosas et rixosas dispu- tationes, juojpae' koi tnratScvTovQ ZtiTnnuQy ut loquitur apos- tolus, " stultas^ et ineruditas quaestiones, |3s/3//Xouc^ kevo- ^b}vtag, Kot avTidiiTsig rJjc '/'tuSwvojuou jvwtrtwg, profanos de rebus inanibus clamores, et oppositiones falso nominatae scientiae," in Christianorum scholas invexerunt. Ut in eos non immerito accommodetur illud Prudentii*^ : Statum lacessunt omnipoUentis Dei Calumniosis litibus, Fidem minutis dissecant ambag^bus, Ut quisque lingua nequior. Solvunt, ligantque qusestionum vincula, Per syllogismos plectiles. Vae captiosis sycophantarum stropliis ! Vae versipelli astutiae ! 31. Inquisitionis etiam officium Dominicum et Francis- cum " suis fratribus exercendum reliquisse," notat Fran- ciscus' Pegna. Nam " initio delegatae inquisitionis," ut ille'' refert, fratres ordinis prasdicatorum cum fratribus mi- ° Vid. Werner, fascic. temp, setat. 6. sub ann. Dam. 1204. et 1214. Magnum cliron. Belgicum, a Pistorio edit. pag. 212, 213. Job. Stellam in vit. Innoc. III. Sabellic. Ennead. ad 9, lib. 6. init. Joseph. Pamphil. chron. ord. fratr. crem. S. Augustini ed. Romae an. 1581. fol. 26. b. *= Jo. Azor. institut. moral, lib. 13. cap. 1. Vid. Joh. Balsi appendic, ad acta Rom. pont. edit. Basil, ann. 1558. <> 1 Tim. cap. fi. ver. 4. « 2 Tim. cap. 2. ver. 23. ' 1 Tim. cap. 6. ver. 20. s Prudent. Apoth. pr.ver. 19. ^ in director, inquisit. part. 3. comment. 32. c. Vid. Friderici II. imp. consti- tulionem, inter epistolas Petri de Vineis, lib. 1. epist. 25. et liter, pontif. pro officio inquisit. a Fra. Pegna edit. Rom. ann. 1585. pag. 17,35,58. in cujua 6ne: Notum, inquit, fieri volumus, &c. Et Luc. Tudens, pag. ISO. de praedi- catoribus et minoribus contra hsereticos in Burgundiakborantibus. *' Ibid, comment. 2. a. 314 DE Cl-IRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. 3X, noribus " huic muneri fuerunt praBfecti, quod usque in ho- diernum diem exercent adbuc in universa fere Italia." Quo pertinet ilia Alexandri IV. bulla, anno sexto" ponti- ficatus edita : cujus hoc initium. " Alexander episCopus, servus servorum Dei, dilectis filiis universis fratribus, prae- dicatorum et minorum ordinum inquisitoribus haereticas pravitatis per diversas Italiae partes a sede apostolica de- putatis, et imposterum deputandis, salutem et apostolicam benedictionera. Catholicse fidei negotium, quod plurimum insidet cordi nostro, in vestris prosperari manibus, ae de bono in melius procedere cupientes, ac volentes omne ab eo impedimentum omneque obstaculum removeri ; praesen- tium vobis auctoritate mandamus, quatenus in eodem ne- gotio de divino et apostolico favore conlisi, omni humano tractare deposito, constanter ac intrepide procedentes, circa extirpandam haereticam pravitatem tarn de Lombar- dia et Thuscia, quam de omnibus aliis Italiae partibus, cum omni vigilantia omnique studio laboretis." Haec Alexan- der in literis anno 1260. scriptis : quo anno, " Carmelitas fratres, visis populorum odiis ac scandalis adversus praedi- catores et minores, officia inquisitionis et exequutionis caussarum cum cura monialium a se excussisse," ex alia ejusdem Alexandri bulla notat Johannes Balaeus*. 32. Prasdicatoribus vero potissimum et minoribus fratri- bus ilia a pontifice data est provincia, ut in haereticorum oppugnationem omni cogitatione curaque incumberent: quo in bello primanos milites fuisse praedicatores, secun- danos minores, agnoscit posterioris ordinis gregalis, Hen- ricus" Sedulius. Haeretici autem, quicunque a pontificia religione erant alieni, Romanensium idiomate nnncupati sunt : atque inter eos illi praecipui, quos sic, ut Jesuitam decuit, in capite duodecimo dissertationis suee de festo Cor- poris Christi, allatrat Jacobus Gretserus. " Tunc (de- mentis V. temporibus) Calvinianorum atavi Albigenses, "^ Liter, pontific. pro officio inquisit. a Fra. Pegna edit. Rom. ann. 1585. pag. 50,51. ■• Bal. appendic. ad act. Rom. pont. pag. 546. ■• Sedul. comment, ad vit. Frandsc. cap. 3, pag. 200. CAP. IX, SUCCESSIONE ET STATU. 31,5 Waldenses, et Berengarianorum haud pauci, multorum corda sacramentario suo veneno infecerant; et a cultu augustissimi hujus sacramenti averterant. Nee dubito (inquit alibi'' idem) clarissimos illos ordines D. Francisci et D. Dominici, singulari Dei providentia oppositos fuisse cum aliis, tum praecipue Waldensium sectis ; in quibus re- futandis, oppugnandis et extirpandis, duo ilia Christianas Ecclesias lumina, tam per se quam per posteroS suos, pras- claram operam posuerunt." Horum vero historiae, quae ad hujus libri maxiine spectat institutum, proximum caput destinavimus, ex quo peti possit responsio ad illam Bellar- mini quaestionem petulanter nostris insultantis, de notis Ecclesiae capite quinto " Quomodo nemo advertebat ? Quomodo non capiebantur, et coercebantur ab inquisitori- bus, qui longo tempore ante Lutheri aetatem esse coepe- runt in Ecclesia ? Quomodo nullum vestigium, nulla me- moria eorum extat ? •> Gretser. piolegom. in script, edit, contr. Waldens. cap. 5. 316 DE CHRIST! AN ARUM ECCLESIARUM CAP. X. CAP. X. Albigensium," et aliorum, qui in secunda hac periodo Ecclesise pontifici* adrej-- sat> sunt, historia. 1. HuMiLiATOS et pauperes de Lugduno ab Iimocentio III. rejectos esse, et in illorum locum praedicatores, in ha- rum minores fratres substitutes, author est Conradus' Liechtenavius abbas Urspergensis : " ut"" intelligas, qua caussa, quo auctore, «ui fini, mendicantium ordinum insti- tuta prodierint, et recepta sint." Non omnes tamen sine discrimine Humiliatos in eodem cum pauperibus Lugdu- nensibus ordine ab Innocentio esse positos, ostendit ipse in epistola" ad Veronensem episeopum scripta. " Accepi- mus" inquit, " quod auctoritate literarum nostrarum, quas dilectis filiis nostris archipresbyteris et canonicis Ec- clesiae tuae contra Gazaros, Arnaldistas, Pauperes de Lug- duno et Humiliatos, qui nondum redierunt ad mandatum apostolicse sedis, et haeretieos universos direximus : dictus archipresbyter tam contra Humiliatos, quam universos hae- reticos sine distinctione, quam posueramus in Uteris nostris, excommunicationis sententiam promulgavit, eujus ocea- sione sententiae, nonnuUi quosdam, qui licet inviti a populo humiliati dicuntur (licet nuUam haeresim, sed fidem, sicut dicitur, sapiant orthodoxam ; et in humilitate cordis et corporis studeant domino famulari ; qui etiam in manibus tuis stare mandatis Ecclesiae juraverunt), evitant ; et eis tanquam excommunicatis communicare, sicut hactenus. ' Abb. Urspergens. chron. ann. 1212. Vid. Felicem Fabrum in rcrum Sue- vicar, script, a Goldasto edit. pag. 117. Paul. JEiaW. de gest. Franc, lib. 6. Jo. Avenlin. annal. Boior. lib. 7. '' Henr. Sedul. comment, ad vit. francisc. cap. 3. pag. IDS. "^ Innoc, III. epist. decretal, regist. lib. 2. pag. 534. edit. Colon, ann. 1606. CAP. X, SUCCESSION E ET STATU. Sfl non praesumunt. Quia vero non est nostrae intentionis in- noxios cum nocentibus condcmnare, fratemitati tuae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus, quate- nus tales ad tuam praesentiam convoces, et inquiras tarn ab aliis de vita et conversatione ipsorum, quam ab eis de arti- culis fidei, et aliis quae videris inquirenda : et, si nihil sen- serint, quod sapiat haereticam pravitatem, eos catholicos esse denuncies, et praedictam sententiam non teneri. -Quod si forsan aliquid contra fidem sapiant orthodoxam, et pa- rati fuerint ab errore discedere, ac mandatis apostolicis obedire, recepto ab eis juxta formam EcclesijE juramento, quod solet a talibus exhiberi, beneficium eis absolutionis impendas: mandans eisdem sub debito juramenti praestiti, ut errorem, quem approbaverant, publice improbent, et in aliis studeant pro viribus confutare : de caetero etia.m fidem orthodoxam servent, et sedem apostolicam venerentur. Datiun Lateran. VIII. Idus Decembris." 2. Patet idem ex ejusdem Innocentii epistola ad Terdo- nensem episcopum, quae in secundo libro decretalium le- gitur*, turn in antiqua collectione quae ordine numeratur tertia, turn in nova Gregorjana : ubi posterioris coUectionis glossator Bernardus Botonus Parmensis, " Olim," inquit, " isti Humiliati condemnati fuerunt ab Ecclesia per Lu- cium papam, secundum quod continebatur in decreto infra de haereticis. Ad abolendam in particula, quae modo est decisa, in principio illius capitis. Sed postea tempore de- mentis, recepti sunt ab Ecclesia, quia in nuUo errabant, nisi quia condemnabant jurantes : sed ipsi in hoc se correxe- runt ; et jurant, quando expedit ; et Ecclesia eos modo approbat*"." Et Tancredus, antiquae coUectionis interpres : " Ego oculis meis vidi quendam magistrum Humiliatorum honorifice receptum a domino Innocentio." Addunt etiam alii"=, eorum ordinem ab Innocentio confirmatum esse : quod ' tit. De restitutions spoliatorum : cap. Olim causam. *" Vid. supr. cap. 8. sec. 44, 45. ■= Antonin. hist. part. 2. tit. 15. cap. 23. Raph. Volaterran. anthropolog. lib. 21. Joh. Naucler. chronograph, general. 40. Barth. Cassanae. catalog, glor. mund. part. 4. consid. 60, 318 DK CHRISTIANARUM ECCLESIARUM - CAP. X, ad Humiliates illos acerrimos patrinorum adversaries refe- rendum est, de quibus in vicesimo octavo capite occiden- talis historiae agit Jacobus de Vitriaco. 3. De pauperibus vero Lugdunensibus ita scribit, in anni 1212. historla, abbas Urspergensis. " Vidimus tunc temporis (anno, ut videtur, quo istam historiam refert, 1212. vel praecedente, quo se venisse ad curiam Romanam ait) aliquos de numero eorum, qui dicebantur Pauperes de Lugduno, apud sedem apostolicam cum magistro suo quo- dam, ut puto, Bernhardo, et hi petebant sectam suam a sede apostolica confirmari, et privilegiari. Sane ipsi, di- centes se gerere vitam apostolorum, nihil volentes possi- dere, aut certum locum habere, circuibant per vicos et cas- tella. Ast dominus papa quaedam superstitiosa in conver- satione ipsorum eisdem objecit, videlicet, quod calceos desuper pedem praecidebant, et quasi nudis pedibus am- bulabant. Praeterea, cum portarent quasdam cappas, quasi religionis, capillos capitis non attondebant, nisi sicut laici. Hoc quoque probrosum in eis videbatur, quod viri et mulie- res simul ambulabant in via, et plerumque simul manebant in una domo ; ut de eis diceretur, quod quandoque simul in lectulis accubabant. Quae tamen omnia ipsi asserebant ab apostolis descendisse. Caeterum dominus papa in loco il- lorum exurgentes quosdam alios, qui se appellabant Pau- peres minores, confirmavit." Quo referenda et sequens haec fratris Ivoneti de ortu pauperum Lugdunensium narratio : a Francisco"* Pegna ex codiee membranaceo ma- nuscripto bibliothecae Vaticanae excerpta. 4. " Ortus illius sectee, quae dicitur Poure de Lyon, sive pauperes de Lugduno, sicut a diversis audivi, et a quibusdam ipsorum, qui videbantur ad fidem reversi, dum eorum interessem examinationibus, sic se fertur habuisse. Apud Lugdunum fuerunt quidam simplices laici, qui, quo- dam spiritu inflammati, et supra caeteros de se prsesu- mentes, jactabant se omnino velle vivere secundum evan- gelicam doctrinam, et illam ad literam perfecte servare : Fr. Pegna in 2. part, director, incjuisit. comment. 39. b. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 319 postulantes autetn a domino papa Innocentio III*, hanc vivendi formam, auctoritate sua sibi et suis sequaci- bus confirmari, adhuc recognoscentes primatum apud ip- sum residere apostolicae potestatis : postea cceperunt ex se, ut plenius se Christi discipulos et apostolorum succes- sores ostenderent, et etiam sibi officium praedicationis jactanter assumere, dicentes Christum praecepisse disci- pulis suis evangelium praedicare : et quia sensu proprio verba evangelii interpretari praesumpserunt, videntes nullos alios evangelium juxta literam servare : quod se facere velle jactaverunt, se solos Christi veros imltatores esse dixerunt. Cumque Ecclesia videret eos officium praedica- tionis usurpare, quod eis commissum non fuerat, cum es- sent idiotae et laici, prohibuit ut debuit : et nolentes obe- dire excommunicavit. lUi autem contempserunt in hoc claves Ecclesise, dicentes clericos hoc facere per invidiam, quia viderent eos meliores esse, et melius docere, et majorem ex hoc populi favorem habere, cum pro bono et perfecto opere nuUus debeat aut possit excom- municari, quale est docere fidem et doctrinam Christi ; et, quod nuUus debeat hujusmodi tantum bonum prohi- benti aliquatenus obedire, et illam excommunicationem reputabant sibi aeternam benedictionem, gloriantes se apos- tolorum successores ; quod, sicut illipro doctrina evangelii a Scribis et Pharisaeis, extra synogogas ejecti, maledic- tion! eorum et percussioni subjacebant, ita et ipsi a cle- Ticis similia paterentur. Sic superba praesumptio palliatse sanctitatis, et a sanctitate singularitatis, caecitatem induxit hffireticffi pravitatis : cum evangelica perfectio magis do- ceat humiliter obedire doctoribus et rectoribus Ecclesiae, quam, per amorem singularitatis, se scindere a catholica unitate." 5. Hasc frater Ivonetus in summa'', cujus fragmentum supra*" etiam citatum est ; in quo duo genera Valdensium ' Omnino videtur legendum II. ut apud P. PilichdoriBum et Jo. Sacranum, supr. cap. 8. sec. fi. qui in postremis illis verbis omnino respexisse videtur ad ea quae mox hie leguntur, ac si Ivonetum legisset ipse. Vid. supr. cap. 8. fin. sec. 7. ' part. 5. cap. 2. '' supr. cap. 8. sec. 3. Idem patet ex Ebrardo 3^ DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. X. distinguit, ac priori tantun), cui proprie nomen pauperum Valdensium de Lion accommodat, ilia monasticam profes- sionem sapientia attribuit, quod scilicet " nihil proprium dicerent se habere, nee domos, nee possessiones, nee certas mansiones ; conjugesque, si quas ante habuerunt, relinque- rentj" non autem alteri, ad quod virorum, foeminarum, conjugatorum, coelibum, divitum, pauperum, operariorum, artificum, atque omnis generis hominum, Waldensium doc- trinae credentium, multitude pertinebat. Ut sophistice Sanderus*" de omnibus dixerit, absque uUo discrimine: " Waldenses, quicquid erant, monachi erant, fraterculi erant ; pauperes ex voto et professione erant : nee ita erant monachi, ut quondam Lutherus, qui ex monacho factus est apostata, et ita cum haeresim suam profiteretur, pro non monacho haberi voluit: sed Waldenses habuerunt monachismum pro doctrinae suas fundamento." Et scribit quidem Petrus'^ PilichdorfRus, " pauperes de Lugduno, inaniter de sua paupertate gloriantes, dicere, tanquam pro fundamento sui erroris, quod ipsi soli vitam apostolorum servent, nihil habentes in proprio, vel communi : et con- sequenter, quod a spe salutis sint exclusi papa et episcopi, apostolorum successores, et omnes pastores, in communi vel proprio aliquid habentes :" indeque, qui fragmentum Pilichdorffii 'in lucem edidit, Gretserus'' Jesuita, " Pau- peres de Lugduno," inquit, " veterum haereticorum, quos S. Epiphanius et alii vocant apostolicos seu apotacticos, errorem quadantenus amplectebantur ; nempe, apostolo- rum et primitivae EcclesiaB exemplo, omnium rerum pro- prietatem non modo in particulari, sed et in communi procul habendam et repellendam esse ; vivendumque ex mendicato. Quos auctor iste prima tractatus sui parte refellit ; sed adscitis quibusdam argumentis, quae auribus probe purgatis non satis probe tinniant," Verum de past toribus tantum loqui Pilichdorffiura, non de credentium Bethuniensi, antihaereseos cap. 25. de insabbatatis tantum (sive) apostolis Wal- densium hacc proferente, quae spcctant paupertatem et ccelibatum pag. 178, 184. ■= Sander, visib. monarch, lib. 7. pag. 469, 471. edit. ann. 1592. ■• in script, contr. Waldens. a Gretsero edit. pag. 281. « Ibid, pag. 278. CAP. X, SUCCESSIONE ET STATU. 321 multitudine, et verba ipsa indicant, et alius ejusdem locus manifeste evincit. Sic enim in primo capite obviationum contra Waldenses disputat^. " Tempore primitivae Ec- clesiae, non solum apostoli vel clerici, sed etiam omnes Christiani, tarn clerici quam laici, habebant omnia commu- nia ; nee quisquam eorum quae possidebat, aliquid suum esse dicebat : ut habetur Actorum quarto. Quapropter etiam Ananias et Sapliira, qui fraudem fecerunt de pretio agri venditi correpti simul et mortui sunt. Si ergo possessio proprii damnaret Ecclesiam, tunc etiam omnes credentes haeresiarcbarum Waldensium damnarentur." Similia etiam in alios contra Waldenses tractatu, qui cum illo Pilich- dorfEi in MS. codice Diessensis monasterii conjunctus est, repetita legimus. 6. Ab apostolicorum autem institutis, qui, testante Au- gustino*, " in suam communionem non recipiebant uten- tes conjugio, et res proprias possidentes," Waldenses longe lateque plurimum dissedisse : vel ex ilia, quae in ReineriJ appendice habetiu-, examinatione Leonistae, non difficile fuerit coUigere. Ibi enim quaerit author*" a Leo- nista ; " Quare non servat doctrinam evangelii, ut non ti- meat eos qui corpus occidunt, et ut renuntiat omnibus quae possidet, et alia multa." Deinde, ut evincat eum " pauca delege Christi servare,et in multis ofFendere ;" sequentes ei interrogatiunculas, inter alias, proponi jubet : " Si babes duas tunicas, et das unam non habenti ? et de esca, simi- liter. Item, Si das omni petenti et mutuas. Item, Non repetis ablata. Item, Si vendis quae possides. Item, Si non es sollicitus quid manduces, vel quo induaris. Item, Si non cogitas de crastino. Item, Si in via nihil portas, nee pecuniam, nee pe-ram, nee duas tunicas, nee calceamenta. Item, Si patrem et matrem et filios relinqujs. Item, Si re- linquis domum et uxorem. Item, Si castras te propter regnum coelorum. Item, Si sine sacculo et pera nihil tibi f in script, contr. Waldens. a Gretsero eiit. pag. 204, 205. s Tbid. pag. 292, 293. " Augustin. de haeres. cap. 40. op. torn, S. pag. II. ^ script, contr. Waldens. a Gretsero edit. pag. 93, 94, 325. 322 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. deest. Item, Si pariter estis, et habetis omnia communia. Item, Si vendens possessiones et substantias, dividis omni- bus, prout unicuique opus est. Item, Si non habes pro- prium." Fieri quidem potest, ut aliqui inter eos supersti- tiosuli, praesertim qui e papismi cceno nondum plene emer- serant (cujusmodi fuisse videntur illi, quos in Romana curia vidit abbas Urspergensis, et quos apud Romanum pontificem " primatum residere apostolicae potestatis ad- huc recognovisse" scribit Ivonetus), KUKoZriXiq quadam duc- ti, curiose nimis operam darent, ut apostolis per omnia con- formes fierent : quod vero communis fuerit hjec pauperum Lugdunensium sententia, requiri a pastoribus, ut nihil habeant in proprio, vel communi, sed ex mendicato vivant, id in"^ sexto capite, ubi septimi articuli Personiani examen est institutum, et Waldensium et pontificiorum testimoniis, apertas vanitatis coarguimus : quod idem etiam de cceliba- tus voto dici potest. 7. Certe inter Waldensium propositiones, ex antiquo manuscripto libro a Magdeburgensibus* historicis recita- tas, cernuntur istae : " Vota esse hominum figmenta Sodo- mam nutrientia. Monachatum esse cadaver foetidum. Conjugium sacerdotum esse licitum et necessarium." Et postremae propositioni fidem facit ipse Reinerius ; in quin- to capite tractatus a Gretsero editi, de pauperibus Lug- dunensibus sive Leonistis ita scribens. " Quod Ecclesia erraverit, dicunt, matrimonium clericis prohibendo; cum etiam orientales contrahant :" et in Explanatione errorum, ab lUyrico'' et Frehero edita^ " dicunt Ecclesiam Dei graviter errasse, prohibendo clericis matrimonium ; quia lex vetus et nova concessit." Unde et superiori seculo a Valdensibus Gallicae nationis cum fratribus Bohemias et Moravise amicam expostulationem factam legimus, quod de conjugio admitterentur ea, quae sibi displicerent. " De- terrebantur autem," inquif^ narrationis author, " curantes <= Vid. supr. cap. 6. sec. 28, 29. et cap. 8. sec. 4. » Centur. 12. cap. 8. col. 1207. ^ Illyric. catal. test verit. Freher. rer. Bohem. script, pag. 228. ' Joach. Caraerar. de Eccles. fratr. Bohem. pag. 128. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 323 in ecclesiis fratrum a frequentandq conjugium, et pe- riculorum impendentium exilii atque carceris metu, et praesentiuni difficultatum incommodorumque mole; cum natura ad conjugium propensis, et voluntate proclivibus, nuUis hoc interdictum esset ; ac copulatio quoque ut ista fieret honeste, adjumenta etiam afferrentur omnibus." Fratres vero ipsi, in confessione regi Ferdinando anno 1535, exhibita, instituti sui rationem ita explicant. " Conjugium multa secum adfert impedimenta, quas multos, quo minus bene respondeant suae vocationi, remorantur. Proinde nostri idoneos magis habilioresque ad ministerium Ecclesi^ existimant coelibes ; si quibus tamen hoc peculiare donum a Deo datum fuerit. Non quod sacerdotes peccare pu- tent, si matrimonium contrahant,- si id moneat necessitas, sintve ad hoc alias justae rationes. Nam et Paulus aperte docet, ad ecclesiastica munia tractanda, unius uxoris viros eligendos esse. Nee ita inique judicant, quin honestum ac legitimum conjugium multis nominibus praeferant impu- rissimo quorundafn ccelibatui, qui in manifesta turpitudine vivunt, ventri ac scortationibus dediti. In professo enim illud Pauli est : Melius est nuhere quam uri : nam ob hu- jusmodi flagitia tam foedae ac nefariae libidinis, quae multi exercent, non sacerdotes modo, sed quisquis alius etiam, citra personarum respectum, merito a communione Eccle- siae exigi debet." Haec, in nono confessionis suae'' articulo, fratres BohemiaB et Moraviae, Waldenses vulgo appellati : addentes insuper in praefatione confessionis, quas anno 1572. est edita, ipsos " ccelibatus exercitia apud se aliqua esse malle, quam nulla ; ne Jovinianam conjugii necessi- tatem introducere aut stabilire videantur." 8. Nempe coelibatum " non vovent ministri Ecclesiae fratrum Bohemorum : et tamen plerique omnes in Bohe- mia et Moravia vivunt coelibes sanctissime : at qui in Po- lonia sunt, ubi tuta et libera omnia, ii uxores ducunt :" ut nqtat in theologia* Moscovitica Johannes Lasicius Polo- nus. Ita Waldenses non ex religione alicujus voti, sed ■■ Vid. confessionem edit, noviss. art. 10. » -A\t. Spit. ann.l582. pag. 157. S24> DE CHRISTIAN AHUM ECCLESIARUM CAP. X. " propter instantem'' necessitatem" a conjugio consuUo ab- stinuerunt. Nam ad vota, et monachorum ac fraterculorum superstitiones, quibus eos gravat Sanderus, quod attinet, inter praecipua ac carta eorum doctrinas capita a D. Thu- ano° recitatur istud ; " Monasticam vitam Ecclesiae senti- nam ac Plutonium esse ; vana illius vota, nee nisi fcedis pu- erorum amoribus servientia. Improbant omnes religiones tarn monachorum, quam sanctimonialium, dicentes esse su- perfluas et inanes :" ait author Indicis'' errorum Walden- sium, quem una cum Reinerio Gretserus nuper edidit. Denique " horrebant fratrum et monachorum privatas re- HgLones, quas etiam malo daemoni ascribebant :" ut Guili- ehnus Reginaldus' asserit. 9. Quod vero ex Ivoneti narratione Franciscus Pegna, recentiorem esse ortum Valdensium, et ad tempora Inno- centii III. referendum, vanissimum esse ostendunt com- plura in octavo capite a nobis producta testimonia : quae manifeste evincunt, id quod Gretserus etiam agnoseit, " diu ante* Innocentii III. pontificatura,, Waldenses na- tos;" nee circa anno Domini 1200. ut Pegnae* fert conjec- tura, multoque minus anno 1218. ut affirmat Bernardus" Lutzemburgius, exortos esse"*. Extant quidem Innocentii epistolae', turn ad Metenses, tum ad abbates Cistercienses Morimundenses, et de Christa missae, quibus animadverti •> 1 Corinth, cap. 7. ver. 20. "= Thuan. hist. lib. 6. ann. 1550. '' edit. Ingoktad. ann. 1613. pag. 312. " Reginald. Calvino-Turcism. lib. 2. cap. 5. Vid. Prateol. elench. hseres. Pau- per, de Lugdun. artic. 21. • Gretser. prolegom. in script, contr. Waldens. cap. 1. '' Fr. Pegn. in 2. part, director, inquisit. comment. 39. b. ' Lutzemburg. catal. haeret. in Paup. de Lugdun. <■ S. Antoninus in summa, part. 3. tit. 21. cap. 5. sec. 1. doctrinam Walden- sium raulto serius propalatanj statuere videtur, viz. A. D. 1322. ait Person. 3. convers. part. 3. tom. Leap. 3. sec. 3. Idem Person, ib. sec. 15. Albigenses appellat primam, prsecipua;m Waldensium propaginem : addens, sec. 17. 30, aut 40. annis postquam hi Waldenses haecesin suam Lugduni in Gallia docere coepissent, ex iis alia secta exorta est in oppido ejus regni quod Albigensium di- citur, prope insignem urbem et academiam Tholosanam, a quo oppido Albi- genses vel Albanenses vel Albigii dicti sunt. Ita etiam 3. convers. part. 2. cap. 10. sec. 28. Albigenses 30, aut 40. annis exortos post Waldenses, sub Innocentio III. atatuit A.D. 1216. ineptissime, nam diu antea fuerunt. « Innocent, regist. lib. 2. pag. 468, 471, et537. edit. Colon, ann. 1606 CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 325 in eos jubet, qui in dioecesi et urbe Metensi translationi scripturarum Gallicanae dabant operam, secreta frequen- tabant conventicula, et officium praedicationis usurpabant. Atque eos non alios fuisse quam Waldenses ex Albeiici monachi trium fontium, et Caesarii Heisterbachensis liquet historiis : nee tamen turn simpliciter exortos, quemad- modum auguratur Pegna, sed in Metensi urbe exortos, dicamus necesse est. " Paucis annis elapsis," inquit Cas- sarius', " sub episcopo Bertramo, viro valde literato, orta est hasresis Waldosiana in civitate Metensi, hoc raodo. Cum idem antistes in festivitate quadam populo in ecclesia preedicasset, duos homines ministros diaboli in turba stare conspiciens, ait : Video inter vos duos nuntios diaboli ; ecce illi sunt (digito eos ostendens), qui, me prsesente, in Monte Pessulano propter hasreses damnati sunt et ejecti. Qui episcopo durius responderunt, habentes in comitatu sue scholarem, qui more canino contra eum latrabat, inju- riis eum lacessens. Egressi vero de ecclesia, multitudi- nem populi circa se congregantes, errores suos illis prasdi- caverunt. Quibus cum quidam ex clericis dicerent ; Vos domini, nonne apostolus dicit, Quomodo praedicabunt nisi mittantur ? Volumus scire quis vos miserit hue praedicare. Responderunt illi : Spiritus. Non enim poterat illis epis- copus vim inferre, propter quosdam potentes civitatis ; qui eos in odium episcopi fovebant, eo quod quendam usura- rium defunctum, ipsorum cognatum, de atrio ecclesiae ejc- cisset. Revera missi fuerant a spiritu erroris, per quorum ora hsereses Waldosianse, ab uno eorum sic diets, in eadem civitate sunt seminatae ; et necduih prorsus extinctae :" sub annum scilicet salutis MCCXXII. quo se scripsisse author alibi* significat : unde apparet, quomodo accipiendus sit alter Alberici locus, quern magno chronico'" Belgico inse- ruit Nussiensis monachus ex Johannis Pistorii bibliotheca editus. " In urbem Metensem, pullulante secta quae dici- tur Waldensium, directi sunt ad praedicandum nonnulli ' Caesar, lib. 5. cap. 20. e Id. lib. 10. cap. 48. "■ Edit. Francof. ann. 1607. pag. 199. VOL. II. Z 326 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. abbates ; qui quosdam libros de Latino in Romanum versos (libros intelligit sacros in sermonem Gallicum trans- latos) combusserunt, et praedictam sectam extirpaverunt." Neque enim sic funditus sectam extirparunt, quin ejus aliquae in ea urbe, Honorii papae temporibus, superfuerint reliquiae : ut ex citato Cassarii loco constat. 10. De Waldensium doctrina in sexto capite plura dicta sunt : atque ab eorum reliquiis, quae Merindolii ad nos- tram usque aetatem superfuerunt, tempore Francisci I. Gal- liarum regis edita est professio religionis ejus, " quam" a majoribus quasi per manus acceperunt, abhinc anno post Christi incarnationem millesimo ducentesimo ; quemadmo- dum ex omni memoria aetatum ac temporum veteribus in- tellexerant," In tertio libro actionum et monimentorum martyrum, a J'ohanne Crispino edito, habetur horum Me- rindolianorum et Caprariensium, in Venascinensi comitatu habitantium, fidei confessio, oblata summae curiae seu parlamento provinciae. Extat et alia brevior, ab iisdem pro innocentiae suae defensione, anno 1544. regi Fran- cisco transmissa, et anno J 551. Parisiis in Parlamento regio publice recitata : quam, ex Caroli'' Molinaei tractatu de monarchia Francorum, visum est hie subjicere. " Credimus unum tantum esse Deum, qui spiritus est, rerum cunctarum conditor, pater omnium, super et per omnia, in nobis omnibus, adorandus in spiritu et veritate, ■quern solum exspectamus, datorem vitae, alimentorum, indumentorum ; prosperae item valetudinis, infirmitatis, commodorum, et incommodorum : hunc diligimus, tan- quam omnis bonitatis authorem, et ceu cordium inspec- torem timemus. Jesum Christum credimus esse Patris filium et imaginem, in quo omnis plenitudo Deitatis ha- bitat, per quern cognoscimus Patrem, qui noster est Me- diator et Advocatus, nee ullum aliud sub coelo nomen ho- minibus datum est, per quod servari nos oporteat. In hujus nomen solum invocamus Patrem : nee uUas preces " Jo. Crispin, act. et monim. martyr, lib. 3.. Lancelot, du Voysin Popliner. hist. Franc, lib. 1. edit. ann. 1581. fol. 2G. a. I" Car. Molin. oper. torn. 3. edit. Paris, ann. 1612. part. 2. -col. 578,579, 610, G17. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 327 effundimus coram Deo, praeter eas, quo3 in Scriptura sancta continentur, aut cum ejusdem sensu plane conveni- unt. Credimus nos habere consolatorem Spiritum Sanc- tum, a Patre et Filio procedentem, cujus inspiratione precamur, et eificacia regeneramur. Is in nobis omnia bona opera efficit : atque per eum in omnem deducimur veritatem." 11. " Credimus unam sanctam Ecclesiam, omnium elec- torum Dei a constitutione ad finem mundi congregationem, cnjus caput est Dominus noster Jesus Christus. Hanc verbum Dei gubernat, Spiritus Sanctus ducit. In ea sin- ceri Christian! omnes versari tenentur : pro omnibus ete- nim indesinenter orat, grata Deo ad quem confugit, et extra quam nulla est salus. Illud apud nos est constitu- tum, ministros Ecclesiae, episcopos nempe et pastores, in moribus et doctrina irreprehensibiles esse debere : alio- quin deponendos, aliosque substituendos, qui eorum locum et officium impleant. Nemo autem hunc sibi honorem assumat, nisi a Deo vocatus, ut Aaron, gregem Dei pas- cens, non turpe affectans lucrum, vel ut cleris dominans, sed prompto animo exemplum piis prasbens, in sermone, conversatione, charitate, fide et castitate. Reges, prin- cipes et magistratus confitemur a Deo institutos esse ministrosj quibus parendum sit : nam gladium gestant ut innocentes tueantur, et malos puniant. Propterea ho- norem eis deferre, tributaque persolvere tenemur. Nul- lus autem ab hac obedientia sese eximere potest, si modo Christianus dici velit, Jesu Christi Domini et Servatoris nostri exemplum sequens. Is enim tributum persolvit, necjurisdictionem dominationemve temporalem usurpavitj in statu illo humiliationis gladium verbi coelestis exerens. Credimus aquam in baptismi sacramfento esse signum visibile et externum, nobis reprsesentans illud, quod virtus Dei intus in nobis operatur, nempe Spiritus reno- vationem, et in Christo Jesu carnis nostrae mortificationem : per quem etiam Christum sanctae Dei Ecclesiae membia efficimur, in qua fidei nostrae professionem et vitae emen- dationem demonstramus." 12. " Sanctum mensae vel coenae Domini nostri Jesu Christi sacramentum credimus esse sacrum memoriale, et z 2 328 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. gratiarum actionem ob beneficia per Christi mortem nobis coUata, in coetu piorum, in fide, charitate, suique ipsius probatione celebrandam : et ita panem et poculum sumen- do Christi carni et sanguini communicare, sicutiin sacris Scripturis edocemur. Conjugium esse bonum, honorabile, sanctum, et a Deo institutum profitemur: nemini prohi- bendum, nisi Dei verbum intercedat. Pios et Deum timen- tes credimus Deo se probaturos ut bonis vacent Operibus, quae praeparavit, ut in eis ambulent. Hasc autem opera sunt charitas, gaudium, pax, patientia, benignitas,' probitas, mo- destia, temperantia, aliaque opera in Scripturis commen- data. Contra, fatemur cavendum nobis esse a pseudo-pro- phetis, quorum scopus est, populum ab adoratione religiosa, uni Deo et Domino debita, revocare, creaturis adhaerere et confidere ; bona opera in Scripturis mandata relinquere, et hominum figmenta sequi. Regulam fidei nostras vetus et novum Testamentum retinemus : symbolumque sequimur apostolicum. Quisquis autem dixerit nos aliam profiteri doctrinam, longe eum falli et fallere demonstrabimus ; si modo per judices ordinarios nobis liceat." 13. Qua autem occasione complura impietatis Mani- chaeae dogmata Waldensibus sub Albigensium nomine a scriptoribus pontificiis sunt tributa, in capita octavo* ex- plicavimus. " Petrus Cisterciensis monachus," inquit Mariana*", " qui de Albigensibus visa explorataque in his- toriam retulit, Innocentio III. pontifici dicatam, haeredcos Tolosates, atque aliarum urbium et oppidorum, eorumque protectores, communi'' nomine Albigenses vocari consue- visse ait abusu loquentium ; Provinciales haereticos, hoc est, in provincia Phocaeensi natos, eo nomine nuncupan- tium." Verba Petri in prologo historiaj suae ad Innocenti- um papamhffic sunt. " Sciant qui lecturi sunt, quia in plu- > Supr. cap. 8. sec. 26, 29. I* Jo. Marian, pricfat. in Luc. Tudens. contr. Albigens. ' Ita in bello Piratico, Cilices communi nomine dicebantur Piratse ; etiam aliarum nationum, quod malum id orlnm in Cilicia : ut docet Appian. in Mi- thridaticis, pag. 234. Ita Matt. Paris, Albigensium meniinit in Croatia et Dalmatia. CAP. X. SUCCESSIONS ET STATU. 329 ribus hujus operis locis Tolosani, et aliarum civita- tum et castrorum haDretici et defensores eorum, ge- neraliter Albigenses vocantur : eo quod aliae nationes hae- reticos provinciales Albigenses consueverint appellare." In operis deinde progressu, Albigensium istorum haereses recitat, ex Manichaeorum faecibus haustas : sed demum addit. " Eranf* praeterea alii haeretici, qui Waldenses dicebantur ; a quodam, Waldio nomine, Lugdunensi. Hi quidem mali erant ; sed coniparatione aliorum haeretico- rum, longe minus perversi. In multis enim nobiscum conveniebant, in aliquibus dissentiebant." Terram enim illamj provinciam nempe Narbonensem, et Albiensem, Ruthenensem, Cadurcensem atque Agennensem dicecesim, a diversarum sectarum hominibus occupatam esse, ex chro- nico Guilielmi* de Podio Laurentii referunt, in Tolosanorum comitum historia, Bernardus Guido, et Nicolaus Bertran- dus': quorum quidam Arriani fuerint, quidam Manichaei, quidam Waldenses. Unde etium a quibusdam Arriani^, a quibusdam Manichaei*", a quibusdam etiam Waldenses' et Pauperes de Lugduno appellantur''. " Author historiee Tolosanae eos reliquias fuisse ait Arianae sectae, quse inter '' Fetr. Sarnens. hist. cap. 2. edit. Latin. 3. Gallican. ' Guil. de Pod. Laur. chion. cap. 7. et in prol. ejusd. ut supr. cap. 8. sec. 25. ^ Bertrand. de gestis Tolosan. impress. Tolos. ann. 1515. fol. 26. col. 4. fol. 30. col. 4. et fol. 46. col. 4. e Hoveden. annal. part. 2. ann. 1176. et 1178: edit. Londin. fol. 317. b. 327. a. et 330. b. Andr. Favin. hist. Navarr. lib. 6. pag. 304, 305. '' Vid. Radulph. Ardent, homil. Dominic. 8. post. Trinitat. * Jacob, de Rebiria, in collectaneis Tolosanis. Fr. Pegna, in 3. part, director, inquisitor, comment. 158. pag. 715. Belforest. hist. Gall. lib. 3. cap. 75. Thuan. hist. lib. 6. ad ann. 1350. Andr. Schott. et Jo. Marian, praefat. in Luc. Tudens. contr. Albigens. Jac. Gretser. Prolegom. in script, contr. Waldens. cap. 1, et 6. Jo. Masson. preefal. in Alan, contr. Waldens. Andr. Favin. hist. Navarr. lib. 5. pag. 289. etlib. 12. pag. 715. Vid. D. Abboti admonitionem, pag. 104, 105. in fine tertis partis ejus defcnsionis reformat! catliolici. I" Quanquam R. Person. 3 convers. part. 2. cap. 10. sec. 26. magnam esse inscitiam censet, si quis Waldensium et Albigensium sectam esse eandem puta- verit. Ipse tamen Albigenses "Waldensium propaginem esse docet, supr. cap. 8. sec. 20. not. k. et in not. sec. 9. hujus capitis. Etsi Albigenses Manichaeos priore" Waldensibus fuisse oportet, ut verum sit quod asserit Personius, ortos cir- ca A. D. 1160. vel 1180. S'SO DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. Visigothorum principes, a quibus Tolosani comites traxe- runt originem, a patribus ad filios continuata permanserit :" utlibro secundo annalium Burgundiffi, ad annum Domini 1209. scribit Guilielmus Paradinus. Similiter in Navar- renae historiae libro quinto, ad annum 1234. Andreas' Fa- vinus, ex abbate Vallis Sarnensis Petro Cisterciense, et Tolosanse historiae scriptore Antonino Noguiero, Raimun- dum comitem Fuxensem, inter Albigenses, duas uxores ha- buisse refert, quarum altera Valdensis fuerit, Ariana al- tera : " postquam enim Gothi in Aquitania, Occitania et Provincia, sedes posuissent, hasreseos Arianae sectatores ad illud usque tempus in dictis provinciis superfuisse." liucas™ Tudensis " Manichaaorum haeresim in Galliarum partibus suis temporibus pullulasse" affirmat. Catharos etiam, qui aliis Manichaei sunt, collocat Reinerius" in Provincia : ac de numero eorum addit, " Ecclesia Tolosana", et Albi- sensis, et CharchagensisPj cum quibusdam quae olim fue- runt, ut Ecclesia Auzinensis'' quae fere destruota est, sunt fere CCC." 14. Maximam vero partem Waldenses fuisse, qui Albi- gensium titulo vulgo sunt notati, ex concilii Narbonensis, circa annum Domini 1260r celebrati, apparet testimonio : quod nomine consultationis trium archiepiscoporum, Nar- bonensis, Arelatensis et Aquensis, ab Illyrico; consulta- tionis Guidonis Fulcodii, qui eo tempore Narbonensis fuit archiepiscopus, Romanus postea factus pontifex et Clemens IV. dictus, a J.ohanne Calderino producitur. Concilii sive consultationis illius verba sunt hujusmodi. " Haec' autem omnia intelligimus : cum ii, qui sic culpabiles sunt inventi, sciebant illos, quibus vol per quos ista fiebant, ' Andr. Favin. Parisien. advocat. in Parlament. edit. Paris, ann. 1612. "I Luc. Tudens. contr. haeret. lib. 2. cap. 9. pag. 94. " Reiner, contr. haeret. cap. 6. pag. 85, " Ibid. pag. 71. Vid. W^erner. supr. cap. 8. sec. 10. p al. Carlhasensis vel Cadurcensis. 1 al. Ausciensis. » Calderin. tractat. de forma procedendi contr. inquisitos de haeresi, tit. De haere- ticis, credentib. &c. sec. 9. torn. 11. tractat. doctor, part. 2. fol. 414. edit. Venet. ann. 1584. collat. cum Fr. Pegna, in 2. part, director, inquisit. comment. 75. ». edit. Rom. ann. 1585. pag. 392. et lUyric. catalog, test, veritat. edit. Basil, ann. 1562. pag. 420, 427. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 331 hsereticos vel Valdenses esse ; nee ignorabant, quod sancta Ecclesia tales propter errores proprios, sectasque suas damnabiles, ab unitate catholicae fidei segregatos denun- tiat, et excommunicat, persequitur, atque damnat : nee dicenti se hoc ignorasse, leviter est credendum. Quis enim est solus ille peregrinus, qui condemnationem'' hae- reticorum Valdensium ignoret, a longis retro annis justis- sime factam, tarn famosam, tarn publicam, tam praedica- tam ; tot et tantis expensis laboribus et sudoribus fidelium insecutam, et tot mortibus ipsorum infidelium solen- niter damnatorum et publice punitorum tam firmi- ter sigillatam ? utique non est ferendus tam evidens discipulus mendacium magistrorum, sed potius cum ipsis danmatis damnandus, qui verum tam notorium dif- fitetur : quod etiam ipsius rei gestae modus ignorari non potuisse arguit et convincit. Nam et latere volentes et celari quaerentes, haeretici ac Valdenses, suis se tantum credentibus credunt, cum eisdem supradicta mala et similia in latibulo perpetrantes, &c." 15. Johannes Nauclerus* et Robertus Gaguinus'', Al- bigensium " dogmata neminem ad hunc ^iem notum scrip- torem reliquisse" dicunt : " et cum haereticos," inquiunt, " eos vocent, atqiie ob cam culpam exterminatos esse autores tradant ; genus tamen hsereseos prajtereunt"." Ra- phael Volaterranus'^ eos nonaginta quinque erroribus ab orthodoxis defecisse ait : sed errorum nullum speciatim commemorat. Alii ex Petro' Sarnensi et Caesario^ Heis- terbachensi, monachis Cisterciensis ordinis, non pauca ex ^ Calderin. dcmnaiionem herreticorum et Valdens. nescierit. ^ Naucler. chronograph, generat. 41. ^ Gaguin. de gest. Franc, lib. 6, "- Apparet igitur illos siimraa Albigenses afficere injuria, qui, de illis generatim atque universe loquentes, errorum ac flagitiorum horrenda quaedam monstra eis attribuunt, a quibus Waldenses immunes fuisse certo certius est : a quibus etiam Albigenses nominatim liberant alii. '' Vblaterran. anthropolog. lib. 21. >: Petr. de Vail. Sam. hist. Albig. cap. 2. ' Casar. hist. lib. 5. cap. 21. Vid. Caesarium lib. 5. cap. 22. de combustione librorum M. Davidis, et vid. an ille Albigensis fuerit ; ut Gretserus affirmat in lib. de jure expurgand. libr. So'.l DE CIIRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. ManichiKi faece et principiis Origenicis eis affingunt : nee desunt qui ab ejusmodi suspicione illos liberent. Quan- qiiain enim Manichieismi labem in Albigensium princi- pem, Raimundum comitem Tolosanum, Petrus transferat : testatur tamen Nicolaus Bertrandus'', se " alibi historiam legisse, quae Raimundi comitis excusationem contineret: scilicet, quod habebat sibi multos principes atque mag- nates ratione virtutis et potentiae corporalis invidos ; cum a nemine vinci posset. Ideo facta principum unione, in unum advevsus eum convenerunt : ut sic adunati Tolosa- num comitem ad nihilum redigerent. Cui haeresim impin- gebant: hujusque medio suscitarunt cruciatam ac papae auxilium." Similiter et Guilielmus Paradinus"", quasdam se liistorias vidisse ait, in quibus Albigenses eoruraque principes eodem modo excusantur : quod hujusmodi sci- licet " vitia et errores afficta illis fuerint et malitiose im- posita ; nee quicquam illi fecerint eorum quorum falso ac- cusarentur, praeterquam quod vitia et corruptelas prae- sulum liberius reprehenderent." Ipse quoque Bernardus Girardus', Galliae historiographus : " Eorum," inquit, " partes secuti sunt comites Tolosa;, Convenarum, Biger- ronum et Carmanii, ipseqre rex Tarraconensium. Et, quamvis pravis imbuti fuerint opinionibus, non hoc tamen e Bertrand. gest. Tolosan. fol. 29. col. 1. ^ Paradin. annal. Burgiind. lib. 2. ad ann. 1209. pag. 247, 248. edit. Liigd. ann. 156fi. ' Girard. hist. Franc, lib. 10. Cum Jo. Fox. act. et monument, pag. 231. ita scripserif, credend. est, et ita reperi in qnibusdam commentariis, Albigensium dogmata satis sana fuisse ; utpote qui nihil aliud tenuerint aut professi sint, quam adversum opes luxui ministiantes, superbiam, et tynannidem prslatorum ; negantes papoe authoritatem in scriptura fundatam esse ; Personius 3 conveis. part. 3. torn. 1. cap. 3. sec. 24. furiose adversus ilium invehitur, ita scribens, " Eum rogarem, Quis scriptor haec unquam cogitavit aut dixit ante seipsum, seuex protestantibus (Illyricus, Camerarius. &c.), sive ex catholicis (Bern. Girardus, &c.) 1 vel quis unquam tarn effrons, qui tale quid scribendo asseruit ? vel quare non protulit illos commentarios in quibus se ait reperisse ; aut saltern quare non illos in margine citavit? aut demum non indicavit, quinam illi commentarii, ubi, Hiide, aut a quibus conscript! ? Sed haec omnia qusesita oportet ilium refugere, cui cordi est impudcnter mentiri et omnibus veteribus adversari : quod Johanni Foxio solenne est, turn hie turn in multis aliis locis, ut qux alii evincunt, scelera tucatur.'' CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 333 tantum papas et magnorum pvincipum odium in eos concita- bat, quantum libertas orationis, qua dictorum principum atque ecclesiasticorum vitia et mores dissolutos culpare, ipsiusque papiE vitam et actiones reprehendere consueve- runt. Haec praecipua res fuit, quae universorum eis confla- vit odium, quaeque efFecit, ut plures nefariae affingerentur eis opiniones, a quibus omnino fuerant alieni. Rex Augustus a regni sui clericis excitatus, qui Albigenses ob hoc omnis generis haeresium insimulabant, quod ipsorum vitia insecta- rentur et accusarent, Innocentium III. pontificem rogavit, ut suam hie vellet authoritatem interponere, et h^reticos ad frugem bonam reducere conaretur." Haec de Albigensibus Bernardus Girardus. 16. A turpis vero vitae consuetudine, qua eos gravare Solent scriptores pontificii, satis eos liberat colloquium illud, quod inter Fulconem Tolosanum episcopum et Pon- tium Ademari militem habitum esse commemorat eorum temporum asqualis, Guilielmus de Podio Laurentii. " Di- cam," inquit", " quod audivi Dominum Fulconem epis- copum rcferentem ; quod Pontius Ademari de Rodelia, miles sagax, dicebat eidem episcopo. Nullatenus posse- mus credere quod Roma haberet tot efficaces adversus istos homines rationes. An non, inquit episcopus, eos vires vestris objectionibus non habere ? Bene agnoscimus, ait ille. Quare ergo de terra, dixit episcopus, non expel- litis et fugatis ? At ille ait : Non possumus. Sumus enim nutriti cum eis, et habemus de nostris consanguineis inter ipsos : et HONESTE vivere contemplamur : sic enim falsitas," inquit Guilielmus, " solanitidae vitas apparentia, subtrahebat incautos homines veritati." 17. D. Thuanus% praecipuis ac certis eorum doctrinae capitibus, quae commemorat, alia afficta esse ait, " de conjugio, resurrectione, animae statu post mortem, et de cibis :" Papirius Massonus prorsus ea silentio praetermit- tit. " Homo quidam fide dignus," inquit Nicolaus Vig- nerius*", " e Gallia Novempopulana, mihi affirmavit, legisse => Guil. de Pod. chron. cap. 8. " Vid. supr. cap. H. sec. 29. '' Vignier. hist. Eccles, ann. 1206. 334 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM' CAP. X. se unam ex confessionibus eorum, vetere" lingua Gasco- nica conscriptam, ac cancellario hospitalio paulo ante se- cundas Galliae turbas oblatam : quae cum Waldensium doctrina plane consentiebat, nuUo omnino Manichaeismi comparente vestigio, Expresse vero declarabant, cano- nicos se tarn Veteris quam Novi Testamenti libros reci- pere : omnemque doctrinam rejicere, quae in eis funda- mentum non haberet ; aut aliquid eis contrarium contine- ret, Indeque onines Romanae Ecclesiae ceremonias, tra- ditiones et ordinationes, repudiabant ac condemnabant : dicentes earn speluncam esse latronum, et meretricem Apocalypticam." Albigensium etiam " religionem parum admodum ab ea discrepasse, quam hodie .profitentur pro- testantes," coniirmat Poplinerius^ : " tam ex pluribus frag- mentis et monumentis, quae antiqua patriae illius lingua de horum temporum historia conscripta sunt ; quam ex pub- lica' et solenni disputatione, inter Apamiensem episcopum et M. Arnoltotum Lombrensem ministrum habita; cujus acta Integra ad hunc usque diem extant lingua, ad Catala- nicum potius quam patrium sive Francicum idioma acce- dente, conscripta. Imo plures (inquitO mihi pro certo dixerunt, vidisse se articulos fidei ipsorum, veteribus qui- busdam tabulis quae Albii sunt, incisos, doctrinae proteg- tantium usquequaque conformes." 18. Quanta vero Albigensium horum fuerit multitudo, ex illis Caesarii" verbis licet coUigere. " In tantum Albi- ^ Similem etiam Albigensium fidei coiifessionem, ad synudum quandam orthodoxorum ministrorum in Gallia aliquando delatam, ac communi ipso- rum calculo comprobatam esse, testatus est mihi vir authoritate gravis, D. Fontanus ; Gallicanse Ecclesise in civitate Londinensi pastor quondam fide- lissimus. Multa eorundem monumenta vetere lingua occitanica conscripta, habebat vir illustrissimus Josephus Scaliger ; quae viro docto D. Chamiero in Gallia tradita fuisse audio, (ita mihi narravit D. Casaubonus) ; a quo certior et plenior doctrinse Albigensium historia expectatur. •■ Popliner. hist. Franc, tom 2. lib. 38. edit ann. 1581. fol. 245. b. Vid. supr. cap. 3. sec. 1. « Vid. infr. sec. 21, 22. f Voire que plusieurs m'ont asseur^ avoir veu les articles de leur foy, gravez en quelques tableaux qui sont en Alby, du tout conformez a ceux des protestans. " Caesar. Heisterbach, hist." lib. 5. cap. 21. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU, 335 ensium error invaluit, ut, brevi intervallo temporis, infe- cerit usque ad mille civitates ; et, si non fuisset gladiis fidelium repressus, puto quod totam Europam corrupis- set." Pauperes de Lugduno et Albigenses " totum fere Latinum orbem infecisse" asserit Alphonsus'' Ciaconius. " Ante annos ducentos," inquit Bellarminus'^ (trecentos vel quadringentos potuisset dicere), " regnabat in Gallia haeresis Albigensium, quae praeter vires doctrinae magis abundabat copiis militum, et potentia, quam nunc haeresis Calvinistarum." Joannes"* Mariana : " Galliam universam Hispaniaeque partem invasisse," scribit. Rogerus' Wen- doverius sedes assignat illis " in Wasconia, Arvernia, Al- bigesio, partibus Tolosanis et Arragonum regno :" Gode- fridus' Coloniensis monachus, " per totam Provinciam plu- rimas civitates, cum baronibus et nobilibus terras, et clero, in earn hasresin decidisse" notat^. Dicti sunt autem Pro- vinciales illi ab aliis Bulgari'', ab aliis Beggini", ab aliis etiam Rotarii, si Alphonso Ciaconio credimus. Sic enim ille'', de Innocentio III. " Opera Hugonis episcopi Re- ** Ciacon. in vit, Innoc. III. pag. 525. *^ Bellarm. dc not. Eccles. cap. 6. <■ Marian, hist. Hispan. lib. 12. cap. 1. etpraefat. in Luc. Tudens. ' Rog. Wendover. et eum secutus Malt. Paris, hist. ann. 1213. pag. 231. ubi pro v^ruernio perperam habetur ^rwm^reia. Vid. supr. cap. 8. sec. 15. ' Godefrid. annal. a Freliero edit. pag. 278. ad ann. 1208 Vid. Ju. Cassa- nion. hist. Albigens. lib. 1. cap. 10. ^ Tempore Fulcrandi episcopi Tolosani, haeresis, ut ex chronico Guilielmi de Fodio Laurentii refert Nicol. Bertrandius, fol. 46. col. 3. " pullulans et in al- tum se toUens creverat in immensum. Unde hsereticorum malitia praevalebat cum potentia dominantium, a quibus haretici publice favebantur." Huic 14. Cal. April, ann. 1201. defuncto successit Raimundus archidiaconus Agennensis : sed ab Innocentio III. rejectus ; (vid. Petr. Sarnens. pag. 33.) qui N. Convenarum episcopum illius loco substitui voluit, ad hsereticorum perfidiam de Tolosana dioecesi extirpandam. Vid. decreal. Gregor. IX. lib. 1. tit. fi. De electione. cap. 30. In caussis ex tertia collect, antiqu. cap. 15. eod. tit. sedfuit electus ejus loco Fulco Massiliensis, de quoj supr. cap. 9. sec. 9, abbas Floregise sive Teron- deti (Thorondet en Provence postea Massiliensis episcopus) Cisterciensis ordi- nis : ut docet Nicol. Bertrand. fol. 46. col. 3. (quem hie vid.) quern inter Gal- ileos poetas recenset Petrarcha in Triumpho Amoris, cap. 4. ^ Robert. Altissiod : et Guilielm. Nangiao. chronolog. ann. 1207. * Godefrid. annal. ad ann. 1209,1210, 1211, 1212, 1213. '' Ciacon. in vit. Innocent. III. pag. 526. 336 DE CimiSTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. giensis et Theodosii Genuensis canonici conventum apud Vaurum in Galliis contra haereticos Albigenses, quos Rotarios vocabant, celebrari curavit. Cui omnes fere GalliaB praelati interfuerunt. Rotarii haeretici, et ipsorum Dux comes Tolosanus Raimundus, demnati : decreta sy- nodalia ad apostolicam sedem transmissa'." In Latera- nensi concilio sub Alexandre III. anno 1179. celebrato, canoni contra Albigenses promulgato, quem suo loco"* recitavimus, immediate subjungitur alius, de Brebantio- nibus et Arragonensibus, Navarriis et Basclis sive Basculis, Coterellis et Triaverdinis : quem Albericus monachus" trium fontium contra Coterellos sive Ruptarios editum esse notat, Rogerus Wendoverius" contra " Ruptarios et Brebantios praedones, qui fideles affligunt:" et anno 1183. " interfectos esse in pago Bituricensi Catherellos, qui vulgodicunturRuptariijUno solo die septem millia/' narrat Guilielmus Armoricanus, in gestis Philippi Augusti Fran- corum regis, quae soluta oratione conscripta in D. Roberti Cottoni bibliotheca vidimus : nam in Philippide, quaa ex P. Pithaei bibliotheca in lucem data est, pro Coterellis, Scotellorum nomen hie excusum legitur. Nee mora, Bituricas exercitus ibat in oras, Ut Scotellorum vim ssevitiamque retundat ; A quibus Ecclesiis, aut vasis Ecclesiarum, Fersonisve sacris, rebusve locisve sacratis, Nullus praestabatur honor, reverentia nulIaP. Rupavii vero latrones sunt, Gallis Routiers et Cottereaux'^ appellati : pro quibus Ciaconii Rotarios positos si dixero, non multum, opinor, aberravero. Raimundo certe Tolo- sano coniiti id datum esse crimini, quod " suam terram ' Ilaereticos Albigenses Ruptarios vel Caterellos dictos esse, ait Irilhemius in cliron. Hirsaug. ann. 1212. >" Vid. supr. cap. 8. sec. 15. " Magnum chronic. Belgic. a Pistorio edit. pag. 190. init. " Rog. Wendov. et Matt. Paris, in hist. ann. 1179. MS. p Guil. Armorican. Philippid. lib. 1. pag. 210. edit. Francof. 1 Nomen hoc, quod illi Coterellorum respondet, a Catharis deflexum putat Nicol. Vignier. in hist, eccles. ann. 1023. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 337 non purgaret ab haereticis et Ruptariis,'' in comitum To- losanorum historia' legimus. Et inter conditiones pacis, quas anno 1228. Parisiis accepit filius ejus, una haec est: quod " Isauros' ac Ruptuarios expellet et puniet animad- versione debita." Ad quam implendam, Tolosae anno 1233. de expulsione Ruptariorum' editum est ab eo statutum, in haec verba. " Item statuimus ut tranquillitas pacis in terra nostra plene et inviolabiliter observetur : et quod Ruptarii, faiditi, praedones, latrunculi, et statores, a tota terra nostra expellantur, et receptores eorundem animad- versione debita puniantur." Quo pertinet et ille Innocentii" locus, ex decreto in Lateranensi concilio contra Raimun- dum patrem edito. " Quantum Ecclesia laboraverit per praedicatores et crucesignatos, ad exterminandum hasre- ticos et Ruptarios de provincia Narbouensi, et partibus sibi vicinis, totus pene orbis cognoscit : et quidem, per Dei gratiam et solicitudinem nostram, valde profecit; cum exterminatis utrisque terra ipsa in fide catholica, et pace fraterna, jam salubriter gubernetur." Haec de Rotariis sive Ruptariis. 19. De Bulgarorum appellatione in octavo* capite ali- quid attigimus. Extat eorum mentio in Roberti Altissio- dorensis monachi chronologia : ubi ad annum Domini 1201. haec legitur narratio. " Euraudus miles, quem Henricus Nivernensis comes terrae suae praefecerat, vir in rebus seculi versutus admodum, oppressorque minorum, haeresis illius, quam Bulgarorum vocant, coram legato ar- guitur ; et dies ei praefigitur de objecta haeresi publico se purgandi. Legatus concilium Parisiis convocat, in quo, assidentibus cum legato archiepiscopis et episcopis regni Parisiensibusque magistris, Euraudus statuitur ; et, multis contra eum testimoniis testibusque pi'oductis, maximeque Hugone Altissiodorensi praesule urgentius insistente, haere- ticus esse convincitur, et, expleta definitionejudicii, puni- ■' MS. in biblioth. collegii Benedict. Cantabrig. hist. ibid. ' Bertrand. de gest. Tolosan. fol. 34. col. 2. ' Papir. Masson. annal. lib. 3. pag. 303. " Antiqu. collect. IV. decretal, lib, 5. tit. 5. cap. 1. pag. 785. edit. Paris. » supr. cap. 8, sec. 21. 338 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. X. endus traditur potestati. Attamen, ut dispensationis suae redderet rationem, redditur interim comiti Nivernensi''. Dehinc Nivernis adducitur; et, in conspectu omnium qui- bus ob illata gravamina exosum se fecerat, flammis ex- uritur." Idem monachus, ad annum 1206. de Hugonis Antissiodorensis episcopi excessu verba faciens ; " Hae- reticos," inquit, " quos Bulgaros vocant, vehementer stu- duit insectari : ejusque instantia actum est, ut plerique rebus suis exinanirentur, exterminarentur alii, alii crema- rentur." Plenius vero sequente anno, sub Bulgarorum nomine, hunc in modum Albigensium explicat historiam. 20. " Per idem tempus Bulgarorum haeresis execranda, errorum omnium faex extrema, multis serpebat in locis, tanto nocentius quanto latentius: sed invaluerat maxims in terra comitis Tholosani et principum vicinorum; ubi dum suum publice profitentur errorem, primatum et ju- dicium Romanae Ecclesi* spernunt, et communionem Christianorum sub ea positorum declinant, dicentes nul- lum sub ea vel in ipsius fide posse salvari : omnesque fidei articulos aut denegant aut pervertunt, omnem omnino re- ligionem, et cultum et gradum pietatemque Ecclesiae Catho- licae blasphemantes, damnantes omne genus hominum prae- ter se solos, suorumque conventicula Catholicam Ecclesi- am jactitantes. Quocirca, de consilio domini papae, Cister-. ciensis abbas aliique abbates circiter tredecim delegantur, ejusdemque ordinis viri probabiles omnes, et sapientia et facundia perinstructi, parati ad satisfactionem omni pos- centi rationem de fide, et pro fide etiam animas ponere non verentes. Egressi igitur de Cistercio, mense Martio, numero circiter triginta per Ararim labuntur in Rhodanum modicis expensis, equitaturis nullis, ut per omnia viros evangelicos se probarent. Ingressi denique quo tende- bant, bini vel terni ab invicem divisi, partes illas perambu- lant, et hostes fidei sanae doctrinae spiculis appetentes, vix in multis millibus paucos inveniunt rectae fidei professores. Alii vero, quorum erat numerus infinitus, sic suo pertina- •■ De Nivernensib. vid. Innocentii III. regist. lib. 2. pag. 436, 437. collat. cum Robert! Altissiodorens. chionol. ann. 1 198. fol. 95. a. CAP. X, SUCCESSIONE ET STATU. .339 citer inhaerebant errori, ut nullis veridicis acquiescerent documentis : sed tanquam aspides obsurdescerent ad voces incantantium sapienter, ne mente? dimersas tenebris pene- traret auditio veritatis. Per tres itaque menses, urbibus, villis et oppidis, multo labore et soUicitudine peragratis, multisque periculis et insidiis appetiti, paucos revocant; paucos fideles repertos de fide certius instruunt, et con- firmant. AfRiit et cum eis quidam episcopus Oxomensis civitatis Hispaniae vir mitissimus ac disertus, qui et ipse, lucrandis animabus invigilans et circumquaque perambu- lans, de reditibus suis cibariorum emerat copiam, et per loca plurima posuerat, et prasdicatoribus verbi Dei largiter exponebat." Haec Robertus Altissiodorensis : atque eum hie secutus Guilielmus^ Nangiacus. 21. Anno Domini 1209. " abbatem Cisterciensem, et alios abbates ejusdem ordinis, iterum a papa in Provinciam, con- vertendi gratia Begginos ad fidem, missos ; sed ab eis con- temptos, et cum ignominia repulsos esse," scribit Godefri- dus* Coloniensis monachus. Anno vero 1203. " per Arnol- dum Cisterciensem, et per fratrem Petrum'' de Castro Novo, ex regulari canonico factum monachum, coepisse contra hae- reticos Albigenses ferventem praedicationem, et hoc de sum- mi pontificis mandate:" deinde anno 1208: " factam esse prffi- dicationem validam praelatorum ecclesiasticorum, et pugnam acerrimam miUtarium et nobilium armatorum contra haeresim Albigensium ;" in magno'' chronico Belgico legimus*. " An- " Nangiac. continual, chronic. Sigebert. MS. in bibliotheca regia. * Godefrid. annal. a M. Frehero edit. pag. 279. '' De Petro de Castro Nov. vid. Vincent, lib. 29. cap. 93, et 101. " Chron. Belgic. a Pistorio edit. pag. 200. ■1 Anno Domini 1207. ab Innocentio papa, cum legato, duodecim abbates Cisterciensis ordinis in terram Albanensem, ad praedicandam fidem haereticis, mittuntur. Qnibus, de Hispania Didacus Oxomensis episcopus, habens secum fratrem Dominicum in suo comitatu, haereticis convertendis, adjungitur. Qui Dominicus postea ordinem praedicatorum incepit. (Martin. Polon. chronic, pag. 387. item pag. 404. ibid, ex MSS. Suffridi Petri.) Eodem ann. P. de Castro novo a D. papa legatus ad comitem Tolosanorum propter haereticorum impug- nationem occiditur, quia eum excommunicaverat : quare papa ejus terram ex- pugnandam regi Franciae exponit. Ibid. pag. 398. ex MS. Suffridi Petri : ut ipse in notisindicatj desunt eninr in vulgat. Guilielm. Armorican. chron. MS. 340 DE CimiSTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. no ab incarnatione Domini 1207, Cisterciensis ordinis abbates, et alii quidam a domino papa, mittuntur ad Pro- vinciam, ad haeresim extirpandam. Ibi pauci fideles tunc inveniuntur ; ac de infidelibus, quorum non erat numerus, paucissimi convertuntur." Ita Vincentius Bellovacensis'. Denique Guilielmus de Podio Laurentii in chronici sui octavo capitulo : " Sub anno," inquit*^, " Domini 1205. Dominus Deus, ipse qui sagittas electas providentiae suae conservat pharetra, duos de Hispania ad hoc opus pro- duxit electos Dei pugiles : dominum Didacum episcopum Oxomensem, et religiosum virum, sanctum postea decla- ratum, socium ejus Dominicum, canonicum suae Ecclesiae regularem. Duo ergo isti mittentes manus ad fortia, ag- gregatis illis abbatibus ordinis Cisterciensis, et aliis bonis vi- ris, contra superstitionem haBreticorum in altitudine Satanse gloriantium, cum omni humilitate, abstinentia, patientia, cceperunt aggredi : non pomposa aut equestri multitudine, sed calls pedestrico, ad indictas disputationes, de castro in castrum, nudis plantis etpedibus ambulabant. Fuitque una de primis congregationibus apud Viridefolium : ubi palam haeresiarchae ad disputandum contra nostros convenerunt ; et confusi fuerunt, non tamen conversi. Altera vero fuit apud Appamias specialiter contra Valdenses : qui arbitri electi judicio succubuerunt ; ut quidam ex ipsis ad cor et ad pcenitentiam redierunt." &2. " Demum inter alias plurimas disputationes, quas in diversis locis nostri contra haereticos illo tempore habue- runt, una fuit solemnior apud Montem Regalem dicecesis Carcassonensis, anno Domini 1207, cui interfuerunt prae- dicti Christi pugiles, Fulco Tolosanus, et Didacus Oxo- mensis episcopus, et B. Dominicus, ac venerabilis vir do- minus frater Petrus -de Castro Novo Cisterciensis ordinis, ad ann. 1 208. Eodem anno fere omnes proceres regni Franciae et praelati, cruce Domini in pectore signati, intraruntterramProvincialem et Albigensem, ad extirpandas varias haereses quae in illis paitibus piillulabant j et fidem pro posse suo catholicam evertebant. ' in spcculo historian, lib. 29. cap. 93. f Bertrand. de gcst. Tolosanor. fol. 46. col. 4. CAP. X. SUCCESSIONF. ET STATU. 341 apostolicse sedis legatus, ac collega suus magister Radul- phus ; contra plures ha3resiarclias ibidem congregates. Fuitque praeseripta die et aliis pluribus disputatum, coram quatuor arbitris laicis a partibus electis." Ex hisce arbi- tris duo nobiles erant, Bernardus de Villanova et Ber- nardus Arrensis ; duo plebeii, Raimundus Godius et Ar- noldus Riberia ; quemadmodum refert Jacobus* de Rebiria in suis de urbe Tolosa coUectaneis : ubi etiam docet, qu£e- nam haeresiarcharum illorum et nomina fuerint et haereses.' Nomina haec sunt: "Ponticus Jordanus, Arnoldus Aurisa- nus, Arnoldus'' Otthonus, Philebertus Castrensis, Benedic- tus Thermus." Haereses hae : " Ecclesiam Romanam non esse sanctam Ecclesiam, nee sponsam Christi ; esse Eccle- siam Diaboli imbutamdoctrina, Babylona esse illam,quam Joannes descripsit in sua Apocalypsi, matrem fornicationum et abominationum, obrutam sanguine sanctorum. Domino non probari, quffi ipsi Ecclesias Romanas probarentur. Missam neque Christum neque apostolos instituisse, sed hominum commentum esse.'" Extant adhuc integra acta disputationis hujus, in codice membranaceo, antiquis cha- racteribus et lingua Cathalana, descripta: quorum sum- mam ex Nicolao Vignerio"^ accipe. 23. "Die Lunae, secundo Octobris anno 1207^ in op- pido Montis Regalis, prope Carcassonem in comitatu Tolo- sano, habitum est memorabile colloquium inter episcopum Exovensem Hispanum, qui a papa missus fuerat cum S. Dominico et aliis pluribus ; et Arnaldum Hot, pastorem Albigensium appellatum, qui hsec tria expresse asserebat. Primo, Romanam Ecclesiam non esse Christi sponsam, nee sanctam Ecclesiam ; sed turbulentam, Satanae doc- trina institutam : adeoque Babylonem esse illam, de qua in Apocalypsi loquitur B. Johannes, matrem fornica- tionum et abominationum, sanguine sanctorum et martyrum Jesu Christi inebriatam. Secundo, poli- * Vid. Antoine Nogu'ier I'histoire Thalosane. *> Al. ArnoUot vel Arnaud Hot. Vid. supr. sec. 11. " Vignier. hist, eccles. ann. 1207. » ann. 1206. VOL. II. A A 342 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. tiam illius non esse bonam, neque sanctam, neque a Jesu Christo stabilitam. Tertio, missara, eo modo quo celebratur hodie, non esse vel a Jesu Christo vel ab apostolis ejus insti- tutam. Contrarium suscepit episcopus ex novo Testamento confirmandum ; coram Bernardo de Villanova, Bernardo Auzerbensi, R. de Bot et Arnoldo Riberia, delectis arbitris. Postquam triduo durasset disputatio, petiit epis- copus quindecim concedi sibi dies, quibus thesium suarum probationes scripto mandaret ; et Arnaldus Hot octo dies, quibus adversarii scripto responderet. Reversi die praestituto, ad quatriduum colloquium produxerunt ; quo tempore episcopo praesto fuerunt le- gati duo, Petrus de Castronovo, M. Radulphus Candelensis abbas, P. Bertrandus prior Auteribi, prior Palatii, atque alii plures. Demum, asserente episcopo, Ea, quae non sunt de missa, ex ea esse auferenda: dimissa est concio ; nee quicquam aliud de istis controversiis con- stitutum." Hujus colloquii meminit in historia Albigensi Petrus Sarnensis monachus : ut et alterius, quod Carmanii habitum est per integrum octiduum ; et tertii, quod Apa- miae'' cum Waldensibus est institutum. Ex Albigensium parte praecipui ab illo nominantur Balduinus, Bernardus de Cimorra, et Theodoras, qui canonicus Nivernensis fu- erat ; sed in Parisiensiconcilio, cujus paulo superius^ facta est mentio, coram Octaviano legato pontificio, h^reseos condemnatus in Occitaniam se receperat. " Dominicum etiam, et duodecim abbates, cum Albigensibus publice dis- putavisse apud fanum Jovis, sub judicibus deputatis," in responsione'' synodali Basileensis concilii legimus". 24. Quum vero disputationibus parum res proficeret pontificia ; *> Pastniers. Apamia, ad Aurigeram, 15. leucis distans a Tolosa. Vid. Nicol. Vignier. hist, eccles. ann. 1208. et hist. Albigens. a Jo. Chassanione edlL lib. 1. cap. 2, 19. "= supr. sec. 19. '' Tom. 4. concil. edit. Binii, pag. 107. a. " De eadem disputatione Vincentius, lib. 29, cap. 96. ex gestis comitis Montis Fortis. Vid. et cap. 93. fol. 422. col. 3. Bertrand. de gest. Tolosan. fol. 29. col. 4. init. Theodoric. Appold. lib. cap. 6. Rainold. de idololatr. ubi de miraculo libri incombusti : de quo etiam Martini Poloni chronico, pag. 404. ut a SuSirido Petro ex MSS. esteditum : nam in vulgat. edit, opinor, non habetur. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 343 Tollitur e medio sapientia, vi gerinir res. Odone enim Parisiensi episcopo " suggeren^e' et sata- gente actum est, ut dominus papa principes et populos per Gallias concitaret, ad debellandam Albigensium hae- reticorum perfidiam," ita scribit Robertas Altissiodorensis monachus, " qui, saepius attentati, nuUatenus gladio verbi Dei poterant expugnari. Literis itaque domini papte longe lateque directis, peccatorum remissione et pceniten- tiarum absolutione concessa, innumerabilis multitude fide- lium concitatur ; et novo more crucis se signo consignant in pectore contra fidei desertores, zelo fidei se armantes." In- nocentii'' literas contra Albigenses, decimo die Martii, ponti- ficatus anno undecimo datse sunt : eodemque anno, qui salu- tis humanse 1208. numerabatur, III. Idus Julii% mortem obiit Odo ille Parisiensis episcopus. Inter ejus, vel ali- cujus successorum ejus, statuta* synodalia, leguntur ista : ■" Moneant presbyteri solicite et assidue parochianos suos, ut in Albigenses haereticos se accingant : et iterum eandem habebunt indulgentiam, quam alias habuerunt. Item mo- neant presbyteri sub poena excommunicationis, omnes illos qui crucem habuerunt, et votum suum non sunt prosecuti, quod crucem suam et proponant resumere et portent." Papa vero Innocentius, quemadmodum in gestis Philippi Augusti narrat Rigordus^, " scripsit regi Francorum Plii- lippo, et omnibus principibus regni sui, mandans et prse- cipiens, quod cum magno exercitu terram Tholosanam et Albigensem, et Cadurcium, et partes Narbonensium et Bi- terrensium, et alias multas adjacentes, sicut viri catholici et fideles Jesu Christi, invaderent, et omnes faaereticos, qui terras illas oceupaverant, delerent. Et si in via, vel bel- lando contra illos, morte intercipiuntur, idem papa, ex parte Dei et auctoritate apostolorum Petri et Pauli et sua, • Chronol. Altissiod. ann. 1208. fol. 103. b. ■> Nic. Vignier. hist, eccles. ann. 1208. <= Rigord. de gest. Philippi Aug. ann. 1 208. Vincent, spec. hist. lib. 29. cap. 101. ^ Biblioth. patr. torn. 6. col. 638. edit. ann. 1589. = Rigord. hist. ann. 1208. pag. 207. Vincent, spec. hist. lib. 29. cap. 101, An- tonin. hist. part. 3. tit. 19. cap. 1. sec. 3, A A 2 3U DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X, ab omnibus peccatis nativitatis suae contractis, de quibus confess! fuerint, et poenitent'iam non egerint,, absolvit." Missis etiam praedicatoribus ad omnes regiones occidentis, ut est apud Rogerum Wendoverium^, " Principibus aliis- que populis Christianis, in suorum remissionem peccato- rum, injunxit, ut se cruce signarent ad banc pestem, (italo- quebantur pontifex et pontificii) extirpandam ; atque tan- tis cladibus se opponentes, viribus et armis tuerentur po- pulum Christianum. Addidit etiam authoritate sedis apos- tolicas, ut quicunque ad expugnandum eos laborem sibi injunctum susceperint, sicut illi qui sepulcrum Domini vi- sitant, tam in rebus quam in personis, ab omni hostium incursione manerent securi. Ad banc autem praedicatio- nem tanta cruce signatorum multitudo convenit, quanta non creditur in nostro climate aliquando convenisse." Haec Wendoverius^. 25. Hinc, anno 1209. " de cunctis Galliarum^ partibus, Francia,Flandiia, Normania, Aquitania, et Burgundia, tam episcopi quam comites et barones, militum et vulgarium nu- merus iniinitus, votivse profectioni se praeparant. Mense igi- tur Junio apud Lugdunum conveniunt ex condicto; et, dis- positis itineri necessariis, et ducibus qui pr^essent de com- muni conniventia constitutis, versus Pro vinciam iter movent omnes cruce signati in pectore." Hisseadjunxeranf'Petrus'' Senonensis, R. Rothomagensis, archiepiscopi; Robertus Baiocensis, Jordanus Lexoviensis, Reginaldus Carnotensis, et alii multi episcopi ; et personae alias Ecclesiasticae : Odo dux BurgundisE, Herveus*^ comes Nivernensis, et multi alii barones, milites, et populi infiniti de regno Francorum, divino (ut turn homines interpretabantur) zelo succensi, et peccatorum remissione, a papa eis affluentissime indulta, provocati." De eadem expeditione Johannis Garlandii carmina leguntur, libro quarto de triumphis Ecclesiae : ' Rog. de Wendover, et eum secutus. Matt. Paris, in historia anni 1213. pag. 231. E Vid. Thom. Walsing. liypodigm. Noustriae : ad ann. 1209. » Rob. Altissiod. monach. cllronolog. ann. 1209. ^ Rigoid. et Guilielm. Armorican. MS. in gestis Piiilippi Aug. ad ann. 1213. Vincent, spec. hist. lib. 30. cap. 9. Vid. Jo. Chassanion. hist. Albigens. lib. 2. cap. 7, et 10. '^ al. Henricus. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 345 Heu, quantum ccssat terras promotio sanctse ; Arniat dum populi pectus imago crucis ! Sunt procul exciti, variis de partibus orbis, Quos cruce signatos ducit ad arma fides. Istis praeficitur abbas Cistercius, et dux Burgundus : comites signa tulere sua. Excludit cunctos clausa statione Biterris : Carcassotia tenet mcenia clausa sua. Hostiles cuneos munita Tolosa repellit Robore, consentit urbs Agenensis ei. Ne dominus terrze dominatum perdere possit, Obstat, defendens jus quod habere putat. Sunt ibi concives justi, validique coloni ; Froxima sed puris fsex inimica nocet. — Muros balistis corroborat Albia : castra Caetera quid dicam fortia quseque situ ? Fortia castra comes Fuxensis, fortia claudit Qui Convenarum colligit arma comes. Ecclesiae clausal multos siluere per annos ; Etsi liaereseos crevit inepta seges. Rem vero, a Philippi regis Francorum et crucesignato- rum ingenti illo exercitu adversus Albigenses gestam, versibus suis Guilielmus"* Armoricanus sic expressit. Rex igitur primus zeli fervore superni Corde pic motus, ter millia quinque virorum Ad proprios sumptus instructos rebus et armis, Dans exemplum aliis, in Christi praelia misit. At reliqui proceres, equites, comitesque ducesque, Praelati Ecclesiae, nee non et nobile vulgus, Omnes peneviri gladios qui ferre valebant, Spe ducti veniae, Cliristi sua pectora signo Consignant, ut quod calet intus lateat extra, Illasque in partes iter aggrediuntur ituri. • Ergo Dei pugilesj aciebus multiplicatis. Usque Biturensem festinant ocyus urbem, Ad quam turba frfequens confluxerat haereticorum. Fortis enim, et nimium locuples, populosaque valde Urbs erat, Eirmatisque viris et milite multo Freta ; sed Albigei maculis infecta veneni. Quam virtus modico sub tempore catholicorum Frangit : et ingressi sexus utriusque trucidant Millia' bis triplieata decem, quos, absque virorum ^ Guil. Brito. Armoric. Philippidos lib. 8, • Idem Guilielmus in annalib. gestorum regis Philippi (MS. in BibUothi Cottoniana) similiter civitatem hanc captam ef eversam notat, LX. millibus homi- 3t6 DE C'HRISTIANARUM ECCLESIARUM CAF. X. Majoirum assensu, vulgi furor immoderatus Et Ribaldorum dedit indiscretio morti ; Interimens mixtitn cum non credente fidelenr. Nee curans esset quis vita, quis nece dignus. 26. Verum horrendam illam stragem, non ribaldorum indiscretionij ut iste barbare in re barbara loquitur, sed Arnoldi abbatis Cisterciensis, Narbonensis postea archi- episcopi, et Romani pontificis in hae expeditione legati, consilio tribuendam esse, Caesarius" Heisterbachensis docet ; de cruee signatorum copiis magnam hanc civitatem, " in qua plus quam centum millia hominum fuisse dicebantur," obtinentibus ita scribens. " Cognoscentes ex confessio- nibus illorum, catholicos cum hasreticis esse permixtos, dixerunt abbati : Quid faciemus, domine ? Non possumus discernere inter bonos viros et malos, ■ Timens tam abbas, quam reliqui, ne tantum timore mortis se catholicos simu- larent, et post illorum abscessum iterum ad perfidiam re- dirent, fertur dixisse : Caedite eos : novit enim Dominus qui sunt ejus. Sicque innumerabiles occisi sunt in civitate ilia," Earn cladem Johannes Garlandius, libro quarto de triumpho EcclesiaB, sic descripsit : Keelesios primam'* vigilans exercitus ambit, Expulsat muros macliina erebra suos. Emittunt saxa cives, incendia, tela; Ad partes ambas mors dominata volat. Interea pacis prudens legatio pacem Constituit : partes fcedus utrasque ligat. Extra, legato praesente, Rogerus ab urbe Exit, et ad pacem tendit utrasque manu». Hie custoditur : sed per se vulgusin urbem Densatur, cunctos vi ferit, ense furit. num et amplius in ea trucldatis. Unde coriigendus locus ; turn Rigordi, in gestis ejusd. Philippi, pag. 214. in quo X. milUbus hominum ; tum Vincentii, lib. 30. spec, histor. cap. 9. in quo LXX. militibus hominum cortuptelegitur. Septem circiter mil- lia (civium sc. qui in templum Magdalense confugerunt) habet Christianus Mas- saeus, lib. 17. chron. ad ann. Dom. 1206. » Caesar, hist. lib. 5. cap. 21. Confer Garnetli responsum ad Catisbeii quaestio- nem, in D. Edv. Cook, action, in Garnet, pag. 79. et .D. Eliens. Tortura Tohi, pag. 281, 28 2. '' Urbem Biterreuiem sc. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 34-7 Qui potuere mori moriuntur : quEelibet setas Hie moritur, mortem sexus uterque subit. Dum nulli parcit gladius, medicina vagatur, Dumque perit gladio cum lue pura caro. Aras Ecclesise cruor altus inebriat, urbis Per vicos torrens imbre rubente fluit. " Nulli," inquit Robertas Altissiodorensis'^, " sexui vel aetati parcitur ; omnes a minimo usque ad maximum pari- tei* trucidantur. Occisorum cadavera coacervant et con- cremant; et, devorante cunctaincendio, fit vastitas circum- quaque et horribilis solitiido." Biterrense excidium secuta est Carcassonae expugnatio : de qua Guiiielmus Armori- canus : Hinc procedentes, Carcasonentida cingunt Agminibus densis urbem, quam tempore parvo Gnaviter expugnant, et earn se dedere cogunt Tali condicto ; quod nil ex uvbe ferentes Bellator, civis, astas et sexus uterque Sola contenti vita, sine veste, sine armis, Arcto postico, quod vix foret exitus uni, Unus post aliura studeant exire viritim : Cuncta relinquentes libito bona catholicorum, Agros, arma, pecus, gazas, vineta, penates, Kt quamcunque locus rem tarn pra^clarus babebat. Robertus Altissiodorensis*, eos "solis indutos lineis" pro- diisse scribit ; Rigordus^, " pudendis tantum velatis :" Nauclerus"^ et Gaguinus^, nulla pudoris naturalis ratione habita, " omnino nudos" dimissos esse refert. " Egressi sunt omnes nudi de civitate," inquit Petrus'^ Sarnensis, " nihil secum prseter peccata portantes." Johannes Gar- landius, libro quarto, de triumphis Ecclesise : Implumes emittit aves, nudos sine rebus, Carcassona viros, spe volitante leves. Armis dimissis abiere per avia, vitse Munere contenti, nee rediere viri. "^ Altissiod. chronolog. ann. 1209. fol. 103. b. ^ Id. fol. 104. it. ' Rigord. et Guilielm. Armorican. MS. in gestis Philippi Aug. ad ann. 1213. ' Jo. Naucler. chronograph, generat. 41. ' Rob. Gaguin. de gest. Franc, lib. 6. ■■ Petr. Sam. histor. Albig. cap. 16. 348 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. X. Author vero antiquus, qui' lingua Occitanica Albigensium historiam descripsit, eos per speluncam quandam subter- ranean! Cabaretum evasisse, atque ita hostium furorem elusisse narrat. Fuit autem Cabaretum " castrum inex- pugnabile, non procul a Carcassona situm ; quo plures ex his quos Perfectos'' vocant confluxisse," notat in anni hujus 1209. historia Robertus Altissiodorensis. 27. Recepta Carcassone, communi praelatorum ac baro- num consiho", urbi et toti regioni, acquisitae pariter et acquirendas, praeficitur Simon de Monteforti, ex notho^ Roberti regis Francorum oriundus : qui e regno Anghae, in quo comitis Leicestriae honorem gessit, cum suis ex- pulsus fuerat"^. In ejus manus, ut in Rogeri Wendoverfi"* historia legimus," traditus est captivus vir nobilis Rogerus, vicecomes et dominus quondam ipsius terrae (quem An- toninus' ait captum arte ; ilia videlicet, quae' haereticis non esse servandam fidem docet), cum tota provincia ilia ; videlicet plusquam centum castris, quae infra mensem unum dignatus est Dominus catholicae restituere unitati. Inter quae plura erant adeo nobilia, ut quemlibet exerci- ' Jo. Cassan. histor. Albig. lib. 2. cap. 14. '' Vid. supr. cap. 8. sec. 2. » Robert. Altissiodorens. chronolog. ann. 1209. fol. 104. a. Rog. Wendover. et eum secutus Matth. Paris, hist. ann. 1213. pag. 232. Vincent, spee. hist. lib. 29. cap. 103. Antonin. hist. part. 3. lit. 19. cap. 1. sec. 4. Nic. Bertrand. de gest. Tholosan. fol. 29. col. 3. *> Jo. Serran. inventar. Franc. Camden. Britann. in Leicestershire. ' Circa dies illos hsBreses Albigensium dilatata totam Provinciam jam ccepit maculare. Papa igitur, tantam non valens in Christianismo ruinam fidei tolerare, constituit solemnes praedicatores, qui signarent populum, super eos pec- catorum omnium indulgentiam percipiendum. Commota sunt igitur ad hoc omnia fere regna cismontana ; et accinguntur nobiles infiniti ad injuriam fidei catholicae vindicandara. Quibus capitaneus constituitur vir nobilis et in armis strenuus, Simon de Monteforti, comes Leicestriee r in cujus manus Dominus tra- diderat nobilem civitatem Beders, cum domino civitatis Rogero, vice-comite ci- vitatis, et domino totius provinciae circumjacentis. Matt. Paris, in historia majore MS. in bibliotheca regia, ad annum 1213. ^ Rog. Wendover. et Matt. Paris, ubi supr. ' Antonin. et Nic. Bertrand. ubi supra. ' Vid. Jo. Cassan. hist. Albig. lib. 2. cap. 14. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 349 turn, juxta ffistimationem humanam, modicum formidarent. His ita peractis," inquit idem historicus, "cum comes Niver- nensis et plurima pars exercitus ad sua redirent ; illustris dux Burgundiae et reliqui magnates, cum exercitu residue, ad extirpandam pravitatem haereticam processerunt : et plura castra admodum fortia, sive amore, sive timore, postmodum tradiderunt in manus Simonis comitis Montis- fortis." Qui, ut Guilielmus^ Armoricanus canit, ■ papalia jussa secutus, Et subiens onus impositum cervice volenti^ Tale videretur ne frustra nomen habere, Hsereticos omnes tota regione fugavit : " debellavit civitates et castella, et omnes haereticos et eo-t rum fautores saeva morte interire coegit :" ut est apud eundem Guilielmum'' atque Rigordum in chronico rerum a Philippo Augusto gestarum. Quibus addatur et locus ille Johannis Garlandii, libro quarto de triumphis Ecclesiae : His cruce signati gestis ad propria tendunt ; Uxores, natos, rura, laresque petunt. Sed remanet Simon comes his Leycestrius oris ; Hujus Monsfortis de ditione fuit. Ecclesiae sacra; decreto sarculat herbas, Messibus Ecclesia quae dominando nocent. Hseretici clerum derident, jura relegant Ecclesise, spernunt sacra, prophana colunt. Quos capiunt mutilant, excaecant, clam vel aperte Occidunt, et in hoc se raeruisse putant. 28. Anno 1210. alteram adversus Albigenses expedi- tionem factam, ex Roberti Montensis continuatore, Ro- berto Altissiodorensi et Godefrido Coloniensi monacho, intelligimus : quorum primus, in hoc ipso anno chronolo- giam suam terminans, contra Albigenses haereticos multos accipientes crucem, in profectoribus profectos esse Calen- s Guil. Brit. Philippid. lib. 8. •■ Guil. et Rigord. ad anii. 1213. Vincent, spec. hist. lib. 30. cap. 9. 350 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. dis August! notat. Secundus, qui ad sequentem annum perduxit suum chronicon, rem gestam latius exponit hisce verbis. " Anno Domini 1210. grandis iterum fit motio nostrorum tam episcoporum quam procerum et vulgarium. Erat enim peregrinatio ista Celebris et votiva, turn propter zelum fidei fidelium animis accensum adversus fidei cor- ruptores, turn propter pcenitentiarum remissionem a sede apostolica repromissam. Accedentes igitur adunato ex- ercitu, Minerbiam obsident, castrum munitissimum, non longe a Carcassona situm et nostris infestum : obsessi de- nique ad deditionem se ofFerunt. Cumque daretur omni- bus optio, ut qui ab haeresi resipiscerent immunes evade- rent ; reperti sunt usque ad CLXXX^ circiter, qui ma- luerunt incendio concremari, quam ab haeretica pravitate converti. Obstupuerunt videntes tam irrevocabilem mise- rorum pervicaciam, qui, rationis obturbato judicio, nee monitis salutaribus cederent, et ad supplicium spontanei festinarent." Tertius historiam hujus anni ita explicat. " Hoc'' anno in Adventu Domini quidamheeresiarcha, Bern- hardus nomine, cum aliis novem, quorum quatuor sacer- dotes erant, Parisios venientes, occulte pervertere popu- lum nitebantur : qui episcopo proditi comprehenduntur, et coram magistris et clero statuuntur. Sed cum satis cum eis de fide disputatum fuisset, de haeresi convicti, et a rege in vigilia S. Thomae apostoli incendio perire jussi sunt. Ipsa etiam die tam vehementissimus ventus fuit, ut per provincias plurima asdificia dejiceret, et arbores maxi- mas funditus evelleret. Eodem etiam anno, hortatu apos- tolici, plurima multitude ex omni Francia, Anglia, et Lo- tharingia, cruce signati ad eosdem Begginos profecti sunt. Qui, ductoribus et rectoribus, abbate scilicet Cisterciensi et Simone comite de Monteforti, ad Tolosam civitatem mu- nitissimam deducti, earn obsidione cinxerunt: sed ciyes '^ Eoruin qui Perfecti vocabantur (de quib. supr. cap. 8. sect. 2.) CXL. hie exusti dicuntur. Vid. Petr. Sarnens. hist. Albigens. cap. 47. Vignier. histor. eccles. ann. 1210. Cassanion. histor. Albig. lib. 3. cap. 7. I" Godefrid. annal. ad ann. 1210. Christianus Massaeus chron, lib. 17. anno 1210. in Castro Minerbise Narbonensis dioecesis 140. haeretici comburi maluerunt quam rectam Ecclesise fidem sequi. Parisii quoque 24. ejusdcm obstinationis. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 351 cum Christianos et fideles se faterentui', et a catholica fide nunquam recessisse, acceptis ab eis ducentis obsidibus ex melioribus, recesserunt ; et terrain Remundi*^, qui erat caput et princeps totius perversitatis, et ab eis quasi Deus colebatur, intraverunt, omnia depopulantes, quasdam etiam civitates cum castellis capientes, et quos ad fidem reducere non poterant, igne cremantes. Ipsum etiam in firmissimo et altissimo castro, nomine Termis, cum Rut- gero filio sororis comitis S. iEgidii, milite pulcherrimo et ditissimo, obsederunt : ubi etiam idem Rutgerus sagitta interiit. Ipse autem Remundus, cum per quinque dies ibidem obsideretur, et quotidie se populo monstraret au- ream habens in capite cassidem, tamen diffidens de firmi- tate castri, nocte cum centum sociis occulte descendens, in manus quadraginta peregrinorum, qui ad quendam fontem potare de castris ierant, incidit ; a quibus cum omnibus suis capitur. Sed cuminfinitam pecuniam, ne in manus Teuto- nicorumtraderetur,promitteret; non adquieverunt, sedca- pitaneis exercitus eum prsesentaverunt. A quibus dum ad fidem rectam redire hortaretur, et non adquiesceret, incar- ceraverunt eum : ubi et mortuus est. Castrum etiam capi- entes, et incendio destruentes, uxorem simul ejus, cum sorore ipsius, et filia ejus virgine, et aliis nobilibus cepe- runt : quae, dum nee blanditiis nee minis moUiri possent, ut relicto errore ad veritatis tramitem redirent, instructo ingenti rogo omnes crematae sunt." 29. Inter has turbas, Albigenses in Britanniam conces- sisse, eorumque aliquos vivos combustos esse, Anglorum produnt historici". De his Thomas Waldensis in epistola, quam doctrinah suo praefixit, ad Martinum papam V. " Tempore Joannis Anglorum regis, veniunt in Angliam Albigenses haeretici, quorum multi capti, vivi combusti sunt ; et sic tandem ab orbe illo fugati sunt :" et Londi- ' Raimundum de Thermis intellige : non ilium, de quo Guil. Arraoricanus, pag. 328. qui Sancti comes jEgidii Tholosseque vocatur. » Ranulph. Higden, in polychrome, lib. 7. cap. 33. Henr. Knighton chronic. Angl. lib. 2. 352 DE CHRISTIANARUM ECCLESIAllUM CAP. X. nense'' chronicon : " Albigenses in Anglia clerum convitiis insectabantur ; quorum unus fuit Londini exustus anno Domini 1210." Nee praetereundum etiam, quod ad eun- dem annum, in annalibus Mailrosani coenobii apud Scotos, est annotatum : " Anno 1210. citantur quidam haeretici, qui secuti sunt quendam Amaurum nomine, et praecepto regis combusti sunt : qui tanta pertinacitate obduruerunt, quod nee sonitum nee tinnitum in flammis emiserunt : quos laici Papelardos appellaverunt." Papelardiae nomen a Jo- hanne Atonensi legatinarum constitutionum Othonis scho- liaste", pro eontentione vel dissentione ; a Guilielmo Lor- riano, in poemate quam rosam inscripsit, pro simulatione et hypocrisi usurpatur : indeque apud eundem'^, et alios scrip- tores barbaros, papelardus hypocritam passim denotat, 30. Narrat Caesarius*, " anno 1210. prsedicatam esse contra Albienses in Aleniiania et Francia erucem : et as- cendisse contra eos anno sequent! de Alemania Lupoldum dueem Austriae, Adolphum comitem de Monte, Wilhel- mum comitem Juliacensem, et alios multos divers® conditionis atque dignitatis." Expeditionis etiam anno 1211. ad versus Albigenses susceptae meminit Gode- fridus in annalibus. " Ipso anno," inquit, " multitude nobilium ex diversis partibus cum turba innumerali, ad Begginos iterum profecta, plurimas civitates et cas- tra ceperunt, et magnam multitudinem eorum incendio et suspendio neeaverunt ; terram quam subegerant comiti Simoni de Monteforti tuendam commendantes." Plenius vero Robertus'' Altissiodorensis. "Anno Domini 1211. majorum et minorum de Francia fit iterum grandis pro- fectio adversus haeretieos Albigenses : et, eoacto in unum exercitu, Lavallis oppidum obsident, omni genere muni- ■■ Bal. script. Britann. centur. 3. cap. 65. pag. 258. " De habitu clericorum. catechis. Quoniam de habitu. '' Vid. Baschasii Jesuit, catechis. lib. 1. cap. 16. edit. ann. 1602. Galfrid. Chaucerum, in Romant. Rosae, fol. 117. col. 4. et 149. col. 3. edit. ann. 1598. Guilielm. Peraldum in summa virtut. et vit. tit. De prudentia, &c. » Caesar. Hiesterbach. lib. 5. cap. 21. •> Chronolog. Altissiod. fol. 105, 106. vid. Vincent, spec. hist. lib. .lO. cap. 2. Vignier. hist, eccles. ann. 1211. Cassan. hist. Albig. lib. 3. cap. II, 12. Trithem. Chron. Hirsaug. ann. 1212. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 353 menti firmissimum, sed haeretica impietate omnimodis de- pravatum. Nusquam sic evidens a fide discessio ; et nus- quam sic ritus catholicus videbatur abolitus. Hie ergo nostri contra fidei hostes vehementer assultant, eosque fortiter impetunt et coarctant : sed interim, dum in hac obsidione morantur, nostrorum numerosa caterva juxta castrum, quod Mons Gaudii dicitur, transiens intercipitur, et pro fide decertans ab hostibus trucidatur. Ad decla- randum eorum meritumlux" coelestis emicuit, et globus ignis super corpora prostratorum visus est descendere ; videntibus hoc plurimis, et haerentibus pras stupore. Ad- venerunt episcopi, abbates, et clerici ordinum diversorum, ibique coemeterium dedicant, et defunctorum fidelium cor- pora officiosissime curantes, ea qua decuit pietate sepe- liunt. His ita gestis, habitatores Lavallis, dum nostrorum impetum ferre non sustinerent, ad eorum libitum sese dedunt. Nostri, castro potiti, cunctis arma detrahunt, et in loco reponunt tutissimo. Reperti sunt circiter septua- ginta quatuor milites, qui omnes suspendio periere vel gladio. Rogus ingens extruitur ; datur omnibus optio aut ab errore resipiscere, aut incendio deperire. Repertus est multus eorum numerus, quos erroris pervicacia sic te- nebat, ut mallent comburi, quam fidem catholicam profi- teri ; qui omnes se mutuo cohortantes, rogum accensum ul- tronei subierunt. Domina castri, Girauda nomine, quaa de fratre vel filio se concepisse dicebat, projecta est in puteum, et acervus lapidum superjectus: victualium et opulentiarum quarumlibet immensa illic copia reperta est." 31. Est autem Lavallis civitas juxta Tolosam sita, quam " a re Pulchram Vallem vocatam" ait Csesarius" : ubi po- pulo examinato CCCCL. repertos esse scribit, qui de pris- tina sententia deduci non poterant; " ex quibus quadrin- genti combusti fuerint in igne, caeteri patibulis appensi : idemque in caeteris civitatibus atque castellis actum esse notat, miseris se ultro morti ingerentibus." Lavallis etiam ab aliis Vaurum, vulgo Lavaux, dicitur: de cujus expug- = Apocal. cap. 13. ver. 13. Et fecit signa magna, ut etiam ignem faceret de. coelo descendere in terram in conspectu hominum. » Csesar. histor. lib. 5. cap. 21. 354' DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. natione locum Bernardi'' Guidonis, ex chronico Guilielmi" de Podio Laurentii descriptum, placet subjicere. "Ad obsidendum castrum Vauri Simon cum exercitu Domini properavit: quod Aimericus dominus Regalis Montis et Lauriacij frater nobilis mulieris Geraldse dominae dicti cas- tri, ob gratiam sororis sumpserat defendendum. Eratque interius hsereticorum indutorum non modica multitudo ; non ibi assidue commorantium ; sed quam plurium qui tunc convenerant a remotis, habentium spem, quod plures ibi caderent vulnerati, quos ipsi sibi reciperent secun- dum ritum suum damnatum ad salvandum (ut dicunt) talium animas, quos in fine recipiunt ; et ut eorum pecunias possiderent. Illuc ergo applicuit benedictus Dei exerci- tus : et cinxit undique totum castrum ; et pontem fecit ligneum super amnem, quo iretur in exercitum extrinsecus*, hinc et inde. Obsessis autem die noctuque requies non da- batur ; cum assidue petrariis et molaribus et aliis^ bellicis agressionibus premerentur. Videntesque quod se defen- dere non poterant, voluntati se oppugnantium reddiderunt. Potitus ergo comes Simon castro sibi tradito' ad libitum, dictum Aimericum magnatem. nobilem cum paucis militibus in suspendium elevavit : cseterosque generosos, cum qui- busdam qui se illis immiscuerant, sperantes quod militibus parceretur, usque circiter octoginta gladio consummavit. Haereticos vero indutos circiter trecenos (inquibusdamvero chronicis^scribitur quadringentos'\) flammis exustos materi- alibus, igni concremandos perpetuo assignavit. Et domi- nam dicti castri Geraldam, projectam in puteum, lapidibus cumulavit. Vulgus autem sub conditionibus est servatum. ■> Bernard. Guid. hist, comit. Tolosan. ad ann. 1210. •: Guil. de Pod. chron. cap. 16, 17, 18. i" allrinsecus legitur in MS. exemplari collegii S. Benedict! Cantabrig. quo- modo etiam habetur apud Nicol. Bertrand. de gest. Tolosan. fol. 27. et in ipso Guilielm. de Podio Laurent, cap. 16. " aliis bellicis aggressimibus AeestinMS. ' MS. reddito. e Sic etiam in MS. '■ Hunc numerum habet Caesarius, in loco jam citato ; Petrua Lodevensis episc. in praeclaris Francorum facinoribus, et Christianus Massseus, in chron. lib. 17. hsec habet, ann. 1211. in festo Inventionis sanctae crucis, in castro vero Tolosanse dieecesis 400. haereticos flammis tradiderunt, 8o. decollaverunt, prin- cipem vero Aimericum patibulo suspenderunt, dominam ipsius castri in puteo lapidibus obruerunt. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 355 Peracto itaque quod incumbebat ibi, ad castrum, quod di- citur Casser, Dei' exercitus properavit.. Quo expugnato et capto, circiter sexaginta hasreticos, quos invenerunt ibi, pari- ter combusserunt. Petrus'' Sarnensis, de caede octoginta mili- tum, Aimerici et sororis ejus, quam hsereticam pessimam no- minat, mentione facta, de reliquorum incendio subjungit. " Innumerabiles etiam haereticos peregrini nostri cum in-" genti gaudio combusserunt." Rem vero ad Casser gestam plenius in hunc modum explicat. " Veniens' comes noster ad castrum de Casser, obsedit illud. Milites autem comi- tis Tolosae, qui erant in castro illo, licet fortissimo, viden- tes quod diu castrum illud tenere non valerent, reddide- runt se comiti tali conditione. Promiserunt quod redde- rent nostris omnes haereticos qui erant in castro, ipsi au- tem evaderent : factumque est ita : erant enim in castro illo multi haeretici perfecti. Intraverunt igitur castrum episcopi qui erant in exercitu, cceperuntque haereticis prse- dicare : sed, cum nee unum convertere potuissent, exierunt a castro. Peregrini autem, arripientes haereticos ferme sex- aginta, eos cum ingenti gaudio combusserunt. Hie autem manifestissime apparuit, quantum comes Tolosae ha;reti- cos diligeret ; cum in modicissimo ipsius comitis castro in- venti sunt hasretici perfecti amplius quam quinquaginta." 32. Casser Careum appellat Paulus ^milius, in sexto libro de gestis Francorum : ubi urbes, a Simone Monfor- tio post Vauri expugnationem i-eceptas, sic breviter com- memorat. " Careum expugnatum : de sexaginta impiis supplicium sumptum.. Exin Apistagnam, Galliacum, Causatum, Fanum Marcelli, Fanum Antonii, recepta. Ca- durci advenienti Simoni deditionem, authore pontifice civi- tatis, fecere. Non eos tantum, qui capti furore haeresis erant, sed omnem comitatum Simo occupare conabatur ; spe, credo, id virtutis praemium fore. Mosacum nostros diu tenuit. Captum tandem, caedesque amentium edita." Haec ille. D. Thuanus' similiter : " Multa etiam Vauri cru- ' MS. Domini. ^ Petr. hist. Albig. cap. 52. edit. Latin. 73. Gallic. ' Ibid. cap. 53. Latin. 76. Gallic. » Thuan. hist. lib. 6. ad ann. 1550. 356 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. deliter perpetrata, praefecto urbis reste suspense, et nobi- libus cunctis securi percussis : nee mulieribus abstinuere pontificii legati, sed Girardam Vauri dominam, in puteum praecipitatam, saxis superinjectis obruerunt, quod earn ex fratre vel filio concepisse dicerent. Mox et Cureum, Ra- pistagium, Galliacum, Fanum Marcelli, Fanuni Antonii, Causacum, Moesacum, vi expugnata ; et magna strages iis captis a victore edita. Pennensis*" vero arx, in Aginnensi agro, cum diu obsessa tandem victoris arbitrio se dedisset, septuaginta milites, qui in ea erant, in furcam acti : casteri, qui errorem tuebantur, ignibus exusti sunt." Eodembelli"^ impetuTolosaurbs circumsessa, capi non potuit ; Tolosatis, Fuxensis, et Convenarum comitum qui in ea urbe erant, virtute defensa. 33. Anno Domini 1212. ut ex authoribus, qui Germano- rum res gestas patria lingua descripserunt, refert Huldri- cus* Mutius, " fuit hasresis in Alsatia, qua seducti erant no- biles et vulgus. AfErmabant quolibet die licere carnes comedere, in piscium esu immodico tarn inesse luxum, quam in reliquis carnis generibus : item malefacere qui contrahere matrimonia prohiberent, cum Deus omnia cre- arit, et sancta omnia sint, cum gratiarum actione accepta a fidelibus. Hi pertinaciter opinionem illam suam defen- debant ; et credebant multi illis : nee dubitabant blasphe- mias dicere in sanctissimum dominum papam, qui prohibe- ret ecclesiasticis contrahere, et quibusdam diebus a cibis corporum humanorum constitution! idoneis. Quapropter pontifex Romanus praecepit ejusmodi homines e medio toUere. Suntque uno die circiter centum ab episcopo Ar- gentinensi combusti. Multi carceribus mancipati ; donee revocaverunt palam professi se errare." Nauclerus'' vero ita rem narrat. " In partibus Alsatiae turn haeresis et er- ror tam nobilium quam plebeiorum multum increvit, volen- tium et asserentium licitum, et nequaquam esse peecatum, ■> Vid. Jo. Cassan. hist. Albigens. lib. 3. cap. 17, 18, ' Jo. Marian, de reb. Hispan. lib. 12, cap. 2. • German, chron. lib. 1 9. <> Nauder. chronograph, generat. 41. Vid. infr. histor. ann. 1215, et 1230. CAP. X. SUCCF.SSIONJi: ET STATU. 357 in QuaclragesiniJB diebus et reliquis sexlis feriis anni, come- dere carnes ; quicquid etiam peccarent homines cum his membris quae sub umbilico forent licite fieri posse, dicen- tes hsec fieri secundum naturam. Unde quotannis hujus erroris et hseresis authoribus certum censum miserunt: tandem vero ab episcopo Argentinensi ac civibus capti, utriusque sexus et conditionis homines fere octoginta*^ una die omnes igni traditi sunt et combusti." 34. Nimirum sectam Nicolaitarum, ut liquet ex Trithe- mio", profiteri dicebantur : indeque libidinis promiscuse defensores fuisse tradidit Nauclerus ; quos id tantuni do- cuisse confirmat Mutius, male eos facere qui contrahere matrimonia prohiberent ; ac Romanum pontificem impri- mis, qui prohiberet ecclesiasticis contrahere. Nam KXripoya/iiaQ assertores odioso Nicolaitarum nomine a doc- trinae daemoniorum patronis, jam inde a soluti Satanae pri- mordiis infamatos, cum ex aliis*" tum ex Petro Damiani Romanae Ecclesiae cardinale certo constat. " Clerici uxorati," ait ille*^ in epistola ad Cunibertum Taurinensein episcopum, " Nicolaitse vocantur, quoniam a quodam Ni- colao, qui hanc dogmatizavit haeresim, hujusmodi vocabu- lum sortiuntur." Quemnam autem Nicolaum intelligat, in epistola'' ad Nicolaum II. Romanum pontificem idem ex- ponit. " Nicolaus, unus ex his quos Peti-us apostolus dia- cones consecraverat, dogmatizabat clericos cujuslibet or- dinis nuptialibus foederandos esse conjiigiis.'' A sodale nempo suo, Humberto Sylvae Candidas episcopo, Epiphanii hanc fuisse sententiam acceperat ; qu® nusquam in illo re- peritur. " Quarta' Nicolaitarum a Nicolao hasresis est adinventa, uno ex septem diaconibus ab apostolis ordinato. Iste cum de zelo pulcherrimse conjugis culparetur, docere ccepit indifFerenter uti conjugibus, non solum laicos sed etiam qui sacerdotii fungerentur officio :" qui ex Augustino ' Vid. infr. not. f. sec. 41. ex Trithem. ann. 1215. ^ Trithem. chron. Hirsaugiens. ann. 1230. •* Vid. Baron, annal. torn. 11. ann. 1059. sec. 46, .58. *^ P. Damian. lib. 4. epist. 3. op. pag. 56.5. << Id. lib. 1. epist. 6. pag. 12. * Humbert, contr. Nicetam torn. fi. antiqii. lector. Ilenr. Canisii, pag. 1S9. vid. et pag. 19B. lin. 23. VOL. II. B B 358 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. melius didicisset, quid per indifFerentem usum conjugumNi- colaitae intellectum vellent. " Nicolaitae' a Nicolao nomi- nati sunt, uno, ut perhibetur, ex illis septem quos apostoli diaconos ordinaverant. Iste, cum de zelo pulcherrimiB conjugis culparetur, velut purgandi se causa, permisisse fertur, ut ea qui vellet uteretur. Quod ejus factum in sectam turpissimam versum est, qua placet usus indifFe- rens faeminarum :" id scilicet ipsum, quod in decretis^ pontificiis legitur, Clementi Romano episcopo impudentis- sime attributum. " Communia debere esse amicorum om- nia, in omnibus autem esse sine dubio et conjuges." Sed a Nicolaitis ad Raimundum Tolosanum eomitem conver- tendus est sermo. 35. Eum anno 1211. " tanquam refugam fideiet publi- cum hostem Ecclesiae, cunctis ad diripiendum expositum esse" scribit*, qui hie chronicon et sequente anno vitam suam terminavit, Robertus Altissiodorensis monachus. De eodem Giiilielmus Armoricanus, Philippidos libro oc- tavo : urbes et castra, quot annus Fertur habere dies, tot villas ille Celebris Nominis et fams Francorum a rege tenebat ; Cui subjectus erat feodaliter, inqne secundo Per vinclum.carnale gradu conjunctus eidem. Sed postquam Ecclesiae ccepit contrarius esse, Catliolicse fidei defensans improbus hostes, Haeresiarcharum fautor, populique fidelis Nequaquatn et cleri tnetuens inimicus haberi : Nee consanguineum sibi rex, nee habere fidelem Dignatus, ccepit contra ilium bella movere. Utque illi liceat punire licentius ilium, Quamvls sciret idem proprio de jure licere, Impetrare studet a summo prsesule sacra Scripta, quibus pariat indulta remissio cunctis Spem veniae contra haereticos qui bella moverent ; Per quos temnebat Christi Provincia legem Et se pestiferi foedabat peste veneni. Dehinc quia nee papse monitls, uec regis amico f August, lib. de hseres. cap. 5. op. torn. 8. pag. 6. vid. Clement. Alexandr. Ijb. 3. Strom. f Qu. 1 .c. Dilectiss. fratribus torn. 1. concil. pag. 52. b. edit. Colon, ann. 1551. " Chronolog. Altissiod. fol. 106. a. b. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU, 359 Consilio comes ille ferus paiere volebat, Ut saltern reprobos cuivis exponeret hosti, Aut per se puniret eos, ut jura jubebant, Immo tuetur eos, et eorum prava per ipsum Secta viget, dum non prohibendo fit unus eorum : Rex et papa siraul exponunt omnibus ilium, Et res et patriam totam, quae spectat ad ilium, Ut qui praevaleat armis et viiibus illi Tollere quid proprios licite convertatin usus, Et dominus fiat rerum quas auferet illi. 36. Tenebat autem "comes" Tolosanus comitatum Tolo- sae, comitatum de Sancto ^gidio, Provinciam, Delphina- tum, comitatum Venaissimi, Ruthenensem patriam, Cadur- censem, Albigensem, et Tolosae circunvicinas judiciarias, Linguam Occitanam, et lata dominia intra et ultra Rhodanum et Aquitaniam." Habebat praeterea Raimundus auxilia " re- gis"" Aragonis, comitis Fuxi, regis Angliae, cui eratconjunc- tus, potentumque ac principum, et plurimorum sibi confoe- deratorum virorum." Duxerat enim in uxorem Johannam'^, quondam reginam Siciliae, sororem Johannis regis Angliae, ex qua filium Raimundum, qui ex ea familia postremus Tolosas comes fuit, suscepit : eaque defuncta Eleonoram sororem Petri regis Aragonensis. Raimundus etiam ejus filius alteri Aragonensis regis sorori, " nomine Sanciae, erat matrimonio copulatus ; et ex ista Sancia genuit filiam, quae nupsit Aldefonso, filio Ludovici regis Francorum, comiti Pictaviensi," ut libro sexto de rebus Hispanis capite quarto refert Rodericus Toletanus. Verebatur quoque Ara- gonius, " ne"* Simon Monfortius, quod agi videbatur, mul- torumque persuasio habebat, specie pietatis, alieni juris urbes principatusque occuparet : ut' nihil estmortalium ani- mis fallacius, nihil exitialius simulata religionis specie." Ita- que Albigensibus^ " confcederatus, associatis sibi comitibus • Bertrand. de gestis Tolosan. fol. 32. col. 4. <• Ibid. •^ Rog. Hoveden. annal. ann. 1199. fol. 452. a. et ann. 1200. fol. 458. a. edit. Lond. *^ Jo. Marian, praefat. in Luc. Tudens. contr. Albigens. = Id. de reb. Hispan. lib. 12. cap. 2. ' Roger, de Wendover. et eum sccutus Matt. Paris, liist. ann. 1213. pag. 23C. ubi ^Yofugit et conveiiit, ex Rogero reponendum est Fuxi et Convenarum. bb2 360 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X, Tolosano, Fuxi et Convenarum, cum civibusTolosanis, Ro- geroSquoque de Beders cum suis Bederanis, et de conprovin- cialibus innumeris convocatis," exercitum magnum congre- gavit : in quo alii'', equitum septem et peditum triginta millia ; alii", pugnatorum centum fuisse millia, affirmant. " In'' exer- citu Simonis, inter milites et servientes in equis non erant amplius quam octingenti, pedites autem pauci : ita quod si- mul esse poterant quasi mille. In exercitu autem regis et comitum, ex adverse circiter centum millia credebantur." Ita Petrus Lodevensis episcopus. Et ante eum Petrus Vallis Sarnensis monachus, qui tum in castris adfuisse vi- detur : " Omnes'," inquit, "nostri, inter milites et servi- entes in equis non erant plusquam octingenti : cum hostes centum millia esse crederentur : paucissimos autem et quasi nuUos pedites nostri habebant.'' Albigensium " cir- citer centum millia a vix decem millibus catholicis con- trita esse" affirmat Sanderus" ; Paulum ^milium secutus, in sexto libro historise Francorum ita scribentem : " Cir- citer centum millia armatorum, in acie adversus Simonem, ne decima quidem parte hosti parem, constitisse ferunt." Guilielmus Armoricanus, ne centesima quidem parte hosti parem fuisse ait. Sic enim ille in octavo Philippidos : Ipse ^tiarn, ut vidit tot millibus undique Simon Se circumcingi, nee corpora se tot habere Singula, quot numero centenos hostis habebat ; Consulit et tali compellat famine Francos. 37. Idem in chronico, quod de rebus Philippi Augusti soluta oratione congessit, Simonem habuisse scribit du- i Matt. Paris, hist, ann, 1213. pag. 236. ** Jo. Paul. Perrin. hist. Albigens. lib. l.cap. 11. ' Bernardus Guido, in vita Innocentii III. Werner, fascic. temp, aetat. 6. Philipp. Bergomens. supplem. cliron. lib. 13. ann. 1214. Christian. MassEeu^, chron. lib. 17. ann. 1213. Jo. Marian, de reb. Hispan. lib. 12. cap. 2. Bernard. Lutzenburg. et Gabr. Prateol. in haeres. Albigen. ■■ Petr. Lodev. in praeclar. Francor. facinorib. ann. 1213. ' Petr. Sarnens. histor. Albigens. cap. 72. edit. Latin, versionis vero Gallica, 127. in qua tamen centum millium adversse partis mdla habetur mentio. " Sander, visib. monarch, lib. 7. pag. 483. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. fi61 centos quinquaginta milites, et circiter quingentos satellites equites, et peregrines pedites fere septingentos inermes. Consentiunt Rigordus^, Guilielmus Nangiacus'', et Vin- centius"^ Bellovacensis : nisi quod pro ducentis quinquaginta militibus, ducentos sexaginta ponunt. Antoninus^ ilium du- centos quadraginta railites, ac armatos pedites quingentos habuisse ait. Alii' octingentos ei equites, et mille pedites tribuunt : mille et quingentos equites, et septingentos pe- dites alii*^: Hie Infinitos equites vicere treeenti : inquit Johannes Garlandius libro quarto de triumphis Ec- clesiiE. Guilielmus de Podio^ Laurentii, Bernardus Guido*", atque eos secutus Nieolaus' Bertrandus, et Christianus Massasus'^ copias illius universas redigunt " ad mille nu- merum armatorum." Wernerus Laerius', Jacobus Phi- lippus Bergomensis™, Bernardus Lutzemburgius", Ga- briel Prateolus", Robertus BellarminusP et Robertas Per- sonius'' octo millia numerant. Mille et ducentos comme- morat Guilielmus Armoricanus in illis versibus : {nque brevi spatio concludere milHa centum Intra se putavere viros vix mille ducentos. Idem tamen paulo ante, poetica quidlibet audendi usus po- testate, Simoni quidem assignat numerum prope dimidio ^ Rigord. de gest. Philippi Aug. ann. 1213. ° Guilielm. Nangiac. in chron. MS. ad ann. 1213. *= Vincent, spec. hist. lib. 30. cap. 9. ** Antonin. hist. part. 3. tit. 19. cap. 1. sec. 5. ' Jo. Marian, prsefat. in Luc. Tudens. Abr. Bzov. in annal. ecclesiast. ann, 1213. sec. 9. f Pen-in. hist. Albigens. lib. 1. cap. II. e Guilielm. Pod. chron. cap. 21. ^ Bernard. Guid. in hist, comitum Tolosan. > Bertrand. gest. Tolosan. fol. 27. col. 2. I* Massaei chron. lib. 17. ann. 1213. ' Werner, fascic. temp, jetat. 6. ■" Bergomens. suppl. chron. lib. 13. ann. 1214. " Lutzenburg. in heeres. Albigens. " Prateol. ibid, P Bellarm. de not, Eccles. cap. 18, 1 Person, de 3. Angl, convers, part. 2, cap. 10, sec, 28, 362 DE CHKISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. minorem, parti vero adversae duplo plane majorem'. Ad- scribani locum ex octavo Philippidos. Confugit ergo comes Reymundus ad Aragonensis Auxilium regis; quicongregat agmina regno Quotquot habere poterat : nee defuit illi Fusinus comes, et Tolosanee copia gentis, Massiliique viri, quosque illi misit Avigno, Albia chara Nemaus, et quos misere Navarri, Et quos nutrierat Carcasso, comesque Bicorrus. Conveniunt omnes, numero bis millia centum, Mente una cupidi ciim Simone vincere Francos, Et dare vel morti, patria vel pellere tota ; Avmis instructi, sed nee vircutis egeni, Quorum semper erat probitas exercila bellis, Et feritas assueta neci, csedique dicata. Hi t^nlis certant cum Simone viribus, ut vix Se sociosque suos defendere posset ab illis. Cujus erant equites cum quadraginta ducenti, Septuaginta in equis famuli, peditesque trecenti ; Cum quibus ipse volens fortunse cedere forti Murelli tuta caute se clausit in arce. 38. Extant hac de re literae praelatorum Galliae, qui crucesignatorum castra turn secuti sunt : quarum hoc ini- tium. " Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus, ' Ex Bernard! Guidonis comitum Tolosanorum historia MS. in bibliotheca collegii S. Benedict! Cantabrig. anno Dam. 1213. Paulo ante festum exalta- tionis sancta; crucis, comes Simon habens secum usque ad mille numerum arma- torum, apud Marellum pro fide Christi et causa Ecclesise quam gerebat, non ve- ritus multitudinem exercitus infinitam adversariorum contra Petrum regem processit Arragonum, qui plures secum habens comites et magnates, cum civibus Tolosanis in manu valida exiverat, et bbsederat castrum Murelli, quod praefatus comes Simon stabiliverat contra praefatum Raimundum comitem Tolosanum. Diem ergo praecedentem festum exaltationis sanctae crucis, pro bello crucifixi, Christi pugiles elegerunt : et, factis confessionibus peccatorum, et audito ex more officio divino, et cibo salutari altaris refecti et prandio sobrio confortati, arma sumunt, et ad praelium se accingunt. Aderant autem cum exercitu Domini viri praeclari, Fulco Tolosanus, Guido Carcassonensis, et Sedisius Agathensis episcopi, cum aliis quatuor episcopis : qui cum exemplo Mosis, dum in campo praelium fidei ageretur, elevantes manus in ccelum unde venit auxilium a Deo, intra ecclesiam cum suis clericis orantcs et clamantes alta voce cantabant ; Hostem repellas lon- gius, Pacemque dones protinus, et caetera ejusdem hymni prosequentes. Turn enarratur eventus illius praelii, iisdem fere, quae habentur apud Matthaeum Pa- risienscm adann. 1213. pag. 328, 329. edit. Lond. Confer Bertrand. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 363 qui sanctam Ecclesiam bona diligunt voluntate. Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio, quinta' feria infra octavas Nativitatis B. Marise Virginis, sanctae con- cessit Ecclesiae, devictis miraculose inimicis fidei Chris- tianas, victoriam gloriosam, et triumphum gloriosum, in hunc modum. Post correctionem affectuosissimam zelo paternae pietatis, a summo pontifice diligentissime regi factam Aragonensi, inhibitionemque districtissimam, ne inimicis fidei pararet auxilium, consilium vel favorem, sed ab eisdem recederet indilate, et treugas haberet firmissi- mas cum comite Montisfortis ; quibusdam etiam Uteris, quas ejusdem regis nuncii per falsissimam suggestionem contra comitem Montisfortis impetrarant, de terris red- dendis comitibus Fuxensi, Convenarum, et Gastoni de Bearno, post veritatis cognitionem cassatis a domino papa, et tanquam nullius valoris penitus revocatis. Idem rex correctionem patris sanctissimi non devotione suscipiens filiali, sed contra mandatum apostolicum superbe recalci- trans, quasi cor habens durius induratum; licet venera- biles patres, Narbonensis archiepiscopus apostolicae sedis legatus, et Tolosanus episcopus, sibi literas et mandatum summi pontificis transmisissent : mala, quae pridem concepe- rat, voluit postmodum parturire. Quia in terram quae per virtutem signatorum, Dei auxilio, contra hasreticos et eo- rum defensores fuerat acquisita, intravit cum exercitu; eamque contra mandatum apostolicum subjugarcj ac prae- dictis inimicis reddere, attentavit. Parte cujus jam sibi aliquantulum subjugata, cum pars multa residui ob ipsius " h. e. Septemb. 12. ann. Dom. 1213. Rex Aragonum, setate et viribus in- teger et vernans, sed superbiis et temerarius, cunfcederatus est Tolosanis et Albi- gensibus, quos infamia de Iiaeresi non mediocriter condemnaverat. Congregato igitur exercitu copioso, rex Aragomun comitem Simonem non praemunitum oc- cupare in quodam castro disposuit. Sed comes malens armis trucidari, quam fame contabescere, subitum exiens fecit cum paucis in regem et ejus exercitum impetum et vehementem. In quo conflictu acerrimo ipse rex nil tale formi- dans periit trucidatus, toto exercitu dissipalo. Facta est liaec belli congressio feriaVI. post Oct. Nativitatis B. Mariae. Matt. Paris, in historia majore MS. in bibliotheca regia ad ann. 1213. Per illud tempus motio magna fit contra hjere- ticos Albigenses sub duce Simone de Monteforti : in qua etiam guerra occisus est rex Aragonum. Matt. Westmonaster. et Roffensis hist, ad eundem annum. 36i.< DE CIIRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. securitatem apostatare intenderet, et se apostatandum jam pararet ; congregatis insimulcomitibus Tolosas, Fuxi, et Convenai'um, et Tolosanorum exercitu magno valde, feria tertia post Nativitatem B. Marise, Murelli castrum obsedit." 39. Erat annus ille Domini 1213. dies" vero IIII. Idiis Septembris, feria scilicet tertia post Nativitatem B. Marias, quo Murellum obsideri coeptum notat Petrus Sarnensis. Quinta deinde feria sequente, hoc est, Septembris die duodecimo Aragonii regis exercitum adorti sunt cruce sig- nati ; promissione hac a Convenarum episcopo, ut idem refert Petrus'', ssepius repetita mirabiliter animati. " Ite in no- mine Jesu Christi : et ego vobis testis sum, et in die ju- dicii fidejussor existo, quia quicunque in isto glorioso oc- cubuerit bello, absque nulla purgatorii poena, aeterna pras- mia et martyrum gloriam consequetur : dummodo con- fessus sit et contritus ; vel saltern firmum habeat propo- situm, quod statim peracto bello super peccatis de quibus nondum fecit confessionem, ostendet se sacerdoti." Proxi- ma vero post partam ab illis victoriam, et ante festum ex- altatae crucis die, feria videlicet sexta, infra vel intra octavas Nativitatis B. Marise, Tolosanus, Nemansensis, Uticensis, Lodevensis, Biterrensis, Agathensis et Conve- narum episcopi, una cum abbatibus de Claraco, Villa magna et S. Tiberii, qui jussu Arnoldi archiepiscopi Nar- bonensis, pontificii contra Albigenses legati, tum praesen- tcs aderant, literas illas encyclicas " ad" universos Christi fideles miserunt :" ut ex viroypaipy subjecta liquet : " Da- tum"" Murelli, in crastino victoriae gloriosse, scilicet sexta feria intra octavas Nativitatis B. Mariae, anno Domini 1213 :" quod alii minus attendentes, illo ipso die pugnam commissam esse inconsiderate tradiderunt. " Die enim praecedcnte festum exaltationis sanctae crucis," Bernardus » Pelr. Sam. lust. Alljig. cap. 71. edit. Latin. 125. Gallic, ubi Sorbinus male icddiilit, I.e irehiesme de Septemhre apres la ncUivite nostra Dame cum dies 10. Septembris fuerit. !> Id. cap. 72. edit. Latin. 127. Gallic. ' Ibid.in fm. capit. '' Id. in fin. cap. 73. edit. Latin. 128. Gallic. CAP. X. SUCCESSIONE EX STATU. 365 Guido : " die Jovis, in vigilia exaltationis sanctiE crucis," pugnatum esse asserit Petrus Lodevensis in anni 1213. historia (de die Jovis recte pronuncians, de vigilia exal- tationis crucis non item ; quam constat eo anno non in Jovis sed in sequentem Veneris diem, qua praelatorum scriptse sunt literae, incidisse) : Guilielmus de Podio Lau- rentii, ut victoriae cruce-signatorum cum crucis die con- cursum magis notabilem redderet, a vigilia ad ipsum fes- tum tempus praelii transferre maluit ; de bidui metachro- nismo parum solicitus. " Diem* instantem exaltationis sanctse crucis," inquit, " bello crucifixi pugiles elege- runt :" et, " Sanctas*^ crucis devote festum celebrantes, in ilia die, tanquam Dei pugiles, crucis ejusdem adversaries superarunt :" Rogerus autem Wendoverius et Matthaeus Parisiensis, " factam esse banc belli congressionem feria sexta post octavas Nativitatis B. Mariae," affirmantes, in- tegro octiduo a juste calculo aberrarunt. Quem errorem non aliunde bauserunt, quam ex dictae praelatorum epis- tolae (ex qua integram banc historiam ad verbum descrip- serunt) vitiosis quibusdam apographis, in quibus data ea legitur sexta feria, non intra) ut ex Petri Sarnensis codice jam retulimus, sed post octavas Nativitatis B. Marice: quomodo in exemplari, quod cum Guilielmi Tyrii historia belli sacri Basileae^ est excusum, etiam nunc legitur. In hoc conflictu Petrum regem Aragonum, et cum eo Az- narium Pardi, et Petrum Pardi filium ejus, et Gometium de Luna, et Michaelem de Lusia, et multos alios de poti- oribus Aragonis, occubuisse scribit Rodericus'' archiepis- copus Toletanus. " Ctesus est rex Aragonum," inquit Theodoretus Appoldianus', " atque utinam, arma ferens adversus Ecclesiam, non aeternam oppetierit mortem." GaUici praelati, in epistola sua, memorabilis hujus cladis historiam sic enarrant. " Hi turpiter fugientes, turpi fuga mortis periculum eva'Serunt ; alii vitantes gladios a- " Guil. de Pod. chron. cap. 2] . 'Id. cap. 22. K Continual, belli sacri, edit. Basil, ann. 15G4. pag. 243. '' Roderic. hist. Hispan. lib. C. cap. 4. ' Thcodoiet. .'Vppold. in vit, Dominici, lib. I. cap. II. 366 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. quae periculo perierunt : quam'' plures vero fuerunt in ore gladio devorati. De illustri rege Aragonensi, qui cum interfectis occubuit, plurimum est dolendum : quia prin- ceps tam potens et nobilis, qui, si vellet, posset et deberet EcclesiaB sanctse utilis multum esse, nunc Christi adjunctus hostibus, Christi amicos et sanctam Ecclesiam improbe perturbabat. Caeterum cum victores a caede et persecu- tione hostium reverterentur cum victoria gloriosa, Tolo- sanus episcopus, Tolosanorum stragi et miseriae charita- tive ac misericorditer compatiens, corde pio eos, qui de stragis residue adhuc infra sua tentoria morabantur, sal- vare cupiens ne perirent ; ut saltem tantorum flagellorum verbere castigati, et tantum periculum evadentes, conver- terentur ad Dominum et viverent, in fide catholica per- mansuri : missa eis per quendam religiosum virum cuculla, qua indutus erat, mandavit eis, quod nunc demum arma sua et suam deponerent feritatem, et inermes venirent ad ipsum, uf eos salvaret de morte'. Qui adhuc quoque in sua perseverantes maUtia, et se, qui jam victi erant, vicisse Christi populum autumantes ; non solum parere sui epis- copi admonitionibus contempserunt, verum etiam ablata cuculla ipsum nuncium austerius verberarunt : post quos Christi militia recursum faciens circa sua difFugientes ten- toria interemit. Certus hostium interfectorum, tam nobi- lium quam aliorum, numerus" prse multitudine nullatenus sciri potest. De militibus autem Christi unus solus inter- emptus est in conflictu ; et paucissimi servientes." 4<0. Numerum interfectorum, quem isti qui oculati vic- toriae testes fuerunt incertum fuisse profitentur, posteri- i" Vid. Jo. Cassanion. hist. Albigens. lib. 3. cap. ult. ' Simpliciovum quotquot prselio superstites fuerunt, eorum erroribua afHali, non difficulter sanati sunt, et haeresin eorum ejurarunt ; quamvis fraude et im- pulsu Raimondi comitis Tliolosani, qui hseresi favebat, in eandem denuo recide- runt. Person. 3. convers. part. 3. torn. 1. cap. 3. sec. 18. Post hoc praelium, plurimi illorum hsereticorum conversi prsedicatione S. Dominici. lb. part. 2. cap. 10. sec. 28. ■" " Histoiicorum more sci-ibis, numerum iniii non potuisse." Plin. Sec. lib, 9. cpist. 16. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 367 ores scriptores certum redd ere conati, incertiorem fece- runt. " Albigensium," inquit Nicolaus^ Vignerius, " so- ciorumque illorum cum Petro Aragone rege, septem millia tantummodo desiderata: ut ex cujusdam istius seculi scriptoris testimonio constat." Si Guilielmo'' de Podio Laurentii et Bernardo Guidoni credimus : " occisorum numerus ubique" (id est, ut ego ex verbis prascedentibus in- terpretor, eorum qui " vel submersi sunt, vel in campi pla- nitie ceciderunt) esse quindecim millium dicebatur." Eun- dem similiter " occisorum numerum haereticorum," ut ille loquitur, habet Nicolaus Bertrandus'. Eundem habet et Johannes Garlandius: sed submersorum, ut videtur, nu- mero ex ea summa subducto : sic enim in libro quarto de triumphis canit ille : Sunt dc Tolosa ter millia quinque necata Corpora : sed reliqua non iiumerare licet. Circa septemdecim millia periisse affirmat Martinus Polo- nus"^, a Suffrido Petro editus, et Antoninus', Rigordus', Nangiacus^, Vincentius'", et Thuanus' similiter septemde- cim millia caesa fuisse narrant ; ex Simonis praesidio octo tantum amissis : quod Guilielmus Armoricanus in octavo Philippidos sic expressit: Inque die virtus Francorum claruit illo Tanta, quod adjunctis ter millia quina duobus Minibus ad Stygiam lux miserit una paludem : Dextraque texit eos tanto divina favore, Quod tantum exciderint ex agmine Francigenarum Octo peregrini, quos repperit hostis inermis. • Vignier. in Burgundioruin chronico pag. 147. et hist, eccles. pag. 418. ex chronico quodam hujus temporis MS. I" Guil. Pod. chron. cap. 22. Bernard. Guid. hist, comit. Tolosan. ad ann. 1213. " Bertrand. gest. Tolosan. fol. 27. col. 3. ■l Martin. Folon. chron. edit. Antverp. ann. 1574. pag. 407. • Antonin. hist. part. 3. tit. 19. cap. 1. sec. 5. ' Rigord. de gest. PhillppiAug. ann. 1213. K Guil. Nangiac. chron. MS. 1213. •> Vincent, specul. hist. lib. 30. cap. 9. • Thuan. hist. lib. 0. ad ann. 1550. 368 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. In chronicoejusdem Guilielmi MS. decern et octo milliale- guntur : quern numerum Johannes Nauclerus'', Rogerus Ga- guinus', et Papirius Massonus™ retinent. " Tam submer- sione quam gladio, circiter viginti millia interfecta fuisse" scribit Petrus" Sarnensis (non triginta duo millia : ut ex eo perperam refert Johannes Cassanio"). Similiter et Petrus? Lodevensis episcopus : " Quamvis prae multitudine sciri non potuerit certus numerus hostium prostratorum ; aestimati tamen fuerunt usque ad viginti millia tam occisorum gla- dio, quam in Garumnae flumine submersorum." Totidem millia stravisse Simonem Montfortium, " reliquos in fugam vertisse," dicit Massaeusi. Tantam Albigensium stragem factam esse asserit mendax Prateolus'^, " ut de eorum exercitu ad septuaginta millia pugnatorum, cum Petro Tarraconensium rege eorum auxiliario, corruerint." Bel- larminus* denique probe aucto mendacio, " caesa esse hoc praelio centum millia Albigensium haereticorum" affirmat : Paulum iEmilium citans authorem, qui libro sexto histo- ,riae Francorum " plus viginti millia desiderata" scribit, quod scripserunt etiam alii' : centum millia, ut fingit Bel- larminus, caesa non scribit. 41. Pontificii, inopinatam illam ad Murellum consecuti victoriam, instaurant copias, et suos denuo ad arma vo- cant. Sic enim in fine suarum^ literarum Gallicani illi praesules, qui rei gestae interfuerunt, bellicum canunt ; crucesignatos ad Tolosensium et Albigensium reliquias excindendas, novis propositis indulgentiis, excitantes. " Cum dominus papa contra ipsos fideles quosque po- pulos per indulgentias innovatas jubeat exhortari : fideli- ^ Naucler. chronograph, general 41. ' Gaguin. de gest. Franc, lib. 6. ■" Masson. annal. lib. 3. ■> Petr. Sarn. hist. Albigens. cap. 72. edit. Latin. 127. Gallic. " Cassan. hist. Albigens. lib. 3. cap. 22. " Petr. in preeclar. Francor. facinorib. ann. 1213. 1 Christian. Massae. chron. lib, 17. ■■ Prateol. hseres. Albigens. " Bellarm, de notis Eccles. cap. 18. ' Bernard. Girard. hist. Franc, lib. 10. Jesuita Sicarius (jEgidius Schondoni- ehius, ut putatur) edit. Lugdun. ann, 1611. pag. 291. " Ad calcem continuationis belli sacri, edit. Basil, ann. 1564. pag, 243, nam in Petri Sarnensis historia cpilogus isle desideratur. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 369 tatem vestram in Domino monemus, et rogamus, quatenus ad residuum tantae militiae destruendum, muniti signo crucis in pectore, contra crucis inimicos durissimos ve- niatis ; ut per laborem meritorum et auxilium nostrum, destructis adversitatibus et erroribus universis, sponsa Christi Christo secura deserviat libertate. Novit enim universitas vestra, sicutnoscredimus, et sine omni ambigui- tate noscere debet ; quod summus pontifex, ad extirpan- dam haereticam pravitatem, laborem hujus vitas et pro- tractum negotii fidei injunxit, et modo per innovatam in- dulgentiam injunget universis Christi fidelibus, in remissi- onem omnium peccatorum suorum. Eja ergo, accingite vos, milites Christi, ad vindicandum Christi injur iam ; se- curi pro certo, quod jam incipit cauda poni in sacrificium, et finis toto negotio Jesu Christi, vobis succurrentibus, appropinquat." Hinc nova quotidie crucesignatorum sub^ sidia ad Simonem Montfortium accesserunt : de quibus Hugo Altissiodorensis'' monachus : " Misit Dominus sin- guhs annis, tam ex Francia quam ex ahis terris, in adjuto- rium ejus multos, qui ex devotione propria assuerunt sibi in pectore signum crucis, ut venientes starent cum eo con- tra hostes fidei ad minus quadraginta diebus, propter indul- gentiam a sede apostoHca eifactam." Praecipui"^ hujus in- dulgentisB buccinatores fuerunt Robertus de Corceone Anglus, S. Stephani in monte Coelio presbyter cardinalis, qui ipse ad expugnandos Tolosanos crucis signum in pec- tore suscepit, Jacobus de Vitriaco, postea factus cardina- lis episcopus Tusculanus, Guido Carcassonensis epis- copus, Guilielmus Parisiensis archidiaconus, et Petrus Beneventanus, S. Mariae in Acquiro diaconus cardi- nalis, a Romano pontifice legatus in Galliam recens missus. Contra vero crucesignatorum conatibus, Johannes Anglorum rex et Aimericus Narbonae dominus, quantum poterant, obstiterunt. " Rex etenim Anglias Johannes," inquit Petrus Sarnensis'^, " qui semper adversatus fuerat negotio Jesu Christi, et comiti Montisfortis, ipso anno (1213.) versus partes perrexerat Aginnenses: et plures de *> Chronolog. Altissiod. fol. 110. a. >= Petr. Sarnens. hist. Albig. cap. 75, et7S. '' Ibid. cap. 77. 370 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. nobilioribus terrae illius, in ejus sperantes auxilium, reces- serunt a Deo et domino comitis Montis-fortis." Addit Guilielmus Armoricanus, sed fide poetica, Montfortii co- pias non minus celebrem hie consecutas victoriam, quam Murelli nuper obtinuerant. Non minor hac iterum victoria contigit illis Circa tempus idem, quando victricibus armis Xantos, Burdigalos, Blavios, Pictones et Anglos, Innumerosque alios, variis a partibus illuc Contra catholicos, mittente Johanne, profectos, Simonis edomuit virtus, et nobile robur Gentis Francigenae numero breve, viribus ingens ; QuiE summa meruit efferri laude per orbem, Multa triumphal! dum caedit millia ferro. Unde quidem pauci fugientes cum Saverico', Quern rex Anglorum temere praefecerat illis, Vix vitam salvare fuga meruere pudenda. IIa;c ille Philippidos suae libro octavo. Et in ejusdem libri argumento : Rex dolet hsereticos non posse juvare Johannes, Inque Deum famulosque suos ulciscitur iram. His se adjunxit, quemadmodum ad annum 1214. ex his- toria Albigensium et chronico comitis Montfortii refert Nicolaus Vignerius, " Guilielmus Barrius, vir bellica laude nobilis ; quorum auxiliis fretus Montfortius, iteratis contra comitem Tolosanum et Albigenses praeliis, Nar- bonenses oppugnavit, arcem Maurillaci recuperavit, in qua Waldenses septem exusti sunt : Montempesatum eti- am, Marmandam, Cassevolas, Cadenacum recepit ; aliaque oppida complura in agro Aginnensi, Petrogorico, Le- movicensi, Querciensi et Ruteno occupavit : in quibus tria erant apud Petrogoros ; Mons-fortis scilicet, Cas- trum-novum, et Bamaca : unde Albigensium secta ante annos centum prodiisse dicebatur." Sic ille " bel- lum circumtulit," ut in sexto libro de gestis Francorum scribit Paulus yEmilius, " oppida circumjecta cepit : prascipue in Agenensium et Ruthenorum finibus non parva " De quo supr. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 371 nec pauca in ditionem redegit ; non quod omnia ilia inipie sentirent, sed ne juvare impios (scilicet) possent : et Simo magnam spem animo conceperat, parvas opes pro virtute sua nobilitateque generis habere se arbitratus : et filios habebat fortissimos florentissimosque juvenes, Almericum Simonemque." Haec Paulus ^milius^. 42. Sub initium anni 1215. opera Petri Beneventani* cardinalis, Romani pontificis in Gallia legati, apud Mon- tem Pessulanum habitum est concilium : cui archiepiscopi quinque, episcopi octo et viginti, aliique innumeri ecclesi- astici ordinis viri interfuerunt. In eo Simon Montfortius ditionum omnium, quae bello partae fuerant, dominus decla- ratus est : missusque ad pontificem Ebrunensis praasul, ut concilii sententiam ipsi probarent. Simoni interea pos- sessio confirmata est a Ijudovico, Philippi Francorum regis primogenito : qui ante triennium cruce adversus ^ Interim vero dum in Galli'.s Albigenses armis opprimit Montfortius, adver- sus ipsorum socios in Germania ignibus sasvit Gonradus Marpurgensis inquisi- tor ; de quo ad annum 1214. in Spanheimensi chronico abbas Trithemius. Eodem anno ccepit in Alemannia praedicare frater Conradus Marpurgensis ordinis prae- dicatorum authoritate apostolica, et per annos XIX. eontinuavit : multosque et quasi innumerabiles tanquam haereticos comburi fecit, ipseque tandem occi- ditur. Qua vero arte solitus sit is haereticos deprehendere, ad annum 1215. do- cet in Hirsauginensis monasterii chronico. His temporibus multi in occulto fuerunt haeretici utriusque sexus, qui varios seminaverunt errores in Alemannia, Francia et Italia : quorum plures deprehensi flammis exusti sunt. In civitate enim Argentinensi hoc anno plusquam LXXX. numero fuerunt comprehensi si- mul una vice, quorum pauci innocentes reperti sunt. Hos frater Conradus Marpurgensis inquisitor apostolicus, judicio ferri candentis, si ncgassent hseresin, probare consuevit : et quos ferrum exussisset, velut haereticos, judicroseculari tradere comburendos. Unde panels exceptis, omnes qui semel essent accusati, et ad ejus examen perducti, per eum condemnabantur ad incendium. Fuerunt qui crederent eum plures innocenter damnavisse, etiamsi nuUius haeresis macula unquam infectus extitisset. Contra Gretser. In Camaraco civitate episcopal!, in- fra hoc quinquennium, plures haeretici comprehensi sunt ; qui omnes timore mortis suam perfidiam negaverunt. Missus est ab episcopo clericus ; qui negantes per candens ferrum examinaret, adustos haereticos esse sententiaret. Examinati sunt omnes, et combusti sunt omnes. Walterus abbas Vilariensis, apud Caesar. lib. 3. cap. 16. Decern haeretici in civitate Argentina, quae et Strasburg. com- prehensi sunt : qui cum negarent, per judicium candentis ferri convicti, senten- tia incendii sunt damnati. Similia habet Conradus decanus Spirensis, ibid, cap. 17. &c. » Papir Masson. annal. lib. 1. Jo. Marian, de reb. Hispan. lib. 12. cap. 3. Jo. Cassanion. hist. Albig. lib. 4. cap. 2. Nic. Vignier. hist, cedes, ann. 1215. S72 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. Albigenses signatus, hoc demum anno votum solvit ; Phi- lippe Bellovacorum pontifice, Gualtero comite S. Pauli, Adamo vicecomite Meleduni, Matthaso Montis Maurencii domino, et multis aliis magnatibus comitatus. Adventum ejus minus aequo animo tulisse legatum pontificium Petrus Sarnensis significat : quippe veritum ne, praster animi sui sententiam, rex Francorum de terra, quam haeresi infec- tam purgare ipse taradiu neglexerat, et pontifex ope cru- cesignatorum obtinuerat, velut supremus illius dominus, quicquam statueret. Quid vero hie gestum fuerit a Ludo- vico Guilielmus Armoricanus in chronico, quod nondum typis est excusum, ita explicat : "Anno Domini 1215. arripuit iter eundi in Albigenses Ludovicus filius regis Philippi crucesignatus, cui venit obviam Simon ille nobilis comes Montisfortis apud Montem Pessulanum ; qui, re- cepta a Pessulanis purgatione canonica, et cautione de fide catholica de caetero firmiter observanda, duxerunt ex- ercitum usque Tolosam, et earn obsederunt. Tolosanis autem pro pace supplicantibus, turrellis et propugnaculis ad voluntatem Ludovici et Simonis comitis ex condicto diruptis, obsidio soluta est sub hoc pacto, quod, haereticis omnibus converti nolentibus de civitate ejectis, catholice viverent de castero, et mandatis apostolicis obedirent." De eodem Papirius Massonus, libro tertio annalium: " Petrus Beneventanus, Innocentii nomine, Ludovicumro- gavit, ut Narbonis Martii, Tolosae, et rebellium oppido- rum, mcenia dirui juberet. Primi Narbonenses imperata fecere : exinde Tolosa, metu majoris mali, ipsa se mcenibus nudavit.'' Johannes Mariana*" ait Simonem, " suscepto principatu, Tolosam, Carcasonem, atque Narbonem mceni- bus nudavisse, civium diffidentem voluntatibus :" quo per- tinet et ille locus ex comitum Tolosanorum historia": " Fuit traditum castrum Narbonense comiti Simoni, et juratum"* dominium a civibus atque burgensibus Tolosanis, ^ Marian, de reb. Hispan. lib. 12. cap. 4. Bevtrand. gest. Tolosan. fol. 27. col. 1. '' MS. in bibliotheca colleg. Benedict. Nic. Bertrand. gest. Tolosan. fol. 27. col. 1. '' MS. juraltis dominus. CAP. X. SUCCESSIOME ET STATU. vJ/J et ipse nominatus et habitus pro comite Tolosano : et a notariis" ponebatur comes in publicis instrumentis. Fe- citque dirui n^uros civitatis, et parietes Burgi, et aequari fossata, et turres domorum fortium destrui infra villam, ut ultra non adjiciant insurgere contra ipsum ; et catenas de compitis amoveri fecit. Et castrum Narbonense, quod tunc solidum erat usque in altum, sicut nunc est, fecit evacuari tellure, et portam aperiri ab oriente ; ut, ignorantibus aut invitis civibus, castrum posset ingredi cum vellet : jussitque fossata magna fieri in castrum et civitatem, et cingi magnis sudibus". 43. Comes Raimundus', e possessionibus suis hoc modo exturbatus, una cum fiho Raimundo ad Lateranense con- eihum se recepit : ex adversa parte Guidone, fratre comitis ftlontfortii, comparente''- Post longam disceptationem ad- judicata est terra Simoni Montfortio ; atque Raimundo " abjudicata omnia, feuda videUcet et allodia, civitates et east'ra :" ut in quinto historiarum libro, capite secundo, scribit Csesarius Heisterbachensis monachus. Decreti verba haec sunt : " Sacri' concilii consilio ita duximus pro- videndum", inquit papa Innocentius, " ut, quoniam Rai- mundus quondam comes Tolosanus culpabilis repertus est, nee unquam sub ejus regimine terra potuit in pacis et ' Vid. appendic. histonee Albigens, Petri Sarnensis, pag. 326. * Hist, comit. Tolosan. MS. et inde Nic. Beitrand. de gest. Tolosan. fol. 26. col. 1. Paul. j5imil. de gest. Franc, lib. G. Jo. Marian.de reb. Hispan. lib. 12. cap. 4. Magdeburgens. centur. 13. col. 836. Renat. Choppin.de domania Franciae, lib. 1. tit. 7. Jo. Cassanion. hist. Albig. lib. 4. cap. 3. '' Guilielmus Armoricanus, in chronico rerum a Philippo Aug. (MS. in biblio- theca Cottoniana) de Innocentio III. Lateranensi concilia ann. 1215. praesidente, ita scribit J "In eodem concilio excommunicavitidem papa, multis contradicenti- bus, Barones Franciae et complices suos. Sed et comitem S. .^gidii, qui voca- batur Tolosanus, et ejus filium, damnatos de heeresi, videbatur velle restituere ad terras suas, quas eis catholici, una cum Simone nobili comite Montis-fortis, de mandato Romanae Ecclesiae abstulerant per adjutorium Dei, et de ejusdem papa3 licentia possidebant : et quod hoc non fieret universum concilium recla- mabat." " Antiqu. collect. 4. decretal.hb. 5. tit. 5. cap. 1. pag. 785. edit. Paris. ann. 1609. Adde 4. loca de Aaimundi exauthoratione in hoc concilio : ex historia MS. co- mitum Tolosan. in bibliotheca CoUeg. Benedict, exscript. per. D. Ward, et coUat. cum Nic. Bertrand. Item. Petr. Sarnens. hist. Albigens. cap. 83. pag. 300, 301. VOL. II. C C 374 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. fidei statu servari, sicut ex longo tempore certis indiciis est compertum : ab ejus dominio, quod prave gessit, perpetuo sit exclusus, extra terrain ipsam in loco idoneo moraturus, ubi dignam agat poenitentiam deportatus. Verum de pro- ventibus terrae CCCC. marchas percipiat annuatim, quam- diu curaverit humiliter obedire. Uxor vero ipsius comitis, soror quondam regis Aragonensis, cui ab omnibus laudabile testimonium perhibetur, quod sit catholica mulier et ho- nesta, terras ad suum dotalitium pertinentes integre ha- beat et quiete : ita tamen, ut sic ad mandatum Ecclesiffi faciat custodiri, quod per ipsas negotium pacis et fidei non valeat perturbari. Tota vero terra, quam obtinuerunt crucesignati advfersus hsereticos credentes, et fautores et receptores eorum, cum Monte Albano, atque Tolosa, quse magis extitit haeretica labe corrupta, dimittatur et conce- datur, salvo per omnia catholicorum jure virorum et mu- lierum et ecclesiarum, comiti Montisfortis, viro strenuo et catholico, qui plus cseteris in hoc negotio laboravit, ut earn teneat, a quibus est jure tenenda : residua vero terra, quae non fuit a crucesignatis obtenta, custodiatur ad manda- tum Ecclesiae per viros idoneos, qui negotium pacis et fidei manu teneant et defendant ; ut provideri possit unico filio comitis praedicti Tolosani : et postquam ad legitimam setatem pervenerit, si talem se studuerit exhibere, quod in toto vel in parte ipsi merito debeat provideri ; prout magis videbitur expedire." 44'. Ita exauthorato Raimundo, " Simon comes Mon- tisfortis factus est comes Tolosanus, Innocentio papa pro- curante, et rege Philippo concedente, propter hsereticam pravitatem Albigensium, et propter apostasiam Raimundi comitis Tolosani :" ut inquit Rigordus, regius chronogra- phus, in gestis Philippi Augusti. Et, ut adduntalii", " ad regem Francorum profectus, ejus comitatus nomine se beneficiarium professus, se ei jurejurando fidelitatis sanc- tissime obstrinxit: atque utrinque osculo delibato, Bi- terras reversus, conventum ea in urbe totius regionis ha- » Paul. jEmil. de gest. Franc, lib. 6.foI. 134. Vide quje ibi seqiiuntur; et vide Marian, de reb. Hispan. lib. 12. cap. 4. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 375 buit." Nemine decretis sacri (Lateranensis scilicet) concilii refragari auso, in verba sua gentem sacramento adegit. Comes vero Raimundus " secessit'' in Hispaniam : et filius ejus Raimundus venit in Provinciam, comite Simons Tolosas dominium jam adepto. Fuitque dictus Raimundus a civibus Avinionensibus receptus; et conversa est ad eum terra simi- liter Veneisini : ejusque armis'^ multa oppida continue ad Rhodanum cesserunt. Profugos et egenos principes, multi tota Gallia reguli, et ex Catalaunia non pauci, viribus et co- piis adjuvabant." In* quas vero hie angustias adductus fu- erit Montfortius, ex Hugone Altissiodorensi monacho, Ro- berti continuatore, intelligimus : cujus verba hffic sunt°. "An- no Domini 1216. venit circa Calendas MaiiParisius vir il- lustris Simon comes Montisfbrtis, qui infra octo annos ita fa- vente Domino prajvaluerat adversus haereticos in provincia Narbonensi, ut debellatis illis ipse se scriberet in literis suis vicecomitem Carcassonas et Biterris, et ducem Narbonen- sem. Veniens vero per singulas civitates vel castella, cum niira devotione tam cleri quam populi, nee non et solenni processione, susceptus est. Venit autem contra Arragones auxilium petiturus ; a quibus, propter necem Petri regis Arragonum, graves sustinebat insultus." Et in sequentis anni historia : " Circa dies illos venit in Franciam uxor illustris comitis Simonis Montisfortis contra haereticos auxilium petitura. Ita enim arctaverant virum suum comes Tolosanus et ultores mortis regis Arragonum, qui in manu valida venerant contra eum, ut, perditis quibusdam cas- tris, cum ipsa urbe Tolosa quam potenter possederat, vix ^ Hist, comit. Tolosan. MS. in bibliotli. coUeg. Benedict. Cantabrig. et inde. Nic. Bertrand. de gest. Tolosan. fol. 27. col. 3, 4. Rescriptum Innocentii III. ad comitem Tolosanum, de haereticis manifestis, &c, post mortem Milonis legati (quae contigit ann. 1211. vid. Petr. Sarnens. pag. 91.) editum, habetur in 4. collect, decretal, lib. 5. tit. de verbal', signif. cap. 10. et in decretal. Gregorian. lib. 5. tit. 40. De verhor. signif. cap. 26. super quibusd. ^ Marian, ubi supra. Vid. Vignier, hist, eccles. ann. 1216, et 1217. <• In editione secunda hujus libri, quam parabat Reverendus author, CAPUT XI. ordiri constituit ab initiis Honorii III. Romani pontificis, et a continuatione Petri Sarnensis historise, pag. 311. lin. 1. quod hie in ipsius autographo notatuii* invenitur. " Paul. .Smil.de gest. Franc, lib. G. fol. 134, edit. Paris, ann. 1544. cc2 376 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP.Xr spem haberet de reliquo retinendo, nisi succursus ei cele- riter prsestaretur." Plenius vero rem post Raimundi red- itum gestam, in comitum' Tolosanorum historia, ex chro- nico (ut videtur) Guilielmi de Podio Laurentii sic inveni- mus expositam. ^S. " Anno Domini 1217. cum comes Simon guerram longe gereret cum Ademario" de Pictavis ultra Rhoda- num ; observata temporis opportunitateRaimundus comes, cum Convenarum et Fuxi comitibus et paucis militibus, transiit Pyren^um, et intravit Tolosam mense Septembris, non ponte sed vado. Quod cum pauci scirent, quibusdam placuit, quibusdam vero displicuit. Comes vero Guido, qui erat in terra pro Simone comite fratre suo, tentavit ferro recentem motum compescere ; sed repulsus non po- tuit adimplere. Interim autem, dum ista comiti Simoni nunciantur tenenti obsidia apud Crestam, cives Tolosani cceperunt contra castrum claudere civitatem palis, et su- dibus, et magnis trabibus, et fossatis. Veniensque Simon cum domino Bertrando cardinal!, qui missus erat legatus ab Honorio papa (a quo''creatus ille presbyter cardinalis SS. Johannis et Pauli, primo pontificatus sui anno, lega- tus contra Albigenses in Gallias missus aliquot ibi annis permansit), invasit in manu valida civitatem : sed, defendentibus se viriliter civibus, nihil potuit ilia vice. Denique machinae undique eriguntur : et mittuntur mo- lares lapides versa vice. Mittitur interea in Franciam a legato dominus Fulco, episcopus Tolosanus, praedicaturus crucem, cum aliis qui mandatum habuerunt cum eodem. Cum quibus afFuit magister Jacobus"^ de Vitriaco, vir magnae honestatis, literaturae ac eloquentis, qui postea fuit episcopus Aconensis, deinde in Romana curia cardi- nalis : cui injunctum fuerat per visionem in somniis a B. Saturnino Tolosae protopraesule, ut contra suum populum ' MS. in bibliotli. colleg. Benedict. Nic. Bertrand. gest. Tolosan. fol. 27. col. 4. ^ Aimard. de Foictiers. I" Vid. Alphons. Ciacon. in vit. pontiff, et cardinal, pag. 543. *= Vid. ejus vitam et de eo Trithem. cum Vincentio, lib. 30. cap. 10. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 377 praedicaret. Et in ilia prasdicatione multos cruce signa- verunt, qui venerunt in ilia obsidione Tolosae, verno tem- pore subsequent!. Cum igitur labor pugnae tarn obsessis quam obsidentibus per totam hyemem, tam cum machinis quam cum aliis belKcis instrumentis, perdurasset, comes Si- mon, roboratus*" recentibus peregrinis, non tam aggressioni- bus quae fiebant extrinsecus, quam etiam discursibus qui fie- bant circa villam, quos et cives impediebant barreriis et fossatis, adversarios infestabat. Cui demum fuit consi- lium aedificare machinam ligneam, quam vocabant catham : cum qua terram et ligna protraherent ad replendum fos- sata; quibus aequatis pugnam cominus inferrent, et ef- fractis clausuris ligneis insilirent. Cumque intrasset ca- tham illam in crastino Nativitatis S. Johannis Baptists, anno Domini 1218. immissus ab adversa parte lapis magna vi cecidit super caput Simonis comitis ; et comminutus expiravit. Quod civibus intra viUam innotuit ilia die : qui,quantamhaberentlaetitiam, clamosis exultationibus non celarunt ; cumeratmagna tristitia ex adverso. Ecce, cujus terror erat a mari Mediterraneo usque ad mare Britanni- cum, cadit sub lapidis uno ictu : in cujus casu qui stete- rant ceciderunt, &c." Poeticam vero historiae hujus de- scriptionem ex Johannis Garlandii uvekSotoiq, si placet, accipe. Postquam Remundo*' Remundus bellicus heeres Successit, Simon cuncta negavitei. Pro domino juvenem Balcaria* firma receptat : Sed toto Simon robore vallat eum, Interea Tolosa potens fossata reformat : Et comes exclusus et comitissa dolent. Civibus ante sua comitissa retradidit arma ; Quae tamen ad damnum fleverat arma dari. Obsidet hos iterum Simon : Remundus in armis Adveniens alia parte resistit ei. Jam Sol obliquat radios in Virgine terris ; Mustaque ponuntur in locuplete penu. ^ Vid. Nic. Viguier. hist, eccles. ann. 121S. Jo. Cassanion. hi;t. Albig. lib. 4. cap. 10. ' Reimundura seniorem ante Simonem Montfortium vita fuuctum esse, hie innuere videtur poeta; quod historicse veritati repugnat. ' JBeaucaire. 378 DE CHRISTIANARUM ECCLESURUM CAP. X. Hie crucesignati vites populantur et hortos, Et virgulta suis ampla referta bonis. Machina crebra graves ictus ad moenia mittit : Ictibus opponit se populosa polis. Assunt 6alist% muris ter inillia quinque, Exceptis aliis quos numerare grave est. Tempore brumali qujedam nova villa fit extra A crucesignatis, dicta Tolosa nova. Hi clamant veterem debere perire Tolosam, Nee cui-tes tantas, nee tot habere tholos, ToUens Tolosa se laudibus intus, abundat Plausu, lascivos tollit in astra sonos. Quid dicam crebros insultusj totque recursus Occursusque graves, insidiasque geri ? Percussus toties comes est anathemate, sicut Et pater illius, nee tamen arma sinit : Conscius ipse boni, sibi spem cum pondere juris Librat, et eventum sperat adesse bonum. ^stus solstitium Sol Cancro provehit altum, Sollemnemque diem festam Johannis agunt. Post festum sanctum lux proxima nascitur atra Ecclesise turmis, militibusque crucis. Haec Garlandius, in fine libri quarti de triumphis Ec- clesiae, quee deinde amplius persequitur initio libri quinti. -Tolosa Mittit munitos urbis ad antra viros. Sed vigiles vigilare crucis didicere, videntes Urbis propositum, noctivagosque gradus. Clamor in aurora vigilum profertur ; Ad arma, Arma, venite viri, fervidus hostis adest. Itur in adversos hostes : utrinque cruenta Tela volant, telis corpora Isesa cadunt. Effundunt fundse lapides, arcusque sagittas ; Expellnntque animas vulnera larga leves. Inclusi plumbum calidum vitrumque solulum Projiciunt ; omni peste nocere student. Exclusos omnis tutatur machina, parma, Vinea, trux aries, indomitusque catus. Ad fossata simul veniunt ; hie statur, acutis Contis et gladiis pugna cruenta madet. Fit via vi Christi servis : incendia jactant, Corripiuntque demos, itque Tolosa retro. Urbis concurrunt domina?, flammisque resistunt : Occurruntque viris, altera turba, viri. Ad flammas peltis armantur amazones, uncis Diripiunt ignes, quos populantur aquis. Clavae conquassant galeas, resecantque trilices Loricas gladii : viscera lapsa fluunt. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 379 Inter se resonant ictus ; somis astra relidit Aurea ; conclamor Martis in aure tonat^ Nunc hi, nunc illi retrocedunt, iia vigorqus Exacuunt animos, instimulantque manus. O miseros homines ! discordia tanta fatigat : Guam gravis est vita, quam brevis hora necis ! Dum sic densantur, furtivus corripit ignis Simonias crates, et tabulata cati. Clamor it ad Simonem : vos mi«sam tempore tali Auditis, moritur dum crucis ista phalanx ? Audivit missam, cum, viso corpore Christi, Haec Salvatori paucula verba dedit. Aut hodie mundi, Salvator, da mihi palmani, Aut me de curis eripe, Christe, meis. Audita missa, velociter induit arma, Cujus multa manus ambit utrumque latus : Hujus in adventu consurgit turbo procella:, Quae turres rutilo fulminis igne ferit. Hinc Amalricus, iUinc Laceius Hugo ; Hie Borese similis provolat, ille Noto. Simonis hie natus, miles crucis ille, per hostes Prorumpunt ; quorum mors volat ante manus. Dum vacuant equites campum, stratis tamen ilium Implcnt corporibus : pars inimica fugit. Qui prius exierant nunquam rediere, vel ipsi Fossis vel mediis occubuere viis. Notificare novem Musce non omnia possent Vulnera ; nee poterit heec stylus iste brevis. Dicit ut historia Francorum, rivus inundans Quondam sanguineus hics sine Marte fuit. Hoc variis bellis modo verificatur ; inundat Intus et exterius, csede madente cruce. Impegit postquam muris hostiUter hostes Simon, crudescit altera pugna gravis. Obvia tela volant, hyberna grandine plura, Et torquet lapides plurima funda graves. Dimisso stat equo Simon, meditando patentis Introitus vires, ingeniique modes. Forsan in urbe fuit petraria parvula, multas Inter consimiles, otia nulla gerens ; Assidue quoniam mulieres saxa rotabant, Ut pro parte sua sic nocumenta darent. Quaelibet Eva fuit, sed prima nequior Eva, Dum pro se studuit quaelibet esse nocens. Crebros dum torquent juxta fossata lapillos Et lapides, unum casus iniquus agit : Simonis in.galeam descendit : Mons ibi fortis Labitur Ecclesiae, justitiaeque pugil. s Tolosie. 380 DE CHRISTIAN ARUM ECCLESIARUM CAP. X. Non sequitur planctus, ne clausus gaudeat hostis ; Nocte sed abducto corpore miles abit. Intitulant tempus Claris annalibus illud Haeretici : tempus flebile ludit eis. Prostrate fidei muro, fecere patentes Portas cum plausu, qui doluere prius. Imperium Romae si vir modo talis haberet, Tutus papa foret, tutaque tota Sion. Erant*" autem ante obsidionem quidem chorici' Geomantici, qui mortem comitis prtedixerant. Quorum unus natione Anglicus, Magister scilicet Rogerus de Insula, hoc de ipso composuit epitaphium : Datur item fato, casuque cadunt iterato Simone sublato; Mars, Paris atque Cato. Alter Mars fuit, quia bellicosus : alter Paris, quia for- mosus ; alter Cato, quia multis moribus adornatus. " Defuncto autem Simone comite, successor ejns et hoeres, ipsius filius Amalricus, ab obsidione recessit ; cas- trum resignans, quod tenere non poterat, Narbonense : et corpus paternum apud Carcassonam evisceratum, more Galiico, exportavit. Vacillante igitur terra, post paucos dies castrum Novum de Arrio redditur Raimundo veteri comiti Tolosano : quod comes Amalricus non est cunctatus collectis exercitibus obsidere, erectis machinis, contra ip- sum tenentem illud, atque id stabilientem Raimundum juniorem, filium Raimundi veteris comitis Tolosani. Fac- tumque est una'' die, quod in quodam insultu cecidit Guide comes Bigorrae, frater comitis Amalrici, et filius quondam Simonis jam defuncti ; et confossus vulneribus expiravit. Et ab sestatis fine usque ad finem hyemis est certatum. Demum plura castra se reddiderunt, et adhffiserunt veteri comiti Tolosano." Hasc ibi. 46. Mortem Simonis, et quee exinde secuta sunt, his quoque versibus celebrat Guilielmus* Armoricanus : •■ Matt. Paris, in hist. 1219. MS. in bibliolh. regia. ' fortasse Clerici. i" anno 1220. Vid. infra sec. 48. » Guil. Brito. Philippid. lib. 12. pag. 38j. CAP. X. SUCCESSION E ET STATU, 381 Non multopost haec Simon (magis unde dolendutn, Martyris in palma ratio nisi flere vetaret) Inclytus ille comes, Tolosanam dum obsidet urbeni, Quce fidei nostras contraria suscipiebat Haereticos, nee adliuc pastes evitat eorum, Raptus ab hac subito lachrymarum valle,beata Martyrio ad sedes meruit migrave supernas ; Gaudia martyribus addens, concivis eorum Factus, ubi aetherea cum Christo regnat in aula ; Visio cujus eum sic pascit sola, quod ipso Dum semper fruitur, nunquam fustidia sentit. Cujus ab interitu valde pars catholicorum Infirmata dolet, et pars adversa superbit. Sed nee Amalricus, ejusdem nobilis haeres, Patris onus subiens aetate insuiHcienti, Tot contra fortes solus pugnare valebat. Tunc rex magnanimus, pereunti in partibus illis Compatiens fidei, pietatis semper abundans Visceribus super afilictos, tarn grande periclm^i Antidotare volens, ad sola stipendia fisci Sexcentos equites et millia dena clientes Armis instructos, animoque et corpore fortes, Misit Araalrico succursum in tempore gratum. De Philippo Augusto Francorum rege loquitur : qui " ad senium vergens," ut inquit Rigordus'', " proprio filio sue primogenito non pepercit, quin eum mitteret bis adversus haereticos Albigenses, cum magnis sumptibus et expensis." Qua de re, in quarto libro de triumphis Ecclesiae, ita canit Johannes Garlandius. Non tamen his damnis timuit Tolosa cruentaa Victor! vires opposuisse suas : Donee in adventu Ludovici moenia fraeta Deseendunt, pacis conditione tamen. Bis Ludovicus ibi fuerat ; tamen ille secundo Exclusus, vastans proxima monte stetit, Mauleo cui nomen fuerat ; Savaricus ab urbe Exit, et ut Dominum te, Ludovice, petit. Se nummis sumptis invadere dixerat hostes, Quos sibi vulpina pacificavit ope. Consilium capiens redit inde Philippica proles Ne frustra patrias attenuaret opes. ■> Eigord. de gest. Philippi, pag. 225. 382 BE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. 47. Posterior haec filii regis expeditio incidit in annum Domini 1219. " In Ascensione Domini ejus anni," ait in rerum a Philippo gestarum chronico MS. Guilielmus Ar- moricanus, " arripuit iter eundi in Albigenses, missus a patre suo, Ludovicus primogenitus Philippi regis : et cum eo Petrus dux Britanniae ; Noviomensis, Silvanectensis, Tornacensis, et multi alii episcopi et barones ; et infinita militum et peditum multitudo. Inveneruntque Almaricum comitem, sanctissimse memoriae Simonis comitis fortis filium, in obsidione Miromandae : quam cum eodem Almarico ceperunt ; et interfecerunt omnes municipes cum mulieribus et parvulis, et omnes indigenas, usque ad quin- que millia. Inde autem profecti obsederunt Tolosam, et tepide oppugnaverunt earn, quibusdam de nostris prodi- tiose impedientibus negotium Crucifixi ; sicque infecto ne- gotio redierunt in patriam, minus laudis quam vituperii reportantes." De eadem expeditione Hugo^ Altissiodo- rensis monachus : " Anno Domini 1219. Ludovicus filius regis Francorum, cum copioso exercitu crucesignatorum de cunctis Gallise partibus, iter movet adversus haereticos Tolosanos : primumque castrum Millemandat ab haere- ticis munitum obsidet, impugnat. Deinde Tolosam tendit, eamque obsidet ; sed proditione, ut dicitur, interveni- entejinefficax redit. Post cujus reditum nostri a Tolo- sanis haereticis, solito audacioribus factis, multas moles- tias patiuntur ; nonnuUa castra amittentes, quae, proditione quorundam, haeretici in suam redigunt potestatem." Et Rogerus'' Wendoverius ad eundem annum : " Circa haec tempora, Ludovicus filius Philippi regis Francorum primogenitus, ad instantiam patris sui, innumerabilem col- legit exercitum, ut haereticos Albigenses impugnaret : ve- niensque cum omni multitudine sua ad urbem Tolosanam, cujus habitatores ex diu dicebantur hseretica pravitate fce- dati, illam obsidione vallavit. Machinis igitur per gyrum coUocatis, insultus acerrimos crebrius iterabant. Quod » Chronolog. Altissiod. fol. 111. Antonin. hist. part. 3. tit. 19. cap. 3. sec. h •i Roger. Wendover. et eum secutus Matt. Paris, hist. pag. 297, 298. edit. Tigur. Vid. Nic. Vignier. hist, ecclcs. ann. 1219. et Jo, Cassan. hist. Albig. lib. 4. cap. 14, 15. CAP, X. SUCCESSIONE ET STATU. 383 cum cives*^ cognovissent, ad defensionem sese prsepara- bant, machinasque contra machinas erigebant. Ubi cum Francorum exercitus diu et inaniter laborasset, facta est in populo fames valida, quam etiam subsecuta est dira mortalitas, tam hominum quam equorum. Simon quoque comes Montisfortis, qui princeps militlEe erat, ante portam civitatis lapide de petrario emisso in capite percussus, toto contrito corpore subito expiravit. Frater quoque ejusdem Simonis in obsidione cujusdam castri, quod non longe a Tolosa distat, ad cumulum doloris multorum, la- pide similiter ictus, diem clausit extremum. Igitur'' in exercitu Ludovici, ut praedictum est, ingruente fame cum hominum mortalitate, et rerum omnium damnosa nimis di- minutione, idem Ludovicus cum reliquiis populi sui, con- fusus, ad Gallias remeavit." Usee Rogerus Wendoverius, et post eum Matthaeus Parisiensis : in eo tamen lapsus uterque, quod Simonem hoc tempore occisum scribit, quem superiore anno extinctura constat. 48. Anni 1220. historia in Guilielmi Armoricani chro- nico sic exponitur. " Anno incarnationis Dominies 1220. firmatge sunt treugse inter Philippum regem Francias et Henricum juvenem regem Anglic. In Quadragesima prae- cedenti dominus papa episcopum cardinalem in Franciam destinavit ; petens per eum a Philippo rege, ut per singu- las domos totius regni permitteret tres denarios annuatim usque in triennium, ad succursum Albigesii, erogari. Rex autem huic petitioni minime acquievit. Almaricus, filius Simonis sanctissimi comitis Montisfortis, aestate ilia viriliter oppugnavit infideles, licet paucos bellatores haberet, et multa eorum castella obtinuit. Sed, proh dolor ! Guido frater ejus eodem tempore ab infidelibus interfectus est. Manus autem Domini erat cum Almarico, quse supplebat •^ Gives autem defensioni vacantes sese viriliter contra ejus multiformes insul- tus defendebant i lapides pro lapidibus, spicula pro spiculis remittendo. Gum igitur Francorum exercitus diu, sed inaniter et damnose, ibidem laborasset, &c. Matt. Paris, in hist, major. MS. in biblioth. reg. ^ Ludovicus igitur, multiplici damno lacessitus, cum multi de suis fame la- befacti, nasis quoque et labiis mutilati, diminuerentur j cum reliquiis populi sui confusus ad Gallias remeavit. Matt. Paris, in hist, major. MS. in bibliotheca regia. 384 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. numeium bellatorum. Erat enim in partibus illis prse- fatus episcopus cardinalis, legati fungens officio, a summo pontifice destinatus." Haec ibi: cum quibus conferenda sequens Hugonis Altissigdorensis monachi narratio. " Per bos dies*, dum Amauricus filius Simonis defuncti comitis Montis-fortis in obsidione cujusdam castri ab haereticis muniti moratur, frater ejus Guido comes Bigorriensis, ab haereticis captus, a filio comitis S. jEgidii occiditur : quod ad cumulum doloris universis Christianis in partibus illis commorantibus accessit : erat enim armis strenuus, fide devotus, ac pulcher aspectu ; cujus morte cognita, frater ejus Amauricus, tactus dolore cordis intrinsecus, promisitse ab obsidione illius castri non discessurum, donee illud aut vi aut deditione in suam redigeret potestatem : qui tamen postea, suorum auxilio destitutus, infecto negotio inde dis- cedit : quem ipso anno tristia auspicia prosequuntur : nam fere omnia castra, quae prius tenuerat, hoc anno ab haere- ticis recuperantur." Cui ilia Antonini'' Florentini archi- episcopi plane est gemina : " Anno Domini 1220. comes Guido Montis-fortis, filius Simonis memoria digni, non multum dissimilis patri in zelo fidei ad expugnandos haere- ticos, dolo comitis S. iEgidii in partibus Tolosanis occisus est, in quodam castro, quod fideles contra haereticos pug- nando occupaverant. Quo audito, frater ejus castrum ob- sedit prffidictum : nam, quod oppidani causa mortis illius juvenis fuerant, juravit se ab obsidione illius castri non recessurum, nisi eo expugnato. Sed postmodum auxilio destitutus, coactus est soluta obsidione discedere. Quo abeunte, haeretici resumptis animis omnia fere castra, quae fideles patris sui auxilio occupaverant, expugnarunt." Eodem enim anno, ut est in comitum"^ Tolosanorum his- toria, Raimundo juniori " multa se oppida reddiderunt : Castrum Vauri, Podii Laurentii, etRegalis Montis, ab ipso expugnantur et capiuntur." » Chronolog. Altissiod. ann. 1220. fol. 113. *> Antonin. hist. part. 3. tit. 19. cap. 3. sec. 1. "= MS. in coUeg, Benedict. Cantabrig. Nic. Bertrand. gest. Tolosan. fol. 28. col. 2. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 385 49. Anno ab incarnatione Domini 1221. ita in illo sae- pius citato Guilielmi Armoricani MS. chronico legimus : " Philippus rex Christianissimus cum consilio et auxilio quorundam episcoporum regni sui, misit in Albigesium ducentos milites et decern millia peditum armatorum, ad succurrendum comiti Almarico, qui patri sue sanctissimo Simoni successerat in terra ilia, Sed protervia haeretico- rum contra eum in tantum invaluerat, quod ipse eis re- sistere vix posset, nisi catholicorum adjutoria per matrem suam Ecclesiam et per episcopum Carcasonensem piis praedicationibus mendicaret. Huic exercituimissodeFran- cia praefuerunt archiepiscopus Bituricensis et comes Mar- chiae." Eodem anno Conradus* monachus et abbas ordinis ,y^^ Cisterciensis, ab Honorio III. creatus episcopus cardinalis *v;i?t/4-; Jrortuensis, legatus summa cum potestate in Gallias contra Albigenses missus est. Sequente anno mense"' Julio, Ro- gerius Fuxensis comes obiit, successore filio ; cui Rogerio Bernardo nomen fuit. Augusto mense Raimundus To- losae comes defunctus est. " Utriusque nomen," ait Jo- hannes Mariana, " ea macula deformatum, quod Albigen- sium sectae, cum ignominia pontificum Romanorum, se fau- tores praebuerant : quo merito, quamvis multum annitente filio et successore Raimundo, ut more aliorum piorum ho- minum pater sepeliretur'-, impetrari non potuit. Unum ta- men," addit hie Nicolaus Bertrandus, " admiratione et nota dignum vidi, et oculariter conspici potest : quod, etsi ejus corporis ossa, quae in sarcophago ligneo patenter jacebant, sint dispersa atque pro derelictis habita ; caput tamen accu- ratissimeafratribushospitalis sancti Johannis Tolosae serva- tum : habet in osse capitis adhuc integro florem lilii a parte posteriori, ita natura impressum, ut florem lilii cum capite in mundum simul productum facile cognoscas : est enim flos ille impressus ejusdem coloris cum capite exiccato, in quo non est ruga. Quod forte praesagium fuit : comitatum scilicet " Alphons. C'iacon. de vitis pontiff, pag. 544. Nic. Vignier. hist, eccles. ann. 1 22 1 . ex chronic. Montfort. '' Jo. Marian, de reb. Hispan. lib. 12. cap. 10. •= Vid. Guil. de Pod. Laurent, chronic, cap. 34. et P. ^mil. de gest. Franc. lib. 7. fol. 145. Bertrand. de gest. Tolosan. fol. 28. col. 23. 386 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. Tolosae ad florem lilii, id est, invictissimum regem nostrum pervenire debere. Ego autem et nostrates adhuc viventes, in vasefusteoin B.Johannis coemiterio positum, ejus corpus sive cadaver conspeximus : nunc autem dissolutum est, ossa dispersa et confracta. Caput vero durum admodum yvo- reum et coloris fuccei, ut jam dictum est, a crucesignatis in ecclesia S. Johannis Tolosae reservatur." Hsec Nico- laus Bertrandus, I. C. Tolosanus : qui ejusdem etiam Ptai- mundi epitaphium'' operi suo inseruit " ex lapidibus qui- busdam marmoreis excerptum," et duobus hisce Vasco- n^cb versiculis comprehensum. Non y a home sur terre, per grand segnor que fous. Qu'em jeltes de ma terre, si la Gleysa non fous. 50. Anno 1223. Parisiis% ex mandato papse, pro ne- gotio Albigensi congregata est synodus : cui interfuerunt Conradus, Portuensis episcopus cardinalis, a Romano pon- tifice in terram Albigensium legatus missus, Gruiliclmus Remensis, et Gualterus Senonensis archiepiscopus, una cum episcopis viginti, quorum nomina a Rigordo in fine Philippics historiae recensentur. Nam!" rex Jerusalem, et qui, summa negotia summi Pontificis vice disponens, contra hsresiarchas Missus erat, partes Tolosanas qui maculabant, Totius et regni sanctorum concio patrum Concilium tunc Parisiis generale tenebat, Procurante statum Ecclesise reparare Philippe : ait in duodecimo Philippidos Guilielmus Armoricanus"", de regis obitu verba faciens. Hoc enim tempore, pridie Idus Julii mortuus est Philippus Francorum rex : qui, ut hie notat Rigordus'', " tam in vita sua, quam in suo de- cessu, multa largitus est ad negotii Albigensis subsidium — ■' Bertrand. de gest. Tolosan. fol. 33. col. 4. Jo. Paul. Perrinus hist. Albigens. lib. 2. cap. i. ^ Rigord. de gest. Philipp. Aug. in hist. Franc, a Pithaeo edit. pag. 225, im- press. Francofurt. ann. 1596. "• Guil. Brito. Philipp. lib. 12. pag. 391. <■ Rigord. de gest. Phil. pag. 225. CAP. X, SUCCESSIONE ET STATU. 387 et juvamen," Reliquit enim " Almarico'' comiti Montis- fortis viginti millia (millia centena habet in sexto libro de gestis Francorum Robertus Gaguinus) librarum Parisien- sium, ad uxorem ejus et suos de Albigensi terra et manu hostium reducendos." A^ina^cus vero "a. partibus' Albi- gensium in Franciam propter inopiam vietualium rediens, Carcassonem, urbem munitissimam, et alia castra, quae cum labore maximo et sumptu inaestimabili et amissione plu- rium gentium fuerant acquisita, et per annos quatuordecim a Francigenis possessa, reliquit." Eas tum vires erant Albigensium: adversus quos novum regem Ludovicum hisce versibus excitat Guilielmus Armoricanus in Philip- pidos epilogo ; Victiices alas Tolosanas transfer in oras, Facque ut vera fides in partibus audeat illis Ostentare caput, ritusque abolere prophanos ; Haeresis ut toto regno procul exulet omnis. 51. Eodem etiam tempore, " Albigenses' in partibus Bulgarorum, Croatiae, et Dalmatiae adeo invaluerunt, ut etiam episcopos et alios multos regionum illarum" ad suas partes pertraxerint. Qua occasione sequens haec a Con- rado Portuensi episcopo, quem contra Albigenses legatum a pontifice missum diximus, scripta est epistola. " Ve- » nerabilibus patribus, Dei gratia, Rothomagensi archiepis- copo et ejus sufFraganeis episcopis, salutem in Domino Jesu Christo. Dum pro sponsa veri Crucifixi vestrum cogimur auxilium implorare, potius compellimur lacevari singultibus et plorare. Ecce, quod vidimus loquimur, et quod scimus testificamur. Ille homo perditus, qui extol- litur super omne quod colitur, aut quod dicitur Deus, jam habet perfidiffi suae praeambulum haeresiarcham, quem hasretici Albigenses papam suum appellant, habitantem in finibus Bulgarorum, Croatiae et Dalmatias, juxta Hunga- ^ Rigord. de gest. Philipp. Aug. pag. 226. - Fragment, de gestis Ludovici VIII. ibid. pag. 398. Vincent, specul. histo- rial. lib. 30. cap. 125. Gillii annal. Franc, fol. 142.. b. " Roger. Wendover. et Matt. Paris, hist. ann. 1223. pag. 306. 388 DE CHRISTlANAHUM ECCLESIARUM CAP. X, rorum nationem. Ad eum confluunt haeretici Albigenses, ut ad eorum consulta respondeat. Etenim de Carcasona oriundus, vices illius antipapae gerens Bartholomaeus hae- reticorum episcopiis, funestam ei exhibendo reverentiam, sedem et locum concessit in villa quae Porlos appellator, et seipsum in partes transtulit Tolosanas. Iste Bartholo- meeus, in literarum suarum undique discurrentium tenore, se in prime salutationis alloquio intitulat in hunc modum : Bartholomaeus, servus servorum sanctae fidei, tali salutem. Ipse etiam inter alias enormitates creat episcopos, et Ec- clesias perfide ordinare contendit. Rogamus igitur at- tentius, et per aspersionem sanguinis Jesu Christi, et pro- pensius obsecramus, auctoritate domini papee qua fungimur in hac parte, districte prascipientes, quatenus veniatis Seno- nis in octavis apostolorum Petri et Pauli proxime futuris : ubi et alii praelati Franciae, favente Domino, congregabun- tur ; parati consilium dare in negotio praedicto, et cum aliis, qui ibidem aderunt, providere super negotio Albigensi. Alioquin inobedientiam vestram domino papae curabimus significari. Data apud Planium, sexto Nonas Julii." 52. Verum " hunc tumultum morte praedicti antipapae celeriter terminatum esse", notat Rogerus Wendoverius, et ejus exscriptor Matthaeus Parisiensis. Et in parliamento general!, quod Parisiis anno 1224. tenuit Ludovicus Franco- rum rex, ut alius' scribit historicus, " Honorivis papa indul- gentiam, quae in Lateranensi concilio contra Albigenses haereticos fuerat instituta, auctoritate propria ad tempus revocavit ; et Raimundum comitem Tolosanum fide catho- licum approbavit." Eo enim anno, quemadmodum apud Antoninum'' legimus, " comes Tolosanus Raimundus, qui erat fautor ac defensor haereticorum, et alii Albigenses, missis Romam ad papam legatis, spoponderant se Ro- manae Ecclesise velle stare mandatis. Quare Honorius papa mandavit Narbonensi archiepiscopo, ut dictum comi- tem cum suis adhaerentibus audiret, ac omnia sibi scripto referret. Qui, convocatis totius provincias episcopis atque • Fragment, gestor. Ludovici R. a Pithseo edit. pag. 398. •> Antonin. hist. part. 3. cap. 3. sec. 6. Bertrand. gest. Tolosan. fol. 30. col. 2. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. -389 praelatis, ipsis praesentibus juramentum ipsius comitis, quod staret Ecclesias Roftianas mandatis, recepit ; et post eum ab omnibus aliis baronibus, qui de favore haereticorum erant suspecti. Quibus juramentis susceptis mandavit, sub vir- tute prsestiti juramenti, quod terras suas securas et Romanas Ecclesiae obedientes redderent, clericis redditus suos inte- gros regtituerent, illisque pro illatis damnis viginti quinque (al. quindecim millia) marcas auri darent ; quam pecunise quantitatem infra tres annos consignarent : et quod deh«- reticis confessis vel convictis justitiam facerent, et pro posse eorum haereticam pravitatem ab ilia provincia extirpa- rent." Haec Antoninus : quae in eoncilio, Romani pontificis authoritate infra Octavas Assuniptionis B. Mari^ apud montem Pessulanum celebrato, transacta significat author'^ fragmenti gestorum Ludovici regis, in quo ista totidem pens verbis descripta reperiuntur. 53. Pervenit deinde in Gallias Romani pontificis lega- tus, nomine Romanus", S. Angeli diaconus cardinalis : qui " apud'' Biturigas concilium celebravit ; ad quod regem"" Francorum cum archiepiscopis, episcopis, et clero Galli- cano" convocari fecit ; una cum comite Tolosano, pro quo principaliter ad partes illas missus fuerat. " Convene- runt igitur," inquit Rogerus Wendoverius, " apud Bitu- ricam civitatem ad concilium, Lugdunensis, Remensis, Rothomagensis, Turonensis, Bituricensis, Anxianensis archiepiscopi : Burdegalensis vero Romae fuit, et Nar- bonensis ecclesia vacabat. Convenerunt etiam novem pro- vinciarum sufFraganei circiter centum, cum abbatibus, et prioribus, et singulorum procuratoribus capitulorum, man- datum summi pontificis audituri. Sed quoniam Lugdu- nensis archiepiscopus vendicabat sibi primatiam super archiepiscopum Senonensem, et Rothomagensis super Bituricensem, Anxianensem, Narbonensem, et eorum suf- "= Fragm. a Plthaeo edit, ad ami. 1224. pag. 398. "* De Romani legatioiie adversus Albigenses, vid. magnum chronicon Belgi- cum a Pistorio edit. pag. 222. et Matt. Westmonaster. ad annum Dom. I22G pag. 120. etibid. ann. 1225. pag. 399. '' Aubei-t. Mivse. chron. ann. 1226. ex Iperio. Papir. Masson. annal. lib. 3, ' Roger. Wendover. et Matt. Paris, hist. ann. 122G. pag. 317. VOL. II. D D 390 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. fraganeos, timebatur de discordia ; et ideo non fuit sessum quasi in concilio, sed ut in consilio. Quilius sedentibus, et lectis in publico legationia literis, apparuerunt comes Tolosanus ex una parte, et Simon'' de Monteforti ex al- tera, qui petiit sibi restitui terram Reimundi comitis Tolosani, quam dominus papa et rex Francorum Philippus sibi et patri suo contulerunt, exhibens super donatione facta utriusque, papae scilicet et regis, munimenta. Ad- diditque, comitem Reimundum abjudicatum fuisse Romae in concilio generali propter haeresim, quae dicitur haeresis Albigensium, ad minus a parte majori terrae quam nunc tenet. E contra, comes Reimundus obtulit se facturum erga regem Francorum et Ecclesiam Romanam, quicquid facere deberet pro haereditate sua. Tunc cum peteret pars adversa ab eo, ut subiret judicium duodecim parium Gallias, respondit Reimundus : Recipiat rex homagium meum, et paratus sum subire ; quia forte aliter non habe- rent me pro pari. Cumque bine inde fuisset plurimum altercatum, praecepit archiepiscopis singulis legatus tunc praesentibus, ut, convocatis seorsum unusquisque sufFraga- neis suis, cum eis deliberarent super negotio praefato, et traderent legato consilium suum redactum in scripto. Quo facto legatus excommunicavit omnes, qui super hoc sua consilia revelarent ; dicens se ea velle domino papse signi- ficare, et Francorum regi ostendere." 54. Postea vero, " ad hortationem legati, Ludovicus rex Francorum, cum archiepiscopis, episcopis, abbatibus, comitibus, nobilibus, baronibus, caeterisque magistratibus Franciae, Normanias, Flandriae, Burgundiae, Britannias, Campaniae, Hannoniae, Alverniae, de Pontino, de Bituria contra Avinionenses et Tolosanos haereticos crucesignati sunt :" ut in anni 1226. historia scribit Godefridus" Colo- niensis monachus. Vincentiiis'' Bellovacensis, et author" fragmenti gestorum Ludovici regis, ad annum IS^S**. re- '' Mmaricus. Papir. Masson. annal. pag. 295. " Godefrid. annal. a M. Frehero edit. pag. 294. I" Vincent, specul. hist. lib. 30. cap. 1 28. "^ Fragment, a Pithaeo edit. pag. 400. <> In Martini Poloni chronico, ut a Suffrido Petro ex MSS. est editum, pag. 406. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. .j91 ferunt : anni exordium non a Calendis Januariis, ut alii, sed a die^ Martii vicesimo quinto deducentes. " Circa Purificationem B. Mariffi," inquiunt, " Ludovicus rex, et magnates regni Franciae plurimi, archiepiscopi, episcopi, comites ac barones, Parisiis, per manum Romani cardinalis et legatij contra Albigenses signum crucis assumpserunt. Consequenter autem in paschali tempore, anno Domini 1226. rex et omnes crucesignati Bituris conveniunt. Inde procedunt per Nivernam et Lugdunum civitates ad Avi- nionem urbem inexpugnabilem, ab Ecclesia Romana per septem^ annos excommunicationi subjectam propter haere- ticam pravitatem, &c." De eadem expeditione Aquicinc- tinus^ chronographus ad annum 1225. agit his verbis. " Ludovicus rex Francorum profectus est adversus Albi- genses, cum multis nobilibus, tam episcopis quam princi- pibus ; videlicet archiepiscopo Remensi, Guilielmo de Jovis Villa et Gareno Silvanectensi episcopo, Philippe Boloniensi, Guidone sancti Pauli, comitibus, et multis aliis tam clericis quam laicis : qui Avinionem obsederunt et ceperunt. Sed in obsidione Guido, comes sancti Pauli, quadam petra mangonelli percussus est et interfectus." HaBC ille : qui ad annum 1225. profectionem illam refe- rens, non magis excusari potest, quam Robertus'' Gaguinus, qui eandem ad annum 1227. retulit. Rogerus autem Wen- doverius, et ejus vestigiis insistens Matthaus Parisiensis', omnium copiosissime, ad annum 1226. rem totam perse- quitur : cujus narrationem, quantumvis longiusculam, in- signem tamen, et lectione atque observatione dignissimam, non potui hie integram non intexere. Sic igitur ille : 55. V Per idem tempus facta est praedicatio in partibus Gallicanis a legato Romano generaliter, ut omnes qui referri videtur ad annum 1224. Sed id vult author, eo anno cmcem a legato accepisse regem ; deinde post duos annos (ann. sc. 122C.) receptam esse Avinio- nem. e Vel Paschate. Vid. infr. sec. 62. ' Sic etiam in Martini Poloni chronico, ut a Suffrido Petro ex MSS. est editum, pag. 406. s Auctar. Aquicinct. chron. Sigebert. a Mirseo edit. '* Gaguin. de gest. Franc, lib. 7. 1 Matt. Paris, hist. pag. 319, 321, 322, D D 2 392 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARlTM CAP- X possent arma movere, se criice signarent super comitem Tolosanum et populum ejus ; qui omnes haeretica fceditate dicebantur infecti. Ad ejus quoque praedicationem multi- tudo maxima praglatorum et laicoi'um crucis signaculum susceperunt ; plus metu regis Francorum, vel favore legati, quam zelo justitiae inducti. Videbatur enim multis abusio, ut hominem fidelem Christianum infestarent: praecipue cum constaret cunctis eum in concilio, nuper apud civi- tatem Bituricam habito, multis precibus persuasisse legato, ut veniret ad singulas terrae suae civitates, inquirens a singulis articulos fidei ; et, si quempiam contra fidem in- veniret sentientem catholicam, ipse secundum judi- cium sanctse Ecclesiae, justitiae ex eis plenitudinem exhiberet. Et si civitatem aliquam inveniret rebellem, ipse pro posse suo earn cum habitatoribus suis ad satis- factionem compelleret. Pro se ipso autem obtulit, si in aliquo deliquit, quod se fecisse non recoluit, plenam Deo et sanctae Ecclesise satisfactionem, ut fidelis Christianus, et si legatus vellet, etiam fidei examen subire. Haec quoque omnia legatus contempsit : nee potuit comes ca- tholicus gratiam invenire, nisi pro se et haeredibus suis, haereditatem suam deserens, abjuraret. Rex vero Franco- rum, ad ejusdem legati exhortationem cruce signatus, noluit expeditionem bellicam promovere, nisi Uteris prius a domino papa impetratis ad regem Anglorum inhibitoriis, ne sub poena excommunicationis regem Francorum inquie- taret, vel arma contra eum moveret de aliqua terra quam in praesenti possidebat, sive juste, sive injuste, dum idem rex esset in servitio suo et Ecclesise Romanae, ad exter- minandum hasreticos Albigenses, et eorum fautorem et complicem comitem Tolosanum : sed eidem regi, ad exal- tationem fidei, consilium et auxilium impendere non tar- daret. Et his ita gestis, rex Francorum Ludovicus, et legatus, omnibus cruce signatis diem statuerunt peremp- torium, ut in Ascensione Domini apud Lugdunum, cum equis et armis, sub poena excommunicationis, convenirent ; ipsos ad expeditionem propositam sequuturi." 56. " Rex autem, omnibus ad expeditionem necessariis apud Lugdunum rite praepai-atis, cum exercitu quasi in- CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 393 vincibili iter arripuit ; sequente legato cum avchiepiscopis, episcopis, et aliis ecclesiarum praslatis. jEstimati sunt autein in exeixitu militum et equitum bellatorum ad quin- quaginta millia, praeter pedites, qui quasi sub numero non cadebant. Legatus autem excommunicavit publice co- mitem Tolosanum ; et omnes ejus fautores, et terram illius totam supposuit intevdicto. Profectus itaque rex mican- tibus clypeis et vexillis, cujus progressus adeo erat horri- bilis, ut castrorum acies ordinata in provinciam pervenit comitis Tolosani. Tandem in vigilia Pentecostes, omnes Avinionem venientes, quae civitas proxima illis erat de potestate comitis supradicti, proposuerunt eam prius im- petere, et sic terram comitis totam, ab initio usque ad finem, cum habitatoribus ejus delere. Ubi rex et legatus transitum civitatis in dolo a civibus postulantes, dixerunt se illuc pacifice advenisse ; et non ob aliud civitatis trans- itum postulasse, nisi ut itineris compendium sequerentur. Gives quoque, super liaec colloquentes, fidem eorum asser- tionibus non dederunt, dicentes, quod plus in dolo, quam pro vis3 compendio, exigebant introitum civitatis. At rex, in furorem versus, juravit se inde non recessurum, donee comprehenderet civitatem. Et, machinis in locis congruis collocatis, jussit urbem acriter infestari. Fit igitur ad civitatem assultus gravissimus, dum petraria, balista, scrofa, catus, arcus, funda, ensis, lancea, scutum, galea, umbo, clava, lorica, sagitta, hinc inde quid valeat, expe- riretur. E contra, civitas ante dies illos ab hostium cuneis ■ prorsus incognita, fossatis, mceniis, turribus, propugnaculis deforis : intus militibus, servientium millibus^ equis et armis, lapidibus comportatis, spiculis fabricatis, repagulis et machinis aptatis, et victualibus redundanter referta, hostium supervenientium non expavit incursum. Defen- sores enim urbis, lapides pro lapidibus, tela pro telis, sudes pro sudibus, jacula pro jaculis animosius remittentes, et argumenta pro argumentis excogitantes, vulnera Galligenis letifera inferebant." 57. " Cumque per tempus plurimum protraheretur obsidio, deficientibus alimentis, periit hominum innumera multitudo. Comes enim Tolosanus, ut bellator industrius, 394 DE CimiSTlANARUM ECCLESIARUM CAP. X. ante Francorum adventum, omnia alimentorum genera, cum senibus, mulieribus, ac parvulis, necnon et animali- bus cum jumentis, ab eorum praesentia longius removens, omne eis alimentorum genus subtraxit. Nee enim solum- modo homines, verum etiam equos exercitus et jumenta fames extinxit : fecerat namque comes saepe-dictus prata arari totius regionis, nee erat jumentis pabuli subsidium, nisi quod ibi delatum fuerat ex partibus Gallicanis. Unde necessitate cogente, multae legiones armatorum a castris recedentes, ut victualia quaererent hominibus, et pabula jumentis, multa repugnantia sibi municipia in circuitu ce- perunt ; et multoties a comite Tolosano, qui cum suis erat agminibus in insidiis constitutus, damna non modica per- tulerunt. In obsidione vero Galligenis multa imminebant necis pericula, inter quos fervebant potissimum mortalitas hominum et equorum, tela mortifera, et damnosi lapides civium se viriliter defendentium, fames generalis, et prae- cipue inter pauperes, quibus deerat cum pecunia alimen- turn. Atque praeter caetera miseriarum incommoda, quae sine intermissione grassabantur in populo, oriebantur ex cadaveribus jumentorum et hominum, quae passim morie- bantur, muscae quasdam grossse et nigerrimas, quae intra tentoria, papiliones, et umbracula, se stridore abomina- bili ingerentes, dapes inficiebant et pocula: quas cum nemo abigendo arcere poterat a calicibus et catinis, mor- tem Galligenis subitam inferebant. Confusio regem, et prajcipue legatum, invasit ; quia, si tanta talisque expeditio infecto recedere negotio cogeretur, opprobrium tam Franci incurrcrcnt quam Romani. Tunc principes exercitus, quibus in tot mortibus longa videbatur mora, minores cas- trorum cum majoribus ad urbem invadcndum solicitant. Unde super pontem quendam, qui ultra Rhodanum fluvi- lun se extendit, ad urbem tanta se armatorum copia in- gessit, quod, vel a civibus vel etiam prae pondere in eo pugnantiuni, pons fractus preecipitavit in flumen rapidissi- mum ad tria millia armatorum. Quid ergo ? Vox et cxultiitio civium, dolor et confusio fit Francorum. Tunc rives, visa opportunitate, dum Franci ad mensam sedentes cpvdis intcndcrent cl poculis, die quadam exierunt de CAP, X. SUCCIiSSIONE ET STATU. 395 civitate in fortitudine gravi ; et, facto impetu in hostes non prsemeditatos, ad duo millia ex Francigenis peremerunt. Et absque suorum laesione indemnes, civitatem suam in- gressi, tales irruptiones s^pe fecerunt in hostes. At rex Francorum, animo nimis consternatus, jussit interfectos in Rhodanum, propter corruptionem, praBcipitari ; qui aliud coemiterium in tanta cadaverum multitudine non habe- bant. Fecerunt praeterea, inter se et urbem, fossatum spatiosum satis et altum ; et insuper obsidio a civitate longius arcebatur. Legatus autem, et omnis chorus prae- latorum comitem Tolosanum, et cives, cum universo po- pulo regionis, vindictae genus aliud non habentes, sub anathemate concluserunt." 58. " Tunc liudovicus rex Francorum, ut pestilentiam effugeret, quae nimis fervebat in castris, ad quandam ab- batiam Muntpancier appellatam, quae non multum ab obsidione distabat, se contulit, donee civitas caperetur. Ubi venit ad eum Henricus comes Campaniensis, cum jam quadraginta dies in obsidione peregisset, petens, de consue- tudine Gallicana, licentiam ad propria remeandi. Cui cvtm rex licentiam vetuisset, respondit comes, quod factis quadraginta dierum in obsidione excubiis non tenebatur, nee voluit diutius interesse. Rex autem ad haec nimia suc- census ira, affirmavit cum juramento, quod, si ita recederet, ipse terram ejus totam incendio devastaret. Tunc comes, ut fama refert, procuravit regi venenum propinari, ob amorem reginae ejus, quam carnaliter illicite adamavit: unde, libidinis impulsu stimulatus, moras ulterius nectere non valebat. Comite igitur taliter recedente, infirmabatur rex usque ad desperationem, et pervagante ad vitalia ve- neno perducitur ad extrema : licet alii asserant, ipsum non veneno, sed morbo dysenterico expirasse. Mortuo quo- que rege, Romanus qui afFuit apostolicae sedis legatus, et pra3lati qui aderant, ejusdem secreti consiliarii, mortem regis expediens decreverunt celare, donee civitas red- deretur : quia, si ita solveretur obsidio, magnum inde scan- dalum oriretur. Finxit ergo legatus, et pr^lati qui aderant, regem gravi infirmitate detentum ; sed ex medicorum judicio ipsum cito convaliturum dicebant, denuntiantes 396 DE CIIKISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. principibus legionum, ut urbem viriliter impugnarent. Corpus autem defuncti regis fecerunt multo sale condiri, et in abbatia ilia viscera tumulantes, reliquum corpus linte- aminibus ceratis, coriisque taurinis jusserunt involvi. Et sic legatus cum praelatis ad obsidionem reversus est ; corpore regis in abbatia sub tuta custodia deputato. Cum igitur vidisset legatus, quod nihil in obsidione proficiebant, sed diversis incommodis prorsus deficiebant, de consilio ma- jorum qui erant in castris nunciavit in civitatem ; instantius petens, quatenus, accepta securitate pacifice veniendi et revertendi, mitterent duodecim ex majoribus civitatis ad legatum, et venirent quantocius de pace et concordia trac- taturi." 59. " Datis igitur de securitate obsidibus, venerunt ad colloquium legati cives duodecim, et de pacis forma diutius tractantes, persuasit civibus legatus constanter, ut se red- derent ; salvis sibi et suis omnibus possessionibus et rebus, cum libertatibus universis, sicut hactenus melius et liberius habuerunt. Ad base cives respondentes dixerunt, quod nullo modo se redderent, ut sub Francorum viverent potea- tate ; quorum multoties experti fuerant superbiam et inso- lentiae feritatem. Tandem, post multashinc inde discep- tationes, petivit legatus ut, cum praelatis qui aderant, posset ingredi civitatem, ut fidem probaret in ea inhabi* tantium : affirmans cum juramento, se non ob aliud obsidi- onem protraxisse, nisi ut salutem quaereret animarum. Addidit etiam, quod clamor infidelitatis, quse in urbe invaluerat, ad papam ascendit : unde scire desiderabat, utrum clamorem opere complevissent. Tunc cives, super promissione sua fiduciam habentes, et de fraude nihil sinistrum suspicantes, sub conditione praedicta, praestito utrinque juramento, concesserunt legato cum pra?latis sim- pliciter et eorum sequelis ingressum urbis : quos dolose, ut pnelocutum fuerat, Francigenae apertis januis violenter subsequentes, spreto turpiter juramento, cives ceperunt, et cos vinculis constrinxerunt, urbem spoliaverunt, multos occidcrunt ; et, dolosam sic adepti victoriam, nobilissimae civitatis turres et moenia confregerunt. Novissime vero legatus, civitate sub. Francorum deputata custodia, soluta CAF. X. SUCCESSION E ET STATU. 397 obsidione, corpus regis defuncti cum praelatorum tumultu Parisios jussit deferri, et in collegio antecessorum suorum more fecit regie sepeliri. Obiit autem rex mense Sep- tembri, ut dicunt; cujus mortem per mensem, et eo am- plius, celaverunt. De illis autem, qui ad obsidionem venerunt cum rege, tarn de interfectis et in flumine sub- mersis, quam de pestilentia et morte communi defunctis, plus quam viginti duo millia perierunf." Antoninus'', viginti millibus subductis, " plusquam duo millia hominum ibi mortua esse" ait. Vincentius*^ similiter, et author'' frag- ment! rerum a Ludovico rege gestarum, " circa duo millia hominum, ccelorum vel potius telorum imbribus, et la- pidum volatu, et infirmitate propria, mortua esse" scri- bunt. Robertus Gaguinus' civium telis " mille sexcentos" periisse dicit. 60. Urbis oppugnationem, " in vigilia S. Barnabse apostoli, quae fuit quarta feria Pentecostes" h. e. decimo die Junii, in quern anno 1226. quarta feria Pentecostes incidit, cceptam, usque ad festum Assumptionis B. Mariae, sive quindecimum diem Augusti continuatam, tradit frag- menti author cum Vincentio. Antoninus civitatem " tribus mensibus" a rege impugnatam scribit. De exitu vero negotii, et hie et illi narrationem habent diversam ab ea, quam ex Rogero Wendoverio proposuimus. " Avinio- nenses," inquit Vincentius, et eum secuti reliqui, " regis magnanimi constantiam attendentes, qui cum suis proce- ribus juramento firmaverat se non recessurum, donee villa caperetur vel redderetur, ducentis datis obsidibus de melioribus villae, jurant stare mandate Ecclesiae. Tunc de mandate domini legati, rege imperante, fossata implentur ; trecentae domus turrales, quae in villa erant, et omnes muri circumquaque solo diruti cosequantur : villa absolvitur : " Anno Domini 122C. rex Francorumcum fratre suo Tolosanam vallavit : ubi, fratre ab haereticis fere cum VI. millibus occiso, rex per fugam elabitur, et super Rhodanum moritur. Albertus abbas Stadensis in chronico. >• Antonin. hist. part. 3. tit. 19. cap. 3. sec. 6. ■^ Vincent, spec. hist. lib. 30. cap. 128. Vid. Guilielmi Nangiaci chron. MS. inbiblioth. regia, in anni 1 226. historia. ^ Gest. Ludov. a Pithaeo edit. pag. 400. " Gaguin. de gest. Franc, lib. 7. 398 DE CHRISTUNARUM ECCLESIARUM CAP. X. dominus legatus multas bonas fet laudabiles institutiones Jnducit; magister Nicolaus de Corbeia monachus Clunia- censis in ipsius loci episcopum consecratur. Rex, inde amoto exercitu, progreditur per provinciam : et redduntur eis pacifice" civitates et castra et fortaliciae omnes usque ad leucas quatuor a Tolosa. Rex praefecit toti illi re- gioni Himbertum de Bellojoco loco sui. Die autem Jovis ante festum Omnium Sanctorum, regem ad propria rede- untem infirmitas mortalis invadit: die Martis sequenti apud Montpansier labitur in phrenesim ; et die Dominica subsequenti, scilicet in Octavis Omnium Sanctorum," mo- ritur. Ut autem, " procurante'' comite Campanife, qui, ut sinistra fama refert, cum regina Blanchia adulterabatur, rex Ludovicus interiit potionatus :" quemadmodum his etiam verbis a Matthaeo Westmonasteriensi est traditum, et his- toriae concinnatore, ita et statim post regis mortem, " orie- batur"" rumor, quod dominus legatus secus quam deceret se habebat versus eandem dominam Blancam. Sed pium non est hoc credere ; quia semuli ejus hoc disseminaverunt, benignus autem animus dubia in melius interpretatur :" ait hie in additionibus ad Rogeri Wendoverii historiam Matthaeus Parisiensis ; quitamen in continuatione ejusdem historiae, anno 1241. quum, Gregorio IX. defuncto, in papam a quibusdam cardinalibus eligeretur legatus iste Romanus, huic electioni opposuisse se imperatorem com- memorat, his inductum rationibus. " Habuit enim ipsum infamem, turn propter persecutionem universitatis Pari- siaca;, quando etiam dicebatur corrupisse reginam Franciae B. turn quia imponebatur ei, quod foverat dissidium inter papam Gregorium jam defunctum, et ipsum imperato rem." In majore vero ipsius historia, quae in bibliotheca regia (ipsius, ut putatur, Matthaei manu descripta) asservatur, ad annum 1226. pleniusista: sed pro Blanca a corrup- " Sic etiam legimus in Martini Poloni chronico, pag. 400. ut ex MSS. a Suffrido Petro est editum. I" Matt. Westmonaster. et Roffens. hist. ann. 1226. " Matt. Paiisiens. ann. eod. pag. 322. edit. Tiguiin. collat. cum MS. Cottoniano. Vid. loc. in edit. Tiguiin. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 399 tore aliquo, quod et MS. codicis rasura et res ipsa prodit, universitatis Parisiacensis nomine substituto, hunc in mo- dum enarrata invenimus. " Oriebatur interim rumor irre- citabilis ac sinister, scilicet quod dominus legatus secus quam deceret se habebat versus universitatem Parisiacen- sem : et orta est proinde infamia multiformis ; quam sus- citavit, ut dicitur, ipse Parisiensis contemptus et persecutio. Unde multi magnates Francorum a novi regis coronatione, et reginffi ac legati consilio, qui jam se de jam dicta Avi- nionis proditione, necnon et reginae infami societate, mul- tipliciter maculaverat, sese absentaverunt, nee con- senserunt; imo potius ad arma sese praeparaverunt." Interea vero " summam'' rerum Blancha regebat, de- mandatam suprema mariti regis voluntate. Eam statim res bellicse excepere. Raimundus Tolosanus religionis hostis judicatus. Saracenum (id oppidi nomen est), ubi praesidium Francorum ei-at, adortus, deditionem facere coegit. Umbertus vir bello clarus, praefectus regius, in Tolosates jussu Blanchas profectus, cum agris vastitatem ostentaret, urbi excidium minaretur, pervicit' ut se dede- rent." Haec breviter, suo more, Paulus iEmilius. De Raimundi proscriptione, Fredericus II. imperator, in bulla aurea ad Henricum III. Anglorum regem transmissa, ita meminit, " Habeat*^ de praemissis rex Anglorum ex seipso exemplum, cujus patrem, regem scilicet Jo- liannem, tam diu excommunicatum tenuit Romana Eccle- sia, quousque ipsum et regna ejus constituit sub tribute. Habeant etiam generaliter omnes idem exemplum de comite Tolosano, et alios principes multos, quorum terras et personas tam diu sub interdicto concludere molitur, donee illos in consimilem redigat servitutem." De re ab Umberto Bellijocensi gesta, plura leguntur in chronico^ <■ p. iEmil. de gest. Franc, lib. 7. ' Anno 1227. Lodowicus Francorum rex,de consilio Blanchae matris su Meaux en Brie, 402 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. tandae pacis modo diebus pluribus est moratum. Deinde profecti sunt Parisios, ut in praesentia regis Ludovici omnia consummarentur." Extat adhuc*^ integrum pacti- onis illius instrumentum : cujus hoc initium. " In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Amen, Ludovicus Dei gratia rex Francorum. Noverint universi praesentes pa- riter et futuri, quod, cum Raimundus filius Raimundi quondam comitis Tolosse diu in excommunicatione per- sistens voluerit esse longo tempore contumax ac re- bellis : ad cor tamen rediens, Domino faciente, ad man- datum Ecclesise et charissimi amici nostri Romani S. An- geli diaconi cardinalis, apostolicae sedis legati, venit humi- liter et devote ad absolutionem suam ; gratiam et miseri- cordiam Ecclesiee et nostram, et non judicium, postulans. Et promisit antedicto legato, nomine Ecclesiae Romanae, et nobis et haeredibus nostris, quod de caetero devotus erit, et usque ad mortem Ecclesise fideliter adhaerebit : et quod haereticos, et eis credentes, fautores, et receptatores, in terra quam ipse et sui tenent et tenebunt, semper totis ejus viribus (non parcens in hoc proximis, vasallis, con- sanguineis, nee amicis) expugnabit ; et terram tandem purgabit ab htereticis et haeretica fceditate, et juvabit etiam ab ea purgare terram quam nos tenebimus. Et promisit etiam quod justitiam debitam sine mora faciei de haereticis manifestis, et fieri faciet. Per bailivos suos viriliter et potenter inquiret, et etiam diligenter inquiri faciet, de inveniendis hasreticis, credentibus, fautoribus, et eorun- dem receptatoribus, secundum ipsam ordinationem, quam super hoc fecit dictuslegatus, &c." Sponte'' deinde in Lupara regis satellitibus se custodiendum dedit, donee filiam unicam et haeredem Johannam, secundum pacta et conventa, apud Carcassonem nuntiis regis, et quinque munitissimas ar- ces traditas, atque muros Tolosae dirutos, constitisset : dieque Aprilis decimo tertio coram duobus cardinalibus, Ro- <: Bertr. fol. 34, 35. ■' Papir. Masson- annal. lib. 3. in Divo Ludovico. Vignier.- hist, ecclesiast. aim. 1229. An. 122S. terminatur chronicon Tolosanum MS. (Frelieri) j idem, utvidetur, quod est in biblioth. Cantabrig. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 403 mano videlicet Francorum, et episcopo Portuensi Anglo- rum legato, ab excommunicationis sententia absolutus est. Habentur ista in comitum^ Tolosanorum historia, his verbis expressa. " Omnibus ordinatis et sigillatis, recon- ciliatus et absolutus fuit comes, et qui cum ipso erant, ab excommunicationis sententia qua fuerant innodati, in die Parasceues, mense Aprili : dictusque comes crucem sus- cepit transmarinam, anno Domini 1229. Eratque pietas' virum tantum videre, qui tanto tempore tot et tantis na- tionibus potuerat restitisse, duci nudum in camisia, et in braccis et nudis pedibus, ad altare. Erant praesentes ad haec duo Romanes Ecclesi^ cardinales : unus, legatus in regno Franciae, et alius, in regno Angliae episcopus Portu- ensis, &c. Eodemque anno mense Julii subsequenti, in Translatione B. Martini, fuit reconciliata ci vitas Tolosana per magistrum Petrum de CoUe-medio, gerentem vices legati, comite nondum de Francia reverso : qui voluntate propria remansit in prisione^ regis Parisiis, donee muri Tolosae diruti essent, et castra et villffi reddita (pro ut in forma pads fuit ordinatum) ; et esset tradita filia ejus Jo- hanna, novem annos habens, regiis nunciis Carcassonae stan- tibus"." t' MS. in biblioth. colleg. Benedict. Cantabrig. et Nic. Bertrand. gest. Tolosan. fol. 1. 32. col. 1, 2. f Pitii. B Carcere. ■■ Factum hoc anno 1229. liquet ex Bertrando fol. 32. col. 1, 2. et Vignieri hist. Ecclesiast. ann. 1228, 1229. Alii, inter quos Papirius Massonus, annal. lib. 3. pag. 297. Poplinerius, hist. Franc, lib. 38. fol. 245. b. Jo. Cassanion. hist. Albig. lib. 4. cap. 16. pag. 232., ad ann. 1228. referunt j quo anno, mense Aprilis, regni Ludovici tertio, literae regise datae sunt, apud Bertrand. fol. 35. col. 4. Verum ibi annus 1229. reponendus, ut et in Uteris sequentibus ; vel dicendum potius, novum annum nee a Calendis Januariis, nee a 25. Martii, sed a Paschate inchoatum. Nam primo mense Aprilis, anno 1228. adhuc currebat secundus annus Ludovici R. nee tertius inchoatus est ante Novembrem proximum : siqui- dem'patrem ejus ann. 1226. defunctum constat, in Octavis Omnium Sanctorum, qui tum in diem Dominicum incidit, ut ex characteribus supra sec. 60. notare licet. Secundo Raimundum absolutum in die parasceue, mense Aprilis, ex Ber- trando fol. 32. col. 1. intelligimus ab anno 1228. parasceue non in April, sed in 24. Martii, anno vero 1229. in April. 13. incidit. Tertio, ex Uteris Frederici imp. ann. 1228. scriptis (supra sec. 60.) et re a Raimundo ad Saracenum 1 5. Galend. Jumi ann. 1228. gesta (supra sec. 61.) manifestum est, eo tempore non- dum fuisse reconciliatum Raimundum. Petrum vero, cognomento a CoUemedio, cujus hie fit mentio, ann. 1229. factum 404 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. 63. Eoflem anno, ]xJ29. Tolosae, adversus Waldenses et alios fidei pontificias adversaries, praelatorum Gallias habita est synodus ; et ad eos exterminandos, inquisitio in Narbonensi provincia stabilita, cui Dominicani fratres sunt praefecti. " Pace enim terris reddita," ut notat Francis- cus Pegna, " diver sis temporibus et locis, coactis Galliae archiepiscopis et episcopis, varia concilia celebrata sunt, turn de ordine procedendi contra haereticos, turn de eorun- dem punitione. Nam anno Domini 1229. Tolosae habi- tum est ununi concilium, ubi multa statuta condita sunt ; quae per dominum Romanum S. Angeli diaconum cardi- nalem, Apostolicse sedis legatum, apud Tolosam promul- gata fuerunt. Inde paucis post annis alterum concilium habitum est, coactis quoque Galliae praelatis, apud Narbo- nam : in hoc multa tractata sunt copiosius, quam in Tolo- sano. Tum postea habitum est et aliud concilium provin- cial apud Biterras^ : in quo plurima fuerunt latius tradita, quam in duobus prioribus. Haec concilia temporum inju- ria diu latuerunt : et superioribus annis invenimus in bibli- . otheca Vaticana, item in libro quodam vetusto membra- naceo manuscripto, qui ex inquisitione Florentina Romani fuerat delatus." Haec'' Franciscus Pegna, ad Johannis Cal- derini tractatum De forma procedendi contra haereti- cos : in quo frequenter citantur haec concilia. Inter alia esse antistitem ecclesiae D. Audomari, author est Meyerus annalium Flandrise, lib. 8. " Erat hie (inquit ille ibid.) conspicua vir religione magnaque literatura, genere Italus, pontificis, vel polius ipsius Romani legati, contra Albigenses le- gatus." Postea ex prseposito S. Audomari factus est archiepiscopus Rothoma- gensis : iturusque Romam ad concilium anno 1240. a classe Fisana jussu Fre- deric! II. interceptus, carceri inclusus est cum suo comitatu [ ut refert Blondus lib. 7. decad. 2. ubi Petrus de Collema appellatur ; anno deinde 1244. in Lug- dimensi concilio ab Innocentio IV. creatus cardinalis episc. Albanus, ann. 1253, obiit. Alphons. Ciacon. de cardinalibus pag. 568. vid. infra ad sec. 65. ^ Concilium Biterrense circa idem tempus quo Tolosanum et Narbonense, praeside episcopo Tornacensi apostolicic sedis legato, habitum esse confirmat Jo. Filesacus de paroeciarum origine, pag. 119. Fuit autem tum Tornacensis epis- copus Valterus a Mandra, sive Marvisiensis ; qui ann. 1218. episcopatunj adeptus, anno 1261, obiil. ut in annalibus Flandriae docet Jac. Meyerus. Anno 1233. concilium Biterris habitum, prseside legato pontificio, notat Vignierius in Burgundionum chronic, pag. 149. Vid. ejusd. hist, eccles. I" Tom. 11. tractat. doctor, part. 2. fol. 410. edit. Venet. ann. 1584. CAP. X. aUCCESSIONE BT STATU. 405 plura, quas ex secundo concilio praelatorum, sic enim ap- pellat author, in eo tractatu prodiicuntur, sequens hoc de universali abjuratione statutum"" reperitur. "Ut autem adjuvante Domino hseresis melius extirpetur, et citius fides plantetur in terra, statuta et jura, per sedem apostoUcam ej usque legatos ac principes super iis edita, facialis plenissi- me observari. Praeterea universes tam mares quam foeminas, masculos a quatuordecim fceminas a duodecim annis et su- pra, faciatis abjurare oranem haeresim, etjurarequod fidem servent, et defendant cathohcam Ecclesiam, et haereticos persequantur (prout supra, in juramento quod conciliandi habent facere, de iis plenius etlatius continetur) ; conscrip- tis singulorum nominibus, tam in actis inquisitionis, quam in parochiis eorundem : et qui prassentes infra quindecim dies post suum redditum tale juramentum non praestite- rint, suspecti de hasresi habeantur. Hanc autem univer- salem abjurationem fieri procuretis quam citius per vos ipsos, vel per vestros notaries seu scriptores, vel per alios ecclesiasticos viros quibus hoc duxeritis committendum : adjecto in juramentis comitum, baronum, rectorum, et consulum civitatum et aliorum locoruni, quod fideliter et efficaciter, cum ab eis fuerit requisitum, Ecclesiam contra haereticos et eorum complices adjuvabunt juxta ofEcium et posse suum ; et de terris suaa jurisdictioni subjectis bona fide pro viribus exterminare studebunt universos haereticos ab Ecclesia denotatos. Post hujusmodi autem abjura- tionem quicunque lapsi fuerint, et qui non servaverint vel fecerint injunctas sibi poenitentias, poena relapsis debita puniantur. Statuimus ut cuncti parochiani, tam viri quam mulieres, omnibus diebus festis et Dominicis, quibus opus servile interdicitur, sacro missae assistant officio, et cele- brationi horarum canonicarum. Qaod si, nuUo legitime impedimento, id neglexissse convicti fuerint, duodecim denariorum solutione unusquisque mulctetur, applicanda Ecclesiae usibus et loci dominis." Haec in concilio Tolo- sano capite duodecimo ; quae etiam in Biterrensi et Narbo- ' Francisc. Pegna, torn. 11. tractat. doctor, part. 2. fol. 421. col. 1. edit. Venet. ann. 1584. VOL. II. E E 406 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. nensi iisdem verbis et eodem sensu repetita sunf*. De domibus etiam eorum diruendis, in quinto capite concilii Tolosani edita est constitutio. " lUam autem domum, in qua fuerit inventus haereticus, diruendam decernimus : et locus ipse sive fundus confiscetur :" et in capite tricesimo quinto concilii Biterrensis : " Domos etiam, in quibus in- venti sunt vel fuerint haeretici vivi vel moftui, vestiti' vel damnati, scientibus et consentientibus dominis domorum, existentibus legitimae aetatis, dirui faciatis, et bona omnia ibidem tunc habitantium confiscari : nisi suam innocentiam et justam ignorantiam probare potuerint manifeste." 64. Transtulit in linguam Gallicam tria ha3C concilia Arnaldus Sorbinus Tolosanorum theologus, et Parisiis anno 1569. curavit imprimenda: ea etiam Latine, cum commentariis suis inlucem se daturum, anno 1584. poUici- tus est Franciscus" Pegna ; quod an unquam prastiterit, adhuc mihi ignotum est. A Raimundo quoque comite an- no 1233. XII. Calendas Martias, Tolosse contra Albigen- ses promulgata sunt statuta : quae in tertio annalium suo- rum libro ex antiquis membranis descripsit Papirius Mas- sonus. In eis, de domibus diruendis sanctiones editse suntplures: atque una pene iisdem, quibus ilia in Biter- rensi concilio, concepta verbis. Vestitorum etiam, et perfectorum'' mentionem hie factara invenimus. " Statui- mus," inquit Raimundus, " quod bona eorum qui fuerint hairetici vestiti, licet recesserint sponte ab haereticorum observantia,niside reconciliatione sua literas testimoniales ostenderint, vel per alias personas catholicas et honestas illud ostenderint vel probaverint, confiscentur. Et etiamsi de reconciliatione constiterit, nisi cruces super hoc '' Jo. Filesac. de parceciarum origine, cap. 6. pag. 119, 120. ^ Vestitos eosdem fecimus cum perfectis, supr. cap. 8. sec. 3. Sed vid. an- non ex hoc loco coUato cum sequent! sec. 64. videantur diversi j et esse ii qui abjurata secta Waldensium vestem cruce insignitam, publicse poenitentise notam, induerint. " Francisc. Pegn. in tractat. Calderini de hferetic. fol. 410. in Eymerici direc- tor, inquis. part. 3. quaest. 43. ad fin. comment. 92. disputat. de auctorit. ex- travag. fol. 187. a. edit. Rom. ann. 1584. ^ de quibus supra cap. 8. sec. 2, 3. dictum. CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU. 407 a suo episcopo admoniti ad portandum assumpserint, aut as- sumptas authoritate sua propria deposuerint, aut, cum exte- rius super vestes extraque partem pectoris anterius promi- nentes portare debeant, eas celare infra vestes deprehensi fuerint, poena simili puniantur. Item statuimuSj quod intelleximus, quod credentes haereticorum, cum proponunt se facere, secundum vitam' eorum detestabilem, haereticos perfectos, ante praesedens tempus possessiones suasethasre- ditatem in fraudem fisci vendunt, vel donant, vel pignori obligant, aut modis aliis alienant : hujusmodi contractibus in irritum revocatis, non obstantibus, praedicta bona con- fiseentur ; si, consideratis circumstantiis dictorum contrac- tuum et ipsorum contrahentium, nobis fuerit visum dicta bona translata causa fraudis extitisse." 65. Altero post anno, qui* tricesimus quintus fuit supra millesimum et ducentesimum, jurisperitorum Avi- nionensium de Waldensibus exterminandis editum est consilium. lUyricus, in catalogo** testium veritatis, ha- buisse se scribit " consultationes jurisperitorum Avinio- nensium, item arehiepiscoporum Narbonensis, Arelatensis et Aquensis ;. item ordinationemAlbanensis episcopi, de ex- tirpandis Valdensibus, jam ante annos trecenos scriptas : ex quibus appareret, plurimos passim in tota Gallia fuisse." Easdem in vetusto libro manuscripto bibliotheca3 Vaticanae repertas significat Franciscus Pegna : a quo ilia trium arehiepiscoporum consultatio, Narbonensis concilii nomine, producitur. In utraque autem consultatione, turn Avinio- nensi tum Narbonensi, sigillatim traditas esse culpas notat, ex quibus credentes haereticorum possint judicari: has, verbi gratia, in Avinionensi. " Eos dicimus credentes, qui, frequenter visitantes Valdenses, vel prsedicationem eorum audientes, vel eos recipientes, seu alias benefacien- tes eisdem, pacis osculum receperunt." In Narbonensi vero, praeter eas quae alibi" a nobis commemoratEe sunt, ^ vuim, " Francisc. Pegn. in director, inquisit. part. 2. comment. 75, a, b. '' Catal. test. edit. Argentin. ann. ]562. pag. 426. <= Vid. supr. cap. 8. sec. 40. et cap. 10. sec. 14. 408 DE CimiSTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. hasce. " Si Valdensibus peccata sua confess! fuerint, ut solet et debet quis sacerdoti proprio confiteri. Si panem ab haereticis, seu Valdensibus, v^l panem ab eis benedic- turn a quocunque sibi missum vel datum, scienter et dam- nabiliter receperunt. Si crediderunt eos in sua secta sal- vari posse, vel esse bonos vel sanctos homines, vel Dei amicos, vel nuntios vel bonae conversationis vel vitae ; vel eorum persecutores peccare : vel si eos taliter laudave- runt, vel si alio qualicunque signo seu verbo in eis se fidem et credentiam habuisse in jure vel alibi sunt professi. Si eos libenter et pluries receperunt, audierunt, visitave- runt, victualia seu alia dederunt seu miserunt eisdem ; orationes ab eis, vel epistolas vel evangelia didicerunt. Ha3c enim et similia, et si non probent singula, multa juvant. Praesertim cum Joannes dicat in epistola : Si quis venit ad vos, et banc doctrinam non afFert, nolite eum recipere in domo, nee Ave ei dixeritis ; qui enim dicit illi, Ave, communicat operibus ejus malignis." Haec ibi* : quaa a Johanne Calderino citantur, nomine Guidonis Fulcodii, non Tolosani, ut ille credit, sed Narbonensis praesulis. Is enim ipse est, qui, Romanus pontifex postea creatus, Clemens IV. vocatus est : et dum cardinalis esset, inquisi- toribus de multis dubiis quaestionibus eum consulentibus responsa dedit ; quas una cum Albanensis^ episcopi consul- tationibus, a Nicolao Eymerico et Johanne Calderino non semel producuntur. Unum tantum locum, de abjuratione generali, ex D. Albanensis ordinatione quadam a Calde- rino citatum, adscribam. " Abjuretur haeresis in terra communiter, prout statutum est in concilio Tolosano : et qui post abjurationem lapsi fuerint, et qui poenitentiam injunctam non fecerint, juxta qualitatem et quantitatem delicti, poena relapsis debita puniantur. Item praestetur ^ Vid. Eymeric. director, inquisit. part. 2. qu£est. 50. et Francisc. Pegnam ibid, comment. 75. part. 3. quaest. 72. et Pegnam, ibid, comment. 121. Calde- rin. tract, de forma procedend. contr. haeretic. torn. 11. tractat. doctor, part. 2. et Pegnam etiam ib. ' Albanensi huic episcopo, cujus hie et paulo ante fit mentio, nomenfuisse Pe- tro ex constitutione ejus apud Jo. Calderinum intelligimus : fuitque proculdubio Petrus ille de coUemedio, cujus mentio facta est supra sec. 62. CAP. X, SUCCESSION E ET STATU. 409 juramentum a communitatibus, baronibus, potestatibus, consulibus, rectoribus : sicut continent decr^tales, et con- tinetur in pace Parisiensi." 66. Tertio post reconciliatam Tolosam anno, diem clau- sit extremum Fulco episcopus Tolosanus, qui annos am- plius viginti sex in Albigensibus extinguendis desuda- rat. Successit Raimundus de Falguerio : qui " intravit," ut ait Nicolaus* Bertrandus " ubi decessor ejus desierat, haereticos viiiliter persequendo, et constanter jura ecclesi- astica defendendo ; comitem vero Raimundum ultimum, modo cum mansuetudine, mode cum rigore, ad bona diri- gebat." Necdum enim antiqua'' damna comitis Raimundi animo exciderant : et " dolor' paterni dominatus amissi, ac ususfructus tantum sibi relic ti," pectori illius altius inse- derat. Q nam vero viriliter hagreticos persecutus fuerit epis- copus Raimundus, argumento esse potest, quod ipso prime pontificatus suianno novcmdecim'' haereticos, qui Albigen- sium scilicet doctrinam amplexati sunt, in dioecesi sua deprehensos, ultimo supplicio afficiendos curarit. Nee minus strenuum hie navavit operam frater Robertus, cog- nomento qui BugarussiveBulgarus dictus est : de quo Mat- thaeus Parisiensis, in anni 1236. historia. " Circa dies illos invaluit haeretica praivitas eorum, qui vulgariter dicuntur Pa- terini et Bugares, in partibus transalpinis, de quorum erro- ribusmalo tacere quamloqui ; adeo quod fidei puritatem in finibus Franciaeet Flandriae ausi sunt perturbando violare. Sed diligenti ministerio et indefessa praedicatione minorum et prasdicatorum et theologorum, praecipue fratris Roberti de ordine praedicatorum (qui cognomento Bugre dicebatur, quia ab iUo conversus habitum suscepit praedicatoris), qui malleus haereticorum dicebatur, confusa est eorum super- stitio, et error deprehensus. Quamplures autem ex utro- que sexu ad fidem converti refutantes, fecit incendio con- » Bertrand. gest. Tolosan. fol. 47. col. 2, *• Vid. Matt. Paris, hist. ann. 1240. pag. 511. et atin. 1242. pag. 577. edit. Tigur. " Paul. ^mil. de gest. Franc, lib. 7. fol. 141. i. edit. Paris, ann. 1544. ^ Nic. Vignier. hist, eccles. ann. 1232. Similiter Matth^us Westmonaster. in bistoriaanni 1236. pag. 142. 4'10 DE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM CAl". X. flagrari : ita quod infra duos vel tres menses circiter quin- quaginta fecit incendi, vel vivos sepeliri." Et postea, ad annum 1238. " Currentibus eorundem dierum curriculis, quidam monachus de ordine praedicatorum, nomine Ro- bertus, cognomento Bugre, vir quidem competenter lite- ratus et doctus, et in officio praedicationis efficax et ex- peditus, in regno Francorum multos comperit haeretica pravitate maculates ; prsecipue tamen in Flandria, ubi de more solebant incolae usurarum vitio plus caeteris natio- nibus difFamari. Quos omnes in fide diligenter examinatos, et vacillantes, vel exorbitantes, adjutus brachio seculari, et domino rege Francorum impendente subsidium, fecit idem frater Robertus incendiis incinerari. Ipsos autem nomine yulgari Bugaros" appellavit, sive essent Paterini, sive Jovi- niani, vel Albigenses vel aliis haeresibus maculati. Ipse- met enim Robertus memoratus, antequam habitum religionis suscepisset, Bugarus extiterat : quapropter omnes eorum complices noverat, et factus est eorum accusator, malleus, et inimicus familiaris. Tandem vero abutens potestate sibi concessa, et fines modestiae transgrediens et justitiae, ela- tus, potens, et formidabilis, bonos cum malis confundens involvit, et insontes et simplices punivit. Auctoritate igitur papali jussus est praecise ne amplius in illo officio fulminando desaeviret. Qui postea, manifestius clares- centibus culpis suis, quas melius aestimo reticere quam explicare, adjudicatus est perpetuo carceri mancipari." 67. Circa annum 1239, bellum ad versus Albigenses redintegratum esse, his verbis docet Guilielmus Nangia- cus*. " Per idem ferme tempus accidit, quod pessimi apostatae'' de terra Albigensium insurrexerunt contra Chris- f Vid. supr. cap. 8. sec. 20. etcap. 10. sec. 19. , ■ Nangiac. de gest. S. Ludovici, pag. 408, 409. edit. Francofurt. Vid. Rob. Gaguin, de gest. Francor. lib. 7. in D. Ludovic. et Nic. Vignier. hist, eccles. ann. 1240. ex chronico Montfort. ' Nam circa hoc tempus, postremis Gregorii IX. annis, Jacob de Pecoravia episcopus cardinalis Praenestinus a Gregorio IX. legatus ad Gallias, et cuncta Hispaniarum regna missus est ; ut contra Albigenses crucem prsedicaret, earum- que provinciarum praesules ad concilium asciret, quod contra Fredericum imp. Lateranipontifexindixerat (Alphons. Ciacon. de cardinalibus pag. 556.) ;5edfinita CAP. X. SUCCESSIONE ET STATU, 411 tianos et gentes regis Franciae Ludovici, qui ex praecepto ejus munitiones illius terras propter ipsos apostatas con- servabant. Unde eos saepissime invadentes, castella, quffi ex parte regis custodiebant, ipsis auferre quotidie conabantur. Sed ipsi apostatarum videntes multi- tudinem, eorumque infidelitatem pessimam attenden- tes, inito consilio, ad regem excellentissimum Francias, dominum suum Ludovicum, nuntios transmiserunt ; eidem significantes per ipsos, quot et quantas infestationes a pras- dictis apostatis sustinebant. Quibus auditis rex Franciae christianissimus Ludovicus, ira nimia succensus, fidelem suum dominum Johannem de Bellomonte convocans, prae- cepit ei, ut adversus apostatas Albigensea iter arripere non difFerret. Qui confestim regis imperium cupiens ad- implere, collecta multitudine armatorum, regnum Franciae celeriter pertransiens, in proximo usque ad terram Albi- gensium devenit ; qui protinus castrum fortissimum nomine Montem-regalem obsidens, erectis circumquaque petrariis, mangonellis, et aliis ad hoc aptis diversi generis instrumentis, illud infra paucos dies viriliter expugnans, peroptime tam gente quam victualibus confestim munivit : et ad alia castra, quorum hie nomina brevitatis gratia subticentur, se con- vertens, ipsa in fortitudine sua, non tamen sine labore -maximo, regis Franciae dominio subjugavit. Deinde ter- ram illam adeo potentissime peragravit, ut de ipso veraci- ter posset dici; In fremiW hie conculcat terram, in furore obstupefaciens gentes. Itaque Albigensibus apos- tatis perdomitis, ad dominum suum regem cum triumpho celeriter remeavit. Rex vero, de tanta adversus fidei xhristianae inimicos lastus victoria, gratias retulit omnium Creatori." legatione, Romam rediens, in manils imperatoris incidit (ibid. ann. viz. 1240.) ; quem ob banc et alias causas pontifex excommunicavit. Vid. abbat. Stadens. in clironic. torn. 11. 5. 14. fol. 211. fao. 2. Matt. Paris, pag. 651, et 668. et Sigon. pag. 53. Vid. et Matt. Paris, pag. 754, 755. edit. Lond. Tho. Walsingham. ypodigm. Neustr. pag. 59. edit. Lond. Antonin. hist. part. 3. pag. 118. Blond, lib. 7. decad. 2. una cum Petro de CoUemedio Albigensium persequtore, ut supr. ad sec. 63. annot. Vid. Vignier. ann. 1240. etde comite Xolosano. Matt. Paris, ann. 1240. et 1242. pag. 511, et 577. edit. Tigurin. " Habac. cap. 3. ver. 12. 412 DE CllRISTIANARUM ECCLESIARUM CAP. X. 68. Anno 1240. die^ Maii, vicesimo nono qui turn Ascensionis Dominica fuit, a Tolosanis morte mulctati sunt, qui quaesitoruni in Albigenses munus exercuerunt, Stephanus Franciscanus cum socio suo fratre Richardo vel Raimundoj Guilielmus Avalus Dominicanus cum socio suo fratre ejusdem ordinis, et archidiaconus Tolosanus cum duobus aut tribus inquisitionis notariis. Eodem*" anno in arce quadam Tolosan^ diceceseos, ex Albigensium doc- trine sectatoribus ducenti circiter ab episcopis Narbonensi et Albiensi, ac seneschallo Carcassonensi, comprehensi sunt. Habebant hi, pro pastoribus et ministris suis, Ber- nardum Martinum Carthavallensem et Raimundum Agul- hierum : qui, in sententia sua constanter permanentes, ignis supplicium pertulerunt. In alio horum temporum chronico MS. ad annum 1243. homines ducentos et viginti quatuor, Waldensium doctrinam profitentes, in eastro quodam prope Tolosam capti et combusti memorantur. Atque, ut longam hanc tragoediee Albigensis narrationem aliquando concluda- mus, "illudvalde dignum memoratu habendum esse, exhis- toriographis Tolosanis" notatNicolaus Bertrandus*^ ; " quod coeptum pro fide catholica defendenda, et pravitate haere- tica (adversariorum hie, ut alibi semper, verbis utor) extirpanda in provincia Narbonensi, quam vulgo Linguam Occitanam appellamus, et Albiensi, Ruthenensi, Caduixen- sijrSgenensi dicecesibus, et quibusdam terris ultra Rhoda- num domini comitisTolosani, vix intra septuaginta annorum spatium finem dignoscitur habuisse." Quem vero tandem finem tanti laboris negotium sortitum fuerit, ab amplissimo viro Jacobo Augusto Thuano'^ lector audiat. " Contra Valdenses cum exquisita supplicia parum proficerent, et remedio, quod intempestive adhibitum fuerat, malum exa- cerbaretur, numerusque eorum indies cresceret, justi tan- dem exercitus conscripti sunt ; nee minoris molis bellum, » Vignier. hist, eccles. ami. 12-12. Specul. miiiorum, tractat. 1. fol. 61. a. edit. Rotlioinag. ann. 1509. Firmament, trium ordinum Francisci, part. 1. fol. 28. col. 2. edit. Paris, ann. 15)2. Antonin. liist. part. 3. tit. 24. cap. 9. sec. 3. Bertrand. de gest. Tolosan. fol. 52. col. 3. ^ Vignier. hist, eccles. ann. 1212, et 1213. '' Bertrand. gest. Tolosan. fol. 30. col. i. -—^ Xhuan. pvsefat, hist, sui temporis. CAP. X. SUCCESSIONE £T STATU. 413 quam quod antea nostri adversus Saracenos gesserant, con-t tra eosdem decretum est ; cujus is exitus fuit, ut potius caesi,' • fugati, bonis ac dignitatibus ubique spoliati, atque hue; illuc dissipati sint, quam erroris convicti resipuerint.) Itaque qui armis se initio tutati fuerant, postremo armis victi in Provinciam apud nos et Gallicae ditiones Alpeis vicinas confugerunt, latebrasque vitae ac doctrinae suae iis in locis repererunt : pars in Calabriam concessit, in eaque diu, atque adeo usque ad Ki IV. pontificatum se conti-» nuit : pars in Germaniam transiit, atque apud Boemos, in Polonia et Livonia larem fixit : alii, ad occidentem versi, in Britannia perfugium habuerunt." AOSA EN Y*ISTOIS eEO. A SERMON, PREACHED BEFORE THE COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT, IN ST. MARGARET'S CHURCH, AT WESTMINSTER, THE 18th of FEBRUARY, 1620, FIRST PRINTED IN 1621. A SERMON, &c. &c. 1 Cor. Chap. 10. Ver. 17. WE, BEING MANY, ARE ONE BREAD AND ONE BODY : FOR WE ARE ALL PARTAKERS OF THAT ONE BREAD. Other entrance I need not make unto my speech at this time, than that which the apostle himself presenteth unto me, in the verse next but one going before my text : " I speak to wise men." The more unwise might I deem myself to be, who, being so conscious unto myself of my great weakness, durst adventure to discover the same before so grave and judicious an auditory ; but that this consideration doth somewhat support me, that no great blame can light herein upon me, but some aspersion thereof must reflect upon yourselves, who happened to make so evil a choice : the more facile I expect you to be in a cause, wherein you yourselves are someways in- terested. The special cause of your assembling at this time is, first, that you, who profess the same truth, may join in one body, and partake together of the same blessed com- munion: and then, that such as adhere unto false worship, may be discovered and avoided: you in your wisdom discerning this holy sacrament to be, as it were, ignis probationis, which would both congregare homo- 418 A SERMON PREACHED BEFORE THE genea, and segregare heterogenea, (as in philosophy we use to speak) both conjoin those that be of the same, and disjoin such as be of a, differing kind and disposition. And to this purpose have I made choice of this present text : wherein the apostle maketh our partaking of the Lord's table to be a testimony, not only of the union and com- munion which we have between ourselves, and with our Head (which he doth in the express words which I have read), but also of our disunion and separation from all idolatrous worship : as appeareth by the application here- of unto his main drift and intendment, laid down in the 14th and 21st verses. The effect therefore of that, which St. Paul in express terms here delivereth, is the communion of saints : which consisteth of two parts, the fellowship which they have with the Body, laid down in the beginning ; and the fellow- ship which they have with the Head, laid down in the end of the verse : both which are thus explained by St. John : " That", which we have seen and heard, declare we unto you, that ye also may have fellowship with us ; and truly our fellowship is with the Father, and with his Son Jesus Christ." Let them therefore, that walk in darkness, brag as much as they list of their good-fellowship : this blessed apostle assureth us that such only, as do walk in the light, " have"" fellowship one with another ;" even as they have fellowship with God, and Jesus Christ his Son, whose blood shall cleanse them from all sin. And to what better company can a man come, than " to' the general assembly and church of the first born which are enrolled in heaven, and to God the judge of all, and to the spirits of just men made perfect, and to Jesus the mediator of the new cove- nant, and to the blood of sprinkling, which speaketh better things than that of Abel ?" No fellowship doubt- less is comparable to this communion of saints. To begin therefore with the first part thereof; as the apostle in the third to the Galatians maketh our being " baptized'' into Christ,'' to be a testimony that we " are => 1 John, chap. 1. ver. 3. ^ Ibid. chap. 1. ver. 6, 7. « Heb. chap. 12. ver. 23, 24. ^ Gal. chap. 3. ver. 27, 28. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 419 all one in Christ :" so doth he here make our " partaking of that one bread," to be an evidence that we also are all " one bread and one body" in him. And to the same pur- pose, in the twelfth chapter following, he propoundeth both our baptism and our drinking of the Lord's cup, as seals of the spiritual conjunction of us all into one mystical body. " For" as the body is one," saith he, " and hath many members, and all the members of that one body being many are one body : so also is Christ. For by one Spirit are we all baptized into one body, whether we be Jews or Gentiles, whether we be bond or free : and have been all made to drink into one Spirit." Afterwards he addeth, that we " are' the body of Christ, and members in particular:" and in another place also, that " we^, being many, are one body in Christ, and every one mem- bers one of another." Now the use which he teacheth us to make of this won- derful conjunction, whereby we are made members of Christ, and members one of another, is twofold : 1. "That*" there should be no schism in the body. 2. That the members should have the same care one for another." For preventing of schism, he exhorteth us in the fourth to the Ephesians, " to' keep the unity of the Spirit in the bond of peace :" and, to make this bond the firmer, he putteth us in mind of " one body, one spirit, one hope, one Lord, one faith, one baptism, one God and Father of all, who is above all, and through all, and in us all :" by this multi- plication of unities declaring unto us that the knots, whereby we are tied together, are both in number more, and of far greater moment, than that matters of smaller consequence should dissever us : and therefore that we should " stand'' fast in one spirit, with one mind, striving together for the faith of the Gospel, and in nothing ter- rified by our adversaries." But howsoever God hath thus marshalled his Church « 1 Cor. chap. 12.ver. 12, 13. ' Ibid. ver. 27. 6 Rom. chap. 12. ver. 5. ^ I Cor. chap. 12. ver. 25. ' Ephes. chap. 4. ver. 3 — 6. '^ Pliil. chap. 1. ver. 27, 2S. 420 A SERMON PREACHED BEFORE THE in a goodly order, " terrible' as an army with banners :" yet, such is the disorder of our nature, that many for all this break rank ; and the enemy laboureth to breed divi- sion in God's house, that so his kingdom might not stand. Nay, oftentimes it cometh to pass, that the watchmen^ themselves, who were appointed for the safeguarding of the Church, prove in this kind to be the smiters and wounders of her : and from among them who were pur- posely ordained in the Church, for the bringing of men " into" the unity of the faith and of the knowledge of the Son of God," even from among those some do arise, that " speak" perverse things, to draw away disciples after them." Thus we find in the ecclesiastical history, that after the death of Julian the apostate, " questions? and disputes concerning matters of doctrine were freshly set afoot by those who were set over the Churches." Whereupon Sozomen maketh this grave observation: that " the"* dispo- sition of men is such, that when they are wronged by others, they are at agreement among themselves ; but when they are freed of evils from abroad, then they make insurrections one against another." Which as we find to be too true by the late experience of our neighbour Churches in the Low Countries : so are we to consider with the wise man, that " whaf hath been, is now, and that which is to be, hath already been :" and be not so inquisitive, why " the former days were better than these ? for we do not enquire wisely concerning this^" When like troubles were in the Church heretofore, Isodo- ' Cant. chap. 6. ver. 4. "■ Ibid. chap. 5. ver. 7. Veteres scripturas scrutans, invenire non possum, scidisse Ecclesiam, et de domo Dei populos seduxisse ; piaeter illos qui sacerdotes a Deopositifuerant et prophetae. Hieron. " Ephes. chap. 4. ver. 13. " Act. chap. 20. ver. 30. V aX TTEpi Tuiv SoyjiaTiDV iiriTr]■ ) Pet. chap. 3. ver. 21. s John, chap. C. ver, 32, 51. ^ John, chap. C. vei. 50. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. i27 matters, we are in the first place to consider that a sacra- ment, taken in its full extent, comprehendeth two things in it: that which is outward and visible, which thei schools* call properly sacramentum, in a more strict ac- ceptation of the word ; and that which is inward and] invisible, which they term rem sacramenti, the principal! thing exhibited in the sacrament. Thus in the Lord's I Supper, the outward thing, which we see with our eyes,t is bread and wine ; the inward thing, which we apprehends by faith, is the body and blood of Christ : in the outward* part of this mystical action, which reacheth to that whichj is sacramentum only, we receive this body and blood butj sacramentally ; in the inward, that containeth rem, the'; thing itself in it, we receive them really : and consequently '; the presence of these in the one is relative and symbolical, in the other, real and substantial. > To begin then with that which is symbolical and rela- tive : we may observe out of the Scripture, which saith, that " Abraham'' received the sign of circumcision, a seal of the righteousness of the faith which he had being un- circumcised," that sacraments have a twofold relation to the things whereof they be sacraments : the one of a sign, the other of a seal. Signs, we know, are relatively united unto the things which they do signify ; and in this respect are so nearly conjoined together, that the name of the one is usually communicated unto the other. " This'^cup is the new Testament," or, the new Covenant, saith our Saviour in the institution of the holy Supper. " This'' is my Covenant," saith God in the institution of circumci- sion in the old Testament : but how it was his Covenant, he explaineth in the verse immediately following : " Ye shall circumcise the flesh of your foreskin ; and it shall be a SIGN of the Covenant between me and you." So words being the signs of things, no sooner is the sound of the * p. Lombard, lit. 4. sentent. dist. 10. b. et Gratian. de conseciat. dist. 2. cap. 48. Hoc est quod dicimus. ex Augustino. •■ Rom. chap. 4. ver. 11. <^ Luke, chap. 22. vev, 20. ^ Gen. chap. 17. ver. 10. 428 A SERMON TREACHED BEFORE THE word conveyed to our ears, but the notion of the thing, signified thereby is presented unto our mind : and there- upon in the speech of the Scripture nothing is more ordi- nary, than by the term of Word"^ to note a thing. We read in the fourth of the first of Samuel, that the Phihstines were afraid and said, " God' is come into the camp," when the Israehtes brought thither " the^ Ark of the Co- venant of the Lord of hosts, which dwelleth between the Cherubims," and yet was that no other but this relative kind of presence whereof now we speak : in respect where- of also the shew-bread is in the Hebrew named D'JDn I3n^ the bread of faces, or, the presence bread. We see with us, the room, wherein the king's chair and other ensigns of state are placed, is called the chamber of presence, al- though the king himself be not there personally present. And as the rude and undutiful behaviour of any in that place, or the offering of any disrespect to the king's por- traiture, or to the arms royal, or to any other thing that hath relation to his Majesty, is taken as a dishonour done unto the king himself: so here, he that eateth the bread and drinketh the cup of the Lord unworthily, is accounted guilty of offering indignity to the " body'' and blood of the Lord." In this sort we acknowledge sacraments to be signs ; but ^bare signs we deny them to be : gpftls they are, as weJJ as signs, of the covenant^of grace. As it was therefore said of John the Baptist, that he was " a' prophet and more than a prophet :" so must we say of sacraments, that they be signs, and more than signs ; even pledges and assu- rances of the interest which we have in the heavenly things that are represented by them. He, that hath in his chamber the picture of the French king, hath but a bare sign ; which possibly may make him think of that king So the ten commandments are called ten uiordj, Exod. chap. 34. ver. 28. with God no word shall be impossible, that is, no thing. Luke, chap. 1. ver. 37, S:c. < 1 Sum. chap. 4. ver. 7. ' Ibid. ver. i. >■ 1 Cor, chap. 11. ver. 27. ' Matt. chap. 11. ver. 9. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 429 when he looketh on it, but sheweth not that he hath any manner of interest in him. It is otherwise with him thali hath the king's great seal for the confirmation of the titleL- that he hath vmto all the lands and livelihood which hef doth enjoy. And as here, the wax that is affixed to thosel letters patent, howsoever for substance it be the very same with that which is to be found every where, yet, being applied to this use, is of more worth to the patentee, than all the wax in the country beside : so standeth it with the outward elements in the matter of the sacrament. Thes bread and wine are not changed in substance, from being* the same with that which is served at ordinary tables : bul| in respect of the sacred use whereunto they are conse-. crated, such a change is made, that now they differ as much from common bread and wine, as heaven from" earth. Neither are they to be accounted barely sig-; nificative.but truly exhibitive also, of those heavenly things', whereto they have relation : as being appointed by Godj to be a means of conveying the same unto us, and putting us in actual possession thereof. So that in the use of this holy ordinance, as verily as a, man with his bodily hand ~ and mouth receiveth the earthly creatures ; so verily doth he with his spiritual hand and mouth, if any such he have receive the body and blood of Christ. '^ And this is that real and substantial presence, which we affirmed to be in the inward part of this sacred action. For the better conceiving of which mystery, we are to in- quire, first, what the thing is which we do here re- ceive ; secondly, how and in what manner we are made partakers of it. Touching the first, the truth which must be held is this : that we do not here receive only the be- nefits that flow from Christ ; but the very body and blood of Christ, that is, Christ himself crucified. For as none can be made partaker of the virtue of the bread and wine to his bodily sustenance, unless he first do receive the substance of those creatures : so neither can any partici- pate in the benefits arising from Christ to his spiritual re- lief, except he first have communion with Christ himself. 430 A SERMON PREACHED BEFORE THE We must " have the Son''," before we " have Hfe :" and 'therefore " eat'" him we must, as himself speaketh : that is, ^as truly he made partakers of him, as we are of our ordi- |nary food, if we will live by him. As there is a giving of ihim on God's part, for " unto"" us a Son is given ;" so there ;must be a receiving of him on our part : for " as" many as :yeceived him, to them gave he power to become the sons of God." And as we are " called" by God unto the com- -=^union of his Son Jesus Christ our Lord :" so, if we do hear his voice, and not harden our hearts by unbelief, we are indeed made " partakers? of Christ." This is that great mystery, for so the apostle termeth it, of our union with Christ, whereby we are made " members'" of his body, of his flesh, and of his bones :" and this is that f eating of the flesh of the Son of man, and drinking of his Wood," which our Saviour insisteth so much upon, in the sixth of John. -■^. Where if any man shall demand (that I may now come unto the second point of our inquiry), " How"" can this man give us his flesh to eat?" he must beware that he come not preoccupied with such dull conceits as they were pos- sessed withal, who moved that question there; he must not think that we cannot truly feed on Christ, unless we re- ceive him within our jaws : for that is as gross an imagina- tion as that of Nicodemus, who could not conceive how a man could be born again, unless he should " enter' the second time into his mother's womb:" but must consi- der that the eating and drinking, which our Saviour speaketh of, must be answerable to the hungering and thirsting, for the quenching whereof this heavenly banquet is provided. Mark well the words which he useth, toward the beginning of his discourse, concern- ing this argument. "I' am the bread of life: he that Cometh to me, shall never . hunger ; and he that believeth ^ 1 John, chap. S.ver. 12. ' Ibid. chap. 6. ver. 57. " Isa. chap. 9. ver. 6. " John, chap. 1. ver. 12. " 1 Cor. chap. 1. ver. 9. P Heb. chap. 3. ver. 14. 1 Ephes. chap. 5. ver. 30, 32. ' John, chap. 6. ver. 52. '^' John, chap. 3. ver, i. "^ Ibid. chap. 9. ver. 35, 36. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 43 1 on nie, shall never thirst. But I said unto you, that ye also have seen me, and believe not." And compare them with those in the end: " It" is the Spirit that quick- eneth, the flesh profiteth nothing : the words that I speak unto you, they are spirit, and they are life. But there are some of you that believe not." Now observe, that such as our hungering is, such is our eating. Buti every one will confess, that the hunger here spoken of is] not corporal, but spiritual : why then should any many dreanl here of a corporal eating ? Again, the cof poray eating, if a man ihight have it, would not avail any thing to the slaking of this hunger ; nay, we are expressly told, that the flesh thus taken, for so we must understand it, profiteth nothing ; a man should never be the better, nor one jot the holier, nor any whit further from the second death, if he had filled his belly with it. But that manner of feeding on this flesh, which Christ himself commendeth unto us, is of such profit, that it preserveth the eater from death, and maketh him to live for ever''. It is not therefore such an eating, that every man who bringeth a bodily mouth with him may attain unto : but it is of a fan higher nature ; namely, a spiritual uniting of us untof;;;' Christ, whereby he dwelleth in Us, and we live by him. / >'•" If any do further inquire, how it is possible that any such union should be, seeing the body of Christ is in heaven, and we are upon earth : I answer, that if the manner of this conjunction were carnal and corporal, it would be indeed necessary that the things conjoined should be admitted to be in the same place : but it being altogether spiritual and supernatural, no local presence, no physical nor mathematical continuity or contiguity is any way requisite thereunto. It is sufficient for the making of a real union in this kind, that- Christ and we, though never so far distant in place each from other, be knit to- gether by those spiritual ligatures, which are intimated unto us in the words alleged out of the sixth of John : to-, wit, the quickening Spirit descending d^wnw^^ from thefc Head, to be in us a fountain of supernatural life ; and a| ^^ " John, chap. 6. ver. 63, 64. ■n^ Ibid, chap. 6, ver. 50, 51, 5,4, 5S. 432 A SERMON PREACHED BEFORE THE lively faith, wrought by the same Spirit, ascending from usupwardjto lay fast hold upon him, who, "having" by him- self purged our sins, sitteth on the right hand of the Ma- jesty on high." First therefore, for the communion of the Spirit, which is the ground and foundation of this spiritual union ; let us call to mind what we have read in God's book : that Christ, the second Adam, was made " a^ quickening spi- rit :" and that he " quickeneth'' whom he will :" that unto him " God" hath given the Spirit without measure:" and " of" his fulness have all we received :" that " he' that is joined unto the Lord, is one spirit :" and that " hereby* we know that we dwell in him, and he in us, because he hath given us of his Spirit." By all which it doth appear, that the mystery of our union with Christ consisteth mainly in this ; that the selfsame Spirit which is in him, as in the Head, is so derived from him into every one of his true members, that thereby they are animated and quickened to a spiritual life. We read in the first of; Ezekiel, of four living creatures, and of four wheels : standing by them : " when those went," saith the textj^J "these went; and when those stood, these stood: and" when those were lifted up from the earth, the wheels were { lifted up over against them." He that should behold such a vision as this, would easily conclude by that which he saw, that some invisible bands there were, by which these wheels and living creatures were joined together, how- soever none did outwardly appear unto the eye : and the Holy Ghost, to give us satisfaction herein, discovereth the secret, by yielding this for the reason of this strange connexion ; that " the° spirit of the living creature was in the wheels." From whence we may infer, that things may truly be conjoined together, though the manner of the conjunction be not corporal: and that things distant in ' Heh. chap, l.ver. 3. J 1 Cor. chap. 15. ver. 45. ^ John, chap. 5. ver. 21. ' Ibid. chap. 3. ver. 34. ^ John, chap. 1. ver. 16. <^ 1 Cor. chap. 6. ver. 17. * 1 John, chap. 4. ver. 13. -^^ Ezek. chap. 1. ver. 21. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT, 433 ^ace jnay be united together, by having the spirit of the t QQI communicated unto theother. '"' } ; Nay, if we niark it well,' we shall find it to be thus in every of our own bodies : that the formal reason of the union of the members consisteth not in the continuity of the parts (though that also be requisite to the unity of a natural body) : but in the animation thereof by one and the same spirit. If we should suppose a body to be as high as the heavens, that the head thereof should be where Christ our Head is, and the feet where we his members are : no sooner could that head think of moving one of the toes, but instantly the thing would be done, without any impediment given by that huge distance of the one from the other. And why? because the same soul that is in the head, as in the fountain of sense and motion, is present likewise in the lowest member of the .body. But if it should so fall out, that this or any othen 'member proved to be mortified, ij^resently would ceasa to be a member of that body ; the corporal conjunction and! ^continuity with the other parts notwithstanding. And even thus is it in Christ ; although, in' regai-d of his corpo^ ral presence, " the*^ heaven must receive him, until th^ times of the restitution of all things;" yet is he hers " with^ us alway, even unto the end of the world," in rew spect of the presence of his Spirit ; by the vital influenca^ whereof from him, as from the Head, " the*" whole bodjf is fitly joined together, and compacted by that whiclj every joint supplieth, according to the effectual working in the measure of every part." Which quickening Spirif if it be wanting in any, no external communion with Chrisf or his Church can make him a true member of this mysl tical body : this being a most sure principle, that " he'^ which hath not the Spirit of Christ, is none of his." ^ Now, among all the graces that are wrought in us by the Spirit of Christ, the soul, as it were, of all the rest, and f Act. chap. 3. ver. 21. s Matt. chap. 28. ver. 20. I" Ephes. chap. 4. ver. 16> ' Rom. chap. 8. ver. 9. 434 A SERMON PREACHED BEF6rE THE that whereby •' the"* just doth Hve," is faith. " For' we through the Spirit wait for the hope of righteousness by faith," saith St. Paul to the Galatians. And again : " I™ live ; yet not I, but Christ liveth in me : and the life which I now live in the flesh, I live by the faith of the Son of God, who loved me, and gave himself for me." By faith it is, that we do " receive" Christ :" and so likewise " Christ" dwelleth in our hearts by faith." Faith there- fore is that spiritual mouth in us, whereby we " eat the flesh of the Son of man, and drink his blood," that is, as the apostle expresseth it without the trope, " are? made partakers of Christ :" he being by this means as truly, and every way as effectually made ours, as the meat and drink which we receive into our natural bodies. But you will say. If this be all the matter, what do we get by coming to the sacrament : seeing we have faith, and the quickening Spirit of Christ, before we come thi- ther. To this I answer : that the Spirit is received ivfl divers measures, and faith bestowed upon us in different degrees ; by reason whereof our conjunction with Christ may every day be made straiter, and the hold which we take of him firmer. To receive the Spirit " not"^ by mea- f sure," is the privilege of our Head : we that " receive'* out :of his fulness,'' have not our portion of grace delivered -unto us all at once, but must daily look for " supply* of fthe Spirit of Jesus Christ." So also, while we are in this world, " the" righteousness of God is revealed unto us ;from faith to faith," that is, from one degree and measure ' of it to another : and consequently, we must still labour to I* Habak. chap. 2. ver. 4. Rom. chap. 1. ver. 17. Gal. chap. 3. ver. 11. Heb. chap. 10. ver. 38. ' Gal. chap. 5. ver. 5. "> Ibid. chap. 2. ver. 20. " John, chap. 1. ver. 12. TO° Ephes. chap. 3. ver. 17. ^P Heb. chap. 3. ver. 14. 4 Aliud est nasci de Spiritu, aliud pascl de Spiritu : saith S. Augustine, De verbis Domini, serm. 11. op. torn. 5. pag. 393. By the one we have life ; by the other vre have it more abundantly. John, chap. 1 0. ver. 10. ■■ John, chap. 3. ver. 34. ' Ibid. chap. 1. ver. 16. ' Phil. chap. 1. ver. 19. " Rom. chap, l.ver. 17. b COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 435 " perfect^ that which is lacking in our faith ;" and ever- more pray, with the apostles, " Lord", increase our faith." As we have therefore " received^ Christ Jesus the Lord, so must we walk in him ; rooted and built up in him, and stablished in the faith :" that we " may'' grow up into him in all things, which is the Head." And to this end God hath ordained public officers in his Church, " for" the perfecting of the saints for the work of the ministry, for the edifying of the body of Christ ; till we all come in the unity of the faith, and of the knowledge of the Son of God, unto a perfect man, unto the measure of the stature of the fulness of Christ :" and hath accordingly " made' them able ministers of the Spirit tliat quickeneth," and " ministers'^ by whom we should believe, even as the Lord shall give to every man." When we have therefore re- ceived the'' Spirit and faith°, and so spiritual life, by their ministry, we are not there to rest; but " as*^ new- born babes we must desire the sincere milk of the word, that we may grow thereby :" and as grown men too, we must desire to be fed at the Lord's Table, that by the strength of that spiritual repast we may be enabled to do the Lord's work ; and may continually be nourished up thereby in the life of grace, unto the life of glory. Neither must we here with a fleshly eye look upon the meanness of the outward elements ; and have this faithless thought in our hearts, that there is no likelihood a bit of bread, and a draught of wine, should be able to produce such heavenly effects as these. For so we should prove ourselves to be no wiser than Naaman^ the Syrian was, who, having received direction from the man of God, that he should wash in Jordan seven times, to be cleansed of his leprosy, replied with indignation, " Are not Abana and Pharpar, rivers of Damascus, better than all the " 1 Thess. chap. 3. ver. 10. " Luke, chap. 17-. ver. 5. y Coloss. chap. 2. ver. 6, 7. ^ Ephes. chap. 4. ver. 15. » Ephes. chap. 4. ver. 12, 1,'i. '' 2 Cor. chap. 3. ver. 6. ' 1 Cor. chap. 3. ver. 5. ■* Gal. chap. 3. ver. 2. « John, chap. 17. var. 20. ' 1 Pet. chap. 2. ver. ?. t 2 Kings, chap. 5. ver. 12, ] J. 436 A SERMON PREACHED BEFORE THE waters of Israel? May I not wash in them, and be clean?" But, as his servants did soberly advise him then, " if the Prophet had bid thee do some great thing, wouldst thou not have done it ? how much rather then, when he saith to thee. Wash and be clean ?" so give me leave to say unto you now: if the Lord had commanded us to do some great thing, for the attaining of so high a good ; should not we willingly have done it ? how much rather then, when he biddeth us to eat the bread, and drink the wine, that he hath provided for us at his own table ; that by his bles- sing thereupon we may grow in grace, and be preserved both in body and soul unto everlasting life ? True it is indeed, these outward creatures have no na- tural power in them to effect so great a work as this is, no more than the water of Jordan had to recover the leper : but the work wrought by these means is supernatural; and God hath been pleased in the dispensation both of the word and of the sacraments so to ordain it, that ^ |hese heavenly treasures should be presented unto us " in*" fearthen vessels ; that the excellency of the power might be ef God." As therefore in the preaching of the Gospel, the iriinister doth not dare verba, and beat the air with a fruit- less sound, but the words that he speaketh unto us are Spirit and life; " God' being pleased by the foolish- ness of preaching to save them that believe :" so likewise in the administration of the Lord's Supper, he doth not feed us with bare bread and wine, but, if we have the life of faith in us (for still we must remember that this table is provided not for the dead, but for the living), and come worthily, " the*" cup of blessing which he blesseth" will be unto us " the communion of the blood of Christ," and " the bread which he breaketh, the communion of the body of Christ :" of which precious body and blood we being really made partakers (that is, in truth and indeed, and not in imagination only), although in a spiritual and not a corpo- ral manner, the Lord doth " grant' us, according to the •" 2 Cor. chap. 4. ver. 7. ' 1 Cor. chap. 1. ver. 21. k 1 Cor. chap. 10. ver, 16. ' Ephes. chap. 3. ver. 16, 19. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 437 riches of his glory, to be strengthened with might by his Spirit in the inner man, that we may be filled with all the fulness of God." For the sacraments, as well as the word, be a part of that "ministration"" of the Spirit," which is committed to the " ministers of the New Testament :" forasmuch as " by" one Spirit (as before we have heard from the apostle) we have been all baptized into one body, and have been all made to drink into one Spirit.'' And thus have I finished the first part of my task, my congregatio homogeneorum, as I call it, the knitting toge- ther of those that appertain to the same body, both with their fellow-members, and with their Head : which is the thing laid- down in the express words of my text. It re- maineth now that I proceed to the apostle's application hereof unto the argument he hath in hand, which is segregatio heterogeneorum, a dissevering of those that be not of the same communion ; that the faithful may not partake with idolaters, by countenancing, or any wayjoin- ing with them in their ungodly courses. For that this is the main scope at which St. Paul aimeth, in his treating here of the sacrament, is evident both by that which goeth before in the nineteenth verse, " Wherefore my dearly beloved, flee from idolatry ;" and that which followeth in the twenty -first, " ye cannot drink the cup of the Lord, and the cup of devils ; ye cannot be partakers of the Lord's table, and of the table of devils." , Whereby we may collect thus much, that, as the Lord's Supper is a seal of our conjunction one with another, and with Christ our Head ; so is it an evidence of our disjunc- tion from idolaters, binding us to disavow all communion with them in their false worship. And indeed, the one must necessarily follow upon the other ; considering the nature of this heinous sin of idolatry is such, that it can no ways stand with the fellowship which a Christian man ought to have, both with the Head, and with the Body of the Church. To this purpose, in the sixth of the second to the Corinthians we read thus : " what" agreement hath ° 2 Cor.chaf. 3. ver. 6, 8. "1 Cor. chap. 12. ver. 13. " 2 Cor. chap. 6. ver. 16, 17. VOL. II. G G 438 A SERMON PREACHED BEFORE THE the temple of God with idols ? for ye are the tem- ple of the living God ; as God hath said, I will dwell in them, and walk in them, and I will be their God, and they shall be my people. Wherefore come out from among them, and be ye separate, saith the Lord, and touch not the unclean thing ; and I will receive you." And in the second chapter of the epistle to the Colossians: " Let? no man beguile you of your reward, in a voluntary humihty, and worshipping of angels, intrudinginto those thingswhich he 'hath not seen, vainly puffed up by his fleshly mind : and not holding the Head, from which all the Body, by joints and bands having nourishment ministered and knit together, increaseth with the increase of God." In which words the apostle sheweth unto us, that such as un- der pretence of humility were drawn to the worshipping of angels, did not hold the Head, and consequently could not retain communion with the Body, which receiveth his whole growth from thence. ,' Answerably whereunto the jfathers, assembled out of divers provinces of Asia in the *eynod held at Laodicea, not far from the Colossians, did ■solemnly conclude, that " Christians'' ought not to forsake khe Church of God, and go and invocate angels,'' and ■^pronounced an anathema against any that should be found ^•to do so, " because"' (say they) he hath forsaken our Lord "^^ Jesus Christ, the Son of God, and given himself to ido- latry :" declaring plainly, that by this idolatrous invocation of angels, a discession was made both from the Church of God, as they note in the beginning ; and from Christ the Head of the Church, as they observe in the end of their canon. For the further understanding of this particular, it will not be amiss to consider what TQigg^doret, a famous bishop P Col. chap. 2. ver. 18, 19. 1 Concil. Laodicen. Can. 35. on ov Sd xp^^Tiavovg lyKaraXiiTreiv Trjv iKK\riaiav Tov Qiov, Kal airiivai, Kai ayyiXovg ovo/iaZuv, that is, roTg dyyiXoic irpofftixtffflai, or, ilix^iyOaL ayylXoij, as Theodoret expoundeth these words of the canon, in 2, et 3. chap, epist. ad Coloss. ' oTi iyKarkXiTTe rbv Kvpiov ■q)i&v 'Irftrovv xpiarbv, t'ov v'lbv tov 6(ov, Kai tllwXoXaTptia 7rpo(7ij\9ev, COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 439 of the ancient Church, hath written of this matter in his commentary upon the second to the Colossians : that is, " They that defended the law (saith he) induced them alsoj to worship the angels ; saying that the law was given byj them. And this vice continued inPl;KVig^,^"d, Eisidia for; a long time : for which cause also the synod, assembled? gi Laodicgathe chief city, of Phrygia, forbad them by a^ law to pray unto angels. And even to this day amon^ them and their_bordsrers, there are oratories of Sain(| Michael to be seen. This therefore did they counsel should be done, using humility ; and saying, that the God» of all was invisible, and inaccessible, and incomprehen-- sible ; and that it was fit men should get God's favour hy the means of angels. And this is it which the apostle jai^ ; in humility, and worshipping of angels." Thus mrTheodoret ; whom cardma]^ Baronius discerning to come somewhat close unto hmi, and to touch the idolatry of the popish crew a little to the quick, leaveth the poor shifts wherewith his companions labour to obscure the light of this testimony, and tellel^jti§ plainly, that " The- odoret ^, by his leave, did not well understand the mean- ingofTrams~^ords :" and that those' oratories of Saint Michael were erected anciently by catholics, and not by those heretics which were condemned in the council of Laodicea, as he mistook the matter. As if any wise man\ would be persuaded upon his bare word, that the memoryf of things done in Asia so long since, should be more freshll; in Rome at this day, than in the time of Theodoret, whot lived twelve hundred years ago. * Yet must I needs confess, that he sheweth a little morei modesty herein than Bellarmine ms fellow-cardinal doth ; | wKo would make us believe, that the place in the nine-^- teenthofthe Revelation, where the angel saith to Saint! John that would have worshipped him, " SgH^lbaasStealt^ S, ' Ex his videas (quod necessario dicendum est) Theodoretum haud fe-; liciter (dus pace sit dictum) assecutura esse Pauli verborum sensum. Baron.? annal. tbm'. 1. ann. 60. sec. 20. j^*** ' Incaute nimis, quse a catholicis essent antiquitus instituta, hiereticis, quorum ;; nulla esset memoria, tribuens. Id. ibid. gg2 'i'iO A SERMON PREACHED BEFORE THE -jjgt ; I am thy fellow-servant, worship God," maketh for jthem : and demandeth very soberlyT'^MvEy" they should 1 Jbe reprehended, who do the same thing that John did :" ■ and, " whether the Calvinists knew better than John, whether angels were to be adored or no." And as for invocation of them, he telleth us, that Saint''' Jacob plainly prayed unto an angel, in the forty-eighth of Genesis, Iwhen in blessing the sons of Joseph he said, " the angel, ;3which delivered me from all evil, bless those children." (•Whom for answer we remit to Saint- Cyril, in the first chapter of tiia-Ikk!L=hftfik,s£J^ii«]Eh£S21iiBil' ^""^ intreat him to tell us, how near of kin he is hei:e to those here- tics of whom Saint Cyril there speaketh. His words be these : " that he doth not mean (in that place. Genesis, Ichapter 48. verse 16.) an angel, as the HERETICS under- stand it, but the Son of God, is manifest by this : that -_-Jivhen he had said, the angel, he presently addeth, who nelivereth me from all evils." Which Saint Cyril presup- i)oseth, no good Christian will ascribe to any but to God mlone. "-^ But to come more near yet unto that which is idolatry most properly: An idol, we must understand, in the exact propriety of the term, doth signify any image ; but, ac- cording to the ecclesiastical use of the word, it noteth such an image as is set up for religious adoration. And in this latter sense we charge the adherents of the Church of Rome with gross idolatry : because that, contrary to God's express commandment, they are found to be wor- shippers of images". Neither will it avail them here to say, that, the idolatry forbidden in the Scripture is that only which was used by Jews and pagans. The apostle indeed in this place, dehorting Christians from idolatry, propoundeth the fall of the Jews in this kind before their eyes : " Neither^ be ye idolaters," saith he, " as some of them " Cur nos repiehendimur, qui facimus quod Joannes fecit ? num melius Joanne norunt calvinistse, sintne angeli adorandi ? Beltarm. de sanctor. beatitud. lib. l.cap. 14. " Hie apeite S. Jacob angelum invocavit. Id. ibid. cap. 19. " See for this the excellent homily Of the peril of idolatry. y 1 Cor. chap. 10. ver. 7, 8. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 441 were." And so doth he also add concerning another sin, in the verse following : " Neither let us commit fornica- tion, as some of them committed." As well then might one plead, that Jewish or heathenish fornication were here only reprehended, as Jewish or heathenish idolatry. But as the one is a foul sin, whether it be committed by Jew, Pagan, or Christian : so, if such as profess the name of Christ, shall practise that which the word of God con- demneth in Jews and pagans for idolatry, their profes- sion is so far from diminishing, that it augmenteth rather the heinousness of the crime. " The^ idols of the hea- then are silver and gold, the work of men's hands," saith the Psalmist : and so the idols (of Christians, in all likeli- hood) mentioned in the Revelation, are said to be " of " gold% and silver, and brass, and stone, and of wood; which neither can see, nor hear, nor walk." The descrip- tion of these idols, we see, agreeth in all points with popish images : where is any difference ? ,.. The heathen, say they, held the images themselves to be gods, which is far from our thought. Admit, some of the simpler sort of the heathen did so : what shall we say of the Jewish idolaters, of whom the apostle here speak- eth, who erected the golden calf in the wilderness ? Can we think that they were all so senseless, as to imagine that the calf, which they knew was not at all in rerum natura, and had no being at that time when they came out of Egypt, should yet be that " God*", which brought themfi up out of the land of Egypt?" And for the heathen; did| the Romans and Grecians, when they dedicated in severaB places an hundred images, for example, to the honour ofl Jupiter, the king of all their gods, think that thereby! they had made an hundred Jupiters ? Or, when their block^ were so old, that they had need to have new placed in their stead ; did they think by this change of their images, that they made change also of their gods 1 Without ques- tion theymust so have thought, if they did take the very « Psal. 135. ver. 15. » Rev. chap. 9. ver. 10. ^ Exod. chap. 32. ver. 4. 412 A SERMON PKEACHED BEFORE THE amages themselves to be their gods : and yet the prophet Ibids us consider diligently ; and we shall find that the .■heathen nations " did*^ not change their gods." Nay, '■what do we meet with more usually in the writings of the ■fathers, than these answers of the heathens for them- jselves : " We** worship the gods by the images." " We' 3 fear not them, but those to whose imase they are made, and to whose names they are consecrated. I' do not wor- Iship that stone, nor that image which is without sense." I" F neither worship the image, nor a spirit in it : but, by Ithe bodily portraiture, I do behold the sign of that thing iwhich I ought to worship." ^ But admit they did not account the image itself to be God, will the papist further say : yet were those images set up to represent either things that had no being, or .devils, or false gods ; and in that respect were idols : whereas we erect images only to the honour of the true God, and of his servants the saints and angels. To this I might oppose that answer of the heathen to the Chris- tians : " We*" do not worship evil spirits : such as you call angels, those do we also worship ; the powers of the great God, and the ministers of the great God :" and put them in mind of St. Augustine's reply : " 1' would you did wor- ship them; you should easily learn of them not to worship them." But I will grant unto them, that many of the idolatrous Jews' and heathens' images were such as they say they were : yet I deny that all of them were such, and confidently do avouch, that idolatry is committed by yield- j^- Jerem. chap. 2. ver. 10, 11. •■ Deos per simulacra veneranoiir. Arnob. lib. 6. advers. gentes. "^ '■ Non ipsa, inquiunt, timemus j sed eos, ad quorum imaginem ficta, et quorum nominibus consecrata sunt. Lact. lib. 2. divin. institut. cap. 2. *" Non ego ilium lapidem colo, nee illud simulacrum quod est sine sensu. Aiigustin. in Psal. 96. op. torn. 4. pag. 1047. E Nee simulacrum nee daemonium colo ; sed per effigiem corporalem ejus rei signum intueor, quam colere debeo. Idem in Psal. 113, cone. 2. pag. 1261. '' Non colimus mala dsemonia : angelos quos dicitis, ipsos et nos colimus, virtutes Dei magni, et ministeria Dei magni. Idem in Psal. 96. pag. 1049. " Ulinam ipsos colere velletis ; facile ab ipsis disceretis non illos colere. Id. ibid. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 443 ing adoration to an image of the true God himself. Fok proof whereof, omitting the idols of Mieah'', and Jero* boam', which were erected to the memory of Jehovah the God of Israel ; as also the Athenians' superstitious wori ship of the unknown" god", if, as the common use of ido- laters was, they added an image to their altar: I will content myself with these two places of Scripture ; the one whereof concerneth the Jews, the other the heathen, I'That, which toucheth the heatljfiji, is in the first chapter of the epistle to the Romans : where the apostle having said, that God had shewed unto them that which might hk known of him ; and that " the invisible things of him|f7 that is, his eternal powerandLiifldJl£§d," was manifested unto themTIyTKe'cFealKnof the world, and the contemn, plation of the creatures ; he addeth presently, that God was sorely displeased with them, and therefore gave thena up unto vile affections : because " they changed the gloryt, of that incorruptible God, into an image made like to corruptible man, and to birds, and four-footed beasts; and creeping things." Whereby it is evident, that the idolatry condemned in the wisest of the heathen, was th6 adoring of the invisible God, whom they acknowledged to be the Creator of all things, in visible images fashionea to the similitude of men and beasts. I •^ The other place of Scripture, is the fourth of Deute- j ronomy : where Moses useth this speech unto the childrCT i of Israel : " The" Lord spake unto you out of the miasrof f^eT^^ ye heard the voice of the words, but saw no simili- tude ; only ye heard a voice." And what doth he infer upon k Judges, chap. 17. vev. 3, 13. ' 2 Kings, chap. 10. ver. 16, 29, 31. "" Trebellius PoUio, in the life of Claudius, calleth the God of Moses, Incertum Numen : so doth"Lucan the God of the Jews, Pharsal. lib. 2. et dedita sacris inceni Judaea Dei. As therefore the Jews, by the relation of Tacitus, lib. 2. hist, worshipped their God in mount Carmel, non simulacro aut tempio, sed ara tantum ; so it might be that the Athenians also did the like ; especially if we consider that their ara misericordiae (which possibly might be the same with this) is thus described by Statius. lib. 12. Thebaidos : Nulla autem efBgies, nuUi commissa metallo Forma Dei ; mentes habitare et pectora gaudet. " Acts, chap. 17. ver. 23. " Deut. chap. 4. ver. 12. 44i A SEIIMON PREACHED BEFORE THE Jthis ? " Take ye therefore good heed unto your- 1 selves; fox, ye saw no manner ,. of sifljilitjtjdje.^ OJI „the d^ .that the Lord, spake unto you in JHoreh, out of ithe midst of the fire : lest ye corrupt yourselves, and make you a graven image, the similitude of any figure, the likeness of male or female, the likeness of any beast that is on the earth, the likeness of any winged fowl that flieth in the air, the likeness of any thing that creepeth on the ground, the likeness of any fish that is in the waters [beneath the earth." Where we may observe : first, that God in the delivery of the law did purposely use a voice only ; because that such a creature as that was not to be expressed by visible lineaments, as if that voice should have said unto the painter, as Echo is feigned to do in the poetP. i Vane, quid afFectas faciem mihi ponere, pictor ? ft Si mihi vis similem pingere, igiflge^gg^tjp. f Secondly, that when He uttered the words of the second commandment in Mount Sinai, and forbad the making of the likeness of any thing " that is in heaven above, or in the earth beneath, or in the waters under the earth ;" he did at that time forbear to shew himself in any visible shape, either of man or woman, either of beast in the earth, fowl in the air, or fish in the waters beneath the earth : to the end it might be the better made known, that it was his pleasure not to be adored at all in any such forms ; and that the worshipping of images, not only as they have reference to the crea- tures whom they do immediately represent, or to false gods, but also as they have relation to himself (the true God, who was then speaking unto them in the mount), did come within the compass of the idolatry, which was con- demned in that commandment. In vain therefore do the Romanists go about to persuade us, that their images be no idols : and as] vainly also do they spend time in curiously distinguishing the several degrees of worship; the highest point whereof, which ■^fc' Ausonius, epigram 11. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 445 they call Latria, and acknowledge to be due only unto God, they would be loth we should think that they did communicate to any of their images. But here we are to understand, first of all, that idolatry may be committed by giving not the highest only, but also the lowest degree of religious adoration unto images : and therefore, in the words of the commandment, t]ifitseixJ^owing^_dowii unto them, which is one of the meanest degrees of worship, is expressly forbidden. Sfifiwidly, that it is the"! receive^ doctrine of popish divines, that the image should be ho-^ noured with the same worship, wherewith that thing is worl shipped, whose image it is : and therefore what adoratio is due to Christ and the Trinity, the same by this groun they are to give unto their images. Thirdly, that the Roman pontifical published by the authority of-tQlg-i i /InenttheVIII. (to omit other testimonies in this kind) it is: COTicIuded, that the cross'' of the pope's legate shall have the fe right hand, upon this very reason, quia debetur ei latria, \ because the worship proper to God is due to it. Now* whether they commit idolatry, who communicate unto i senseless thing that worship which they themselves con- fess to be due unto God alone , let all the world judge. ^ They were best therefore from henceforth confess them- selves to be idolaters : and stand to it that every kind of idolatry is not unlawful. Their Jesuit Gregorius' de Valentia will tell them for their comfort, that it is no ab- surdity to think that St. Peter, when he deterreth the faithful by name ab illicitis Idolorum cultibus (a^efiiTovg tlSwXoXaTpiiag St. Peter calleth them, that is, abominable idolatries), doth insinuate thereby, that some ' worship of L images is lawful. John Monceye the Frencnmanj in his ' I Aaron Purgatus, dedicated to the late gope Paul V. and ^ 1 Constans est theologorum sententia, imaginem eodem honore et cult ihonorari et colij quo colitur id cujus est imago. Azor. institut. moral, part. 1 [lib. 9. cap. 6. ' Crux legati, quia dejjfitureijtoia, erit a dextris. Pontifical, edit. Rom. pag.f 1672. " I ' Gregor. Valent. lib. 2. apol. de idololatr. cap. 7. i' Some idolatryhe should say : for that is St. Peter's word. 1 Peter, chap 4.) er. IT' " ' ■ i f 446 A SERMON PREACKED BEFORE THE iin his twenty questions propounded to Visorius, stretcheth Wet a strain higher. For howsoever he cannot away with Ithe name of idols and idolatry, yet he liketh the thing itself so well, that he undertaketh to clear Aaron from rcommitting any error in setting up the golden calf; and »»?lahoureth to purge Laban, and Micah, and Jeroboam too from the imputation of idolatry : having found indeed, that nothing had been done by them in this' kind, which is not agreeable to the practice of the Roman Church at this day. And lest the poor people, whom they have so miserably abused, should find how far they have been misled ; we see that the masters of that Church do in the service books and catechisms, which come unto the hands of the vulgar, generally leave out the words of the second com- mandment, that make against the adoration of images : fearing lest by the light thereof the mystery of their ini- quity should be discovered. They pretend indeed that this commandment is not excluded by them, but included only in the first: whereas in truth they do but craftily conceal it from the people's eyes, because they would not Jiave them to be ruled by it. Nay, Vasauez^ the Jesuit idoth boldly acknowledge, that it plainly appeareth, by {comparing the words of this commandment with the place Iwhich hath been alleged out of the fourth of Deutero- fnomy, that the Scripture did not only forbid the wor- shipping of an image for God, but also the adoration of the ^rue God himself in an image. He confesseth further, Ihat he and his fellow catholics do otherwise. What ^aith he then to the commandment, think you ? Because it will not be obeyed, it must be repealed, and not admitted •to have any place among the moral precepts of God. It Iwas (saith he) a positive^ and ceremonial law : and there- |fore ought to cease in the time of the Gospel. And as if -^ " Gab. Vasquez, lib. 2. de adorat. disput. 4. cap. 3. sec. 74, 75. " Cum fuerit juris positivi et caeremonialis ilia legis Mosaicae prohibitio, tem- pore legis evangelicse debuit cessare ; atque id, quod alias jure naturali licitum et honestum est, ut imagines depingere, et illis etiam uti ad adorationem, in lege evangelica locum habere debet. Vasquez, ibid. cap. 4. sec. 84.' COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 447 4t had not been enough for him to match the Scribes and Pharisees in impiety, who " made" the commandment of God of none eiFect, that they might keep their own tradi- .tion :" that he might fulfil the measure of his fathers, and '^hew himself to be a true child of her, who beareth the iiame of being " the^ mother of harlots and abominations pf the earth," he is yet more mad, and sticketh not to ""-aintain^, that not only a painted image, but any other Ithing of the world, whether it be without life and reason, or whether it be a reasonable creature, may, in the na- .ture of the thing, and if the matter be discreetly handled, ;be adored with God, as his image : yea, and counteth it Ino absurdity at all, that a very wisp of straw should be !thus worshipped. But let usturn yet again, and we shall " see* greater abominations than these." We heard how this blessed sacrame^T^'hich is Eere propounded by the apostle as a bond to unite Christians together in one body, hath been made the apple of strife, and the occasion of most bitter breaches in the Church : we may now observe again, that the same holy sacrament, which by the same apostle is here brought in as a principal inducement to make men " flee from idolatry," is by our adversaries made the ob- ject of the grossest idolatry that ever hath been practised by any. For their constant doctrine is, that in worship- ping the sacrament they should give unto it " latriae'' cul- tum qui vero Deo debetur," as the council of Trent hath determined ; " that kind of service which is due to the true God :" determining their worship in that very thing, which the priest doth hold betwixt his hands. Their practice also runs accordingly : for an instance whereof we need go no further than to Sanders's book of the Lord's Supper ; before which he hath prefixed an epistle dedica- tory, superscribed in this manner, '■' To the body and " Matt. chap. 15. ver. 6. Mark, chap. 7. ver. 9. y Rev. chap. 17. ver. 5. ^ Vasquez, de adorat. lib. 3. disput. 1. cap. 2. sec. 5, S, 10. " Ezek. chap. 8. ver. 15. ^ Concil. Trident, scss. 13. cap. 5. 448 A SERMON PREACHED BEFORE THE ■blood of our Saviour Jesus Christ, under the forms of bread and wine, all honour, praise, and thanks, be given for ever ;" adding further in the process of that blockish ■epistle: " Howsoever it be with other men, I adore thee "^tny God and Lord really present under the forms of bread and wine, after consecration duly made : beseeching thee of pardon for my sins, &c." ^ Now if the conceit, which these men have concerning the sacrament, should prove to be false, as indeed we know it to be most absurd and monstrous, their own ^suit, QaStgr, doth freely confess that they should be in Such an error and idolatry, " qualis in orbe terrarum nun- quam vel visus vel auditus fuit, as never was seen or heard x)f in this world. FoPlthe^f or^of them is more tolerable," ^aith He,* "who worship for God a statue of gold or silver, pr an image of any other matter, as the 'gentiles adored ijheir gods ; or a red cloth lifted up upon a spear, as it is Reported of the Lappians ; or living creatures, as did sometimes the Egyptians ; than of those that worship ^ piece of bread." We therefore, who are verily per- suaded that the papists do thus, must of force, if we fol- low their Jesuit's direction, judge them to be the most intolerable idolaters that ever were. -' Nay, according to their own principles, hovr is it pos- sible that any of themselves should certainly know, that the host which they worship should be any other thing but bread? seeing the_ change ^oth wholly^ dej)end upon ^' gonsecration duly made," as Sanders speaketh ; and that ependeth upon thejntention of the jpjiest, which no man jbut himself jcan have notice of: j^e|lg,rm|iie. disputing ■against Ambrosius Catharinus, one of his own brethren, ;that a man hath^no certain knowledge of his own justifi- ication, can take advantage of this, and allege for himself. " Tolerabilior est enim error eoruin, qui pro Deo col unt statuam auream aut ,argenteam, aut alterius matericE imaginem, quo modo gentiles deos suos vene- irabantur ; vel pannutn rubrum in hastam elevatum, quod narralur de Lappis ; jjvel vivaanimalia, ut quondam ^gyptii : quam eorura qui frustum panis. Cos- her, ench. cliap. 12. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 449 that one " cannof* be certain by the certainty of faith| that he doth receive a true sacrament ; forasmuch as th4„, sacrament cannot be made without the intention of thet" minister, and none can see another man's intention." Ap- gl^this now to the matter we have in hand ; and see'mlb whaTmtncatTfebyrihtlis these men have" brought them- selves. Admit the^^^riest'g, intention, stood j:igbt at the; time of consecration, yet, if he that b aptize d him failed in; his mtention when he administered that sacrament, he re- maineth still unbaptized, and so becometh incapable of; priesthood ; and consequently, whatsoever he consecrateth i is but bread still. Yea, admit he were rightly baptized! too : itfiither^the bishop that conferred upon hin? the sa-l crament of orders, for so they hold it to be, or those that| baptized or ordained that bishop, missed their right in-'( tention ; neither will the one prove bishop, jior the other | priest; and- so.with.what mtjntign_,§pe.veLeither theonej or the other doth cgnsecrate, there^remaineth but bread still. l^itKer''cto£K"*the ' inconvenience stay here, bu ascendeth upward to all their predecessors : in any one o whom if there fall out to be a nullity of priesthood, fo want of intention either in the baptizer, or in the ordainerj all the generation following, according to their principles,! go without their priesthood too ; and so deliver but bread? to the people, instead of the body of Christ. The papist themselves therefore, if they stand unto their own grounds must needs confess, that they are in no better case herd than the Samaritans were in, of whom our Saviour saith,! " Ye' worship ye know not what :" but we know that what they worship, be the condition or intention of theiil priest what it will be, is bread indeed ; which while thejl take to be their God, we must still account them guilty ofi spiritual fornication, " and such fornication, as is not so^ much as named amongst the gentiles." S £ d Neque pot est certus esse certitudine fidei, se percipere.verum sacramentum ^ .,i cum sacramentuin sme intentione ministri non conficiatur, et intentionem alte-l 1j:i.ua.jiemp videre jiossit., Bellarmin. de justificat. lib. 3. cap. 8. i ' John, chap. i. ver. 22. 450 A SERMON PREACHED BEFORE THE i These then being the idolaters with whom we have to ideal, l et us le arn first how dangerous a thing it is to com- Imunicate with them in their false wofsTiip. For if we will pe partakers of Babylon's*^ sins, we must look to receive of Jier plagues. Secondly;, we are to be admonished, that It is not sufficient that in our own persons we refrain wor- sh^p,ping of idols, but it is further recjuired that we re- strain, as much as in us lieth, the practice thereof in others; lest by suffering "^God to be dishonoured in so ^high a manner, when we m;iy by our calling hinder it, we imake ourselves partakers of other men's sins. Eli the P^j^iest wgs^a^^gog,^jnan, and gave excellent counsel ito his lewd sons ; yet we know what judgment fell upon him, " because^ his sons made themselves vile, and he frowned not upon them," that is, restrained them not : which God doth interpret to be a kind of ido- latry, in " honouring'' of his sons above him." The Church of Pergamus did for her own part hold fast Christ's name, and denied not his faith : yet had the Lord something against her; "because' she had there them that held the doctrine of Balaam, who taught Balak to cast a stum- bling-block before the children of Israel, to eat things sa- crificed unto idols, and to commit fornication." So we see what special notice our Saviour taketh of the works, and charity and service, and faith, and patience of the CJ^rch_gf „Xbpitjja: and yet for all this he addeth, "Notwithstanding'', I have a few things against thee; be- cause thou sufferest that.TOBian Jezebel, which calleth herself a prophetess, to teach and to seduce my servants to commit fornication, and to eat things sacrificed unto idols." In the second of Judges God telleth the children of Israel, what n:^sclyef should come unto them, ^mJ^oisKSiixig the Canaanitish idolaters in their land. " They' shall be thorns in your sides" saith he, " and their gods shall be a snare unto you." Which words contain in them the inti- ' Rev. chap. 18. ver. 4. si Sam. chap. 3. vet. 13. *• 1 Sam. chap. 2. ver. 29. * Rev. chap. 2. ver. 14. ^ Rev. chap. 2. ver. 20. ] Judges, chap. 2. ver. 3. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 451 mation of a double d^ii^er : the one respecting the soul, the other the iDody. That which concerneth the soul is, that their idols should be a snare unto them. For God well knew that man's nature is as prone to spiritual forni- cation, as it is to corporal. As therefore for the prevent- ing of the one, he would not have a common harlot tole- rated^in Israel, " lest™ the land should fall to whoredom, and become full of wickedness :" so, for the keeping out of the other, he would have provocations taken away, and all occasions, whereby a man might be tempted to commit so vile a sin. TJie bqdilj danger,, that followeth upon thd| toleration of idolaters, is, that " they should be in theirl sides," that is, as in another place it is more fully ex-f pressed, " they" should be pricks in their eyes, and thorns| in their sides, and should vex them in the land wherein they dwelled." Now in both these respects it is certain, that the toleration of the idolaters, with whom we have to do, is far more perilous than of any other. InjregardjDf the spiritual danger, wherewith simple souls are more like, to be ensnared : because this kind of idolatry is not brought in with an open shew of impiety, as that of thd pagans, but is " a mystery of iniquity," a wickedness^-;: covered with the veil of piety; and the harlot, which I maketh the inhabitants of the earth drunk with the wine of this fornication, is both gilded herself, and presenteth also! her abominations unto her followers in " a° cup of gold."| If we look to our outward peril : we are like to find these: men not thorns in our sides to vex us, but daggers in our? hearts to destroy us. Tsfot that 1 take all of them to be oft this furious disposition (mistake me not : I know a numbgrL myself of a far "different temper) ; but because there are f never wanting among them some turbulent humours, so | inflamed with the spirit of fornication, that they rum mad with it ; and are transported so far, that jjajolerable terms can content them, until they have attained to the vitmost pitch of their unbridled desires. For compassing ■" Levit. chap. ]9. ver. 29. ° Numb. chap. 33. ver. 55. ■• Rev. chap. 17. ver. 2, 4. 452 A SERMON PREACHED BEFORE THE |whereof, there is no treachery, nor rebellion, nor murder, ;^nor desperate course whatsoever, that, without all remorse 'p( conscience, they dare not adventure upon. , l'-- Neither do they thus only, but they teach men also so to do : arming both pope, and bishops, and people, and private persons, with power to cast down even kings them- selves from their thrones ; if they stand in their way, and give any impediment to their designs. Touching the pope's power herein, there is no disputing : one of them telleth us, that " there? is no doubt, but the pope may depose all kings ; when there is a reasonable cause so to do." For bishops ; cardinal Baronius informeth us, by the example of Dacius the bishop of Milan, his dealing against the Arians; thaf " those bishops deserve no blame, and ought to suffer no envy, who roll every stone'' (yea and rather than fail, would blow up stones too), " that they may not live under an heretical prince." For the people ; Do- minicus Bannes, a Dominican friar, resolves that they need not, in this case, expect any sentencing of the matter by pope or other; but "when"' the knowledge of the fault is evident, subjects may lawfully, if so be they have sufficient strength, exempt themselves from subjection to their princes, before any declaratory sentence of ajudge." And that we may understand that the proviso which he inserteth, of h aving strength sufficient, is very material ; he putteth us in mind, that ^' Ihe' faithful (the papists he meaneth) of England are to be excused hereby, who do not exempt themselves from the power of their superiors, L P Dubium npn est, quin papa possit omnes reges, cum subest causa rationabi- , I lis, deponere. Augustin. t|jjjmphus,^e_£Otest^ ecdesiast. quaest. 46^art. 2. '" ? 'i Quo exempld satis intelligas, non mereri calumiiiam, neque invrdiam epis- copos illos pati debere, qui, ne sub haeretico principe degant, omnem lapidem volvunt. Baron, anno 538. sec. 89. '' Quando adest evidens notitia criminis, licite possunt subditi (si modo eis vires suppetant) eximere se a potestate suorum principum ante judicis sententiam declaratoriam. Bannes in Thorn. 2. 2. quaest. 12. artic. 2. ' Ex hac conclusione sequitur esse excusandos Anglicanos et Saxonios fideles, qui non se eximunt a potestate superiorum, nee helium contra illos gerunt. Quoniam communiter non habent facultatem ad hsec bella gerenda contra prin- cipes, et imminent illis gravia pericula. Id. Ibid, COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT, 453 nor make war against them : because that generally they have not power sufficient to make such wars against princes, and great dangers are imminent over them." - %stly, for private persons : w^^jmS^J^^Mi-^^^SZ' *at an heretical king, " after' sentence given against him, i^, absolutely deprived of his kingdom, so that he cannot pos-|--:- sess it by any just title : and therefore from thenceforth* may be handled altogether as a tyrant; and consequently, \ he may be killed by any private person." Only tlj^jJesuib addeth this limitation : that, " if" the pope 3q depose theiy* kingj^he^ may be expelled or killea by them only, to whom \ he shall commit that business. ' But if be enjoin tne"exe- * cution thereof to ribbody, then it shall appertain to the ~^ lawful successor in the kingdom : or if none such be to be found, it shall belong to the kingdom itself." But let him once be declared to be a tyrant ; Mariana, Suarez his coun- tryman and fellow Jesuit, will tell you better how he should be handled. " That^ a tyrant (saith he) may be killed by open force and arms, whether by violent break- ing in into the court, or by joining of battle, is a matter confessed : yea, and by deceit and ambushes too, as Ehud did in killing Eglon the king of the Moabites. Indeed it would argue a braver mind to profess open enmity, and ' publicly to rush in upon the enemy of the common-'; wealth : but it is no less prudence to take advantage by! fraud and ambushes, because it is done without stir, and; with less danger surely, both public and private." His z^:^ *■ Post sententiam latam omnlno privatur regno, ita ut non possitjusto titulm illud possidere : ergo extunc poterit tanquam omnino tyrannus tractari ; et con-* sequenter a quocunque privato poterit interfici. Fr. Suarez. defens. fid, cathol.v lib. 6. cap. 4. sec. 14. ' " Si papa regem deponat, ab illis tantum poterit expelli, vel interfici, quibys ^ ipse id commiserit. Quod si nulli executionem imperet, pertinebit ad legiti^ I mum in regno successorem ; vel, si nullus inventus fuerit, ad regnum ipsumspec- f tabit. Idt-ibid. sec. 18. " Itaque aperta vi et armis posse occidi tyrannum, sive impetu in regiam facto^^ sive comtnissa pugna, in confesso est. Sed et dolo atque insidiis exceptum V^ quod fecit Aiod, &c. Est quidem majoris virtutis et animi simultatem aperte| exercere, palam in hostem reipublicse irruere : sed non minoris prudentise, fraudiX^^ et insidiis locum captare, quod sine motu contingat, minori certe periculo pub- \ lico atque privato. Jo, Mariana, d e reg. instit.Jib. 1. cap. 7. ' VOL. 11, H H 454 A SERMON PREACHED BEFORE THE tonclusion is, that " it" is lawful to take away his life, by any art whatsoever : with this proviso only, that he he not Constrained either wittingly or unwittingly to be the cause pf his own death." Where t^ tfiiulernjess of aj[giu^s ^oji^gience is jyejt^ worth the observm^. He maketh no scruple at all to take away the mansnfe : only he Would advise that he be not made away, by having poison con- veyed into his meat or drink ; lest in taking hereof, for- sooth, he, which is to be killed, should by this means have some hand in procuring his own death. Yet^ poi sonJiimh you may, if you list, so that the venom be " externallyl ipplied by some other, he that is to be killed helping 1 lothing thereunto : namely, when the force of the poison? Is so great, that a seat or garment being infected there-', rith, it may have strength to kill." And that such means ^ pf poisoning hath been used, he proveth by divers prac- tices of the Moors ; which we leave to be considered of py y jtzlxgrber t . who, to prove that SgijJEg^ intention of |)oisoning queen Elizabeth in this manner was but a mere pction, would persuade us that it is ryit.agreeable to the krojinds of nature and reason, that any such thing should ^e. ' '■"" '" Thus we see what pestilent doctrine is daily broached by these incendiaries of the world : which, what perni- cious effects it hath produced, I need not go far to exem- plify ; this assembly and this place cannot but call to mind the memory of th at-barbarou^ pjof 9,f ,the pnwdf;r-<^rpasnn. Which being most justly charged to have exceeded" all " In ejus vitara grassari quacunque arte concessum j ne cogatur tantum, aciens aut imprudens, sibi consclre mortem. Id. ibid, in fine. y Hoc tamen temperamento uti in hac quidem disputatione licebit, si non ipse qui perimitur venenum haurire cogitur, quo intimis medullis concepto pereat ; sed exterius ab alio adhibeatur, nihil adjuvante eo qui perimendus est : nimirum cum tanta vis est veneni, ut, sella eo aut veste delibuta, vim interficiendi habeat. Id. ibid. ^ At, inquies, omnem modum crudelitatis excessit ea conjuratio ; cum et pri lem, et regnl ordines simul implicuisset. Id velim ne mireris. Xam malae perniciosse herba: et semina conterenda, et radices omnes evellendae sunt, ne re| crescant. Alias etiam, propter paucos sceleratos, multi ssepe naufragio pereunft B. P. i?£rao'. epistolae, I. R. impress, anno 1609. " COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 455 measure of cruelty ; as involving not the king alone, but also his children, and the states of the kingdom, and many thousands of innocent people, in the same ruin ; a wicked yarlet,. vdth wlwgejianie^^ not defile thkjglace, step- peth forth some four years after, andwitR a brazen fore- head biddeth us not to wonder at the matter. " For of an evil and pernicious herb both the seeds are to be| crushed, and all the roots to be pulled up, that they grows not again. And otherwise also, for a few wicked persona' it falleth out oftentimes that many perish in shipwreck.'?. In the latter of which reasons we may note these men's? insolent impiety toward God: in arrogating unto them- V selves such an absolute power for the murdering of inno- f cents, as hie that is Lord of all hath over his own crea-? tures; the best of whom, if he do enter into judgment with| them, will not be found righteous in his sight. In the \ former, we may observe their deadly malice toward God's! anointed ; which they sufficiently declare will not be satis-', fied, but by the utter extirpation of him and all his royal 5 progeny. ' S^-And whereas, for the discovery of such wicked spirits, his majesty in his princely wisdom did cause an oath of al- legiance to be framed ; by the tendering whereof he might be the better able to distinguish betwixt his loyal arid disloyal subjects, and to put a difference betwixt a se- ditious and a quiet-minded Romanist : this companion de- rideth his simplicity, in imagining that that will serve the turn, and supposing that a papist will think himself any whit bound by taking such an oath. " See* " saith he, ' Sed vide in tanta astutia, quanta sit simplicitas. Cum omnem securitaten* in eo juramento sibi statuisset, talem se modum juramenti tot circumstantiis con-^ nexuisse existimabat, qui, salva conscientia, nulla ratione a quoquam dissolvi 1 posset. Sed videre non potuit, si pontifex juramentum dissolverit, omnes illius 3 nexus, sive de iidelitate regi prsestanda, sive de dispensatione non admittenda,'^ pariter dissolutos fore. Immo aliud dicam adrairabilius. Nosti, credo, juramen- ^ turn injnstum, si tale esse evidenter sciatur vel aperte declaretur, neminem | obligare ; sed ipso facto nullum esse. Regis juramentum injustum esse, ad ipso | Ecclesise pastore sufficienter declaratum est. Vides igitur jam, in summum " abiisse illius obligationem ; ut vinculum, quod a tot sapientibus ferreum putaba- ^ tur, minus sit, quam stramineum. Id. ibid. * H H S 456 A SERMON PREACHED BEFORE THE i in so great craft, how great simplicity doth betray itself. When he had placed all his security in that oath, he fought he had found such a manner of oath, knit with so ttiany circumstances, that it could not, with safety of con- science, by any means be dissolved by any man. But he could not see, that, if the pope did dissolve that oath, all the tyings of it, whether of performing fidelity to the king, ^T'or of admitting no dispensation, would be dissolved toge- ther. Yea, I will say another thing that is more admi- rable. You know, I believe, that an unjust oath, if it be evidently known or openly declared to be such, bindeth no man ; but is void ipso facto. That the king's oath is ianjust, hath been sufficiently declared by the pastor of the Church himself. You see therefore that the obligation of it is vanished into smoke : so that the bond, which by Ska many wise men was thought to be of iron, is become less than of straw." ;«-'-- If matters now be come unto this pass, that such as are addicted to the pope will account the oath of allegiance to have less force to bind them than a rope of straw ; judge ye whether that be not true which hath been said, that ^n respect not of spiritual infection only, but of outward ^danger also to our state, any idolaters may be more safely . permitted than papists. Which I do not speak, to exas- jperate you against theh: ,persons,-or to stir you up tomskg jnevif' laws for shedding of their blood. Their blindness I ido much pity : and my heart's desire and prayer to God for them is, that they might be saved. Only this I mustf ,. . . . —M il tl iiii r i r" - ••T in. I sa^.. th|4.j;dHBfi§^andjra^,__a^^ peace unt pp 4|]3f!m. For, as Jehu said toJoram, " wEat^ peace, so long as the whoredoms of thy mother Jezebel,; - and her witchcrafts are so many ?" so must I say untoi them : What peace can there be, so long as you sufFer\ yourselves to be led by " the" mother of harlots and abomi- 1 nations of the earth, who by her sorceries hath deceived/ all nations, and made them drunk with the wine of her 1 •> 2 Kings, chap. 9. ver. 22. « Rev. chap. 17. ver. 2, 5. and chap. 18. vcr. 23. COMMONS HOUSE OF PARLIAMENT. 457 fornication :" Let** her put away her whoredoms out of i herjight, and n?r adulteries from between her breasts ; I let her repent of her murders, and her sorceries, and her idolatries : or rather, because she is past all hope, let those that are seduced by her, cease to communicate with i her in these abominable iniquities ; and we shall be all| ready to meet them, and rejoice with the angels in heavenl for their conversion. In.,5^ie^^ji^gjjjygaag, they who sit at the helm, and have the charge of our Church and com- mon-wealth committed to them, must provide by all good means, that God be not dishonoured by their open idola- tries, nor our king and state endangered by their secret treacheries. Good laws there are already enacted to this purpose : which if they were duly put in execution, we should have less need to think of making new. But itj is not my part to press this point. I will therefore con-; elude as I did begin : " I" speak as to wise men ; judge | ye what I say." " Consider*^ what I say ; and the Lord give you under- standing in all things." ■~ ^ Hos. chap. 2. ver. 2. =1 Cor. chap. 10. ver. 15. ' 2 Tim. chap. 2. ver. 7. A SPEE CH DELIVERED IN THE CASTLE CHAMBER AT DUBLIN, THE 22d of NOVEMBER, ANNO 1622. • CENSURING OP CERTAIN OFFICERS, WHO REFUSED TO TAKE THE OATH OF SUPREMACY. FIRST PRINTED IN 1622. A SPEECH, &c. &c. AVhat the danger of the law is for refusing this oath, hath been sufficiently opened by my lords the judges ; and the quality and quantity of that offence hath been aggra- vated to the full by those that have spoken after them. The part, which is most proper for me to deal in, is the information of the conscience, touching the truth and equity of the matters contained in the oath : which I also have made choice the rather to insist upon, because both the form of the oath itself requireth herein a full reso- lution of the conscience (as appeareth by those words in the very beginning thereof; " I do utterly testify and de- clare in my conscience," &c.) ; and the persons, that stand here to be censured for refusing the same, have alleged nothing in their own defence, but only the simple plea of ignorance. That this point therefore may be cleared, and all need- less scruples removed out of men's minds : two main branches there be of this oath, which require special con- sideration. Thg,^,oije^jigs^xg ; acknowledging the supre- macy of the government of these realms, in all causes whatsoever, to rest in the king's highness only. ^QtSJP qther^l^afel^. renouncing all jurisdictions and authori- ti^oFany foreign prince or prelate, within his majesty's dominions. 4'62 A SPEECH IN THE CASTLE CHAMBER For the better understanding of the former, we are in the first place to call unto our remembrance that exhorta- tion of St. Peter, " Submit" yourselves unto every ordi- nance of man for the Lord's sake : whether it be unto the king, as having the preeminence ; or unto governors, as unto them that are sent by him, for the punishment of evil doers, and for the praise of them that do well." By this we are taught to respect the king ; not as the only go- vernor of his dominions simply, for we see there be other governors placed under him, but ojg vrnpixovTa, as him that excelleth, and hath the preeminence over the rest, that is to say, according to the tenor of the oath, as him that is the only supreme governor of his realms. Upon which ground we may safely build this conclusion ; that whatsoever power is incident unto the king by virtue of his place, must be acknowledged to be in him supreme : there being nothing so contrary to the nature of sovereignty, as to have another superior power to overrule it. I Qui' rex est, regem, Maxime, non habeat. In the second place we are to consider, that God, for the better settling of piety and honesty among men, and the repressing of prophaneness and other vices, hath esta- blished two distinct powers upon earth : the one of the keys, committed to the Church ; the other of the sword, committed to the civil magistrate. That of the keys is ordained to work upon the inner man ; having immediate relation to the remitting" or retaining of sins. That of the sword is appointed to work upon the outward man ; yielding protection to the obedient, and inflicting external punishment upon the rebellious and disobedient. By the former, the spiritual officers of the Church of Christ are enabled to " govern* well," to " speak" and exhort" and " rebuke with all authority ;" to " loose'" such as are pe- nitent, to commit others unto the Lord's prison, until their » 1 Pet. chap. 2. ver. 13, 14. ->~^'' Martial, lib. 2. epigr. 18. « John, chap. 20, ver. 23. ^ 1 Tim. chap. T). ver. 17. e Tit. chap. 2. ver. 15. '' Mat. chap. 16. ver. 19. and chap. 18. ver. 18. CONCERNING THE OATH OF SUPREMACY. i6o amendment, or to bind them over unto the judgment of the great day, if they shall persist in their wilfulness and obstinacy. By the other, princes have an imperious power assigned by God unto them, for the defence of such as do well, and executing " revenge^ and wrath" upon such as do evil ; whether " by'' death or banishment, or con- fiscation of goods, or imprisonment," according to the quality of the offence. When St. Peter, that had the keys committed unto him, made bold to draw the sword, he was commanded to put' it up ; as a weapon that he had no authority to meddle withal. And on the other side, when Uzziah the king would venture upon the execution of the priest's office, it was said unto him, " It'' pertaineth not unto thee, Uzziah, to burn incense unto the Lord ; but to the priests the sons of Aaron, that are consecrated to burn incense." Let this therefore be our second conclusion : that the powers of the sword and of the keys are two dis- tinct ordinances of God ; and that the prince hath no more authority to enter upon the execution of any part of the priest's function, than the priest hath to intrude upon any part of the office of the prince. In the third place we are to observe, that the power of the civil sword, the supreme managing whereof belongeth to the king alone, is not to be restrained unto temporal causes only ; but is by God's ordinance to be extended likewise unto all spiritual or ecclesiastical things and causes : that, as the spiritual rulers of the Church do exer- cise their kind of government, in bringing men unto obe- dience, not of the duties of the first table alone, which concerneth piety and the religious service which man is bound to perform unto his Creator, but also of the second, which respecteth mor^l honesty, and the offices that man doth owe unto man, so the civil magistrate is to use his authority also in redressing the abuses committed against the first table, as well as against the second : that is to a Rom. chap. 13. ver. 4. ^ Ezra, chap. 7. ver.'26. ' Matt. chap. 20, ver. 52. '^ 2 Chron. chap. 26. ver. IS. 464 A SPEECH IN THE CASTLE CHAMBER say, as well in punishing of an heretic, or an idolater, or a. blasphemer, as of a thief, or a murderer, or a traitor ; and in providing by all good means, that such as live under his government " may' lead a quiet and peaceable life" in all piety and honesty. And howsoever by this means we make both prince and priest to be in their several places custodes utriusque tabulae, keepers of both God's tables : yet do we not hereby any way confound both of their offices together. For though the matter wherein their government is exercised may be the same, yet is the form and manner of govern- ing therein always different : the one reaching to the out- ward man only, the other to the inward : the one binding or loosing the soul, the other laying hold on the body and the things belonging thereunto ; the one having special reference to the judgment of the world to come, the other respecting the present retaining or losing of some of the comforts of this life. That there is such a civil"' government as this in causes spiritual or ecclesiastical, no man of judgment can deny. For must not heresy (for example) be acknowledged to be a cause merely spiritual or ecclesiastical ? and yet by what power is an heretic put to death ? The officers of the Church have no authority to take away the life of any man : it must be done therefore per bracMum seculare; and conse- quently it must be yielded without contradiction, that the temporal magistrate doth exercise therein a part of his civil government, in punishing a crime, that is of its own na- ture spiritual or ecc e siastical. But here it will be said, the words of the oath being general, that the king is " the only supreme governor of this realm and of all other his highness's dominions and countries;" how may it appear that the power of the ' 1 Tim. chap. 2. ver. 2. ™ As on the other side, that a spiritual or ecclesiastical government is exer- cised in causes civil or temporal. For is not excommunication a main part of ecclesiastical government, and forest laws a special branch of causes temporal ? yet we see in Sententia lata super chartas, anno 12. R. H. 3. that the bishops of England pronounce a solemn sentence of excommunication against the in- fringers of the liberties contained in Charta de Foresta. CONCERNING THE OATH OF SUPREMACY. 465 civil sword only is meant by that government, and that the power of the keys is not comprehended therein ? I answer : first, that, where a civil magistrate is affirmed to be the governor of his own dominions and countries, by common intendment this must needs be understood of a civil go- vernment, and may in no reason be extended to that which is merely of another kind. Secondly I say, thati where an ambiguity is conceived to be in any part of anf oath, it ought to be taken according to the understanding! of him for whose satisfaction the oath was ministered. | Now in this case, it hath been sufficiently declared by pub-f lie authority, that no other thing is meant by the govern| ment here mentioned, buttLiai.2Ltl3S-«3KLswprd^ pnl^ ' ^ For in the ]jQsk of artjgles, agreed upon by the arch- bishops and bishops arid the whole clergy, in the convoca- tion holden at l,/^i\^\ffa-^jino\^^. thus we read : " Where we attribute to the queen's majesty the chief government, by which titles we understand the minds of some slander- ous folks to be offended, we give not to our princes the ministering either of God's word or of the sacraments ; the which thing the injunctions also lately set forth by Elizabeth our queen do most plainly testify : but that only prerogative, which we see to have been given always to all godly princes in holy scriptures by God himself; that is, that they should rule all estates and degrees com- mitted to their charge by God, whether they be ecclesias- tical or, temporal, and restrain with the civil sword the stubborn and evil doers." *- If it be here objected that the authority of the convo- cation is not a sufficient ground for the exposition of that which was enacted in parliament ; I answer, that these articles stand confirmed, not only by the royal assent of the prince (for the establishing of whose supremacy the oath was framed), but also by a special act of parliament ; which is to be found among the statutes in the thirteenth year. of queen Elizabeth, chapter 12. Seeing therefore the makers of the law have full authority to expound the law ; and they have sufficiently manifested, that by the supreme government given to the prince they understand that kind 466 A SPEECH IN THE CASTLE CHAMBER bf government only, which is exercised with the civil iBword : I conclude that nothing can be more plain than this ; that, without all scruple of conscience, the king's |iajesty may be acknowledged in this sense to be the ^f nly supreme governor of all his highness's dominions and |outitries, as well in all spiritual or ecclesiastical things or fsauses, as temporal. And so have I cleared the first main |)ranch of the oath. I come now unto the second ; which is propounded negatively : that " no foreign prince, person, prelate, state or potentate, hath or ought to have any jurisdiction, power, superiority, preeminence or authority, ecclesiastical or spiritual, within this realm." The_ foreigner, that chal- fengetli this ecclesiastic^al^or^piritual jurisdiction over us, is thgjbishop ottlQme ; and the title, whereby he claimeth this power over us, is^the^ same whereby he claimeth ^.i^it over the whole world, begaus£jie„is,at.JEe.tei!s, succes- sor, forsooth. And indeed, if St. Peter himself had been now alive, I should freely confess, that he ought to have spiritual authority and superiority within this kingdom. But so would I say also, if St. Andrew, St. Bartholomew, St. Thomas, or any of the other apostles had been alive. For I know that their commission was very large ; to " go" into all the world, and to preach the Gospel unto every creature." So that in what part of the world soever they lived, they could not be said to be out of their charge ; their apostleship being a kind of an universal bishoprick. If therefore the bishop of Rome can prove himself to be one of this rank, the oath must be amended ; and we must acknowledge that he hath ecclesiastical authority within this realm. ,.^, True it is, that our lawyers, in their year-books, by the name of the apostle do usually design the pope. But if they had examined his title to that apostleship, as they would try an ordinary man's title to a piece of land, they might easily have found a number of flaws and main de- fects therein. For first it would bfiJuguired, Whether the apostleship was notomairied by our Saviour Christ as a ° Mark, chap. 16. ver. 15. CONCERNING THE OATH OF SUPREMACY. 467 special commission ; which, being personal only, was to de^ termine with the death of the first apostles. For howso- ever at their first entry into the execution of this commis- sion, we find that Matthias" was admitted to the apos^ tleship in the room of Judas, yet afterwards, wheri James the brother of John was slain by Herod, we do not read that any other was substituted in his - place. Nay, we know that the apostles generally left no successors in this kind : neither did any of the bishops (he} of Rome only excepted), that sat in those famous churches': wherein the apostles exercised their ministry, challenge? an apostleship or an universal bishoprick, by virtue off that succession. '■^ It would secon^y therefore be inquired. What sound, "' evidence they can produce, to shew that one of the com-l pany was to hold the apostleship as it were in fee, for him! and his successors for ever ; and that the other eleven j should hold the same for term of life only. Thirdly, ifi this state of perpetuity was t£ be cast upon one, how came it-"" tcTfall upon St. Peter, rather than upon St. John ; who out-; live J^H the rest of hisTellows, and so as a surviving feofFefej had the fairest right to retain the same in himself and hi^ successors for^eye.r ? Fourthly,_if that state were wholly settled upon St. Peter, seeing the Romanists themselves acknowledge that he was bishop of Antioch before he was bishop of Rome ; we require them tpjhew, why so great an inheritance as this should descend unto the younger brother (as it were by borough-english) rather than to the elder, according to the ordinary manner of descents. Especially seeing Rome hath little else to allege for this pre- ferment, but only that St. Peter was crucified in it: which was a very slender reason to move the apostle so to respect it. Seeing ther efore the grounds of this great claim of the bishop of Rome appear to be so vain and frivolous, I may safely conclude, that he ought to have no ecclesiasti- -■ cal or spiritual authority within this realm : which is the principal point contained in the second part of the oath. " Acts, chap. 1. ver. 25, 26. , A BRIEF DECLARATION OF THE UNIVERSALITY CHURCH OF CHRIST, UNITY OF THE CATHOLIC FAITH PROFESSED THEREIN: DELIVERED IN A SERMON BEFORE THE KINg's MAJESTY, THE 20tH OF JUNE, 1624, AT WANSTED. FIRST PRINTED IN 1624. VOL. 11. A SERMON, &c. &c. Ephes. Chap. 4. Ver. 13, TILL WE ALL COME IN THE UNITY OF .THE FAITH, AND OF THE KNOWLEDGE OF THE SON OF GOD, UNTO A PERFECT MAN, UNTO THE MEASURE OF THE STATURE OF THE FUL- NESS OF CHRIST. When the Lord's ark was to set forward, the form of prayer used by Moses was, " Rise'"' up, Lord, and let thine enemies be scattered ; ana let themthat hate thee flee before thee." The sweet psalmist of Israel, framing his descant to this ground, beginneth the psalm, which he prepared to be sung at the removing of the ark, after the same manner : " Let'' God arise : let his enemies be scat-j tered : let them also that hate~Kim Bee before him :" anc .then goeth on, till at length he hath raised his note untol his full height : " Thou'^hast ascended on high : thouhasif led captivity captive : thou hast received gifts for men. Which being by our apostle, in this'' chapter, interpreted of the ascension of our Saviour Christ into heaven, and made the very spring from whence the matter of my pres- ent text is derived, leadeth us to the just application of »- » Num. chap. 10. ver. 35. SfPsai-.f'S.sejiJIi "= Paal. CS. ver. 18. ^ Ephes. chap. 4. ver. 8, 10. 472 A SERMON PREACHED the type to the truth, and putteth us in mind that the removing of the ark, which gave occasion to the penning of this psalm, -was an adumbration of our Saviour's re- moval from the earth to heaven ; and that by this absence of his we are no losers, but gainers, seeing he is ascended up on high, both to triumph over his and our foes, " he led captivity captive ;" and to confer benefits upon his friends " he gave gifts unto men." The ark° of the covenant, we know, was appointed to be afigure of Jesus'' the Mediator of the new covenant : the great King, Prophet, and Priest of his Church. There- fore was it ordered, that the ark should have " as crown of gold about it:" than which what could be more fit to set forth the state of our King ? for thus " we'" see Jesus crowned with glory and honour." Upon the ark stood the propitiatory or mercy-seat, whence God did use to deliver his oracles from betwixt the cherubins : than which what more lively representation could there be of the prophetical office of our Saviour ? of whom it is written, " God' hath in these last days spoken unto us by his Son." The ark had both the rod and the tables of the law, by God's appointment placed within it: than which what could be more apt to express the satisfaction, which our High Priest was to make unto his Father's justice, as well by his passive as by his active obedience ? for, as he felt the stroke of the rod for us, that, " the'' chastisement of our peace being laid upon him, with his stripes we might be healed;" so " it' behoved him also to fulfil the law and all righteousness ;" that so he might be " the" end of the law for righteousness to every one that believeth." The letter of the law being not more certainly to be found within the ark, than the accomplishment thereof within him : according to that which he spake by the holy proph- ' Heb. chap. 9. ver. 4. ' Ibid. chap. 12. ver. 24. K Exod. chap. 37. ver. 2. •" Heb. chap. 2. ver. 9. ' Heb. chap. 1. ver. 2. * laa. chap. 53, ver. 5. ' Matt. chap. 3. ver. 15. and chap. 5. ver. 17. ^ Rom. chap. 10. ver. 4. BEFORE ms MAJESTY. 473 et, " In" the volume of the book it is written of me, that I should do thy will, O God : yea, thy law is within my heart." ^' The ark had many removes from place to place, whilst it sojourned in the tabernacle : but was brought up at last into the temple, there to dwell upon God's holy hill ; the place of which He himself had said, " This" is my rest for ever ; here will I dwell, for I have a delight therein." Where, at first entry, king Solomon stood ready to en- tertain him with this welcome, " Arise?, O Lord God, into thy resting-place, thou, and the ark of thy strength : let thy priests, O Lord God, be clothed with salvation : and let thy saints rejoice in goodness." Our blessed SaViOur in the days of his flesh had no resting-place, but conti- nually " wenfi about doing good :" until at length "he"' was received up into heaven, and sat on the right hand of God." For when he had ended his progress upon earth, and " finished^ there that work which his Father had given him to do ;" he " left' the world, and went to his Father ;" making his last remove unto the high court of heaven, where he is to reside "until" the time of the resti- tution of all things." " The"" temple of GOD was opened in heaven, and there was seen in his temple the ark of his testament ;" saith St. John in the Apocalypse. If we; look to the corporal presence of our Saviour, in the tem-] pie of heaven must this ark be sought for; in no other: place is it to be found : but if we look to the virtue coming*; from him, by the operation of his word and Spirit ; so we shall find him in his temple upon earth, present with us^ "always^, even unto the end of the world :" for these weref the gifts that, when he ascended into heaven, he did he-S stow upon men. ■■ Psal. 40. ver. 7, 8. Heb. chap. 10. ver. 7. w » Psal. 132. ver. 14. and 68.. ver. IC. --P Psal. 132. ver. 8, 9, 16. %£tefei!*a8»J--XSfe4A- 1 Acts, chap. 10. ver. 33. ■• Mark, chap. 16. ver. 19. * John. chap. 17. ver. 4. ' John, chap. 16. ver. 28. and chap. 19. ver. 30. " Acts, chap. 3. ver. 21. " Rev. chap. 11. ver. 19. — ^ Matt. chap. 2S. ver. 20. 471. A- SERMON .f RE ACHED ^"This the prophet layeth down thus; " Thou^ hast as- cen3e3"up'oii nigh : thou hast received gifts for men." The apostle cite th„jt,, thus: " when^ he ascended up on high, he gave gifts unto men." The reconciliation is easy : he received those gifts, not to retain them v^ith himself, but to distribute them for the behoof of his Church. So for the Spirit, St. Peter teacheth us, " Therefore^ being by the right hand of God exalted ;" there is his ascending up on high : " and having received of the Father the pro- mise of the holy Ghost," there is his receiving : " he hath shed forth this which ye now see and hear," there is his giving ofthis gift unto men. And for the ministry of the word, he himself intimateth as much in his commission given to the apostles ; " AlP power is given unto me in fteaven and in earth," there he receiveth : " go ye there- jfore, and teach all nations," there he giveth this gift unto ;*nen : " he"^ gave some apostles, and some prophets, and '^feome evangelists, and some pastors and teachers, for the Iperfecting of the saints :" saith our apostle here. That iierein also that might be fulfilled, which we heard to iiave been uttered, when the ark was brought to his resting- |)lace : " Let"* thy priests, O Lord God, be clothed with Salvation, and let thy saints rejoice in goodness." - The work of the ministry, how meanly soever it be esteemed in the world, yet, in the estimation of our Saviour Christ, was one of the choicest gifts that, in this solemnity of his triumphant ascending^ up far above all heavens, he thought fit to bestow upon his Church here upon earth : as that which tended both to the " perfect- ing*^ of the saints," and to " the edifying of his own Body." For, as it hath pleased the Father " that^ in him all ful- ness should dwell :" so the Son is also pleased not to hold it any disparagement, that his^ Body, the Church, should y Psal. 68. VCT. 18. - ' Ephes. chap. 4. ver. 8. » Acts, chap.. 2. vev. 33. >> Matt. chap. 28. ver. 18, 19. « Ephes. chap. 4. ver. 11, 12. '' 2 Chron. chap. 16. ver. 41. Psal. 132. ver. 9, 16. ' Ephes. chap. 4. ver. 10. ' Ibid. ver. 12. c Col. chap. 1. ver. 19. '■ Ephes, chap. 1. ver. 23. BEFORE HIS MAJESTY. 475 be accounted " the fulness of him that filleth all in all." That, howsoever in himself he be most absolutely and per- fectly complete, yet is his Church so nearly conjoined unto him, that he holdeth not himself full without it : but, as long as any one member remaineth yet ungathered and unknit unto this mystical body of his, he accounteth, in the mean time, somewhat to be deficientin himself. And there- fore our apostle having, in the words immediately going before this text, declared, that the ministry was instituted " for the edifying of the Body of Christ ;" addeth pre- sently, " till we all come, in the unity of the faith, and of the knowledge of the Son of GOD, unto a perfect man, unto the measure of the stature of the fulness of Christ." In which words we may observe as well the matter of this building, " we all," as the structure of it ; and further also consider in the structure, first, the laying of the foun- dation, " in the unity of the faith, and of the knowledge of the Son of God ;" secondly, the bringing of the work to perfection, and the raising of it to his just height, " unto a perfect man, unto the measure of the stature of the ful- ness of Christ." '"" The matter.then of this spiritual edifice (that we may begin with that) are Wg .gurselyes. " Ye' also, as lively stones, are built up a spiritual house ;" saith St. Peter. To this St. Paul doth here add a note of universality. We All; as suiting best with the nature of the catholic or universal Church, which is that Body of Christ, of the edifpng whereof he here treateth: of which therefore he telleth us more plainly in another place, that " by'' one Spirit we are all baptized into one Body, whether we be Jews or gentiles, whether we be bond or free." For the catholic Church is not to be sought for in any one angle or quarter of the world : but among " all' that in every place call upon the name of Jesus Christ our Lord, both their 's and our's." Therefore to their Lord and our's was ' 1 Peter, chap. 2. ver. 5. ''1 Cor. chap. 12. ver. 13. ' 1 Cor. chap. 1. ver. 2. 476 A SERMON PREACHED it said ; "Ask" of me, and I will give thee the heathen for thine inheritance, and the uttermost parts of the earth for thy possession;" and to this mystical Body, the catholic Church, accordingly, " 1° will bring thy seed from the east, and gather thee from the west : I will say to the north, give up ; and to the south, keep not back : bring my sons from far, and my daughters from the ends of the earth ; even every one that is called by my name." Thus must we conceive of the catholic Church, as of one entire body, made up by the collection and aggrega- tion of all the faithful unto the unity thereof: from which union there ariseth unto every one of them such a rela- tion to, and a dependance upon the Church catholic, as parts use to have in respect of their whole. Whereupon it foUoweth, that neither jgiarticular persons, nor particular j chu rches, are tQ work^s several divided bodies by them- selves, which is the ground of all schism ; but are to teach, i and to be taught, and to do all other Christian duties, as ' parts conjoined unto the whole, and members of the same commonwealth or corporation ; and therefore the bishops of the ancient church, though they had the govern- ment of particular congregations only committed unto them, yet in regard of this communion which they held with the universal, did usually take to themselves the title of bishops of the catholic Church. Which maketh strongly as well against the new separatists, as the old D onatiats : who either hold it a thing not" much material, so they profess the faith of Christ, whether they do it in the cath- olic communion or out of it; or else, which is worse, dote so much upon the perfection ctf their own part, that they refuse to join in fellowship with the rest of the body of Christians ; as if they themselves were the only people "> Psal. 2. ver. 8. " Isa. chap. 43. ver. 5, 6, 7. <^ " Augustin. ep. 93. op. torn. pag. 238. " Quam tnulU nihil interesse crcdentes in j qua quisque parte Christianus sit ; ideo permanebant in parte Donati, quia ibi nati erant, et eos inde discedere, atque ad catholicam nemo transire cogebat." Et paulo Sjpost. " Putabamus quidem nihil interesse ubi fidemChristi teneremus : sed gratias '(Domino, qui nos a divisiono coUegit, et hoc uni Deo congruere, utin unitate co- ■latur, ostendit." BEFORE HIS MAJESTY. 477 of God, and all wisdom must live and die with them and their generation. ' And herein, of all others, do our Rojmanists most fea: fully offend; as being tl^^uthor3,,pi" the_,most xrue! ^dbigjp., that _^ever hath _hfiep, seen in the Church oifjGoi' Those infamous schisms of the Novatians and Donatisti were but petty rents, in comparison of this huge rupture^ which haith pulled asunder east and west, north and south \ and grown to such a head at home, that in our western parts, where this faction was so prevalent, it hath for di- vers ages past been esteemed catholic. In the seven- teenth of the Revelation we have a fFo»w«w described unto us, sitting upon " seven mountains," and upon " many wa- ters." The woman is there expounded to be " that? great city which reigneth over the kings of the earth." The seven mountains, upon which that city sat, needed not to be expounded : every child knew what was meant thereby. The waters are interpreted " peoples'!, and multitudes, and nations, and tongues." Which is that very universality and Catholicism, that the Romanists are wont so much to brag of. lor this woman is the pai'- ticular Church of Rome, the city-church ; which they call the mother-church, the Holy Ghost stileth " the"^ mother of harlots and abominations of the earth." Those " peo- ples, and multitudes, and nations, and tongues," are such as this proud city reigneth over : the catholic-Roman Church they are commonly called by themselves ; but by the Holy Ghost, " the' hgagt u pon which_ the woman^ etb " "" ™~ ' This woman is the head of the faction, and the very mother of this schism : the beast, that is to sa v. thev that ( suffer_themselves to be tlms^riddenjj^^^r, are her abet- tors and supporters in it. For the particular Church of. Rome, not being content to be a fellow-member with the rest of the Churches of Christ, and to have a joint depend- ance with them upon the whole body of the Church catho- P Rev. chap. 17. ver. 18. i Ibid. ver. 15. ' Rev. chap. 17. ver. 5. <■_ Ibid. ver. 3, and 7. 1'7S A SERMON PREACHED lie, " which' is the mother of us all," will needs go out of her rank ; and, scorning any longer to be accounted one of the branches of the catholic Church, would fain be ac- knowledged to be the root of it : so that now all other Churches must hold their dependance upon it, or other- wise be cast forth as withered branches, which are fit only to be thrown into the fire, and burned. The wisdom of God foresaw this insolency long beforehand : and there- fore caused a caveat to be entered against it, even in that epistle which was specially directed to the Church of .Rome itself. The words are plain enough ; "J^^jHyS}^ ^iboast, thou bearest not the root, but the ropt thee." The ■Church oillome therefore must know, that she is no 'more a root to bear up other Churches, than other Churches are to bear up her : she^ may not go beyond her line, and boast herself to be the root of the catholic Church ; but be contented to be borne herself by the root, as well as other particular Churches are. For a stream to sever itself from the common fountain, that it may be counted a fountain itself, without dependance upon any other, is the next way to make an end of it, and dry it up. The Church of Rome may do well to think of this, and leave off her vain boasting, " Jl,,sj| _a (^iieenj and am no widow, ^nd^shall see no sorrow." Other Churches may fail, and the gates of hell may prevail against them : but it cannot fall out so with me. Whereas ishe might remember, that they were Romans, unto whom |the apostle so long since gave this admonition ; " Be" not ligh-minded, but fear. For,. if God spared not the natu- i'al branches, take heed lest he also spare not thee. Be- lold therefore the goodness and severity of God : on them which fell, severity, but towards thee, goodness, if |hou continue in his goodness : otherwise thou also sJialt ve cut off." -^ The Romans therefore by their pride may get a fall, as well as others ; and the Church of Rome by infidelity may be cut oflP, as well as any other congregation : and yet the ' Gal. chap. 4. ver. 26. " Rom. chap. 11. ver. 18. " Rev. chap. 18. ver. 7. -' — " Rom. chap. 1 1. ver. 20, 21, 22. BEFORE HIS MAJESTY. 479 catholic Church subsist for all that ; as ha-ving for her/ foundation neither Rome, nor Rome's bishop, but Jesu^- Christ the Son of the living God. And yet this proud dame and her daughters, the particular Church of Rome f mean, and that which they call the catholic Roman (or the faction rather that prevaileth in them both), have in these latter ages confined the whole Church of Christ within themselves, and excluded all others that were not under the Roman obedience, as aliens from the common-wealth of Israel, and strangers from the covenants of promise. The Donatists were cried out against by our forefathers, for shutting up the Church within the parts of the sQuth ; and rejecting all others that heldnot "correspondency with that patch of theirs : and could they think well then of them, that should conclude the Church within the western parts of the world, and exclude all other Christians from the Body of Christ, that held by the same root there that they did? It is a strange thing to me, that wise men should make such large discourses of the catholic Church, and bring so many testimonies to prove the universality of it, and not discern, that, while by this means they think they have gotten a great victory over us, they have in very truth overthrown themselves : for, when it cometh to the point, instead of the catholic Church which consisteth of the communion of all nations, they obtrude their own piece unto us : circumscribing the Church of Christ within the precincts of the Romish jurisdiction, and leaving all the world beside to the power of Satan; for with them it is a resolved case, that " to^ every creature it is alto-j gether of necessity to salvation, to be subject to the Romanp j bishop." ' 5. What must then become of the poor Moscovites and Gre- cians, to say nothing of the reformed churches, in Europe? What of the Egyptian and ^Ethiopian churches in Africa ? What of the great companies of Christians scattered over * y Subesse Romano pontifici omni humanse creaturaj declaramus, dicimus, de-1 finimus, et pronunciamus, omnino esse de necessitate salutis. Bonif. VIII. in extravag. De majoritate et obedieutia, cap. V£S^-^:^!^S' 4'80 A SERMON PREACHED all Asia, even from Constantinople unto the East Indies ; which have and still do endure more afflictions and pres- sures for the name of Christ, than they have ever done, that would be accounted the only friends of Christ ? Must these, because they are not the pope's subjects, be there- fore denied to be Christ's subjects ? Because they are not under the obedience of the Roman Church, do they thereupon forfeit the estate which they claim in the ca- tholic Church, out of which there is no salvation ? Must we give all these for gone, and conclude, that they are jcertainly damned? They^.yho .talk so much. jof the ca- tholic Church, but indeed stand for their own particular, : must of force^ sink aaJfl;^J5.urjchapitableness, ftgjhexJhaye thrust JjhieiBig^yes, deep in^.schisQi : we who talk less of the universality of the Church, but hold the truth of it, cannot find in our hearts to pass such a bloody sentence upon so many poor souls, that have given their names to Christ. He, whose pleasure it was to spread the Church's seed so far, said to east, west, north, and south, Give : it is not for us then to say, Keep back. He hath given to his Son " the heathen for his inheritance, and the uttermost parts of the earth for his possession :" we for our parts dare not abridge this grant, and limit this great lordship, as we conceive it may best fit our own turns ; but leave it to his own latitude : and seek for the catholic Church neither in this part nor in that piece, but, as it hath been before (said in the words of the apostle, among " all' that in every place call upon the name of Jesus Christ our Lord, both their's and our's." — ' Yea, but how can this be, will some say, seeing the catholic Church is but one : and the principal reason, for which it is accounted one, is " the" unity of the faith" professed therein ? How then can this unity of faith be preserved in all places, if one special church be not set as a mistress over all the rest ; and one chief bishop ap- pointed for a master over all others, by whom in matters 2 1 Cor. chap. 1. ver. 2. * Ecclesia ex pUiribus personis congregatur ; et tamen una dicitur, propter unitatem fidei. Hieron. (si modo is horum commentariorum author) in Psal. 23. BEFORE HIS MAJESTY. 481 of faith every one must be ruled? And out of such dif- ferent professions, as are to be found among the divided Christians in tho'se several parts of the world, how can there be fit matter drawn for the making up of one uni- versal Church ? To this JLanswer, and so pass from the matter of the building to the structure, that it is most true indeed, that in the Church there is " one'' Lord, gne faith, one baptism:" for so we are taught by the_aposth in this chapter. But yet, in the first place, it is to he consi • dered, that this unity of the faith must be compassed by such means, as God hath ordained for the procuring of it, and not by any politic tricks of man's devising. Now for the bringing of us all to this " unity of the faith," tbe apostl a here telleth us, that Christ " gave'' some apostles, and some| prophets, and some evangelists, and some pastors ancB teachers." If he had thought that the maintenance of this unity did depend upon the singularity of any one apostle^ or pastor, or teacher : is it to be imagined, that he wouldl have overslipped such a singular person (even in that verjl place where, of all others, his presence was most f equisitel and run altogether, as he doth, upon the plural number .!* That the multitude of teachers dispersed over the world, without any such dependency or correspondency, should agree together in laying the foundations of the same faith, is a special woi'k of God's Spirit. And it is " the** unity of the Spirit," which the apostle here speaketh of, and exhorteth us to " keep in the bond of peace." 1 Whereas the unity, of which our adversaries boast so much I (which is nothing else but a wilful suffering of themselves to be led blindfold by one man, who commonly is more blind than many of themselves), is no fruit of the Spirit, but of mere carnal policy : and may serve peradventure for a bond of peace betwixt themselves and their own party, such as the^ priests of Antichrist were to have, and as many as would be content to yield themselves to the ' Ephes. chap. 4. ver. 5. "= Ibid. ver. 11. '' Ephes. chap. 4. ver. 3. ' Pace sua, id est, impietatis sua unitate se jactant ; agentes se non ut Christi episcopos, Bed ut antichrist! sacerdotes. Hilar, contr. Auxentium. y. 482 A SERMON PREACHED conduct of such a commander ; but hath proved the great- est block that ever stood in the vi'ay, for giving impedi- 'jnent to the peace and unity of the universal Church, which here we look after. Asi.t}lcigf2^„J^'^"^? 3IS^' bishop of Tlaessalonica, entering into the consideration of the original ground of that long continued schism, where- by the west standeth as yet divided from the east, and the Latin churches frp.m the Greek, wrote a whole bgpk pur- posely of this argument ; wh eremhe. shfi^g^i " that*" there l^is'ho other cause to be assigned of this distraction, but /that the pope will not permit the cognizance of the con- " '.troversy unto a general council, but will needs sit himself ^ks the alone teacher of the point in question, and have pthers hearken unto him as if they were his scholars : and that this is contrary both to the ordinances and the prac- |ice of the apostles and the fathers." Neither indeed is there any hope, that ever we shall see a general peace, for matters of religion, settled in the Christian world, as long as this supercilious master shall be suffered to keep this rule in God's house : how much soever he be magni- fied by his own disciples, and made the only foundation upon which the unity of the catholic Church dependeth. J'j^ow in the next place, for the further opening of the unity of the faith, we are to call unto mind the distinction which the apostle maketh betwixt " the^ foundation,'' and that which is builded thereupon : betwixt " the'' principles of the doctrine of Christ," and that which he calleth per- fection. The " unity of the faith and of the knowledge of the Son of God," here spoken of, hath reference, as we heard, to the foundation : as that which followeth of "a perfect man, and the measure of the stature of the fulness of Christ," to the superstruction and perfection. In the f Adyog aTroSsLKVvQ fir] aXKo tl rb rijg SiaffTatreojg Trjg AarivoiV ^kkXjj- oiae Kat ij/iwi' jLtE;^pt rou TrapovroQ, aiTiov ilvai r/ rb fir] fiovXitrdai rbv HaTTOv diKOVfiev'tKqi (7Vv65(^ rrjv Tov d.fiipt(Tl3rjTrjij,kvov didyvunrtv iTrtrpe' ■ TJ/ai. AW airbv jiovov SiSaOKakov i9k\eiv rov ZriTOVjikvov Ka9i^ta9at, roig 5e dWovg^ kv fiaOfjTutv fioipi^ viraKOvovTag ix^'-'^t "^"^ ^''^ ''o roiovrov aWoTptov Tfxiv dirotTToXiKfov ical itarpiKS>v v6p,ii}v Kai TTpd^EOJv, e 1 Cor. chap. 3. ver. 10, 11, 12. '■ Heb. chap. C. ver. 1. BEFORE MIS MAJESTY. 483 former there is a general unity among all true believers : in the latter, a great. deal of variety; there being several degrees of perfection to be found in several persons, " ac- cording' to the measure of the gift of Christ." So we see in a material building, that still there is but one founda- tion, though great disparity be observed in sundry parts of the superstruction : some rooms are high, some low, some dark, some lightsome, some more substantially, some more slightly builded, and in tract of time some prove more ruinous than others ; yet all of them belong to one building, as long as they hold together, and stand upon the same foundation. And even thus is it in the spiritual building also ; whether we respect the practical part of Christianity, or the intellectual. In the practical we see wonderful great diiFerence be- ' twixt Christian and Christian : some by God's mercy attain to a higher measure of perfection, and keep them- selves unspotted from the common corruptions of the world ; others watch not so carefully over their ways, and lead not such strict lives, but are oftentimes overtaken and fall foully : that he, who looketh upon the one and the other, would hardly think that one heaven should receive them both. But although the one doth so far outstrip the other in the practice of new obedience, which is the Chris- tian man's race, yet are there certain fundamental princi- ples, in which they both concur ; as a** desire to fear God's name, repentance' for sins past, and a sincere purpose™ of heart for the time to come to cleave unto the Lord. Which whosoever hath, is under mercy, and may not be excluded from the communion of saints. In like manner for the intellectual part : the "first" principles of the ora- cles of God," as the apostle calleth them, hold the place of the common foundation, in which all Christians must be grounded : although some be " babes"," and for further knowledge are " unskilful in the word of righteousness ;" ' Ephes. chap. 4. ver. 7. '' Neh. chap. 1. ver. 11. ' Luke, chap. 13. ver. 3, 5. Heb. chap. 6. ver. 1. "" Acts, chap. 11. ver. 23. " Heb. chap. 5. ver. 12. " Heb. chap. 5. ver. 13, 14. 484 A SERMON PREACHED Other some are of " perfect age, who by reason of use have their senses exercised to discern both good and evil." The oracles of God contain abundance of matter in them, and whatsoever is found in them is a fit object for faith to apprehend: but that all Christians should uni- formly agree, in the profession of all those truths that are revealed there, is a thing that rather may be wished, than ever hoped for. Yet the variety of men's judgments,- in those many points that belong to theological faith, doth not dissolve the unity which they hold together in the fundamental principles of the catholic faith. The unity of the faith commended here is a catholic unity ; and such as every true Christian attaineth unto. " Till we all come in the unity of the faith," saith the apostle. As there is a " common? salvation," so is there a " common^ faith ;" which is " alike"^ precious" in the highest apostle and the meanest believer. For we may not think that heaven was prepared for deep clerks only : and therefore, beside that larger measure of knowledge, whereof all are not capable, there must be " a^ rule of faith common to small and great ;" which as it must consist but of few propositions, for simple men cannot bear away many, so is it also requi- site, that those articles should be of so much weight and moment, that they may be sufficient to make a man wise unto salvation : that, howsoever in other points learned men may go beyond common Christians, and exceed one another likewise by many degrees, yet, in respect of these radical truths, which is the necessary and common food of Jail the children of the Church, there Js' not,an„unity only, ■ibut such a kind of equality also, brought in among all sorts ■•of Christians, as was heretofore among the congregation Jof the Israelites in the collection of their manna ; where P Jude, ver. 3. i Tit. chap. I. ver. 4. ' 2 Pet. chap, l.ver. 1. ' RegulafideijpusiUismagnisque communis. Aug. ep. 187. op. tom. 2. pag. 687. ' Mtac y.juj3CTafiP* touching^ the jgoint of the descent into hell ; and some, that were most necessary, either thought to be sufficiently implied in other articles, as that of Christ's death in those of his crucifixion and burial ; or thought to be sufficiently mani- fested by the light of reason, as that of the creation of heaven and earth. For howsoever this, as it is a truth revealed by God's word, becometh an object for faith to apprehend^, yet it is otherwise also clearly to be under- stood by the discourse of reason' ; even as the unity and all the other attributes of the Godhead likewise are. Which therefore may be well referred unto those praecognita, or common principles, which nature may possess the mind withal, before that grace enlighteneth it; and need not ne- cessarily to be inserted into that symbol, which is the badge and cognizance whereby the believer is to be differenced and distinguished from the unbeliever. The creed, which the eastern churches used in baptism, • iWas larger "than this : being either the same or very little ''different from that which we commonly call the Nicene ■jCreed ; because the greatest part of it was repeated and 'confirmed in the first general council held at Nice : where |the first draught thereof was presented to the synod by 'Eusebius, bishop of Csesarea, with this preamble: " As"" X Habetur apud Epiphanium in h^res. 72. •~ y Fr. Suarez, torn. 2. in 3. par. Thorn, disp. 43. sec. 2. ^ Heb. chap. 11. ver. 3. ^ Rom. chap. 1. ver. 20. >> KaQihg vapiKa^Ojiiv wapa riov irpb iifi&v sitktkott-idv, Kai iv Trj ■TrpwTy KaTnixv^^h "ai brt to \ovTpbv tXa/ifidvoiiei', Kal KaBwQ avi tSiv 0eiit)v Ypaipdv iitnaOriKafiiv, Kai ug iv Tip TrpicrjivTepiif), xai iv avry ry BEFORE HIS MAJESTY. 487 we have received from the bishops that were before usj both at our first catechizing, and when we received bapj tism ; and as we have learned from the holy Scriptures i and as we have both believed and taught, when we entereq'"' into the ministry, and in our bishoprick itself; so believi ing at this present also, we declare this our faith unto you.'* To this tlie^N^ceneJaihers^^ded ajn^g of the Deity of the Son against the Arian heresy, where- with the Church was then troubled ; professing him to be " begotten, not made," and to be " of one substance with the Father." The second general council, which was assembled fifty-six years after at_Constantinople, ap- proving this confession of the faith as " mosf" ancient and agreeable to baptism," enlargejL it somewhat, in the article that concerned the Holy Ghost egpjegially, which at that time was most oppugned by Ihe Macedonian here- tics. And whereas the Nieene confession proceeded no further, than to the belief which we have in the holy Tri- nity, the fathers of Constantinople made it up, by adding that which was commonly professed touching the catholic Church and the privileges thereunto belonging. E£ipha-\ niusj, repeating this creed at large, affirmeth'' it to have beenh delivered unto the Church by the apostles. _£assanius°j avoucheth^jjijTiuch, where^he_ui;g^ethjhis against Nesto- j^ys, as the cj'eed anciently ^received in the Church of Antiochj from whence he came. ^ The Roman Church, afier the days of Charles th e Grea t,'ad3ey the article of the^rocession of the Holy (jliost"from the Son^unto this symbol ;"andJ;h£^uncJPo£Trent hath now recommendefd liriffKOTT^ kiridTtvofiiv Tt Kai iSidaaicojiiv, ovtoj kul vvv wiarevovTSQ, rtjv rifiETEpav ■jrioTiv vjiiv Trpoaava^spofisv. Euseb. ep. apud Socratem, lib. 1. hist. cap. 8. (ah 5.) et Theodoret. lib. 1. cap. 12. " Xipta^vTarriv re ovaav Kai aicoXovBov rif PaTrriafiari. Cone. Con- stant, epis. apud Theod. lib. 5. cap. 9. ■1 Epiphan. in 'AyKvpior. pag. 518. edit. Graec. ' Jo. Cass. lib. 5. de incarnat. Verbi. j; ' Concil. Tridentin. (ses. 3.) Symbolum fidei, quo sancta Romana Ecclesia utitur, tanquam principium illud, in quo omne.'S, qui fidem Christi profitentur, ne- cessario conveniunt, ac fundamentum firmum et unicum, contra quod portse in- feri nunquam praevalebunt, totidem verbis, quibus in omnibus ecclesiis legitur, exprimendum esse censuit. K K 2 488 A SERMON PREACHED jit unto us, "as that principle in which all that profess the faith of Christ do necessarily agree; and the firm and "^nly foundation, against which the gates of hell shall never fprevail." ^ It is a matter confessed therefore by the fathers of Trent themselves, that in the Constantinopolitan creed, or in the Roman creed at the farthest, which differeth nothing from the other, but that it hath added filioque to the procession of the Holy Ghost, and out of the Nicehe creed, Deum de Deo, to the articles that concern the Son, that only foundation and principle of faith is to be found, in the unity whereof all Christians must necessarily agree. Which is otherwise cleared sufficiently, by the constant practice of the apostles and their successors, in the first re- ceiving of men into the society of the Church. For in one of the apostles' ordinary sermons, we see, there was so much matter delivered, as was sufficient to convert men unto the faith, and to make them capable of baptism : and those sermons treated only of the first principles of the doctrine of Christ ; upon the receiving whereof, the Church, following the example of the apostles, never did deny baptism unto her catechumeni. In these first principles therefore must the foundation be contained, and that com- mon unity of faith which is required in all the members of the Church. --; The foundation then being thus,-^i^aX"3d : concerning the superstriictioh we learn from the apostle, that some" build^ upon this foundation gold, silver, precious stones, wood, hay, stubble." Some proceed from one degree of whole- some knowledge unto another, increasing the main stock by the addition of those other sacred truths, that are re- vealed in the word of God: and these build upon the foundation gold, and silver, and precious stones. . Others retain the precious foundation, but lay base matter upon it ; wood, hay, stubble, and such other either unprofita- ble or more dangerous stuff: and others go so far, that they overthrow the very foundation itself. The first of these be wise, the second foolish, the third mad builders. e 1 Cor, chap. 3, ver. 12. BEFORE HIS MAJESTY. 489 When the day of trial cometh, the first man*s " work'' shall abide," and he himself shall receive a reward : the second shall lose his work, but not himself; "he' shall suffer loss," saith the apostle, " but he himself shall be saved :" the third shall lose both himself and his work together. And as, in this spiritual structure, very different kinds of materials may be laid upon the same foundation, some sound and some unsound ; so, in either of them, there is a great difference to be made betwixt such as are more con- tiguous to the foundation, and such as be remoter off. The fuller explication of the first principles of faith, and the conclusions deduced from thence, are in the rank of those verities that be more nearly conjoined 'to the founda- tion : to which those falsities are answerable on the other side, that grate upon the foundation, and any way endan- ger it. For that there be divers degrees both of truths and errors in religion, which necessarily niust be distinguished, is a thing acknowledged, not by us alone, but by the learnedest also of our adversaries. " There'' be some ca- tholic verities," say they, "which do so pertain to faith, that, these being taken away, the faith itself must be taken away also. And these by common use we call not only catholic, but verities of faith also. There are other veri- ties which be catholic also and universal ; namely, such as the whole Church holdeth, which yet being overthrown, the faith is shaken indeed, but not overturned. And in the errors that aj-e contrary to such truths as these, the faith is obscured, not extinguished ; weakened, not per- islfed." Nevertheless, " though' the faith be not alto- •i 1 Cor. chap. 3. ver. 14. ' Ibid. ver. 15. '^ Quaedam sunt catholicae veritates, quae ita ad fidem pertinent, ut, his sublatis, fides quoque ipsa tollatur. Quas nos iisu frequent! non solum catholicas, sed fidei veritates appellavimus. Aliae veritates sunt etiam ipsffi catholicse et univer- sales ; nempe quas universa Ecclesia tenet, quibus licet eversis, fldes quatitur, sed non evertitur tamen. Atque in hujusmodi veritatum contrariis erroribus, dixi fidem obscurari, non extingui; infirmari, non perire. Has ergo nunquam fidei veritates censui vocandas, quamvis doctrin£E Christianas veritates sint. Melch. Caiius, loc. tlieolog. lib. 12. cap. 11. ' Necessario oportet distinguere alios gradus propositionum, per quas 490 A SERMON PREACHED gether destroyed by them, yet is it evil at ease, and shaken, and as it were disposed to corruption. For, as there be certain hurts of the body, which do not take away the hfe, but yet a man is the worse for them, and dis- posed to corruption either in whole or in part ; as there be other mortal hurts, which take away the life : so like- wise are there certain degrees of propositions, which con- tain unsound doctrine, although they have not manifest heresy." In a word, the general rule concerning all these Isuperstructions is : that the more near they are to the {foundation, of so much greater importance be the truths, land so much more perilous be. the errors ; as again, the farther they are removed off, the less necessary doth the cnowledge of such verities prove to be, and the swerving from the truth less dangerous. ^ Now from all that hath been said, two great q-uestions maj^be.resolved,which trouble many. T|ie^first is : V|^at yfe mayjudge of our forefathers, who lived in the commu- nion of the Church of Rome ? Whereunto I answer, that we have no reason to tHink"otherwise, but that they lived and died under the mercy of God, For we must distin- jguish the papacy^from the Church wherein it is; as the japostle HotE Antichrist"' from the temple of God, wherein jhe siHethT The foundation upon which the Church stand- eth is that common faith, as we have heard, in the unity t whereof all Christians do generally accord. Upon this foundation Antichrist raiseth up his new buildings ; and layeth upon it not hay and stubble only, but far more vile and pernicious matter, which wrencheth and disturb- eth the very foundation itself. For example : Itis a groflnd of the catholic faith, that Christ was born of the virgin Mary : which in the Scripture is thus explained : " God" eliamsi fides non destruatur omnino, tamen male habet, et quatitur, et quasi disponitur ad corruptionem. Sicut sunt qusedam corporum Ixsiones, quae non auferunt vitam, sed male habet homo per eas, et disponitur ad corruptionem aut in toto aut in parte ; aliae vero sunt Isesiones mortales, quae vitam eripiunt : ita sunt quidamgraduspropositionum, continentes doctrinam non sanam, etiamsi non habeant hceresim manifestam. Dominic. Bannes, in 2dam. 2di£. qusest. 11. art. 2. gj. m 2 Thess. chap. 2, ver. 4. " Gal, chap. 4. ver. 4. BEFORE HIS MAJESTY. 491 sent forth his Son, made of a woman." This the papacy admitteth for a certain truth : but insinuateth withal,! that upon the altar God sendeth forth his Son made ofu bread. For the transubstanl ji^tion. which these men would/ have us believe, is not an annihilation of the bread, and a substitution of the body of Christ in the stead thereof, but a real conversion of the one into the other : such as they themselves would have esteemed to be a bringing forth of Christ, and a kind of generation of him. For, t- omit the wild conceits of Postellus in his book De nati- vitate Mediatoris ultima, this is the doctrine of thei graver divines, as Cornelius a Lapide the Jesuit dot' acknowledge in his Roman lectures, that " by° the words| of consecration truly and really as the bread is transub-;. stantiated, so Christ is produced, and as it were generated' upon the altar, in such a powerful and effectual manner| that, if Christ as yet had not been incarnate, by thesrf words, Hoc est corpus meum, he should be incarnatedj and assume an human body." And doth not this nevi Divinity, think you, -shrewdly threaten the ancient founl dation of the catholic belief of the incarnation ? I ^ Yet such as in the days of our forefathers, opposed the popish doctrine of transubstantiatiori, could allege for themselves, that? the faith which they maintained was then preserved among the laity, and so had anciently been preserved. And of mine own knowledge 'I can testify,! that, when I have dealt with some of the common people, that would be counted members of the Roman Church^i and demanded of them what they thought of that, which R knew to be the common tenet of their doctors in thisa point: they not only rejected it with indignation, but wondered also that I should imagine any of their side to » Per verba consecrationis vere et realiter uti transubstantiatur panis, ita pro- ducitur et quasi generatur Christus in altari ; adeo potenter et efficaciter ut, si Christus necdum esset incarnatus, per haec verba, Hoc est corpus meunij incar- naretur, corpusque humanum assumeret : ut graves theologi docent. Cornelius Cornelii a Lapide, comment, in Esai. cap. 7. ver. 14. P Confitentur alii, quod fides sua, qua astruunt quod panis et vinum remanent post consecrationem in naturis suis, adliuc servatur laicis, et antiquitus servaba- tur. Jo. Tissington, in confessione contr. Jo. Wicliff. quam MS. habeo. 4m A SERMON PREACHED be so foolish, as to give credit to such a senseless thing- Neither may we account it to have been a small blessing of God unto our ancestors, vrho lived in that kingdom of darkness, that the ignorance wherein they were bred,. freed them from the understanding of those things, which being known might prove so prejudicial to their souls' health. " For"! there be some things, which it is better for a man to be ignorant of than to know:" and the nof knowing of those profundities, which are indeed " the depths of Satan," is to those, that have not the skill to dive into the bottom of such mysteries of iniquity, a good and an happy ignorance. -■ The ignorance of those principles of the catholic faith, that are absolutely necessary to salvation, is as dangerous a gulf on the other side : but the light of those common truths of Christianity was so great, and so firmly fixed in the minds of those that professed the name of Christ, that it was not possible for the power of darkness to extinguish it, nor the gates of hell to prevail against it. Nay, the I very solemn days, which by the ancient institution of the [Church were celebrated for the commemoration of the (blessed Trinity, the nativity, passion, resurrection, and eascension of our Saviour Christ, did so preserve the me- |mory of these things among the common people ; that by I the popish^ doctors themselves it is made an argument of Igross and supine ignorance, that any should not have ;■ explicate knowledge of those mysteries of Christ, which 'were thus publicly solemnized in the Church. And, which is the principal point of all, the ordinary instruction ap- pointed to be given unto men upon their death-beds was, that' they should look " to come to glory, not by their own merits, but by the virtue and merit of the passion of our Lord Jesus Christ ;" that they should " place their 1 Sunt enim quaedaHi, quae nescire, quam scire sit melius. Aug. enchirid. ad Laurent, cap. 17. ■■ Rev. chap. 2. ver. 24. * Sylvest. in summa, verb. Fides, sec. 6. ex Thom. in 2da. 2dsE. quaest, 2. art. 7. 1-:;^ ' See my treatise De Christianarum Ecclesiarum succesbione et statu, cap. 7. ! sec, 21, 22. pag. 212, 213. BEFORE HIS MAJESTY. 403 whole confidence in his death only, and in no other thing ; and that they should interpose his death between God and their sins, betwixt them and Grod's anger." ^ So that, where these things did thus concur in any, as we doubt not but they did in many thousands, the know- ledge of the common principles of the faith, the igno- rance of such main errors as did endanger the foundation, a godly life, and a faithful death ; there we have no cause to make any question, but that God had fitted a subject for his mercy to work upon. And yet, in saying thus, we do nothing less than say, that such as these were papists, (either in their life or in their death: mem bers flL t^e jRoman Church perhaps they were ; but.§.uc.b,asT5y*God's .goodness were preserved from the mortality of popery that |reignecl^jthere. For popery itself is nothing else but the ^botch or the plague of that Church ; which hazardeth the souls of those it seizeth upon, as much as any infection can do the body. And therefore, if any one will needs be so fool- hardy as to take up his lodging in such a pest-house, after warning given of the present danger ; we in our charity may well say. Lord have mercy upon him : but he, in the mean time, hath great cause to fear, that God in his jus- tice will inflict that judgment upon him, which in this case he hath threatened against such as will "not" believe the truth, but take pleasure in unrighteousness." And so much may suffice for that question. r The second question, so rife in the mouths of our ad- versaries7Tsr"WHefe^ai^j^jour Church before Luther? Whereunto an answer may be returned from the grounds of the solution of the former question ; that our Church was even there where now it is. In all places of the world, where the ancient foundations were retained, and these common principles of faith, upon the profession whereof men have ever been wont to be admitted, by baptism, into the Church of Christ : there we doubt not but our Lord had his subjects, and we our fellow-servants. For we bring in no new faith, nor no new church. That which in " 2 Ihess, chap. 2. ver. 12. 494 A SERMON PREACHED jthe time of the ancient fathers was'" accounted to be truly aand properly Catholic, namely, that which was believed \ever^ where, always, and by all; that in the succeeding ages hath evermore been preserved, and is at this day entirely professed in our Church. And it is well observed by a learned man, who hath written a full discourse of this argument, that, " whatsoever" the father of lies either hath attempted or shall attempt, yet neither hath he hith- erto effected, nor shall ever bring it to pass hereafter, that this catholic doctrine, ratified by the common consent of Christians always and every where, should be abo- lished ; but that in the thickest mist rather of the most perplexed troubles, it still obtained . victory, both in the minds and in the open confession of all Christians, no ways overturned in the foundation thereof: and that in this verity that one .Church of Christ v/as preserved, in the midst of the tempests of the most cruel winter, or in the thickest darkness of her wanings." ;> Thus if at this day we should take a survey of the seve- iral professions of Christianity, that have any large spread lin any part of the world, as of the religion of the Roman and the reformed Churches in our quarters, of the Egyp- tians and Ethiopians in the south, of the Grecians and other Christians in the eastern parts ; and should put by the points wherein they did differ one from another, and ; gather into one body the rest of the articles wherein they all did generally agree ; we should find, that in those pro- ; positions, which without all controversy are universally ' received in the whole Christian world, so much truth is ' " In ipsa catholica Ecclesia magnopere curandum est, ut id teneamus .,cil!2d ubiuue. Quod seTnper . quo(^ ^b p jj p^iibus creditum est : hoc est etenim vere pro- prieque catnolicum. Viiririftftl —Tiirin. cnntr, hseres. cap. 3. " Quicquid vel molitus sit vel moliturus sit raendacii pater, non tamen vel effecisse hactenus vel effecturum posthac, ut hsec doctrina catholica, omnium Christianorum consensu semper et ubique rata, aboleatur ; quin potius illam in densissima maxime involutarum perturbationum caligine victricem extitisse, et in animis et in aperta confessione Christianorum omnium ; in suis fundamentis nullo modo labefactatam. In ilia quoque veritate unam illam Ecclesiam fuisse conservatam in mediis ssEvissimEe hy'emis tempestatibus, vel densissimis tenebris suorum interluniorum, Jo. Serranus, in apparat. ad fidem cathol. edit. Paris, ann. 1607. pag. 172. BEFORE HIS MAJESTY. 495 contained, as, being joined with holy obedience, may bd sufficient to bring a man unto everlasting salvation. Nei-I ther have we cause to doubt, but that " as" many as d walk according to this rule," neither overthrowing thai which they have builded by superinducing any damnabl heresies thereupon, nor otherwise vitiating their holy fait, with a lewd and wicked conversation, " peace shall b upon them, and mercy, and upon the Israel of GOD.' ^ Now these common principles of the Christian faith, which we call Kotvovrtora, or things generally believed of all, as they have universality^, and antiquity, and consent, concurring with them, which by Vincentius his rule are the special characters of that which is truly and properly catholic ; so, for their duration, we are sure that they have still held out, and been kept as the seminary of the catho- lic Church in the darkest and difficultest times that ever have been : where if the Lord of Hosts had not in his mercy reserved this seed unto us, we should long since " have* been as Sodom, and should have been like unto Gomorrah." It cannot be denied indeed, that Satan and his instruments have used their utmost endeavour, either to hide this light from men's eyes by keeping them in gross ignorance, or to deprave it by bringing in pernicious heresies ; and that in these latter ages they have much prevailed both ways, as well in the west and north, as in the east and south. Yet far be it, for all this, from any man to think, that " God"* should so cast away his people," that in those times there should not be left " a remnant according to the election of grace." ^ The Christian Church was never brought unto a loweif "^ebb, than was the Jewish synagogue in the days of ouii Saviour Christ : when " the"^ interpreters of the law had taken away the key of knowledge ;" and that little know- ledge that remained was miserably corrupted, not only . with the leaven of the Pharisees, but also with the damn- ' 1 Gal. chap. 6. ver. 16. ^ Universitatein, antiquitatem, consentionem. Vincent. Lirin. contr. haeres. cap. 3. " Isa. chap. 1. ver. 9. >> Rom, chap. 1). ver. 2, 5. = Luke, chap. 11. ver. 52. 496 A SERMON PREACHED able herasy-O-f.-thfi' Sa4tlucees. And yet a man at that time might have seen the true servants of God standing together veith these men in the selfsame temple : v^hich might well be accounted, as the house of the saints in regard of the one, so a den of thieves in respect of the other. When the j^stilent heresy of the Arians had polluted the whole world, the people of Christ were not to be found among them only who made an open secession from that wicked company ; but among those also who held external com- munion with them, and lived under their ministry. Where they so learned the other truths of God from them, that they were yet ignorant of their main error; God.in;JlJs jpTOyidence so ordeijng rina_tt£],:&.„.tbal. asJt^Jsj^aJs^Jijfe.St. - iHilary'' " ths,,^agle of C}ij|st should jioj;,pei4s^ the ^ If you demand then, Where was God's temple all this '' while ? the answer is at hand : there where Antichrist sat. Where was Christ's people ? Even under ^Antichrist's -rjpriests : and yet this is no justification at all, either of Antichrist, or of his priests ; but a manifestation of God's igreat power, who is able to uphold his Church, even there f" where^ Satan's throne is." Babylon was^an infectious place, and the infection thereof was, pxprtal : and yet G-od :hacl his people there, whom he preserved from the mor- tality of that infection. Else, how should he have said : / " Come' out of her, my people ; that ye be not partakers of ;her sins, and that ye receive not of her plagues." If the place had not been infectious, he should not have needed to forewarn them of the danger wherein they stood, of partaking in her sins ; and if the infection had not been mortal, he would not have put them in mind of the plagues that were to follow : and if, in the place thus mortally in- fected, God had not preserved a people alive unto him- self, he could not have said, " Come out of her, my people." ^'•i Ethujus quidem usque adhuc impietatis fraude perficitur ; ut jam sub ' Antichristi sacevdotibus Christ! populus non occidat. HiUr^cgfltiiij^ijseiitiiim. op. pag. 12C6. <■ Rev. chap. 2. ver. 13. ' Ibid. chap. IS. ver. 4. BEFORE HIS MAJESTY. 497 The enemy indeed had thei'e sown his tares, but sowns them in the Lord's field, and among the Lord's wheat. And a field, we know, may so be overgrown'' with such evil weeds as these, that at the first sight a man would hardly think, that any corn were there at all : even as in the barn itself, the mixture' of the chaff with the wheat is sometime such, as afar off a man would imagine that he did see but a heap of chaff, and nothing else. Those worthy husbandmen that in these last six hundred years have taken pains in plucking up those pernicious weeds out of the Lord's field, and severing the chaff from his grain, cannot be rightly said, in doing this, either to have brought in another field, or to have changed the ancient grain. The field is the same ; but weeded now, unweeded then : the grain the same ; but winnowed now, unwinnowed then. We preach no new faith, but the same catholic faith that ever hath been preached : neither was it any part of our meaning to begin a new Church in these latter days of the world, but to reform the old. A tree that hath the luxurious branches lopped off, and the noxious things that cleave unto it taken away, is not by this pruning and purging of it made another tree than it was before:! neither is the Church reformed in our days anotheil^ Church than that which was deformed in the days of oui| forefathers ; though it hath no agreement, for all thatl with popery, which is the pestilence that walked in thos^ times of darkness, and the destruction that now wasteth ate noon day. -y^' And thus have I finished that which I had to speak, concerning the unity of the faith : for the further explica- tion whereof the apostle addeth, " and of the knowledge of the Son of God." Wherein we may observe both the nature of this grace, and the object of it. For the former, e Matt. chap. 13. ver. 24, 25. I" Infelix lolium, et steriles dominantur avenae. ' Grana cum cceperint triturari, inter paleas jam se non tangunt, ita quasi non se noverunt, quia intercedit palea. Et quicunque longius attendit aream, paleam solummodo putat : nisi diligentius intueatur, nisi raanum pov- rigat, nisi spiritu oris, id est, flatu purgante, discernat, difficile pervenit ad dis- cretionem granorum. August, enarr. in Psal. 25. op. torn. 4. pag. 111. 498 A SERMON PREACHED we see that faith is here described unto us by knowledge : to shew unto us, that knowledge is that thing that is ne- cessarily required in true believing ; whereof this may be an argument sufficient, that in matters of faith the Scrip- 'jture doth use indifferei^^JhgJ^gjiQ§,jj£_knowingjaildJb^ Ueying. So Job'', " I know that my Redeemer liveth." ;John', " This is life eternal, that they know thee the only ,%rue God, and Jesus Christ whom thou hast sent." Isaiah"", jl" By his knowledge shall my righteous servant justify jmany." As therefore in the fundamental truths of the Christian religion, unity of faith is required among all those that belong to the catholic Church : so in those main grounds likewise there is unity of knowledge generally required, among all that profess the name of Christ. >i" For somethings there be, the knowledge whereof is,.ab- splutely necessary, necessitate medii vel finis, as the school- men*speair;'°'without which no man may expect, by God's ordinary law, to attain unto the end of his faith, the sal- vation of his soul. And in these a man may lose himself, not by heresy only, which is a flat denying ; but by ignorance also, which is a bare not knowing of them : these things being acknowledged to be so necessary, that, although it lay not in our power to attain thereunto, yet this invincible ignorance should not excuse us from everlasting death. Even as, if there were one only remedy, whereby a sick man could be recovered, and freed from corporal death : suppose the patient and the physician both were ignorant of it, the man must perish, as well not knowing it, as if being brought unto him he had refused it. And there- fore in this case it is resolved, that from the explicit I' chap. 19. ver. 25. ' chap. 17. ver. 3. ■" chap. 53. ver. 11. " Necessaiium necessitate medii appellant theologi illud, quod, ex lege ordi- naria Dei, sic ad salutem nesessarium est, ut quicunque etiam ob ignorantiam invincibilem, vel quacunque alia de causa, id non fuevit assecutus, is nequeat etiam consequi salutem. Greg, de Valentia, torn. 3. comm. theolog. quaest. 2. punct. 2. col. 299. Ilia quae sunt necessaria necessitate finis, si desint nobis etiam sine culpa nostra, non excusabunt nos ab seterna morte ; quamvis non fuerit in nos- tra potestate ilia assequi. Quemadmodum etiam, si non sit nisi unicum reme- dium, ut aliquis fugiat mortem corporalem, et tale remedium ignoretur et ab BEFORE HIS MAJESTY. 499 faith", and actual knowledge of these things, nothing can excuse but only such an incapacity as is found in infants, naturals, and distracted persons ; and that in all others which have the use of reason, although they want the means of instruction, this ignorance is not only perilous, but also damnable. ^ T hQedaiBgg £.Jbenj^f this ignorance^being. by the,con| fessioji, ot_the_jnostjudid pf both sides, acl knowledged fo¥e so great, the woful estate of the poor coun-l try wherein I live is much to be lamented, where the peoplq generally are suffered to perish for want of knowledge; thq| vulgar superstitions of popery notdoing them half thathurty that the ignorance of those common principles of the faithi doth, which all true Christians are bound to learn. The con- sideration whereof hath sometime drawn me to treat withj those of the opposite party, and to move them : that, how-;- soever in other things we did differ one from another, yet'i we should join together in teaching those main points, the; knowledge whereof was so necessary unto salvation; and of the truth whereof there was no controversy betwixt us.i But what for the jealousies, which these distractions in' matters of religion have bred among us, and what for, other respects, the motion took small "effect ; and so be4 twixt us both the poor people are kept still in miserable^ ignorance, neither knowing the grounds of the one religion,^ nor of the other. -- Here the case, God be thanked, is far otherwise : where your Majesty's care can never be sufficiently commended, in taking order, that the chief heads of the catechism should, in the ordinary ministry, be diligently propounded and explained unto the people throughout the land. infirmo et medico ; sine dubio peribit homo ille. Dom. Bannes, in 2dam. 2dae. qusest. 2. art. 8. col. 348. o Sicut ad legis Christi habitualem fidem omnis viator obligatur sine uUa ex- ceptione : sic ab ejus actuali fide nulius excusatur nisi sola incapacitate, &c. Parvulos autem et furiosos, cseterisque passionibus mente captos, seu alia natu- i-ali irapossibilitate prohibitos, incapaces voco : etsi non simpliciter, tamen se- cundum quid ; sc. dum his defectibus laborant. Petr. de Alliaco, in quaestione Vesperiarum. 500 A SERMON PREACHEB Which I wish were as duly executed every where, as it was piously by you intended. Great scholars possibly may think, that it standeth not so well with their credit, to stoop thus low, and to spend so much of their time in teaching these rudiments and first principles of the doc- trine of Christ. But they should consider, that the laying jpf the foundation skilfully, as it is the matter of the greatest Importance in the whole building, so is it the very master- piece of the wisest builder. " According? to the grace of irod which is given unto me, as a wise master-builder, I have laid the foundation ;" saith the great apostle. And let. the learnedest of us all try it whenever we please ; we shall find, jthat to lay this groundwork rightly, that is, to apply ourselves unto the capacity of the common auditory, and to make an ig- lorant man to understand these mysteries in some good leasure, will putus to the trial of our skill, and trouble us a great deal more, than if we were to discuss a controversy, or handle a subtle point of learning in the schools. Yet Christ"! (Jid give as well his apostles, and prophets, and evangelists, as his ordinary pastors and teachers, to bring us all, both learned and unlearned, unto " the unity of this faith and knowledge :" and the neglecting of this is the frustrating of the whole " work of the ministry." For let us preach never so many sermons unto the people, our labour is but lost, as long as the foundation is unlaid, and the first principles untaught, upon which all other doctrine must be builded. jfi. He therefore that will " study'' to shew himself ap- proved unto God, a workman that needeth not to be ashamed, dividing the word of God aright ;" must have a special care to plant this kingdom both in the minds and in the hearts of them that hear him. I say, in the hearts as well as in the minds : because we may not csaiSHi„' Ibid. ver. 10. VOL, II. L L 502 A SERMON PREACHEP after, beside the mental : and so ]s there a practical know- ledge IIEewise, as well as an intellectual. When Christ is said to have known no sin, we cannot understand this of intellectual knowledge ; for had he not thus known sin, he could not have reproved it as he did ; but of practical. So that, " he" knew no sin," in St. Paul, must be con- ceived to be the very same with " he^ did no sin," in St. Peter. In the first to the Romans, they that " knew'' God, because they glorified him not as God," are there- fore said, " not* to have God in their knowledge." God made his ways and his laws known to the children of Israel in the desert ; and yet he said of them : " It"" is a people that do err in their heart, and they have not .known my ways." For therejs^an error m the heart, as |well as in the brain : and a kind of ignorance arising from fthe will, as welt as from the niind.'*' And therefore in the iepis'tle' fo tKeTHebfews7"alT* "sins are termed ayvotifiara, Ignorances, and sinners'* ayvoovvrsg koi wXavdJ/iivoi, igno- rant and erring persons : because, however in the general the understanding may be informed rightly, yet, when particular actions come to be resolved upon, mens' per- verse wills and inordinate affections cloud their minds, and lead them out of the way. That therefore is to be accounted sound knowledge, which sinketh from the brain into the heart, and from thence breaketh forth into ac- tion ; setting head, heart, hand, and all awork : and so much only must thou reckon thyself to know in Christi- anity, as thou art able to make use of in practice. For, as St. James saith of faith, " Shew*' me thy faith by thy works ;" so doth he in like manner of knowledge, " Who*^ is a wise man, and endued with knowledge amongst you ? let him shew out of a good conversation his works with " 2 Cor. chap. 5. ver. 21. y 1 Peter, chap. 2. ver. 22. ' Roin.chap. l.ver, 21. » Ibid. 'ver. 18. 1) Psal. 95. ver. 10. Heb. chap. 3. ver. 10. " Heb. chap. 9. ver. 7. compared v?ith Levit. chap. 1 0. ver. 1 6, 1 7. ■l Heb. chap. 5. ver. 2. Aristot. ethic, lib. 3. cap. 2. 'Ayvofi fiiv oiv nag fioxSripbs S. Set irparTiiv, xai wv Sr) A^CKrsov, Kai did rfjv roiavTrjV afiapriav, aSiKOt Kat iiXwc KaKoi yivovTai. ' James, chap. 2. ver. 18. ' James, chap. 3. ver, 13, BEFORE HIS MAJESTY. 503 meekness of wisdom:" and St. John, much to the same purpose, " Hereby^ do we know that we know him, if we keep his commandments. He that saith, I know him, and keepeth not his commandments, is a liar, and the truth is not in him." '" He speaketh there of Jesus Christ the righteous, the Son of God ; who is here in my text hkewise made the object of this knowledge. " Thou*" art Christ the Son of the living God" is by Christ himself made the rock upon which the whole Church is builded. And " other' foun- dation," saith St. Paul, " can no man lay, than that is laid, which is Jesus Christ." Not'' that we should think, that there were no other fundamental doctrine to be acknow- ledged but this alone ; for the articles of the Holy Ghost, forgiveness of sins, resurrection of the dead, eternal judg- ment, and such other like, have their place also in the foundation': but because this is the most special object of faith, and the primary foundation of the other. FojLfirs t, as God is made the coaequate object of the whole body of divinity, notwithstanding it treateth also of men and an gels, heaven and hell, sin and obedience, and sundry othe: particulars ; because all these are brought to God reduc- tively, if not as explications of his nature, yet of his worksj-: and kingdom : so likewise may Christ be ■ made the pri-| mary head of other fundamental articles, because theyf have all reference unto him ; being such as concern eitheri his Father, or his Spirit, or his incarnation, or his offic^ of mediation, or his Church, or the special benefits whicM he hath purchased for it. ? SggoijiJJy, howsoever this faith and knowledge, being taken in their larger extent, have for their full object whatever is revealed in the word of God ; yet, as they build us upon the foundation, as they incorporate us into the mystical body, as they are the means of our justifica- tion and life, they look upon the Son of God, and him only. The Holy Scriptures, within the bounds whereof e 1 John, chap. 2. ver. 3, 4. ^ Matt. chap. 16. ver. 16, 18. ' 1 Cor. chap. 3. ver. 11. ^ Vid. Aug.lib. defide, et oper, cap. 9, ' Heb. chap. 6. ver. 1,2. 504 A SERMON PREACHED the utmost extent of all our faith and knowledge must be i;ontained, are able to make " us"" wise unto salvation; ^t wet through faith which is in Christ Jesus," So, " by" his finowTedge (or the Icnowledge of himself) shall my "ifighteous servant justify many :" saith the Father of the Son. " And" the life which I now live in the flesh, I live hy the faith of the Son of God, who loved me, and gave Shimself for me :" saith the apostle. The children of Israel in the wilderness, being stung with fiery serpents, were directed for their recovery to look upon the brazen ser- pent : which was a figure of the Son of manP, lifted up upon the cross ; " that whosoever did believe in him, might not perish, but have eternal life." Now as the Israelites with the same eyes, and with the same visive fa- culty wherewith they beheld the sands and the mountains in the desert, did look upon the brazen serpent also ; but were cured by fastening their sight upon that alone, and not by looking upon any other object : so by the same faith and knowledge whereby we are justified, " we"* un- derstand that the woi-ld was framed by the word of God," ^nd believe all other truths revealed ; and yet fides qua ^ust'ificans, faith as it doth justify us, doth not look upon ™these, but fixeth itself solely upon the Son of God, not knowing any thing here but Jesus Christ and him cruci- ffied. And thus hath our Saviour a special and peculiar place in that larger foundation : according to that of the apostle, " Ye"' are built upon the foundation of the apos- tles and prophets, of ^ which (for so his words in the ori- ginal may well bear it) Jesus Christ is the chief corner- stone." „,.- It followeth now, that we should proceed from the founda- tion to the structure : and so " leaving' the principles of the doctrine of Christ, goon unto perfection," "unto a perfect man, unto themeasureofthestatureofthefulnessof Christ :" ■" 2 Tim. chap. 3. ver. 15. " Isa. chap. 53. ver. 11. " Gal. chap. 2. ver. 20. P John, chap. 3. ver. 14, 15. 1 Heb. chap. 11. ver. 3. ■■ Ephes. chap. 2. ver. 20. » ojToe UKpoyuviaiov \iGov aiiTOV (sc. Bt/iiXiov) lijcroS XpiCTov. ^ Heb. chap. 6, ver. 1. BEFORE HIS MAJESTY. 505 There is a time wherein Christ is but begun, and as it were a-breeding in us. " My" little children, of whom I travail in birth again until Christ be formed in you." After that he4iath been formed in our hearts, he is at first but as a babe there ; yet resteth not at that stay : but as in his na- tural body he " increased'' in stature," so in every part of his mystical body he hath set for himself a certain measure of stature, and a fulness of growth ; which being attained unto, a Christian is thereby made a perfect man. And for this end also doth the apostle here shew that the ministry was instituted ; " that" we henceforth should be no more children," as it is in the words immediately following my text, " but that we might grow up into him in all things, which is the Head, even Christ." For the perfection, which the apostle here speaketh of, is not to be taken absolutely,' as if any absolute perfection could be found among men in this life, but in comparison with childhood ; as the op- position is more clearly made by him in the first to the Corinthians^, " Brethren, be not children in understand- ing, howbeit in malice be you children, but in understand- ing be perfect ;" that is to say, of man's estate. And in the fifth chapter to the Hebrews'', " Every one that useth milk, is unskilful in the word of righteousness ; for he is a babe : but strong meat belongeth to them that are perfect;" that is, that are of full age ; as our interpreters have rightly rendered it. r Now as there is great difference among men in their natu- ral growth, so is there no less variety among them also in res- pect of their spiritual stature; there being several degrees of this imperfect kind of perfection here spoken of; which, ac- cording to the diversity of times, places, and persons, may admit a greater or a lesser measure. For we may not think that the same measure of knowledge, for example, is suffi- cient for a learned man and an unlearned ; for a pastor, and for an ordinary Christian ; for those that lived in the time of darkness, and them that enjoy the light of the Gospel; " Gal. chap. 4. ver. 19. " Luke, chap. 2. ver. 52. " Ephes. chap. 4, ver; 14, l.'j. y chap. 14. ver. 20. » ver. 13, 14. 506 A SERMON PREACHED BEFORE HIS MAJESTY. for them that have the means, and them that want it. But according to the measure of the gift of God, we must know notwithstanding, that it is regtuirg^^ejigrajly„ of , all lafili, tbaL&gxJlgmK^^in .gracgj a.^d in thejknowledge of our Lord and ...Sayiaur- Jesus- Christ." ledge only, bu t ingragg ; even " grow*" up into him in all things, which isthe Head*;"^ as our apostle here admo- nisheth ''u.s. We must proceed " from'^ faith to faith," that is, from one measure and degree of it unto another ; and this being the root, and other graces as it were the branches ; if it grow apace, other graces also must hasten and ripen, and grow proportjonably with it : else thoii mayest justly suspect, that thy growth is not sound, and answerable to that which the apostle sheweth to be in the mystical body of Christ ; which, " according"* to the effec- tual working in the measure of every part, maketh in- crease of the body, unto the edifying of itself in love." The time will not permit me to proceed any further : and therefore here I end. " Now" the God of peace, that brought again from the dead our Lord Jesus, that great Shepherd of the sheep, through the blood of his everlast- ing covenant, make you perfect in every good work to do his will ; working in you that which is well-pleasing in his sight, through Jesus Christ : to whom be glory for ever and ever. Amen." " 2 Peter, chap. 3. ver. 18. I" Epiies. chap. 4. ver. 15. ■= Rom. chap, l.ver. 17. '' Ephes. chap. 4. ver. 16. e Heb. chap. 13. ver. 20, 21. END OF THE SECOND VOLUME.